Σάββατο 24 Νοεμβρίου 2018

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΙΣΧΥΛΟΣ - Χοηφόροι (623-651)

ἐπεὶ δ᾽ ἐπεμνησάμην ἀμειλίχων [στρ. γ]
πόνων— †ἀκαίρως δὲ δυσφιλὲς γαμή-
625 λευμ᾽ ἀπεύχετον δόμοις
γυναικοβούλους τε μήτιδας φρενῶν
ἐπ᾽ ἀνδρὶ τευχεσφόρῳ
ἐπ᾽ ἀνδρὶ δῄοις ἐπικότω σέβας†
τίων [δ᾽] ἀθέρμαντον ἑστίαν δόμων,
630 γυναικείαν ἄτολμον αἰχμάν.

κακῶν δὲ πρεσβεύεται τὸ Λήμνιον [ἀντ. γ]
λόγῳ· γοᾶται δὲ δημόθεν κατά-
πτυστον· ᾔκασεν δέ τις
τὸ δεινὸν αὖ Λημνίοισι πήμασιν.
635 θεοστυγήτῳ δ᾽ ἄγει
βροτῶν ἀτιμωθὲν οἴχεται γένος.
σέβει γὰρ οὔτις τὸ δυσφιλὲς θεοῖς.
τί τῶνδ᾽ οὐκ ἐνδίκως ἀγείρω;

τὸ δ᾽ ἄγχι πλευμόνων ξίφος [στρ. δ]
640 διανταίαν ὀξυπευκὲς οὐτᾷ,
διαὶ Δίκας—τὸ μὴ θέμις—[γὰρ οὐ]
λὰξ πέδοι πατουμένας,
τὸ πᾶν Διὸς σέβας παρεκ-
645 βάντας οὐ θεμιστῶς.

Δίκας δ᾽ ἐρείδεται πυθμήν· [ἀντ. δ]
προχαλκεύει δ᾽ Αἶσα φασγανουργός·
τέκνον δ᾽ ἐπεισφέρει δόμοις
αἱμάτων παλαιτέρων
650 τίνειν μύσος χρόνῳ κλυτὰ
βυσσόφρων Ἐρινύς.

***
Μ᾽ αν έτσι αυτά τ ᾽ανήμερα
μελέτησα κακά,
πώς στη σειρά των να μη μπει
και τούτων τω ν σπιτιών
τ ᾽άνομο το ζευγάρωμα το ξορκισμένο
κι ο δόλος του γυναίκειού της μυαλού
γι᾽ άντρα πολεμιστή αρματοζωσμένο,
που του είχαν σέβας ως κι οι εχθροί;
Κι όμως τέτοιας γυναίκας προσκυνώ
την άτολμη εξουσία
630 πλάι στη δίχως φλόγα εστία!

Πρώτο μες σ᾽ όλα τα κακά
της Λήμνου έχουν να πουν
και το ξορκίζουν μια βοή
σαν τ ᾽αναθυμηθούν,
τόσο, που παροιμία σωστή και ταιριασμένη,
Λήμνια να λεν τα πιο φριχτά.
Μ᾽ απ᾽ τ ᾽άθεο κρίμα καταφρονεμένη
κατά βυθού πάει η γενιά·
γιατί κανείς δε στρέγει ουδέ τιμά
ό,τι ο θεός μισήσει·
σ᾽ αυτά ποιός δε θα συμφωνήσει;

Το μυτερό πικρό σπαθί
κοντά στα σπλάχνα την περνά
640 πέρα για πέρα την πληγή,
καθώς η δίκη ορίζει
για κείνον, που όσια κι ιερά
στα πόδια του κλωτσοπατά
κι ο άνομος δίχως σεβασμό
του Δία τους νόμους διασκελίζει.

Της Δίκης στήνεται στη γης
στερεά τ ᾽αμόνι κι αρχινά
χαλκιάς η Μοίρα το σπαθί
σύγκαιρα να ετοιμάζει,
όσο που τέλος των παλιών
των φονικών το νέο παιδί
650 μέσα στα σπίτια εκδικητή
η βαθύβουλη Ερινύα μπάζει.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΑΝΘΡΩΠΟΓΟΝΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Στους θεούς διαπιστώσαμε διαδοχή στην εξουσία -από τον Ουρανό στον Κρόνο και μετά στον Δία. Αντίστοιχα, διαδοχή υπάρχει και στο ανθρώπινο γένος και μετάβαση από ένα γένος σε ένα άλλο -συνολικά πέντε γένη. Με την ολοκλήρωση της διαδοχής, αρχίζει η διαδικασία του εκπολιτισμού του ανθρώπινου γένους μέσα από τη δράση εκπολιτιστών ηρώων και ευρετών διαφόρων τεχνών.
 
