ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (11.655-11.736)

655 Τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα Γερήνιος ἱππότα Νέστωρ·

«τίπτε τ᾽ ἄρ᾽ ὧδ᾽ Ἀχιλεὺς ὀλοφύρεται υἷας Ἀχαιῶν,
ὅσσοι δὴ βέλεσιν βεβλήαται; οὐδέ τι οἶδε
πένθεος, ὅσσον ὄρωρε κατὰ στρατόν· οἱ γὰρ ἄριστοι
ἐν νηυσὶν κέαται βεβλημένοι οὐτάμενοί τε.
660 βέβληται μὲν ὁ Τυδεΐδης κρατερὸς Διομήδης,
οὔτασται δ᾽ Ὀδυσεὺς δουρικλυτὸς ἠδ᾽ Ἀγαμέμνων·
βέβληται δὲ καὶ Εὐρύπυλος κατὰ μηρὸν ὀϊστῷ·
τοῦτον δ᾽ ἄλλον ἐγὼ νέον ἤγαγον ἐκ πολέμοιο
ἰῷ ἀπὸ νευρῆς βεβλημένον. αὐτὰρ Ἀχιλλεὺς
665 ἐσθλὸς ἐὼν Δαναῶν οὐ κήδεται οὐδ᾽ ἐλεαίρει.
ἦ μένει εἰς ὅ κε δὴ νῆες θοαὶ ἄγχι θαλάσσης
Ἀργείων ἀέκητι πυρὸς δηΐοιο θέρωνται,
αὐτοί τε κτεινώμεθ᾽ ἐπισχερώ; — οὐ γὰρ ἐμὴ ἲς
ἔσθ᾽ οἵη πάρος ἔσκεν ἐνὶ γναμπτοῖσι μέλεσσιν.
670 εἴθ᾽ ὣς ἡβώοιμι βίη δέ μοι ἔμπεδος εἴη,
ὡς ὁπότ᾽ Ἠλείοισι καὶ ἡμῖν νεῖκος ἐτύχθη
ἀμφὶ βοηλασίῃ, ὅτ᾽ ἐγὼ κτάνον Ἰτυμονῆα,
ἐσθλὸν Ὑπειροχίδην, ὃς ἐν Ἤλιδι ναιετάασκε,
ῥύσι᾽ ἐλαυνόμενος· ὁ δ᾽ ἀμύνων ᾗσι βόεσσιν
675 ἔβλητ᾽ ἐν πρώτοισιν ἐμῆς ἀπὸ χειρὸς ἄκοντι,
κὰδ δ᾽ ἔπεσεν, λαοὶ δὲ περίτρεσαν ἀγροιῶται.
ληΐδα δ᾽ ἐκ πεδίου συνελάσσαμεν ἤλιθα πολλήν,
πεντήκοντα βοῶν ἀγέλας, τόσα πώεα οἰῶν,
τόσσα συῶν συβόσια, τόσ᾽ αἰπόλια πλατέ᾽ αἰγῶν,
680 ἵππους δὲ ξανθὰς ἑκατὸν καὶ πεντήκοντα,
πάσας θηλείας, πολλῇσι δὲ πῶλοι ὑπῆσαν.
καὶ τὰ μὲν ἠλασάμεσθα Πύλον Νηλήϊον εἴσω
ἐννύχιοι προτὶ ἄστυ· γεγήθει δὲ φρένα Νηλεύς,
οὕνεκά μοι τύχε πολλὰ νέῳ πόλεμόνδε κιόντι.
685 κήρυκες δὲ λίγαινον ἅμ᾽ ἠοῖ φαινομένηφι
τοὺς ἴμεν οἷσι χρεῖος ὀφείλετ᾽ ἐν Ἤλιδι δίῃ·
οἱ δὲ συναγρόμενοι Πυλίων ἡγήτορες ἄνδρες
δαίτρευον· πολέσιν γὰρ Ἐπειοὶ χρεῖος ὄφειλον,
ὡς ἡμεῖς παῦροι κεκακωμένοι ἐν Πύλῳ ἦμεν·
690 ἐλθὼν γάρ ῥ᾽ ἐκάκωσε βίη Ἡρακληείη
τῶν προτέρων ἐτέων, κατὰ δ᾽ ἔκταθεν ὅσσοι ἄριστοι·
δώδεκα γὰρ Νηλῆος ἀμύμονος υἱέες ἦμεν·
τῶν οἶος λιπόμην, οἱ δ᾽ ἄλλοι πάντες ὄλοντο.
ταῦθ᾽ ὑπερηφανέοντες Ἐπειοὶ χαλκοχίτωνες,
695 ἡμέας ὑβρίζοντες, ἀτάσθαλα μηχανόωντο.
ἐκ δ᾽ ὁ γέρων ἀγέλην τε βοῶν καὶ πῶϋ μέγ᾽ οἰῶν
εἵλετο, κρινάμενος τριηκόσι᾽ ἠδὲ νομῆας.
καὶ γὰρ τῷ χρεῖος μέγ᾽ ὀφείλετ᾽ ἐν Ἤλιδι δίῃ,
τέσσαρες ἀθλοφόροι ἵπποι αὐτοῖσιν ὄχεσφιν,
700 ἐλθόντες μετ᾽ ἄεθλα· περὶ τρίποδος γὰρ ἔμελλον
θεύσεσθαι· τοὺς δ᾽ αὖθι ἄναξ ἀνδρῶν Αὐγείας
κάσχεθε, τὸν δ᾽ ἐλατῆρ᾽ ἀφίει ἀκαχήμενον ἵππων.
τῶν ὁ γέρων ἐπέων κεχολωμένος ἠδὲ καὶ ἔργων
ἐξέλετ᾽ ἄσπετα πολλά· τὰ δ᾽ ἄλλ᾽ ἐς δῆμον ἔδωκε
705 δαιτρεύειν, μή τίς οἱ ἀτεμβόμενος κίοι ἴσης.
ἡμεῖς μὲν τὰ ἕκαστα διείπομεν, ἀμφί τε ἄστυ
ἕρδομεν ἱρὰ θεοῖς· οἱ δὲ τρίτῳ ἤματι πάντες
ἦλθον ὁμῶς αὐτοί τε πολεῖς καὶ μώνυχες ἵπποι
πανσυδίῃ· μετὰ δέ σφι Μολίονε θωρήσσοντο
710 παῖδ᾽ ἔτ᾽ ἐόντ᾽, οὔ πω μάλα εἰδότε θούριδος ἀλκῆς.
ἔστι δέ τις Θρυόεσσα πόλις, αἰπεῖα κολώνη,
τηλοῦ ἐπ᾽ Ἀλφειῷ, νεάτη Πύλου ἠμαθόεντος·
τὴν ἀμφεστρατόωντο διαρραῖσαι μεμαῶτες.
ἀλλ᾽ ὅτε πᾶν πεδίον μετεκίαθον, ἄμμι δ᾽ Ἀθήνη
715 ἄγγελος ἦλθε θέουσ᾽ ἀπ᾽ Ὀλύμπου θωρήσσεσθαι
ἔννυχος, οὐδ᾽ ἀέκοντα Πύλον κάτα λαὸν ἄγειρεν,
ἀλλὰ μάλ᾽ ἐσσυμένους πολεμίζειν. οὐδέ με Νηλεὺς
εἴα θωρήσσεσθαι, ἀπέκρυψεν δέ μοι ἵππους·
οὐ γάρ πώ τί μ᾽ ἔφη ἴδμεν πολεμήϊα ἔργα.
720 ἀλλὰ καὶ ὧς ἱππεῦσι μετέπρεπον ἡμετέροισι
καὶ πεζός περ ἐών, ἐπεὶ ὧς ἄγε νεῖκος Ἀθήνη.
ἔστι δέ τις ποταμὸς Μινυήϊος εἰς ἅλα βάλλων
ἐγγύθεν Ἀρήνης, ὅθι μείναμεν Ἠῶ δῖαν
ἱππῆες Πυλίων, τὰ δ᾽ ἐπέρρεον ἔθνεα πεζῶν.
725 ἔνθεν πανσυδίῃ σὺν τεύχεσι θωρηχθέντες
ἔνδιοι ἱκόμεσθ᾽ ἱερὸν ῥόον Ἀλφειοῖο.
ἔνθα Διὶ ῥέξαντες ὑπερμενεῖ ἱερὰ καλά,
ταῦρον δ᾽ Ἀλφειῷ, ταῦρον δὲ Ποσειδάωνι,
αὐτὰρ Ἀθηναίη γλαυκώπιδι βοῦν ἀγελαίην,
730 δόρπον ἔπειθ᾽ ἑλόμεσθα κατὰ στρατὸν ἐν τελέεσσι,
καὶ κατεκοιμήθημεν ἐν ἔντεσιν οἷσιν ἕκαστος
ἀμφὶ ῥοὰς ποταμοῖο. ἀτὰρ μεγάθυμοι Ἐπειοὶ
ἀμφίσταντο δὴ ἄστυ διαρραῖσαι μεμαῶτες·
ἀλλά σφι προπάροιθε φάνη μέγα ἔργον Ἄρηος·
735 εὖτε γὰρ ἠέλιος φαέθων ὑπερέσχεθε γαίης,
συμφερόμεσθα μάχῃ, Διί τ᾽ εὐχόμενοι καὶ Ἀθήνῃ.

