ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Περὶ τῶν ἐν Χερρονήσῳ (19-23)

[19] Ταῦτα τοίνυν ἅπαντας εἰδότας καὶ λογιζομένους χρή, οὐ μὰ Δί᾽ οὐχ ἣν Διοπείθης πειρᾶται τῇ πόλει δύναμιν παρασκευάζειν, ταύτην βασκαίνειν καὶ διαλῦσαι πειρᾶσθαι, ἀλλ᾽ ἑτέραν αὐτοὺς προσπαρασκευάζειν καὶ συνευποροῦντας ἐκείνῳ χρημάτων καὶ τἄλλ᾽ οἰκείως συναγωνιζομένους.

[20] εἰ γάρ τις ἔροιτο Φίλιππον, «εἰπέ μοι, πότερ᾽ ἂν βούλοιο τούτους τοὺς στρατιώτας οὓς Διοπείθης νῦν ἔχει, τοὺς ὁποιουστινασοῦν (οὐδὲν γὰρ ἀντιλέγω) εὐθενεῖν καὶ παρ᾽ Ἀθηναίοις εὐδοξεῖν καὶ πλείους γίγνεσθαι τῆς πόλεως συναγωνιζομένης, ἢ διαβαλλόντων τινῶν καὶ κατηγορούντων διασπασθῆναι καὶ διαφθαρῆναι;» ταῦτ᾽ ἂν οἶμαι φήσειεν. εἶθ᾽ ἃ Φίλιππος ἂν εὔξαιτο τοῖς θεοῖς, ταῦθ᾽ ἡμῶν τινες ἐνθάδε πράττουσιν; εἶτ᾽ ἔτι ζητεῖτε πόθεν τὰ τῆς πόλεως ἀπόλωλεν ἅπαντα;

[21] Βούλομαι τοίνυν [ὑμᾶς] μετὰ παρρησίας ἐξετάσαι τὰ παρόντα πράγματα τῇ πόλει, καὶ σκέψασθαι τί ποιοῦμεν αὐτοὶ νῦν καὶ ὅπως χρώμεθ᾽ αὐτοῖς. ἡμεῖς οὔτε χρήματ᾽ εἰσφέρειν βουλόμεθα, οὔτ᾽ αὐτοὶ στρατεύεσθαι, οὔτε τῶν κοινῶν ἀπέχεσθαι δυνάμεθα, οὔτε τὰς συντάξεις Διοπείθει δίδομεν, οὔθ᾽ ὅσ᾽ ἂν αὐτὸς αὑτῷ πορίσηται ἐπαινοῦμεν,

[22] ἀλλὰ βασκαίνομεν καὶ σκοποῦμεν πόθεν, καὶ τί μέλλει ποιεῖν, καὶ πάντα τὰ τοιαυτί, οὔτ᾽, ἐπειδήπερ οὕτως ἔχομεν, τὰ ἡμέτερ᾽ αὐτῶν πράττειν ἐθέλομεν, ἀλλ᾽ ἐν μὲν τοῖς λόγοις τοὺς τῆς πόλεως λέγοντας ἄξι᾽ ἐπαινοῦμεν, ἐν δὲ τοῖς ἔργοις τοῖς ἐναντιουμένοις τούτοις συναγωνιζόμεθα.

[23] ὑμεῖς μὲν τοίνυν εἰώθαθ᾽ ἑκάστοτε τὸν παριόντ᾽ ἐρωτᾶν, τί οὖν χρὴ ποιεῖν; ἐγὼ δ᾽ ὑμᾶς ἐρωτῆσαι βούλομαι, τί οὖν χρὴ λέγειν; εἰ γὰρ μήτ᾽ εἰσοίσετε, μήτ᾽ αὐτοὶ στρατεύσεσθε, μήτε τῶν κοινῶν ἀφέξεσθε, μήτε τὰς συντάξεις δώσετε, μήθ᾽ ὅσ᾽ ἂν αὐτὸς αὑτῷ πορίσηται ἐάσετε, μήτε τὰ ὑμέτερ᾽ αὐτῶν πράττειν ἐθελήσετε, οὐκ ἔχω τί λέγω. οἱ γὰρ ἤδη τοσαύτην ἐξουσίαν τοῖς αἰτιᾶσθαι καὶ διαβάλλειν βουλομένοις διδόντες, ὥστε καὶ περὶ ὧν φασι μέλλειν αὐτὸν ποιεῖν, καὶ περὶ τούτων προκατηγορούντων ἀκροᾶσθαι, — τί ἄν τις λέγοι;

***
[19] Επομένως, γνωρίζοντας και ζυγίζοντας αυτά τα δεδομένα, έχετε χρέος όλοι, μα τον Δία, όχι να δυσφημίζετε και να προσπαθείτε να διαλύσετε τη δύναμη που αγωνίζεται να συγκροτήσει ο Διοπείθης για χάρη της πόλης, αλλά κοντά σ᾽ αυτήν να ετοιμάζετε και άλλη αποτελούμενη από σας τους ίδιους, να τον ενισχύετε στην εξεύρεση χρημάτων και να συνεργάζεστε γενικά μαζί του με καλές προθέσεις.

[20] Γιατί, αν κάποιος ρωτούσε τον Φίλιππο, «πες μου, ποιο από τα δύο θα ήθελες: οι στρατιώτες αυτοί που έχει τώρα ο Διοπείθης, όποιοι και αν είναι (δεν έχω καμιά αντίρρηση σ᾽ αυτό) να είναι δυνατοί, να έχουν καλό όνομα στην Αθήνα και με τη βοήθεια της πόλης να γίνονται περισσότεροι ή με τις συκοφαντίες και τις κατηγορίες μερικών να διασκορπιστούν και να αφανιστούν;». Πιστεύω, θα έλεγε το δεύτερο. Παρ᾽ όλα αυτά, κάποιοι από εμάς προσπαθούν να κάνουν εδώ όσα ακριβώς ο Φίλιππος θα ευχόταν στους θεούς να γίνουν; Και έπειτα ψάχνετε ακόμη να βρείτε για ποιόν λόγο η πόλη μας έχει χάσει τα πάντα;

[21] Θέλω λοιπόν να εξετάσουμε με ειλικρίνεια τα σημερινά προβλήματα της πόλης και να σκεφτούμε τι κάνουμε τώρα οι ίδιοι και πώς τα αντιμετωπίζουμε. Εμείς δεν θέλουμε ούτε να καταβάλλουμε εισφορές ούτε οι ίδιοι να υπηρετούμε στο στρατό ούτε έχουμε το σθένος να αρνηθούμε τις κρατικές επιχορηγήσεις ούτε δίνουμε στον Διοπείθη τις συντάξεις ούτε εγκρίνουμε τους πόρους που ο ίδιος εξασφαλίζει για τους στρατιώτες του,

[22] αλλά τον δυσφημίζουμε και ψάχνουμε να βρούμε την προέλευσή τους, τι σκοπεύει να κάνει και όλα τα σχετικά. Και επειδή έχουμε αυτήν ακριβώς την αντιμετώπιση απέναντι στα πράγματα, δεν είμαστε εντάξει στις υποχρεώσεις μας, αλλά με τα λόγια επαινούμε αυτούς που μιλούν αντάξια της πόλης μας, ενώ με τις πράξεις μας ενθαρρύνουμε τους αντιπάλους τους.

[23] Εσείς λοιπόν έχετε τη συνήθεια να ρωτάτε κάθε φορά τον ρήτορα «τι πρέπει λοιπόν να κάνουμε;». Εγώ όμως θέλω να σας ρωτήσω «τι πρέπει να πω;». Γιατί, εάν δεν καταβάλετε τις εισφορές, εάν δεν στρατευθείτε οι ίδιοι μήτε αποποιηθείτε τις κρατικές επιχορηγήσεις μήτε δώσετε τις συντάξεις μήτε εγκρίνετε όσους πόρους χρημάτων εξασφαλίζει ο ίδιος για τον εαυτό του, μήτε θελήσετε να είστε εντάξει στις υποχρεώσεις σας, τότε δεν ξέρω τι να πω. Σεις που δίνετε τόσο μεγάλη εξουσία σ᾽ αυτούς που θέλουν να κατηγορούν και να διαβάλλουν, ώστε να τους ακούτε προσεκτικά να κατηγορούν τον Διοπείθη εκ των προτέρων ακόμη και για όσα λένε ότι πρόκειται να κάνει — (για τέτοιους ανθρώπους) τι μπορεί να πει κανείς!

Οι έννοιες και τα είδωλα

Η κατά Πλάτωνα σύμπτωση της αισθητικής και της ηθικής.

 

«Αγαπητέ μου φίλε, αυτοί που αγάπησαν πολύ, αν καταλάβουν το ανώφελο του έρωτά τους, τον αποδιώχνουν έστω κι αν ζοριστούν, έτσι κι εμείς, που μας ανέθρεψε μια πόλη ευγενής και αγαπήσαμε πολύ την ποίηση την τερπνή, για το χατίρι της παλιάς μας αγάπης θα ευχόμαστε να φανεί άριστη και αληθινή. Οσο όμως δεν τα καταφέρνει να απολογηθεί, θα την ακούμε μονολογώντας και λέγοντας τα δικά μας λόγια, από φόβο μήπως πέσουμε πάλι στον έρωτα που ταιριάζει στα παιδιά και στους πολλούς».

 

Ο Πλάτων γράφει το παραπάνω κείμενο στο τέλος της συζήτησής του για την τέχνη (στην Πολιτεία), προσπαθώντας να ξορκίσει το γοητευτικό φάντασμα της «ηδυσμένης» ποίησης από την ευνομούμενη πολιτεία του αλλά κυρίως (ή ίσως να είναι το ίδιο) από το «μέσα πολίτευμα» της ψυχής του. Έδιωξε την ποίηση, και υπό μιαν έννοια την τέχνη εν γένει, με το λογικό μέρος της ψυχής και με βάση τα επιχειρήματά του, προκειμένου να προστατεύσει το άστατο θυμοειδές μέρος της ψυχής και ιδίως τους διαπαιδαγωγούμενους νέους. Οι ποιητές έχουν αποπεμφθεί, με όλες τις τιμές είναι αλήθεια («μυρωμένοι και στεφανωμένοι»), όταν επιχείρησαν να εγκατασταθούν στην ιδεατή πόλη. 

   

Και ενώ φαίνεται ότι έχει κλείσει το θέμα, ο Πλάτων κοντοστέκεται μεγαλόθυμος και προσφέρει μια τελευταία ευκαιρία στην τέχνη να επιστρέψει: ας αναλάβουν οι ποιητές ή οι συνήγοροι «φιλοποιηταί» να αποδείξουν ότι η ποίηση είναι «όχι μόνον ευχάριστη αλλά και ωφέλιμη στις πολιτείες και στην ανθρώπινη ζωή», στη διαμόρφωση χρηστών πολιτών και στην πορεία της ανθρώπινης ψυχής προς το Αγαθό. Γι' αυτό και η παραπάνω χειρονομία του Πλάτωνα αφήνει τη συζήτηση ανοιχτή, τόσο στο ίδιο το έργο του (και στις εντυπωσιακά αποκλίνουσες ερμηνείες του) όσο και στην ιστορία της φιλοσοφίας και των ιδεών. Οι όροι όμως τώρα είναι δεδομένοι και τίθενται από τον φιλόσοφο και νομοθέτη: η τέχνη οφείλει να απολογείται για την ύπαρξή της μέσα στην κοινωνία, χρησιμοποιώντας όχι τα δικά της μέσα αλλά τον λόγο, δηλαδή τα όπλα αυτού που θεσπίζει τις κοινωνικές σημασίες και επιδιώκει να ελέγχει το φαντασιακό.

