ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Βάτραχοι (1500-1533)

ΠΛ. ἄγε δὴ χαίρων, Αἰσχύλε, χώρει,
καὶ σῷζε πόλιν τὴν ἡμετέραν
γνώμαις ἀγαθαῖς, καὶ παίδευσον
τοὺς ἀνοήτους· πολλοὶ δ᾽ εἰσίν·
καὶ δὸς τουτὶ Κλεοφῶντι φέρων
1505 καὶ τουτὶ τοῖσι πορισταῖς,
Μύρμηκί θ᾽ ὁμοῦ καὶ Νικομάχῳ
τόδε δ᾽ Ἀρχενόμῳ· καὶ φράζ᾽ αὐτοῖς
ταχέως ἥκειν ὡς ἐμὲ δευρὶ
καὶ μὴ μέλλειν· κἂν μὴ ταχέως
1510 ἥκωσιν, ἐγὼ νὴ τὸν Ἀπόλλω
στίξας αὐτοὺς καὶ ξυμποδίσας
μετ᾽ Ἀδειμάντου τοῦ Λευκολόφου
κατὰ γῆς ταχέως ἀποπέμψω.
1515 ΑΙ. ταῦτα ποήσω· σὺ δὲ τὸν θᾶκον
τὸν ἐμὸν παράδος Σοφοκλεῖ τηρεῖν
καὶ διασῴζειν, ἢν ἄρ᾽ ἐγώ ποτε
δεῦρ᾽ ἀφίκωμαι. τοῦτον γὰρ ἐγὼ
σοφίᾳ κρίνω δεύτερον εἶναι.
1520 μέμνησο δ᾽ ὅπως ὁ πανοῦργος ἀνὴρ
καὶ ψευδολόγος καὶ βωμολόχος
μηδέποτ᾽ εἰς τὸν θᾶκον τὸν ἐμὸν
μηδ᾽ ἄκων ἐγκαθεδεῖται.
ΠΛ. φαίνετε τοίνυν ὑμεῖς τούτῳ
1525 λαμπάδας ἱεράς, χἄμα προπέμπετε
τοῖσιν τούτου τοῦτον μέλεσιν
καὶ μολπαῖσιν κελαδοῦντες.

ΧΟ. πρῶτα μὲν εὐοδίαν ἀγαθὴν ἀπιόντι ποητῇ
εἰς φάος ὀρνυμένῳ δότε, δαίμονες οἱ κατὰ γαίας,
1530 τῇ δὲ πόλει μεγάλων ἀγαθῶν ἀγαθὰς ἐπινοίας.
πάγχυ γὰρ ἐκ μεγάλων ἀχέων παυσαίμεθ᾽ ἂν οὕτως
ἀργαλέων τ᾽ ἐν ὅπλοις ξυνόδων. Κλεοφῶν δὲ μαχέσθω
κἄλλος ὁ βουλόμενος τούτων πατρίοις ἐν ἀρούραις.

***
Ξαναπαρουσιάζονται ο Πλούτωνας, ο Διόνυσος και ο Αισχύλος.
1500 ΠΛΟΥ. Στο καλό τώρα, Αισχύλε, να πας,
και στην πόλη μας δίνε καλές
σωστικές συμβουλές, και να βάλεις μυαλό
στους ανόητους· κι αυτοί ᾽ναι πολλοί.
Του δίνει ένα σπαθί.
Στον Κλεοφώντα να δώσεις αυτό.
Ξετυλίγει ένα σκοινί.
Τούτο πάλι το στέλνω στους δυο ποριστές,
το Νικόμαχο δα και το Μύρμηκα.
Του δείχνει ένα ποτήρι με κώνειο.
Αυτό,
στον Αρχένομο. Δωσ᾽ τα και πες,
δίχως άργητα εδώ να κατέβουν σ᾽ εμέ.
1510 Αν δεν έρθουν αμέσως —τ᾽ ορκίζομαι, ναι,
στον Απόλλωνα— τότε με σίδερο εγώ
καυτερό θα τους κάμω σημάδια, κι αφού
χεροπόδαρα πω να τους δέσουν (κι ο γιος
του Λευκόλοφου, ο Αδείμαντος, θα ᾽ναι μαζί),
μες στα βάθη της γης θα τους στείλω.
ΑΙΣ. Όπως είπες θα γίνει· μα εσύ να γνοιαστείς
να καθίσει στο θρόνο μου εδώ ο Σοφοκλής
και στο πόδι μου αυτός να τον έχει, ώσπου εγώ
να γυρίσω εδώ κάτω και πάλι· γιατί
είν᾽ ο δεύτερος, λέω, στην αξία.
1520 Και το νου σου, στο θρόνο μου απάνω ποτέ
να μην πάει και καθίσει ο εργάτης αυτός
μπερμπαντιάς και ψευτιάς και χοντρών χωρατών,
κι αν ακόμα δε θέλει.
ΠΛΟΥ., στο Χορό.
Με λαμπάδες ιερές τώρα φέξτε του εσείς,
προβοδίστε τον κιόλας, δικούς του σκοπούς
ξεφωνώντας, δικά του τραγούδια.
ΚΟΡ. Πρώτα, ω του Κάτω εσείς Κόσμου θεοί,
στον ποιητή που μας φεύγει,
νά, κι ανεβαίνει στο φως, καλό δώστε ταξίδι, και δώστε
1530 σκέψεις στην πόλη καλές, που μεγάλα καλά να της φέρουν.
Έτσι από πίκρες βαριές, πολυστέναχτες σύναξες με όπλα,
τέλος κι εμείς θα γλιτώσουμε. Κι ας πολεμά ο Κλεοφώντας
πέρα στους κάμπους του τόπου του,
κι άλλοι μαζί του, όσοι θέλουν.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΚΡΗΤΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ, ΕΥΡΩΠΗ

Ευρώπη ονομαζόταν η κόρη της Τηλέφασσας ή της Κασσιέπειας και του Φοίνικα, γιου του Αγήνορα ή και του ίδιου του Αγήνορα.

 

Ο έρωτας που ενέπνευσε στον Δία και η αρπαγή της από αυτόν θυμίζουν την ιστορία της Περσεφόνης και του Πλούτωνα ή τη συνάντηση του Οδυσσέα και της Ναυσικάς. Και αυτή έπαιζε με τις συντρόφισσές της και μάζευε άνθη σε θαλερό τοπίο στην ακρογιαλιά της Τύρου ή της Σιδώνας, όπου βασίλευε ο πατέρας της. Εκεί την είδε ο Δίας. Για να την πλησιάσει μεταμορφώθηκε σε ήρεμο κάτασπρο ταύρο, με κέρατα σαν μισοφέγγαρο το καθένα, που πήγε και ξάπλωσε στα πόδια του κοριτσιού. Τον φόβο διαδέχθηκε η επιθυμία του κοριτσιού να καθίσει στη ράχη του. Γρήγορος σαν αστραπή, ο ταύρος ανασηκώθηκε και όρμησε στη θάλασσα ώστε να μην προλάβει η Ευρώπη να κατεβεί αλλά ούτε και κανένας να προλάβει να παρέμβει. Το ζευγάρι συνόδευε πομπή (δελφίνια, Νηρηίδες, Τρίτωνες, Ποσειδώνας) μέχρι την Κρήτη.

Αγκιστρωμένη στα κέρατα η Ευρώπη, κατέβηκε από τη ράχη του ζώου στη Γόρτυνα, όπου οι Ώρες ετοίμασαν το νυφικό κρεβάτι στο Δικταίον άντρον, τόπο γέννησης του Δία, ή στη Γόρτυνα, πλάι στον ποταμό Ληθαίο και κάτω από πλατάνια που από τότε δεν έχαναν ποτέ το φύλλωμά τους (δενδρολατρεία) ή στο Ιδαίον άντρο. Τα δώρα του Δία στη νύφη ήταν: ο Τάλος (χάλκινος γίγαντας που προστάτευε την Κρήτη), ένας χρυσός σκύλος (δεν του ξέφευγε κανένα θήραμα), μια φαρέτρα με βέλη που δεν αστοχούσαν.

Από την ένωση του ζευγαριού προέκυψαν τρία παιδιά, ο Μίνωας, ο Σαρπηδόνας, ο Ραδάμανθυς.

 

Την εποχή που γίνονταν οι ιεροί γάμοι στην Κρήτη βασίλευε ο Αστέριος ή Αστερίων που κρατούσε από τον Δευκαλίωνα.

 

Ο πατέρας του Τέκταμος, γιος του Δώρου, είχε έρθει στην Κρήτη και παντρεύτηκε την κόρη του Κρηθέα. Με αυτό τον άκληρο γιο του ζεύγους, τον Αστερίωνα πάντρεψε ο Δίας την Ευρώπη, ο οποίος υιοθέτησε τα παιδιά της από τον Δία και σε αυτά παρέδωσε την εξουσία του. ( Δεν μπορεί να μην επισημάνει κανείς ότι μόνο μεταγενέστερη μυθοπλασία θα τεκμηρίωνε την παρουσία Δωριέων στο νησί πριν καν εμφανιστεί η γενιά του Μίνωα, ότι πολιτικοί λόγοι θα υπέτασσαν την παλαιά γενιά του Μίνωα στους νεότερους Δωριείς.)

Η Ευρώπη μετά τον θάνατό της λατρεύτηκε με το όνομα Ελλωτίς ή Ελλωτία. Στα Ελλώτια, γιορτή χαράς για την ανάσταση της φύσης, έπλεκαν ένα τεράστιο στεφάνι με περίμετρο είκοσι πήχεις (περίπου εννιά μέτρα) γύρω από τους μηρούς του αγάλματός της. Ο Αθήναιος παραδίδει ότι μέσα σε αυτό το στεφάνι περιέφεραν τα οστά της Ευρώπης σε πομπή. Όσο για τον ταύρο στον οποίο μεταμορφώθηκε ο Δίας απαθανατίστηκε ως ο ομώνυμος αστερισμός ανάμεσα στα σημεία του ζωδιακού κύκλου. Και εδώ, το θηλυκό παραμένει στη γη, ενώ το αρσενικό τοποθετείται στον ουρανό. Αυτή η τοποθέτηση μας επιτρέπει να εκλαμβάνουμε τον μύθο της Ευρώπης και του Δία σαν μια παραλλαγή της ένωσης του Ουρανού και της Γης. Εξάλλου, Προσωκρατικοί φιλόσοφοι, λ.χ. ο Θαλής ή ο Φερεκύδης, θεωρούσαν το νερό ως αρχή των πάντων. Από τα νερά αναδύεται η γη, τα νησιά και το σύνολο της ξηράς. Σε αυτήν την περίπτωση ο μύθος της Ευρώπης μπορεί να συσχετιστεί με άλλους που περιγράφουν την ανάδυση θεαινών, όπως η Αφροδίτη και το όνομα Ευρώπη να θεωρηθεί μια άλλη ονομασία της Γης/Γαίας. Εξάλλου, οι λατρείες προς τιμή της Ευρώπης είναι συνδεδεμένες με δέντρα.

 

Οι απαρχές του συμβολισμού του δέντρου και η σύνδεσή του με θρησκευτικές τελετουργίες εντοπίζονται στο μεταβατικό στάδιο από την οικονομία του κυνηγιού στην οικονομία της γεωργίας, την περίοδο δηλαδή «της συλλεκτικής οικονομίας και της τροφοσυλλογής από τα δέντρα και τα άγρια φυτά», οπότε η ανάπτυξη του δέντρου και η ωρίμανση των καρπών του συσχετίζεται με τις εναλλαγές των εποχών, και ταυτίζεται τελικά με το σύνολο της φύσης και τον κύκλο της ζωής -γι' αυτό και αργότερα το ιερό δέντρο πλαισιώνεται από κοσμογονικά σύμβολα (ήλιος, σελήνη) και τυποποιείται εικαστικά. Το μοτίβο του δέντρου εμφανίστηκε νωρίς στη μινωική κεραμική και σε χρυσά σφραγιστικά δαχτυλίδια, άλλοτε ίσως για να τονίσουν τον αγροτικό χαρακτήρα της κοινωνίας των Μινωιτών (καμαραϊκά αγγεία), άλλοτε με τον ιδιαίτερο συμβολισμό του κύκλου της ζωής (μικρογλυφία).

Η Μεγάλη Θεά, της οποίας η ταύτιση με τη φύση υποβάλλεται στην κρητομυκηναϊκή τέχνη με ποικίλους τρόπους, εμφανίζεται κάτω από το δέντρο να δέχεται προσφορές υποδεικνύοντας σκηνές υπαίθριας λατρείας, ή λατρευτής φέρνει σφάγιο στο ιερό δέντρο, μπροστά από το οποίο έχει τοποθετηθεί κινητός τραπεζιόσχημος βωμός· άλλοτε πάλι το δέντρο, στημένο σε βωμό, μεταφέρεται με πλοίο, ή πλαισιώνεται από δύο αντωπά ζώα. Η επίκληση της θεότητας γίνεται με το άγγιγμα ή το σείσιμο των κλαδιών του δέντρου.

 

Η λατρεία της φύσης διατηρήθηκε, ακόμη κι όταν η Μεγάλη Μητέρα Θεά παραγκωνίσθηκε από τον πολυθεϊσμό της Μυκηναϊκής εποχής που παγιώθηκε αργότερα στο ολυμπιακό δωδεκάθεο. Στην ανεικονική τέχνη των Σκοτεινών Αιώνων επιβιώνει το μοτίβο του δέντρου, όπως και στον εικονογραφικό ρυθμό που ακολουθεί από το τέλος του 8ου αι. π.Χ., κατά την ανατολίζουσα περίοδο αλλά και στο ολυμπιακό δωδεκάθεο με τον θεό «δενδρίτη» και τον Διόνυσο, την Αθηνά και το ιερό της δέντρο, την ελιά. Ακόμη και στην ίδια την Κρήτη, σε στατήρα από τη Γόρτυνα του 4ου αι. π.Χ. (Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο, Νέα Υόρκη, Μητροπολητικό Μουσείο), η Ευρώπη, κόρη του Φοίνικα, εικονίζεται καθισμένη πάνω σε δέντρο και όχι πάνω στον ταύρο.

Πώς συνδέονται τα αυτοάνοσα νοσήματα με την ψυχολογία μας

Το ανοσολογικό σύστημα έχει ως σκοπό την προστασία του οργανισμού από ξένους εισβολείς, όπως είναι τα μικρόβια, τα παράσιτα ή τα ξένα κύτταρα. Το ανοσολογικό σύστημα παρουσιάζει 4 χαρακτηριστικές ιδιότητες:

Εκπαιδεύεται, δηλαδή όταν θα προσβληθεί από τον εισβολέα θα “μάθει” τον εισβολέα και θα αναπτύξει ειδική ανοσία.

Αναπτύσσει ειδική μνήμη έναντι των εισβολέων που έχει “δει”.

Παρουσιάζει ανοσολογική ανοχή, δηλαδή δε στρέφεται κατά του εαυτού του αλλά διακρίνει τα στοιχεία του οργανισμού του από τα ξένα (αυτοανοχή).

Συνεργάζεται και με άλλα συστήματα του οργανισμού, όπως το νευρικό, μεταβολικό, ενδοκρινολογικό.

Η απώλεια της αυτοανοχής οδηγεί σε παθολογικές καταστάσεις που ονομάζονται αυτοάνοσα νοσήματα που σημαίνει ότι το ανοσολογικό σύστημα επιτίθεται εναντίον δικών του κυττάρων, ιστών και οργάνων με αποτέλεσμα την ανάπτυξη νόσου.

Τα αυτοάνοσα νοσήματα είναι πολυπαραγοντικής αιτιολογίας. Στην ανάπτυξή τους συμμετέχουν γενετικοί, περιβαλλοντικοί (π.χ ιοί, μικρόβια, υπεριώδης ακτινοβολία), ορμονικοί (π.χ οιστρογόνα) και νευροψυχολογικοί παράγοντες (π.χ ψυχοτραυματικά γεγονότα, έντονο στρες).

Τα αυτοάνοσα νοσήματα αφορούν όλες τις ηλικιακές ομάδες και διακρίνονται σε:
οργανοειδικά, δηλαδή σε αυτά όπου προσβάλλεται ένα όργανο (π.χ Διαβήτης τύπου Ι) και σε
συστεμικά όπου προσβάλλονται πολλά όργανα (π.χ ερυθηματώδης λύκος, ρευματοειδής αρθρίτιδα κλπ.).

