ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Τρῳάδες (568-633)

ΧΟ. Ἑκάβη, λεύσσεις τήνδ᾽ Ἀνδρομάχην

ξενικοῖς ἐπ᾽ ὄχοις πορθμευομένην;
570 παρὰ δ᾽ εἰρεσίᾳ μαστῶν ἕπεται
φίλος Ἀστυάναξ, Ἕκτορος ἶνις.
ποῖ ποτ᾽ ἀπήνης νώτοισι φέρῃ,
δύστανε γύναι, πάρεδρος χαλκέοις
Ἕκτορος ὅπλοις σκύλοις τε Φρυγῶν
δοριθηράτοις,
575 οἷσιν Ἀχιλλέως παῖς Φθιώτας
στέψει ναοὺς ἀπὸ Τροίας;

ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ
Ἀχαιοὶ δεσπόται μ᾽ ἄγουσιν. [στρ. α]
ΕΚ. οἴμοι. ΑΝ. τί παιᾶν᾽ ἐμὸν στενάζεις…
ΕΚ. αἰαῖ. ΑΝ. τῶνδ᾽ ἀλγέων…
580 ΕΚ. ὦ Ζεῦ. ΑΝ. καὶ συμφορᾶς;
ΕΚ. τέκεα, ΑΝ. πρίν ποτ᾽ ἦμεν.

ΕΚ. βέβακ᾽ ὄλβος, βέβακε Τροία… [αντ. α]
ΑΝ. τλάμων. ΕΚ. ἐμῶν τ᾽ εὐγένεια παίδων.
ΑΝ. φεῦ φεῦ. ΕΚ. φεῦ δῆτ᾽ ἐμῶν…
585 ΑΝ. κακῶν. ΕΚ. οἰκτρὰ τύχα…
ΑΝ. πόλεος, ΕΚ. ἃ καπνοῦται.

ΑΝ. μόλοις ὦ πόσις μοι… [στρ. β]
ΕΚ. βοᾷς τὸν παρ᾽ Ἅιδᾳ
παῖδ᾽ ἐμόν, ὦ μελέα.
590 ΑΝ. σᾶς δάμαρτος ἄλκαρ.

ΕΚ. σύ τ᾽, ὦ λῦμ᾽ Ἀχαιῶν… [αντ. β]
ΑΝ. †τέκνων δέσποθ᾽ ἁμῶν†
πρεσβυγενὲς Πρίαμε,
ΑΝ. κοίμισαί μ᾽ ἐς Ἅιδου.

595 ΑΝ. οἵδε πόθοι μεγάλοι… ΕΚ. σχετλία, τάδε πάσχομεν ἄλγη, [στρ. γ]
ΑΝ. οἰχομένας πόλεως… ΕΚ. ἐπὶ δ᾽ ἄλγεσιν ἄλγεα κεῖται.
ΑΝ. δυσφροσύναισι θεῶν, ὅτε σὸς γόνος ἔκφυγεν Ἅιδαν,
ὃς λεχέων στυγερῶν χάριν ὤλεσε πέργαμα Τροίας.
αἱματόεντα δὲ θεᾷ παρὰ Παλλάδι σώματα νεκρῶν
600 γυψὶ φέρειν τέταται· ζυγὰ δ᾽ ἤνυσε δούλια Τροίᾳ.

ΕΚ. ὦ πατρίς, ὦ μελέα… ΑΝ. καταλειπομέναν σε δακρύω, [αντ. γ]
ΕΚ. νῦν τέλος οἰκτρὸν ὁρᾷς. ΑΝ. καὶ ἐμὸν δόμον ἔνθ᾽ ἐλοχεύθην.
ΕΚ. ὦ τέκν᾽, ἐρημόπολις μάτηρ ἀπολείπεται ὑμῶν.
‹ › οἷος ἰάλεμος, οἷά τε πένθη
605 δάκρυά τ᾽ ἐκ δακρύων καταλείβεται ἁμετέροισι
δόμοισιν. ὁ θανὼν δ᾽ ἐπιλάθεται ἀλγέων ἀδάκρυτος.

ΧΟ. ὡς ἡδὺ δάκρυα τοῖς κακῶς πεπονθόσι
θρήνων τ᾽ ὀδυρμοὶ μοῦσά θ᾽ ἣ λύπας ἔχει.
610 ΑΝ. ὦ μῆτερ ἀνδρός, ὅς ποτ᾽ Ἀργείων δορὶ
πλείστους διώλεσ᾽, Ἕκτορος, τάδ᾽ εἰσορᾷς;
ΕΚ. ὁρῶ τὰ τῶν θεῶν, ὡς τὰ μὲν πυργοῦσ᾽ ἄνω
τὰ μηδὲν ὄντα, τὰ δὲ δοκοῦντ᾽ ἀπώλεσαν.
ΑΝ. ἀγόμεθα λεία σὺν τέκνῳ, τὸ δ᾽ εὐγενὲς
615 ἐς δοῦλον ἥκει, μεταβολὰς τοσάσδ᾽ ἔχον.
ΕΚ. τὸ τῆς ἀνάγκης δεινόν· ἄρτι κἀπ᾽ ἐμοῦ
βέβηκ᾽ ἀποσπασθεῖσα Κασάνδρα βίᾳ.
ΑΝ. φεῦ φεῦ·
ἄλλος τις Αἴας, ὡς ἔοικε, δεύτερος
παιδὸς πέφηνε σῆς· νοσεῖς δὲ χἄτερα.
620 ΕΚ. ὧν γ᾽ οὔτε μέτρον οὔτ᾽ ἀριθμός ἐστί μοι·
κακῷ κακὸν γὰρ εἰς ἅμιλλαν ἔρχεται.
ΑΝ. τέθνηκέ σοι παῖς πρὸς τάφῳ Πολυξένη
σφαγεῖσ᾽ Ἀχιλλέως, δῶρον ἀψύχῳ νεκρῷ.
ΕΚ. οἲ ᾽γὼ τάλαινα. τοῦτ᾽ ἐκεῖν᾽ ὅ μοι πάλαι
625 Ταλθύβιος αἴνιγμ᾽ οὐ σαφῶς εἶπεν σαφές.
ΑΝ. εἶδόν νιν αὐτή, κἀποβᾶσα τῶνδ᾽ ὄχων
ἔκρυψα πέπλοις κἀπεκοψάμην νεκρόν.
ΕΚ. αἰαῖ, τέκνον, σῶν ἀνοσίων προσφαγμάτων·
αἰαῖ μάλ᾽ αὖθις, ὡς κακῶς διόλλυσαι.
630 ΑΝ. ὄλωλεν ὡς ὄλωλεν, ἀλλ᾽ ὅμως ἐμοῦ
ζώσης γ᾽ ὄλωλεν εὐτυχεστέρῳ πότμῳ.
ΕΚ. οὐ ταὐτόν, ὦ παῖ, τῷ βλέπειν τὸ κατθανεῖν·
τὸ μὲν γὰρ οὐδέν, τῷ δ᾽ ἔνεισιν ἐλπίδες.

***

Έρχεται ένα αμάξι, που το οδηγούν και το συνοδεύουν Έλληνες στρατιώτες· μέσα στο αμάξι, η Αντρομάχη με τον Αστυάναχτα στην αγκαλιά της· είναι και διάφορα όπλα· ανάμεσά τους ξεχωρίζει μια μεγάλη ασπίδα.
ΚΟΡ. Η Αντρομάχη! Τη βλέπεις, Εκάβη; Με αμάξι αποδώ
ξενικό την περνούν·
570 κι ο Αστυάναχτας, του Έχτορα ο γιος,
στον τρεμάμενο κόρφο της γέρνει.
Πού σε σέρνουνε, δύστυχη,
πάνω στ᾽ όχημ᾽ αυτό;
Κι όπλα χάλκινα του Έχτορα πλάι σου θωρώ
και τρωαδίτικα λάφυρα· ο γιος
τ᾽ Αχιλλέα τους ναούς θα στολίσει μ᾽ αυτά
τους φθιώτικους, όταν εκεί θα γυρίσει απ᾽ την Τροία.

ΑΝΤΡΟΜΑΧΗ, μέσ᾽ από τ᾽ αμάξι.
Με παίρνουν σκλάβα οι Αχαιοί.
ΕΚΑ. Αλί μου, αλί.
ΑΝΤ. Πικρά το στόμα σου λαλεί…
ΕΚΑ. Οϊμέ.
ΑΝΤ. γι᾽ αυτά που εγώ τραβώ…
ΕΚΑ. Ω Δία!
580 ΑΝΤ. και για τη συμφορά;
ΕΚΑ. Παιδιά!
ΑΝΤ. Μας είχες μια φορά.

ΕΚΑ. Η Τροία μας πάει, παν τ᾽ αγαθά.
ΑΝΤ. Ω συμφορά!
ΕΚΑ. Παν τα καλά μου τα παιδιά.
ΑΝΤ. Αχ, αχ.
ΕΚΑ. Για με μοιρολογάς.
ΑΝΤ. Καημός…
ΕΚΑ. της χώρας ο χαμός...
ΑΝΤ. φριχτός.
ΕΚΑ. Την έπνιξε ο καπνός.

ΑΝΤ. Αχ να ᾽ρχόσουνα, καλέ μου…
ΕΚΑ. Το παιδί μου απ᾽ το σκοτάδι,
άμοιρη, φωνάζεις του Άδη.
590 ΑΝΤ. την καλή σου να βοηθήσεις.

ΕΚΑ. Πάρε με, έλα, Πρίαμέ μου...
ΑΝΤ. Πεθερέ κι εσύ, που μύρια
σου ᾽καμαν οι οχτροί μαρτύρια.
ΕΚΑ. κάτω κει να με κοιμίσεις.

Η Αντρομάχη κατεβαίνει από το αμάξι και πηγαίνει κοντά στην Εκάβη· αυτή ανασηκώνεται λίγο.
ΑΝΤ. Πολλά γυρεύεις.
ΕΚΑ. Δύστυχη, πολλές κι οι συμφορές μας.
ΑΝΤ. Η χώρα πάει.
ΕΚΑ. Κι οι συμφορές η μια πάνω στην άλλη.
ΑΝΤ. Τον Άδη ο Πάρης ξέφυγε —γι᾽ αυτό οι θεοί οργιστήκαν—
και γκρέμισε τα κάστρα μας για μια κακιά γυναίκα.
Πλάι στης Παλλάδας το ναό πλεν τα κουφάρια στο αίμα,
600 θροφή για τα όρνια, και ζυγός σκλαβιάς στην Τροία βαραίνει.

ΕΚΑ. Δόλια πατρίδα, ...
ΑΝΤ. Ρέουν πικρά τα δάκρυα, που σ᾽ αφήνω…
ΕΚΑ. τώρα όλα παν.
ΑΝΤ. και σπίτι, εσέ, που ᾽χα παιδοκομήσει.
ΕΚΑ. Παιδάκια μου, χαθήκατε, κι έρμη απομένει τώρα
στη ρημαγμένη χώρα μας η μάνα σας, ω θρήνοι!
Και για τα σπίτια μας κυλούν τα δάκρυα μας ποτάμια.
Μα οι πεθαμένοι λησμονούν τις πίκρες και δεν κλαίνε.

ΚΟΡ. Οι δύστυχοι χαρά στα δάκρυα βρίσκουν,
στα θλιβερά τραγούδια και στους θρήνους.
610 ΑΝΤ. Μητέρα του Έχτορά μου, που είχε πλήθος
Αργείους σκοτώσει, αυτά τα βλέπεις τώρα;
ΕΚΑ. Βλέπω έργα θεών, που υψώνουν τιποτένια,
κι αυτά που κάτι τα ᾽λεες τα γκρεμίζουν.
ΑΝΤ. Με το παιδί μου λάφυρο με παίρνουν·
αρχοντοπούλα χτες, σήμερα σκλάβα.
ΕΚΑ. Μοίρα σκληρή· νά, τώρα από κοντά μου
με το στανιό μού αρπάξαν την Κασσάντρα.
ΑΝΤ. Αχ αχ·
κι άλλος θα πρόβαλε Αίας του κοριτσιού σου·
αλλά κι αλλούθε συμφορά σε βρίσκει.
620 ΕΚΑ. Οι συμφορές μου μετρημό δεν έχουν·
παραβγαίνουν ποιά πρώτη να χτυπήσει.
ΑΝΤ. Πέθανε η Πολυξένη σου· τη σφάξαν,
δώρο νεκρού, στον τάφο του Αχιλλέα.
ΕΚΑ. Αλίμονό μου· σκοτεινά ο Ταλθύβιος
μου τα ᾽λεγε, αλλά, νά, ξεκαθαρίζουν.
ΑΝΤ. Την είδα η ίδια· βγήκα από τ᾽ αμάξι,
τη σκέπασα και μοιρολόι τής είπα.
ΕΚΑ. Κόρη μου, κλαίω τ᾽ ανίερο σφάξιμό σου·
οϊμένα, οϊμέ· τί θάνατος σε βρήκε!
630 ΑΝΤ. Πήγε όπως πήγε· κι όμως, πεθαμένη,
από μένα που ζω καλύτερα είναι.
ΕΚΑ. Θάνατος και ζωή δεν είναι το ίδιο·
αυτός, μηδέν· μα η άλλη κρύβει ελπίδες.

Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας: Οι διάλεκτοι της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

8.3 Γιατί αυτή η διάλεκτος και όχι κάποια άλλη;

Απλά, γιατί αυτή ήταν η διάλεκτος της περιοχής όπου ξεκίνησε η επανάσταση του 1821 αλλά και της περιοχής που αποτέλεσε τον πυρήνα του νεαρού ελληνικού κράτους. Ιστορικοί λοιπόν ήταν οι λόγοι που η κοινή ομιλούμενη γλώσσα βασίστηκε κυρίως στην πελοποννησιακή διάλεκτο. Η πελοποννησιακή διάλεκτος, όπως και άλλες διάλεκτοι της νότιας Ελλάδας, δεν «κόβει» τα άτονα φωνήεντα, όπως συμβαίνει στις βόρειες διαλέκτους: πλι (= πουλί), χερ (= χέρι), ούτε έχει τις έντονες ιδιαιτερότητες της ποντιακής ή της κυπριακής. Γι' αυτό και στη δημοτική που μιλάμε σήμερα λέμε πουλί και όχι πλι, χέρι και όχι χερ.

Και πριν τη γέννηση της κοινής ομιλούμενης γλώσσας, με βάση την πελοποννησιακή, υπήρχε μια μορφή κοινής ομιλούμενης γλώσσας, κυρίως γύρω από τα μεγάλα αστικά κέντρα και ιδιαίτερα την Κωνσταντινούπολη. Αυτή η μορφή κοινής απέφευγε τα διαλεκτικά χαρακτηριστικά. Ένα από αυτά είναι η αποβολή των άτονων φωνηέντων, όπως συμβαίνει στις διαλέκτους του βορρά του ελληνόφωνου κόσμου: πλι, χερ. Οι διάλεκτοι του νότου, με κυρίαρχη την πελοποννησιακή, δεν κόβουν τα άτονα φωνήεντα. Αυτή, λοιπόν, η παλιότερη, περιορισμένης χρήσης, κοινή θα «συναντηθεί» με την πελοποννησιακή, η οποία μιλιέται στην «καρδιά» του κράτους που γεννιέται από την επανάσταση του 1821· και έτσι θα δημιουργηθεί σιγά σιγά η κοινή ομιλούμενη νέα ελληνική γλώσσα. Αν η επανάσταση του 1821 είχε αρχίσει, και είχε ολοκληρωθεί, στη σημερινή βόρεια Ελλάδα, τότε δεν αποκλείεται η κοινή ομιλούμενη ελληνική να επηρεαζόταν από τις βόρειες διαλέκτους και να «έκοβε» τα άτονα φωνήεντα. Έτσι, ίσως να λέγαμε χερ αντί χέρι και πλι αντί πουλί, και να μη μας φαίνονταν οι τύποι αυτοί παράξενοι, διαλεκτικά περιθωριακοί. Άλλωστε, αν πάτε σήμερα σε περιοχές όπου μιλιούνται, όσο μιλιούνται ακόμα, οι βόρειες διάλεκτοι, είναι πολύ πιθανόν να ακούσετε κάποιον να μιλάει την κοινή νέα ελληνική όπως εσείς, αλλά να «βάζει» στον λόγο του και στοιχεία της διαλέκτου του. Να λέει δηλαδή χερ ή ποδ. Αυτό βέβαια δεν θα το κάνει στον γραπτό λόγο, γιατί εκεί οι διαλεκτισμοί αυτοί αποφεύγονται. Ο γραπτός λόγος είναι ένα φίλτρο αξιολόγησης των γλωσσικών μορφών. Αλλά θα μιλήσουμε γι' αυτό αργότερα.

Αγάπη είναι να ξαναγεννιέμαι με ένα σου χαμόγελο

Η αγάπη είναι φλόγα, σε ζεσταίνει, γεμίζει την ψυχή μας με τρυφερότητα, γαλήνη και φως. Πάντα εκεί που νιώθεις πως σε αγαπούν αληθινά εκεί αναζητάς να πηγαίνεις. Το πιο μεγάλο, το πιο ασφαλές καταφύγιο και δύναμη μαζί είναι μονάχα η αγάπη.

Σε μια ιστορική ταινία όταν γινόταν μια μεγάλη φυσική καταστροφή, απέμειναν δύο ήρωες μονάχοι στο τέλος. Αφού είχαν παλέψει με όλες τους τις δυνάμεις να κρατηθούν στη ζωή και να επιβιώσουν ήξεραν πως σε λίγο θα τελείωναν όλα αναπόφευκτα. Ένα τεράστιο κύμα ήταν έτοιμο να τους καταποντίσει κι όμως εκείνοι σε μια στιγμή έζησαν όχι απλώς μια ζωή αλλά μια αιωνιότητα. Κέρδισαν την αθανασία γιατί η αγάπη σε κάνει αθάνατο, η αγάπη μένει εις τον αιώνα.

Κοιτάχτηκαν στα μάτια ο άνδρας κι η γυναίκα που αγαπιόντουσαν κι έδωσαν το πιο τρυφερό φιλί την ώρα που το κύμα θα έπεφτε επάνω τους. Δεν κοίταζαν το χάος, τον τρόμο, την καταστροφή που ερχόταν απειλητικά επάνω τους αλλά κοίταζαν ο ένας το πρόσωπο του άλλου. Έβλεπαν στα μάτια τους τον αντικατοπτρισμό του έρωτά τους κι αυτόν τον έρωτα κανένα κύμα κι κανένας θάνατος δεν μπορούσε να τον σβήσει γιατί δεν του το επέτρεπαν οι ίδιοι.

Πόσο όμορφο παράδειγμα για τα ζευγάρια στις δυσκολίες και στις δοκιμασίες της ζωής να μην λυγίζουν, να μην απελπίζονται αλλά να κρατούν ο ένας το χέρι του άλλου σαν να κρατούν τον πιο πολύτιμο θησαυρό. Να προχωρούν μαζί με πίστη, αισιοδοξία και εμπιστοσύνη στο μέλλον.

Ενεργητική ακρόαση στην συντροφικότητα

Αν στα μάτια σου και στο χαμόγελο σου ξαναγεννιέμαι όλος ο κόσμος είναι παράδεισος μονομιάς. Σίγουρα θα υπάρξουν διαφωνίες αλλά υπάρχει τρόπος να επιλυθούν κι ο πιο εποικοδομητικός είναι ο διάλογος με σεβασμό και η ενεργητική ακρόαση.

Χρειάζεται να μάθω να ακούω με την καρδιά μου και με όλη μου την προσοχή για να νιώθεις πως σε αγαπώ και νοιάζομαι αληθινά για εσένα και τα συναισθήματά σου. Μου είσαι πολύτιμη /ος. Τι όμορφο τα ζευγάρια κάθε ημέρα να προσπαθούν να θυμούνται και να καταγράφουν κάπου που να μπορούν να βλέπουν συχνά όλα εκείνα τα θετικά στοιχεία που τους έκαναν αρχικά να ερωτευτούν τον άνθρωπό τους.

Σε κάθε βλέμμα του ανθρώπου που αγαπά σκιρτά η ψυχή του και αποπνέει την τρυφερότητα που πλημμυρίζει και τρέφει την καρδιά του. Αγαπώ σημαίνει εμπιστεύομαι, νοιάζομαι, συμπαραστέκομαι, προσφέρω, ακούω. Αγαπιόμαστε σημαίνει από το εγώ πορευόμαστε στο εμείς.

Το χαμόγελο όπως αποδεικνύουν και ψυχολογικές έρευνες και μελέτες ομορφαίνει τη ζωή μας και μας προσφέρει άπλετη χαρά τόσο σε εμάς τους ίδιους όσο και στους ανθρώπους γύρω μας. Θυμίσου πως με ένα σου χαμόγελο η ζωή αποκτά και πάλι χρώμα και οι άνθρωποι γύρω σου παίρνουν δύναμη και θάρρος.

Επένδυση στην αυθεντική επικοινωνία

Στη σημερινή σύγχρονη εποχή των μεγάλων τεχνολογικών εξελίξεων η ανθρώπινη διαπροσωπική επικοινωνία πολλές φορές γνωρίζει διακυμάνσεις και προβλήματα. Πολλοί άνθρωποι αισθάνονται απομονωμένοι, νιώθουν πως κανείς δεν νοιάζεται πραγματικά για αυτούς. Αυτό μας φέρνει αντιμέτωπους με μια νέα πραγματικότητα. Είναι η ιδανική εποχή να επενδύσουμε στην αγάπη και στην αυθεντική επικοινωνία με γνώμονα την άνευ όρων αποδοχή και την ενσυναίσθηση.

Ο κόσμος είναι πανέμορφος για όσους μαθαίνουν να βλέπουν με ευγνωμοσύνη τη ζωή και να μοιράζονται προσφέροντας με ελπίδα και καλοσύνη. Στην αγάπη δεν περιμένεις εύσημα κι ανταπόδοση. Η αγάπη είναι το μεγαλύτερο δώρο από μόνη της. Πας να προσφέρεις και διαπιστώνεις πως τελικά σου χαρίστηκε απλόχερα το πιο σπουδαίο δώρο.

Ενσυναίσθηση στη συντροφικότητα

Όταν δύο άνθρωποι φροντίζουν και προσπαθούν να ομορφαίνουν ο ένας τη ζωή του άλλου καθημερινά τότε κάθε στιγμή τους θα είναι γιορτή. Ακόμη και οι δυσκολίες θα ενδυναμώνουν τον μεταξύ τους άρρηκτο σύνδεσμο της αγάπης. Είναι θείο δώρο να αισθάνεσαι πως ο άνθρωπος σου προσπαθεί πραγματικά να σου δείξει ενσυναίσθηση, να καταλάβει τον τρόπο που σκέφτεσαι, τα συναισθήματα, τα όνειρα, τους στόχους σου κι εσύ το ίδιο πράττεις για αυτόν.

Έτσι η σχέση γίνεται φυτώριο αγάπης, τρυφερότητας και η συμπόρευση είναι ένα ταξίδι που το απολαμβάνουν κι οι δύο με όλη τους την καρδιά και τις αισθήσεις.

Αγαπώ σημαίνει εξελίσσομαι και επιχειρώ να είμαι διαλλακτικός. Δεν μένω προσκολλημένος σε δικές μου θέσεις και απόψεις αλλά μπορώ να αφήνω χώρο και χρόνο για τον άνθρωπο μου να ζει ελεύθερα και να μπορεί να μου εκφράζεται ανοιχτά χωρίς φόβους και προκαταλήψεις για όλα τα θέματα.

Η αγάπη είναι συνάντηση

Χρειάζεται να υπάρχει ψυχοσωματική ένωση, να αγκαλιάζονται οι ψυχές και τα σώματα και οι καρδιές να γίνονται μια.

Η προσπάθεια να επενδύσουμε στην αυτογνωσία αλλά και σε μια υγιή συντροφικότητα και συζυγία μπορεί να προσφέρει ψυχοσωματική ευεξία στη ζωή όλων μας.

Οι ψυχές που αγαπιούνται καλούνται να συμπορεύονται και να προσπαθούν για την αρμονική και εποικοδομητική συνέξελιξη τους. Τίποτα δεν μένει στάσιμο κι όλα χρειάζονται και τη δική μας προσπάθεια. Η συντροφικότητα αποζητά την προσοχή μας, τη ζεστή αγκαλιά και το χαμόγελο μας.

Η αγάπη χρειάζεται αρετή, τόλμη και πίστη. Να μπορέσουμε να συνδεθούμε με την πιο ευαίσθητη πλευρά του εαυτού μας, να κάνουμε βουτιά στα ενδόμυχα της ψυχής μας. Μπορεί στην αρχή κάτι τέτοιο να μας τρομάζει αλλά είναι μια απελευθερωτική πορεία που συνεχώς μας βοηθά να γνωρίζουμε τον εαυτό μας και να συμφιλιωνόμαστε με εμάς τους ίδιους όλο και πιο πολύ.

Η αγάπη σε κάνει να ξαναγεννιέσαι με μια τρυφερή αγκαλιά και να ανασταίνεσαι μόνο με ένα βλέμμα!

Βασικές ανθρώπινες ανάγκες

Οτιδήποτε κάνετε συνειδητά ή ασυνείδητα καθοδηγείται από κάποια ανθρώπινη ανάγκη. Αυτές οι ανάγκες, μας παρακινούν και μας εμπνέουν να δράσουμε με θετικούς τρόπους. Ωστόσο, όταν ορισμένες από αυτές τις ανάγκες παραμένουν ανικανοποίητες, ο νους θα βρει κάποιους τρόπους για να τις ικανοποιήσει και δεν συνεπάγεται ότι είναι πάντα για το καλό μας. Οι τρόποι του νου, μπορεί κάποιες φορές να μας οδηγήσουν σε διάφορα προβλήματα, ακόμη και εθισμούς.

Ο Tony Robbins, γνωστός για τα σεμινάριά του και τα βιβλία αυτοβοήθειας (Απεριόριστη δύναμη & Ξυπνήστε το γίγαντα μέσα σας), εντόπισε έξι βασικές ανθρώπινες ανάγκες και πώς να τις αναγνωρίσουμε μέσα από τις συμπεριφορές μας. Εάν έχετε μια συμπεριφορά που αδυνατείτε να σταματήσετε ή να αλλάξετε, τότε είναι πιθανό να κρύβεται πίσω από μια από αυτές τις έξη ανθρώπινες ανάγκες.

Ακολουθούν οι 6 κορυφαίες ανθρώπινες ανάγκες. Οι πρώτες τέσσερις είναι απαραίτητες για τη ζωή. Θα αναλαμβάνετε πάντα δράση με διάφορους τρόπους που να ικανοποιούν αυτές τις ανάγκες.