 

Ο Πλάτων, όπως πριν απ' αυτόν ο Ξενοφάνης και ο Ηράκλειτος και μετά απ' αυτόν πολλοί φιλόσοφοι και ποιητές, ρωτά: προς τι οι ποιητές; Θέλει βεβαίως να μας πείσει ότι η κριτική του ακολουθεί την παράδοση: «Υπάρχει μια παλιά διαφορά ανάμεσα στη φιλοσοφία και την ποίηση». Πόσο παλιά; Στην πραγματικότητα την ξεκινά ο ίδιος με την επίθεσή του κατά της παράδοσης. Ο νεωτερισμός του μόλις αποκρύπτεται. Ο πλατωνικός Σωκράτης στην Πολιτεία παρουσιάζεται συγκρατημένος και γεμάτος σεβασμό προς τον Ομηρο. Μιλάει για τις παλιές αγάπες, τώρα που γνωρίζει ότι η αλήθεια είναι πάνω από πρόσωπα. Και προτού απαγγείλει την κατηγορία εναντίον της τέχνης, προειδοποιεί: «Τώρα μιλάμε μεταξύ μας ­ δεν πιστεύω να με προδώσετε στους δραματικούς ποιητές και τους άλλους μιμητικούς».

 

Το εγχείρημα μοιάζει παράτολμο. Ο Πλάτων αντιδικεί με μια ολόκληρη παράδοση, πολεμά κορυφαία επιτεύγματα του πολιτισμού του και υπονομεύει πολλές από τις παραδοχές της σύγχρονής του αλλά και της σημερινής κουλτούρας. Είναι ξεκάθαρος, απελπιστικά ξεκάθαρος και έντιμος για όσους προστρέχουν να τον υπερασπισθούν ότι δεν μπορεί αυτός, ένας αθηναίος πολίτης, να καταδικάζει μία κορυφαία δημιουργία του δυτικού κόσμου, όπως το δράμα, αλλά και για όσους σπεύδουν να τον καταδικάσουν υπερασπίζοντας την αυτοτέλεια της τέχνης. 

     

          Αυτό που σήμερα αποκαλούμε έργο τέχνης, το προϊόν μιας ορισμένης δεξιότητας και μαστοριάς (της «τέχνης»), είναι ενταγμένο στην ιεραρχικά δομημένη πραγματικότητα. Για τον Πλάτωνα αποτελεί μίμηση των αισθητών πραγμάτων, που κι αυτά με τη σειρά τους είναι αντίγραφα των Ιδεών, των αιώνιων αρχέτυπων. Επομένως απέχει διπλά από την αλήθεια.

 

Η κατώτερη οντολογικά υπόσταση του τεχνουργήματος τού στερεί κάθε δυνατότητα να χρησιμεύει ως γνωστικό σημείο. Εξάλλου και ο ίδιος ο δημιουργός του, ο καλλιτέχνης, δεν έχει πραγματική γνώση του αντικειμένου του, παρά μόνο της τέχνης του. 

    

Με βάση αυτά τα χαρακτηριστικά το έργο τέχνης θα μπορούσε να ήταν απλώς αδιάφορο ή ένα αβλαβές παιχνίδι. Η μίμηση όμως μας εξαπατά (βλ. τις ιλουζιονιστικές τεχνικές της τότε ζωγραφικής). Οταν η τέχνη μιμείται την ανθρώπινη συμπεριφορά, συγκροτεί έναν ολόκληρο κόσμο και μας κάνει να ενδίδουμε με ευχαρίστηση στις αξίες του, ακόμη κι όταν δεν τις ακολουθούμε στη δική μας ζωή. Δημιουργεί αισθήματα κοινωνικά ανεπιθύμητα και έντονες και ανεξέλεγκτες συγκινησιακές αντιδράσεις. Παρακολουθώντας την αναπαράσταση, λ.χ., της ανθρώπινης δυστυχίας αμβλύνεται η κρίση μας για το τι είναι καλό και απλώς απολαμβάνουμε το θέαμα. Στάση διόλου αθώα, εφόσον επιδρά στην πραγματική μας ζωή. Με δυο λόγια, κυβερνιόμαστε από τις ηδονές και υποχωρεί το λογικό μέρος της ψυχής.

 

Δεν αμφιβάλλει ο Πλάτων για την αισθητική απόλαυση που προσφέρει η τέχνη, φοβάται όμως ότι, περιορίζοντας τόσο τη στόχευσή της, η τέχνη σπρώχνει την ψυχή να προσκολληθεί στα φαινόμενα και κρύβει την αλήθεια. Και είναι τόσο μεγάλη η επίδραση της τέχνης στον πολίτη (επειδή, επιπλέον, αποτελεί μέρος της εκπαίδευσης), που ο νομοθέτης πρέπει να λάβει μέτρα. Η τέχνη είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να την εμπιστευθούμε στους καλλιτέχνες, ανθρώπους με μειωμένο αίσθημα κοινωνικής ευθύνης και χωρίς επίγνωση της άγνοιάς τους. 

     

Δεν εξορίζονται συλλήβδην οι ποιητές από την πλατωνική πολιτεία. Οτιδήποτε όμως υπάρχει στην πολιτεία οφείλει να αποδείξει ότι έχει θετική αξία. Η τέχνη είναι απαραίτητη για το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, ώστε να προτρέπει στη μίμηση εικόνων αρετής και να διαπαιδαγωγεί ορθά τους μελλοντικούς πολίτες. Ο καλλιτέχνης δεν χρειάζεται να προσφεύγει στην εξωτερική πραγματικότητα για πρότυπα προς μίμηση αρκεί να στραφεί στην ψυχή του, όπου υπάρχει ήδη το αληθινό πρότυπο.

 

Μπορεί κανείς να απορρίψει την κριτική του Πλάτωνα για την κοινωνική αξία της τέχνης, επικαλούμενος τη σχετικότητα των αξιών μέσα στην ίδια κοινωνία ή μεταξύ διαφορετικών κοινωνιών, προβάλλοντας την ποικιλία των συναισθηματικών αντιδράσεων σε ένα έργο τέχνης και τις μεταβλητές των συνθηκών αλληλόδρασης, της φύσης του υποκειμένου της αισθητικής εμπειρίας αλλά και την πολλαπλότητα των μορφών της τέχνης. Παρόμοιες ενστάσεις, ωστόσο, δεν φαίνεται να αφορούν τον Πλάτωνα.

 

Ο Πλάτων καταδικάζει τον Ομηρο, το «σχολείο της Ελλάδος», προβάλλοντας λόγους ηθικούς και πολιτικούς. Η ετυμηγορία του, τηρουμένων των αναλογιών και των μεγεθών, γίνεται κατανοητή σήμερα αν αναλογιστούμε την πολιτική και ηθική ορθότητα που όχι πάντα ανοιχτά υπαγορεύει τους φιλιππικούς εναντίον των σύγχρονων «σχολείων» όχι μόνο της Ελλάδας αλλά όλου του κόσμου, εναντίον των μέσων μαζικής επικοινωνίας, ενημέρωσης και ψυχαγωγίας. Είμαστε όλοι ή μάλλον αρκετοί πρόθυμοι να δεχθούμε ότι ένα έργο τέχνης πρέπει να αντιμετωπίζεται μόνο ως τέτοιο, δηλαδή με αισθητικά κριτήρια, και να μην του επιβάλλονται (ας πούμε από την πολιτεία) μέτρα ξένα προς τη φύση του, κυρίως ηθικά. Ας αφήσουμε το ζήτημα των αισθητικών κριτηρίων, που δεν είναι τόσο απλό. Ας εκσυγχρονίσουμε την πλατωνική κριτική. Ποιο ήθος κομίζουν τα παιδιά αν η καλλιτεχνική τους παιδεία εξαντλείται στις τηλεοπτικές σειρές ή γενικότερα στη μαζική κουλτούρα; Ισως η αναγωγή μάς φαίνεται απλουστευτική και ισοπεδωτική, γιατί ο Πλάτων έχει μπροστά του τον Ομηρο και τους μεγάλους τραγικούς. Η προοπτική του όμως, δεν πρέπει να το ξεχνάμε, είναι παιδαγωγική. Δεν φοβάται τόσο για τον ίδιο και τους ομοίους του όσο για τους νέους. Κλασικό ασφαλώς και συντηρητικό το επιχείρημα. Αλλά ας μην υπερβάλλουμε για τις δικές μας πρακτικές: Θα πηγαίνατε, πατέρας και μητέρα, τον δωδεκάχρονο γιο σας στον Οιδίποδα τύραννο; Θα διδάσκατε στο Γυμνάσιο χωρίς περικοπές την Οδύσσεια; Και, εν πάση περιπτώσει, τι νόημα θα είχε αυτό; Η πρόταση του Πλάτωνα για κατάρτιση ανθολογίας με ποιήματα και πεζά κατάλληλα για τη διαπαιδαγώγηση των νέων πόσο απέχει από την εκπαιδευτική μας πράξη; Ίσως πιστεύουμε ότι το Πρόγευμα στη χλόη και τα ready-made τα προσλαμβάνουμε «καθαρά» αισθητικά, και ίσως έχουμε πλέον δίκιο. Κρατάμε όμως εμείς οι ίδιοι «καθαρά» αισθητική στάση απέναντι σε μια ναζιστική αντισημιτική ταινία; Ή, αντίστροφα, γιατί, όταν διαφωνούμε με τη συμπεριφορά κάποιου (δηλαδή με το ήθος του), χαρακτηρίζουμε τη διαφωνία μας «ζήτημα αισθητικής»;

 

Τι δείχνουν όλα αυτά τα αναπάντητα ερωτήματα και οι αμφιταλαντεύσεις; Οτι η στενή σύνδεση αισθητικής και ηθικής, η σύμπτωσή τους στον Πλάτωνα, δεν είναι μια παλιά, δηλαδή τελειωμένη, ιστορία. Είναι αλήθεια ότι από τον 18ο αιώνα η αισθητική αυτονομήθηκε και συγκροτήθηκε ως χωριστό πεδίο γνώσης, διακρίνοντας σαφώς το ηθικά καλό από το ωραίο. Και λίγο αργότερα, μόλις στις αρχές του 19ου αιώνα, σε μια αντιστροφή του πλατωνικού προγράμματος ο κόσμος γέμισε από αισθητικούς ­ όπως παρατηρούσε ο ρομαντικός Ζαν Πωλ ­ που επιχειρούσαν τη μεταφυσική θεμελίωση του κόσμου με βάση αισθητικές αρχές.