Στρες και Αυτοάνοσα Νοσήματα

Το ανοσοποιητικό σύστημα είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στο στρες. Η κύρια ορμόνη του στρες, η κορτιζόλη έχει επίδραση στο ανοσοποιητικό σύστημα. Γενικά, βοηθά στην εξισορρόπηση της ανοσοποιητικής λειτουργίας. Όταν το στρες είναι ισχυρό, ο έλεγχος της κορτιζόλης στο ανοσοποιητικό σύστημα μπορεί μόνιμα να μειωθεί, οδηγώντας στην αύξηση της φλεγμονής. Η αύξηση της φλεγμονής οδηγεί σε ένα εύρος ασθενειών και διαταραχών συμπεριλαμβανομένων αυτοάνοσων, καρδιολογικών νοσημάτων και διαβήτη. Το ποια διαταραχή θα αναπτυχθεί κάθε φορά είναι αποτέλεσμα συνδυασμού γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.

Όταν το στρες είναι ισχυρό, ο οργανισμός αρχίζει να αποκτά αντίσταση στην κορτιζόλη ή δεν παράγει αρκετή κορτιζόλη. Όταν αυτό συμβαίνει, η φλεγμονή μπορεί να αυξηθεί λόγω ελλείμματος ενδογενούς αναχαίτισης. Η αύξηση της φλεγμονής μπορεί λοιπόν να οδηγήσει στην εκδήλωση και αυτοάνοσων νοσημάτων. Ενδεχομένως το στρες δεν προκαλεί αυτοάνοσο νόσημα από μόνο του. Ωστόσο για άτομα που έχουν γενετική προδιάθεση, το στρες μπορεί να είναι ένας από τους παράγοντες που οδηγούν στην ανάπτυξη της ασθένειας.

Υπάρχουν πάνω από 50εκ. Αμερικανοί που ζουν με ένα αυτοάνοσο νόσημα και το 75% είναι γυναίκες σύμφωνα με τον Αμερικανικό Οργανισμό για τα Αυτοάνοσα Νοσήματα.

Αυτές οι ασθένειες είναι χρόνιες και η αποτελεσματικότητα της θεραπείας είναι απρόβλεπτη. Η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να επιβραδύνει την πρόοδο της νόσου, όμως σε αρκετές περιπτώσεις υπάρχουν από ήπιες ως σοβαρές παρενέργειες των φαρμάκων. Ένας παράγοντας που κάνει τη διάγνωση και τη θεραπεία δύσκολη είναι η ευρεία ποικιλία των συμπτωμάτων και οι πολλαπλές περιοχές του οργανισμού που μπορεί να επηρεαστούν.

Η διάγνωση μπορεί να πάρει πολλά χρόνια, ειδικά αν δε λαμβάνονται σοβαρά υπόψη τα συμπτώματα ή ο ασθενής έχει πειστεί ή έχει οδηγηθεί από το περιβάλλον του να αισθάνεται ότι όλα τα συμπτώματα είναι “στο μυαλό του”, κάτι που συνεισφέρει στο να αισθάνονται οι ασθενείς αβέβαιοι για τα συμπτώματά τους και να αναρωτιούνται πόσο γνωρίζουν το σώμα τους και τον οργανισμό τους. Είναι ενθαρρυντικό να τονιστεί ότι η συνεχής ιατρική έρευνα που έχει ως αποτέλεσμα την έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία έχει δώσει στους ασθενείς την ελπίδα ότι μπορούν να ζήσουν πιο ολοκληρωμένη και πιο παραγωγική ζωή.

Ζώντας με ένα Αυτοάνοσο Νόσημα: κοινωνικό και συναισθηματικό πλαίσιο

Ένα κοινό θέμα που αναδύεται ανάμεσα στους ανθρώπους που ζουν με ένα αυτοάνοσο νόσημα είναι το συναίσθημα της μοναξιάς με την ασθένειά τους. Αρκετοί θεωρούν ότι η οικογένεια και οι φίλοι είναι διαθέσιμοι και υποστηρικτικοί αρχικά ή όταν προκύψει μια κρίση, όπως είναι η νοσηλεία, αλλά ότι αυτή η υποστήριξη εξασθενίζει μακροπρόθεσμα.

Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι η οικογένεια και οι φίλοι έχουν και οι ίδιοι από τη μεριά τους βιώσει την απώλεια του αγαπημένου πρώην εαυτού του ασθενούς και συχνά αισθάνονται από τη μεριά τους άγχος και θλίψη. Οι αντικρουόμενες ανάγκες του ασθενή μεν, να βρει και να αποδεχτεί μια καινούρια αίσθηση του εαυτού και αυτές των αγαπημένων δε, να πιαστούν απ’ ό,τι ήξεραν ως τώρα μπορεί να αποτελέσουν πηγή έντασης και στρες στις σχέσεις.

Αρκετοί άνθρωποι με χρόνιο αυτοάνοσο νόσημα νιώθουν ότι υπάρχει ένα έλλειμμα κατανόησης από τους κοντινούς τους ανθρώπους για τις εμπειρίες που βιώνουν και μια έλλειψη επιθυμίας από τους κοντινούς τους να μάθουν για την πάθησή τους.

Αυτό μπορεί να δημιουργήσει συναισθήματα απόρριψης που μπορεί να οδηγήσουν σε αυξημένα συναισθήματα απομόνωσης και μοναξιάς.

Το να διαγνωστεί κάποιος και να ζει με ένα αυτοάνοσο νόσημα, πολλές φορές επηρεάζει την εικόνα του εαυτού και την αντίληψη για τον εαυτό. Ερωτήματα όπως, “ποιος θα με θέλει τώρα” ανακύπτουν, ειδικά σε νεαρότερα και ανύπαντρα άτομα. Συναισθήματα χαμηλής αυτοεκτίμησης, θλίψης, ακόμα και κατάθλιψης συχνά βιώνονται από ανθρώπους που ζουν με αυτοάνοσα νοσήματα και κάποια άτομα μπορεί να βρίσκουν βοηθητική την ψυχοθεραπεία.

Αποτελεσματικότητα της ψυχοθεραπείας στα αυτοάνοσα νοσήματα

Οι ερευνητές έχουν διαπιστώσει μια σημαντική μείωση στα επίπεδα κατάθλιψης, ανησυχίας και καθημερινού στρες σε όσους αντιμετωπίζονται ψυχοθεραπευτικά με γνωστικοσυμπεριφορικές μεθόδους και μια σημαντική βελτίωση στη γενική ποιότητα ζωής και τη βίωση σωματικών συμπτωμάτων.

Με τη γνωστικοσυμπεριφορική θεραπεία επιτυγχάνεται επαναπρογραμματισμός των σκέψεων όσον αφορά τις πεποιθήσεις υγείας. Επίσης, με την αλλαγή των δυσλειτουργικών αρνητικών σκέψεων επιτυγχάνεται αλλαγή στη συμπεριφορά και τη συναισθηματική βίωση. Τέλος, βοηθάει τον ασθενή να δεχθεί τη διάγνωση και να προσαρμόσει ανάλογα τη ζωή του, να κατανοήσει τις πληροφορίες του ιατρού και άλλων επαγγελματιών υγείας, να συμμορφωθεί με τη φαρμακευτική αγωγή και την όποια θεραπεία και να βάλει στόχους για το μέλλον.
-----------------
Βιβλιογραφία
“Association of Stress-Related Disorders With Subsequent Autoimmune Disease,” Song, H., Fang, F., Tomasson, G., et al, JAMA 2018; 319:2388-2319
McGonagle D, McDermott MF. A proposed classification of the immunological diseases. PLoS Med. 2006;3:e297.
Efficacy of Cognitive Behavioural Therapy for the Treatment of Chronic Stress in Patients with Lupus Erythematosus: A Randomized Controlled Trial. Psychotherapy and Psychosomatics 2010; 79:107-115

Τα όνειρα είναι η φωνή της ψυχής μας. Ας την αφήσουμε να μας μιλήσει και με σοφία να μας καθοδηγήσει στη ζωή

Κάποιοι λένε πως δεν βλέπουν όνειρα, μα αυτό δεν αληθεύει. Όλοι μας βλέπουμε πολλά όνειρα, και όχι μόνο κατά τη διάρκεια του σταδίου REM, όπου θεωρούταν παλιότερα το στάδιο του ύπνου που ονειρευόμαστε. Κάποιοι θυμούνται τα όνειρά τους μόλις ξυπνήσουν αλλά μετά από λίγο χάνονται απ’ την μνήμη σαν να μην έχουν υπάρξει ποτέ, όσο αληθινά κι αν τους φάνηκαν. Πολλές φορές βλέπουμε επαναλαμβανόμενα όνειρα, ακόμα κι επί σειρά ετών. Τα τρομακτικά όνειρα, οι γνωστοί εφιάλτες, μας ταλαιπωρούν κάποιες νύχτες και ίσως να επηρεάζουν τη διάθεση μας κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Είτε τα όνειρα που βλέπουμε μας δημιουργούν μια ευχάριστη αίσθηση, είτε μας γεμίζουν φόβο και αγωνία μήπως και γίνουν προφητικά, ας ονειρευτούμε ελεύθερα και άφοβα. Γιατί τα όνειρα είναι η συμβολική γλώσσα του ασυνείδητου. Είναι η ψυχή μας που μας μιλάει, που θέλει να μας δείξει με σοφό τρόπο το δρόμο που εκείνη θα ήθελε να ακολουθήσουμε ώστε να βρούμε την εσωτερική μας γαλήνη και αρμονία. Είναι ο τρόπος της για να διαχειριστεί τα ερεθίσματα της καθημερινότητας και τα έντονα συναισθήματα που προκύπτουν.

Αν επιθυμούμε να ακούσουμε την ψυχή μας, να έρθουμε σε επαφή με τον βαθύτερο εαυτό μας και τις επιθυμίες του, ας αφουγκραστούμε τα όνειρά μας. Sleep over it, λένε οι αγγλοσάξονες και εννοούν πως όταν κάτι μας απασχολεί, ας κοιμηθούμε και όταν ξυπνήσουμε θα έχουμε βρει τη λύση. Όταν λοιπόν, θέλουμε να πάρουμε μια απόφαση, όταν έχουμε να επιλέξουμε έναν δρόμο και έχουμε μια εσωτερική σύγκρουση, μια αντίφαση μέσα μας, τότε λίγο πριν κοιμηθούμε ας ζητήσουμε από τον εαυτό μας να μας δώσει την απάντηση. Να μας οδηγήσει στο δρόμο που χαράζει η ψυχή μας.

Αν έχουμε επαναλαμβανόμενα όνειρα, αυτό σημαίνει πως η ψυχή μας προσπαθεί κάποιο μήνυμα να στείλει στον συνειδητό εαυτό μας, αλλά εμείς επιμένουμε να το αγνοούμε. Το καλύτερο για εμάς είναι να σκύψουμε πάνω απ’ το όνειρο και να προσπαθήσουμε να το αποκωδικοποιήσουμε. Πολλές φορές μας είναι δύσκολο να βρούμε το νόημα του ονείρου μας. Σ’ αυτή την περίπτωση, η βοήθεια ενός ειδικού ψυχικής υγείας που έχει εκπαιδευτεί στην ανάλυση ονείρων, θα είναι πολύτιμη, ώστε να μπορέσουμε να γνωρίσουμε τον πλούσιο κόσμο της ψυχής μας. Ο ειδικός θα μας καθοδηγήσει να βρούμε τι συμβολίζει για εμάς προσωπικά η κάθε εικόνα, και σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να επιβάλλει τη δική του ερμηνεία.

Μπορούμε και μόνοι μας να αποκωδικοποιήσουμε τα όνειρά μας, σημειώνοντάς τα αμέσως μόλις ξυπνήσουμε. Ένα χαρτί και ένα μολύβι δίπλα στο κομοδίνο θα μας βοηθήσουν να καταγράψουμε με κάθε λεπτομέρεια το όνειρο που είδαμε. Σημαντικό είναι το συναίσθημα που κυριαρχεί στο όνειρο και μας δείχνει πως νιώθει η ψυχή μας, ακόμα κι αν εμείς δεν νιώθουμε έτσι, γιατί επί της ουσίας τείνουμε να απωθούμε τα επώδυνα συναισθήματα. Τα πρόσωπα, τα αντικείμενα και οι καταστάσεις συμβολίζουν κομμάτια του εαυτού μας που συνήθως δεν τους δίνουμε φωνή, ή δεν θέλουμε καν να δούμε. Χρειάζεται να αναρωτιόμαστε τι σημαίνει για μας για παράδειγμα η θάλασσα, ο σκύλος, το ασανσέρ.

Αποκωδικοποιώντας τα σύμβολα και διερωτώμενοι κάθε φορά τι σημαίνουν για εμάς, ενώνουμε τα κομμάτια σε μια ιστορία που μπορεί να μας φανερώσει που βρισκόμαστε στο σήμερα, να μας δείξει κάτι που δεν θέλουμε να δούμε συνειδητά, ή να μας δώσει μια απάντηση σε κάτι που μας απασχολεί.

Ας ονειρευτούμε λοιπόν ελεύθερα και άφοβα. Ας αναζητήσουμε τα όνειρά μας, γιατί σε αυτά θα βρούμε τη σοφία της ψυχής μας. Όσο περισσότερο γνωρίζουμε τον βαθύτερο εαυτό μας και τον αφουγκραζόμαστε, τόσο περισσότερο θα αναπτυσσόμαστε ψυχικά και πνευματικά, βρίσκοντας τη γαλήνη που θα μας οδηγήσει στην προσωπική ολοκλήρωση και πληρότητα.

Το "βρώμικο" μυαλό των δημιουργικών ανθρώπων

Σύμφωνα με μια εξέχουσα θεωρία, η δημιουργική διαδικασία περιλαμβάνει τέσσερα στάδια: προετοιμασία, επώαση, διευκρίνιση και επαλήθευση. Αυτά είναι όλα καλά στη θεωρία. Στην πραγματικότητα όμως, η δημιουργική διαδικασία είναι συχνά κάπως έτσι: Η δημιουργική διαδικασία - από την πρώτη σταγόνα χρώματος στον καμβά μέχρι την έκθεση τεχνης - περιλαμβάνει ένα μείγμα συναισθημάτων, κινήτρων, δεξιοτήτων και συμπεριφορών

Θα επρόκειτο για ένα θαυμάσιο αποτέλεσμα, αν αυτά τα συναισθήματα, τα χαρακτηριστικά και οι συμπεριφορές, συχνά, δεν έρχονταν σε αντίθεση το ένα με το άλλο κατά τη διάρκεια της δημιουργικής διαδικασίας, δημιουργώντας εσωτερική και εξωτερική ένταση. Πράγματι, οι δημιουργικοί άνθρωποι συχνά θεωρούνται ως παράξενοι, περίεργοι και εκκεντρικοί.

Τα τελευταία χρόνια, οι επιστήμονες έχουν προσπαθήσει να κατανοήσουν την προσωπικότητα των δημιουργικών ανθρώπων. Αλλά δεν είναι εύκολο να μπουν κάτω από το μικροσκόπιο. Όπως ο ψυχολόγος Μιχάι Τσίκζεντμιχαϊ, ο οποίος έχει πάρει συνέντευξη από δημιουργικούς ανθρώπους σε διάφορους τομείς, επισημαίνει:

«οι δημιουργικοί άνθρωποι δείχνουν τάσεις σκέψης και δράσης που στους περισσότερους άνθρωπους είναι διαχωρισμένες. Περιέχουν αντιφατικά άκρα: αντί να είναι ένα ‘άτομο’, το καθένα από αυτά είναι ένα ‘πλήθος’».

Οπότε, πώς μπορούμε να βάλουμε σε τάξη το ακατάστατο μυαλό των δημιουργικών ανθρώπων; Μια νέα μελέτη δίνει ελπίδα. Οι Ψυχολόγοι Guillaume Furst, Paolo Ghisletta και Todd Lubart παρουσιάζουν ένα ολοκληρωμένο μοντέλο της δημιουργικότητας και της προσωπικότητας που είναι βαθιά θεμελιωμένο σε προηγούμενες έρευνες σχετικά με την προσωπικότητα των δημιουργικών ανθρώπων.

Φέρνοντας στο προσκήνιο πολλά διαφορετικά ερευνητικά θέματα μαζί, έχουν εντοπίσει τρεις «υπέρ-παράγοντες» της προσωπικότητας που προβλέπουν τη δημιουργικότητα: Πλαστικότητα, Απόκλιση και Σύγκλιση.