Ανάγκη για σιγουριά

Όλοι έχουμε την ανάγκη να αισθανόμαστε σιγουριά, ασφάλεια, σταθερότητα, άνεση. Μας αρέσει η συνέπεια, να ελέγχουμε ως ένα βαθμό ή να προβλέπουμε τα πράγματα. Μας αρέσει να ξέρουμε τι θα ακολουθήσει την επόμενη στιγμή, ώστε να μπορούμε να προετοιμαστούμε αναλόγως.

Αναζητούμε την σιγουριά για να αποφεύγουμε τον πόνο και τα προβλήματα, ιδιαίτερα όταν δεν γνωρίζουμε τι πρόκειται να ακολουθήσει. Η ανάγκη μας για σιγουριά, επηρεάζει επίσης την αντοχή μας στον κίνδυνο.

Όσο μεγαλύτερη είναι αυτή η ανάγκη μας, τόσο λιγότερα είναι και τα ρίσκα που είμαστε διατεθειμένοι να αναλάβουμε. Ρισκάρουμε λιγότερο για την καριέρα μας, τις επενδύσεις μας ή τις σχέσεις μας.

Προκειμένου να ικανοποιήσουμε την ανάγκη μας για σιγουριά, μπορεί να δίνουμε προτεραιότητα στην οικονομική μας ασφάλεια αντί άλλων πραγμάτων στη ζωή μας. Μπορεί να επιλέγουμε να παρακολουθούμε την ίδια ταινία κατ΄ επανάληψη επειδή γνωρίζουμε την πλοκή, μπορεί να επιλέγουμε επί σειρά ετών τον ίδιο προορισμό διακοπών και να μένουμε στο ίδιο ξενοδοχείο ή το διαμέρισμα.

Άλλοι τρόποι κάλυψης της ανάγκης για σιγουριά, περιλαμβάνουν την απασχόληση στην ίδια εταιρεία για πολλά χρόνια ή την παραμονή με τον ίδιο σύντροφο όλη μας τη ζωή ακόμη και όταν η σχέση μας έχει τελματώσει.

Η ανάγκη για σιγουριά μπορεί επίσης να ικανοποιηθεί και με αρνητικούς τρόπους. Αυτοί περιλαμβάνουν την υπερβολική κατανάλωση φαγητού, το ποτό, το κάπνισμα, τη λήψη ναρκωτικών ουσιών ή την προσπάθεια ελέγχου των συνανθρώπων μας.

Ανάγκη για αβεβαιότητα

Αφορά την ανάγκη μας για εκπλήξεις, ποικιλία, προκλήσεις, ενθουσιασμό, περιπέτειες, αλλαγή, ακόμη και το χάος. Είναι η αντίθετη της πρώτης μας ανάγκης.

Αγαπάμε τις εκπλήξεις, αλλά μόνο όταν είναι θετικές γιατί μας κάνουν να νιώθουμε όμορφα. Ωστόσο, τι γίνεται αν η έκπληξη μας δημιουργήσει κάποιο πρόβλημα ή είναι αιφνιδιαστική; Τι γίνεται αν μας προκαλέσει αναστάτωση, είναι κάτι που δεν περιμέναμε ή δεν θέλουμε στη ζωή μας; Αυτό αλλάζει λίγο τα πράγματα, σωστά;

Οι απροσδόκητες προκλήσεις μπορεί επίσης να είναι χρήσιμες και σημαντικές. Μας ενεργοποιούν, ενδυναμώνουν τον χαρακτήρα μας και αναπτύσσουν την ψυχική μας αντοχή.

Οι θετικοί ή ουδέτεροι τρόποι για την κάλυψη της ανάγκης για αβεβαιότητα περιλαμβάνουν την παρακολούθηση ή την συμμετοχή ανταγωνιστικών αθλημάτων. Γιατί; γιατί δεν γνωρίζουμε το τελικό αποτέλεσμα.

Η ανάγκη για αβεβαιότητα θα μπορούσε επίσης να ικανοποιηθεί λαμβάνοντας υπολογίσιμους κινδύνους για τους στόχους μας στη ζωή ή συμμετέχοντας σε δραστηριότητες που αυξάνουν την αδρεναλίνη μας.

Ίσως θα μπορούσαμε να ικανοποιήσουμε αυτήν την ανάγκη με συναρπαστικά ταξίδια επαγγελματικά ή διακοπών. Μπορούμε να απολαύσουμε την επίσκεψη σε διάφορες περιοχές του κόσμου, τη διαμονή μας σε διαφορετικά μέρη και τη συνεργασία ή γνωριμία μας με πολλούς και διαφορετικούς ανθρώπους.

Η ανάγκη για σιγουριά και αβεβαιότητα σχετίζονται. Συνήθως η μια κατάσταση διαδέχεται την άλλη. Μπορεί να νιώθουμε σιγουριά για μια περίοδο στη ζωή μας, να βαρεθούμε και να επιθυμήσουμε κάποια ποικιλία. Από την άλλη, εάν έχουμε πολύ μεγάλη ποικιλία ή αλλαγές στη ζωή μας, αυτό μας δημιουργεί επιπλέον άγχος και ανησυχία. Τότε αναζητούμε και πάλι την ασφάλεια και τη σιγουριά.

Βρείτε την ισορροπία μεταξύ σιγουριάς και αβεβαιότητας με τον τρόπο που λειτουργεί καλύτερα για εσάς.

Ανάγκη για σημαντικότητα

Αναφέρεται στην ανάγκη να μας δίνουν σημασία, να μας εκτιμούν οι άλλοι άνθρωποι για αυτό που είμαστε και για το κοινωνικό μας αποτύπωμα. Όλοι θέλουμε να νιώθουμε αγαπητοί, αναγκαίοι και σημαντικοί.

Οι θετικοί και ουδέτεροι τρόποι για την επίτευξη αυτής της ανάγκης περιλαμβάνουν ακαδημαϊκά επιτεύγματα όπως μεταπτυχιακά και διδακτορικά. Μπορεί να περιλαμβάνουν την προαγωγή για μια καλύτερη θέση στην εταιρεία που εργαζόμαστε ή γενικά να γίνουμε επιτυχημένοι σε αυτό με το οποίο ασχολούμαστε.

Μερικοί άνθρωποι ικανοποιούν μέσω του εθελοντισμού την ανάγκη τους για σημαντικότητα, βοηθώντας συνανθρώπους τους, ενώ άλλοι την ικανοποιούν κερδίζοντας περισσότερα χρήματα ή μέσω της πνευματικής ζωής τους.

Αρνητικοί τρόποι ικανοποίησης της σημαντικότητας

Οι αρνητικοί τρόποι ικανοποίησης της σημαντικότητας μας φέρνουν αντιμέτωπους με περισσότερα προβλήματα από οποιαδήποτε άλλη ανάγκη.

Εάν αντιμετωπίζουμε πολλά προβλήματα στη ζωή μας και μιλάμε συνεχώς για αυτά, αυτό, θα μπορούσε να είναι ένας ασυνείδητος τρόπος για να ικανοποιήσουμε την ανάγκη μας να μας δίνουν σημασία.

Μπορεί να αισθανόμαστε σημαντικοί υποβιβάζοντας άλλους ανθρώπους, κερδίζοντας τα προς το ζην με ανέντιμο τρόπο ή πληγώνοντας τους άλλους. Κάποιοι άνθρωποι μπορεί να γίνουν χειριστικοί ή επαναστάτες για να ικανοποιήσουν την ανάγκη τους.

Από όλες τις ανθρώπινες ανάγκες, η ανάγκη για σημαντικότητα, είναι ένας θεμελιώδης λόγος πίσω από πολλές αρνητικές και επιβλαβείς συμπεριφορές, διότι είναι μια ισχυρή ανάγκη για τους περισσότερους ανθρώπους.

Ανάγκη για αγάπη

Η ανάγκη για αγάπη αφορά την ανάγκη να μας αγαπούν, την ανάγκη για επικοινωνία και την εγγύτητα. Η ικανοποίηση αυτής της ανάγκης μπορεί να περιλαμβάνει κάποια μειονεκτήματα όπως την υπερνίκηση του φόβου της απόρριψης ή την εκμάθηση τρόπων αντιμετώπισης της κριτικής που δεχόμαστε από τους άλλους.

Κάποιες φορές, ελλοχεύει κινδύνους ακόμη και όταν την έχουμε ικανοποιήσει. Αυτό συμβαίνει γιατί επαναπαυόμαστε, γεγονός που καθιστά τη ζωή πολύ προβλέψιμη, σίγουρη και βαρετή, με αποτέλεσμα να αναζητάμε την αβεβαιότητα και τις καινούργιες συγκινήσεις.

Οι θετικοί τρόποι για την ικανοποίηση αυτής της ανάγκης, περιλαμβάνουν τη γνωριμία με άλλους ανθρώπους, την οικειότητα, την εύρεση του τέλειου συντρόφου ή τον γάμο. Ωστόσο, μπορεί επίσης να ικανοποιηθεί συμμετέχοντας σε κλαμπ, ομάδες, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, πάρτι, συντροφιά με φίλους ή καινούργιες γνωριμίες. Η επαφή με τη φύση, ακόμη και χωρίς παρέα, είναι επίσης ένας πολύ ικανοποιητικός τρόπος.

Αν όλα τα παραπάνω αποτύχουν, ένα κατοικίδιο ίσως ενδέχεται να βοηθήσει. Πολλοί άνθρωποι που δεν έχουν βρει ακόμα τους ιδανικούς συντρόφους, έχουν αντ' αυτού ένα σκυλί, γάτα ή άλλο κατοικίδιο, που τους βοηθά να την ικανοποιήσουν.

Αρνητικοί τρόποι ικανοποίησης της ανάγκης για αγάπη

Οι αρνητικοί τρόποι ικανοποίησης αυτής της ανάγκης περιλαμβάνουν την παραμονή σε μια σχέση εξαρτώμενη, τη συμμετοχή σε μια συμμορία ή μια θρησκευτική αίρεση.

Η ανάγκη για σημαντικότητα και η ανάγκη για αγάπη σχετίζονται. Όταν η ανάγκη μας να αισθανόμαστε σημαντικοί έχει πολύ μεγάλη σημασία για εμάς, ίσως παρατηρήσουμε ότι η αγάπη απουσιάζει από τη ζωή μας. Αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο ορισμένες διασημότητες παθαίνουν κατάθλιψη, βιώνουν άγχος και μοναξιά. Υπερτόνισαν την ανάγκη της σημαντικότητας και αισθάνονται μοναξιά διότι λείπουν από την ζωή τους η αγάπη και η εγγύτητα.

Η υπερβολική αγάπη και η εγγύτητα, ειδικά σε μια οικεία σχέση, μπορεί να μειώσει την αίσθηση της ατομικότητάς μας. Παύουμε να αισθανόμαστε πλέον σημαντικοί ως άτομα. Τότε αρχίζουμε να εκτιμούμε τη σημαντικότητα περισσότερο από την αγάπη και την εγγύτητα. Επομένως, είναι σημαντικό να επιτυγχάνουμε την ισορροπία, ώστε να αισθανόμαστε τόσο σημαντικοί όσο και αξιαγάπητοι.

Πνευματικές ανάγκες

Οι πρώτες τέσσερις ανθρώπινες ανάγκες είναι απαραίτητες για τη ζωή. Πάντα θα κάνουμε πράγματα για να καλύψουμε την ανάγκη μας για σιγουριά, αβεβαιότητα, σημαντικότητα και αγάπη. Όπως διαπιστώσατε, μπορείτε να τις ικανοποιήσετε είτε με θετικό, είτε με αρνητικό τρόπο.

Οι δύο τελευταίες ανθρώπινες ανάγκες είναι εξίσου πολύ σημαντικές, αν και δεν αποτελούν το ζητούμενο για τους περισσότερους ανθρώπους. Ωστόσο, αν ανήκετε σε αυτή την κατηγορία, μπορείτε να έχετε μια σχετικά καλή ζωή ακόμη και όταν δεν σας ενδιαφέρει να τις ικανοποιήσετε.

Θα τις αποκαλέσουμε «ανάγκες πνευματικές» και συμβάλλουν καθοριστικά στην επίτευξη της ευτυχίας και της αυτο-εκπλήρωσης. Δεν τις πετυχαίνουν όλοι, αλλά εκείνοι που τις πετυχαίνουν, αισθάνονται πραγματικά ικανοποιημένοι, χαρούμενοι, πλήρεις και ευτυχισμένοι.

Ανάγκη για ανάπτυξη

Αφορά την ανάγκη για ανάπτυξη όλων των τομέων της ζωής, συμπεριλαμβανομένης της υγείας του σώματος, των σχέσεων, της καριέρας, των οικονομικών και κυρίως την ανάπτυξη της διάνοιας, της εσωτερικής γνώσης και σοφίας, καθώς και την αφύπνιση της πνευματικότητας.
Ανάγκη για συνεισφορά

Αφορά την ανάγκη της υπέρβασης του εγωϊκού εαυτού, της φροντίδας και της ανιδιοτελούς προσφοράς υπηρεσίας προς τους άλλους ανθρώπους. Η ιδέα γύρω από αυτήν την ανάγκη «δεν αφορά εμένα, αλλά το εμάς».

Αυτή η ανθρώπινη ανάγκη δεν αναφέρεται στο τι λαμβάνουμε από τους άλλους, αλλά στο τι προσφέρουμε δίχως να αναζητάμε ανταποδοτικά οφέλη. Η συμβολή μας, δεν κάνει μόνο τους άλλους ευτυχισμένους μακροπρόθεσμα αλλά και εμάς.