Ανθρωπογονία
 
Στους θεούς διαπιστώσαμε διαδοχή στην εξουσία -από τον Ουρανό στον Κρόνο και μετά στον Δία. Αντίστοιχα, διαδοχή υπάρχει και στο ανθρώπινο γένος και μετάβαση από ένα γένος σε ένα άλλο -συνολικά πέντε γένη.
 
ΓΕΝΗ
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΓΕΝΩΝ
 
Χρυσό
Τα όντα δεν γνωρίζουν εργασία και γηρατειά και ο θάνατος έρχεται σαν ύπνος, οπότε και μεταμορφώνονται σε αγαθά πνεύματα που προστατεύουν τη γη.
Αργυρό
Τα όντα δεν λατρεύουν τους θεούς ούτε προσφέρουν θυσίες στους βωμούς στων μακάρων.
Χάλκινο
Τα όντα δημιουργούνται από τον Δία από ξύλο μελιάς. Είναι αφοσιωμένοι στα έργα του Άρη, ενώ τα άλογα, τα εργαλεία, ο οπλισμός τους είναι από χαλκό.
Ηρωικό
Αποτελείται από ρωμαλέους θνητούς που πέθαναν στην Τροία και τη Θήβα.
Σιδερένιο
Είναι το γένος του μόχθου, της δυστυχίας, της έλλειψης σεβασμού, της ασέβειας, της ανηθικότητας.
 
Ερώτημα: Πώς δημιουργήθηκε ο άνθρωπος;
Σε πηγές από τον 4ο αι. π.Χ., σίγουρα όμως από παλαιότερες παραδόσεις, ο Προμηθέας δημιούργησε τους ανθρώπους από νερό και χώμα. Ωστόσο, περισσότερο από δημιουργός ο Προμηθέας έμεινε στη μνήμη ως ευεργέτης των ανθρώπων. Ποιες ήταν αυτές; Δύο κυρίως:
 
Πρώτον, τους δίδαξε τον τρόπο τέλεσης της θυσίας, κάτι που τους διαφοροποιούσε από τα ζώα, τους καθιστούσε στην ουσία ανθρώπους, και τους ενσωμάτωνε στον κόσμο του Δία (Ησίοδος, Θεογονία 535-564).
 
Δεύτερον, ο Προμηθέας έκλεψε τη φωτιά από το εργαστήρι του Ήφαιστου, προκειμένου να βοηθήσει τους ανθρώπους να μην εξαφανιστούν από προσώπου γης.
 
Προκύπτουν κάποια συμπεράσματα, από τα δύο αυτά συνεχόμενα αποσπάσματα της Θεογονίας: Η υπόσταση του ανθρώπου είναι:
 
✓ θρησκευτική (θυσία),
✓ τεχνολογική (η φωτιά και οι τέχνες που απορρέουν από αυτήν),
✓ πολιτισμική (Πανδώρα και οικογένεια).

Με το τελευταίο ο άνθρωπος γλυτώνει από την οδύνη των γηρατειών και από την εξαφάνισή του μετά τον θάνατο, ενώ καθιερώνεται και η ατομική ιδιοκτησία, καθώς και η μεταβίβασή της στους νόμιμους κληρονόμους. Φυσικά, ο έλεγχος της νομιμότητας των τέκνων προκάλεσε τον έλεγχο των γυναικών.
 
Άσκηση: Συχνά λέμε ότι η φωτιά είναι η αρχή του πολιτισμού, τεχνολογικού και πνευματικού. Καταγράψτε στοιχεία πολιτισμού που προκύπτουν από αυτή. Δίνουμε ενδεικτικά μια φράση από τη λίστα που θα συνταχτεί: «Η φωτιά επιτρέπει στον άνθρωπο να ψήνει την τροφή του. Η διαδικασία αυτή τον διαφοροποιεί από τα ζώα που τρώνε την τροφή τους ωμή.» Συνεχίστε τον κατάλογο έχοντας ως οδηγό ένα οποιοδήποτε βιβλίο ιστορίας και να παρακολουθήσετε την ιστορία του πολιτισμού από τα πρώτα βήματα του ανθρώπου που μας είναι γνωστά.
 
Από τον κατακλυσμό που προκάλεσε ο Δίας, προκειμένου να καταστρέψει το χάλκινο γένος, επιβίωσαν ο γιος του Προμηθέα Δευκαλίων και η κόρη του Επιμηθέα και της Πανδώρας Πύρρα. Η λάρνακα, στην οποία είχαν μπει για να προφυλαχθούν, προσάραξε στον Παρνασσό, πάνω από τους Δελφούς. Σύμφωνα, πάλι, με τον Αριστοτέλη ο κατακλυσμός έγινε γύρω από τη Δωδώνη και τον ποταμό Αχελώο.
 