Οι υπερ-παράγοντες της Προσωπικότητας

Η Πλαστικότητα: αποτελείται από τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας όπως το να είναι κανείς ανοιχτός σε νέες εμπειρίες, την εξωστρέφεια, την υψηλή ενέργεια και την έμπνευση. Ο κοινός παράγοντας εδώ είναι το υψηλό κίνητρο για εξερεύνηση και τα υψηλά ποσοστά ντοπαμίνης «ο νευρορυθμιστής της εξερεύνησης» που κυλά μέσα από το μυαλό τους. Προηγούμενες έρευνες έχουν δείξει μια ισχυρή συσχέτιση μεταξύ της Πλαστικότητας και της δημιουργικότητας, ιδιαίτερα στις τέχνες.

Η Απόκλιση: αποτελείται από τα χαρακτηριστικά της μη-συμμόρφωσης, της παρορμητικότητας, της χαμηλής ευχαρίστησης και ευσυνειδησίας. Οι άνθρωποι που χαρακτηρίζονται από το στοιχείο της απόκλισης μπορεί να φαίνονται εκτός πραγματικότητας αλλά συχνά είναι απλά πολύ ανεξάρτητοι στοχαστές. Αυτός ο υπερ-παράγοντας είναι κοντά στην έννοια του Hans Eysenck περί "ψυχωτισμού". Καθ 'όλη τη ζωή του, ο Eysenck υποστήριξε ότι αυτά τα μη συμμορφούμενα χαρακτηριστικά συμβάλλουν σημαντικά σε υψηλά δημιουργικά επιτεύγματα.

Η Σύγκλιση: αποτελείται από υψηλή ευσυνειδησία, ακρίβεια, επιμονή και κριτικό πνεύμα. Αν και συνήθως δεν περιλαμβάνονται στα αυτονόητα στοιχεία της δημιουργικότητας, τα χαρακτηριστικά αυτά έχουν επίσης σημαντική συμβολή στη δημιουργική διαδικασία.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η Σύγκλιση ήταν έντονα συνδεδεμένη με την Πλαστικότητα. Με άλλα λόγια, εκείνοι που ήταν ανοιχτοί σε νέες εμπειρίες, εμπνευσμένοι, ενεργητικοί και διερευνητικοί έτειναν να έχουν επίσης υψηλά επίπεδα επιμονής και ακρίβειας. Ο κοινός παράγοντας εδώ είναι πιθανότερα η υψηλή ενέργεια. Η πράξη και έμπνευση αλληλοτροφοδοτούνται, οδηγώντας σε ακόμη υψηλότερα επίπεδα ενέργειας.

Παρ 'όλα αυτά, οι τρεις αυτοί υπερ-παράγοντες ήταν εν μέρει διακριτοί. Για παράδειγμα, τα άτομα που ήταν ανοιχτοί σε νέες εμπειρίες και εμπνεύσεις, δεν ήταν κατ 'ανάγκη επαναστατικοί, παρορμητικοί, κριτικοί ή δεν είχαν κίνητρα για να πετύχουν.

Τα στάδια της δημιουργικότητας

Με μία κριτική ματιά, αυτοί οι τρεις σούπερ-παράγοντες διέφεραν σε σημασία ανάλογα με το στάδιο της δημιουργικής διαδικασίας. Ενώ είναι αλήθεια ότι η δημιουργική διαδικασία είναι ακατάστατη, οι επιστήμονες έχουν βάλει κάποια τάξη στα πράγματα, συμφωνώντας σε δύο ευρείες κατηγορίες των διαδικασιών που λειτουργούν συνεργατικά και οδηγούν σε υψηλά επίπεδα δημιουργικότητας: Η Ενεργοποίηση και η Επιλογή.

Η Ενεργοποίηση αποτελείται από την παραγωγή ιδεών και την πρωτοτυπία. Κατά το στάδιο αυτό, είναι κρίσιμο να φιμώσει κανείς την εσωτερική κριτική φωνή του και να φανταστεί πολλές διαφορετικές δυνατότητες. Αυτό το στάδιο αφορά στην ποσότητα των ιδεών.

Ωστόσο, η Ενεργοποίηση είναι απαραίτητη αλλά όχι επαρκής για τη δημιουργικότητα.

 

Η Επιλογή διευκολύνει τις ιδέες να γίνουν όχι μόνο μυθιστόρημα, αλλά και πολύτιμες για την κοινωνία. Το στάδιο της Επιλογής περιλαμβάνει μεθόδους όπως η κριτική, η αξιολόγηση, η τυποποίηση και η επεξεργασία των ιδεών. Όπως ο Furst και οι συνεργάτες του επισημαίνουν, «ο απώτερος στόχος της Επιλογής είναι να σχηματιστεί ένα συνεκτικό τελικό προϊόν, παρέχοντας ένα συνεχή έλεγχο κατά την ανάπτυξή του».

 

Κοιτάζοντας τους υπέρ-παράγοντες της προσωπικότητας, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η Πλαστικότητα και η Απόκλιση ήταν πιο στενά συνδεδεμένες με το στάδιο "Ενεργοποίηση" της δημιουργικότητας. Αντίθετα, η Σύγκλιση ήταν πιο έντονα συνδεδεμένη με την "Επιλογή". Αυτό είναι λογικό, θεωρώντας ότι η δημιουργικότητα περιλαμβάνει δύο διαδικασίες που αφορούν στην καινοτομία και σε διαδικασίες σχετικά με την χρησιμότητα. Πράγματι, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η αλληλεπίδραση της Ενεργοποίησης και της Επιλογής συνδέθηκαν τόσο με την ένταση όσο και με την επίτευξη καθημερινών δημιουργικών δραστηριότητων.

 «Για μια στιγμή!», θα μπορούσε να πει κάποιος. Πώς μπορεί η δημιουργικότητα να σχετίζεται με όλα αυτά τα πράγματα: άνοιγμα στις εμπειρίες, έμπνευση, υψηλή ενέργεια, παρορμητικότητα, επαναστατικότητα, κριτική σκέψη, ακρίβεια και ευσυνειδησία; Δεν είναι αυτό αντιφατικό;

Πράγμα που μας φέρνει πίσω στην αρχή αυτού του άρθρου. Η δημιουργικότητα περιλαμβάνει πολλά διαφορετικά στάδια. Εκείνοι που είναι ικανοί να επιτύχουν τα υψηλά στάνταρντ της ανθρώπινης δημιουργικής έκφρασης, είναι εκείνοι που όχι μόνο έχουν την ικανότητα να περικλείουν όλα αυτά τα χαρακτηριστικά και τις συμπεριφορές μέσα τους, αλλά να είναι ευέλικτοι να εναλλάσσονται μεταξύ αυτών σε κάθε στάδιο της δημιουργικής διαδικασίας και να το προσαρμόζουν ανάλογα σε κάθε στιγμή.

Σας είπαμε ότι η δημιουργικότητα είναι «βρώμικη υπόθεση».

Τα πιο κρίσιμα στάδια σε κάθε ερωτική σχέση και πώς θα τα περάσεις με επιτυχία

Κάθε σχέση περνάει φάσεις. Κάποιες μοιάζουν εύκολες και άκρως διασκεδαστικές ενώ κάποιες άλλες δοκιμάζουν τα όρια των συντρόφων αλλά και την αφοσίωσή τους. Έχεις ποτέ αναρωτηθεί ωστόσο, πώς μπορεί κάθε φάση να επηρεάσει την πορεία μιας σχέσης; Ποια είναι η κατάλληλη στιγμή να δεις μια σχέση πιο σοβαρά; Και τελικά, υπάρχει ο περίφημος «μήνας του μέλιτος»; Κι αν υπάρχει, τι σημαίνει για τη σχέση όταν τελειώσει;

Σύμφωνα με δύο ειδικούς: την Bela Gandhi και τη Nora DeKeyser υπάρχουν 5 κρίσιμα στάδια σε κάθε ρομαντική σχέση. Δες παρακάτω όλα όσα αποκάλυψαν:

Η Άχαρη Φάση
Όσο καλή χημεία κι αν έχεις με κάποιον, υπάρχει πάντα μία πρώτη άβολη φάση πριν, και πολλές φορές μετά, από το πρώτο ραντεβού. Καθώς κάθε πλευρά διερευνά το κατά πόσο υπάρχει κοινό έδαφος αλλά και ανταπόκριση, αυτή η φάση είναι μία από τις πιο δύσκολες και λιγότερο απολαυστικές για κάθε νέο ζευγάρι. Είναι όμως και μία φάση που δεν μπορείς να αποφύγεις.

Η συμβουλή των ειδικών; «Και οι δύο πλευρές έχουν άγχος, υπεραναλύουν και ανησυχούν για το αν αυτό θα είναι ένα ακόμα αποτυχημένο πρώτο ραντεβού. Πάντα λοιπόν να βγαίνεις ένα δεύτερο ή και τρίτο ραντεβού πριν να απορρίψεις το άτομο απέναντί σου, γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είναι ακριβώς ο εαυτός τους τόσο νωρίς σε μια γνωριμία. Όταν αυτό το στάδιο περάσει, τα πράγματα γίνονται πιο απλά». Το κλειδί λοιπόν είναι η επικοινωνία.

Η Φάση της Έλξης
Αυτή είναι η περίφημη φάση του «μέλιτος», η χρυσή εποχή μιας σχέσης που η έλξη, η οικειότητα και ο θαυμασμός χτυπάνε κόκκινο. «Αναγνωρίζεις όλες τις καλές πλευρές του συντρόφου σου και θες να σε ερωτευτούν ολοκληρωτικά». Και ενώ αυτή η φάση τελειώνει για όλους κάποια στιγμή, δεν σημαίνει πως τελειώνει και ο έρωτας.

Αυτός είναι ο μοναδικός παράγοντας που χτίζει μακροχρόνιες σχέσεις
«Όταν τελειώσει ο έρωτας μπορεί να νιώθεις ότι ενδιαφέρεσαι βαθιά για τον σύντροφό σου αλλά να συνειδητοποιείς πως δεν είναι κατάλληλος για σένα σε συναισθηματικό, νοητικό ή πνευματικό επίπεδο».

Για τους υπόλοιπους η έξοδος από τη φάση του μέλιτος σημαίνει πως ανταλλάσσεις τον έντονο πόθο με μία αίσθηση ασφάλειας και οικειότητας που είναι αναντικατάστατη.

Η Ασταθής Φάση
Αυτή είναι η στιγμή που ένα ζευγάρι αποφασίζει το κατά πόσο η νέα αυτή σχέση μπορεί να εξελιχθεί σε κάτι μακροπρόθεσμο και, ως τέτοια, είναι γεμάτη αμφιβολία και για τους δύο συντρόφους. Μπορεί ακόμα να ξανασκέφτεσαι το κατά πόσο ταιριάζουν οι ζωές και οι αξίες σας. «Το κλειδί και εδώ είναι η ανοιχτή επικοινωνία» λέει ο DeKeyser.

«Πριν να πας σε ένα πιο σοβαρό βήμα ρώτα ευθέως τον σύντροφό σου τι θέλει από μία σχέση. Πώς φαντάζεται να ζήσει τη ζωή του στο μέλλον, ποιες είναι οι πρωταρχικές αξίες του. Αυτή είναι η φάση που και οι δύο πρέπει συνειδητά να αποφασίσουν να δουλέψουν τη σχέση τους, με βάση όλα τα υπέροχα συναισθήματα της προηγούμενης φάσης».

Οι προκλήσεις θα υπάρχουν πάντα, όμως τα ζευγάρια που τις ξεπερνούν μαζί εμβαθύνουν τη σχέση τους και χτίζουν εμπιστοσύνη. Μια σχέση που δεν αξίζει να προχωρήσει χαρακτηρίζεται από μία βασική αίσθηση: ότι είσαι μόνος σου. «Δεν μπορείς να πεις στον σύντροφό σου πώς νιώθεις; Γιατί; Μήπως δεν ανοίγεσαι αρκετά ή μήπως ο άλλος δεν θέλει να δουλέψει όσα προκαλούν τριβές; Σκέψου γιατί συμβαίνει αυτό και συζήτησέ το εκτενώς με τον σύντροφό σου».

Η Φάση της Οικειότητας
Αυτή είναι η στιγμή που θα πρέπει να δείξεις τη δική σου ευάλωτη πλευρά και να δεις τον πιο ευάλωτο εαυτό του άλλου. Ήρθε η ώρα να αντιμετωπίσεις τα λιγότερο κολακευτικά χαρακτηριστικά του συντρόφου σου και μαζί, να αποκαλύψεις και τα δικά σου. Γι’ αυτό και είναι σημαντικό να έχεις πρώτα δουλέψει αυτές τις πλευρές σου και να τις έχεις αποδεχτεί.

Οι ανασφάλειες, τα ελαττώματα και οι φόβοι αποκαλύπτονται, και η σύνδεση βαθαίνει. Έπειτα από αυτή την στάση, έρχεται η τελευταία φάση: εκείνη της πραγματικής συντροφικότητας.

Η Φάση της Συντροφικότητας
Η τελευταία και πιο «ώριμη» φάση της σχέσης είναι θέμα ερμηνείας, αφού διαφέρει για κάθε ζευγάρι. Είναι η φάση που άλλοι επιλέγουν την ερωτική αποκλειστικότητα ενώ άλλοι συγκατοικούν ή δεσμεύονται κοινωνικά ή και νομικά. Σε αυτήν τη φάση ο άλλος είναι ο καλύτερος σου φίλος, σύντροφος και εραστής. Μπορείτε να περάσετε εκατοντάδες ώρες ή μήνες μαζί και βελτιώνετε ο ένας τον άλλο. Υπάρχει, κυρίως, η αίσθηση πως είστε μια ομάδα.

«Αν υπάρχει συμβατότητα, η σχέση μοιάζει εύκολη και απολαμβάνεις τον χρόνο που περνάς με τον άλλο, τότε μπορείτε να προχωρήσετε τη σχέση σας. Αν όμως οι στιγμές που νιώθεις άσχημα είναι περισσότερες από τις καλές, τότε μάλλον αυτή δεν είναι μια υγιής σχέση. Όλες οι σχέσεις θέλουν δουλειά αλλά δεν θα έπρεπε να είναι δύσκολη. Μια καλή σχέση πρέπει σε γενικές γραμμές να είναι εύκολη». Αν υπάρχει σωστή βάση τότε δεν υπάρχει όριο στην ευτυχία που μπορεί να βιώσεις δίπλα στο σύντροφό σου.

Αν θες να λέγεσαι φίλος…

Αν θες να λέγεσαι φίλος, πρέπει να τιμάς το αξίωμα αυτό που έλαβες. Πρέπει να αντιληφθείς πως είναι μια σχέση που θέλει ισότιμη προσπάθεια και από τις δυο πλευρές. Γιατί οι άνθρωποι που γίνονται φίλοι είναι τα άτομα που συνειδητά επιλέξαμε να πορευθούμε μαζί σε κάθε μας χαρά και λύπη.

Αν θες να λέγεσαι φίλος, σε νοιάζει αν ο άλλος είναι καλά. Θα προσπαθήσεις να βρεις χρόνο στη δύσκολη καθημερινότητα που έχουμε μεγαλώνοντας, για να δείξεις το ενδιαφέρον σου. Δεν παίρνει πολύ χρόνο. Δεν χωρούν δικαιολογίες και σίγουρα κανείς δεν θα μας θυμάται για τις σκέψεις μας αλλά για τις πράξεις μας. Όσο μεγαλώνουμε, όσο τα χρόνια περνούν, όλο και πιο δύσκολα κάνουμε φίλους πια. Όλο και πιο δύσκολα απλώνουμε το χέρι για να σφίξουμε έναν άλλο. Γιατί το αφήσαμε πολλές φορές στην πορεία σαν έπρεπε να αντιληφθούμε πως οι άνθρωποι αλλάζουν μέσα από τις καταστάσεις που ζουν.

Αν θες να λέγεσαι φίλος, πρέπει να ξέρεις πως ο άλλος δεν νοιάζεται μόνο για τις χαρές σου. Πρέπει να καταλάβεις ποιος πραγματικά είναι εκεί για εσένα όταν οι πόρτες κλείνουν και μένεις με την στεναχώρια σου αγκαλιά. Γιατί εκείνος που είναι έστω και σιωπηλά δίπλα σου στο μαράζι σου, είναι αυτός που έμεινε χωρίς να το ζητήσεις. Είναι αυτός που διαβάζει κάθε σου σιωπή και κάθε σου δάκρυ και είναι εκεί μέχρι να περάσει η μπόρα.