Σας ενθαρρύνω να φροντίσετε έτσι ώστε να ικανοποιήσετε την απεριόριστη δυναμική αυτών των αναγκών με τρόπους θετικούς ή ουδέτερους, διότι μόνο αυτοί εξυπηρετούν το ανώτερο καλό σας και κατ΄ επέκταση των ανθρώπων γύρω σας.

Όταν το βέλος της άγνοιας του εαυτού παραμερίζεται, το ταξίδι της ζωής, αρχίζει να γίνεται πιο συναρπαστικό.

Charles Baudelaire: Η επιθυμία για περιγραφή

Δυστυχισμένος ίσως ο άνθρωπος, ευτυχισμένος όμως ο καλλιτέχνης που η επιθυμία τον συγκλονίζει!

Φλέγομαι από επιθυμία να περιγράψω εκείνη, που τόσο σπάνια εμφανίστηκε μπροστά μου και που τόσο γρήγορα χάθηκε, σαν ένα ωραίο ποθητό πράγμα πίσω από τον ταξιδιώτη που τον καταπίνει η νύχτα.

Πόσος καιρός πέρασε κιόλας που εξαφανίστηκε...

Θα την παρομοίαζα μ΄ έναν μαύρο ήλιο, αν ήταν δυνατό να διανοηθούμε ένα μαύρο αστέρι που σκορπά το φως και την ευτυχία.

Αλλά μας φέρνει ευκολότερα στο νου το φεγγάρι, που δίχως άλλο τη σημάδεψε με τη φοβερή επίδρασή του... όχι το λευκό φεγγάρι των ειδυλλίων, αλλά το δυσοίωνο και μεθυστικό φεγγάρι, που είναι κρεμασμένο στο φόντο μιάς θυελλώδους νύχτας και το σπρώχνουν τα σύννεφα που τρέχουν... όχι το γαλήνιο και διακριτικό φεγγάρι που επισκέπτεται τον ύπνο τών αγνών ανθρώπων, αλλά το ξεριζωμένο απ’ τον ουρανό, το νικημένο και ανυπόταχτο φεγγάρι, που οι Θεσσαλές Μάγισσες εξαναγκάζουν αλύπητα να χορεύει πάνω στο τρομοκρατημένο χορτάρι!

Μέσα στο μικρό μέτωπό της κατοικούν η άκαμπτη θέληση και αγάπη για τη λεία.

Ωστόσο, στο κάτω μέρος αυτού του απειλητικού προσώπου, όπου δυο κινούμενα ρουθούνια αναπνέουν το άγνωστο και το αδύνατο, ξεπηδάει με μια απερίγραπτη χάρη, το γέλιο ενός μεγάλου, κόκκινου και άσπρου, και γλυκύτατου στόματος, που φέρνει στο νου το θαύμα ενός θεσπέσιου λουλουδιού που άνθισε μέσα σ΄ ένα ηφαιστειογενές έδαφος.

Υπάρχουν γυναίκες που εμπνέουν την επιθυμία να τις νικήσεις και να τις απολαύσεις... αλλά αυτή εδώ σου γεννάει τον πόθο να πεθάνεις αργά κάτω απ’ το βλέμμα της.

Charles Baudelaire, Η επιθυμία για περιγραφή

Ντοστογιέφσκι: Ύστερα από λίγο, γεννήθηκε κι η ηδυπάθεια, η ηδυπάθεια γέννησε τη ζηλοτυπία, η ζηλοτυπία τη σκληρότητα

Μάθανε να λένε ψέματα και τους άρεσε το ψέμα, και μάθανε την ομορφιά του ψέματος.

Ίσως, όλ' αυτά ν' αρέσανε πολύ αθώα, για τ' αστεία, από απλή φιλαρέσκεια, σαν ένα ευχάριστο παιχνίδι, κι ίσως πραγματικά εξ αιτίας κάποιου μορίου, μα αυτό το μόριο εισχώρησε μεσ' στην καρδιά τους και τους φάνηκε ευχάριστο.

Ύστερα από λίγο, γεννήθηκε κι η ηδυπάθεια, η ηδυπάθεια γέννησε τη ζηλοτυπία, η ζηλοτυπία τη σκληρότητα...

Α, δεν ξέρω, δε θυμάμαι, μα σε λίγο, πολύ γρήγορα, χύθηκε το πρώτο αίμα: αυτό τους κατέπληξε, τους τρόμαξε, κι άρχισαν ν' απομακρύνονται ο ένας από τον άλλο, και να χωρίζονται.

Σχηματίστηκαν συμμαχίες, μα εναντίον των άλλων.

Ακούστηκαν μομφές και κατηγορίες.

Μάθανε τ' είναι ντροπή, και κάνανε αρετή τη ντροπή.

Τους γεννήθηκε μέσα τους το αίσθημα της τιμής, και κάθε συμμαχία ύψωσε πάνω της το λάβαρό της.

Άρχισαν να κακομεταχειρίζονται τα ζώα, και τα ζώα φύγανε από κοντά τους για να κρυφτούνε μεσ' στα δάση και τους εχθρεύτηκαν.

Άρχισε ένας αιώνας αγώνων για την ιδιοτέλεια, τον ατομικισμό, την προσωπικότητα, τη διάκριση του δικού μου και του δικού σου.

Αρχίσανε να μιλούνε διαφορετικές γλώσσες.

Μάθανε τη θλίψη κι αγαπήσανε τη θλίψη.

Ποθήσανε την οδύνη κι είπανε πως μόνο με την οδύνη αποκτιέται η αλήθεια.

Κι έκανε την εμφάνισή της η επιστήμη.

Σα γίνανε κακοί, τότες αρχίσανε να μιλάνε για την αδελφοσύνη και τον ανθρωπισμό, και τότες καταλάβανε αυτές τις ιδέες.

Σαν γίνανε εγκληματίες, τότες επινοήσανε τη δικαιοσύνη και θεσπίσανε πλήρεις κώδικες για να τη διατηρήσουν, κι ύστερα, για να εξασφαλίσουν το σεβασμό γι' αυτούς τους κώδικες, θεσπίσανε τη λαιμητόμο.

Τώρα πια, πολύ αμυδρά θυμούνταν αυτά που είχανε χάσει, και μάλιστα δε θέλανε να πιστέψουνε πως άλλοτε ήτανε αθώοι κι ευτυχισμένοι.

Κοροϊδεύαν αδιάκοπα το ότι μπορεί παλιότερα να ήταν ευτυχισμένοι, και λέγανε πως ήταν όνειρο.

Και μάλιστα δεν μπορούσαν να το φανταστούν αισθητά ή εικονικά, κι όμως, τι θαυμαστό και παράξενο πράγμα!

Μ' όλο που είχαν χάσει την πίστη τους στη παλιά τους ευτυχία, μ' όλο που λέγανε πως ήτανε παραμύθι για μωρά παιδιά, ωστόσο, τόσο μεγάλη ήταν η επιθυμία τους να ξανακατακτήσουν την αθωότητα και την ευτυχία, που γονατίσανε μπροστά στους πόθους της καρδιάς τους, χτίσανε ναούς και προσεύχονταν στην ιδέα τους, στην «επιθυμία» τους, μ' όλο που ξέρανε πως ήταν απραγματοποίητη, μα δεν παύανε να τη λατρεύουν με προσευχές και δάκρυα.

Κι όμως, αν μπορούσαν να ξαναγυρίσουν σ' αυτή την κατάσταση της αθωότητας και της ευτυχίας που είχανε χάσει, κι αν τους έδειχναν αμυδρά και τους ρωτούσαν αν πραγματικά θέλανε να ξαναγυρίσουν — σίγουρα θ' αρνιόνταν.

Σ' αυτό μου απαντούσαν: «Είμαστε ψεύτες, κακοί και άδικοι∙ έστω∙ το ξέρουμε, κλαίμε κι υποφέρουμε γι' αυτό και επιβάλλουμε στους εαυτούς μας μαρτύρια και τιμωρίες χειρότερες ίσως από κείνες που θα μας επιβάλει ο Φιλεύσπλαχνος Κριτής σα μας δικάσει, και που ούτε τ' όνομά του δεν ξέρουμε.

Μα έχομε την επιστήμη και χάρη σ' αυτήν θα ξαναβρούμε την αλήθεια, και τότες θα την αποδεχτούμε συνειδητά.

Η γνώση είναι ανώτερη απ' το συναίσθημα, κι η συνείδηση της ζωής ανώτερη απ' τη ζωή.

Η επιστήμη θα μας δώσει τη σοφία, η σοφία θα μας αποκαλύψει τους νόμους και η γνώση των νόμων της ευτυχίας είναι πάνω από την ευτυχία.»

Αυτά λέγανε και, ύστερα από κάτι τέτοια λόγια, ο καθένας ξανάρχιζε ν' αγαπάει τον εαυτό του με ολοένα πιο εγωιστική αγάπη, γιατί θα τους ήταν αδύνατο να κάνουν διαφορετικά.

Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Το όνειρο ενός γελοίου ανθρώπου

Salvador Dalí: H κατάκτηση του παράλογου

Το 1926 είναι η χρονιά που ο Σαλβαντόρ Νταλί έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στους εσωτερικούς μηχανισμούς των παρανοϊκών φαινομένων και αντιμετώπισε το ενδεχόμενο μιας πειραματικής μεθόδου βασισμένης στην ξαφνική δύναμη των συστηματικών συνειρμών που χαρακτηρίζουν την παράνοια· η μέθοδος αύτη επρόκειτο να γίνει στη συνέχεια η κριτική-παραληρηματική σύνθεση που είναι γνωστή με το όνομα «κριτική-παρανοϊκή δραστηριότητα».

Παράνοια: παραλήρημα ερμηνευτικού συνειρμού που περιέχει συστηματική δομή.

Κριτική-παρανοϊκή δραστηριότητα: αυθόρμητη μέθοδος παράλογης γνώσης βασισμένη στον κριτικό-ερμηνευτικό συνειρμό των παραληρηματικών φαινομένων η παρουσία των ενεργητικών και συστηματικών στοιχείων που χαρακτηρίζουν την παράνοια εξασφαλίζει τον εξελικτικό και παραγωγικό χαρακτήρα της κριτικής-παρανοϊκής δραστηριότητας.

Η παρουσία των ενεργητικών και συστηματικών στοιχείων δεν προϋποθέτει μια θεληματικά κατευθυνόμενη σκέψη ούτε και οποιονδήποτε διανοητικό συμβιβασμό, γιατί, όπως ξέρουμε, στην παράνοια, η ενεργητική και συστηματική δομή είναι συνυφασμένη με το ίδιο το παραληρηματικό φαινόμενο — κάθε παραληρηματικό φαινόμενο παρανοϊκού χαρακτήρα, ακόμα κι όταν είναι ξαφνικό και στιγμιαίο, περιέχει ήδη “εξ ολοκλήρου” τη συστηματική δομή και, με την κριτική παρέμβαση, απλώς αντικειμενοποιείτε εκ των υστέρων.

Η κριτική δραστηριότητα επενεργεί αποκλειστικά σαν φωτογραφικό υγρό που εμφανίζει συστηματικές, σοβαρές, και ήδη υπάρχουσες τη στιγμή που συμβαίνει το παραληρηματικό στιγμιαίο εικόνες, συνειρμούς, συνδέσεις, και λεπτομέρειες που μόνο η κριτική-παρανοϊκή δραστηριότητα επιτρέπει, εκείνη τη στιγμή, στο βαθμό αυτό της απτής πραγματικότητας, να έρθουν στο αντικειμενικό φως.

Η κριτική-παρανοϊκή δραστηριότητα είναι μια οργανωτική και παραγωγική δύναμη του αντικειμενικού τυχαίου. Η κριτική-παρανοϊκή δραστηριότητα δεν αντιμετωπίζει πια απομονωμένα τα σουρεαλιστικά φαινόμενα και τις σουρεαλιστικές εικόνες, αλλά αντίθετα όλα αυτά τα βλέπει μέσα στη συνοχή ενός συνόλου συστηματικών και ενδεικτικών σχέσεων. Απέναντι στην παθητική, αμερόληπτη, στοχαστική και αισθητική στάση των παράλογων φαινομένων, ή ενεργητική συστηματική, οργανωτική και συνείδηση στάση των ίδιων αυτών φαινομένων θεωρούμενων σαν συνειρμικών, επιμέρους και ενδεικτικών γεγονότων μέσα στον αυθεντικό χώρο της άμεσης και πρακτικής εμπειρίας της ζωής.


Παρανοϊκά φαινόμενα: οι γνωστές εικόνες διπλής παράστασης (η παράσταση μπορεί θεωρητικά και πρακτικά να πολλαπλασιαστεί)το παν εξαρτάται από την παρανοϊκή ικανότητα του δημιουργού βάση των συνειρμικών μηχανισμών και η ανανέωση των ψυχαναγκαστικών ιδεών επιτρέπουν, όπως συμβαίνει σ’ έναν πίνακα του Σαλβαντόρ Νταλί, την ταυτόχρονη απεικόνιση παραστάσεων χωρίς καμιά απ’ αυτές να υποστεί την παραμικρή εικονική παραμόρφωση (τόρσο αθλητή, κεφάλι λιονταριού, κεφάλι στρατηγού, άλογο, μπούστο βοσκοπούλας, νεκροκεφαλή). Διαφορετικοί θεατές βλέπουν σ’ αυτό το έργο διαφορετικές εικόνες· εννοείται βέβαια, πως η εκτέλεση είναι σχολαστικά ρεαλιστική.

Μπέρτραντ Ράσελ: Οι θρησκείες που καταδικάζουν την ηδονή των αισθήσεων, ωθούν τους ανθρώπους να αναζητούν την ηδονή της εξουσίας.