***

655 Και ο Νέστωρ τότε απάντησε: «Πώς γίνεται ο Πηλείδης
δια τους υιούς των Αχαιών, όσ᾽ είναι λαβωμένοι,
να οδύρεται; Και αυτός ποσώς την λύπην δεν γνωρίζει,
που κυριεύει τον στρατόν, αφ᾽ ότου εις τα καράβια
κείτονται από λαβωματιές οι πρώτοι πολεμάρχοι,
660 Κει λαβωμένοι ευρίσκονται και ο δυνατός Τυδείδης,
ο Οδυσσεύς και ο δοξαστός στην λόγχην Αγαμέμνων·
λαβώθη και ο Ευρύπυλος εις το μερί με βέλος·
και από την μάχην έφερα και τούτον πληγωμένον
με βέλος, όμως ο Αχιλλεύς αν και γενναίος είναι
665 δια μας καθόλου δεν πονεί και δεν μας ελεείται.
Ή μένει ώσπου τα πλοία μας επάνω στ᾽ ακρογιάλι
με όλον τον αγώνα μας το πυρ να καταλύσει,
και να σφαγούμεν όλοι εκεί; Και αχ! διατί δεν έχουν
την παλαιάν τους δύναμιν τα λυγερά μου μέλη;
670 Ας είχα την νεότητα και ακέριαν την ανδρείαν
καθώς όταν στον πόλεμον εξ αφορμής των μόσχων
με τους Ηλείους φόνευσα τον άνδρα Ιτυμονήα,
εγκάτοικον της Ήλιδος, λαμπρόν Υπειροχίδην,
ζητώντας ανταπόδοσιν. Τον κτύπησα μ᾽ ακόντι
675 εκεί που αυτός τα βόδια του να σώσει επρομαχούσε,
και ως έπεσ᾽ εφοβήθηκαν οι αγρότες, εσκορπίσαν.
Λάφυρα τότ᾽ επήραμεν απ᾽ το πεδίον πλήθος,
βοδιών κοπές πεντήκοντα, τόσες κοπές προβάτων
και τόσες χοίρων και γιδιών τόσα πλατιά κοπάδια,
680 και τρεις φορές πεντήκοντα ξανθότριχες φοράδες,
κι είχαν οι περισσότερες νεογέννητα πουλάρια.
Νύκτα μ᾽ εκείνα εφθάσαμε στην Πύλον του Νηλέως·
και ο γέρος αναγάλλιασεν, ότι ως εβγήκα νέος
στον πόλεμον μου έτυχε τόσα πολλά να πάρω.
685 Και οι κήρυκες το χάραμα φωνάξαν να ᾽λθουν όλοι
σ᾽ όσους χρεωστείτο απόδοσις μέσα στην θείαν Ήλιν.
Συνάχθηκαν κι εμοίραζαν οι γέροντες της Πύλου,
ότ᾽ εις πολλούς απόδοσιν οι Επειοί χρεωστούσαν
μ᾽ όλον που ολίγοι εμέναμεν εμείς και αφανισμένοι,
690 ότι μας ταλαιπώρησεν εις τους αρχαίους χρόνους
ο Ηρακλής κι εσφάγησαν όλ᾽ οι καλοί της Πύλου.
Ότι απ᾽΄ τα δώδεκα παιδιά τα εξαίσια του Νηλέως,
εγώ μόνος τού έμεινα και τ᾽ άλλα τού απέθαναν.
Δια τούτο αυθαδιάζοντας πολύ μας αδικούσαν
695 των αποτόλμων Επειών τα χαλκοφόρα πλήθη.
Και απ᾽ όλα μιαν κοπήν βοδιών και πρόβατα τριακόσια
με τους βοσκούς των έλαβε μερίδα του ο Νηλέας,
ως είχε απόδοσιν τρανήν να λάβει απ᾽ τους Ηλείους
τέσσαρες ίππους μ᾽ όλα τους τ᾽ αμάξια νικηφόρους,
700 που έμελλαν δια τρίποδα να κάμουν τον αγώνα·
στην Ήλιδα τους κράτησεν ο βασιλεύς Αυγείας
και πονεμένον έδιωξε σκληρά τον ιππηλάτην.
Και ο γέρος δια την ύβριν του και τ᾽ άνομά του έργα
λάφυρα επήρε αμέτρητα· και τ᾽ άλλα εις τον λαόν του
705 έδωκε να τα μοιρασθούν ισόμετρα καθένας.
Τούτα ενώ κάμναμεν εμείς και των θεών θυσίες
στην πόλιν επροσφέρναμεν, τρεις πέρασαν ημέρες
κι ήλθαν εκείνοι αμέτρητοι με άρματα, με ίππους,
ο λαός όλος, κι οι αδελφοί Μολίονες μ᾽ εκείνους,
710 αγόρι᾽ ακόμη αμάθητα πολεμικής ανδρείας.
Πόλις Θρυούσσα ευρίσκεται κτισμέν᾽ εις άκρην λόφου
μακράν, αυτού στον Αλφειόν, απ᾽ την αμμώδη Πύλον.
Αυτήν εκύκλωσε ο στρατός με λύσσαν να την πάρουν.
Στην πεδιάδα είχαν χυθεί κι ήλθε η Αθηνά την νύκτα
715 μηνύτρ᾽ από τον Όλυμπον, να ειπεί ν᾽ αρματωθούμε,
και τον λαόν, που ολόγυρα τον πόλεμον ζητούσε
συνάθροισ᾽ εύκολα η θεά κι εμέ να πολεμήσω
δεν μ᾽ άφηνεν ο γέροντας και μου ᾽κρυψε τους ίππους·
ότ᾽ ήμουν, έλεγε, άπραγος στα έργα του πολέμου.
720 Και όμως ανδραγάθησα πεζός μες στους ιππέας,
ως εκυβέρνησ᾽ η Αθηνά της μάχης τον αγώνα.
Στον ποταμόν Μινύειον, που βρέχει την Αρήνην
και χύνεται στην θάλασσαν, όσο να φέξ᾽ η ημέρα
της Πύλου ιππείς και των πεζών συνέρρεαν τα πλήθη.
725 Κείθε ο στρατός μας όρμησε με όλα τ᾽ άρματά του
και στ᾽ άγιο ρεύμα του Αλφειού το μεσημέρι ευρέθη.
Θυσίαν τότ᾽ εκάμαμεν στον ύψιστον Κρονίδην,
ταύρον κατόπιν του Αλφειού, ταύρον του Ποσειδώνος,
και της γλαυκόματης θεάς ωραίαν αγελάδα,
730 και αφού στην τάξιν του κανείς εδείπνησε, στες όχθες
του ποταμού πλαγιάσαμε με τ᾽ άρματά μας όλοι.
Και οι μεγαλόψυχοι Επειοί την πόλιν περιζώναν,
να την χαλάσουν πρόθυμοι· αλλά πριν να προφθάσουν,
φρικτή σ᾽ αυτούς εξέσπασε πολέμου ανεμοζάλη·
735 ο ήλιος μεσουράνιζε και οι δυο στρατοί κινούντο
ευχόμενοι στην Αθηνά και στον πατέρα Δία.

Ο Έρωτας πάντα θα ζει, έξω από τα πλαίσια των λογικών

Όταν βρισκόμαστε πραγματικά στο μονοπάτι της ουσιαστικής ζωής μας, είναι αναπόφευκτες οι συνεχείς ανατροπές. Η εκπαιδευμένη σκέψη/φαντασία ούτε καν διανοείται πως αυτό σημαίνει καθημερινή, φυσιολογική διαδικασία, η οποία αφαιρεί τη "συνέχεια" που οι περισσότεροι έχουν ανάγκη για να αισθάνομαι ασφαλείς.

Εκεί που προχωράς, αμέριμνος (αν και το "αμέριμνος" χάνει πλέον κάθε προηγούμενη, γνώριμη έννοια), ξαφνικά ανακαλύπτεις, ένα κλειδί, ένα χαμένο στοιχείο, που συνδέει πολλά άλλα. Δεν το ήξερες; Tο ήξερες. Όμως ανακαλύπτοντας το ξανά, σε νέο πλαίσιο, μέσα από άλλη οπτική, αποκτά ένα διαφορετικό, ξεχωριστό νόημα και αξία.

Οι περισσότεροι άνθρωποι αναζητούν την ελευθερία, χωρίς να αντιλαμβάνονται το πραγματικό νόημά της, χωρίς να είναι επουδενί έτοιμοι για τον τρόπο ζωής που αυτή απαιτεί.

Όλο το υπαρκτό σύστημα οργάνωσης, δόμησης, λειτουργίας του κόσμου μας βασίζεται στην αρχή της μη ελευθερίας (ακούγεται καλύτερο από την υποδούλωση), με χιλιάδες τρόπους, πρακτικές και καμουφλαρισμένες ηθικές... όλα όσα συντηρούν τη συνέχιση και την ανάπτυξή του. Δεν γίνεται αντιληπτό σε καθημερινό, λειτουργικό επίπεδο!

Όποιος επομένως αναζητά την ελευθερία και τολμά να ζήσει στην αλήθεια της, δεν μπορεί να υπάρξει ταυτόχρονα στο σύστημα μη ελευθερίας που απαιτείται για την επιβίωση του σκλάβου.

Θεωρητικά/νοητικά, φαίνεται λογικό! Πρακτικά, όλοι ενδίδουμε, είτε λίγο είτε πολύ, ανάλογα με την εσωτερική μας τόλμη να διαφέρουμε, να δυσκολευτούμε, να ξεβολευτούμε από τις ψευδαισθήσεις μας.

Αλλά, από την άλλη, δεν εξαγοράζεται η ελεύθερη ζωή.