Αν θες λοιπόν να λέγεσαι φίλος, μάθε να δείχνεις στον άλλο πόσο τον νοιάζεσαι. Μάθε να είσαι αντικειμενικός σε κάθε στιγμή που χρειάζεται τη λογική σου. Μάθε να τιμάς τις στιγμές που σε χρειάζεται στο πλάι του. Μάθε να βλέπεις πάνω απ’ τον εγωισμό σου και δίνε τον καλύτερό σου εαυτό όταν ο άλλος δεν βρίσκει τα κομμάτια του δικού του.

Για αυτό αν είσαι φίλος, μην κοιτάς τα χρόνια που περνούν. Ποτέ δεν ορίζουν τη δύναμη μιας φιλίας. Αντίθετα, την φτιάχνουν οι στιγμές που περνάς με τον άλλο. Την πλάθουν όλες οι χαρές και οι λύπες που περάσατε μαζί. Όλες οι σιωπές που μοιραστήκατε σε κάτι μπαλκόνια τα βράδια παρέα και δεν χρειαζόταν να πείτε λέξη. Γιατί αυτοί οι συνταξιδιώτες δεν χρειάζονται πολλά για να μας καταλάβουν.

Κι αν ήσουνα φίλος με ένα ξεχωριστό άτομο για εσένα μα η ζωή σας τα έφερε αλλιώς και τραβήξατε το δρόμο σας χωριστά, ποτέ μην συννεφιάζεις. Κράτα σφιχτά εκεί μέσα στην καρδιά σου τις όμορφες στιγμές που περάσατε μαζί, δώσε χρόνο στον εαυτό σου να θρηνήσει την απώλεια αυτή και κοίτα στο πλάι σου.

Εκεί θα βρεις εκείνους που δεν χάθηκαν στην πορεία. Που δεν έφυγαν απ’ το πλευρό σου στα δύσκολα. Κάθε φίλος που φεύγει απ’ τη ζωή μας, μαζί του παίρνει ένα κομμάτι του εαυτού μας. Ένα κομμάτι απ’ τη καρδιά μας. Κι όσο κρατάμε τις καλές στιγμές που ζήσαμε μαζί, αυτά τα κομμάτια δεν χάνονται ποτέ.

Όλα όσα μαθαίνεις όταν αγαπάς κάποιον χωρίς ανταπόκριση

Όταν αγαπάς, μαθαίνεις. Ειδικά όταν αγαπάς χωρίς ανταπόκριση, μαθαίνεις πολύ περισσότερα. Πίσω από κάθε πόνο στη ζωή κρύβεται ένα μάθημα. Και τα μαθήματα της μονόπλευρης αγάπης είναι μεγάλα και σημαντικά.

Η αγάπη κρατάει τον κόσμο σε κίνηση. Κρατάει τους ανθρώπους πραγματικά ζωντανούς. Την αγάπη πρώτα τη βρίσκουμε μέσα μας, μαθαίνοντας ν’ αγαπάμε τον εαυτό μας και μετά στους άλλους.

Υπάρχουν φορές που αγαπάμε κι αγαπιόμαστε, υπάρχουν όμως και φορές που η αγάπη μας πέφτει στο κενό. Είναι μία δύσκολη περίοδος να τη ζει κανείς γιατί τον επηρεάζει σε όλα τα επίπεδα. Χάνει την αυτοπεποίθησή του, νιώθει λίγος και μόνος, νιώθει μία μεγάλη ξηρασία μέσα του, καθώς τα αισθήματά του δεν βρίσκουν πρόσφορο έδαφος. Κάθε προσπάθεια να δώσεις την αγάπη σου σ’ αυτόν που αγαπάς καταλήγει σε ακόμη μία πληγή. Και είναι μία δύσκολη κατάσταση, όμως, μπορεί να σε μάθει πολλά.

Όταν αγαπάς χωρίς ν’ αγαπιέσαι, τότε είσαι σε πολύ καλό δρόμο, ακόμη κι αν δεν μπορείς ακόμη να το καταλάβεις. Σημαίνει ότι είσαι ολοκληρωμένος ως άνθρωπος, σημαίνει ότι μπορείς πραγματικά ν’ αγαπήσεις χωρίς να ζητάς ανταλλάγματα. Σημαίνει ότι μπορείς να δώσεις πραγματική αγάπη κι αυτός που θα το εντοπίσει αυτό σε σένα θα είναι πολύ τυχερός. Δεν ξέρουν και δεν μπορούν όλοι οι άνθρωποι ν’ αγαπούν, ειδικά όταν δεν έχουν κάτι να κερδίσουν.

Μαθαίνεις επίσης ότι το να αγαπάς και το να χρειάζεσαι την αγάπη είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Την αγάπη δεν πρέπει να την κυνηγάμε γιατί αυτό μας αγχώνει και μας κάνει δυστυχισμένους κι αυτό είναι ακόμη ένα μάθημα που παίρνουμε όταν αγαπάμε κάποιον χωρίς ανταπόκριση.

Είναι ψυχοφθόρο να ζητάς από κάποιον που δεν νιώθει το ίδιο, να σε αγαπήσει. Η αγάπη πρέπει να είναι κάτι ξεκάθαρο στη ζωή μας και να μας κάνει ευτυχισμένους αντί να μας βάζει σε αδιέξοδες συναισθηματικές καταστάσεις, σε πόνο και αμφιβολίες για τον άνθρωπο που έχουμε απέναντί μας.

H αγάπη μπορεί να σημαίνει πάθος, χωρίς όμως ένα πειθαρχημένο μυαλό, μπορεί και να μας καταστρέψει. Γιατί η αγάπη, κι αυτό μπορεί να ακούγεται συνταραχτικό, δεν είναι απλά ένα συναίσθημα αλλά μία λογική απόφαση του μυαλού να δώσει σε έναν άλλο άνθρωπο για το δικό του καλό και όχι για να γεμίσει ο ίδιος τα κενά του. Είναι μία συνειδητή απόφαση να μοιραστεί τη ζωή του με κάποιον για να κάνουν μαζί τα όνειρά τους πραγματικότητα και να σκοτώσουν την ατομική τους μοναξιά.

Και η αγάπη μπορεί να μας τυφλώσει αν δεν την πάρουμε από τη λογική της πλευρά. Μας τυφλώνει σε τέτοιο σημείο πολλές φορές που δεν μπορούμε να δούμε τα κακά σημάδια και δεν μπορούμε να καταλάβουμε αν ο άλλος μας αγαπάει ή όχι. Ξεγελιόμαστε, γινόμαστε αδύνατοι, ανεχόμαστε άσχημα λόγια και καταστάσεις που σε άλλη περίπτωση δεν θα δεχόμασταν ποτέ. Κι όλα αυτά για να μη χάσουμε κάποιον που στην τελικά δεν το αξίζει.

Αυτό που, πάνω από όλα, μαθαίνεις όταν αγαπάς χωρίς ν’ αγαπιέσαι είναι ότι η αγάπη μπορεί να είναι και μονόπλευρη ναι, όμως, αυτό δεν μπορεί να διαρκέσει για πάντα αλλιώς θα μας φθείρει ψυχολογικά. Η μονόπλευρη αγάπη στην τελική δεν σημαίνει ολοκληρωμένη αγάπη, αυτή δηλαδή που θα μας κάνει πραγματικά ευτυχισμένους και θα γεμίσει τη ζωή μας και το μέσα μας. Έχουμε ανάγκη οι άνθρωποι ν’ αγαπιόμαστε όπως αγαπάμε για να είμαστε ευτυχισμένοι. Τα υπόλοιπα είναι για τους ποιητές.

Μπροστά στο νόμο

Μπροστά στο νόμο στέκει ένας θυρωρός, σ’ αυτό το θυρωρό έρχεται ένας χωρικός και ζητά να μπει μέσα. Μα ο θυρωρός λέει πως δεν μπορεί να τον αφήσει τώρα να μπει.

Ο άνθρωπος συλλογιέται και ύστερα ρωτά μήπως θα μπορούσε να μπει αργότερα.

“‘Ίσως”, λέει ο θυρωρός, “τώρα όμως όχι”.

Η πόρτα είναι ανοιχτή όπως πάντα και καθώς παραμερίζει ο θυρωρός, σκύβει ο άνθρωπος, για να κοιτάξει μέσα από την πόρτα. Μόλις το αντιλήφθηκε αυτό ο θυρωρός, γελά και λέει: “Αν το τραβά η όρεξη σου, δοκίμασε να μπεις, μ’ όλο που σου το απαγόρεψα. Πρόσεξε όμως: είμαι δυνατός. Και δεν είμαι παρά ο πιο κάτω απ’ όλους τους θυρωρούς. Από αίθουσα σ’ αίθουσα είναι κι άλλοι θυρωροί, ο ένας πιο δυνατός από τον άλλο. Τη θέα του τρίτου μόλις, ούτ’ εγώ μπορώ να την αντέξω”.

Τέτοιες δυσκολίες δεν τις περίμενε ο χωρικός. Ο νόμος ωστόσο πρέπει να ‘ναι στον καθένα και πάντα προσιτός, σκέπτεται, και καθώς τώρα κοιτάζει προσεχτικά το θυρωρό, τυλιγμένο στο γούνινο πανωφόρι του, τη μεγάλη σουβλερή του μύτη, τη μακριά, αραιή, μαύρη, τατάρικη γενειάδα, αποφασίζει να περιμένει καλύτερα ίσαμε να πάρει την άδεια να μπει. Ο θυρωρός του δίνει ένα σκαμνί και τον αφήνει να καθίσει πλάι στην πόρτα. Εκεί δα κάθεται μέρες και χρόνια. Κάνει πολλές προσπάθειες να του επιτρέψουν να μπει, και κουράζει τον θυρωρό με τα παρακάλια του. Ο θυρωρός του κάνει συχνά μικρορωτήματα, σαν αυτά που κάνουν οι μεγάλοι κύριοι, και στο τέλος του λέει ολοένα, πως δεν μπορεί ακόμα να τον αφήσει να μπει.

Ο άνθρωπος, που ήταν καλά εφοδιασμένος για το ταξίδι του, τα ξόδεψε όλα, ακόμη κι ό,τι πολύτιμο είχε, σε δωροδοκίες για το θυρωρό.

Εκείνος τα δέχεται όλα και ύστερα λέει: “Τα δέχομαι μόνο και μόνο για να μη νομίσεις πως παρέλειψες τίποτα.”

Όλα αυτά τα πολλά χρόνια ο άνθρωπος παρατηρεί το θυρωρό σχεδόν αδιάκοπα. Αποξεχνά τους άλλους θυρωρούς, κι αυτός ο πρώτος του φαίνεται το μοναδικό εμπόδιο για να μπει στο νόμο. Καταριέται την κακή τύχη. Τα πρώτα χρόνια χωρίς συγκρατημό και δυνατά, αργότερα, όσο γεράζει, μουρμουρίζει μόνο. Αρχίζει να παιδιαρίζει, και, μια και μελετώντας χρόνια το θυρωρό γνώρισε και τους ψύλλους του γούνινου γιακά του, παρακαλεί και τους ψύλλους να τον βοηθήσουν και ν’ αλλάξουν τη γνώμη, του θυρωρού.

Τέλος, το φως λιγοστεύει και δεν ξέρει, αν γύρω του αλήθεια σκοτεινιάζει, ή αν μονάχα τα μάτια του τον απατούν. Ωστόσο, αναγνωρίζει τώρα μια λάμψη μέσα στο σκοτάδι, που ξεχύνεται άσβεστη μέσα από του νόμου την πόρτα. Δεν έχει πια πολλή ζωή. Πριν από το θάνατο του σμίγουν όλες οι πείρες όλης του της ζωής σε ένα ρώτημα, που δεν είχε κάνει ως σήμερα στο θυρωρό. Του γνέφει, γιατί δεν μπορεί πια ν’ ανασηκώσει το ξυλιασμένο του κορμί. Ο θυρωρός πρέπει να σκύψει πολύ κοντά του, γιατί το ύψος του ανθρώπου έχει πολύ αλλάξει.

“Τι θες λοιπόν ακόμα να μάθεις;” ρωτά ο θυρωρός, “είσαι αχόρταγος…”.

“‘Όλοι μάχονται για το νόμο”, λέει ο άνθρωπος, “πώς τυχαίνει να μη ζητά κανένας άλλος εκτός από μένα να μπει;”

Ο θυρωρός νιώθει πως ο άνθρωπος αγγίζει κιόλας στο τέλος και, για να φτάσει την ακοή του που χάνεται, ουρλιάζει: “Κανένας άλλος δε μπορούσε να γίνει δεκτός εδώ, γιατί η είσοδος ήταν για σένα προορισμένη. Πηγαίνω τώρα να την κλείσω.”

Φραντς Κάφκα, ΔΙΚΗ

Ναι, αυτό το αµάξι ταιριάζει στην αρχοντιά σου!

Σε µια αυλή ζούσε κάποτε ένας κόκορας που είχε µεγάλη ιδέα για τον εαυτό του. Ήταν φαντασµένος, όπως λένε.

– Κικιρίκου! φώναζε κάθε τόσο. Με βλέπετε εµένα; Έχω την πιο δυνατή φωνή! Το λειρί µου είναι κόκκινο και µεγάλο και τα φτερά µου πλουµιστά! Κι όσο για τα νύχια µου, µπορώ µ’ αυτά να νικήσω οποιονδήποτε κόκορα στον κόσµο!

Και δώσ’ του κι έκανε συνέχεια βόλτες στην αυλή και καµάρωνε.

– Κικιρίκου! άρχιζε πάλι χωρίς να κουράζεται. Εµπρός, λοιπόν, ποιος κόκορας θέλει να παραβγεί µαζί µου στη δυνατή φωνή; Ποιος κόκορας έχει τη δική µου πολύχρωµη ουρά; Κικιρίκου! Εγώ είµαι ο θαυµαστός κόκορας!

Μια µέρα, τα παιδάκια του σπιτιού άφησαν στην αυλή ένα µικρό αµαξάκι, ένα παιχνιδάκι που τους το είχε αγοράσει ο πατέρας τους.

– Αυτό το αµαξάκι µου αρέσει! είπε ο φαντασµένος κόκκορας. Μ’ αυτό το αµάξι πρέπει να ταξιδέψω σ’ όλο τον κόσµο, να µε δουν όλες οι κότες και τα κοκκόρια και να θαυµάσουν την οµορφιά, τη δύναµη και τη µεγαλοπρέπεια µου.

∆υο γάτοι που τον άκουσαν, τον πλησίασαν και του είπαν: – Ναι, αυτό το αµάξι ταιριάζει στην αρχοντιά σου! Ανέβα επάνω κι εµείς θα το σύρουµε και θα σε γυρίσουµε σε όλο τον κόσµο.

– Μπράβο! φώναξε ο κόκκορας. Ωραία ιδέα. Ας ξεκινήσουµε! Εσείς θα γίνετε τ’ άλογα της άµαξας µου!

Πήδησε µε καµάρι στο αµάξι, οι δυο γάτοι άρχισαν να το τραβούν και βγήκαν από την αυλή.

– Πιο γρήγορα! φώναζε ο φαντασµένος κόκκορας. Πιο γρήγορα! Να δει ο κόσµος όλος την αφεντιά µου! Να θαυµάσει τη δύναµη και την οµορφιά µου!

Μα, στη γωνία του κήπου οι γάτοι σταµάτησαν, όρµησαν πάνω στον κόκκορα και… τον έφαγαν! Ήταν δυο πονηροί γάτοι που κατάφεραν να τον βγάλουν από την αυλή για να τον φάνε µε την ησυχία τους. Κι αυτός ο φαντασµένος τους πίστεψε…

Γιατί πρέπει να ξέρετε ότι όλοι οι φαντασμένοι είναι κουτοί. Όχι µόνο τα κοκκόρια, αλλά και οι άνθρωποι. Εκείνοι που έχουν αξία είναι απλοί, ενώ οι κουτοί είναι καυχησιάρηδες και φαντασµένοι.

ΑΙΣΩΠΟΥ ΜΥΘΟΙ

Οι φυσικοί ανιχνεύουν την αινιγματική περιστροφική ορμή του φωτός

Από την παρατήρηση του Kepler, τον 17 ο αιώνα, ότι το ηλιακό φως είναι ένας από τους λόγους που η ουρά των κομητών πάντα απομακρύνεται από τον Ήλιο, φαίνεται ότι κατανοήθηκε πως το φως ασκεί πίεση στη κατεύθυνση της διάδοσής του. Η πίεση ακτινοβολίας παράγεται από την ορμή που μεταφέρει το φως και παίζει κρίσιμο ρόλο σε μια ποικιλία συστημάτων, από τις ατομικές μέχρι τις αστρονομικές κλίμακες.