Τι κρίμα οι βλάκες να είναι τόσο σίγουροι και οι έξυπνοι τόσο διστακτικοί!

Απ’ ό,τι μπορώ να θυμηθώ, δεν υπάρχει ούτε μια λέξη στα Ευαγγέλια που να επαινεί την ευφυΐα.

Οι άνθρωποι γεννιούνται αμόρφωτοι, όχι ηλίθιοι. Γίνονται ηλίθιοι με την εκπαίδευση.

Αν στον κόσμο σήμερα υπήρχε ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων που επιθυμούσε τη δική του ευτυχία περισσότερο απ’ ό,τι επιθυμούσε τη δυστυχία των άλλων, σε μερικά χρόνια θα είχαμε έναν παράδεισο.

Δεν θα πέθαινα ποτέ για τα πιστεύω μου, γιατί μπορεί να είναι λάθος.

Είναι σπατάλη ενέργειας να θυμώνεις μ’ έναν άνθρωπο που συμπεριφέρεται άσχημα, όπως είναι να θυμώνεις με ένα αμάξι που δεν παίρνει μπροστά.

Κι αν ακόμα υπάρχει Θεός, αμφιβάλλω ότι έχει τη ματαιοδοξία να προσβάλλεται από αυτούς που αμφισβητούν την ύπαρξή Του.

Μια καλή ζωή είναι αυτή που εμπνέεται από την αγάπη και καθοδηγείται από τη γνώση.

Ένα από τα σημάδια επερχόμενου νευρικού κλονισμού είναι όταν πιστεύει κανείς ότι η δουλειά του είναι φοβερά σημαντική.

Είναι πιθανό η ανθρωπότητα να βρίσκεται στο κατώφλι μια χρυσής εποχής. Αν είναι έτσι όμως, πρέπει πρώτα να αποκεφαλίσουμε τον δράκο που φυλάει την πόρτα, και ο δράκος αυτός είναι η θρησκεία.

Είδα μια μέρα ένα παιδί στο σχολείο να κακομεταχειρίζεται ένα μικρότερο αγόρι. Αγανάκτησα, αλλά μου απάντησε: «Οι μεγαλύτεροι με χτυπούν και εγώ χτυπώ τους μικρότερους. Είναι δίκαιο». Με αυτά τα λόγια συνόψισε την ιστορία του ανθρώπινου είδους.

Τρία πάθη, απλά, αλλά κατακλυσμιαία, εξουσιάζουν τη ζωή μου: Η λαχτάρα για αγάπη, η αναζήτηση της γνώσης και η αβάσταχτη θλίψη για τα βάσανα του ανθρώπινου είδους. (η πρώτη φράση από την αυτοβιογραφία του)

Οι θρησκείες που καταδικάζουν την ηδονή των αισθήσεων, ωθούν τους ανθρώπους να αναζητούν την ηδονή της εξουσίας.

Η αναφορά ενός ηλιθίου για τα λόγια ενός ευφυούς ανθρώπου δεν μπορεί να είναι ακριβής, επειδή υποσυνείδητα μεταφράζει αυτό που ακούει σε κάτι που μπορεί να καταλάβει.

Μη φοβάσαι να έχεις εκκεντρικές απόψεις, γιατί κάθε άποψη που σήμερα είναι γενικά αποδεκτή, κάποτε ήταν εκκεντρική.

Πατριωτισμός είναι η προθυμία να σκοτώσεις και να σκοτωθείς για ασήμαντη αφορμή.

Λέγεται ότι ο άνθρωπος είναι λογικό ον. Σε όλη μου τη ζωή έψαχνα για στοιχεία που να το αποδεικνύουν αυτό.

Υπάρχουν δύο κίνητρα για να διαβάσεις ένα βιβλίο: το ένα είναι για να το απολαύσεις. Το άλλο, για να παινευτείς γι’ αυτό.

Δεν ξέρω γιατί, όμως κανένας δεν κουτσομπολεύει για τις αρετές των άλλων.

Επιστήμη είναι ό,τι ξέρουμε. Φιλοσοφία είναι ό,τι δεν ξέρουμε.

Θα πρέπει να σέβεται κανείς την κοινή γνώμη όσο χρειάζεται για να μην πεθάνει της πείνας και για να μην πάει φυλακή. Οτιδήποτε όμως περισσότερο απ’ αυτό είναι εθελοντική υποταγή σε μια περιττή τυραννία και πιθανόν θα παρεμποδίσει την ευτυχία με διάφορους τρόπους.

Η στέρηση κάποιων πραγμάτων που επιθυμείς, είναι απαραίτητο στοιχείο της ευτυχίας.

Δημοκρατία είναι η διαδικασία με την οποία διαλέγουμε αυτόν στον οποίο θα ρίξουμε το φταίξιμο.

Σε όλα τα θέματα, είναι υγιές, πότε-πότε, να κρεμάς ένα ερωτηματικό στα πράγματα που θεωρείς από καιρό δεδομένα.

Το να είσαι ικανός να γεμίσεις τον ελεύθερο χρόνο σου ευφυώς είναι το τελευταίο προϊόν του πολιτισμού και, προς το παρόν, ελάχιστοι άνθρωποι έχουν φτάσει σ’ αυτό το επίπεδο.

Η αίσθηση καθήκοντος είναι χρήσιμη στη δουλειά, αλλά προσβλητική στις προσωπικές σχέσεις. Οι άνθρωποι θέλουν να αρέσουν, όχι απλά να τους ανέχονται από παθητικότητα.

Μόνο ένας δειλός τολμάει να υπερηφανεύεται ότι δεν έχει νοιώσει ποτέ του φόβο.

Ο συλλογικός φόβος ερεθίζει το αγελαίο ένστικτο και τείνει να προκαλεί το μένος εναντίον αυτών που δεν θεωρούνται μέρος της αγέλης.

Ο άνθρωπος είναι ένα αδύναμο πλάσμα για το οποίο μόνο η υποταγή και η λατρεία είναι αποδεκτές. Η υπερηφάνεια θεωρείται αυθάδεια και η πίστη στην ανθρώπινη δύναμη ασέβεια.

Κανένας άνθρωπος ούτε ομάδα ούτε έθνος δεν μπορεί να ενεργήσει ανθρώπινα ή να σκεφθεί σωστά υπό το κράτος ενός μεγάλου φόβου.

Ο Αριστοτέλης θεωρούσε ότι οι γυναίκες έχουν λιγότερα δόντια από τους άντρες. Αν και παντρεύτηκε δυο φορές, ποτέ δεν του πέρασε από το μυαλό να επαληθεύσει αυτήν τη θεωρία ελέγχοντας τα στόματα των συζύγων του.

Η συνολική ποσότητα ανεπιθύμητου σεξ που ανέχονται οι γυναίκες είναι πιθανότατα μεγαλύτερη στο γάμο παρά στην πορνεία.

Ένα δυνατό μυαλό στα είκοσί του χρόνια μπορεί να ασχολείται με τα μαθηματικά, στα τριάντα με τη φιλοσοφία και στα σαράντα με την πολιτική.

Ο άνθρωπος, για την ευτυχία του, χρειάζεται όχι μόνο την απόλαυση κάποιων πραγμάτων, αλλά και ελπίδα, προσπάθεια και αλλαγή.

Για να είσαι καλός φιλόσοφος, πρέπει να αποκηρύξεις τη μεταφυσική, αλλά να είσαι καλός μαθηματικός.

Αγαπάμε αυτούς που μισούν τους εχθρούς μας, και αν δεν είχαμε κανέναν εχθρό, οι άνθρωποι που θ’ αγαπούσαμε θα ήταν ελάχιστοι.

Κάθε άνθρωπος, όπου πάει κουβαλάει μαζί του ένα σύννεφο από βολικές πεποιθήσεις, που κινούνται μαζί του σαν μύγες σε μια μέρα του καλοκαιριού.

Κάθε πρόοδος στον πολιτισμό έχει αποκηρυχθεί σαν αφύσικη όταν ήταν νέα.

Η περιφρόνηση της ευτυχίας είναι συνήθως περιφρόνηση της ευτυχίας των άλλων και είναι μια έντεχνη μεταμφίεση του μίσους προς το ανθρώπινο είδος.

Το κυνήγι της εξουσίας γεννήθηκε από τον φόβο. Εκείνος που δεν φοβάται τους ανθρώπους δεν έχει την ανάγκη να τους εξουσιάζει.

Στην Αμερική, όλοι έχουν την άποψη ότι δεν έχουν κοινωνικά ανώτερους, μιας και όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι, αλλά κανένας δεν παραδέχεται ότι δεν έχει κοινωνικά κατώτερους.

Είμαι πεπεισμένος ότι η εμμονή μας στη συνήθη γλώσσα στις προσωπικές μας σκέψεις είναι ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια στην πρόοδο της φιλοσοφίας.

Η θεμελιώδης έννοια της Πολιτικής είναι η Ισχύς, όπως η Ενέργεια είναι η θεμελιώδης έννοια της Φυσικής.

Εξουσία είναι η επίτευξη προμελετημένων αποτελεσμάτων.

Η εργασία είναι δύο ειδών: πρώτον να αλλάζεις τη θέση ύλης επάνω ή κοντά στην επιφάνεια της γης σε σχέση με άλλη ύλη και δεύτερον να λες σε άλλους ανθρώπους να το κάνουν αυτό.

Η ανία είναι ένα ζωτικό πρόβλημα για τον ηθικολόγο, επειδή τουλάχιστον τα μισά αμαρτήματα της ανθρωπότητας οφείλονται στο φόβο γι’ αυτήν.

Το ζητούμενο δεν είναι η επιθυμία να πιστέψουμε, αλλά η επιθυμία να ανακαλύψουμε, το οποίο είναι το ακριβώς αντίθετο.

Με την εισαγωγή της γεωργίας, η ανθρωπότητα μπήκε σε μια μακρά περίοδο κακίας, μιζέριας και τρέλας, από όπου απελευθερώνεται μόλις τώρα με την ωφέλιμη χρήση των μηχανών.

Πίστη: η ακλόνητη πεποίθηση για κάτι για το οποίο δεν υπάρχει απόδειξη.

Οι κακοί φιλόσοφοι μπορεί να έχουν κάποια επιρροή. Οι καλοί φιλόσοφοι ποτέ.

Αν όλοι αποκτούσαμε ως δια μαγείας την ικανότητα να διαβάζουμε τις σκέψεις των άλλων, φαντάζομαι ότι το πρώτο αποτέλεσμα θα ήταν η εξαφάνιση κάθε φιλίας.

Έχω μια Βίβλο πάνω σ’ εκείνο το ράφι. Αλλά την έβαλα δίπλα στον Βολταίρο. Δηλητήριο και αντίδοτο…

Η μεγαλύτερη πρόκληση για κάθε στοχαστή είναι να διατυπώσει ένα πρόβλημα με τέτοιο τρόπο, ώστε να επιτρέπει μια λύση.

Ο ρόλος του πατέρα στη σημερινή μικροαστική οικογένεια είναι πολύ μικρός, ιδιαίτερα αν παίζει γκολφ.

Bertrand Russell, 1872-1970.

Να τολμάς ακόμη και να ξέρεις πως θα πονέσεις

Η ζωή θέλει τόλμη, να τολμάς ακόμη και να ξέρεις πως θα πονέσεις, χωρίς να φοβάσαι τον πόνο που θα νιώσεις. Ο πόνος είναι μέρος της, ένα συναίσθημα που όσες προσπάθειες και να κάνουμε για να τον αποφύγουμε, πάντα θα υπάρχει κάτι που θα ανοίγει τις πληγές μας και θα τις κάνει πιο βαθιές. Το θέμα είναι να συμφιλιωθούμε με τον πόνο, να τον αγαπήσουμε, να τον δούμε ως απόδειξη να νιώσουμε ζωντανοί. Ο άνθρωπος ζει πραγματικά μόνο όταν έχει νιώσει όλα τα συναισθήματα του πόνου και της χαράς.

Η πληρότητα διασφαλίζεται όταν δώσεις την ιδιότητα και την ικανότητα στο πόνο να σε γεμίζει αντί να σε αδειάζει. Ο πόνος είναι ένα μονοπάτι που θα σε γεμίσει με εμπειρίες. Η διαδρομή του είναι γεμάτη με δέντρα που έχουν πάνω τους καρπούς, να σταματάς και να τους αρπάζεις, η νοστιμιά τους και ιδιότητες τους σου δίνουν την δύναμη να συνεχίζεις ώσπου να φτάσεις στην κορυφή της.

Η θέα της είναι μοναδική, το αντίκρισμα της σε βοηθάει να συνειδητοποιήσεις πως άξιζε να τον νιώσεις, να τον βιώσεις, σε ανταμείβει με τις γνώσεις που σου έδωσε τόσο καιρό που προσπαθούσες να φτάσεις ως εκεί, σου παρουσιάζει την μαγεία της.


Οφείλουμε να αποδεχόμαστε ότι έχουν να μας προσφέρουν οι στιγμές και να περιμένουμε με χαμόγελο την κάθε δυσκολία, να είμαστε έτοιμοι να την απολαύσουμε, να δεχτούμε όσα έχει να μας χαρίσει και μαζί να χαρούμε και την ζωή μας. Έτσι ζει ο άνθρωπος όταν μάθει να τολμάει και ας ξέρει ότι θα πονέσει, που απολαμβάνει την θέα ενός τριαντάφυλλου και δεν φοβάται να το χαρίζει στον εαυτό του και στους αγαπημένους του, το αγαπάει και ας τα αγκάθια του τρυπάνε το δάχτυλο. Αυτό είναι ο πόνος ένα κόκκινο τριαντάφυλλο γεμάτο αγκάθια που αξίζει όμως να τα παραμερίσεις και να δεις την ομορφιά του, να την νιώσεις, να την θαυμάσεις. Κάθε πέταλο του είναι μια γνώση που σου προσφέρει απλόχερα και την έχεις ανάγκη για να συνεχίσεις να ζεις.