 

Μπορούν όμως να δικαιολογηθούν οι αισθητικές μας κρίσεις με αναφορά μόνο στον χώρο της αισθητικής; Ο Πλάτων δέχεται την ιδεολογική και ηθική τους θεμελίωση, κάτι που δύσκολα μπορούμε να το αρνηθούμε. Αρκεί να σκεφτούμε ότι η ικανότητα για αισθητική στάση και κρίση προϋποθέτει μόρφωση, άρα σπουδές και έναν τρόπο ζωής που τις στηρίζει, και ότι τα συναισθήματα κατά την πρόσληψη του έργου τέχνης δεν συντείνουν προς μια ηθική συμπεριφορά, αλλά αποτελούν εκδηλώσεις της. Εφόσον λοιπόν οι τρεις ύψιστες αξίες, το Αγαθό, το Ωραίο και το Αληθινό, είναι άρρηκτα συνδεδεμένες, ο Πλάτων αυτοπαρουσιάζεται ­ με ειρωνικό τρόπο ­ ως ο κύριος αντίπαλος της τέχνης: «Ποιητές εσείς, ποιητές κι εμείς, αντίτεχνοι και ανταγωνιστές σας». Στα δημιουργήματά τους έχει να αντιτάξει την «ωραιότερη και καλύτερη τραγωδία», τους Νόμους του.

 

Αξίζει να σημειωθεί η εικονομαχική διάθεση του Πλάτωνα. Η ένταση στις σχέσεις της φιλοσοφίας με την τέχνη θεωρητικοποιείται στο δικό του έργο και, στη συνέχεια, κορυφώνεται κάθε φορά που ο φιλόσοφος (και ο πολιτικός) αδυνατεί να ελέγξει την τέχνη και να την εντάξει στην επίγεια πολιτεία του ­ ή ο θεολόγος (και ο εκκλησιαστικός αναμορφωτής) στην πολιτεία του Θεού. Ο Πλάτων, μαζί με άλλους εικονομάχους, πολέμιους της κοινωνίας του θεάματος (τουλάχιστον όταν δεν το ελέγχουν), πιστεύει σε μια πραγματικότητα πίσω ή πάνω από την αισθητή, αναγνωρίζει τη δύναμη της εικόνας της τέχνης και ανησυχεί για την απροσδιοριστία της και τις ψυχολογικές της επιπτώσεις. Αυτό που ο Πλάτων φοβάται ως τυραννία των εικόνων, σήμερα ­ που έχει αλλάξει ριζικά και ίσως οριστικά η ανθρώπινη εμπειρία της τέχνης ­ εκλαμβάνεται ως μια δημοκρατία των εικόνων. Ο Πλάτων απαιτεί μια «καθαρή» ιδέα της υπερβατικής πραγματικότητας, των νοητών, και γι' αυτό προκρίνει τον λόγο σε σχέση με την εικόνα. Δεν απορρίπτει τη μίμηση ή το ψέμα της τέχνης ­ αυτά μπορεί να τα δεχθεί. Τον ενδιαφέρει η τελολογία της τέχνης. Γοητευμένος από την ποίηση, θέλει να κλείσει τους λογαριασμούς μαζί της, να διώξει αυτό που τόσο ευχάριστα υπονομεύει τη δική του αλήθεια. Η τέχνη κατασκευάζει είδωλα, ο φιλόσοφος έννοιες. Το εικονίζειν και η αισθητική βάση του καλού όμως είναι αναγκαίες προϋποθέσεις για την κατανόησή του. Ετσι ο Πλάτων αποδέχεται την εικόνα εκεί που μπορεί να τη χρησιμοποιήσει, στη φιλοσοφία. Στη θέση του εικονοποιού καλλιτέχνη/σοφιστή αυτοπροτείνεται ως ο μυθοποιός φιλόσοφος. Εργο της φιλοσοφίας είναι η ορθή ζωή: ο καλλιτέχνης απλώς την απεικονίζει, ενώ ο φιλόσοφος τη ζει. Γι' αυτό αληθινός καλλιτέχνης είναι ο φιλόσοφος και κατ' εξοχήν έργο τέχνης είναι η ζωή του. Μιλώντας για τον Πλάτωνα στο πλαίσιο μιας αισθητικής θεωρίας πρέπει να έχουμε πάντα στον νου μας ότι ο Πλάτων δεν είχε ένα αισθητικό σύστημα, ούτε καν μια θεωρία, λ.χ., για την ποίηση. Αυτό που βρίσκουμε στα πλατωνικά κείμενα είναι αναλύσεις, θέσεις, εικόνες και μύθοι για την ποίηση και τη ζωγραφική, οι οποίες στην εποχή του δεν ανήκαν σ' αυτό που πολύ αργότερα ονομάστηκε «καλές τέχνες». Στο έργο του έθεσε πολλά ερωτήματα που ρωτάμε και σήμερα στην αισθητική ­ ανεξάρτητα από τις απαντήσεις που έδωσε εκείνος ­ και μέσα από την ερμηνεία του έργου του προέκυψαν πολύ περισσότερα ζητήματα. 

     

Αν καθ' υπερβολή θεωρήθηκε και κατά κόρον λέχθηκε ότι η φιλοσοφία είναι μια σειρά υποσημειώσεων στο πλατωνικό έργο, δεν είναι υπερβολική η διαπίστωση πως οι συζητήσεις για την τέχνη ασφαλώς στην αρχαία Ελλάδα, με έμμεσο αλλά προφανή για μας τρόπο στον ανατολικό και δυτικό Μεσαίωνα και προγραμματικά στην Αναγέννηση, σχολιάζουν τις ποικίλες πτυχές της πλατωνικής παράδοσης. Οι φιλόσοφοι της αρχαιότητας που την ακολουθούν μετριάζουν την αυστηρότητα του δασκάλου τους, δίνουν μεγαλύτερη ελευθερία στην τέχνη και την αναβιβάζουν σε ισόκυρο συνομιλητή της φιλοσοφίας.

 

Στον Πλάτωνα όλες οι συζητήσεις για την τέχνη εντάσσονται σε κάποιο ευρύτερο πλαίσιο, ηθικό, πολιτικό, γνωσιολογικό και οντολογικό. Οι διαδοχικοί ορισμοί του ωραίου στον Ιππία μείζονα, ο συσχετισμός της ιδέας του «καλού» με τον ενθουσιασμό (Ιων), τη μανία (Φαίδρος) και τον έρωτα (Συμπόσιο), η ηθικοκοινωνική λειτουργία της τέχνης (Πολιτεία, Νόμοι), η προβληματική για τη σχέση πρωτοτύπου και εικόνας, όλα μας δείχνουν ότι η φιλοσοφία της τέχνης δεν είναι η σταχτοπούτα της φιλοσοφίας, όπως συχνά υπονοείται στις μέρες μας. Και όσο πιο έντονη είναι η κριτική στην τέχνη, όπως στον Πλάτωνα, τόσο αναδεικνύεται η σημασία της, αφού ο φιλοσοφικός στοχασμός με αφορμή αυτήν κατασκευάζει έννοιες και ερευνά θεμελιώδη ερωτήματα για το ον, τη γνώση, την ανθρώπινη ζωή και την κοινωνία. Εστω και γι' αυτούς τους λόγους ο Πλάτων θα έπρεπε να παραδεχθεί ότι η ποίηση, η παλιά του αγάπη, είναι σε κάτι ωφέλιμη ­ ακόμη κι όταν, όπως μας λέει για να το πιστέψουμε, την έχει βγάλει από την καρδιά του.

Αριστοτέλης: Πίσω από κάθε πόνο σου στέκει ένα λάθος σου

«Πίσω από κάθε πόνο σου στέκει ένα λάθος σου…» είπε κάποτε ο Αριστοτέλης.

Αναρωτιέμαι πόσοι από εμάς παραδεχόμαστε πως για ό,τι μας πληγώνει, εμείς έχουμε την ευθύνη.

Κάποιοι θεωρούν πως η μοίρα μας, καθορίζει όλα όσα συμβαίνουν στη ζωή μας και πως εμείς δεν μπορούμε να αποτρέψουμε τίποτα.

Άλλοι, έχουν κάνει βίωμα και τρόπο σκέψης ότι κρατούν τη ζωή στα χέρια τους και πως πίσω από κάθετί που μας πονά, κρύβεται μια λανθασμένη μας κίνηση.

Άραγε, πώς μπορεί να γνωρίζει κάποιος εκ των προτέρων ότι μια κίνησή του δεν ήταν η σωστή; Και αν ήξερε, τότε δεν θα έκανε κάποια άλλη επιλογή;

Δεν είναι η πρώτη φορά που διαβάζω κάποια πολύτιμη σκέψη μίας από τις σημαντικότερες μορφές της φιλοσοφικής σκέψης του αρχαίου κόσμου, ενός από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους όλων των εποχών. Του Αριστοτέλη.

“Ο Αριστοτέλης υπήρξε ο πρώτος γνήσιος επιστήμονας στην ιστορία… και κάθε κατοπινός επιστήμονας του οφείλει κάτι” γράφει η Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα για εκείνον.

Η διδασκαλία του διαπερνούσε τη δυτική φιλοσοφική και επιστημονική σκέψη μέχρι και την Επιστημονική Επανάσταση του 17ου αιώνα. Στα 17 του χρόνια εισέρχεται στην Ακαδημία του Πλάτωνα, στην Αθήνα, όπου παραμένει για 20 χρόνια.

Εκεί συνδέεται τόσο με τον Πλάτωνα, τον Εύδοξο, τον Ξενοκράτη και άλλους στοχαστές.Τα έργα του αναφέρονται σε πολλές επιστήμες. Ανάμεσά τους φυσική, βιολογία, ζωολογία, μεταφυσική, λογική, ηθική, ποίηση, θέατρο, μουσική, ρητορική, πολιτική. Η περίοδος της ωριμότητας αρχίζει με τις βιολογικές έρευνες και τα συμπεράσματά του είναι η πρώτη συστηματοποίηση των βιολογικών φαινομένων στην Ευρώπη. Η σκέψη και οι διδασκαλίες του Αριστοτέλη, έχουν μεγάλη επιρροή στη φιλοσοφική, θεολογική και επιστημονική σκέψη έως και μετά τον Μεσαίωνα.

Μετά τον θάνατο του Πλάτωνα, φεύγει από την Αθήνα και αναλαμβάνει το 343 π.Χ./42 τη διδασκαλία του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Ως διδάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο Αριστοτέλης, αποκτά διάφορες ευκαιρίες και αφθονία προμηθειών. Ιδρύει μια βιβλιοθήκη στο Λύκειο, η οποία γίνεται αρωγός στην παραγωγή εκατοντάδων έργων του. Το γεγονός ότι υπήρξε μαθητής του Πλάτωνα, τον οδηγεί στις απόψεις του πλατωνισμού. Ωστόσο, μετά τον θάνατο του Πλάτωνα, οδηγείται περισσότερο, σε εμπειρικές μελέτες και μετατοπίζεται από τον πλατωνισμό στον εμπειρισμό. Θεωρεί ότι οι ιδέες και οι γνώσεις όλων των λαών βασίζονται στην αντίληψη.

Το έργο του είναι τεράστιο (400 βιβλία, κυρίως σε μορφή διαλόγων). Από αυτά έχουν σωθεί 47 βιβλία και μερικά αποσπάσματα από τα άλλα.