Το τίμημα, όταν έχεις ακόμα υποψιαστεί απλά πως υπάρχει κι άλλος τρόπος να ζει ο Άνθρωπός, το να συνεχίζεις να ζεις σαν σκλάβος είναι τεράστιο, το βάρος ασήκωτο, και οι λόγοι να το κάνεις, ανίκανοι να σε συγκρατήσουν. Πρέπει να σπάσεις τα δεσμά, ότι κι αν χρειαστεί, ό,τι κι αν χάσεις, όσο κι αν πρέπει να ψάξεις, όσα κι αν πρέπει να αλλάξεις.

Είναι αστείο οι άνθρωποι να πιστεύουν πως μπορούν να είναι ελεύθεροι και ταυτόχρονα να συνεχίζουν να συντηρούν ψευδαισθήσεις της προηγούμενης ζωής τους.

Μετά... μετά έχει περισσότερη πλάκα, λιγότερες τραγωδίες, μεγαλύτερες ουσιαστικές συγκινήσεις, λιγότερος έλεγχος στη ζωή, μικρότερος φόβος, ανανεωμένη παιδικότητα, αληθινός Έρωτας, περισσότερη αλήθεια, λιγότερο ψέμα, πληθώρα αποκαλύψεων, γκρέμισμα πολλών ειδώλων, διαφύλαξη ενέργειας, κατεύθυνση εστίαση της προσοχής, άνοιγμα μυστικών πυλών, γκρέμισμα θεών, αμέτρητα ταξίδια... Αναγέννηση σε έναν άλλο, διαφορετικό κόσμο, εντελώς διαφορετικό, μέσα στον ίδιο στον οποίο έχεις υπάρξει και οι περισσότεροι γύρω σου υπάρχουν ακόμα.

Μετρούσες χρόνια, τώρα μόνο στιγμές. Θυμόσουνα με ημερομηνίες και ονόματα, τώρα δε χρειάζεται να θυμάσαι, όλα συνδέονται την κατάλληλη στιγμή. Συναντούσες ένα παλιό γνωστό και νόμιζες πως τον ήξερες, τώρα γνωρίζεις έναν νέο άνθρωπο που βρέθηκε για κάποιο λόγο στο δρόμο σου. Ακούς άλλα, βλέπεις άλλα, σκανάρεις, διεισδύεις, διευρύνεσαι, διαλύεσαι, ξαναγεννιέσαι...

Άλλαξαν οι άνθρωποι, άλλαξες εσύ ή άλλαξε ο κόσμος; Άλλαξαν όλα μαζί με σένα και αλλάζουν ακόμα. Είσαι κάθε στιγμή έτοιμη για την ανατροπή, το καινούργιο, τον νέο κόσμο που παρουσιάζεται με κάθε ανοιγόκλειμα των ματιών σου.

Και περνάς απαρατήρητος, αλλά όχι πάντα. Είναι μαγεία! Επιλεκτική φανέρωση, επιλεκτική ανυπαρξία. Κυριολεκτικά! Τα καλύτερα τεχνολογικά συστήματα παρακολούθησης είναι ανίκανα να σε εντοπίσουν να Εσύ δεν το θέλεις, ενώ με την ίδια ευκολία, μπορούν οι πιο εκπαιδευμένοι αντιπρόσωποι του συστήματος να σε συνθλίψουν, αν Εσύ το αποφασίσεις.

Όλα τα πιο πάνω συνοδεύονται φυσικά με πληθώρα βιωμάτων, αποδείξεων, αποκαλύψεων, ενδείξεων, που θα μπορούσαν ίσως να γεμίσουν τόμους αναλύσεων και επεξεργασμένων πληροφοριών. Αλλά γιατί; Και πότε;

Όπως κι αν φαίνεται, η ζωή έχει μετατραπεί σε μια συνεχόμενη μαγεία, που όσοι δε βλέπουν θα μπορούσαν (και το κάνουν) να την κατατάξουν σε κάποιο άσυλο ή στη σφαίρα της φαντασίας.

Αλλά, ο Έρωτας πάντα θα ζει, έξω από τα πλαίσια των λογικών...

Το πιο δύσκολο είναι να ξέρεις πως η σωστή απόφαση θα σε πονέσει

Καθημερινά καλούμαστε ν’ αποφασίσουμε για τα πιο απλά αλλά και για τα πιο σημαντικά ζητήματα της ζωής μας. Η διαδικασία της απόφασης δεν είναι πάντα εύκολη και γρήγορη, ειδικά στις μέρες μας που συνήθως οι επιλογές μας είναι παραπάνω από δύο. Αργά ή γρήγορα, έρχεται η ώρα να πάρουμε κάποια σημαντική απόφαση. Κι όχι, το «πίτσα ή σουβλάκια» δε συγκαταλέγεται σ’ αυτές, όσο κι αν πεινάς!

Ήρθε η ώρα να μιλήσουμε για τις άλλες αποφάσεις. Τις σοβαρές. Αυτές που σε κάνουν ν’ αναρωτιέσαι αν είναι όντως οι σωστές ή καταλήγουν να σε πιέζουν περισσότερο απ’ όσο πρέπει. Το είπε και ο Καβάφης εξάλλου, «σε μερικούς ανθρώπους έρχεται μια μέρα που πρέπει το μεγάλο ναι ή το μεγάλο όχι να πουν». Είτε αφορά τα επαγγελματικά σου, είτε τα προσωπικά σου, ήρθε εκείνη η στιγμή που πρέπει να βάλεις κάτω όλους τους πιθανούς παράγοντες και να διαλέξεις τι θέλεις να κάνεις.

Σύμφωνα με τον Καρλ Γιουνγκ, είμαστε αυτό που επιλέγουμε να γίνουμε, όχι αυτό που μας συνέβη. Πολλές φορές η λήψη αποφάσεων γίνεται τόσο βασανιστική, που ευχόμαστε να υπήρχε κάτι να μας σπρώξει προς τη σωστή κατεύθυνση. Ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που μας ωθεί να το συζητήσουμε με κάποιο κοντινό μας πρόσωπο. Μεταξύ μας, δεν είναι λίγες οι φορές που δεν ξέρουμε καν τι θέλουμε και νιώθουμε ανεπαρκείς κι άβουλοι. Επιπλέον, ασυναίσθητα έχουμε την τάση ν’ ανατρέχουμε σε παλαιότερες αποφάσεις μας, μιας και μια κακή εμπειρία έχει τη δύναμη να χρωματίζει πολλές μελλοντικές. Συνεπώς, όσο πιο σημαντική είναι η απόφαση, τόσο περισσότερο θα τους ζαλίσουμε!

Σίγουρα είναι καλό ν’ ακούσεις και τη γνώμη ενός τρίτου ή να δεις το όποιο δίλημμά σου σαν εξωτερικός παρατηρητής, αν και πολλές φορές νομίζω ότι περισσότερο ψάχνουμε για επιβεβαίωση ή αποποίηση ευθυνών- ή έστω κάποιον να προβλέψει με βεβαιότητα τις συνέπειες των αποφάσεών μας. Κάθε φορά που πρέπει να λάβουμε μια απόφαση, αμφιταλαντευόμαστε ανάμεσα στο σωστό και το λάθος. Ποιος όμως, είναι αυτός που το ορίζει; Και πώς είμαστε τόσο σίγουροι ότι αυτό που θα επιλέξουμε είναι όντως το σωστό;

Λογική, συναισθηματική νοημοσύνη, ένστικτο. Όλα παίζουν τον ρόλο τους. Μεγιστοποιούμε τις καταστάσεις εξετάζοντας κάθε πιθανή επιλογή θέλοντας ν’ αποκλείσουμε μια ενδεχόμενη αποτυχία και να προσδιορίσουμε το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Πέραν του φόβου της αποτυχίας όμως, ίσως φοβόμαστε και τις συνέπειες της επιτυχίας. Όσο κουλ και να το παίζουμε, κάποια στιγμή θα σκεφτούμε και «τι θα πει ο κόσμος». Ο κόσμος όμως πάντα κάτι θα έχει να πει! Όσο και να ζυγίσουμε τα υπέρ και τα κατά, στο τέλος την απόφαση θα τη λάβουμε μόνοι μας το βράδυ, καθώς η διαδικασία αυτή καθ’ αυτή είναι μια μοναχική πράξη.

Συχνά το ένστικτο γνωρίζει περισσότερα για το τι μας ενδιαφέρει από ό,τι ο εγκέφαλός μας. Όσο μεγιστοποιούμε τα πράγματα και υπεραναλύουμε καταστάσεις, συχνά επανεξετάζουμε τις επιλογές αργότερα. «Ένας αδύναμος άνθρωπος έχει αμφιβολίες πριν από μια απόφαση. Ένας δυνατός άνθρωπος τις έχει μετά», είπε ο Karl Kraus, βρίσκοντάς μας σύμφωνους σε σημαντικό βαθμό. Για να υπάρξει μια ισορροπία, πρέπει πρώτα να περιεργαστούμε γνωστικά καλά μια σημαντική απόφαση για να δώσουμε στη συνέχεια στη διαίσθησή μας την ευκαιρία ν’ απαντήσει.

Εδώ που τα λέμε, το πού θα καταλήξουμε και τι θα αποφασίσουμε είναι καθαρά προσωπική μας επιλογή. «Όσες περισσότερες αποφάσεις αναγκάζεσαι να πάρεις μόνος σου, τόσο περισσότερο αντιλαμβάνεσαι την ελευθερία επιλογής που έχεις», Thornton Wilder. Ας τη στηρίξουμε μέχρι τέλους λοιπόν!

