[477c] Φήσομεν δυνάμεις εἶναι γένος τι τῶν ὄντων, αἷς δὴ καὶ ἡμεῖς δυνάμεθα ἃ δυνάμεθα καὶ ἄλλο πᾶν ὅτι περ ἂν δύνηται, οἷον λέγω ὄψιν καὶ ἀκοὴν τῶν δυνάμεων εἶναι, εἰ ἄρα μανθάνεις ὃ βούλομαι λέγειν τὸ εἶδος.Ἀλλὰ μανθάνω, ἔφη.
Ἄκουσον δὴ ὅ μοι φαίνεται περὶ αὐτῶν. δυνάμεως γὰρ ἐγὼ οὔτε τινὰ χρόαν ὁρῶ οὔτε σχῆμα οὔτε τι τῶν τοιούτων οἷον καὶ ἄλλων πολλῶν, πρὸς ἃ ἀποβλέπων ἔνια διορίζομαι παρ᾽ ἐμαυτῷ τὰ μὲν ἄλλα εἶναι, τὰ δὲ ἄλλα· δυνάμεως [477d] δ᾽ εἰς ἐκεῖνο μόνον βλέπω ἐφ᾽ ᾧ τε ἔστι καὶ ὃ ἀπεργάζεται, καὶ ταύτῃ ἑκάστην αὐτῶν δύναμιν ἐκάλεσα, καὶ τὴν μὲν ἐπὶ τῷ αὐτῷ τεταγμένην καὶ τὸ αὐτὸ ἀπεργαζομένην τὴν αὐτὴν καλῶ, τὴν δὲ ἐπὶ ἑτέρῳ καὶ ἕτερον ἀπεργαζομένην ἄλλην. τί δὲ σύ; πῶς ποιεῖς;
Οὕτως, ἔφη.
Δεῦρο δὴ πάλιν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ ἄριστε. ἐπιστήμην πότερον δύναμίν τινα φῂς εἶναι αὐτήν, ἢ εἰς τί γένος τιθεῖς;
Εἰς τοῦτο, ἔφη, πασῶν γε δυνάμεων ἐρρωμενεστάτην.
[477e] Τί δέ, δόξαν εἰς δύναμιν ἢ εἰς ἄλλο εἶδος οἴσομεν;
Οὐδαμῶς, ἔφη· ᾧ γὰρ δοξάζειν δυνάμεθα, οὐκ ἄλλο τι ἢ δόξα ἐστίν.
Ἀλλὰ μὲν δὴ ὀλίγον γε πρότερον ὡμολόγεις μὴ τὸ αὐτὸ εἶναι ἐπιστήμην τε καὶ δόξαν.
Πῶς γὰρ ἄν, ἔφη, τό γε ἀναμάρτητον τῷ μὴ ἀναμαρτήτῳ ταὐτόν τις νοῦν ἔχων τιθείη;
Καλῶς, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ δῆλον ὅτι ἕτερον ἐπιστήμης δόξα [478a] ὁμολογεῖται ἡμῖν.
Ἕτερον.
Ἐφ᾽ ἑτέρῳ ἄρα ἕτερόν τι δυναμένη ἑκατέρα αὐτῶν πέφυκεν;
Ἀνάγκη.
Ἐπιστήμη μέν γέ που ἐπὶ τῷ ὄντι, τὸ ὂν γνῶναι ὡς ἔχει;
Ναί.
Δόξα δέ, φαμέν, δοξάζειν;
Ναί.
Ἦ ταὐτὸν ὅπερ ἐπιστήμη γιγνώσκει; καὶ ἔσται γνωστόν τε καὶ δοξαστὸν τὸ αὐτό; ἢ ἀδύνατον;
Ἀδύνατον, ἔφη, ἐκ τῶν ὡμολογημένων· εἴπερ ἐπ᾽ ἄλλῳ ἄλλη δύναμις πέφυκεν, δυνάμεις δὲ ἀμφότεραί ἐστον, δόξα τε [478b] καὶ ἐπιστήμη, ἄλλη δὲ ἑκατέρα, ὥς φαμεν, ἐκ τούτων δὴ οὐκ ἐγχωρεῖ γνωστὸν καὶ δοξαστὸν ταὐτὸν εἶναι.
Οὐκοῦν εἰ τὸ ὂν γνωστόν, ἄλλο τι ἂν δοξαστὸν ἢ τὸ ὂν εἴη;
Ἄλλο.
Ἆρ᾽ οὖν τὸ μὴ ὂν δοξάζει; ἢ ἀδύνατον καὶ δοξάσαι τό γε μὴ ὄν; ἐννόει δέ. οὐχ ὁ δοξάζων ἐπὶ τὶ φέρει τὴν δόξαν; ἢ οἷόν τε αὖ δοξάζειν μέν, δοξάζειν δὲ μηδέν;
Ἀδύνατον.