Ας θυμηθούμε κάποιες από τις σπουδαίες ρήσεις – μαθήματα ζωής του…

“Η φτώχεια είναι έλλειψη πολλών πραγμάτων και η απληστία όλων.”
“Περισσότερο αγαπούν οι ευεργέτες τους ευεργετούμενους παρά οι ευεργετούμενοι τους ευεργέτες.”
“Τα πράγματα που πρέπει να κάνεις, τα μαθαίνεις κάνοντάς τα.”
“Οι μητέρες αγαπούν τα παιδιά τους πιο πολύ από τους πατεράδες. Κι αυτό, διότι πρώτον ο τοκετός είναι οδυνηρός, και δεύτερο, είναι σίγουρες ότι τα παιδιά που γέννησαν είναι δικά τους.”
“Είναι χαρακτηριστικό του μεγαλόψυχου ανθρώπου να μη ζητάει χάρες, αλλά να είναι έτοιμος να κάνει το καλό στους άλλους.”
“Συνήθως, την ισχυρότερη μνήμη την έχουν εκείνοι που είναι αργοί στην αντίληψη.”
“Είμαστε όλοι φίλοι των ευτυχούντων, ενώ των δυστυχούντων δεν είναι φίλος ούτε ο πατέρας.”
“Άμιλλα είναι η τάση να φτάσει κανένας τον άλλον, που τον θαυμάζει, ή και να τον ξεπεράσει, χωρίς να αισθάνεται φθόνο, αν ο άλλος τον ξεπερνάει.”
“Κάθε εργασία επί πληρωμή αποσπά και φθείρει το μυαλό.”
“H κακία είναι μία ανοησία για εκείνους που δεν έχουν καταλάβει ότι δεν ζούμε για πάντα.”
“Η ομορφιά είναι η καλύτερη συστατική επιστολή.”
“Είναι χαρακτηριστικό του μεγαλόψυχου ανθρώπου να μη ζητάει χάρες, αλλά να είναι έτοιμος να κάνει το καλό στους άλλους.”
“Όλες οι ανθρώπινες πράξεις έχουν ως αίτιο ένα από τα εξής επτά: τύχη, φύση, παρόρμηση, συνήθεια, λογική, πάθος, πόθο.”
“Ανδρείος είναι αυτός που δεν φοβάται τον τιμημένο θάνατο.”
“Η φτώχεια είναι ο γονιός της επανάστασης και του εγκλήματος.”
«Πίσω από κάθε πόνο σου στέκει ένα λάθος σου.»

Πώς να συγχωρέσετε και να ξεπεράσετε κάποιον που σας έχει πληγώσει

Αν κάποιος σας έχει πληγώσει πρόσφατα, θα γνωρίζετε πόσο επώδυνη και ψυχοφθόρα είναι η διαδικασία ανάρρωσης. Είτε επεξεργάζεστε ένα συγκεκριμένο συναισθηματικό τραύμα, είτε ήσασταν οι παραλήπτες μιας επαναλαμβανόμενης τοξικής συμπεριφοράς, θα έχετε πάνω σας πολλές ουλές, σημάδια του παρελθόντος. Και σίγουρα θα γνωρίζετε ότι πρέπει να ξεπεράσετε το θυμό και την πικρία που νιώθετε, αλλά αποδεικνύεται πολύ δύσκολο στη πράξη.

Η διαδικασία της συγχώρεσης είναι σύνθετη και σίγουρα δεν μπορεί να συμβεί από τη μία μέρα στην άλλη. Ωστόσο, μπορείτε να συγχωρέσετε και θα νιώθετε πολύ καλύτερα, μόλις τα καταφέρετε. Αυτός ο οδηγός μπορεί να αποδειχτεί βοηθητικός, ώστε να κατανοήσετε την ίδια τη φύση της συγχώρεσης αρχικά και έπειτα να σας δείξει πώς μπορείτε να προχωρήσετε πραγματικά.

Τα 5 στάδια της συγχώρεσης

Η συγχώρεση είναι μια βαθύτατα προσωπική διεργασία, οπότε δεν τη βιώνουμε ακριβώς με τον ίδιο τρόπο. Εντούτοις, μπορούμε να διακρίνουμε πέντε κατά κάποιο τρόπο βασικά στάδια που είναι πιθανό να περάσετε για να φτάσετε στη συγχώρεση:

1ο στάδιο – Επίγνωση: Παρατηρείτε ότι είστε ακόμα θυμωμένοι, πληγωμένοι ή πικραμένοι για κάτι και αυτό σας γνωστοποιεί ότι χρειάζεται να συγχωρήσετε. Αυτή η επίγνωση είναι κρίσιμης σημασίας- χωρίς αυτή, τα αρνητικά συναισθήματα θα συνεχίσουν να σας επηρεάζουν, ακόμα και σε υποσυνείδητο επίπεδο.

Στάδιο 2ο – Εμπειρία: Συγχώρεση δε σημαίνει καταπίεση ή αγνόηση των επώδυνων συναισθημάτων. Στην πραγματικότητα, χρειάζεται να περάσετε μια περίοδο κατά την οποία θα νιώθετε πλήρως όλα εκείνα τα αρνητικά συναισθήματα. Το κλειδί εδώ είναι η έκφρασή τους, ο πόνος και η οργή που νιώθετε, είτε καταγράφοντας, είτε μιλώντας γι’ αυτά σε κάποιον.

Στάδιο 3ο – Αποδοχή: Δε χρειάζεται να μηχανεύεστε δικαιολογίες για το άτομο που σας πλήγωσε ή που σας έσπρωξε σε μια επιλογή. Για την ακρίβεια, μπορεί να μην το θέλετε καν πια στη ζωή σας. Ωστόσο, πρέπει να αποδεχτείτε ότι βιώσατε αυτή τη δυσάρεστη εμπειρία και ότι δεν μπορεί να αλλάξει.

Στάδιο 4ο – Προθυμία για συγχώρεση: Συχνά, μόνο αφού βιώσουμε όλο το εύρος των συναισθημάτων μας και τα αφήσουμε στο παρελθόν, βρίσκουμε την προθυμία να συγχωρήσουμε. Σε αυτό το στάδιο, θα δείτε ότι δεν αποκομίζετε κανένα όφελος μένοντας σε μια κατάσταση συνεχούς πόνου και θα σταματήσετε να μένετε προσκολλημένοι σε αυτό.

Στάδιο 5ο – Απελευθέρωση: Το τελευταίο στάδιο της συγχώρεσης είναι η απελευθέρωση από το βάρος των συναισθημάτων. Μόλις το κάνετε αυτό, μπορείτε να προχωρήσετε ενεργά στη ζωή σας. θα νιώσετε μια εμφανή και μόνιμη αίσθηση γαλήνης και κλεισίματος.
12 βήματα για να αφήσετε τον πόνο πίσω και να προχωρήσετε

Όπως ακριβώς και με τη συγχώρεση, έτσι και η μετέπειτα διαδικασία της απελευθέρωσης και της συνέχισης της πορείας μας, παίρνει διαφορετική μορφή για κάθε έναν από εμάς. Αλλά αν παλεύετε και θέλετε να ακολουθήσετε ένα πιο ξεκάθαρο μονοπάτι, δουλέψτε πάνω στα παρακάτω 12 βήματα:

Βήμα 1ο: Επανασυνδεθείτε με την καρδιά σας

Κάντε ό,τι χρειάζεται, για να νιώσετε και πάλι ο καλός, αυθεντικός εαυτός σας. Διαλογιστείτε, γίνετε δημιουργικοί, περάστε χρόνο με άτομα που δεν σας έχουν πληγώσει και εκμεταλλευτείτε την ενέργεια της καρδιάς σας. Πρόκειται για την θετική, ανθεκτική πλευρά σας που θα σας παρέχει όλους τους πόρους που χρειάζεστε για να αναρρώσετε από τον πόνο.

Βήμα 2ο: Εστιάστε στην αυτογνωσία

Προσπαθήστε να αποκωδικοποιήσετε πλήρως την πικρία που κρατάτε. Γιατί σας πονά τόσο πολύ; Ποιες παρελθοντικές πληγές ανοίγει; Τι σημαίνει για εσάς το γεγονός ότι πληγωθήκατε τόσο από αυτό που συνέβη; Όταν στραφείτε προς εσάς, αντί να αναλύετε τις κινήσεις εκείνου που σας πλήγωσε, τότε θα βρείτε τη δύναμη που ψάχνετε μέσα από την αυτογνωσία.

Βήμα 3ο: Πάρτε την ευθύνη για εσάς

Ένα άλλο σημαντικό κομμάτι της διαδικασίας είναι η ευθύνη για όποιο ρόλο παίξατε τελικά σε αυτό το επώδυνο για εσάς γεγονός. Ο ρόλος σας μπορεί να ήταν μικρότερος ή μεγαλύτερος, αλλά αν δεν τον αναγνωρίσετε, τότε θα προβάλλετε υποσυνείδητα αρνητικές σκέψεις για εσάς σε άλλους. Και καθώς αναλαμβάνετε την ευθύνη για ο,τι σας αναλογεί, επιτρέψτε στον εαυτό σας να λάβει και συγχώρεση επίσης.

Βήμα 4ο: Αντλήστε μαθήματα από αυτή τη σκοτεινή εμπειρία

Ασχέτως του πόσο άσχημα εξελίχθηκε κάτι, υπάρχει πάντα εκεί ένα χρήσιμο μάθημα για να πάρετε. Για την ακρίβεια, το Σύμπαν μας στέλνει συχνά προκλήσεις, ακριβώς για να μπορέσουμε να εξελιχθούμε. Αναρωτηθείτε λοιπόν ποιο είναι το δίδαγμα που αποκομίσατε από τη σχέση σας με το άλλο άτομο. Τι θα κάνετε διαφορετικά σε άλλη σχέση; Για παράδειγμα, μήπως χρειάζονται αυστηρότερα όρια;

Βήμα 5ο: Εστιάστε στο καλό και όχι στο σωστό

Είναι δελεαστικό να δηλώνουμε πόσο λάθος είναι το άλλο άτομο. Όμως, αν θέλετε να συγχωρέσετε κάποιον που σας πλήγωσε συναισθηματικά, χρειάζεται να εστιάσετε στο παλιό Κινέζικο ρητό: «Είναι καλύτερο να είσαι καλός, από το να είσαι σωστός». Πώς μπορείτε να προσφέρετε καλοσύνη στο άτομο που σας αδίκησε; Και πώς θα μπορούσε αυτή η καλοσύνη να κάνει τις άλλες σας σχέσεις να κυλήσουν πιο θετικά;

Βήμα 6ο: Αποφύγετε την κριτική

Η ενσυναίσθηση αποδεικνύεται ένα ισχυρό όπλο ενάντια στην πικρία. Δώστε λίγο χρόνο για να δείτε την τρέχουσα κατάσταση από την αντίθετη οπτική γωνία, από τη θέση του άλλου. Πώς φαίνονται από εκεί τα πράγματα; Γιατί μπορεί να έπραξαν έτσι; Πώς μπορεί να νιώθουν; Αυτή η άσκηση δε σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι δικαιολογείτε την άσχημη συμπεριφορά, αλλά ότι κατανοείτε απλά την πολυπλοκότητα και την εσωτερική πάλη που όλοι αντιμετωπίζουμε.

Βήμα 7ο: Δεχτείτε τη συγγνώμη

Ορισμένες φορές, το άλλο άτομο δεν έχει καμία πρόθεση να απολογηθεί. Εντούτοις, αν κάποιος δείξει προθυμία γι’ αυτό, δεχτείτε το. Αυτό δε σημαίνει βέβαια ότι πρέπει αναγκαστικά να δικαιολογήσετε τις πράξεις του ή να δεχτείτε εκείνο το άτομο πίσω στη ζωή σας. Σημαίνει μόνο ότι αφήνετε πίσω σας τις αρνητικές σκέψεις.