Κάποιες φορές μπορεί να αισθανθούμε άσχημα μετά τη λήψη μιας σημαντικής απόφασης, όμως αυτό δε σημαίνει κι ότι η ίδια η απόφαση είναι λάθος! Όλοι φοβόμαστε τις αλλαγές και σίγουρα όταν διαλέγουμε κάτι αυτόματα ακυρώνουμε και τις πιθανές εναλλακτικές. Η ζωή μας είναι μια διαρκής, ατελείωτη σειρά από αποφάσεις και κάθε βήμα που κάνουμε -ή που δεν κάνουμε- είναι μια απόφαση. Μικρή η μεγάλη, εξακολουθεί να είναι σημαντική.

Και στην τελική, αν όντως σε διαψεύσει κάποια στιγμή το αποτέλεσμα, μπορείς πάντα να ελιχθείς μετακινώντας το κέντρο βάρους σου σε μια νέα εκδοχή. Μια καινούρια πορεία. Άλλωστε, δεν είναι αποτυχία, αν ξέρεις πως έναν δρόμο μόλις τον απέκλεισες. Εδώ που τα λέμε, θα ήμασταν και λίγο ανόητοι αν λέγαμε πως με τόσες επιλογές και διαφοροποιήσεις, εμείς πάντα θα έχουμε την πιο κατάλληλη στο τσεπάκι. Αυτό δε σημαίνει ότι θα σταματήσουμε ν’ αποφασίζουμε. Σωστά;

Σαρτρ: Ο άνθρωπος θα γίνει αυτό που έχει σχεδιάσει να γίνει. Όχι αυτό που θα θελήσει να γίνει

Ο άνθρωπος όπως τον συλλαμβάνει ο υπαρξιστής φιλόσοφος, δεν είναι προσδιορίσιμος, αυτό σημαίνει πώς στην αρχή απ' τα πριν, δεν είναι τίποτα. Θα γίνει μετά και θα γίνει αυτό πού θα φτιάξει ό ίδιος τον εαυτό του. Έτσι. δεν υπάρχει ανθρώπινη φύση. αφού δεν υπάρχει Θεός για να την συλλάβει.

Ο άνθρωπος είναι, όχι μόνο η αντίληψη που ο ίδιος έχει για τον εαυτό του· αλλά κι' αυτός πού θέλει να είναι. Κι όπως συλλαμβάνει τον εαυτό του, μετά την ύπαρξη κι όπως θέλει τον εαυτό του μετά από αυτή την ορμή προς την ύπαρξη, ο άνθρωπος δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά αυτό που ο ίδιος φτιάχνεται. Αυτή είναι η πρώτη αρχή του υπαρξισμού.

Αυτό ακριβώς είναι η λεγόμενη υποκειμενικότητα», που με το ίδιο αυτό όνομα μας προσάπτουν. Αλλά τί άλλο θέλουμε να πούμε με τα παραπάνω, αν όχι πως ο άνθρωπος έχει μεγαλύτερη αξία, μεγαλύτερη αξιοπρέπεια απ' ό, τι ή πέτρα ή το τραπέζι; Γιατί αυτό πού θέλουμε να πούμε είναι ότι ό άνθρωπος υπάρχει πρώτα, δηλαδή ότι ό άνθρωπος είναι πριν απ' όλα αυτό πού ρίχνεται προς ένα μέλλον κι αυτό πού έχει συνείδηση πώς προβάλλεται στο μέλλον.

Ο άνθρωπος είναι στην αρχή ένα σχέδιο που βιώνεται υποκειμενικά αντί να είναι αφρός, ένα σκουπίδι ή ένα κουνουπίδι, τίποτα δεν υπάρχει προγενέστερα απ' αυτό το σχέδιο. Τίποτα το νοητά διαγνώσιμο δεν είναι χαραγμένο στον ουρανό κι ο άνθρωπος θα γίνει πάνω απ’ όλα αυτό που έχει σχεδιάσει να γίνει. Όχι αυτό που θα θελήσει να γίνει.

Γιατί αυτό που συνήθως εννοούμε με τη λέξη «θέληση» είναι μια συνειδητή απόφαση, πράγμα που για τους περισσότερους από μας έρχεται μεταγενέστερα άπ' ότι γίνεται από μόνο του. Μπορώ να θέλω να προσχωρήσω σ' ένα κόμμα, να γράψω ένα βιβλίο, να παντρευτώ. Όλ' αυτά δεν είναι παρά ή εκδήλωση μιας εκλογής πιο πρωταρχικής πιο αυθόρμητης απ' αυτό πού λέμε «θέληση».

Ζ. Π Σαρτρ, Ο Υπαρξισμός είναι ένας Ανθρωπισμός

Σοπενχάουερ: Να εκτιμάμε αυτό που έχουμε ακριβώς όπως θα το εκτιμούσαμε αν μας το στερούσαν

Πρέπει να προσπαθούμε να πετύχουμε τούτο: να εκτιμάμε αυτό που έχουμε ακριβώς όπως θα το εκτιμούσαμε αν μας το στερούσανε• τα αγαθά, η υγεία, οι φίλοι ή αγαπημένα πρόσωπα, η γυναίκα μας, το παιδί μας – τις πιο πολλές φορές εκτιμάμε την αξία τους μόλις τα χάσουμε.

Αν καταφέρουμε το παραπάνω, αυτά που έχουμε, πρώτα απ’ όλα, θα μας δώσουν αμέσως περισσότερη ευτυχία• κι έπειτα, θα προλάβουμε με όποιον τρόπο μπορούμε την απώλειά τους, δεν θα εκθέσουμε σε κανέναν κίνδυνο τα αγαθά μας, δεν θα εκνευρίζουμε τους φίλους μας, δεν θα δοκιμάζουμε την πίστη των γυναικών, θα επιβλέπουμε την υγεία των παιδιών και πάει λέγοντας.

Αντικρίζοντας όλα όσα δεν έχουμε, συνηθίζουμε να σκεφτόμαστε το εξής: «Και αν ήταν δικό μου;», και κατά συνέπεια νιώθουμε ότι το στερούμαστε.

Αντ’ αυτού θα έπρεπε συχνά να λέμε στον εαυτό μας σε σχέση με ό,τι έχουμε: «Και αν το έχανα;».

Άρθουρ Σοπενχάουερ, Η ΤΕΧΝΗ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΟΣ

Χρησιμοποιούμε συνεχώς το υποσυνείδητό μας

Είτε το ξέρετε είτε όχι, χρησιμοποιείτε ήδη συνεχώς το υποσυνείδητό σας. Ίσως ανέλαβε το τιμόνι του αυτοκινήτου σας για μια ημίωρη διαδρομή από το γραφείο ως το σπίτι, ενώ το συνειδητό σας ήταν αφιερωμένο σε ένα πρόβλημα που σας απασχολούσε. Ούτε που θυμάστε για πότε επιστρέψατε, κι όμως, με κάποιο τρόπο, το αυτοκίνητό σας έφτασε με ασφάλεια μπροστά στην πόρτα σας. Ίσως για μια ολόκληρη μέρα παλεύατε να θυμηθείτε ένα όνομα, αλλά όσο κι αν προσπαθούσαν τα συνειδητά μέρη του εγκεφάλου σας να ανακτήσουν αυτή την πληροφορία, αυτό ήταν αδύνατον.

Και ξαφνικά, ώρες μετά, το υποσυνείδητό σας έκανε τα μαγικά του και σας εμφάνισε την απάντηση από το πουθενά. Αυτό το μέρος του εγκεφάλου σας δούλευε σκληρά για λογαριασμό σας όλη αυτή την ώρα, κι εσείς ούτε που το είχατε καταλάβει! Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει όταν –εντελώς ξαφνικά– θυμάστε από πού γνωρίζετε κάποιον ενώ έχετε εγκαταλείψει προ πολλού την προσπάθεια. Μα ναι, βέβαια! Ήταν ο σύζυγος μιας φίλης σας, που τον είχατε γνωρίσει σ’ εκείνο το δείπνο πριν από δύο χρόνια. Το υποσυνείδητο επεξεργάζεται τις πληροφορίες γρήγορα, αβίαστα και αυτόματα.

Δεν έχει την ανάγκη να ζυγίζει επιμελώς και προσεκτικά κάθε πληροφορία με τον τρόπο που είναι υποχρεωμένο να το κάνει το συνειδητό όταν καλείται να πάρει μια απόφαση. Αυτό είναι ένα φαινόμενο που ενδεχομένως αντιλαμβάνεστε περιστασιακά, το σημαντικό όμως είναι ότι μπορείτε να μάθετε να το χαλιναγωγείτε και να το χρησιμοποιείτε για το δικό σας όφελος. Ίσως έχετε παρατηρήσει το υποσυνείδητό σας να ενεργεί για να σας προφυλάξει από κακοτοπιές. Δεν έχετε κάποια χειροπιαστή απόδειξη, αλλά κάποιος που μόλις γνωρίσατε σας δημιουργεί ένα κακό προαίσθημα.

Ή κάτι σας λέει να αποχωρήσετε από μια επιχειρηματική συμφωνία έστω και την τελευταία στιγμή ή να μην περπατήσετε σε ένα σκοτεινό δρομάκι. Τα υποσυνείδητα μέρη του εγκεφάλου σας μπορεί να δημιουργούν συνειρμούς με ξεχασμένες αναμνήσεις ή να αντιλαμβάνονται πληροφορίες που τα συνειδητά μέρη του εγκεφάλου προσπερνούν. Ακριβώς όπως μπορεί να βιώσατε τη σοφία του υποσυνειδήτου όταν «εμπιστευθήκατε το ένστικτό σας» σε αυτές τις καταστάσεις, μπορεί επίσης να επικαλεστήκατε τη δύναμη του υποσυνειδήτου τη νύχτα, όταν «αναβάλατε μια απόφαση μέχρι το επόμενο πρωινό», με αποτέλεσμα να εκπλαγείτε από ένα εξαιρετικά μεστό όνειρο με ουσιαστικές απαντήσεις.