Ερώτημα: Πώς κρίνετε τις δύο διαφορετικές εκδοχές; Στην απάντησή σας λάβετε υπόψη σας ότι Δωδώνη και Δελφοί έριζαν για το ποιο μαντείο ήταν το αρχαιότερο. Μήπως, λοιπόν, η καθεμιά εκδοχή αιτιολογεί τον ισχυρισμό των δύο μαντείων; Μήπως βρισκόμαστε μπροστά σε αιτιολογικούς μύθους που δημιουργήθηκαν προκειμένου να δοθεί απάντηση σε ένα ερώτημα;
 
Οι νέοι άνθρωποι προέκυψαν από πέτρες που έριχναν Δευκαλίων και Πύρρα πίσω τους, άνδρες από τις πέτρες του Δευκαλίωνα, γυναίκες από τις πέτρες της Πύρρας. Επομένως, οι άνθρωποι, το γένος των ανθρώπων, είναι αυτό-χθονες, γη-γενείς. Και από τη στιγμή που η πρωταρχική ενέργεια είναι αυτού του τύπου, κάθε τόπος, προκειμένου να έχει ένα ισχυρό διπλωματικό χαρτί στο τραπέζι της πολιτικής, των σχέσεων με τις διάφορες πόλεις και της θέσης στο πολιτικό γίγνεσθαι, προέβαλε έναν μύθο εντοπιότητας, αυτοχθονίας. Δίδουμε δύο παραδείγματα:
 
  • Επειδή ο Αιακός, γιος του Δία και της Αίγινας, ένιωθε μόνος στο νησί, ο πατέρας του μεταμόρφωσε τους μέρμηγκες (μύρμηκες) σε ανθρώπους. Έτσι προέκυψαν οι Μυρμιδόνες, αρχηγός των οποίων έγινε ο γιος του Αιακού Πηλέας, με τον οποίο μετακινήθηκαν βόρεια, στη Φθία.
  • Ο Κέκροπας των Αθηνών από τη μέση και κάτω ήταν με ουρά φιδιού, μισός άνθρωπος, μισός πλάσμα της γης. Οι απόγονοί του καυχιόνταν για την αυτοχθονία τους, ότι δηλαδή δεν ήταν ξένοι, φερμένοι από αλλού.
  • Ο Κάδμος, προκειμένου να πάρει νερό από την πηγή Δίρκη της Βοιωτίας, σκότωσε με τη βοήθεια της Αθηνάς τον φοβερό δράκοντα, γιο του θεού Άρη, που την προστάτευε. Στη συνέχεια, έσπειρε τα δόντια του δράκου στη Θηβαϊκή γη, απ' όπου ξεφύτρωσαν οι προπάτορες των Θηβαίων, οι Σπαρτοί.

Εκπολιτιστές ήρωες - Πρώτοι ευρετές

Ο άνθρωπος σύμφωνα με τους μύθους φαίνεται να δημιουργήθηκε δύο φορές. Επιπλέον, τα πρώτα βήματά του στον πολιτισμό τα οφείλει στον Τιτάνα Προμηθέα. Όμως, η μυθική σκέψη παρήγαγε και εκπολιτιστές ήρωες, πρώτους ευρετές. Σημειώνουμε μερικούς από αυτούς, καθώς και τα έργα που έκαναν:
 
 
ΕΚΠΟΛΙΤΙΣΤΕΣ ΕΥΡΕΤΕΣ
 
ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ
Φορωνέας (Άργος)
Εισηγητής της τέχνης της συμβίωσης σε μια πόλη
 
Πελασγός (Αρκαδία)
Δίδαξε την τέχνη του να κτίζουν καταλύματα, να φοράνε δέρματα προβάτων, να σταματήσουν να τρώνε φύλλα, χόρτα και ρίζες προτιμώντας τα βαλανίδια
Λυκάων (Αρκαδία)
Ίδρυσε μια πόλη, τη Λυκόσουρα
Αρκάς (εγγονός του Λυκάονα)
Δίδαξε την καλλιέργεια και τον θερισμό, την παρασκευή άρτου, γνέσιμο, ύφανση
 
Είναι ενδιαφέρον ότι η μυθική σκέψη, και όχι μόνο, έχει ανάγκη από Έναν Κάποιον, που διαθέτει ξεχωριστές ικανότητες, για να του προσδώσει την τιμή της πρώτης αρχής και της εύρεσης. Ενώ θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η ανακάλυψη, η εξέλιξη, αποτελεί προϊόν κοινής προσπάθειας. Σας προτείνουμε να διαβάσετε τον μύθο του Πρωταγόρα στον ομώνυμο διάλογο του Πλάτωνα (320d-322e). Ο φιλόσοφος χρησιμοποιεί ένα μύθο, όχι βέβαια παραδοσιακό, για να αφηγηθεί την εξέλιξη του πολιτισμού.
 