Τόλμησε αν θες να ζεις πραγματικά, απόλαυσε τη βροχή, χόρεψε ανάμεσα στις σταγόνες της, βρες τον ρυθμό στον ήχο της, στην μουσική της και συγχρονίσου στο κάθε άκουσμα της, στην κάθε νότα της και ας μουσκευτείς και ας κρυώσεις, τουλάχιστον θα έχεις απολαύσει την μαγεία της. Σημασία έχει να ζήσεις με πληρότητα και να φύγεις από αυτό τον κόσμο γεμάτος με συναισθήματα, με στιγμές, με εμπειρίες, χωρίς απωθημένα. Μην μετανιώσεις για τίποτα, όλα σου πρόσφεραν κάτι μοναδικό που άξιζε να το ζήσεις, για αυτό αποδέξου το και απόλαυσέ το.

Δέξου όλες τις γνώσεις που σου πρόσφερε και να τις κάνεις μέρος της ζωής σου εφόδια που θα σε ακολουθούν και δεν θα σε εγκαταλείπουν ποτέ. Ζήσε χωρίς να φοβάσαι τον πόνο ή τον θάνατο, είναι αλλουνού αρμοδιότητα, δίκη μας είναι να ζήσουμε με τόλμη, με χαμόγελο, να κάνουμε την ζωή μας ακόμη πιο όμορφη και περιπετειώδη. Μην ξεχνάς να την απολαμβάνεις κάθε δευτερόλεπτο που περνάει.

Η τόλμη κρύβει μέσα της ιδιοφυία και οι σκέψεις δεν έχουν υπόσταση και αξία αν δεν τις κάνουμε πράξεις, αν δεν τις ζήσουμε. Το θέμα είναι να ζούμε και να γελάμε με ό,τι η ζωή μας φέρνει. Ζήσε λοιπόν αυτό που έχεις στον νου σου και απόλαυσε τη ζωή, να είσαι ευγνώμων.

Νευροεπιστήμη: Η πολυπλοκότητα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας

Οι άνθρωποι λατρεύουν την απλότητα. Με κάθε δεκαετία που περνά, τα μότο του μάρκετινγκ γίνονται όλο και πιο μινιμαλιστικά, τα ποπ τραγούδια χρησιμοποιούν ακόμα πιο απλές μελωδίες, και οι καλές τέχνες δίνουν χώρο σε απλούστερες συνθέσεις, καθώς ο Μονέ δίνει τη θέση του στον Πικάσο και ο Πικάσο στον Rothko.

Αυτή η τάση που συνοψίζεται στη φράση «η απλότητα είναι η καλύτερη επιλογή» διαμορφώνει τις αντιλήψεις μας για το ανθρώπινο σώμα με ενδιαφέροντες τρόπους. Ο ρυθμός της καρδιάς συχνά γιορτάζεται ως ο όμορφα απλούστερος ρυθμός της φύσης. Κι όμως, ο πολύ απλός χτύπος της καρδιάς μπορεί να αποτελεί και σημάδι προβλήματος υγείας.

Ίσως η καρδιά να αποτελεί εξαίρεση, θα πει κανείς. Αλλά αν στρέψουμε το βλέμμα μας από την καρδιολογία στη νευρολογία, οι επιληπτικές κρίσεις εμφανίζονται στον εγκέφαλο ως μια υψηλά οργανωμένη ηλεκτρική δραστηριότητα σε αντίθεση με τα χαοτικά ηλεκτρικά μοτίβα ενός υγιούς εγκεφάλου. Συνεχίζοντας στην ψυχιατρική, νέες έρευνες δείχνουν ότι τα άτομα με αυτισμό διαθέτουν πολλά αυστηρά μοτίβα ομιλίας σε σύγκριση με τα υγιή.

Η ζωή είναι περίπλοκη, αλλά γιατί η πολυπλοκότητα είναι υγιής – και γιατί η τάξη συνιστά παθολογία στον εγκέφαλο; Μία έννοια που ονομάζεται αυτο-οργανωμένη κρισιμότητα (SOC), περιγράφηκε για πρώτη φορά το 1987 από τους φυσικούς Per Bak, Chao Tang και Kurt Wiesenfeld από το Εθνικό Εργαστήριο στη Νέα Υόρκη και θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε. Για να κατανοήσετε τι σημαίνει, φανταστείτε έναν λόφο άμμου στην παραλία.

Αν προσθέτουμε άμμο στο λόφο μέχρι η πλαγιά να γίνει αρκετά απότομη για να αντέξει περισσότερη άμμο, ξεκινά η κατολίσθηση, που κυμαίνεται από λίγους κόκκους μέχρι μια μεγάλη ποσότητα του λόφου.

Αυτές οι κατολισθήσεις συμβαίνουν μέσω μια αργής διαδικασίας (την προσθήκη άμμου) που συσσωρεύει ενέργεια και μέσω μιας γρήγορης διαδικασίας (τη δύναμη της βαρύτητας) που διασκορπίζει ενέργεια. Η αστάθεια του αμμόλοφου αποτελεί μια περίπλοκη κατάσταση που είναι γνωστή ως κρισιμότητα. Όσο για την περίπλοκη εγκεφαλική δραστηριότητα, οι κατολισθήσεις υπάρχουν σε όλες τις χωρικές και χρονικές κλίμακες και δεν μπορούν να κατανοηθούν απλά και μόνο μελετώντας τα συστατικά μέρη του συστήματος.

Όπως και ο αμμόλοφος, έτσι και ο εγκέφαλος λειτουργεί στην άκρη αυτής της κρισιμότητας. Και αν και οι κατολισθήσεις του αμμόλοφου δεν επεξεργάζονται πληροφορίες με κανένα ουσιαστικό τρόπο, οι νευρωνικές κατολισθήσεις οι διαδοχικές περίπλοκες εγκεφαλικές δραστηριότητες που έχουν περιγραφεί από τόσους επιστήμονες – μπορεί να είναι ζωτικής σημασίας για έναν εγκέφαλο που μεταβαίνει γρήγορα ανάμεσα σε γνωστικές πληροφορίες και κινητικές εντολές και πράξεις.

Με άλλα λόγια, σε ένα ζωντανό σύστημα όπως ο εγκέφαλος, το SOC δεν είναι μια διαταραχή αλλά περισσότερο ένας μηχανισμός μεταφοράς γρήγορων υπολογισμών, όχι πολύ διαφορετικός από την αυτο-οργανωμένη συμπεριφορά των αγορών που με ιλιγγιώδεις ρυθμούς «καθορίζουν» τιμές. Για τον εγκέφαλο, η απώλεια της κρισιμότητας – και συνεπώς της περίπλοκης συμπεριφοράς – είναι παθολογική.

Δεν αποτελεί έκπληξη λοιπόν το γεγονός ότι η περίπλοκη συμπεριφορά που παρατηρείται στην ηλεκτρική εγκεφαλική δραστηριότητα μπορεί να εξυπηρετεί ως ένας χρήσιμος βιοδείκτης ή προβλεπτικός παράγοντας εμφάνισης κάποιας πάθησης. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι ένα τρελό, ασταθές εγκεφαλικό σήμα είναι υγιές.

Ένας χρήσιμος ορισμός της πολυπλοκότητας είναι η ισορροπία ανάμεσα στις αντιτιθέμενες τάσεις όπως η τάξη και η αταξία, η σταθερότητα και η αστάθεια. Χρησιμοποιώντας μαθηματικά εργαλεία που ποσοτικοποιούν την πολυπλοκότητα, οι ερευνητές σπουδαίων πανεπιστημίων σε όλο τον κόσμο έχουν ήδη εντοπίσει πιθανούς βιοδείκτες ψυχιατρικών διαταραχών, όπως ο αυτισμός και η σχιζοφρένεια.

Αν και η αυτο-οργανωμένη κρισιμότητα είναι ένας πολύ αφηρημένος μηχανισμός για να εξηγήσουμε την περίπλοκη συμπεριφορά, μία πιο πλήρης εξήγηση για την νευρωνική πολυπλοκότητα μπορεί να εντοπιστεί στη φυσική αρχιτεκτονική των εγκεφαλικών δικτύων. Φανταστείτε τις ανατομικές εγκεφαλικές περιοχές σαν φίλους στο Facebook που συνδέονται μέσω ανατομικών ινών. Όπως και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι εγκεφαλικές περιοχές διαμορφώνουν πυκνά αλληλοσυνδεόμενες κλίκες, μίνι δίκτυα που βρίσκονται ενσωματωμένα σε μεγαλύτερα δίκτυα.

Αυτές οι κλίκες είναι συχνά μέρος μεγαλύτερων κλικών. Στο Facebook, οι κοντινότεροι φίλοι σας είναι μέρος μιας μεγαλύτερης συλλογής φίλων, που με τη σειρά της είναι κι αυτή μέρος μιας μεγαλύτερης κοινότητας, όπως μιας πόλης ή ενός πανεπιστημίου. Τόσο στα κοινωνικά δίκτυα, όσο και στον εγκέφαλο, υπάρχουν περίπλοκες αλληλεπιδράσεις ανάμεσα σε μέρη που γεννούν φαινόμενα σε κάθε επίπεδο. Και τα δύο μοιάζουν κατά κάποιο τρόπο σαν μια αποικία μυρμηγκιών: οργανωμένες δραστηριότητες συμβαίνουν σε όλα τα επίπεδα και τους χώρους και δεν μπορούμε ταυτόχρονα να παρατηρήσουμε την αποικία.

Αν και δεν είναι ξεκάθαρο ακριβώς ποιοι μηχανισμοί είναι αυτοί που συνδέουν την νευρωνική περιπλοκότητα με την υγιή συμπεριφορά, η διατήρηση της πολυπλοκότητας στη ζωή είναι σημαντική. Όσο σημαντική είναι και η κατανόησή της για τη μελέτη διαταραχών όπως ο αυτισμός, η επιληψία και η σχιζοφρένεια.

Η μελέτη και αποκωδικοποίηση της πολυπλοκότητας της εγκεφαλικής δραστηριότητας θα μπορούσε σύντομα να μας βοηθήσει να προβλέψουμε ποια βρέφη θα αναπτύξουν αυτισμό και πώς τα άτομα με σχιζοφρένεια θα ανταποκριθούν στη φαρμακευτική αγωγή. Όπως έχει πει και ο φυσικός Emerson Pugh: «Αν ο εγκέφαλός μας ήταν αρκετά απλός για να τον καταλάβουμε, δεν θα το καταφέρναμε».

Η πιθανότητα αφύπνισης είναι αντιστρόφως ανάλογη με το πόση αλήθεια μπορείτε να συλλέξετε

Οι περισσότεροι άνθρωποι, παρόλο που δεν το γνωρίζουν, κοιμούνται. Κοιμούνται όταν γεννήθηκαν, κοιμούνται όταν ζουν, κοιμούνται όταν παντρεύονται, κοιμούνται όταν μεγαλώνουν τα παιδιά τους, κοιμούνται όταν πεθαίνουν χωρίς να ξυπνήσουν ποτέ. Δεν θα φτάσουν ποτέ να κατανοήσουν την ομορφιά και το μεγαλείο που λέγεται ανθρώπινη ύπαρξη.

Η πιθανότητα αφύπνισης είναι αντιστρόφως ανάλογη με το πόση αλήθεια μπορείτε να συλλέξετε χωρίς να το βάλετε στα πόδια.

Μέχρι σε πιο σημείο είστε διατεθειμένοι να σκεφτείτε σε κάτι που δεν σας είναι οικείο;

Νομίζετε πως είστε ελεύθεροι, αλλά πιθανώς δεν υπάρχει μια χειρονομία, μία σκέψη, ένα συναίσθημα, μια στάση, μια πεποίθηση που δεν προέρχεται από κάποιον ή κάτι άλλο. Δεν είναι τραγικό;

Πρόκειται για μια μηχανική ζωή, που σας επιβλήθηκε. Και δεν το γνωρίζετε. Είστε σκλάβοι όλων εκείνων που δεν συνειδητοποιείται. Μπορείτε να ελέγξετε εκείνα τα πράγματα για τα οποία είστε συνειδητοποιημένοι, αλλά εκείνα για τα οποία δεν είστε συνειδητοποιημένοι ελέγχουν εσάς. Όταν συνειδητοποιήστε, τότε απελευθερώνεστε από αυτά.

Είναι επώδυνο. Πράγματι, όταν αρχίζουμε να αφυπνιζόμαστε, αισθανόμαστε πολύ πόνο. Είναι επώδυνο να βλέπεις να γκρεμίζονται οι ίδιες μας οι ψευδαισθήσεις. Όλα αυτά που νόμιζες πως κατασκεύαζες συνθλίβονται, και αυτό είναι επώδυνο. Αλλά όταν γκρεμίζονται οι ψευδαισθήσεις, επιτέλους έρχεστε σε επαφή με την πραγματικότητα!”

H φαιδρή αλαζονεία της γνώσης

Αν είχα τη τη δύναμη να κάνω μία αλλαγή που θα είχε την πιο βαθιά και μακροχρόνια επιρροή στην ανθρωπότητα, θα επέλεγα να εξαλείψω την αλαζονεία. Ειδικότερα, θα εξαφάνιζα την εμμονή που έχουν οι άνθρωποι να είναι «σωστοί». Θα διέγραφα την Ψευδαίσθηση της Γνώσης.