Το υποσυνείδητο λατρεύει τις πρώτες πρωινές ώρες, τότε που είναι ελεύθερο να ζωγραφίζει ιδέες και εικόνες σε λευκούς καμβάδες, απελευθερωμένο από τα δεσμά και τις άμυνες του καθοδηγούμενου από τη λογική συνειδητού μέρους του εγκεφάλου. Δεν σας έχει τύχει να λάβετε έτσι ένα σημαντικό μήνυμα; Ίσως το όνειρο να αφορούσε μια πανανθρώπινη ιδέα, όπως τη συγχώρεση ή την αλήθεια, που σας παρουσιάστηκε με συμβολικό τρόπο από το υποσυνείδητο. Ίσως να σας βοήθησε να δείτε ένα κομμάτι της ζωής σας υπό ένα νέο πρίσμα.

Η παιγνιώδης συμπεριφορά

Το υποσυνείδητο είναι «παιχνιδιάρικο» και σας βοηθά να αντιμετωπίζετε την ανία. Με το ονειροπόλημα, σας μεταφέρει αμέσως στα νησιά Μπόρα Μπόρα, στο Μπαλί ή στη Βαρκελώνη, ενώ έχετε κολλήσει στην κίνηση. Στην πραγματικότητα, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τη χαρακτηριστική ικανότητα του υποσυνειδήτου «να είστε κάπου» ενώ δεν βρίσκεστε εκεί –ακριβώς όπως όταν ονειροπολείτε– για να επιτύχετε κάθε είδους στόχο.

Η δύναμη αυτού που υπάρχει πίσω από τον καθημερινό τρόπο σκέψης μας είναι πολύ ισχυρή, έτσι δεν είναι;

Όταν το υποσυνείδητο εργάζεται, τα εγκεφαλικά κύματα που παρατηρούνται είναι αργά και διαφέρουν από τα γρήγορα εγκεφαλικά κύματα του συνειδητού που καταγράφονται όταν δουλεύετε στον υπολογιστή σας.

Από πολλές απόψεις, τα κανάλια του συνειδητού εγκεφάλου μας, με τις εξαιρετικά ανεπτυγμένες αναλυτικές ικανότητες που διαθέτουν, μπορούν να θεωρηθούν ταυτόχρονα ευλογία και κατάρα για όλους μας. Το συνειδητό επιλύει προβλήματα που δεν μπορούν να προσεγγίσουν τα ζώα ή τα μικρά παιδιά, όμως μαζί με αυτό το χάρισμα προκύπτουν και αγχώδεις διαταραχές που είναι μοναδικές για το ανθρώπινο είδος. Το συνειδητό σηκώνει στην ουσία πολλά βάρη.

Προκειμένου να καταλήξει σε μια απόφαση, πρέπει να ζυγίσει επιμελώς και προσεκτικά κάθε πληροφορία, ενώ αντίθετα το υποσυνείδητο παίρνει αστραπιαίες, «ενστικτώδεις» αποφάσεις. Το συνειδητό είναι υποχρεωμένο να καταναλώσει πολλή ενέργεια και δύναμη θέλησης για να κάνει υγιεινές επιλογές, ενώ το υποσυνείδητο τις παρουσιάζει σαν να έγιναν αβίαστα και «εντελώς από μόνες τους». Τα αργά εγκεφαλικά κύματα του υποσυνειδήτου μάς κάνουν να νιώθουμε πολύ ωραία. Ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο ένα ποτό μετά τη δουλειά μάς βοηθά να χαλαρώσουμε.

Το αλκοόλ είναι βέβαια ένας τρόπος ν’ αλλάζουμε την κατάσταση στην οποία βρίσκεται το μυαλό μας, δεν θα ήταν όμως καλύτερα να μαθαίναμε πώς να κάνουμε αυτή τη διαδρομή χωρίς να χρειάζεται να πάρουμε κάτι; Δεν θα σας άρεσε απλώς να κλείνετε τα μάτια σας και να επιβραδύνετε τον εγκέφαλό σας ώστε να μεταβαίνει σε μια ονειρική, εκστατική κατάσταση όποτε θέλετε; Όταν μάθετε πώς να δαμάζετε το υποσυνείδητό σας, αυτή η μεταλλαγμένη, χαλαρή κατάσταση θα αποτελεί για εσάς πολύ περισσότερα από έναν τρόπο διαφυγής.

Πραγματικά αναρωτιέμαι εάν θα εκπλαγείτε από το γεγονός ότι θα μπορέσετε να χρησιμοποιήσετε το υποσυνείδητό σας για να δημιουργήσετε την πιο ευτυχισμένη και υγιή εκδοχή του εαυτού σας. Το υποσυνείδητο έχει τη δύναμη να σας βοηθήσει να «φορτίσετε» το μέλλον σας με την υποβολή θετικών ιδεών. Ποια από τις πεποιθήσεις σας πιστεύετε ότι σας προετοίμασε για τις επιτυχίες που ήδη έχετε στη ζωή σας; Η δύναμη των πεποιθήσεων είναι απίστευτα ισχυρή, έτσι δεν είναι; Οι πεποιθήσεις μπορούν να σας παγιδεύσουν και να σας οδηγήσουν στην αποτυχία, αλλά μπορούν επίσης να σας εμψυχώσουν ώστε να πετύχετε τον σκοπό σας, οπότε καλό είναι να τις αντιμετωπίζετε προσεκτικά.

Οι άνθρωποι με τα ισχυρότερα υποσυνείδητα είναι στην πραγματικότητα οι πιο δεκτικοί στην υποβολή, ενώ οι εγκέφαλοί τους εμφανίζουν μεγαλύτερη αφθονία αργών εγκεφαλικών κυμάτων. Οι πεποιθήσεις έχουν ακόμη μεγαλύτερη επίδραση στις ζωές αυτών των ανθρώπων απ’ ό,τι σε έναν μέσο άνθρωπο.

Τα άτομα με εξαιρετική ευφυΐα και διαίσθηση, που μπορούν να βυθιστούν σε βιβλία, θεατρικά έργα, ταινίες, έργα τέχνης, στη μουσική ή στον αθλητισμό, τείνουν να έχουν ισχυρά υποσυνείδητα με υψηλότερα από τον μέσο όρο επίπεδα ονειρικών εγκεφαλικών κυμάτων.

SENECA: Εκείνο που βλάπτει είναι η υπερβολή της ηδονής

Όποιος έχει κάνει βήματα προς την αρετή έχει δώσει δείγματα του ευγενικού του χαρακτήρα· όποιος όμως ακολουθεί την ηδονή φαίνεται απονευρωμένος, συντριμμένος, εκθηλυμένος, επιρρεπής προς την ακολασία, εκτός πια αν κάποιος του μάθει να ξεχωρίζει τις ηδονές, έτσι ώστε να ξέρει ποιες από αυτές βρίσκονται μέσα στα όρια των φυσικών επιθυμιών και ποιες ορμούν ασυγκράτητες μπροστά και, όσο περισσότερο τις ικανοποιείς, τόσο πιο ακόρεστες γίνονται. Έλα λοιπόν, άφησε την αρετή να σου δείξει το δρόμο, και τότε κάθε σου βήμα θα είναι ασφαλές. Εκείνο επίσης που βλάπτει εξίσου είναι η υπερβολή της ηδονής· στην περίπτωση όμως της αρετής δεν υπάρχει φόβος κάποιας υπερβολής, μια και το μέτρο είναι στοιχείο αυτής της ίδιας της αρετής. Δεν υπάρχει αγαθό που να δοκιμάζεται από το δικό του μέγεθος. Και πέρα απ’ αυτό, ποιος καλύτερος οδηγός υπάρχει από τον λόγο σε πλάσματα προικισμένα με φύση λογική; Αν τώρα αυτός ο συνδυασμός αρετής και ηδονής σε ευχαριστεί, αν σε ευχαριστεί να επιδιώκεις μια ευτυχισμένη ζωή έχοντας τέτοια συνοδεία, άφησε τουλάχιστον την αρετή να προηγείται και την ηδονή να έπεται και να παρακολουθεί το σώμα σαν σκιά του. Το να παραδώσεις την αρετή, την πιο υπέροχη δέσποινα, στην υπηρεσία της ηδονής μαρτυρεί άνθρωπο που τίποτε μεγάλο δεν κλείνει μέσα του.