Σε μια σχετικά πρόσφατη θεωρητική μελέτη, μια ομάδα από το Κέντρο Αναδυόμενης Ύλης RIKEN, στην Ιαπωνία, έδειξε ότι η πυκνότητα ορμής [σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία, ορμή ανά μονάδα όγκου και είναι ανάλογη με την πίεση ακτινοβολίας] σε μη-ομοιόμορφα οπτικά πεδία έχει ένα ασυνήθιστη συνιστώσα, που είναι κάθετη στη διεύθυνση διάδοσης του φωτός και ανάλογη του οπτικού σπιν, που μετράει το βαθμό της κυκλικής πόλωσης [γραμμική πόλωση-το διάνυσμα του ηλεκτρικού πεδίου ταλαντώνεται συνεχώς (με μεταβαλλόμενο πλάτος) στο ίδιο επίπεδο, κυκλική πόλωση-το άθροισμα των διανυσμάτων δυο (καθέτων) ηλεκτρικών πεδίων (με σταθερό πλάτος) περιστρέφεται κυκλικά, σαν σπείρα, γύρω από τον «άξονα» διάδοσης της φωτεινής δέσμης]. Η ομάδα πρόβλεψε ότι αυτή η ορμή περιστροφής θα μπορούσε να παραγάγει μια εγκάρσια, εξαρτώμενη από την περιστροφή, οπτική δύναμη, με μέτρο λίγες τάξης μεγέθους πιο αδύνατη από ότι η συνήθης πίεση ακτινοβολίας.

Με βάση αυτή τη θεωρητική εργασία, τώρα, μια ομάδα ερευνητών από το RIKEN, το Πανεπιστήμιο του Bristol και άλλα ιδρύματα χρησιμοποίησαν μια εξαιρετικής ακρίβειας τεχνική για να επαληθεύσουν πειραματικά ότι το φως, πράγματι, ασκεί την ιδιαίτερη κάθετη δύναμη, η οποία καθορίζεται από την πόλωση του φωτός. Για να μετρηθεί ο νέος τύπος οπτικής ορμής και η δύναμη, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν ένα εξαιρετικά ευαίσθητο νανο-υποστήριγμα, ικανό για ανάλυση της τάξης femtoNewton [1 fN = 10^-15 N] – που σημαίνει ότι μπορεί να μετρήσει μια δύναμη μικρότερη ακόμη και από τη δύναμη βαρύτητας σε ένα βακτήριο. Το νανο-υποστήριγμα βυθίστηκε σε ένα παροδικό ηλεκτρικό πεδίο-προερχόμενο από ηλεκτρομαγνητικό κύμα, ακριβώς επάνω από μια επιφάνεια γυαλιού ολικής εσωτερικής ανάκλασης.

«Τα ευρήματά μας επανεξετάζουν βασικές ιδιότητες της ορμής του φωτός και ανακαλύπτοντας ένα νέο τύπο οπτικής δύναμης, εμπλουτίζουν την οπτική μηχανική», δηλώνει ένα από τα μέλη της συγγραφικής ομάδας της μελέτης. Ενώ ένα ακόμη – κοιτώντας προς το μέλλον – διατυπώνει την άποψη ότι ο έρευνες της ομάδας προσφέρουν ένα νέο παράδειγμα το οποίο θα μπορούσε να παρέχει νέα βαθιά γνώση σε μια ποικιλία φαινομένων: από την εφαρμοσμένη οπτική μέχρι τη φυσική υψηλής ενέργειας.

Ύλη – Αντιύλη: Τα νετρίνα δείχνουν την απάντηση στο ερώτημα γιατί η αντιύλη δεν «κατάστρεψε» το Σύμπαν;

Θα μπορούσαν όλα να ήταν πολύ διαφορετικά. Όταν η ύλη για πρώτη φορά σχηματίστηκε στο σύμπαν, οι τρέχουσες απόψεις μας υποστηρίζουν ότι θα έπρεπε να συνοδεύονταν από ίση ποσότητα αντιύλης – ένα συμπέρασμα που γνωρίζουμε ότι είναι λάθος, επειδή δεν θα έπρεπε να είμαστε εδώ εάν ήταν αλήθεια. Τα πρόσφατα αποτελέσματα από ένα ζευγάρι πειραμάτων, που σχεδιάστηκαν για να μελετήσουν τη συμπεριφορά των νετρίνων [σωμάτια που μόλις αλληλεπιδρούν με το υπόλοιπο σύμπαν], θα μπορούσαν να σημαίνουν πως αρχίζουμε να κατανοούμε το γιατί.

Τα νετρίνα και τα αντίστοιχα αντισωμάτιά τους, τα αντινετρίνα, εμφανίζονται σε τρεις τύπους ή γεύσεις: του ηλεκτρονίου, του μυονίου και του ταυ. Διάφορα πειράματα αποκάλυψαν ότι τα νετρίνα μπορούν αυθόρμητα να μεταλλάσσονται μεταξύ αυτών των τριών γεύσεων, ένα φαινόμενο που ονομάζεται ταλάντευση. Το πείραμα T2K στην Ιαπωνία, ψάχνει για αυτές τις ταλαντεύσεις καθώς τα νετρίνα ταξιδεύουν μεταξύ του επιταχυντή J-PARC στη θέση Tokai, [περίπου 115 χιλιόμετρα βορειο-ανατολικά του Τόκιο, κοντά στον Ειρηνικό ωκεανό] και του ανιχνευτή νετρίνων Super-Kamiokande, [που βρίσκεται κάτω από το όρος Ikeno στον τομέα Kamioka της πόλης Hida, της Ιαπωνίας σε απόσταση 295 χιλιομέτρων προς τα δυτικά].

Ριπή ακτινοβολίας
Το 2013, η ομάδα ανακοίνωσε ότι 28 από τα νετρίνα μυονίου που έφυγαν από τον J-PARC έγιναν νετρίνα ηλεκτρονίου μέχρι τη στιγμή που έφθασαν στον Super-Kamiokande, η πρώτη πραγματική επιβεβαίωση ότι η μεταμόρφωση συνέβαινε. Μετά από αυτό έτρεξαν το πείραμα με αντινετρίνα μυονίου, για να δουν αν υπήρχε διαφορά μεταξύ του πώς τα συνηθισμένα σωμάτια και τα αντίστοιχα αντισωμάτιά τους ταλαντεύονται. Μια ιδέα που αποκαλείται συμμετρία φορτίου-ομοτιμίας (parity) (CP-symmetry) θεωρεί ότι αυτοί οι ρυθμοί θα πρέπει να είναι ίδιοι.

Η CP-συμμετρία [φορτίου-ομοτιμίας] είναι η αντίληψη ότι η Φυσική θα παραμείνει βασικά αμετάβλητη εάν αντικατασταθούν όλα τα σωμάτια με τα αντίστοιχα αντισωμάτιά τους. Εμφανίζεται να παραμένει αληθής για τις αλληλεπιδράσεις σχεδόν όλων των σωματίων και υπαινίσσεται ότι στο σύμπαν, στη Μεγάλη Έκρηξη, θα έχει παραχθεί το ίδιο ποσό ύλης και αντιύλης. Η ύλη και η αντιύλη καταστρέφουν η μια την άλλη, έτσι αν η συμμετρία φορτίου-ομοτιμίας ισχύει και οι δυο, ύλη και αντιύλη, θα είχαν εξαφανιστεί σε μια ριπή ακτινοβολίας, νωρίς στην ιστορία του σύμπαντος, πολύ πριν η ύλη μπορέσει να «πήξει» σε στέρεο υλικό. Αυτό είναι καθαρό ότι δεν συνέβη, αλλά δεν γνωρίζουμε γιατί. Οποιαδήποτε παραβίαση της συμμετρίας φορτίου-ομοτιμίας παρατηρηθεί, θα μπορούσε να βοηθήσει στην εξήγηση αυτής της ασυμφωνίας.

«Γνωρίζουμε ότι για να δημιουργηθεί περισσότερη ύλη από ότι αντιύλη στο σύμπαν, χρειαζόμαστε μια διαδικασία που παραβιάζει την CP-συμμετρία», λέει η Patricia Vahle, η οποία εργάζεται στο NoVA, ένα πείραμα παρόμοιο με το T2K που στέλνει νετρίνα μεταξύ Illinois και Minnesota. «Έτσι, ψάχνουμε για οποιαδήποτε διαδικασία που μπορεί να παραβιάσει αυτή τη CP-συμμετρία».

Μετατροπείς Γεύσης
Ήδη γνωρίζουμε ένα πράγμα: τις αλληλεπιδράσεις των διαφορετικών ειδών κουάρκ, των συστατικών των πρωτονίων και νετρονίων στα άτομα. Όμως οι διαφορές τους δεν είναι τόσο μεγάλες, αρκετές για να εξηγήσουν γιατί η ύλη κυριάρχησε τόσο πλήρως στο σύγχρονο σύμπαν. Η ταλαντεύσεις των νετρίνων είναι ένα άλλο μέρος για να ψάξουμε για παραβιάσεις.

Αυτή την περίοδο [4/7 – 9/7] διεξάγονται στο Λονδίνο οι εργασίες του Διεθνούς Συνεδρίου στη Φυσική των νετρίνων και την αστροφυσική (Neutrino 2016), με κύριο σκοπό την ανασκόπηση της κατάστασης στο πεδίο της Φυσικής των νετρίνων και την επίδρασή της στην αστρονομία και την κοσμολογία, αλλά και το όραμα για την μελλοντική ανάπτυξη αυτών των πεδίων. Στο πλαίσιο του Συνεδρίου παρουσιάστηκαν τα πρώτα σήματα από παραβιάσεις της CP-συμμετρίας. Ο Hirohisa Tanaka του Πανεπιστημίου του Τορόντο, στον Καναδά, αναφέρθηκε στα τελευταία αποτελέσματα από το πείραμα T2K. Έχουν πλέον δει 32 νετρίνα μυονίου να μεταμορφώνονται σε γεύση ηλεκτρονίου, σε σύγκριση με μόλις 4 αντινετρίνα μυονίου που έγιναν στο είδος του αντι-ηλεκτρονίου.

Αυτό το εύρημα δείχνει περισσότερη ύλη και λιγότερη αντιύλη από ότι αναμένονταν να δούμε, υποθέτοντας ότι ισχύει η CP-συμμετρία. Παρόλο που ο αριθμός των ανιχνευθέντων περιστατικών σε κάθε πείραμα είναι μικρός, η διαφορά είναι αρκετή για να αποκλειστεί η ισχύς της CP-συμμετρίας σε στατιστικό επίπεδο 2σ – με άλλα λόγια υπάρχει μόνο 5% περίπου τύχη ότι το T2K θα «δει» τέτοιες διαφορές εάν η CP-συμμετρία διατηρείται σε αυτή τη διαδικασία.

Οι σωματιδιακοί φυσικοί κανονικά περιμένουν μέχρι κάτι να φθάσει στο επίπεδο 3σ, πριν ενθουσιαστούν και δεν το θεωρούν ανακάλυψη μέχρι το επίπεδο 5σ, έτσι είναι νωρίς για να θεωρηθεί ότι τα νετρίνα σπάζουν τη CP-συμμετρία. Όμως στο ίδιο Συνέδριο, η Vahle παρουσίασε τα τελευταία αποτελέσματα από το πείραμα NoVA που αποκαλύπτουν ότι τα δυο πειράματα ήταν σε ευρεία συμφωνία σχετικά με την δυνατότητα να συμβαίνει.

Στο NoVA σχεδιάζουν να τρέξουν τα δικά τους πειράματα αντινετρίνων την επόμενη χρονιά, που θα τους βοηθήσουν να επιβεβαιώσουν τα αποτελέσματα, ενώ και οι δυο ομάδες συνεχίζουν να συλλέγουν περισσότερα δεδομένα. Είναι πολύ νωρίς ακόμη για να ειπωθεί κατά τρόπο αναμφισβήτητο, αλλά ένα από τα μυστήρια του γιατί βρισκόμαστε εδώ μπορεί να βρίσκεται καθοδόν προς τη λύση του.

Υπεραγωγιμότητα: Επιστήμονες αποκτούν καλύτερη γνώση του μηχανισμού μη-συμβατικής υπεραγωγιμότητας

Ερευνητές στο Εργαστήριο Ames [πόλη της πολιτείας της Iowa, των ΗΠΑ] του Υπουργείου Ενέργειας των ΗΠΑ και τα συνεργαζόμενα ιδρύματα διεξήγαγαν συστηματική έρευνα πάνω στις ιδιότητες της νεότερης οικογένειας μη-συμβατικών υπεραγώγιμων υλικών, που βασίζονται σε ενώσεις σιδήρου. Η μελέτη μπορεί να βοηθήσει την επιστημονική κοινότητα να ανακαλύψει νέα υπεραγώγιμα υλικά με μοναδικές ιδιότητες.

Οι ερευνητές συνδύασαν καινοτόμο ανάπτυξη κρυστάλλου, υψηλή ευαισθησία μαγνητικών μετρήσεων και ελεγχόμενη εισαγωγή διαταραχών, μέσω βομβαρδισμού με ηλεκτρόνια, για να δημιουργήσουν και να μελετήσουν μια ολόκληρη σειρά συνθέσεων σε μια κατηγορία υπεραγωγών με βάση το σίδηρο. Βρήκαν ότι οι βασικές θεμελιακές ιδιότητες – θερμοκρασία μετάβασης και βάθος διείσδυσης μαγνητικού πεδίου – αυτών των σύνθετων υπεραγωγών εξαρτώνται από τη σύνθεση και το βαθμό της διαταραχής στην δομή του υλικού.

«Ήταν μια συστηματική προσέγγιση για να κατανοήσουμε με μεγαλύτερη πληρότητα την συμπεριφορά των μη-συμβατικών υπεραγωγών», είπε ο Ruslan Prozorov, επιστήμονας στο Εργαστήριο Ames και καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής και Αστρονομίας στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Iowa. «Βρήκαμε ότι ορισμένα προτεινόμενα μοντέλα μη-συμβατικής υπεραγωγιμότητας σε αυτές τις ενώσεις με βάση το σίδηρο, ήταν συμβατά με τα αποτελέσματά μας και ότι αυτή η μελέτη περιόρισε περαιτέρω του πιθανούς θεωρητικούς μηχανισμούς της υπεραγωγιμότητας».

Η πληροφορία αυτή θα υπηρετήσει επίσης την επιστήμη λειτουργώντας ως μια πηγή για μελλοντική έρευνα στην περιοχή των μη-συμβατικών υπεραγωγών. «Η μελέτη αυτή εμπλουτίζει περισσότερο τη γνώση μιας κατηγορίας υλικών και κατά κάποιο τρόπο θα είναι ελπιδοφόρα για την επιστημονική κοινότητα καθώς ερευνά για υπεραγωγούς υψηλής θερμοκρασίας. Η γνώση του τρόπου με τον οποίο η θερμοκρασία μετάβασης επηρεάζεται από την σύνθεση, το μαγνητικό πεδίο και τις δομικές διαταραχές, παρέχει στην επιστήμη μια καλύτερη ιδέα που να αναζητήσει και να συμβάλλει στο στόχο της ανακάλυψης με το σχεδιασμό και τη δημιουργία υλικών που κάνουν ακριβώς τι θέλουμε να κάνουν αυτά», είπε ο Prozorov.

Αριστοτέλης: Η κακία είναι μία ανοησία για εκείνους που δεν έχουν καταλάβει ότι δεν ζούμε για πάντα

Ο Αριστοτέλης θεωρείται από τις πιο σημαντικές μορφές της φιλοσοφικής σκέψης του αρχαίου κόσμου και από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους όλων των εποχών. Φυσιοδίφης, φιλόσοφος, δημιουργός της λογικής.

“Ο Αριστοτέλης υπήρξε ο πρώτος γνήσιος επιστήμονας στην ιστορία… και κάθε κατοπινός επιστήμονας του οφείλει κάτι” γράφει η Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα για εκείνον.

Η διδασκαλία του διαπερνούσε τη δυτική φιλοσοφική και επιστημονική σκέψη μέχρι και την Επιστημονική Επανάσταση του 17ου αιώνα. Στα 17 του χρόνια εισέρχεται στην Ακαδημία του Πλάτωνα, στην Αθήνα, όπου παραμένει για 20 χρόνια.