Η αλαζονεία είναι παντού γύρω μας. Φτάνει να κοιτάξετε όλες τις διαφωνίες και τα ντιμπέιτ στον τομέα της πολιτικής και της τρέχουσας κουλτούρας. Όλοι έρχονται στο τραπέζι με σιγουριά και πίστη στον εαυτό τους. Εμμένουν στις απόψεις τους, επιβεβαιώνοντας ό,τι ξέρουν. Η αυτοπεποίθησή τους φαίνεται τόσο πειστική – ξέρουν, όμως, στ’ αλήθεια;

Το κυνήγι της γνώσης έκανε τον πολιτισμό μας να πάει μπροστά.

Μας βοήθησε να πάμε από το σπάσιμο της πέτρας πλάι στη φωτιά στο να περπατάμε στον δρόμο μιλώντας στο smartphone μας. Η γνώση είναι το καύσιμο του πολιτισμού. Ταυτόχρονα, όμως, η πεποίθησή μας ότι ξέρουμε μας κάνει να υποφέρουμε. Πριν συζητήσουμε πώς αυτό επηρεάζει την ευτυχία μας, ας αξιολογήσουμε το εύρος της ψευδαίσθησης.

Αν σας ζητούσαν να πάρετε συνέντευξη από κάποιον που ισχυρίζεται ότι έχει γνώσεις, θα του κάνατε ερωτήσεις με σκοπό να ξεσκεπάσετε το εύρος των γνώσεών του. Θα προσπαθούσατε να αξιολογήσετε πόσο ακριβείς είναι οι απαντήσεις του και πόσα ξέρει για το αντικείμενο.

Αν γνωρίζει πολλά και οι πληροφορίες του είναι ακριβείς, θα θεωρηθεί ειδικός. Αν, ωστόσο, γνωρίζει ελάχιστα και αρκετά από αυτά είναι λάθος, θα απορρίψετε την ιδέα ότι έχει γνώσεις – και θα του ζητήσετε ευγενικά να φύγει. Ας προχωρήσουμε, όμως, και ας πάρουμε συνέντευξη από την ανθρωπότητα (συμπεριλαμβάνοντας εμένα και εσάς). Ας δούμε πόσο ειδικοί είμαστε όλοι μας.

Το βάθος της γνώσης

Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία δεν είναι αυτά που γνωρίζετε, αλλά πόσο ακριβείς είναι οι γνώσεις σας. Το να ξέρετε κάτι λάθος είναι χειρότερο από το να μην ξέρετε τίποτα. Σωστά;

Παραδόξως, η ακρίβεια των περισσότερων γνώσεων -ακόμα και της επιστημονικής γνώσης- πάσχει, γιατί αγνοούμε πως αγνοούμε άγνωστα στοιχεία. Πάρτε, για παράδειγμα, τη φυσική. Ο σερ Ισαάκ Νεύτων ανακάλυψε τη βαρύτητα και δημοσίευσε τους νόμους της κίνησης το 1687, χτίζοντας τα θεμέλια για όσα γνωρίζουμε σήμερα ως μηχανική. Οι νόμοι αυτοί αμφισβητήθηκαν σφοδρά, μέχρι που αποδείχτηκαν πέραν πάσης αμφισβήτησης και έγιναν αποδεκτοί. Αφού αποδείχτηκαν, οι επιστήμονες τους υιοθέτησαν ως δεδομένα που διέπουν τα πάντα, από την πτώση ενός μήλου ως την κίνηση του φεγγαριού και των πλανητών. Όποιος τολμούσε να αμφισβητήσει την ακρίβειά τους εθεωρείτο αδαής. Η αλαζονεία της αμφισβήτησης αντικαταστάθηκε από την αλαζονεία της απόλυτης γνώσης. Αυτή η θέση, ωστόσο, ήταν εντελώς αβάσιμη, γιατί οι νόμοι του Νεύτωνα αγνοούσαν πολλά άγνωστα στοιχεία που ανακαλύφθηκαν αργότερα.

Το 1861, η κλασική θερμοδυναμική του Τζέιμς Κλερκ Μάξγουελ έδειξε την ανεπάρκεια των νόμων του Νεύτωνα. Το 1905, ο Αϊνστάιν δήλωσε ότι το συμπέρασμα του Νεύτωνα για τον χρόνο ήταν εσφαλμένο. Στα μέσα της δεκαετίας του ’20, η κβαντική φυσική έδειξε ότι ο κόσμος των μικρών σωματιδίων δεν συμπεριφέρεται όπως περίμενε ο Νεύτων. Η θεωρία των χορδών, τη δεκαετία του ’60, έδειξε ότι οι θεωρίες της κβαντικής είναι ανολοκλήρωτες, και στη συνέχεια αποδείχτηκε και η ίδια ανολοκλήρωτη από τη θεωρία Μ κατά τη δεκαετία του ’90 – και φαίνεται πως είναι πια ώρα να θεωρηθεί και αυτή ανολοκλήρωτη πολύ σύντομα.

Βλέπετε πόσο μπορούμε να παραπλανηθούμε; Κάτι τόσο βασικό όσο οι θεμελιώδεις νόμοι της φυσικής, που έδειχναν να λειτουργούν άψογα για πάνω από διακόσια χρόνια, ήταν, στην καλύτερη περίπτωση, μια προσέγγιση.

Ο λόγος για τον οποίο πιστεύουμε τόσο αλαζονικά στις γνώσεις μας είναι πως η παρατήρησή μας συχνά τις επιβεβαιώνει. Η ικανότητά μας, για παράδειγμα, να κινούμαστε στο άμεσο φυσικό περιβάλλον μας δεν επηρεάστηκε ποτέ από το ψευδές συμπέρασμά μας ότι η Γη είναι επίπεδη. Είναι δύσκολο να φανταστούμε κάτι καινούριο, μέχρι οι καινούριες παρατηρήσεις μας να αμφισβητήσουν τα προηγούμενα συμπεράσματά μας – η θέα ενός πλοίου να χάνεται στον ορίζοντα, για παράδειγμα. Μόνο τότε επανεξετάζουμε όσα ξέρουμε και αρχίζουμε, μάλιστα, να αναρωτιόμαστε πώς πιστεύαμε ποτέ όσα πιστεύαμε. Πώς ήταν δυνατόν να μη βλέπουμε κάτι που μοιάζει τώρα τόσο αδιαμφισβήτητα προφανές;

Οι τίτλοι όντως φέρνουν δύναμη. Αλλά αν κάποτε μας στερήσουν τον τίτλο, τότε και η δύναμή του κάνει φτερά

Υπάρχει, όμως, μια δύναμη πολύ πιο βαθιά από τη δύναμη που μπορεί να προσφέρει ο οποιοσδήποτε τίτλος. Κι αυτή είναι η φυσική μας δύναμη να ηγούμαστε, που υπάρχει μέσα στον καθένα μας από το απλό γεγονός και μόνο πως είμαστε ανθρώπινες υπάρξεις. Δυστυχώς, αυτή η δυνατότητα είναι ναρκωμένη στους περισσότερους ανθρώπους και ελάχιστα αξιοποιείται. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει και είναι διαθέσιμη σε οποιονδήποτε θέλει να την αναζητήσει και να την ενεργοποιήσει. Στην πραγματικότητα, αυτή και μόνο είναι η δύναμη στην πιο αληθινή της μορφή”.

“Γιατί το λες αυτό;”

“Επειδή είναι η δύναμη που δεν μπορούν ποτέ να μας πάρουν, ό,τι και να συμβαίνει στον εξωτερικό κόσμο. Είναι αληθινή δύναμη και δεν εξαρτάται διόλου από τις εξωτερικές συνθήκες.”

Οι Τέσσερις Φυσικές Δυνάμεις είναι :

Φυσική Δύναμη No 1. Οποιοσδήποτε ζει και αναπνέει αυτή τη στιγμή έχει τη δύναμη να πηγαίνει στη δουλειά του κάθε μέρα και να εκφράζει μέσω της εργασίας του τον Άριστο Εαυτό που κρύβει μέσα του. Και δεν χρειάζεται κανέναν τίτλο για να το κάνει αυτό.

Φυσική Δύναμη No 2. Οποιοσδήποτε είναι σήμερα ζωντανός, έχει τη δύναμη να εμπνέει, να επηρεάζει και να εξυψώνει οποιονδήποτε άνθρωπο συναντήσει, προσφέροντάς του το δώρο ενός σπουδαίου παραδείγματος. Και δεν χρειάζεται κανέναν τίτλο για να το κάνει αυτό.

Φυσική Δύναμη No 3. Οποιοσδήποτε είναι σήμερα γεμάτος από ζωή μπορεί με πάθος και έμπνευση να κινητοποιήσει θετικές αλλαγές σε πείσμα όλων των αρνητικών συνθηκών. Και δεν χρειάζεται κανέναν τίτλο για να το κάνει αυτό.

Φυσική Δύναμη No 4. Οποιοσδήποτε ζει και αντιλαμβάνεται την αλήθεια της φιλοσοφίας “Ηγέτης Δίχως Τίτλο”, μπορεί να συμπεριφερθεί απέναντι στους συναδέλφους του με σεβασμό, εκτίμηση, ευγένεια – και με αυτό τον τρόπο να εξυψώσει την κουλτούρα ενός ολόκληρου οργανισμού στο καλύτερο δυνατό επίπεδο. Και δεν χρειάζεται κανέναν τίτλο για να το κάνει αυτό.

ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ: ΠΕΡΙ ΨΥΧΗΣ, Όποιος είναι λυτρωμένος στο σώμα αλλά δέσμιος στην ψυχή είναι δούλος

ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ περ.55-120 (135;)μ.Χ

Διατριβαί Γ’ 7.2-6

Κανείς σχεδόν δεν αντιλέγει ότι τρία πράγματα αφορούν τον άνθρωπο, η ψυχή, το σώμα και τα εξωτερικά πράγματα- δικό σας έργο, λοιπόν, είναι ν’ απαντήσετε ποιο είναι το καλύτερο. Τι θα πούμε στους ανθρώπους; Η σάρκα; Γι’ αυτήν έπλευσε ο Μάξιμος μέχρι την Κασσιόπη, χειμωνιάτικα, με τον γιο του στο πηδάλιο; Για την ηδονή της σάρκας;

Εκείνος αρνήθηκε και είπε: Κάθε άλλο.

Οπότε ο Επίκτητος συνέχισε: —Δεν πρέπει ν’ αναζητούμε το καλύτερο;

—Πάνω απ’ όλα αυτό πρέπει.

—Τι καλύτερο, λοιπόν, έχουμε από τη σάρκα;

—Την ψυχή, είπε.

—Και ποια είναι καλύτερα, τα αγαθά του καλύτερου ή του χειρότερου;

— Του καλύτερου.

-Τα αγαθά της ψυχής εξαρτώνται από την ελεύθερη βούλησή μας ή όχι; –

Εξαρτώνται.

— Άρα η ηδονή της ψυχής εξαρτάται από την ελεύθερη βούλησή μας;

-Το παραδέχτηκε.

-Και η ηδονή αυτή πως δημιουργείται; Αφ’ εαυτού της; Αυτό είναι αδιανόητο, προηγούμενη αυτής πρέπει να υπάρχει η ουσία του καλού που, άμα την έχουμε, θα νιώσουμε την ηδονή στην ψυχή μας.

Διατριβαί Δ’ 11. 5-8

Πρώτη, λοιπόν, και πάνω απ’ όλα εμφανίζεται στην ψυχή η καθαρότητα- το ίδιο και η ακαθαρσία. Στην ψυχή, βέβαια, δεν θα βρεις την ίδια ακαθαρσία που βρίσκεις στο σώμα και, προκειμένου για την ψυχή, ποιαν άλλη θα έβρισκες παρά αυτή που την καθιστά ρυπαρή ως προς την επιτέλεση των έργων της; Τα έργα της ψυχής είναι οι επιλογές ή οι αρνήσεις, οι επιθυμίες η οι αποστροφές, η προπαρασκευή, οι προθέσεις, οι συγκαταθέσεις. Στα παραπάνω έργα, λοιπόν, ποιο είναι εκείνο που την κάνει ρυπαρή και ακάθαρτη; Τίποτε άλλο από τις κακές κρίσεις. Ώστε ακαθαρσία για την ψυχή είναι οι λανθασμένες κρίσεις, και κάθαρση η πρόσκτηση των κρίσεων που πρέπει. Καθαρή ψυχή είναι αυτή που έχει τις πρέπουσες κρίσεις, διότι μόνο αυτή μπορεί ν’ αποφύγει τη σύγχυση και τη ρυπαρότητα στα έργα της.

Απόσπ. 20

Όσοι έχουν σώμα σε καλή κατάσταση, αντέχουν τις ζέστες και τα κρύα· με τον ίδιο τρόπο, όσοι έχουν ψυχή σε καλή κατάσταση, αντέχουν και την οργή και τη λύπη και τη μεγάλη χαρά και τα άλλα πάθη.

Απόσπ. (Στοβαίου) 2

Η ψυχή που συνδέεται στενά με την αρετή μοιάζει με πηγή που συνεχώς αναβλύζει· το νερό της, δηλαδή, είναι καθαρό, ατάραχο, πόσιμο, νόστιμο, άφθονο, πλούσιο, αβλαβές, άκακο.