Ας πηγαίνει μπροστά η αρετή, αυτή ας κρατεί τη σημαία. Φυσικά, θα είναι μαζί μας και η ηδονή, αλλά εμείς θα είμαστε τα αφεντικά της, εμείς θα την ελέγχουμε. Μπορεί σε κάποια υπόδειξή της να μας πείθει, ουδέποτε όμως θα μας εξαναγκάζει. Εκείνοι πάντως που παραδίνουν τα ηνία στην ηδονή στερούνται και τις δύο- γιατί και την αρετή χάνουν και στην ηδονή δεν κυριαρχούν αλλά, αντίθετα, εκείνη είναι που τους κάνει ό,τι θέλει και ή υποφέρουν από την έλλειψή της ή πνίγονται από την πληθωρική της παρουσία, δυστυχείς αν τους εγκαταλείψει, ακόμη δυστυχέστεροι αν τους κατακυριεύσει. Μοιάζουν, πράγματι, με τους ναύτες που τους έχουν κατακλύσει τα νερά γύρω από τις Σύρτεις, και τη μια τούς αφήνουν στη στεγνή αμμουδιά, την άλλη τούς σκεπάζουν με το αφρισμένο κύμα. Αυτό έρχεται ως αποτέλεσμα της ολοκληρωτικής έλλειψης αυτοελέγχου και της υπερβολικής αφοσίωσης σε ένα μόνο πράγμα· γιατί, αν κάποιος επιδιώκει το κακό αντί για το καλό, η επιτυχία του γίνεται επικίνδυνη. Όπως συμβαίνει όταν κυνηγάμε άγρια θηρία με κόπο και με κίνδυνο και, ακόμη και μετά τη σύλληψή τους, η κατοχή τους καταλήγει να είναι πολύ δύσκολη -αφού συχνά ξεσκίζουν τα αφεντικά τους-, έτσι συμβαίνει και με τις μεγάλες απολαύσεις: εξελίσσονται σε μεγάλο κακό και από αιχμάλωτες γίνονται κυρίαρχες. Όσο μάλιστα πιο πολλές και μεγάλες είναι αυτές οι απολαύσεις, τόσο πιο χαμηλά πέφτει και τόσο πιο πολλών δούλος γίνεται εκείνος που το πλήθος ονομάζει ευτυχή. Εγώ τουλάχιστον θα ήθελα να είμαι όσο γίνεται πιο μακριά από τέτοιες καταστάσεις. Όπως συμβαίνει μ’ εκείνον που, στην προσπάθειά του να παρακολουθήσει τα ίχνη των θηρίων μέχρι τις φωλιές τους -επειδή το νομίζει μεγάλη του επιτυχία,

με τη θηλιά τα άγρια θηρία να τ’ αρπάζει
και
με σκυλιά το ισκιερό το δάσος να το ζώνει,

ώστε να μπορεί να παρακολουθήσει τα ίχνη τους- αφήνει στην άκρη σημαντικότερα πράγματα και αναβάλλει πολλά από τα καθήκοντα του, έτσι και εκείνος που επιδιώκει την ηδονή μεταθέτει τα πάντα και, πριν απ’ όλα, αψηφά την ελευθερία του, αλλά πουλάει τον εαυτό του στις ηδονές.

ΣΕΝΕΚΑΣ, Για μια ευτυχισμένη ζωή

Ο ευτυχισμένος άνθρωπος είναι πολύ ικανοποιημένος με το παρόν για να σκεφτεί το μέλλον

Τι είναι εκείνο που μας κάνει να μας αρέσει κάτι και να το απολαμβάνουμε τόσο πολύ που να ξεχνάμε κάθε μας έγνοια; Ποιες είναι οι στιγμές που οι άνθρωποι είμαστε πιο ευτυχισμένοι;

Αυτά αναρωτήθηκε ο Μιχάι Τσίκζεντμιχαϊ και μελέτησε σε βάθος την κατάσταση στην οποία μπαίνουμε οι άνθρωποι όταν είμαστε απολύτως βυθισμένοι σε μια ασχολία. Την ονόμασε κατάσταση ροής, flow στα αγγλικά, και την όρισε ως εξής: «Η ηδονή, η απόλαυση, η δημιουργικότητα και η διαδικασία κατά την οποία βρισκόμαστε τελείως βυθισμένοι στη ζωή».

Για να το πετύχουμε αυτό, πρέπει να επικεντρωθούμε στην αύξηση του χρόνου που περνάμε κάνοντας δραστηριότητες που θα μας βάλουν σε κατάσταση ροής, αντί να αφηνόμαστε να μας παρασέρνουν δραστηριότητες που θα μας δώσουν μια άμεση ευχαρίστηση, όπως το υπερβολικό φαγητό, η χρήση ουσιών και η κατάχρηση αλκοόλ ή η καταβρόχθιση σοκολάτας μπροστά στην τηλεόραση.

Όπως διδάσκει ο συγγραφέας της Ροής: «Ροή είναι η κατάσταση στην οποία οι άνθρωποι μπαίνουν όταν είναι βυθισμένοι σε μια δραστηριότητα και δεν τους ενδιαφέρει τίποτε άλλο. Η εμπειρία αυτή καθαυτή είναι τόσο ευχάριστη, που οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να την κάνουν ακόμα κι αν χρειαστεί να θυσιάσουν άλλες πλευρές της ζωής τους μόνο και μόνο για να κάνουν αυτή».

Και δεν είναι μόνο τα δημιουργικά επαγγέλματα, τα οποία απαιτούν μεγάλες δόσεις συγκέντρωσης, αυτά που ενεργοποιούν την ικανότητα ροής. Ο περισσότεροι αθλητές, οι σκακιστές ή οι μηχανικοί περνούν μεγάλο μέρος του χρόνου τους σε δραστηριότητες που τους βάζουν σε κατάσταση ροής.

Σύμφωνα με τις μελέτες του Τσίχζεντμιχαϊ, όταν ένας σκακιστής μπαίνει σε «ροή», νιώθει το ίδιο με έναν μαθηματικό που προσπαθεί να λύσει κάποιο πρόβλημα ή με έναν χειρουργό σε ώρα επέμβασης. Ο συγκεκριμένος καθηγητής ψυχολογίας ανέλυσε δεδομένα ανθρώπων που ζούσαν σε διαφορετικά μέρη του κόσμου και με διαφορετικούς πολιτισμούς και ανακάλυψε ότι η εμπειρία της ροής είναι ίδια για κάθε άνθρωπο, οποιουδήποτε πολιτισμού και οποιασδήποτε ηλικίας.

Στη Νέα Υόρκη ή στην Οκινάουα, όλοι ανακαλύπτουμε τις δικές μας καταστάσεις ροής με τον ίδιο τρόπο. Τι συμβαίνει στη συνείδησή μας όταν είμαστε σε αυτή την κατάσταση;

Ρέοντας, επικεντρωνόμαστε σε μία πολύ συγκεκριμένη ασχολία και δεν αφήνουμε να μας περισπάσει τίποτε άλλο. Η συνείδησή μας είναι «σε τάξη». Το αντίθετο συμβαίνει όταν προσπαθούμε να καταπιαστούμε με κάτι και το μυαλό μας αφαιρείται γιατί σκεφτόμαστε άλλα πράγματα.

Ο ευτυχισμένος άνθρωπος είναι πολύ ικανοποιημένος με το παρόν για να σκεφτεί το μέλλον.

Πολλοί από τους καλλιτέχνες μπορεί να φαίνονται ευέξαπτοι ή ερημίτες, αλλά το μόνο που κάνουν είναι να προστατεύουν τον χρόνο της ευτυχίας τους, κάποιες φορές θυσιάζοντας άλλες πλευρές της ζωής. Είναι παραδείγματα outliers (εξαιρέσεων) που εφαρμόζουν τη ροή στον ακραίο τρόπο ζωής τους.

Οι καλλιτέχνες ξέρουν πόσο σημαντικό πράγμα είναι η διαφύλαξη του χώρου τους, του περιβάλλοντός τους, το να είναι απαλλαγμένοι από περισπασμούς.

ΙΚΙΓΚΑΙ, ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑΑ ΤΗΣ ΙΑΠΩΝΙΑΣ

Ο μόνος φόβος, είναι μήπως δεν μπορείς ν’ αλλάξεις

Κατά τον Χέγκελ, ολόκληρη η ιστορία της ανθρωπότητας διαθέτει μια δυναμική διαλεκτική. Η πραγματικότητα είναι ουσιαστικά αντιφατική, και η ανθρώπινη συνείδηση εν μέρει μόνο μπορεί να τη συλλάβει, και αυτό σε διαδοχικές φάσεις, που εγώ ονομάζω “αφυπνίσεις”. Η πραγματικότητα δεν υπάρχει όλη μέσα σ’ έναν δεδομένο χρόνο, ούτε μπορεί κανείς να τη γνωρίσει ολόκληρη σε μια στιγμή μόνο, αλλά εξελίσσεται μέσα στο χρόνο. Κατά βάση, η γνώση και η πραγματικότητα είναι ένα και το αυτό, είναι κίνηση προς ένα τελικό σημείο, το απόλυτο, το οποίο δεν είναι απλώς το τέλος, αλλά το όλον, το ον που ολοκληρώνεται μέσω της εξέλιξής του.

Ο Χέγκελ περιγράφει τη διαλεκτική κίνηση ως μια σειρά διεργασιών οι οποίες διεξάγονται κατά ορισμένες φάσεις- ή, στιγμές διαλεκτικής- που ονομάζονται: θέση, αντίθεση και σύνθεση. Η θέση είναι κατάφαση, επιβεβαίωση κάποιου πράγματος. Η άρνηση -ή αντίθεση-, σημαίνει αντίθεση μαζί και σύγκρουση. Η διαλεκτική ώθηση οδηγεί στο όραμα του συνόλου, σε μια τρίτη στιγμή παρέμβασης ή πρόθεση λύσης της αντίφασης. Όλα αυτά καταλήγουν σε μια νέα θέση, η οποία περιλαμβάνει και συγχρόνως υπερβαίνει το αρχικό σημείο της αφετηρίας, και από κει μπορεί και πάλι ν’ αρχίσει η διαλεκτική διαδικασία.