Εκεί συνδέεται τόσο με τον Πλάτωνα, τον Εύδοξο, τον Ξενοκράτη και άλλους στοχαστές.Τα έργα του αναφέρονται σε πολλές επιστήμες. Ανάμεσά τους φυσική, βιολογία, ζωολογία, μεταφυσική, λογική, ηθική, ποίηση, θέατρο, μουσική, ρητορική, πολιτική. Η περίοδος της ωριμότητας αρχίζει με τις βιολογικές έρευνες και τα συμπεράσματά του είναι η πρώτη συστηματοποίηση των βιολογικών φαινομένων στην Ευρώπη. Η σκέψη και οι διδασκαλίες του Αριστοτέλη, έχουν μεγάλη επιρροή στη φιλοσοφική, θεολογική και επιστημονική σκέψη έως και μετά τον Μεσαίωνα.

Μετά τον θάνατο του Πλάτωνα, φεύγει από την Αθήνα και αναλαμβάνει το 343 π.Χ./42 τη διδασκαλία του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Ως διδάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο Αριστοτέλης, αποκτά διάφορες ευκαιρίες και αφθονία προμηθειών. Ιδρύει μια βιβλιοθήκη στο Λύκειο, η οποία γίνεται αρωγός στην παραγωγή εκατοντάδων έργων του. Το γεγονός ότι υπήρξε μαθητής του Πλάτωνα, τον οδηγεί στις απόψεις του πλατωνισμού. Ωστόσο, μετά τον θάνατο του Πλάτωνα, οδηγείται περισσότερο, σε εμπειρικές μελέτες και μετατοπίζεται από τον πλατωνισμό στον εμπειρισμό. Θεωρεί ότι οι ιδέες και οι γνώσεις όλων των λαών βασίζονται στην αντίληψη.

Το έργο του είναι τεράστιο (400 βιβλία, κυρίως σε μορφή διαλόγων). Από αυτά έχουν σωθεί 47 βιβλία και μερικά αποσπάσματα από τα άλλα.

Σας παραθέτω κάποιες από τις σπουδαίες ρήσεις του:

“Η φτώχεια είναι έλλειψη πολλών πραγμάτων και η απληστία όλων.”
“Το Ελληνικό γένος ζει ελεύθερα και διοικείται άριστα και θα μπορούσε να κυριαρχήσει, αν ήταν πολιτικά ενωμένο.”
“Αυτό που πέτυχα με τη φιλοσοφία, ήταν να κάνω με τη θέλησή μου αυτά που οι άλλοι τα κάνουν
επειδή φοβούνται τους νόμους.”
“Περισσότερο αγαπούν οι ευεργέτες τους ευεργετούμενους παρά οι ευεργετούμενοι τους ευεργέτες.”
Όταν άκουσε ότι κάποιος τον κορόιδευε:
“όταν λείπω, μπορούν και να με μαστιγώσουν”, είπε
“Δεν υπάρχει τίποτε πιο άνισο από την ίση μεταχείριση των ανίσων.”
“Τα πράγματα που πρέπει να κάνεις, τα μαθαίνεις κάνοντάς τα.”
“Οι μητέρες αγαπούν τα παιδιά τους πιο πολύ από τους πατεράδες. Κι αυτό, διότι πρώτον ο τοκετός είναι οδυνηρός, και δεύτερο, είναι σίγουρες ότι τα παιδιά που γέννησαν είναι δικά τους.”
“Ο άνθρωπος είναι ον φύσει κοινωνικό και πολιτικό. Αυτός που μπορεί να ζήσει μακριά απ’ τις ανθρώπινες κοινωνίες είναι είτε θηρίο είτε θεός.
“Η φτώχεια είναι ο γονιός της επανάστασης και του εγκλήματος.”
“Είναι χαρακτηριστικό του μεγαλόψυχου ανθρώπου να μη ζητάει χάρες, αλλά να είναι έτοιμος να κάνει το καλό στους άλλους.”
“Συνήθως, την ισχυρότερη μνήμη την έχουν εκείνοι που είναι αργοί στην αντίληψη.”
“Είμαστε όλοι φίλοι των ευτυχούντων, ενώ των δυστυχούντων δεν είναι φίλος ούτε ο πατέρας.”
“Άμιλλα είναι η τάση να φτάσει κανένας τον άλλον, που τον θαυμάζει, ή και να τον ξεπεράσει, χωρίς να αισθάνεται φθόνο, αν ο άλλος τον ξεπερνάει.”
“Κάθε εργασία επί πληρωμή αποσπά και φθείρει το μυαλό.”
“Το κύριο γνώρισμα του πολίτη είναι η συμμετοχή στην απονομή δικαιοσύνης και στην άσκηση εξουσίας.”
“Οι βάρβαροι είναι εκ φύσεως πιο δουλοπρεπείς από τους Έλληνες.”
“Tίποτα απ’ όσα είναι δοσμένα από τη φύση δεν είναι χωρίς τάξη.”
“Τα περισσότερα από αυτά που θα γίνουν στο μέλλον είναι ίδια μ’ αυτά που έχουν γίνει.”
Ξεχώρισε από παλιά το Ελληνικό έθνος από τους βαρβάρους όντας πιο ικανό και περισσότερο απαλλαγμένο από την ηλιθιότητα.”
“Η μοχθηρία και η αδικία υπάρχουν από πρόθεση και όχι τυχαία ή κατά λάθος.”
“H κακία είναι μία ανοησία για εκείνους που δεν έχουν καταλάβει ότι δεν ζούμε για πάντα.”
“Είναι χαρακτηριστικό του καλλιεργημένου μυαλού να μπορεί να απολαύσει μια ιδέα χωρίς να την αποδεχθεί.”
“Η φτώχεια είναι ο γονιός της επανάστασης και του εγκλήματος.”
“Τα πράγματα που πρέπει να κάνεις, τα μαθαίνεις κάνοντάς τα.”
“Είναι χαρακτηριστικό του μεγαλόψυχου ανθρώπου να μη ζητάει χάρες, αλλά να είναι έτοιμος να κάνει το καλό στους άλλους.”
“Η ομορφιά είναι η καλύτερη συστατική επιστολή.”
“Συνήθως, την ισχυρότερη μνήμη την έχουν εκείνοι που είναι αργοί στην αντίληψη.”
“Όλες οι ανθρώπινες πράξεις έχουν ως αίτιο ένα από τα εξής επτά: τύχη, φύση, παρόρμηση, συνήθεια, λογική, πάθος, πόθο.”
“Τις περιουσίες οι μικρές δαπάνες τις εξαφανίζουν.”
“Ανδρείος είναι αυτός που δεν φοβάται τον τιμημένο θάνατο.”
“Κάλλιο τρελός με όλους παρά συνετός και μόνος.”
“Το όλον είναι μεγαλύτερο από το άθροισμα των μερών του.”
“Η οικογένεια είναι η ένωση που καθιερώθηκε από τη φύση για την εξυπηρέτηση των καθημερινών αναγκών του ανθρώπου.”

Η οργή της άγνοιας

Μπορεί κανείς να δεχτεί να εγχειρήσει τα μάτια του, αλλά όχι να καλλιεργήσει και το βλέμμα του.

Η άγνοια έγινε οργή. Και η οργή οδηγεί πάντοτε στην απόλυτη τύφλωση τού βλέμματος.

Η έλλειψη επαρκών γνώσεων προκαλεί συνήθως, στον άνθρωπο που νιώθει αυτό το κενό, συναισθήματα άλλοτε πικρίας, άλλοτε λύπης και, στην καλύτερη περίπτωση, ταπεινότητας. Αυτό βέβαια προϋποθέτει μια στοιχειώδη ευφυΐα και έναν σεβασμό απέναντι στην ίδια τη γνώση σαν αξία. Η αυτονόητη συνέπεια είναι ο άνθρωπος αυτός να σέβεται εκείνον που διαθέτει την επάρκεια που ο ίδιος στερείται και, πάλι στην καλύτερη περίπτωση, να επιθυμεί διακαώς την κάλυψη των κενών τής γνώσης του.

Όλα αυτά είναι λογικά και δεδομένα μέχρις ότου προσεγγίσουμε τον τομέα τής τέχνης, οπόταν όλα τα παραπάνω ανατρέπονται. Εδώ ο στερημένος γνώσεων νιώθει πριν από όλα ότι η περιοχή τής τέχνης έχει εφευρεθεί (γύρευε από ποιους σκοτεινούς κύκλους) με στόχο να μειωθεί αυτός τόσο κοινωνικά όσο και πνευματικά. Έρχεται με άλλα λόγια η τέχνη να αντικαταστήσει στον τομέα των ανισοτήτων την αριστοκρατία ή, αργότερα, τα πλούτη, σαν μοχλός ταξικών διακρίσεων.

Για κάποιον που έκανε δρόμο πολύ και ανάλογη προσπάθεια όλο τον προπερασμένο αιώνα για να καταργήσει τις αριστοκρατικές προθέσεις των ονομάτων και άλλον τόσο δρόμο και αγώνες κατά τον περασμένο αιώνα για να αναδιανείμει τα πλούτη, δεν μπορεί να έρχεται η τέχνη σε τούτο τον αιώνα να τον υποβαθμίζει ξανά. Η στοιχειώδης πια ευφυΐα δεν είναι αρκετή για να τον προστατεύσει. Και η περίσσια ευφυΐα είναι γνωστόν ότι σπανίζει.

Η συνήθης και όχι πλέον αυτονόητη, αντίδραση στην παραπάνω περίπτωση είναι εκείνος που στερείται τη γνώση να μην σέβεται εκείνον που την κατέχει, αλλά, υπογείως πάντοτε, να τον φθονεί και, φανερά συνήθως, να τον ανταγωνίζεται και να τον υπονομεύει. Όσο για την κάλυψη των κενών τής γνώσης του, ούτε λόγος, αφού αυτή η προσπάθεια προϋποθέτει αναγνώριση τής ανεπάρκειάς του.

Πέραν των άλλων ακόμα και ο αδαής είναι έτοιμος να ακολουθήσει μια συγκεκριμένη εκπαιδευτική πορεία, αρκεί αυτή να μοιάζει με τις διαδικασίες που ήδη γνωρίζει και να του εξασφαλίζει στο τέλος τη σωστή συνταγή και συνάμα την επίσημη βεβαίωση των γνώσεων. Επειδή, όμως, ακόμα και ο αδαής αντιλαμβάνεται ότι η καλλιτεχνική καλλιέργεια είναι διαρκής, ατέρμων, αβέβαιη και δεν αποδεικνύεται με πτυχία ούτε εξασφαλίζεται με συνταγές, προτιμά είτε να εκμεταλλευτεί αυτή την ιδιαιτερότητα προσποιούμενος ότι κατέχει την απαραίτητη γνώση, είτε να αμφισβητεί πλήρως την οποιαδήποτε ανάγκη μιας τέτοιας γνώσης.

Τα πράγματα γίνονται πολύ χειρότερα όταν προσεγγίσουμε το πεδίο τής φωτογραφίας και τού κινηματογράφου. Έχει γίνει συνήθεια τις τέχνες αυτές να τις αποκαλούμε νεότερες, μολονότι στον χώρο τής τέχνης ο όρος αυτός δεν έχει σταθερή θέση γιατί το κυρίαρχο ρεύμα τείνει συνεχώς να ανακαλύπτει και νέες, δηλαδή ακόμα νεότερες τέχνες, που θα τις υποκαταστήσουν. Οι τέχνες όμως αυτές (σαν νέες ή νεότερες) δεν έχουν το προνόμιο τού σεβασμού που βγαίνει από τα βάθη των χρόνων.

Ενώ από την άλλη πλευρά παρέχουν την ψευδαίσθηση τής εξοικείωσης μέσα από την καθημερινή τους παρουσία σε όλους τους χώρους τής κοινωνίας, ιδιωτικούς και δημόσιους.

Αλλά πάνω από όλα στηρίζονται στην πιο αξιόπιστη αίσθησή μας, την όραση. Αν ο λαός σαν έσχατη έκφραση δυσπιστίας «δεν πιστεύει τα μάτια του», πώς είναι δυνατόν να περιμένει κανείς να παραδεχτεί κάτι τέτοιο ο θεατής μιας καλλιτεχνικής φωτογραφίας ή ταινίας, όταν αυτό θα σήμαινε εκτός των άλλων και παραδοχή άγνοιας;

Εκεί η λύπη δίνει τη θέση της στην οργή. Η ευφυΐα εξαφανίζεται και η επιθυμία για κάλυψη των κενών ούτε καν αντιμετωπίζεται. Μπορεί κανείς να δεχτεί να εγχειρήσει τα μάτια του, αλλά όχι να καλλιεργήσει και το βλέμμα του. Η άγνοια έγινε οργή. Και η οργή οδηγεί πάντοτε στην απόλυτη τύφλωση τού βλέμματος.

Η μόνη παρατήρηση που ίσως θα βοηθούσε εκείνον που έχει μπλεχτεί στον φαύλο κύκλο τής άγνοιας και τής οργής είναι ότι προϋπόθεση να βλέπει κανείς με διαύγεια είναι η ταπεινοφροσύνη και η τελευταία έρχεται με την όλο και βαθύτερη γνώση. Τότε ίσως μπορεί κανείς να κατακτήσει και την απόλαυση μια και η απόλυτη γνώση είναι έτσι κι αλλιώς ανέφικτη.

Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Η ομηρική κοινωνία και η ιστορικότητά της

Σε μια σύνοψή του για τη μορφή της κοινωνίας που συναντάται στην Οδύσσεια ο Γιάσπερ Γκρίφιν (J. Griffin), γνωστός ομηριστής και καθηγητής του πανεπιστημίου της Οξφόρδης, παρατηρεί τα εξής, τα οποία μπορούν να περιγράψουν και τα κύρια χαρακτηριστικά της κοινωνίας, όπως αυτή περιγράφεται στα έπη (Griffin 2004: 83-87):

 

α) Υπάρχουν μικρές, πλήρως ανεξάρτητες κοινότητες, οι οποίες διοικούνται από έναν βασιλιά, αλλά φαίνεται πως υπάρχουν και άλλοι αξιωματούχοι με τον ίδιο τίτλο.

β) Εντοπίζονται δύο, κυρίως, κοινωνικές τάξεις: οι ευγενείς και οι μη ευγενείς.

γ) Αναφέρονται δούλοι, όπως για παράδειγμα ο Δόλιος και ο Εύμαιος, οι οποίοι δεν βρίσκονται στη χειρότερη θέση, αφού απολαμβάνουν κάποια προνόμια με βάση τη σχέση τους με τον κύριό τους.

δ) Δεν παρατηρείται η ύπαρξη μεσαίας τάξης, παρόλο που υπάρχουν αναφορές σε κάποια εξειδικευμένα επαγγέλματα, όπως για παράδειγμα σε προφήτες, σε ξυλουργούς, σε θεραπευτές και σε αοιδούς. Ακόμα και οι βασιλιάδες, όμως, είναι άνθρωποι που δουλεύουν καμιά φορά με τα χέρια τους στα αυτάρκη νοικοκυριά τους.

ε) Οι άνθρωποι ζουν στην ύπαιθρο και η πόλη λειτουργεί μόνο ως καταφύγιο και χώρος συναντήσεων.

στ) Το εμπόριο ασκείται, αλλά φτάνει μέχρι τα όρια της πειρατείας και του δουλεμπορίου. Παρότι οι ομηρικοί ήρωες ασχολούνται με αυτό, παρατηρείται μια αριστοκρατικού τύπου απέχθεια για τους επαγγελματίες εμπόρους.

ζ) Η φιλοξενία αποτελεί συστατικό στοιχείο της κοινωνίας και συμβάλει στην κοινωνικοποίηση των νεαρών βασιλόπουλων, όπως ο Τηλέμαχος, αλλά και στην απόδοση τιμής μεταξύ ίσων.

 

Είναι πολύ δύσκολο, όμως, να πιστοποιηθεί αν όλα τα παραπάνω συνιστούν μια ιστορική πραγματικότητα. Φαίνεται, πάντως, πως η διαμόρφωση της κοινωνίας μετά τα μυκηναϊκά χρόνια, μετά δηλαδή τον 12ο αι. π.Χ., επηρεάστηκε από κάποια σημαντικά ιστορικά γεγονότα, η ανάμνηση των οποίων υπάρχει στους αρχαίους ιστορικούς του 5ου αι. π.Χ., όπως ο Θουκυδίδης. Ο Πρώτος Ελληνικός Αποικισμός, για παράδειγμα, ο οποίος ολοκληρώθηκε στα τέλη του 9ου αι. π.Χ., και η μετακίνηση προς τα μικρασιατικά παράλια που τον συνόδευσε είχε καταλυτική επίδραση σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής ζωής. Οδήγησε στην ανάγκη της πιο έντονης δήλωσης της κοινής ταυτότητας των αποίκων, οι οποίοι ανέπτυξαν έτσι περισσότερο το συλλογικό αίσθημα ότι ανήκουν σε μια κοινότητα ανθρώπων με κοινά φυλετικά χαρακτηριστικά. Η ενίσχυση της πορείας προς την αστική ζωή και η δημιουργία, τελικά, των πόλεων και του πολιτειακού θεσμού που κυριάρχησε μέχρι τον 4ο αιώνα π.Χ., της πόλης-κράτους, καθώς και ο Δεύτερος Ελληνικός Αποικισμός (8ος-6ος αι. π.Χ.) θα παγιώσουν και θα προσδώσουν μεγαλύτερη υπόσταση στα παραπάνω κοινωνικά χαρακτηριστικά.