Απόσπ. (Στοβαίου) 32-33

Είναι κακά δεσμά για το σώμα η τύχη και για την ψυχή η κακία. Όποιος είναι λυτρωμένος στο σώμα αλλά δέσμιος στην ψυχή είναι δούλος. Όποιος πάλι είναι δέσμιος στο σώμα αλλά λυτρωμένος στην ψυχή είναι ελεύθερος.

Fr. Nietzsche: Πόσο ηθική είναι η ηθική;

Φρίντριχ Νίτσε: 1844–1900

Είναι η ηθική μια καθορισμένη πλάνη;

Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

§ 1

Η ηθική δεν έχει κανένα λογικό έρεισμα, γιατί ζούμε σε έναν κόσμο που δεν είναι «ελεύθερος», σε έναν κόσμο της αναγκαιότητας. Ο Νίτσε βέβαια δίνει διαφορετικό νόημα από τους διαλεκτικούς φιλοσόφους στις λέξεις ελευθερία και αναγκαιότητα. Π.χ. μια καταιγίδα με όλες τις καταστροφικές της συνέπειες που προέρχεται από τη φύση εκφράζει μια φυσική αναγκαιότητα, την οποία δεν κρίνουμε με όρους ηθικής. Η αναγκαιότητα υποδηλώνει μια κατάσταση της φύσης, η οποία δεν μπορεί να αξιολογείται με ηθικά κριτήρια, δεν λέμε δηλαδή ότι ο κεραυνός, η καταιγίδα κ.λπ. είναι ηθικά φαινόμενα ή ανήθικα. Ο κόσμος διέπεται από αναγκαιότητα σημαίνει λοιπόν ότι είναι αυτός που είναι, χωρίς να μπορεί να είναι κάτι διαφορετικό. Άρα και η ελευθερία δεν μπορεί να υφίσταται.

§ 2

Αυτό που περνάει για «ελευθερία» είναι η «ελευθερία» να θεσπίζουν οι εκάστοτε εξουσιαστικοί θεσμοί και μηχανισμοί κώδικες ηθικής. Αυτοί οι κώδικες μαθαίνουν το άτομο να λειτουργεί ως αγέλη. Ιεραρχούν, αξιολογούν τις παρορμήσεις και τις ενέργειές του και μετατρέπουν το ένστικτό του σε ένστικτο αγέλης. Έτσι όλοι σκέφτονται την υπακοή ως «προτέρημα» της ανθρώπινης φύσης. Ο άνθρωπος τελικά «αγωνίζεται», επιδιώκει διακαώς σε όλη του τη ζωή να εφαρμόσει, σαν να πρόκειται για εκπλήρωση αδήριτων αναγκών του, προσταγές του είδους: «οφείλεις να κάνεις αυτό και να μην κάνεις το άλλο κ.α.»· μάλιστα τις προσταγές αυτές τις θεωρεί ως φωνές της συνείδησής του. Ο Νίτσε χαρακτηρίζει αυτό το είδος της υπακοής αγελαίο ένστικτο υπακοής. Προέκταση αυτού του τελευταίου ενστίκτου είναι η ηθική υποκρισία των κυβερνώντων: αυτοί εδώ, ακολουθώντας την κακή τους συνείδηση και εφαρμόζοντας το δικό τους αγελαίο ένστικτο, δηλαδή να υπακούουν σε κάτι, παρουσιάζονται να εκτελούν διαταγές, γιατί έτσι πρέπει.

ΙΙ. Κείμενα

1. «Τι αφέλεια είναι να λέμε “ο άνθρωπος θα έπρεπε να είναι έτσι και έτσι!”. Η πραγματικότητα μας δείχνει έναν θελκτικό πλούτο τύπων, τη δαψίλεια που προκύπτει από ένα σπάταλο παιχνίδι μορφών και αλλαγής μορφών: και κάποιος άθλιος χασομέρης μοραλιστής λέει επ’ αυτού: “όχι! Ο άνθρωπος θα έπρεπε να είναι αλλιώς”. Το μεμονωμένο άτομο είναι ένα κομμάτι μοίρας από πάνω ως κάτω, ένας ακόμη νόμος, μια ακόμη αναγκαιότητα για όλα όσα έρχονται και θα γίνουν. Η ηθική, στο μέτρο που καταδικάζει καθεαυτήν και όχι ξεκινώντας από απόψεις, εκτιμήσεις, προθέσεις της ζωής, είναι μια ειδική πλάνη, για την οποία δεν πρέπει να νιώθει κανείς κανέναν οίκτο, είναι μια ιδιοσυγκρασία εκφυλισμένων. Εμείς οι αμοραλιστές, αφήσαμε αντίθετα την καρδιά μας ανοιχτή για κάθε είδος κατανόησης, σύλληψης, έγκρισης» (Νίτσε: Το λυκόφως των ειδώλων).

2. «Όπου κι αν συναντήσουμε μια ηθική, εκεί συναντούμε και μια αξιολόγηση, μια ιεραρχική κατάταξη των ανθρώπινων παρορμήσεων και πράξεων. Αυτές εδώ είναι πάντοτε εκφράσεις των αναγκών μιας κοινότητας και μιας αγέλης. Η ηθική μαθαίνει στο άτομο να είναι μια λειτουργία της αγέλης και να αποδίδει αξία στον εαυτό του ως λειτουργία μόνο. Επειδή η διατήρηση διαφορετικών κοινοτήτων απαιτούσε διαφορετικούς όρους, γι’ αυτό υπήρξαν και διαφορετικές ηθικές. Έχοντας κατά νου τις ουσιώδεις αλλαγές στις μορφές των μελλοντικών αγελών και κοινοτήτων, κρατών και κοινωνιών, μπορούμε να προφητέψουμε πως θα υπάρξουν κι άλλες διιστάμενες μεταξύ τους ηθικές. Η ηθική είναι το αγελαίο ένστικτο του ατόμου» (Νίτσε: Πέραν του καλού και του κακού).

ΠΛΑΤΩΝ: Πρωταγόρας (351b-351e)

Λέγεις δέ τινας, ἔφην, ὦ Πρωταγόρα, τῶν ἀνθρώπων εὖ ζῆν, τοὺς δὲ κακῶς; ― Ἔφη. ― Ἆρ᾽ οὖν δοκεῖ σοι ἄνθρωπος ἂν εὖ ζῆν, εἰ ἀνιώμενός τε καὶ ὀδυνώμενος ζῴη; ― Οὐκ ἔφη. ― Τί δ᾽ εἰ ἡδέως βιοὺς τὸν βίον τελευτήσειεν; οὐκ εὖ ἄν σοι δοκεῖ οὕτως βεβιωκέναι; ― Ἔμοιγ᾽, ἔφη. ― Τὸ μὲν ἄρα [351c] ἡδέως ζῆν ἀγαθόν, τὸ δ᾽ ἀηδῶς κακόν. ― Εἴπερ τοῖς καλοῖς γ᾽, ἔφη, ζῴη ἡδόμενος. ― Τί δή, ὦ Πρωταγόρα; μὴ καὶ σύ, ὥσπερ οἱ πολλοί, ἡδέ᾽ ἄττα καλεῖς κακὰ καὶ ἀνιαρὰ ἀγαθά; ἐγὼ γὰρ λέγω, καθ᾽ ὃ ἡδέα ἐστίν, ἆρα κατὰ τοῦτο οὐκ ἀγαθά, μὴ εἴ τι ἀπ᾽ αὐτῶν ἀποβήσεται ἄλλο; καὶ αὖθις αὖ τὰ ἀνιαρὰ ὡσαύτως οὕτως οὐ καθ᾽ ὅσον ἀνιαρά, κακά; ― Οὐκ οἶδα, ὦ Σώκρατες, ἔφη, ἁπλῶς οὕτως, ὡς σὺ ἐρωτᾷς, [351d] εἰ ἐμοὶ ἀποκριτέον ἐστὶν ὡς τὰ ἡδέα τε ἀγαθά ἐστιν ἅπαντα καὶ τὰ ἀνιαρὰ κακά· ἀλλά μοι δοκεῖ οὐ μόνον πρὸς τὴν νῦν ἀπόκρισιν ἐμοὶ ἀσφαλέστερον εἶναι ἀποκρίνασθαι, ἀλλὰ καὶ πρὸς πάντα τὸν ἄλλον βίον τὸν ἐμόν, ὅτι ἔστι μὲν ἃ τῶν ἡδέων οὐκ ἔστιν ἀγαθά, ἔστι δ᾽ αὖ καὶ ἃ τῶν ἀνιαρῶν οὐκ ἔστι κακά, ἔστι δ᾽ ἃ ἔστι, καὶ τρίτον ἃ οὐδέτερα, οὔτε κακὰ οὔτ᾽ ἀγαθά. ― Ἡδέα δὲ καλεῖς, ἦν δ᾽ ἐγώ, οὐ τὰ ἡδονῆς [351e] μετέχοντα ἢ ποιοῦντα ἡδονήν; ― Πάνυ γ᾽, ἔφη. ― Τοῦτο τοίνυν λέγω, καθ᾽ ὅσον ἡδέα ἐστίν, εἰ οὐκ ἀγαθά, τὴν ἡδονὴν αὐτὴν ἐρωτῶν εἰ οὐκ ἀγαθόν ἐστιν. ― Ὥσπερ σὺ λέγεις, ἔφη, ἑκάστοτε, ὦ Σώκρατες, σκοπώμεθα αὐτό, καὶ ἐὰν μὲν πρὸς λόγον δοκῇ εἶναι τὸ σκέμμα καὶ τὸ αὐτὸ φαίνηται ἡδύ τε καὶ ἀγαθόν, συγχωρησόμεθα· εἰ δὲ μή, τότε ἤδη ἀμφισβητήσομεν.

Πότερον οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, σὺ βούλει ἡγεμονεύειν τῆς σκέψεως, ἢ ἐγὼ ἡγῶμαι;
Δίκαιος, ἔφη, σὺ ἡγεῖσθαι· σὺ γὰρ καὶ κατάρχεις τοῦ λόγου.

***
β) Ταύτιση ευτυχίας – αγαθού.
Τότε του είπα: Παραδέχεσαι ότι ορισμένοι άνθρωποι ζουν ευτυχισμένοι, άλλοι όμως δυστυχισμένοι, Πρωταγόρα;
Ναι.
Πιστεύεις λοιπόν ότι ένας άνθρωπος μπορεί να ζει ευτυχισμένος, αν ζούσε μέσα σε στεναχώριες και πόνους;
Όχι, είπε.
Ένας όμως που θα πέθαινε ύστερ᾽ από μια ευχάριστη ζωή, δε νομίζεις ότι έζησε ευτυχισμένος;
Το νομίζω, είπε.
Λοιπόν [351c] η ευχάριστη ζωή είναι κάτι καλό, ενώ η άθλια ζωή κακό;
Ναι, βέβαια, αν πρόκειται για άνθρωπο που έζησε αντλώντας την ευχαρίστηση από τα ωραία πράγματα.
Τί συμβαίνει λοιπόν, Πρωταγόρα; Ο πολύς κόσμος μερικά ευχάριστα πράγματα τα λέει κακά και ορισμένα δυσάρεστα καλά. Συμφωνείς κι εσύ μ᾽ αυτούς; Δηλαδή νά τί εννοώ εγώ: εφόσον ένα πράγμα είναι ευχάριστο, αυτό μονάχα από μια άποψη δεν είναι καλό: όταν υπάρχει φόβος μήπως φέρει κάποιο αντίθετο αποτέλεσμα. Κι από την άλλη τα δυσάρεστα δεν είναι κακά από την αντίθετη άποψη, δηλαδή μόνο και μόνο επειδή προκαλούν λύπη;
Δεν είμαι σίγουρος, Σωκράτη, [351d] αν πρέπει να σου απαντήσω μ᾽ ένα ναι ή μ᾽ ένα όχι, ότι όλα τα ευχάριστα είναι καλά κι όλα τα δυσάρεστα κακά, όπως ζητά η ερώτησή σου. Μου φαίνεται ότι, για να σου δώσω μια πιο προσεχτική απάντηση, δεν πρέπει να συλλογιστώ μονάχα την ερώτησή σου, αλλά και την εμπειρία απ᾽ όλη την υπόλοιπη ζωή μου· λοιπόν υπάρχουν ορισμένα ευχάριστα πράγματα που δεν είναι καλά, κι από την άλλη μεριά ορισμένα δυσάρεστα που δεν είναι κακά — κι ορισμένα που είναι· με μια τρίτη κατηγορία δε συμβαίνει ούτε το ένα ούτε το άλλο: δεν είναι ούτε καλά ούτε κακά.
Ονομάζεις λοιπόν ευχάριστα [351e] όσα έχουν μέσα τους την ευχαρίστηση ή έστω εκείνα που μας προκαλούν ευχαρίστηση;
Ακριβώς, είπε.
Νά τί θέλω να πω: με το να προκαλούν την ευχαρίστηση δεν είναι καλά; δηλαδή ρωτώ αν η ευχαρίστηση στην ουσία της είναι κάτι καλό.
Ας εξετάσουμε το ζήτημα με το συνηθισμένο σου τρόπο, Σωκράτη, είπε· κι αν η έρευνα μας δείξει ότι η άποψή σου είναι ορθή και αποδειχτεί ότι το ευχάριστο και το καλό είναι ένα και το αυτό πράγμα, θα το παραδεχτούμε· αν όχι, τότε θα συνεχίσουμε να το συζητούμε.
Τί προτιμάς, του είπα, να διευθύνεις εσύ τη συζήτηση ή να την κατευθύνω εγώ;
Το σωστό είναι εσύ να την κατευθύνεις. Εσύ δεν είσαι ο εισηγητής;