Ἀλλ᾽ ἕν γέ τι δοξάζει ὁ δοξάζων;
Ναί.
Ἀλλὰ μὴν μὴ ὄν γε οὐχ ἕν τι ἀλλὰ μηδὲν ὀρθότατ᾽ ἂν [478c] προσαγορεύοιτο;
Πάνυ γε.
Μὴ ὄντι μὴν ἄγνοιαν ἐξ ἀνάγκης ἀπέδομεν, ὄντι δὲ γνῶσιν;
Ὀρθῶς, ἔφη.
Οὐκ ἄρα ὂν οὐδὲ μὴ ὂν δοξάζει;
Οὐ γάρ.
Οὔτε ἄρα ἄγνοια οὔτε γνῶσις δόξα ἂν εἴη;
Οὐκ ἔοικεν.
Ἄρ᾽ οὖν ἐκτὸς τούτων ἐστίν, ὑπερβαίνουσα ἢ γνῶσιν σαφηνείᾳ ἢ ἄγνοιαν ἀσαφείᾳ;
Οὐδέτερα.
Ἀλλ᾽ ἆρα, ἦν δ᾽ ἐγώ, γνώσεως μέν σοι φαίνεται δόξα σκοτωδέστερον, ἀγνοίας δὲ φανότερον;
Καὶ πολύ γε, ἔφη.
[478d] Ἐντὸς δ᾽ ἀμφοῖν κεῖται;
Ναί.
Μεταξὺ ἄρα ἂν εἴη τούτοιν δόξα.
Κομιδῇ μὲν οὖν.
Οὐκοῦν ἔφαμεν ἐν τοῖς πρόσθεν, εἴ τι φανείη οἷον ἅμα ὄν τε καὶ μὴ ὄν, τὸ τοιοῦτον μεταξὺ κεῖσθαι τοῦ εἰλικρινῶς ὄντος τε καὶ τοῦ πάντως μὴ ὄντος, καὶ οὔτε ἐπιστήμην οὔτε ἄγνοιαν ἐπ᾽ αὐτῷ ἔσεσθαι, ἀλλὰ τὸ μεταξὺ αὖ φανὲν ἀγνοίας καὶ ἐπιστήμης;
Ὀρθῶς.
Νῦν δέ γε πέφανται μεταξὺ τούτοιν ὃ δὴ καλοῦμεν δόξαν;
Πέφανται.
***
[477c] Όταν λέμε δυνάμεις, εννοούμε ένα κάποιο είδος υπάρξεως, που χάρη σ᾽ αυτές και μεις μπορούμε να κάνομε εκείνα που μπορούμε και ό,τι άλλο μπορεί να κάνει κάτι· δυνάμεις λόγου χάρη λέγω την όραση και την ακοή και πιστεύω να καταλαβαίνεις τί θέλω να εννοήσω μ᾽ αυτό το γενικό όνομα.
Ναι, καταλαβαίνω.
Άκουσε λοιπόν ποιά είναι η ιδέα μου απάνω σ᾽ αυτό. Δε βλέπω να έχει η δύναμη ούτε χρώμα ούτε σχήμα, ούτε τίποτα από τα τέτοια που βρίσκονται σε πολλά άλλα πράματα και που σ᾽ αυτά αποβλέποντας ξεχωρίζω μόνος μου τα διάφορα αντικείμενα μεταξύ τους· όταν όμως πρόκειται για δύναμη, [477d] σ᾽ αυτό μονάχα αποβλέπω, ποιός είναι ο προορισμός της και ποιό το αποτέλεσμά της, κι απάνω σ᾽ αυτά στηρίζομαι για να χαρακτηρίσω δύναμη την καθεμιά τους, και θεωρώ όμοιες τις δυνάμεις που έχουν τον ίδιο προορισμό και αποτέλεσμα και διαφορετικές πάλι όσες έχουν διαφορετικό. Εσύ πώς κάνεις;
Το ίδιο κι εγώ.
Ας γυρίσομε λοιπόν, φίλτατέ μου, στο θέμα μας. Την επιστήμη την παραδέχεσαι για δύναμη, ή την βάζεις σε κανένα άλλο είδος και σε ποιό;
Για δύναμη βέβαια και μάλιστα την πιο δυνατή απ᾽ όλες τις δυνάμεις.
[477e] Και η δοξασία; δύναμη είναι κι αυτή ή σε άλλο είδος θα την κατατάξομε;
Καθόλου· γιατί κι η δοξασία είναι μια δύναμη, που μ᾽ αυτή μπορούμε να φανταζόμαστε κατιτί.