 

Η απουσία γραπτών ιστορικών πηγών για την ομηρική περίοδο καθιστά πολύ σημαντική τη συμβολή των αρχαιολογικών δεδομένων και της ερμηνείας τους για την κατανόηση της ομηρικής κοινωνίας. Σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές τα αρχαιολογικά δεδομένα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι διατηρήθηκε ένα είδος «Μυκηναϊκής κληρονομιάς» στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου, στην εποχή της συγγραφής ή καταγραφής των επών δηλαδή. Οι άνθρωποι της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου φαίνεται πως δεν είχαν βασικές διαφορές με αυτούς των Μυκηναϊκών χρόνων μόνο που είχαν μετακινηθεί σε πολλές περιοχές του ελληνικού χώρου. Αυτή είναι μια ενδιαφέρουσα διαπίστωση, καθώς «αντιστοιχεί» και με την «επιβίωση» δεδομένων της Εποχής του Χαλκού στην ομηρική εποχή. Η κοινωνία όμως της τελευταίας:

 

«…ήταν πολύ διαφορετική, που είχε τις συνδέσεις της με το παρελθόν αλλά ζούσε μια πολύ απλούστερη ζωή. Υπήρχαν λιγότερες τέχνες και ασκούνταν σε χαμηλότερο επίπεδο σε σχέση με την Ύστερη Εποχή του Χαλκού, ο ορίζοντες ήταν πολύ πιο περιορισμένοι -μόνο συγκεκριμένες κοινότητες διατήρησαν απευθείας επαφές με τον πέρα από το Αιγαίο κόσμο. Σε πολλά σημεία η Μυκηναϊκή κληρονομιά της Εποχής του Σιδήρου μοιάζει πάρα πολύ με τα στοιχεία της Εποχής του Χαλκού στον Όμηρο. Ορισμένα χαρακτηριστικά κοινωνικής συμπεριφοράς και υλικού πολιτισμού μπορεί να διατηρούσαν κατάλοιπα της Εποχής του Χαλκού, αλλά πολύ περισσότερα ήταν μάλλον καινούργια ή, αν προέρχονταν από την Εποχή του Χαλκού, είχαν μετασχηματιστεί, όπως η θρησκεία. Το συμπέρασμα πρέπει να είναι ότι τα χαρακτηριστικά στοιχεία και οι θεσμοί των Ελλήνων όπως πρωταρχικά τους γνωρίζουμε είχαν τις απαρχές τους στην Εποχή του Σιδήρου, το νωρίτερο» (Dickinson 2006: 121-122).

 

Ξαναγυρνώντας στα αρχικά ερωτήματα του Ρ. Όσμπορν (R. Osborne), τα σχετικά με την ομηρική κοινωνία, είναι δυνατό να επιχειρηθεί να δοθούν εδώ κάποιες απαντήσεις. Φαίνεται πως τα ομηρικά έπη περιέχουν και φανταστικές κοινωνίες ή κοινωνικά δεδομένα, όπως, για παράδειγμα, η κοινωνία των Κυκλώπων ή στοιχεία από την κοινωνία των Φαιάκων, αλλά και πραγματικές κοινωνίες, όπως αυτές της Ιθάκης, αλλά και στοιχεία τα οποία παρατηρούνται στα στρατόπεδα των Αχαιών και των Τρώων. Με αυτήν την έννοια δεν μπορούν, πράγματι, να αποτελέσουν έναν ασφαλή ιστορικό οδηγό για την κοινωνική οργάνωση κάποιας συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου. Ακόμα και οι φανταστικές, όμως, κοινωνίες περιέχουν στοιχεία που προέρχονται από την πραγματικότητα καθώς, πολλές φορές, αποτελούν στην ουσία αρνητικές ή θετικές εκφάνσεις υπαρχουσών κοινωνικών αντιλήψεων και δομών. Είναι, όμως, επίσης γεγονός ότι οι ομηρικές κοινωνίες, αν ακολουθήσουμε και την άποψη ότι τα έπη καταγράφηκαν από τον 8ο αι. π.Χ. και μετά, ενσωματώνουν τόσο αρχαιότερα, όσο και σύγχρονα με αυτήν την εποχή χαρακτηριστικά.

 

Όσον αφορά το κοινό στο οποίο απευθύνονται τα έπη, αυτό είναι διαφορετικό σε κάθε εποχή. Το γεγονός αυτό οδηγεί, αναπόφευκτα, και σε μια διαφορετική πρόσληψη, νοηματοδότηση και διαχείρισή τους, ανάλογα με τα κάθε φορά ζητούμενα. Η παραπάνω διαπίστωση αποτελεί μια πραγματικότητα που ισχύει τόσο για την αρχαιότητα όσο και για σήμερα. Οι ανάγκες, οι αντιλήψεις και τα ζητούμενα κάθε εποχής προσδιορίζουν και τον τρόπο προσέγγισης της ομηρικής κοινωνίας. Παραταύτα, είναι δυνατόν να συνδεθεί η δημιουργία και η πρώτη καταγραφή των επών με μια κοινωνική τάξη ανθρώπων η οποία «τρέφεται» από την ομηρική, ηρωική παράδοση, στηρίζεται πάνω της και πολύ πιθανόν αναπαράγεται μέσα από αυτήν. Μια τέτοια τάξη δεν μπορεί να είναι άλλη από τους αριστοκράτες των πρώιμων ιστορικών χρόνων, οι οποίοι διεκδικούν την απόκτηση ή διατήρηση κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων, καθώς και την αδιαμφισβήτητη διάκρισή τους από τις υπόλοιπες κοινωνικές τάξεις. Το ηρωικό παρελθόν και η σύνδεση μαζί του, μπορεί να αποτέλεσε μια σημαντική δεξαμενή κύρους για τους αρίστους προς την επίτευξη των παραπάνω στόχων. Η διαπίστωση ηρωολατρείας τόσο κατά τον 8ο αι. π.Χ. όσο και αργότερα, στα κυρίως ιστορικά χρόνια συνηγορεί, επιπλέον, προς αυτήν την κατεύθυνση.

 

Σε αυτό το πλαίσιο η θεωρία της ύπαρξης και κυριαρχίας των «μεγάλων ανδρών» (big men) στην κοινωνία των πρώιμων ιστορικών χρόνων υποστηρίζεται με θέρμη από ορισμένους ερευνητές:

 

«Μερικές πτυχές της ομηρικής κοινωνίας είναι συνυφασμένες με την ιδέα μιας κοινωνίας των Πρώιμων Σκοτεινών χρόνων όπου κυριαρχούν οι "μεγάλοι άνδρες". Πρόκειται για μια κοινωνία τοπική, μικρής κλίμακας, πατριαρχική και αγροτική, που τη χαρακτηρίζει ο ανταγωνισμός μεταξύ μεμονωμένων ανθρώπων και ομάδων για την τιμή και την καταξίωση. H τιμή αποκτιόταν μέσω της ανδρείας στη μάχη και της παράθεσης πλουσιοπάροχων γιορτών σε συνδυασμό με τη διαπραγματευτική τους ικανότητα. Υπήρχε ένας έντονος διαχωρισμός μεταξύ της τάξης των αριστοκρατών και του κοινού λαού. Αυτή η εικόνα είναι σύμφωνη με τα αρχαιολογικά δεδομένα, κυρίως τον πλούτο των κτερισμάτων σε ορισμένους τάφους, τουλάχιστον για μερικές περιοχές της Ελλάδας τον 11ο και 10ο αιώνα π.Χ. Στους Πρώιμους Σκοτεινούς χρόνους ήταν συνηθισμένες οι κοινωνίες των "μεγάλων ανδρών", οι οποίες φαίνεται να σχετίζονταν με έναν αριθμό μη σταθερών εγκαταστάσεων. Αυτές οι κοινωνίες, ωστόσο, παύουν να αποτελούν τον κανόνα και χάνουν τη σπουδαιότητά τους μετά το 10ο αιώνα π.Χ. Είναι δύσκολο να συσχετισθούν με τα δεδομένα από μεγαλύτερες και πιο σταθερές κοινότητες, όπως της Aθήνας, του Άργους και της Kνωσού.
 

Στις κοινωνίες των Σκοτεινών χρόνων και της Γεωμετρικής περιόδου ο κανόνας ήταν η διαφορετικότητα. Ακόμα και οι πιο σταθερές κοινότητες της εποχής αναπτύσσονταν σε πολύ διαφορετικές γραμμές και έτσι δεν μπορούν να ενταχθούν στο ίδιο κοινωνικό μοντέλο. Η αναγέννηση του 8ου αιώνα π.Χ. ήταν το αποκορύφωμα μιας μακράς περιόδου κοινωνικών εξελίξεων και δημιούργησε τις προϋποθέσεις για το σχηματισμό των πόλεων-κρατών στην Ελλάδα την Αρχαϊκή εποχή».

 

Πρόκειται, ουσιαστικά, για την ελίτ των αριστοκρατών οι οποίοι θέλουν να συγκρίνουν τον εαυτό τους με τους ξεχωριστούς ήρωες του παρελθόντος, να έχουν εξέχουσα καταγωγή, να κατέχουν ιδιαίτερο πλούτο σε γη και άλλα αγαθά, να πραγματοποιούν ανδραγαθήματα και να συνδέονται με στενές σχέσεις μεταξύ τους. Ήταν οι αριστοκράτες των «οίκων». Αποκαλούνται βασιλιάδες, βασίζουν την κοινωνική τους θέση στην οικογένειά τους, αλλά και στα επιτεύγματά τους και στη φήμη που προερχόταν από αυτά. Οι ιδιότητες αυτές προσδιόριζαν και την αξία και το κύρος τους όταν μιλούσαν στις συνελεύσεις στην αγορά. Ιδανικό τους ήταν το «αἰὲν ἀριστεύειν καὶ ὑπείροχον ἔμμεναι ἄλλων» (Ιλιάδα Ζ 208). Στην ίδια αυτή συνέλευση, όμως, φαίνεται πως περιορίζονταν οι εξουσίες τους έστω και τυπικά. Ήταν «ποιμένες λαών», το γόητρό τους, όμως, βασιζόταν και επικυρωνόταν από τους «δήμους».

 

Όπως επισημαίνεται με βάση τα ομηρικά κείμενα,

Σε κάθε κοινότητα … υπάρχουν πολλοί βασιλείς … κατά τα λεγόμενα του ποιητή λειτουργούν ως αρχηγοί, σύμβουλοι ή πρεσβύτεροι (πρώτοι, αρχοί, ηγήτορες, μέδοντες, γέροντες…). Μολονότι διαφέρουν μεταξύ τους ως προς τον πλούτο, τη δύναμη του οίκου τους, τις προσωπικές τους ικανότητες και την επιρροή τους, αποτελούν μια ομάδα ίσων μεταξύ τους προσώπων που όμως βρίσκονται σε έντονο ανταγωνισμό. Ανάμεσα σε αυτούς ο ανώτερος βασιλεύς κατέχει μια κληρονομημένη, αν και επισφαλή, θέση υπεροχής ως πρώτος μεταξύ ίσων ή «λίγο ανώτερος»… Η κοινωνική τους θέση βασιζόταν στην οικογένειά τους, στα προσωπικά επιτεύγματα και τη φήμη τους, και όλοι αυτοί οι παράγοντες τονίζονταν εμφατικά όταν επρόκειτο να μιλήσουν στη συνέλευση. Στόχος τους ήταν το «αἰὲν ἀριστεύειν καὶ ὑπείροχον ἔμμεναι ἄλλων» … Στην πραγματικότητα δεν επρόκειτο για «ηγεμόνες» ή «μονάρχες» (Raaflub 2009).

 

Όπως προκύπτει και από τα ομηρικά έπη και από τα ταφικά αρχαιολογικά ευρήματα ο πόλεμος διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ομηρική κοινωνία. Η πολεμική αρετή χαρακτηρίζει τους άνδρες που βρίσκονται σε υψηλή κοινωνική θέση, υποδηλώνει τη δύναμη και το κύρος τους και αποτελεί, τελικά, το διαβατήριό τους για να περάσουν στην ηρωική αθανασία. Ο πόλεμος για την υπεράσπιση της πατρίδας, εξάλλου, αποτελεί συστατικό στοιχείο της ιδεολογίας των πόλεων-κρατών που κάνουν τα πρώτα τους βήματα την εποχή που (κατα)γράφονται τα ομηρικά έπη. Οι πολεμιστές της «οπλιτικής φάλαγγας», εξάλλου, της οργανωμένης στρατιωτικής παράταξης στην οποία συμμετείχαν μόνο όσοι μπορούσαν να αγοράσουν τον οπλισμό τους, και που συνιστούσε τον «στρατό» της πόλης-κράτους, αποτελούσαν στην Αρχαϊκή Εποχή (κατά τον 7ο και 6ο αι. π.Χ.) τους διαδόχους των αριστοκρατών-πολεμιστών της ομηρικής εποχής;

 

Οι πόλεμοι, άλλωστε, ήταν συνηθισμένοι. Ο «μυθικός» Τρωικός Πόλεμος κινητοποιούσε τη φαντασία των ανθρώπων του 8ου αι. π.Χ., αλλά υπήρχαν και σύγχρονοι πόλεμοι, όπως εκείνος ο μυστηριώδης, αφού δεν έχουμε πολλά στοιχεία, στην Εύβοια ανάμεσα στους Ερετριείς και τους Χαλκιδείς για το Ληλάντιο πεδίο. Εκτός από τα ταφικά έθιμα, πολεμιστές και μάχες ή ακόμα και πολιορκίες πόλεων αποτυπώνονται στην εικονογραφία και την τέχνη τόσο της πρώιμης και ύστερης μυκηναϊκής περιόδου, όσο και της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου. Άρματα που σέρνουν άλογα και πλοία αποτελούν όχι μόνο μεταφορικά αλλά και στρατιωτικά μέσα.

 

Εκτός από τους βασιλιάδες, στην κοινωνική διαστρωμάτωση των ομηρικών επών συναντώνται, επίσης, κατηγορίες ελεύθερων ανθρώπων. Οι πολεμιστές και οι ελεύθεροι γαιοκτήμονες έχουν εξέχουσα θέση ανάμεσά τους. Στους υπόλοιπους συμπεριλαμβάνονται οι δημιουργοί, μια ελίτ «επαγγελματιών» στην οποία πρέπει να συγκαταλέγονταν οι μάντεις, οι αοιδοί, οι γιατροί, αλλά και επαγγελματίες τεχνίτες όπως οι σιδηρουργοί και οι ξυλουργοί. Τέσσερα «επαγγέλματα», άλλωστε, θεωρεί ο χοιροβοσκός του Οδυσσέα, Εύμαιος -απαντώντας στον μνηστήρα Αντίνοο που τον επιπλήττει γιατί έφερε στο παλάτι τον μεταμφιεσμένο σε ζητιάνο Οδυσσέα- ως καλοδεχούμενα στον ομηρικό αριστοκρατικό κόσμο: «μάντης», «γιατρός», «μαραγκός» και «αοιδός».

 

Παρόλο που γιατροί και ιερείς, αν εξαιρέσει, ίσως, κανείς τον Χρύση στην Ιλιάδα, δεν έχουν μεγάλους «ρόλους» στα έπη, κείμενα και αρχαιολογικά ευρήματα οδηγούν προς το συμπέρασμα πως όλοι αυτοί περιφέρονταν από πόλη σε πόλη ή ήταν συνδεδεμένοι με κάποιον «οίκο». Για τους εμπόρους, πάντως, γίνεται ελάχιστος λόγος και όταν αναφέρονται συσχετίζονται, κυρίως, με τους Φοίνικες. Φαίνεται πως η ενασχόληση με το εμπόριο, ένα επάγγελμα και μια δραστηριότητα που θεωρείται πολύ σημαντική για τις προ-νομισματικές κοινωνίες όπως η ομηρική, φαίνεται πως ήταν υποτιμητική για τους ευγενείς των ομηρικών «οίκων».