Βήμα 8ο: Μη ψάχνετε και για περαιτέρω προσβολές

Όταν έχετε προσφάτως πληγωθεί, μπορεί να μπείτε στον πειρασμό να ψάχνετε και για άλλες προσβολές. Αυτές μπορεί να βρεθούν στην ίδια σχέση ή γενικά στη ζωή σας. Ωστόσο, να είστε σίγουροι ότι αν ψάξετε για σημάδια ασέβειας ή λόγους για να μένετε θυμωμένοι, θα βρείτε! Όμως, αυτό δεν έχει κανένα απολύτως όφελος για εσάς. Ξεκινήστε τη μέρα σας με την σκέψη ότι ο κόσμος θα σας φερθεί σωστά και συνεχίστε από εκεί και πέρα.

Βήμα 9ο: Να αναμένετε καλοσύνη

Σχετικό με το παραπάνω είναι και αυτό το βήμα. Είναι σημαντικό να εκπαιδεύσετε το νου σας να αναμένει και να διακρίνει τις πράξεις καλοσύνης. Αυτό θα σας βοηθήσει να είστε δεκτικοί και θετικοί άνθρωποι και έτσι θα έλκετε τους καλύτερους ανθρώπους στη ζωή σας. Μπορεί να βρείτε βοηθητική την πρακτική των καθημερινών διαβεβαιώσεων όπως «Έλκω ευγενικούς και τρυφερούς ανθρώπους στη ζωή μου» ή «Θα ψάχνω για την καλοσύνη και σίγουρα θα τη βρω».

Βήμα 10ο: Φανταστείτε/οραματιστείτε ότι το αφήνετε πίσω σας

Συγκεντρωθείτε για 10 λεπτά κάθε μέρα στο να φανταστείτε πώς είναι να αφήνετε αυτό που σας πληγώνει πίσω σας. Κάποιοι άνθρωποι το φαντάζονται σαν νερό που κυλά και παίρνει μακριά τις άσχημες στιγμές, αλλάζοντας και τις σχέσεις τους. Άλλοι άνθρωποι φαντάζονται ότι είναι σαν ένα βάρος που πετάνε μακριά, στη θάλασσα ή από ένα λόφο. Εναλλακτικά, μπορείτε να φανταστείτε ότι η αρνητική αυτή αύρα αφήνει το σώμα σας.

Βήμα 11ο: Μείνετε στο παρόν

Όπως σημειώθηκε παραπάνω, για να συγχωρήσετε και να αφήσετε πίσω ο,τι σας πονά, χρειάζεται να ξεκολλήσετε από το παρελθόν. Πείτε στον εαυτό σας ότι τώρα θα διοχετεύσετε όλη σας την ενέργεια στη στιγμή και στην κάθε μέρα, αντί να την σπαταλάτε σε κάτι που δεν μπορεί να αλλάξει. Ο διαλογισμός μπορεί να αποδειχθεί πολύ βοηθητικός εδώ, όπως και οποιαδήποτε δραστηριότητα σαν τη γυμναστική ή την τέχνη.

Βήμα 12ο: Προσφέρετε αγάπη

Βάλτε τα δυνατά σας για να είστε τρυφεροί και δοτικοί. Προσπαθήστε, καταγράφοντας 3-5 πράγματα που σας κάνουν να νιώθετε αγάπη στην αρχή της μέρας σας, και φυλάξτε τα στην καρδιά σας. κάθε φορά που νιώθετε ότι σας ρουφά και πάλι η αρνητικότητα, χρησιμοποιήστε τα ως εργαλεία. Γιατί όσο δίνουμε αγάπη, λαμβάνουμε και αγάπη.

Αναγνωρίστε τα μαθήματα μέσα από τη διαδικασία

Όταν νιώσετε πώς να είναι αφήνουμε κάτι πίσω μας και να προχωράμε, θα μάθετε πολλά για τη ζωή και για τον εαυτό σας. Οι τοξικές σχέσεις με τοξικούς ανθρώπους είναι εξαιρετικά επώδυνες, αλλά είναι επίσης και πολύ διδακτικές. Αναγνωρίστε ότι έχετε πια ανακαλύψει περισσότερα για το τι χρειάζεστε από μια σχέση, τα βαθύτερα ευάλωτά σας σημεία και την αξιοθαύμαστη ικανότητα να επουλώνετε τις πληγές σας.

Επιπροσθέτως, η διεργασία της συγχώρεσης μας διδάσκει πώς να ζήσουμε στο παρόν, αντί να αναλωνόμαστε στο παρελθόν ή να στρεσαριζόμαστε για το μέλλον. Όταν μπορέσουμε να απολαύσουμε και να βιώσουμε πλήρως κάθε στιγμή που περνά, επιτρέπουμε στον εαυτό μας να νιώσει ευτυχισμένος.

Τέλος, όσον αφορά στο ζήτημα της συγχώρεσης κάποιου που συνεχίζει να σας πληγώνει, βεβαιωθείτε ότι το διαχωρίζετε πλήρως από την ανοχή σε μελλοντικά συναισθηματικά τραύματα. Η συγχώρεση και το τέλος μιας σχέσης δεν είναι αμοιβαία αποκλειόμενα. Μπορείτε να προσφέρετε συγχώρεση, αλλά και πάλι να αρνηθείτε να κρατήσετε στη ζωή σας ένα τοξικό άτομο. Και σε κάποιες περιπτώσεις, αυτό είναι ακριβώς που χρειάζεστε για να ανακτήσετε τη χαμένη αγάπη και αυτοεκτίμηση.

Η σοφία του να συμπεριφέρεσαι κάθε στιγμή όπως της ταιριάζει

Συχνά, ο αναζητητής έρχεται αντιμέτωπος με μια αλήθεια. Αντιλαμβάνεται ότι από τη συμπεριφορά του εξαρτάται η συμπεριφορά του άλλου και το ανάποδο. Είναι η στιγμή που τα μάτια του αρχίζουν να βλέπουν αλλιώς, τα αυτιά του ακούνε άλλα από αυτά που του λέει ο συνομιλητής του. Ο νους του αρχίζει να καταλαβαίνει τα κρυμμένα. Αν θέλαμε να είμαστε λυρικοί θα λέγαμε «Φωτίστηκε»!

Ναι λοιπόν! Οι συμπεριφορές των ανθρώπων είναι συγκοινωνούντα δοχεία. Δεν μπορεί στο ένα δοχείο να έχει πίκρα και δηλητήριο και στο άλλο που συγκοινωνεί μαζί του να συνεχίσει να έχει μέλι και πετιμέζι. Κάτι άλλο θα προκύψει, ανάλογα με τη δοσολογία, την πυκνότητα ή άλλους παράγοντες. Χρησιμοποιούμε ακραίο παράδειγμα για την αντίληψη της συνθήκης. Η ζωή όμως δεν είναι έτσι ακριβώς. Στην επικοινωνία δύο ανθρώπων πολλοί παράγοντες διαμορφώνουν τους τρόπους. Ερχόμενοι αντιμέτωποι οι άνθρωποι δίνουν αυτά που διαθέτουν, γιατί δεν ξέρουν αλλιώς, δεν έχουν άλλα.

Αν ο τρόπος που έμαθε κάποιος είναι ανταγωνιστικός, ανταγωνισμό θα φέρει μέσα στη σχέση. Αν είναι εγωκεντρικός, ο εγωκεντρισμός του αργά ή γρήγορα θα κυριαρχήσει. Αντίθετα, αν είναι δοτικός και διευκολυντικός θα φανεί και αυτό σύντομα. Δεν είναι οι άνθρωποί κακοί και μίζεροι. Δεν είναι εκδικητικοί και επιθετικοί. Πονεμένοι είναι. Τραύματα κουβαλούν και ερχόμενοι σε συνάφεια με τους άλλους πασχίζουν να τα επουλώσουν, να τα θεραπεύσουν και τις πιο πολλές φορές να τα κρύψουν, να τα απωθήσουν, να τα ξεχάσουν. Δεν ξέρουν τον τρόπο της αληθινής επικοινωνίας. Κανείς δεν τους τον έμαθε.

Εκείνος που θα αντιληφθεί πρώτος αυτή την αλήθεια, έχει και την ευθύνη να οδηγήσει την ανταλλαγή των υλικών μέσα στη σχέση με περισσότερη σοφία και διάκριση. Χρειάζεται να δημιουργήσει καλύτερες συνθήκες για την αλληλεπίδρασή τους. Πόσο δύσκολο είναι να αφήσει κανείς την εγωιστική του τοποθέτηση, να δει τη σχέση σαν σύνολο αλληλεπιδράσεων και με συνεργατική διαδικασία να οδηγήσει τα πράγματα αλλιώς; Ένα εργαλείο για αυτή τη φάση της διαδικασίας της αλλαγής είναι η «παραγωγή συμπεριφοράς». Συχνά δεν γίνεται αντιληπτή η λεπτοφυής φροντίδα και η αγάπη που κρύβει μια τέτοια απόφαση. Πρόχειρα και βιαστικά εκλαμβάνεται ως υποκρισία και απορρίπτεται χωρίς το βάθος της επεξεργασίας που της αρμόζει.

Παράγω τη συμπεριφορά που χρειάζεται ο άλλος, η συνθήκη, η κατάσταση για να κινηθούμε προς τον κοινό στόχο, για να αποφύγουμε τον ανταγωνισμό και την αντιπαράθεση, σημαίνει αντιλαμβάνομαι πως πονάει ο άλλος και έτσι πονεμένος που είναι δεν μπορεί παρά να αναπαράγει τον πόνο του. Όποιος λοιπόν σταθεί αγέρωχα σαν κυματοθραύστης του πόνου θα είναι ο σοφότερος της παρέας. Δεν είναι;

Παράγω λοιπόν σιωπή την ώρα που κυκλοφορεί γύρω μου θυμός. Παράγω κατανόηση την ώρα που το νήπιο χτυπιέται στο πάτωμα επιμένοντας πως θέλει αυτό ή εκείνο. Αγνοώ όλα τα άλλα και παράγω τη συνθήκη εκείνη που θα οδηγήσει την ένταση στην εκτόνωσή της. Αν χρειάζεται μάλιστα να πω «Καταλαβαίνω την ανάγκη σου και θέλω πολύ να σου πω πως επειδή σε αγαπώ πολύ δεν θα σου πάρω αυτό που ζητάς», θωπεύοντας το κεφαλάκι του είμαι στη θέση του σοφού μέντορα και προπονητή ζωής.

Πόσοι καυγάδες θα αποφεύγονταν, πόσες κακοποιητικές συμπεριφορές θα έλειπαν, πόσα περιττά λόγια δεν θα είχαν ειπωθεί. Αν απλά κάποιος μας μάθαινε εκεί στα πρώιμα στάδια της ζωής μας που σαν σφουγγάρι ρουφάμε τον περίγυρο, πως το να παράγεις τη συμπεριφορά που χρειάζεται η ώρα και στιγμή είναι εργαλείο εξέλιξης. Αρκεί να ξέρω πως το κάνω και για τους δύο μας. Αρκεί την άλλη στιγμή, όταν η ατμόσφαιρα θα έχει γλυκάνει, να μοιραστώ μαζί σου τη γνώμη μου γι’ αυτό ή εκείνο που προηγήθηκε και ήταν σκληρό ή άσχημο ή δυσλειτουργικό.