Αλλά λίγο πριν παραδέχτηκες πως άλλο είναι η επιστήμη κι άλλο η δοξασία.
Και βέβαια· γιατί πώς μπορεί άνθρωπος με νου να θεωρήσει το ίδιο ένα πράγμα άσφαλτο κι ένα όχι άσφαλτο;
Πάει καλά, και το παίρνομε πια για ολοφάνερο πως άλλο [478a] είναι η επιστήμη κι άλλο η δοξασία.
Μάλιστα.
Ώστε η καθεμιά τους, αφού έχει διαφορετική από την άλλη δύναμη, είναι προορισμένη από τη φύση για κάτι διαφορετικό.
Ανάγκη πάσα.
Και δεν είναι προορισμός της επιστήμης εκείνο που πραγματικά υπάρχει να το γνωρίζει με ποιόν ακριβώς τρόπο υπάρχει;
Ναι.
Και της δοξασίας πάλι, να φαντάζεται κάτι με την ιδέα της;
Ναι.
Ή να φαντάζεται το ίδιο που η επιστήμη γνωρίζει κι έτσι να είναι το ίδιο πράγμα εκείνο που πραγματικά γνωρίζεται μ᾽ εκείνο που με την ιδέα του το φαντάζεται κανείς; ή αυτό είναι αδύνατο;
Αδύνατο βέβαια, αφού, σύμφωνα μ᾽ όσα παραδεχτήκαμε, διαφορετική δύναμη είναι προορισμένη για διαφορετικό αντικείμενο, και είναι μεν η επιστήμη [478b] και η δοξασία δυνάμεις και οι δυο τους, διαφορετική όμως η μια από την άλλη, καθώς είπαμε· ώστε σύμφωνα μ᾽ αυτά με κανένα τρόπο δε μπορεί κάτι που γνωρίζεται πραγματικά, να είναι το ίδιο με κάτι που φαντάζεται κανείς.
Αν λοιπόν το ον είναι το γνωστό, τίποτα άλλο θα είναι το αντικείμενο της δοξασίας ή το ίδιο το ον;
Άλλο.
Να είναι λοιπόν τάχα το μη ον ή είναι αδύνατο και το μη ον να γίνεται αντικείμενο της δοξασίας; Και πρόσεξε να εννοήσεις: εκείνος που έχει μια δοξασία δεν την έχει για ένα κάτι; ή μπορεί να την έχει, χωρίς όμως αυτή να αναφέρεται σε τίποτα;
Αδύνατο.
Μα κάποιο λοιπόν πράγμα θα είναι πάντα το αντικείμενο της δοξασίας.
Μάλιστα.
Το μη ον όμως δεν είναι βέβαια κάποιο πράγμα, αλλά πολύ σωστά θα μπορούσαμε [478c] να το ονομάσομε μηδέν.
Και πολύ σωστά.
Αναγκαστήκαμε όμως ν᾽ αποδώσομε στο μη ον την άγνοια, και στο ον τη γνώση.
Μάλιστα.
Ώστε της δοξασίας δεν της μένει να έχει αντικείμενό της ούτε το ον ούτε το μη ον.
Έτσι είναι.
Δεν θα είναι λοιπόν η δοξασία ούτε άγνοια ούτε γνώση;
Έτσι φαίνεται.
Μην είναι λοιπόν άραγε έξω κι από τα δυο τους, σε τρόπο που να ξεπερνά ή τη γνώση ως προς τη σαφήνεια ή την άγνοια ως προς την ασάφεια;
Ούτε το ένα ούτε το άλλο.
Αλλά τότε μήπως παραδέχεσαι πως είναι η δοξασία κατιτί σκοτεινότερο από τη γνώση, φωτεινότερο όμως από την άγνοια;
Και πολύ βέβαια.
[478d] Ανάμεσα λοιπόν στα δυο θα είναι η θέση της;
Χωρίς αμφιβολία.
Δεν είπαμε όμως πριν πως, αν ήθελε βρεθεί κάτι έτσι που μαζί να είναι και να μην είναι ον, η θέση του θα ᾽τανε ανάμεσα στο πραγματικό ον και στο ολότελα μη ον και δεν θα ᾽χε να κάμει μ᾽ αυτό ούτε η επιστήμη ούτε η άγνοια, αλλά μια δύναμη που ήθελε φανεί πάλι μεταξύ της επιστήμης και της άγνοιας;
Σωστά.
Και τώρα πια βέβαια έχει βρεθεί πως το μεταξύ των δυο τους είναι αυτό ίσα ίσα που ονομάζομε δοξασία.
Έχει μάλιστα βρεθεί.