Η διαδικασία πρέπει να τελειώνει με την πλήρη κατανόηση της πραγματικότητας και του εαυτού μας ως ολοκληρωτικής, απόλυτης γνώσης, χωρίς σύγκρουση. Στο κορυφαίο σημείο, της σύνθεσης (της ευτυχίας;), έχουν ξεπεραστεί οι αντιφάσεις, και οι στιγμές που μας επέτρεψαν να φτάσουμε ως εδώ, σ’ αυτή τη νέα φάση, τώρα πια μας αποκαλύπτονται ως αναγκαίες.

Κοιτάζουμε πίσω και συνειδητοποιούμε πως οι στιγμές εκείνες που θα θέλαμε να μην είχαμε ζήσει ποτέ, μας έκαναν να φτάσουμε στην απόλυτη ικανοποίηση που αισθανόμαστε τώρα.

Θέση: Συνάντηση με τον εαυτό μου και τους άλλους. Αγάπη.
Αντίθεση: Θάνατος, χωρισμός, απώλεια.
Σύνθεση: Ευτυχία, υπέρτατη φάση, ολοκλήρωση του ατόμου.

Οι δυσκολίες, λοιπόν, μας αποκαλύπτονται ως θετικές φάσεις στη ζωή μας, αφού αυτές είναι που μας επιτρέπουν να φτάσουμε στην ευτυχία.

Νομίζουμε συχνά ότι η σύγκρουση και η ματαίωση σηματοδοτούν την απώλεια της ευτυχίας. Το δίχως άλλο, αυτό συμβαίνει μόνο αν ταυτίζει κανείς την ευτυχία με μια παιδαριώδη στάση απέναντι στη ζωή, μια στάση που διέπεται από την επιθυμία της απέραντης ικανοποίησης, λειτουργώντας με την αρχή της ευχαρίστησης.

Οι απώλειες οδηγούν πάντα το άτομο σε συνθήκες κρίσης, όχι όμως αναγκαστικά και στην απώλεια της ευτυχίας.

Η λέξη κρίση- το λέω πάντα- είναι ένας όρος που συνδέεται αδικαιολόγητα με κάτι αρνητικό. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι “κρίση” σημαίνει, κατά βάση, “αλλαγή”, και η κοινωνία μας φοβάται την αλλαγή- προτιμά να μένει στη σιγουριά της σταθερότητας.

Το διαφορετικό το φοβόμαστε και το απορρίπτουμε.

Ασφαλώς, προχωρώ σημαίνει: “αφήνω πίσω αυτό που δεν υπάρχει πια, κι έρχομαι αντιμέτωπος με κάτι άλλο.”

Ο μόνος φόβος που θα ’θελα να νιώθεις μπροστά
σε μια αλλαγή, είναι μήπως δεν μπορείς ν’ αλλάξεις.
Να νομίζεις πως είσαι δεμένος στο παρελθόν
και να συνεχίζεις όπως παλιά, απαράλλαχτος.

Η Δύση νομίζει πως η ζωή είναι μικρή. Λένε πως από την ώρα που γεννιόμαστε, κάθε λεπτό, ερχόμαστε και λίγο πιο κοντά στον θάνατο, κι αυτό φέρνει ένταση, άγχος, αγωνία.

Όλα τα καλά, κάθε πολυτέλεια, όλα τα πλούτη χάνουν το νόημά τους, αφού δεν μπορούμε να τα πάρουμε μαζί μας.

Στη Δύση, προχωράει κανείς μόνο προς τον θάνατο.

Η Ανατολή, αντίθετα, είναι πιο χαλαρή. Πρώτον, γιατί δεν δίνει τόση σημασία στον θάνατο. Τον θεωρεί, απλώς, μια αλλαγή μορφής. Δεύτερον, μιας και δεν υπάρχει τέλος (παρά μόνο αλλαγή), μπορεί κανείς να ζει χαλαρός, έχοντας συναίσθηση του εσωτερικού του πλούτου που θα τον συνοδεύει όπου κι αν πάει- ακόμη και πέρα απ’ τη ζωή. Ο θάνατος δεν μπορεί να του τον αφαιρέσει.

Καλύτερη ιδιοκτησία είναι η γνώση

Η άγνοια, που σημαίνει αγνωσία, αμάθεια και έλλειψη πληροφόρησης είναι μία κατάσταση τόσο διαδεδομένη όσο τ’ αγριόχορτα στη επιφάνεια της γης. Στους περισσότερους ανθρώπους, που διάγουν μία βιολογική ζωή χωρίς πνευματικούς προβληματισμούς, ο ψυχισμός (ο εγκέφαλος) αδρανεί ως προς την αναζήτηση της γνώσης, της αλήθειας. Και επειδή η άγνοια είναι μία πολύτοκη μητέρα της πλάνης, του λάθους, του ψεύδους, του σφάλματος, των προλήψεων, της δεισιδαιμονίας, της θρησκοληψίας, του σκοταδισμού κ.λ.π. γίνεται το βασικότερο εμπόδιο για την επιστήμη και τον πολιτισμό.

Ο Θουκυδίδης το είχε επισημάνει αυτό και γράφει «Αταλαίπωρος τοις πολλοίς η ζήτησις της αληθείας, και επί τα έτοιμα μάλλον τρέπονται» (Ιστορ. Α 20). Δεν θέλουν να ταλαιπωρηθούν με τη σκέψη οι άνθρωποι και καταφεύγουν στα έτοιμα. Όπως τα βρήκαν έτσι τ’ αφήνουν (:τέλμα και στασιμότητα). Γι' αυτό τον λόγο και η γνώμη των πολλών δεν έχει κύρος. Και αυτή η γνώμη που στηρίζεται στην άγνοια και όχι στη γνώση, πρέπει να είναι ανεκτή, αλλά όχι σεβαστή γιατί δεν πρέπει να τιμούμε την αμάθεια. Αντίθετα πρέπει (με πολιτισμένο τρόπο) να την καταδικάζουμε.

Στη διαμόρφωση σωστής γνώμης χρειάζεται εκτός από τη συνεχή ενημέρωση και η σπουδή της ιστορίας, αφού το παρελθόν φωτίζει το παρόν, και ανοίγει τις προοπτικές για το μέλλον. Ωστόσο, για να είναι αμερόληπτος και πειστικός ένας φιλίστορας που αναφέρεται σε ένα ιστορικό γεγονός πρέπει να έχει διαβάσει όλες τις ιστορικές εκδοχές και ερμηνείες αυτού του γεγονότος. Τις θετικές και τις αρνητικές ερμηνείες, τις σύμφωνες ή ασύμφωνες με τις προσωπικές του ιδεολογίες.

Όπως υπάρχει μια Ψυχολογία του βάθους (που ερευνά το υποσυνείδητο) έτσι θα έπρεπε να υπάρχει και μια Ιστορία του βάθους (που να ερευνά τα βαθύτερα αίτια των γεγονότων). Μια τέτοια ιστορία θα έκανε χρέη ψυχολογίας ομαδικής και ατομικής( της απρόσωπης μάζας και της προσωπικότητας) φωτίζοντας τις γενεσιουργές αιτίες του ψυχισμού των ανθρώπων, όπου φωλιάζουν τα ένστικτα.

Η ιστορία αυτή θα εντόπιζε τα ένστικτα της επιθετικότητας σε συνάρτηση προς τις κοινωνικο – οικονομικές συνθήκες, που θα τα έκαναν να εκδηλώνονται καταστροφικά. Ίσως τότε η ιστορία θα μπορούσε να διδάξει και να συμβουλέψει, ενώ με την απλή περιγραφή των γεγονότων αντί να αποτρέψει, συνδαυλίζει τα πάθη. Πάντως το γεγονός είναι ένα: «Κάτω απ’ το δέντρο της γνώσης γεννήθηκε το δικαίωμα της ελευθερίας» (Κ. Τσάτσος).

Θύρα της γνώσης είναι η διδαχή (η αγωγή, η εκπαίδευση, το παράδειγμα). Παράθυρο της γνώσης είναι το βιβλίο. Η αγωγή που στοχεύει στη σωστή μάθηση, μπορεί να επιδράσει στον χαρακτήρα και στην κληρονομική σύσταση (DNA) του νέου ανθρώπου. Έτσι, η αγαθή διδαχή και επιρροή που εμφυτεύει στον νέο την αρετή, με τον καιρό γίνεται συνήθεια = «έξις, Δευτέρα φύσις», που σημαίνει ένα νέο DNA. Ο Δημόκριτος είχε συλλάβει πρώτος τη διαδικασία αυτή, σε εποχές που δεν είχε ανακαλυφθεί το κληρονομίσιμο DNA. Στο σωζόμενο απόσπασμα 33 του έργου του αναφέρει: «Η φύση και η αγωγή είναι παραπλήσια. Γιατί και η αγωγή μεταπλάθει τον άνθρωπο, και μεταπλάθοντάς τον, τον φτιάχνει φύση».

Η καθημερινή άσκηση και επανάληψη του θετικού θεωρητικού και πρακτικού στοιχείου της αγωγής επιδρά στο DNA και προσδένεται σ’ αυτό όπως και το αντίθετο: η αδράνεια ή η προσφορά του αρνητικού στοιχείου επιδρά καταστροφικά και στο ήδη υπάρχον σωστό DNA.

Όταν όλα έρθουν κατ’ ευχήν και η γνώση γίνει κτήμα του ανθρώπου, ενός ανθρώπου που καλλιεργεί την “δια βίου παιδεία” τότε απολαμβάνει και τους καρπούς της, που συνοψίζονται σε δύο λέξεις: πνευματική ευδαιμονία. Αυτή ακριβώς η διανοητική και συναισθηματική χαρά είναι το δώρο της γνώσης. Ο Arthour Koestler μας λέει πως « η απόλαυση του ειδήμονα είναι υψηλότερου επιπέδου, στα Γράμματα, στις Τέχνες, και ιδιαίτερα στον Λόγο και στη Μουσική».