Είναι εξαιρετικά σημαντικό και αυτό το σημείο. Αν απλά παραμείνω στην παραγωγή συμπεριφοράς, είναι σίγουρο πως θα αποφύγω την κακοτοπιά, αλλά αν συνεχίσω χωρίς ίσως να γίνει κατανοητό και στον άλλον όταν θα έχει εξομαλυνθεί η κατάσταση, είναι πολύ εύκολο να χάσει την ουσία της η συνειδητή αυτή συμπεριφορά. Είναι εύκολο να εκληφθεί ως κάτι άλλο από αυτό που πραγματικά είναι και το αποτέλεσμα να είναι το αντίθετο σε πολλά επίπεδα και για τον πομπό και για τον δέκτη. Σύνεση λοιπόν και συνειδητότητα χρειάζεται η κάθε αλλαγή. Πολλές φορές αρκεί και μόνο να τολμήσω να κάνω το διαφορετικό. Αρκεί να δοκιμάσω. Αν δοκιμάσω θα μάθω!

Αν αυτή την εφαρμογή τη μεταφέρουμε στη συντροφική σχέση ή στην επαγγελματική πόσο πιο όμορφα και συνεργατικά θα πορευτούμε το μονοπάτι της ζωής αναλογιζόμενοι πως ήρθαμε εδώ για να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι. Δεν γίνομαι καλύτερος άνθρωπος πασχίζοντας να αποδείξω το δίκιο μου. Δεν γίνομαι καλύτερος άνθρωπος όταν θέλω να υπερισχύσει η δική μου άποψη. Δεν γίνομαι καλύτερος άνθρωπος αν ξεχνώ πως μαζί πορευόμαστε, μαζί μαθητεύουμε και μαζί θα εξελίξουμε την κοινωνία που νοσεί μαζί με μας.

Ένας κούκος δεν φέρνει την άνοιξη λένε, μια σχισμή όμως μπορεί να είναι η απαρχή για την κατεδάφιση ενός ολόκληρου φράγματος. Ας ρίξουμε το φράγμα της δυσλειτουργίας στη σχέση με το να παράγουμε τη συμπεριφορά που χρειάζεται η κάθε στιγμή. Η παραγωγή συμπεριφοράς δεν είναι υποκρισία. Είναι βαθύ νοιάξιμο και φροντίδα. Είναι σοφία!

Μην Παίρνετε Τίποτα Προσωπικά

Να μην παίρνετε τίποτε προσωπικά. Ό,τι κι αν συμβαίνει γύρω σας, δεν πρέπει να το παίρνετε προσωπικά. Αν σας συναντήσω στο δρόμο και σας πω ότι είστε βλάκας, χωρίς να σας γνωρίζω, το πρόβλημα δεν το έχετε εσείς, αλλά εγώ. Αν το πάρετε προσωπικά, τότε ίσως πιστέψετε ότι είστε βλάκας. “Πώς το ξέρει;” μπορεί να σκεφτείτε. “Έχει σημαντικές ικανότητες ή είναι τόσο ολοφάνερο ότι είμαι βλάκας;”

Το παίρνετε προσωπικά επειδή συμφωνείτε με ό,τι ακούσατε. Από τη στιγμή που συμφωνείτε, το δηλητήριο σας διαποτίζει και βρίσκεστε παγιδευμένοι στο όνειρο της κόλασης. Εκείνο που σας παγιδεύει είναι αυτό που εγώ αποκαλώ προσωπική σπουδαιότητα. Η προσωπική σπουδαιότητα, το να παίρνουμε δηλαδή τα πράγματα προσωπικά, είναι η μέγιστη εκδήλωση εγωισμού, επειδή υποθέτουμε ότι τα πάντα περιστρέφονται γύρω από εμάς. Μαθαίνουμε να τα παίρνουμε όλα προσωπικά κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσής μας ή της εξημέρωσής μας. Πιστεύουμε ότι είμαστε υπεύθυνοι για τα πάντα. Το εγώ μας κυριαρχεί.

Όμως, οι άλλοι δεν κάνουν τίποτε εξαιτίας σας. Το κάνουν για δικούς τους λόγους. Όλοι οι άνθρωποι ζουν στο δικό τους όνειρο, εγκλωβισμένοι στο δικό τους νου: βρίσκονται σ’έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο απ’αυτόν που ζούμε εμείς. Όταν παίρνουμε κάτι προσωπικά, είναι σαν να υποθέτουμε ότι οι άλλοι γνωρίζουν από τι αποτελείται ο κόσμος μας και προσπαθούμε να επιβάλουμε αυτό τον κόσμο στον δικό τους.

Ακόμα κι όταν μια κατάσταση φαίνεται απόλυτα προσωπική, όταν για παράδειγμα κάποιοι σας προσβάλλουν άμεσα, πάλι η προσβολή δεν έχει καμία σχέση μ’έσας. Ό,τι κι αν πουν, ό,τι κι αν κάνουν, όποια αρνητική άποψη κι αν εκφράσουν, θα είναι με γνώμονα τις παραδοχές που έχουν στο δικό τους μυαλό. Ο τρόπος που βλέπουν τα πράγματα προέρχονται από τα δεδομένα στα οποία προγραμματίστηκαν κατά τη διάρκεια της εξημέρωσής τους.

Αν κάποιος εκφράσει τη γνώμη του και σας πει, “Είσαι πολύ χοντρός/ή”, εσείς μην το πάρετε προσωπικά, επειδή η αλήθεια είναι ότι ο άνθρωπος αυτός είναι αντιμέτωπος με τα δικά του συναισθήματα και τις δικές του πεποιθήσεις ή εντυπώσεις. Ο άνθρωπος αυτός επιχείρησε να σας δηλητηριάσει και αν το πάρετε προσωπικά, τότε οικειοποιείστε το δικό του δηλητήριο. Με το να παίρνετε κάτι προσωπικά, γίνεστε εύκολη λεία για τους κυνηγούς- αυτούς που εξασκούν τη μαύρη μαγεία. Μπορούν να αιχμαλωτίσουν την προσοχή σας με μια μόνο άποψη και να ενσταλάξουν μέσα σας όσο δηλητήριο επιθυμούν, ακριβώς επειδή εσείς πήρατε προσωπικά αυτό που σας είπαν.

Φορτώνεστε, έτσι, όλα τα συναισθηματικά τους σκουπίδια. Αν, όμως, δεν παίρνατε τίποτε προσωπικά, θα ήσαστε προστατευμένοι κι ας βρισκόσαστε στη μέση της κόλασης. Η ανοσία στο δηλητήριο της κόλασης είναι το δώρο αυτής της συμφωνίας.

Όταν παίρνετε κάτι προσωπικά, τότε νιώθετε προσβεβλημένοι και η αντίδρασή σας είναι να υπερασπιστείτε τις πεποιθήσεις σας δημιουργώντας έτσι εντάσεις. Μεγαλοποιείτε κάτι ασήμαντο, επειδή νιώθετε την ανάγκη να έχετε εσείς δίκιο κι όλοι οι άλλοι άδικο. Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας, τους μεταφέρετε τις δικές σας απόψεις. Με τον ίδιο τρόπο, ό,τι νιώθετε ή κάνετε δεν είναι παρά μια προβολή του προσωπικού σας ονείρου, μια αντανάκλαση των δικών σας παραδοχών. Ό,τι λέτε, ό,τι πράττετε, ό,τι πιστεύετε βασίζονται στις παραδοχές που έχετε κάνει- συνεπώς, οι απόψεις σας δεν έχουν καμιά σχέση μ’εμένα.

Εγώ δεν δίνω σημασία στη γνώμη που έχετε για το άτομό μου και δεν παίρνω προσωπικά την άποψή σας. Δεν το παίρνω προσωπικά, όταν κάποιοι μου λένε, “Μιγκέλ, είσαι ο καλύτερος άνθρωπος που έχω γνωρίσει”, όπως δεν το παίρνω προσωπικά όταν μου λένε το αντίθετο. Ξέρω πολύ καλά πως όταν κάποιος είναι ευτυχισμένος, θα μου πει, “Μιγκέλ, είσαι υπέροχος άνθρωπος”, ενώ όταν ο ίδιος αυτός άνθρωπος θυμώσει μαζί μου, θα μου πει, “Μιγκέλ είσαι ανυπόφορος! Πώς τολμάς να λες τέτοια πράγματα;” Εγώ δεν επηρεάζομαι σε καμιά από τις δύο περιπτώσεις, γιατί γνωρίζω τι είμαι. Δεν αισθάνομαι την ανάγκη της αποδοχής. Δεν αποζητώ την καλή γνώμη κάποιου ούτε με φοβίζει η κακή του γνώμη.

Όχι, δεν το παίρνω προσωπικά. Ό,τι κι αν πιστεύετε, ό,τι κι αν νιώθετε για μένα, ξέρω ότι το πρόβλημα δεν είναι δικό μου αλλά δικό σας. Είναι ο τρόπος με τον οποίο βλέπετε τον κόσμο. Δεν το παίρνω προσωπικά, γιατί στην ουσία είστε αντιμέτωποι με τον εαυτό σας, κι όχι μ’εμένα. Η γνώμη που θα σχηματίσουν οι άλλοι βασίζεται στο δικό τους σύστημα πίστης, συνεπώς οτιδήποτε σκεφτούν για μένα αφορά, στην πραγματικότητα, τους ίδιους.

Μπορεί να μου πείτε, για παράδειγμα, “Μιγκέλ, με πληγώνει αυτό που λες”. Ωστόσο, δεν είναι αυτό που σας λέω εκείνο που σας πονάει- σας πονούν οι ήδη υπάρχουσες πληγές σας, τις οποίες άγγιξα με τα λόγια μου. Εσείς πληγώνετε τον εαυτό σας. Εγώ δεν πρόκειται ποτέ να το πάρω προσωπικά. Όχι επειδή δεν σας εκτιμώ ή δεν σας εμπιστεύομαι, αλλά γιατί ξέρω ότι βλέπετε τον κόσμο μέσα από διαφορετικό πρίσμα- το δικό σας πρίσμα. Δημιουργείτε μέσα στο μυαλό σας μια ολοκληρωμένη κινηματογραφική ταινία, στην οποία εσείς είστε ο σκηνοθέτης, ο παραγωγός και ο πρωταγωνιστής ή η πρωταγωνίστρια. Όλοι οι άλλοι παίζουν δεύτερους ρόλους. Το έργο είναι δικό σας.

Ο τρόπος που βλέπετε αυτό το έργο στην οθόνη σας, έχει να κάνει με τις συμφωνίες που έχετε συνάψει με τη ζωή. Το δικό σας πρίσμα είναι κάτι προσωπικό – είναι μονάχα η δική σας αλήθεια. Έτσι, όταν θυμώνετε μαζί μου, ξέρω ότι με τον εαυτό σας έχετε έρθει αντιμέτωποι. Εγώ αποτελώ μόνο την αφορμή της οργής σας. Και θυμώνετε επειδή φοβάστε, επειδή είστε παγιδευμένοι στα δίχτυα του φόβου. Αν δεν φοβάστε, τότε αποκλείεται να θυμώσετε μαζί μου. Αν δεν φοβάστε, αποκλείεται να με μισήσετε. Αν δεν φοβάστε, αποκλείεται να αισθανθείτε ποτέ ζήλια ή θλίψη.