 

Οι έμποροι, άλλωστε, θα είναι αυτοί που μαζί με την υπόλοιπη αριστοκρατία του χρήματος, την πρώτη αστική τάξη της Ιστορίας, θα αμφισβητήσουν αργότερα, στον 6ο αι. π.Χ. στην Αθήνα, για παράδειγμα, την αποκλειστική εξουσία των ευγενών, οδηγώντας από το αριστοκρατικό, στο ολιγαρχικό και στο τιμοκρατικό πολίτευμα και μεταφέροντας, έτσι, το βάρος από την εξουσία της καταγωγής στην εξουσία του πλούτου. Παρόλα αυτά οι επιδρομές, η πειρατεία και η ανταλλαγή δώρων που εμφανίζονται ως μέσα απόκτησης αγαθών επιτρέπονται. Οδηγούν σε απόκτηση κοινωνικού γοήτρου και στην εγκαθίδρυση σχέσεων ανάμεσα στους «οίκους» από διαφορετικές περιοχές.

 

Τα αρχαιολογικά ευρήματα, πάντως, δίνουν μια εντελώς διαφορετική εικόνα για τη σημασία του εμπορίου στα μυκηναϊκά χρόνια και στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου. Εισηγμένα αντικείμενα εντοπίζονται πάρα πολλά στις ανασκαφές του ελληνικού χώρου, αλλά και στις αντίστοιχες της Ανατολής και κάποτε και στη Δύση. Το μυκηναϊκό εμπόριο είναι, προφανώς, ελεγχόμενο, στο πλαίσιο της ανακτορικής οικονομίας, και γίνεται προς όφελος της άρχουσας τάξης των ηγεμόνων, εξασφαλίζοντας πρώτες ύλες και αντικείμενα που αυξάνουν τον «πλούτο» και το γόητρό της. «Εξωτικές» ύλες όπως το ελεφαντόδοντο και η φαγεντιανή, εξασφαλίζονται από την Ανατολή για να κατασκευαστούν περίτεχνα αντικείμενα. Χρυσός, χαλκός και κασσίτερος, αλλά και ήλεκτρο έρχονται από άλλα, σε σχέση με τα κέντρα του μυκηναϊκού πολιτισμού, μέρη. Οι ακτές της δυτικής Μικράς Ασίας βρίθουν από μυκηναϊκή κεραμική, καθώς το Αιγαίο είναι μια θάλασσα που διαπλέεται και για εμπορικούς σκοπούς.

 

Στα πρώιμα ιστορικά χρόνια από τον 11ο αι. π.Χ., ίσως και νωρίτερα, και μετά οι Ευβοείς θα αποικίσουν περιοχές του Βόρειου Αιγαίου, όπως τη Χαλκιδική, για να προσποριστούν μεταλλεύματα και ξυλεία. Η αναζήτηση του σιδήρου, εκτός από τα υπόλοιπα μέταλλα θα προστεθεί στις εμπορεύσιμες πρώτες ύλες. Οι άνθρωποι έρχονται σε επαφή με ανατολίτες τεχνίτες και μαθαίνουν να κατεργάζονται καλύτερα τα μέταλλα και το ελεφαντόδοντο. Η αλφαβητική ελληνική γραφή γεννιέται, πιθανόν, μέσα σε ένα πλαίσιο παρόμοιων επαφών. Αντικείμενα από την Αίγυπτο, τη Συρία και τη Φοινίκη βρίσκονται σε ελληνικές ανασκαφές. Στη Συρία, στις εκβολές του ποταμού Ορόντη, η Αλ Μίνα, μια ανασκαμμένη από τους αρχαιολόγους θέση, πιθανολογείται ότι μπορεί να ήταν ελληνικός εμπορικός σταθμός. Η Κύπρος και η Κρήτη συμμετέχουν ενεργά στις εμπορικές επαφές. Σε τάφους του 10ου και 9ου αι. π.Χ. στην Κνωσό εντοπίστηκαν εκατό περίπου αγγεία με προέλευση από την Αττική. Ακόμα και οικισμοί εξειδικευμένοι στο εμπόριο μπορεί να υπήρχαν όπως δείχνει η θέση της Ζαγοράς στην Άνδρο, που είναι κτισμένη σε μια χερσόνησο με πρόσβαση προς τη θάλασσα και όχι σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις και βοσκοτόπια.

 

Άλλες ομάδες ανθρώπων που αναφέρονται, επιπλέον, στα έπη, είναι οι μετανάσται και οι πολίται, αλλά και οι θήτες, οι οποίοι είναι μισθωτοί εργάτες σε χειρότερη θέση από τους δούλους, αφού είναι εξαρτημένοι από τους άλλους και αδύναμοι σε σχέση με τους προσκολλημένους στον «οίκο» δούλους. Η παρουσία τους δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί με άλλο τρόπο και, συνεπώς, δεν είναι δυνατόν να γίνει γνωστή η ακριβής κοινωνική τους θέση. Οι κατάλογοι, ωστόσο, ανθρώπων που υπηρετούν τα μυκηναϊκά ανάκτορα και καταγράφονται στις πήλινες πινακίδες της Γραμμικής Β γραφής είναι μια έμμεση απόδειξη για την ύπαρξη βοηθητικού προσωπικού.

 

Όσον αφορά στη θέση της γυναίκας, η εικόνα της είναι αρκετά αμφιλεγόμενη. Οι γυναίκες των αριστοκρατικών «οίκων» είναι, πρωτίστως, μητέρες και σύζυγοι, που ασχολούνται με την οικιακή επίβλεψη και την υφαντική. Παρότι δεν είναι κλεισμένες σε κάποιον γυναικωνίτη, όπως συνέβαινε στην αρχαία Αθήνα και φαίνεται πως μπορούν να κυκλοφορούν στην πόλη, τους υπενθυμίζεται διαρκώς η υποδεέστερη θέση τους στη λήψη αποφάσεων. Οι γυναίκες, πάντως, δεν είναι μόνο διαφιλονικούμενα λάφυρα πολέμου όπως η Βρισηίδα, ανάμεσα στον Αγαμέμνονα και στον Αχιλλέα στην Ιλιάδα. Υπάρχουν και παραδείγματα «ιδιαίτερων» γυναικών, όπως οι βασίλισσες Πηνελόπη, Αρήτη και Ελένη ή η Τρωαδίτισσα Ανδρομάχη, αλλά και «μαγισσών» με θεϊκές ικανότητες όπως η Καλυψώ και η Κίρκη. Η Πηνελόπη διαδραματίζει κάποιο σημαντικό ρόλο αφού από τον δικό της γάμο εξαρτάται ποιός θα είναι ο επόμενος βασιλιάς της Ιθάκης αν εκλείψει ο Οδυσσέας. Η εύνοια της Αρήτης, της βασίλισσας των Φαιάκων, θα εξασφαλίσει στον Οδυσσέα την ασφαλή επιστροφή του στην πατρίδα του, ενώ για την «ωραία» Ελένη έγινε, βέβαια, ένας ολόκληρος πόλεμος. Ίσως τέτοιες γυναίκες να βρίσκονται θαμμένες και στις ταφές που έχει εντοπίσει η αρχαιολογική έρευνα (Σταμπολίδης & Γιαννοπούλου 2013).

 

Ο τονισμός της συζυγικής πίστης και του ρόλου των γυναικών σε αυτήν αποτελεί, παράλληλα, μια από τις σημαντικότερες αξίες των ομηρικών επών. Ιδανικά ζευγάρια όπως αυτά του Οδυσσέα με την Πηνελόπη και του Έκτορα με την Ανδρομάχη, στο στρατόπεδο των Τρώων στην Ιλιάδα, αναδεικνύουν την αξία της γυναίκας ως συζύγου. Η έφηβη βασιλοπούλα Ναυσικά στο νησί των Φαιάκων προβάλλει τις χάρες του κοριτσιού της αριστοκρατίας που ενηλικιώνεται μέσα από πρωτοβουλίες και προσωπικές αποφάσεις. Συμπερασματικά στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια συναντάται όλο το εύρος των πιθανών γυναικείων χαρακτήρων και των αξιών της ανώτερης κοινωνικής τάξης της ομηρικής εποχής. Από την Πηνελόπη της Ιθάκης μέχρι την Κλυταιμνήστρα των Μυκηνών περιγράφονται όλες αυτές οι γυναίκες, από την πιστή και υπομονετική βασίλισσα που διαφυλάττει τα δικαιώματα του άντρα της περιμένοντας την επιστροφή του, μέχρι την άπιστη φόνισσα που τον υπονομεύει και τελικά του επιφυλάσσει ολέθριο τέλος, τον θάνατο.

 

Όπως έχει επισημανθεί (Osborne 2006: 218), πάντως, φαίνεται πως ο πυρήνας των ομηρικών επών είναι πολιτικός. Τόσο στην Ιλιάδα όσο και στην Οδύσσεια υπάρχει ένα πολιτικό υπόστρωμα, η αμφισβήτηση του Αγαμέμνονα από τον Αχιλλέα και οι διεκδικήσεις των μνηστήρων στο βασίλειο του Οδυσσέα. Τέτοιου είδους πολιτικές διαμάχες, άλλωστε, ήταν το κυρίαρχο στοιχείο στον ελληνικό κόσμο του τέλους του 8ου και των αρχών του 7ου αι. π.Χ., ο οποίος βρισκόταν στα πρόθυρα της δημιουργίας των πόλεων και της πόλης-κράτους (Osborne 2000).

 

Δεν μπορούμε, τελικά, να θεωρήσουμε ότι η κοινωνία η οποία περιγράφεται στα ομηρικά έπη αντικατοπτρίζει στην εντέλεια την κοινωνία μιας συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου. Είναι πολύ περισσότερο πιθανό τα έπη να αποτελούσαν μια ευκαιρία και ένα μέσο για να στοχαστούν οι άνθρωποι της εποχής που δημιουργήθηκαν για το παρόν τους χρησιμοποιώντας το παρελθόν, παρά να υποδηλώνουν ένα ιστορικού τύπου ενδιαφέρον για το παρελθόν. Σε αυτό το πλαίσιο θεωρείται ότι έχει μεγαλύτερη σημασία να προσεγγίσει κανείς τις αξίες της κοινωνίας, όπως αυτές αναδύονται από τα ομηρικά έπη. Από τη στιγμή που γίνονταν αυτές κατανοητές, άλλωστε, θα έπρεπε να ήταν οικείες στο ακροατήριο των επών. Εκφράζουν, συνεπώς, αντιλήψεις ή κανόνες καλής και κακής συμπεριφοράς που θα ίσχυαν για την κοινωνία που αποτελούσε αυτό το ακροατήριο.

 

Οι αξίες της ομηρικής κοινωνίας αποσαφηνίζουν έτσι τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του πολιτισμένου βίου, έτσι όπως τον εννοούσαν οι Έλληνες της εποχής (Osborne 2000: 232-238), τα οποία μπορεί να συνοψιστούν ως εξής:

 

α) Ο ανταγωνισμός με τη μορφή άμιλλας ανάμεσα στα άτομα υπερβαίνει, πολλές φορές, την υπακοή στην κοινωνική ομάδα. Οι λόγοι των ηρώων που βρίσκονται σε αντιπαλότητα ή οι συμβουλευτικοί λόγοι που ακούγονται στα έπη θέτουν σε διαπραγμάτευση τις ατομικές αξίες, αλλά και το ζήτημα της εξουσίας και της επιβολής της. Ο επιδέξιος χειρισμός των λέξεων και του λόγου από τον ομιλητή συνιστά, τελικά ένα από τα ιδανικά της ομηρικής κοινωνίας.

β) Οι κόσμοι που συναντά ο Οδυσσέας στις περιπλανήσεις του στην Οδύσσεια αποτελούν πολλές φορές το αντίθετο των ομηρικών πολιτικών κοινωνιών. Οι Κύκλωπες, για παράδειγμα, δεν νοιάζονται ο ένας για τον άλλον, είναι άνομοι και άδικοι («ἀθέμιστοι»), ενώ δεν έχουν ούτε συνελεύσεις («ἀγοραί βουληφόροι») ούτε δίκες («θέμισται»). Οι λαοί που συναντά ο Οδυσσέας δεν καλλιεργούν τη γη και δεν θυσιάζουν στους θεούς, δεν πίνουν κρασί, αλλά, στην καλύτερη περίπτωση, εκτρέφουν ζώα και συλλέγουν καρπούς. Η πολιτεία των Φαιάκων, από την άλλη μεριά, βρίσκεται στο άλλο άκρο, καθώς η οργάνωση φαίνεται να είναι πολιτικά ιδεώδης.

γ) Οι γυναίκες διαδραματίζουν έναν σημαντικό ρόλο στον κόσμο των επών. Προκαλούν αντιθέσεις ανάμεσα στο ιδιωτικό και το δημόσιο συμφέρον, είτε πρόκειται για την «αρπαγή» της Ελένης είτε για τη Βρισηίδα είτε ακόμη και για την Πηνελόπη και τη διεκδίκησή της από τους Μνηστήρες.

 

Συμπερασματικά θα μπορούσε να πει κανείς ότι τα ομηρικά έπη περιγράφουν μια αριστοκρατική κοινωνία η οποία βρίσκεται σε μια μεταβατική εποχή, καθώς οδεύει προς την αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων και δεδομένων που προκύπτουν από τη δημιουργία της πόλης-κράτους. Οι πολεμιστές αριστοκράτες, είτε είναι βασιλιάδες είτε από ευγενική και ηρωική γενιά, πρωταγωνιστούν, ενώ τα έπη φαίνεται πως συνιστούν και ένα είδος οδηγιών για τις αξίες που έπρεπε να ακολουθούν τα μέλη της ανώτερης τάξης. Όλα τα υπόλοιπα πρόσωπα, όταν δεν είναι θεοί ή θεές, ακόμα και όταν έχουν κάποιους μεγαλύτερους «ρόλους», άντρες, γυναίκες και παιδιά, αποτελούν το σκηνικό μέσα στο οποίο δρουν οι κύριοι ήρωες των επών και προσδιορίζονται με βάση τη σχέση τους με αυτούς. Παρόλο που φαίνεται πως κυριαρχεί το πολίτευμα των «αρίστων», το οποίο, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την περίπτωση της Ιθάκης κατά την απουσία του Οδυσσέα με τη δράση των μνηστήρων, αμφισβητείται από κάποιους «ολίγους», αρχίζουν, επίσης, να κάνουν την εμφάνισή τους τα πρώτα στοιχεία της πόλης-κράτους, όπως οι συνελεύσεις στην αγορά και η ρητορική δεινότητα των αρχηγών. Η εικόνα αυτή ενισχύεται από τις πληροφορίες των αρχαίων ιστορικών, αλλά και από τα αρχαιολογικά ευρήματα. Είναι, όμως, γεγονός ότι σε όλες τις περιπτώσεις τα «φώτα» πέφτουν κυρίως στη μελέτη των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων ενώ τα υπόλοιπα μένουν ακόμα στην ολική ή μερική αφάνεια.

 

Έτσι, λοιπόν, γνωρίζουμε έναν κόσμο «ηρωικό» που, όμως, είναι πολύ πιθανό να μην έχει καμία απολύτως σχέση με τον πραγματικό κόσμο της καθημερινότητας της ομηρικής εποχής, οποτεδήποτε και αν την προσδιορίσουμε ιστορικά. Όπως το έθεσε η σημαντική μελετήτρια της αρχαίας Ελλάδας C. Mosse:

 

… τα έπη εντάσσονται στην προσπάθεια να αναβιώσει η μακρινή εποχή των ηρώων με τους οποίους θέλουν να ταυτίζονται οι αριστοκράτες πολεμιστές που κυβερνούν τις νέες πόλεις. Στους ήρωες αποδίδουν υπεράνθρωπα κατορθώματα, μυθικές αποστολές, ταξίδια όπου ενυπάρχει μερικές φορές και η ανάμνηση πραγματικών ταξιδιών, μια καθημερινή συναλλαγή με τους θεούς, που τα ιερά τους είχαν αρχίσει να ανεγείρονται σχεδόν παντού. Η επανεμφάνιση της γραφής, ή μάλλον η διασκευή του αλφαβήτου που μετέδωσαν οι Φοίνικες έμποροι … θα βοηθούσε τον δημιουργό της Ιλιάδας, ίσως και της Οδύσσειας, να δώσει σε ένα από τα ηρωικά έργα του μια διάσταση, που θα το αναδείκνυε σε «βίβλο» του ελληνικού κόσμου (Mosse 2001: 45).