Ωστόσο ο καλλιεργημένος άνθρωπος πρέπει να υπερπηδήσει πολλά εμπόδια για να φτάσει στο ποθητό τέρμα. Ο Roger Bacon στο «Μείζον έργον» του μας υπενθυμίζει μερικά: “Εμπόδια για τη γνώση είναι: α) η μεγάλη εξάρτησή μας από τις προσωπικότητες β) ο φόβος μήπως πούμε κάτι πολύ κοινό γ) το να αφήνουμε να μας επηρεάζει πολύ το παραδεδεγμένο δ) η προσποίηση γνώσης για να αποκρύψουμε την άγνοιά μας ε) η πνευματική οκνηρία “.

Και αφού υπερπηδήσει αυτά τα εμπόδια θα διαπιστώσει ότι η μεγαλύτερη και καλύτερη ιδιοκτησία είναι η γνώση.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

3.3.10. Δαιμονικές μορφές: Οι σφίγγες

Εκτός από μορφές ανθρώπων, θεών και ζώων, η αρχαία ελληνική τέχνη απεικονίζει επίσης φανταστικά όντα. Ανάμεσα σε αυτά σημαντική θέση έχουν οι σφίγγες, που αρχικά φαίνεται ότι θεωρούνταν δαιμονικές μορφές του κάτω κόσμου. Οι σφίγγες είναι φτερωτά τέρατα με σώμα λιονταριού και κεφάλι γυναίκας. Το ίδιο όνομα έδιναν οι Έλληνες και στις απεικονίσεις του φαραώ με σώμα λιονταριού (αλλά χωρίς φτερά) στην αιγυπτιακή τέχνη, στις οποίες δεν γνωρίζουμε τι όνομα έδιναν οι Αιγύπτιοι. Στην ελληνική μυθολογία η σφίγγα συνδέθηκε με τη Θήβα και τον μύθο του Οιδίποδα, όπου εμφανίζεται ως ανθρωποφάγο τέρας που κατασπαράζει όσους δεν μπορούν να λύσουν το αίνιγμά της.

Στην πραγματικότητα για τους αρχαίους Έλληνες η σφίγγα ήταν μια άγρια μορφή που σχετιζόταν με τον θάνατο, μπορούσε όμως, όπως και άλλες τρομακτικές και δαιμονικές μορφές, να είναι αποτροπαϊκή, να προστατεύει δηλαδή από το κακό και να φυλάει έναν τόπο. Δεν είναι, επομένως, παράξενο που συναντούμε από νωρίς σφίγγες στημένες σε μεγάλα ιερά. Το πιο γνωστό παράδειγμα είναι μια μεγάλη σφίγγα στο ιερό των Δελφών, που ήταν ανάθημα των Ναξίων και χρονολογείται στη δεκαετία 580-570 π.Χ.. Η σφίγγα των Ναξίων ήταν στημένη κοντά στον ναό του Απόλλωνα, επάνω σε έναν ψηλό κίονα με ιωνικό κιονόκρανο και βάση όμοια με εκείνες των κιόνων του «οίκου των Ναξίων» στη Δήλο. Παρόμοιες σφίγγες, επάνω σε ψηλούς κίονες, υπήρχαν και σε άλλα ιερά, σώζονται όμως αποσπασματικά.

Σφίγγες συναντούμε επίσης στην κορυφή επιτύμβιων στηλών από την Αττική. Οι στήλες αυτές είναι ψηλές, όρθιες μαρμάρινες πλάκες, που στήνονταν επάνω σε τάφους και που είχαν στην μπροστινή πλευρά, ανάγλυφη ή ζωγραφιστή, την απεικόνιση του νεκρού. Στην περίπτωση αυτή η σφίγγα στήνεται επίσης ψηλά και η λειτουργία της είναι να προστατεύει το μνημείο, αλλά και να θυμίζει στους περαστικούς τον σκοτεινό και φοβερό κάτω κόσμο από όπου προέρχεται.

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: ΙI. ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΩΚΡΑΤΙΚΟΥΣ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

10.11. Πού αποσύρθηκε, πού χάθηκε ο Σοφός; Μακριά από την πολιτική, ανάμεσα στους φίλους

Έστω ότι με τον θάνατο τα κατάφερε ο Επίκουρος. Με τους ανθρώπους όμως; Μπορεί να δίδασκε ότι τις συμφορές δεν τις στέλνουν οι θεοί, γνώριζε όμως ότι τις προκαλούν οι ίδιοι οι άνθρωποι. Και αν σκοπός του ανθρώπου είναι να μείνει ατάραχος, δεν είναι πιο εύκολο να το πετύχει μόνος του, αποτραβηγμένος από την καθημερινότητα και τα προβλήματά της, τις τόσες και τόσες αιτίες σωματικής ταλαιπωρίας και ψυχικής αναστάτωσης;

Ο Επίκουρος κατηγορήθηκε ότι η φιλοσοφία του ήταν εγωιστική, ότι έσπρωχνε κάθε άνθρωπο να νοιάζεται αποκλειστικά για τον εαυτό του και να αδιαφορεί για τους άλλους. Είναι αλήθεια ότι πολλές μορφές ζωής δεν άρεσαν στον Επίκουρο: η ζωή του οικογενειάρχη, του στρατιώτη, του ρήτορα, του πολιτικού. Μια ζωή να ανατρέφεις παιδιά, να διακινδυνεύεις τη ζωή σου, να πείθεις τους άλλους, να επιζητείς τη δημοσιότητα και τη δόξα. Και όλα αυτά για ποιο σκοπό; Αφού το μόνο που καταφέρνουν είναι να σε κρατήσουν δέσμιο στη «φυλακή των καθημερινών ασχολιών». Τα ψεύτικα λόγια και τα λογικά τεχνάσματα: τα σπούδασε και τα έμαθε από τους φιλοσόφους, αλλά δεν τα χρησιμοποίησε· τα άκουσε από τους ρήτορες και τους πολιτικούς, αλλά δεν τα πίστεψε. Γιατί όλα τους στέκονται εμπόδια στην κατάκτηση της ευτυχίας.

Ο μόνος τρόπος ζωής που οδηγεί στην ευτυχία είναι ο φιλοσοφικός. Δεν είναι μια ζωή χαμένη στην ερημική γαλήνη των μελετών, αλλά μια άσκηση των αρετών στη χαρούμενη κοινότητα των φίλων. Αυτή είναι, για τον Επίκουρο, η μόνη βιωμένη πραγματικότητα: οι επικούρειες συντροφιές μέσα στα τεράστια ελληνιστικά βασίλεια και, αργότερα, στην αχανή ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Ανάμεσα στους φίλους ο άνθρωπος λυτρώνεται από επίμονες και επίπονες επιθυμίες, ηρεμεί η τρικυμία της ψυχής και ζει σε μια κατάσταση που συναγωνίζεται και τη θεϊκή μακαριότητα. Μέσα στις επικούρειες κοινότητες ο φιλόσοφος δεν έχει ανάγκη από νόμους, γιατί τα πάντα είναι γεμάτα δικαιοσύνη και φιλία.

Από τον τρόπο που έζησε, εύκολα εξηγείται γιατί ο Επίκουρος θεωρούσε τη φιλία ύψιστη αρετή. Ακόμη κι αν μια φιλία ξεκίνησε για τη δική μας ευχαρίστηση (μια και αυτό είναι το κίνητρο και ο σκοπός των πράξεών μας), καταλήγει στη σταθερή κοινή απόλαυση της ασφάλειας και της αμοιβαίας αγάπης. Μια τέτοια ζωή είναι προτιμότερη από οποιαδήποτε άλλη και η επιλογή της οδηγεί στο ξεπέρασμα του εγωιστικού ηδονισμού: ο φίλος είναι έτοιμος να δώσει και τη ζωή του για τον φίλο του.

Οὐχ οὕτως χρείαν ἔχομεν τῆς χρείας τῆς παρὰ τῶν φίλων, ὡς τῆς πίστεως τῆς περὶ τῆς χρείας.

Δεν έχουμε τόσο ανάγκη τη βοήθεια των φίλων μας, όσο τη βεβαιότητα ότι θα μας βοηθήσουν.
Επικούρου προσφώνησις 34

Αυτό το παράδειγμα είχε να προσφέρει ο Επίκουρος, αυτή τη θεραπεία επαγγέλθηκε: ότι η κατάκτηση της ευτυχίας είναι εφικτή σε αυτή τη ζωή, όσο σύντομη κι αν είναι. Απόδειξη αποτελεί ο ίδιος ο σοφός. Ο σοφός, ακριβώς επειδή έχει κατανοήσει τη φύση και έχει κατακτήσει τον πλούτο της αυτάρκειας, χρειάζεται ελάχιστα πράγματα. Και επειδή τα χρειάζεται ελάχιστα, μπορεί και να τα απολαύσει καλύτερα.

Χωρίς ηρωικές εξάρσεις αλλά και προσωπικές φιλοδοξίες, απόλυτοι στις θεωρητικές τους απόψεις αλλά επιεικείς στις πράξεις τους, λίγο απομακρυσμένοι από τα κοινά αλλά μαχητικοί στις ιδεολογικές αντιπαραθέσεις τους, οι Επικούρειοι φιλόσοφοι ήταν ίσως «οι καλύτεροι φίλοι που θα μπορούσε να ευχηθεί κανείς στον εαυτό του».