Δεν υπάρχει χώρος για αρνητικά συναισθήματα όταν ζείτε χωρίς φόβο, όταν αγαπάτε. Είναι λογικό να αισθάνεστε καλά όταν είστε απαλλαγμένοι από αυτά τα συναισθήματα. Κι όταν αισθάνεστε καλά, τα πάντα γύρω σας είναι καλά και, κατά συνέπεια, τα πάντα σας κάνουν ευτυχισμένους. Αγαπάτε όλο τον κόσμο, επειδή αγαπάτε τον εαυτό σας. Επειδή σας αρέσει ο εαυτός σας. Επειδή νιώθετε ικανοποιημένοι από τη ζωή σας. Επειδή είστε απόλυτα ευχαριστημένοι με την ταινία που γυρίζετε, ευχαριστημένοι με τις συμφωνίες που έχετε συνάψει με τη ζωή. Είστε ήρεμοι κι ευτυχισμένοι. Ζείτε σε μια κατάσταση μακαριότητας, όπου τα πάντα είναι υπέροχα γύρω σας. Μέσα σε αυτή τη μακαριότητα, κάνετε διαρκώς έρωτα με κάθε τι που αντικρίζετε.

DON MIGUEL RUIZ, ΟΙ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

Να μην αντιστεκόμαστε στα συναισθήματα

Η επίγνωση είναι σαν ένας άδειος χώρος. Το γεγονός ότι κάποιος αισθάνεται πρώτα ένα συναίσθημα, σημαίνει ότι η επίγνωση έχει ήδη επιτρέψει στο συναίσθημα αυτό να έρθει στην επιφάνεια.

Αλλά μετά έρχεται και ο νους που το κρίνει ως αρνητικό και το καταπιέζει. Αντί να λέμε "καλωσόρισε το συναίσθημα", πιο σωστό είναι να λέμε "επίτρεψε στο συναίσθημα να υπάρξει", γιατί το "καλωσόρισε" δηλώνει κάτι το ενεργητικό, ενώ η επίγνωση δεν χρειάζεται να κάνει τίποτα, απλά επιτρέπει στα συναισθήματα να υπάρξουν και να βγουν στην επιφάνεια.

Αυτή η αποδοχή δεν είναι μια νοητική δραστηριότητα. Δεν είναι κάτι που κάνουμε, είναι κάτι που είμαστε. Είμαστε αυτή η αποδοχή. Η φύση της επίγνωσης είναι η απόλυτη αποδοχή, η δεκτικότητα, η παντελής απουσία κάθε αντίστασης. Δεν χρειάζεται καν να μάθουμε να είμαστε έτσι, ή να εκπαιδεύσουμε την επίγνωση για να είναι δεκτική.

"Παρατηρώ και νιώθω", αυτή είναι η φύση της επίγνωσης και αυτή είναι η σωστή στάση απέναντι στα συναισθήματα. Η επίγνωση δεν έχει καν κάποιο κίνητρο για να εξαφανίσει τα συναισθήματα. Μόνο ο νους είναι αυτός που λέει "δεν μου αρέσουν, θέλω να τα εξαφανίσω και για να τα εξαφανίσω πρέπει πρώτα να τα αποδεχτώ".

Υπάρχει ένας τρόπος για να δούμε αν είμαστε όντως ειλικρινείς ότι δεν προσπαθούμε να εξαφανίσουμε ή να καταπιέσουμε τα συναισθήματα. Ο τρόπος αυτός είναι να κάνουμε την ερώτηση στον εαυτό μας "θα μπορούσα να ζήσω με αυτό το συναίσθημα για όλη μου τη ζωή;" Η απάντηση πρέπει να είναι "ναι". Αν η απάντηση είναι "όχι", σημαίνει ότι προσπαθούμε να αποδεχτούμε τα συναισθήματα με σκοπό να τα εξαλείψουμε. Και αυτό είναι ένα σημάδι που δείχνει την παρουσία του ξεχωριστού εαυτού, του Εγώ.

Τα συναισθήματα αυτά έχουν συσσωρευτεί εξαιτίας του Εγώ και θα φύγουν μόνο όταν τα αποδεχτούμε πλήρως έτσι όπως είναι, χωρίς να προσπαθεί πάλι το Εγώ να απαλλαγεί από αυτά. Είναι μια διαδικασία που παίρνει χρόνο, χρόνια. Αλλά η απόλυτη επίγνωση και αποδοχή σιγά σιγά μειώνει την πυκνότητα αυτών των συναισθημάτων και καθαρίζει το σώμα από τα απομεινάρια του παρελθόντος.

Αυτοπεποίθηση

«Η αυτοπεποίθηση προκύπτει όχι από το να έχεις πάντα δίκιο, αλλά από το να μη φοβάσαι να έχεις άδικο». Peter T. McIntyre.

Όταν ακούμε τη λέξη «αυτοπεποίθηση» έχουμε μάθει να κάνουμε αυτόματους και συγκεκριμένους συνειρμούς. Επιμονή, αποφασιστικότητα, δύναμη και καλή γνώμη για αυτό που λέγεται «εαυτός», είναι η ερμηνεία μας για την αυτοπεποίθηση. Κάθε αρετή, έχει όμως το κόστος της. Για να έχουμε τα παραπάνω, χρειάζεται να έχουμε και άλλα…πολύ πιο δύσκολα!

Να τα έχουμε καλά με τον εαυτό μας.
Αυτοπεποίθηση είναι πολλά πράγματα. Ταυτόχρονα, δεν είναι κάποια πράγματα.

Τι δεν είναι «αυτοπεποίθηση»;

Δεν είναι η αλαζονεία.
Δεν είναι η έπαρση
Δεν είναι η κούφια κομπορρημοσύνη
Δεν είναι η αδιαλλαξία
Δεν είναι η επιτηδευμένη επίδειξη
Δεν είναι η μεγαλομανία.

Όλα αυτά τα «δεν», μας οδηγούν σιγά-σιγά στην ουσία της αυτοπεποίθησης που είναι αυτό που χοντρικά λέμε «να τα έχουμε βρει με τον εαυτό μας». Είναι λοιπόν η αυτοπεποίθηση προϊόν της αυτογνωσίας; Σαφώς και είναι. Πρέπει να βρούμε τα πράγματα που δεν μπορούμε να κάνουμε ή όσα χρειαζόμαστε τρομακτική βελτίωση. Αυτά τα πράγματα, δεν πρέπει να τα εξομολογούμαστε μόνο στον εαυτό μας…

Διάλογος και επικοινωνία: Οι αποδείξεις ότι δεν είμαστε (οι) μόνοι στον κόσμο.

Αν κάτι μας δίνει χώρο και μας ανοίγει το δρόμο προς την αληθινή αυτοπεποίθηση, είναι η διαλλακτικότητα. Μέσα από τον διάλογο ανακαλύπτουμε τα όριά μας και ανακαλύπτουμε πράγματα που δεν έχουμε ακούσει. Δεν μπορούμε όχι μόνο να έχουμε πάντα δίκιο, αλλά και να έχουμε όλες τις οπτικές πάνω σε οποιοδήποτε ζήτημα.

Η υπερβολική «αυτοεκτίμηση», οδήγησε τον Ίκαρο σε ελεύθερη πτώση. Το ξέρουμε από την Ελληνική Μυθολογία.

Ο Ίκαρος, δεν άκουσε τη συμβουλή του Δαίδαλου (εξίσου αλαζόνας) και τελικά, συνέβη το μοιραίο. Συμβουλή; Για να μπορούμε να ακούμε συμβουλές, πρέπει να είμαστε ανοικτοί και ανεκτικοί στην κριτική. Διάλογος. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος να αποκτήσουμε ειλικρινή και γνήσια επικοινωνία.

Γιατί προτιμούμε τον διάλογο;

Ο διάλογος μας κάνει εξομολογούμενους.
Μας μαθαίνει να εμπιστευόμαστε.
Μας ασκεί στο να μη φοβόμαστε να «εκτεθούμε».
Δείχνει στην πράξη πως είμαστε ειλικρινείς.
Είναι η απόδειξη ότι δεν έχουμε κάτι να «κρύψουμε».
Είναι ο δρόμος προς τον σεβασμό των άλλων.

Η σύνθεση και η συγχώρεση.
Ο Peter McIntyre, μας λέει πως αυτοπεποίθηση είναι η άφοβη παραδοχή όταν έχουμε άδικο. Στην θεωρία, είναι εύκολο όμως έχουμε τον εγωισμό ως εμπόδιο. Εδώ, πρέπει να φερθούμε έξυπνα. Όταν νιώθουμε να υψώνονται τα εγωιστικά τείχη της αδιαλλαξίας, ας σκεφτούμε την σύνθεση απόψεων. Αν κάπου έχουμε λάθος, ας το διορθώσουμε μέσα από γνώμη κάποιου άλλου. Αν βαδίζουμε λάθος, μια συμβουλή θα έρθει να γεμίσει το κενό που αφήνουν τα ερωτηματικά των αμφιβολιών μας.

Η έγκαιρη παραδοχή του λάθους μας, θα μας ανοίξει διάπλατα την πόρτα της προόδου. Η αυτοπεποίθησή μας θα ενισχυθεί όταν ακολουθήσουμε τις διορθώσεις. Αυτοπεποίθηση είναι τελικά, να εμπιστευόμαστε εκτός του εαυτού μας, και τους άλλους. Σε προσωπικές μας υποθέσεις που αφορούν συντρόφους και φίλους, γνωρίζοντας την ατέλειά μας ως προς το «μονοπώλιο» του δίκαιου, μπορούμε μετά και να συγχωρούμε. Εκεί βρίσκεται η αληθινή αυτοπεποίθηση. Συγχωρούμε τους ανθρώπους για τα λάθη τους γιατί ξέρουμε ότι και εμείς θα κάνουμε, και θα θέλαμε να μας τα συγχωρήσουν.

Σχέδια για φουσκωτό διαστημικό σταθμό γύρω από τη Σελήνη

Η Bigelow Aerospace, γνωστή για τα σχέδια φουσκωτών διαστημικών σταθμών της, ανακοίνωσε συνεργασία με τη United Launch Alliance (ULA) με σκοπό την εκτόξευση- με πύραυλο Vulcan της δεύτερης- ένας σταθμός Β330, ο οποίος προορίζεται να τεθεί ως το 2022 σε χαμηλή τροχιά γύρω από τη Σελήνη για να λειτουργήσει ως αποθήκη.

«Το σχέδιό μας για σεληνιακή αποθήκη προορίζεται να ενισχύσει άλλα σχέδια, τα οποία έχουν μακροπρόθεσμα στόχο την αποστολή ανθρώπων στον Άρη. Θα παρέχει στη NASA και την Αμερική μια συναρπαστική και οικονομική από πρακτικής άποψης ευκαιρία για μια επιτυχία που μπορεί να λάβει χώρα σε μικρό χρονικό διάστημα. Αυτή η σεληνιακή αποθήκη θα μπορούσε να αναπτυχθεί εύκολα ως το 2022 για να υποστηρίξει τα αναζωογονημένα σχέδια της χώρας για επιστροφή στη Σελήνη» είπε ο Ρόμπερτ Μπίγκελοου, πρόεδρος της Bigelow Aerospace.

Ένας τέτοιος σταθμός θα μπορούσε να βοηθήσει, λειτουργώντας ως σταθμός ανεφοδιασμού, τόσο σε αποστολές της NASA, όσο και σε εταιρικές, εμπορικού χαρακτήρα, αποστολές. Επιπλέον, θα μπορούσε να βοηθήσει στο να καταστεί η Σελήνη χώρος για εκπαίδευση αστροναυτών, αλλά και στο να εξερευνηθεί εκτενώς ο φυσικός μας δορυφόρος.

Βάσει των σχεδίων της εταιρείας, όταν το Β330 τεθεί σε τροχιά η Bigelow Aerospace θα προβεί στον πλήρη εξοπλισμό του και θα αποδείξει τη λειτουργικότητά του. Όταν είναι πλήρως λειτουργικός, θα εκτοξευτούν δύο σκάφη- κινητήρες και ο σταθμός θα αποσταλεί σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη. Σημειώνεται πως το Β330, σύμφωνα με την εταιρεία, είναι ένας αυτόνομος διαστημικός σταθμός για εμπορική χρήση, που μπορεί να λειτουργεί σε χαμηλή γήινη τροχιά, και είναι συγκρίσιμος με το 1/3 της χωρητικότητας του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού. Η Bigelow Aerospace αναπτύσσει ήδη δύο τέτοιους σταθμούς, που προορίζονται να είναι έτοιμοι για εκτόξευση μετά το 2020.

Aρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι και η Eυδαιμονία

Όλοι οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, από τον Σωκράτη και μετά, συμφωνούσαν ότι ο τελικός στόχος του ανθρώπου είναι η ευδαιμονία και ότι αυτό που αναζητούν οι άνθρωποι σε κάθε τους πράξη είναι η ευτυχισμένη ζωή. Παρακάτω θα παραθέσω τις κυριότερες θεωρήσεις περί της ευδαιμονίας. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε ότι από αυτές τις απόψεις ξεκινούν όλες οι φιλοσοφικές θεωρίες για την ηθική.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ

Ο Σωκράτης εισήγαγε την θεωρία της γνώσης, βασισμένη πάνω στις ηθικές έννοιες και όχι στις υλικές αρχές, πίστευε ότι «η αρετή είναι ευδαιμονία». Αντίθετα, οι σοφιστές δίδασκαν ότι η αρετή είναι μια τέχνη που διδάσκεται και αφορά την προσωπική επιτυχία στην ζωή, χωρίς να υπόκεινται σε απόλυτες ηθικές αρχές και αξίες, αφού απόλυτη γνώση δεν υπάρχει. Ο Σωκράτης δίδασκε ότι «η αρετή είναι γνώση», δηλαδή ότι η αρετή μπορεί να αποκτηθεί μέσα από την ορθή και την απόλυτη γνώση. Η ορθή γνώση, σύμφωνα με τον Σωκράτη, είναι η γνώση των απόλυτων ηθικών εννοιών που βρίσκονται σε λανθάνουσα κατάσταση μέσα στον άνθρωπο και μπορεί να επιτευχθεί με την αυτογνωσία. Για τον Σωκράτη «ουδείς εκών κακός», δηλαδή κανένας δεν κάνει κακό με την θέλησή του, αλλά, αντίθετα η κακία οφείλεται απλά στη άγνοια.

ΠΛΑΤΩΝ

Ο Πλάτων, ισχυρίζονταν ότι η ευδαιμονία μπορεί να επιτευχθεί με την γνώση του κόσμου των ιδεών, οι οποίες αποτελούν τα τέλεια πρότυπα, όχι μόνο των ηθικών εννοιών, όπως υποστήριζε ο Σωκράτης, αλλά και των γνωστικών εννοιών, καθώς και όλων των πραγμάτων που αποτελούν τον ορατό κόσμο και που δεν είναι παρά «είδωλα» ή «μιμήματα» των Ιδεών. Για να γνωρίσει ο άνθρωπος τον κόσμο των Ιδεών, θα πρέπει να χρησιμοποιήσει όχι τις αισθήσεις του, αλλά τον νου του, ο οποίος είναι μέρος της ψυχής του. Με την γνώση των Ιδεών ο άνθρωπος ελαφρύνει την ψυχή του, ελευθερώνει το σώμα του από την φυλακή και από το σκοτάδι της αμάθειας που της επιβάλλει η επίγεια ζωή, και την βοηθά να ανυψωθεί προς το φως και την ύψιστη Ιδέα του Αγαθού, τον Θεό. Έτσι, προορισμός του ανθρώπου είναι από την μία η φυγή από το υλικό από τον υλικό κόσμο και από την άλλη η ομοίωσή του με τον Θεό, η οποία επιτυγχάνεται με τον αρμονικό συνδυασμό των τριών αρετών που αντιστοιχούν στα τρία μέρη της ψυχής, δηλαδή της «σοφίας», της «ανδρείας» και της «σωφροσύνης». Ο συνδυασμός των τριών αυτών αρετών γεννά την τέταρτη κύρια αρετή, «την δικαιοσύνη», γι αυτό ο δίκαιος άνθρωπος είναι ο πλησιέστερος στον Θεό, άρα και ο πιο ευτυχής.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

Ο Αριστοτέλης, αν και μαθητής του Πλάτωνος, πίστευε ότι η θεωρία του ιδανικού κόσμου των Ιδεών ήταν τελείως φανταστική και ότι, αντίθετα, ο ορατός κόσμος είναι απόλυτα αληθινός. Αφού ταξινόμησε τις αρετές σε δύο μεγάλες κατηγορίες, «τις ηθικές» και «τις διανοητικές», κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ευδαιμονία μπορούσε να επιτευχθεί κατά πρώτο λόγο με την άσκηση των διανοητικών αρετών, και κατά δεύτερο λόγο με την άσκηση των ηθικών αρετών, διότι η διανοητική ενέργεια συνίσταται στην καθαρή σκέψη και στην ενατένιση της αλήθειας και του ύψιστου αγαθού, του Θεού.

ΚΥΝΙΚΟΙ

Οι Κυνικοί φιλόσοφοι ισχυρίζονταν ότι οι όλες οι κοινωνικές συμβάσεις και οι καθιερωμένες ανθρώπινες αξίες είναι περιττές και ότι η ευδαιμονία μπορεί να επιτευχθεί μόνο με μια ζωή όσο γίνεται πιο απλή και φυσική, όπως είναι η ζωή των ζώων. Επίσης, πίστευαν ότι ο άνθρωπος έπρεπε να απαλλαχθεί από τα δεσμά της «Πόλης-Κράτους», καθώς και των ιδανικών της. αξίζει να σημειωθεί ότι το όνομα «Κυνικός» προήλθε από το ψευδώνυμο κύων=σκύλος, που είχε δοθεί στον Διογένη, τον διασημότερο εκπρόσωπο των Κυνικών, για την αναισχυντία του.

ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΤΕΣ

Οι Σκεπτικιστές, με πρώτο από όλους των Πύρρωνα τον Ηλείο, πίστευαν ότι τόσο οι αισθήσεις, όσο και οι γνώσεις μας εξαπατούν και επομένως, η ορθή γνώση της φύσης των πραγμάτων δεν μπορεί να αποκτηθεί μέσω της εμπειρίας του ορατού κόσμου. Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτούς, για να φτάσει κανείς στην ευδαιμονία πρέπει να αμφισβητεί συνεχώς τις δοξασίες όλων των ανθρώπων (ακόμα και των φιλοσόφων) και να μην εκφέρει γνώμη ή οποιαδήποτε άποψη, παρά μόνο για τις προσωπικές του εμπειρίες. Μια τέτοια στάση, πίστευαν οι Σκεπτικιστές, προσφέρει ανακούφιση στους ανθρώπους, που δεν γνωρίζουν την πραγματικότητα, τους απαλλάσσει από τον δογματισμό, τους προτρέπει να ζουν σύμφωνα με τη φύση και τους χαρίζει την υπέρτατη αρετή, που δεν είναι άλλη από την πνευματική γαλήνη (αταραξία).

ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΙ

Σύμφωνα με τους Επικουρείους, η ευδαιμονία συνίσταται στην ψυχική ηρεμία (αταραξία) και επιτυγχάνεται με την αναζήτηση της ηδονής. Οι Επικούρειοι με τον όρο «ηδονή» δεν εννοούσαν την ηδονή που κρύβεται στις απολαύσεις και στις διασκεδάσεις («ενεργή» ή «κινητική» ηδονή, ηδονή εν κινήσει), αλλά την ηδονή που συνοδεύει την πλήρη απουσία πόθου και πόνου (απονία), δηλαδή την σωματική υγεία και την ψυχική ηρεμία («στατική» ηδονή, ηδονή καταστηματική). Έτσι, για τους Επικουρείους, η ευτυχισμένη ζωή είναι μια ζωή απαλλαγμένη από τους φόβους και τις οδυνηρές σκέψεις, οι οποίες μπορούσαν να προκαλέσουν ψυχική και σωματική οδύνη.

ΣΤΩΪΚΟΙ

Οι Στωϊκοί (ιδρυτής ο Ζήνων ο Κιτιεύς), πίστευαν ότι η αρετή είναι αρκετή για να φτάσει κανείς στην ευδαιμονία. Σύμφωνα με αυτούς, η αρετή είναι το μόνο αγαθό για τον άνθρωπο, γιατί είναι πάντα ευεργετική. Η καταγωγή, η κοινωνική θέση, ο πλούτος, οι απολαύσεις, οι οποιεσδήποτε αξίες που ταύτιζαν την ευτυχία με τα υλικά αγαθά, δεν είχαν καμμία σημασία με τους Στωϊκούς. Όλες αυτές οι αξίες ήταν –όπως έλεγαν οι Στωϊκοί- «αδιάφορες» και δεν συνεισέφεραν τίποτα όσον αφορά στην πορεία προς την αρετή, αφού οι άνθρωποι μπορούσαν να τις χρησιμοποιήσουν καλά ή άσχημα. Αντίθετα, οι Στωϊκοί πίστευαν ότι τα ενάρετα άτομα έχουν ό,τι χρειάζονται για να είναι ευτυχή, και, επομένως, η ευδαιμονία είναι εφικτή, όχι μόνο για τους προικισμένους από την ζωή με πλούτο και κοινωνική θέση, αλλά και για όσους έχουν λιγότερη τύχη όπως οι φτωχοί, οι σκλάβοι, οι κατώτερες κοινωνικές τάξεις. Η αρετή συνίσταται σε μια ζωή σύμφωνα με την φύση, δηλαδή σύμφωνα με την λογική ή τον λόγο (νου) του Θεού, με την οποία είναι προικισμένος κάθε άνθρωπος ως μέρος της φύσης και η οποία, αν και υπάρχει ατελής μέσα του, μπορεί να τελειοποιηθεί με την αυτογνωσία. Ο ενάρετος άνθρωπος χαρακτηρίζεται από «απάθεια» και «αταραξία».

ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΚΟΙ

Οι Νεοπλατωνικοί πρεσβεύουν την θέση ότι ο δρόμος προς την ευδαιμονία είναι η ανάταση της ψυχής και η ομοίωσή της με τον Θεό. Σκοπός του ανθρώπου είναι να βοηθήσει την ψυχή του να επανέλθει, μετά τον θάνατο, στην αρχική της κατάσταση, σε έναν ανώτερο κόσμο.