Ερώτημα: Υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στον παραδοσιακό και τον επινοημένο μύθο;

Εφηβεία: Αυτό το «τέρας» μέσα στο δικό μας παιδί

Το έρεβος της μοναξιάς, το φοβερό ταξίδι μέσα στη νύχτα, που ένα παιδί το παίρνει από την αγκαλιά μας, για να το οδηγήσει μέσα από το άγνωστο ως το εικοστό περίπου έτος της ζωής του. Και τότε, όταν έρθει αυτός ο ξένος στην ψυχή του, δεν θέλει τη βοήθεια κανενός, δεν θέλει λόγια, δεν θέλει τη δική μας αγκαλιά. Και νομίζουμε ότι δεν μας αγαπάει, νομίζουμε πως δεν μας θέλει, έχουμε τύψεις, έχουμε ενοχές.

Γιατί κοιτάμε το πρόβλημα με γνώμονα τον εαυτό μας και όχι το δικό του πρόβλημα. Λέμε συχνά «δεν αντέχω», μα δεν αναρωτιόμαστε πώς αντέχει εκείνο. Μας πιάνει το παράπονο για τον τρόπο που μας μιλάει, που αντιδράει, δεν φανταζόμαστε τι μάχη δίνει για να μην το κάνει. Συχνά, λέμε δεν αναγνωρίζουμε το παιδί μας. Ρωτάμε εκείνο εάν μας αναγνωρίζει; Και εάν ναι, σαν τι μας βλέπει; Σαν τιμωρούς, σαν εχθρούς, σαν εμμονικούς;

Θαρρούμε πως άλλαξε, πως δεν είναι το παιδί μας αυτό. Όχι, δεν άλλαξε, είναι ο ίδιος, η ίδια. Το μικρό μας παιδί, το δικό μας, όσο κι εάν μερικές φορές δεν το αναγνωρίζουμε. Αλλά μέσα του συμβαίνει μια πάλη, ένας μικρός πόλεμος, μια βουτιά στην απελπισία, μια ασάφεια και ένας θυμός.

Έξω είναι ο μεγάλος, ο άντρας, ο ανεξάρτητος. Μόλις όμως πατάει το κατώφλι της πόρτας γίνεται το παιδάκι μας πάλι και αυτό το μισεί. Κλείνεται στο δωμάτιό του χτυπώντας πόρτες και εσύ ψάχνεις να βρεις πού έκανες το λάθος σε ένα ακόμα καλωσόρισμα. Το ξέρω, είναι δύσκολο να μετράς αντίστροφα, να ράβεις το στόμα σου να κλείνεις τα αυτιά σου. Όμως, η μάχη μέσα του είναι άνιση. Ένα μικρό παιδί που θέλει αγκαλιά παλεύει με έναν ενήλικα που του τραβάει την ψυχή να μεγαλώσει.

Κι όταν εσύ τα κάνεις όλα τέλεια και σε πιάνει το παράπονο, γιατί τίποτα δεν του αρέσει πια, να θυμάσαι πως εκείνος υποφέρει περισσότερο, που ενώ θέλει να τρέξει να χωθεί στην αγκαλιά σου, προτιμάει την μοναξιά του, την δυνατή μουσική, τα ακουστικά του και το λάπτοπ του. Κλείνεται ώρες ατελείωτες μέσα στο δωμάτιό του και εσύ αναρωτιέσαι τι δεν έκανες καλά.

Πάψε να τιμωρείς τον εαυτό σου και μη στεναχωριέσαι άλλο. Όλα σωστά τα έκανες, όμως μέσα στο μυαλουδάκι του πρέπει να υπάρχει ένας Ένοχος να τα βάλει μαζί του. Ψάχνει έναν σάκο του μποξ και εσύ είσαι το πιο κοντινό του πρόσωπο. Υποφέρει και εκείνος από την ίδια του την καρδιά που ψηλώνει απότομα.

Όμως, μην τον συνερίζεσαι, είναι κι εκείνος τόσο μπερδεμένος που δεν μπορεί να σου εξηγεί. Μην του φωνάζεις, μην προσπαθείς να εκλογικεύσεις τα πράγματα. Ούτε να βρεις την άκρη, γιατί πολύ απλά δεν υπάρχει. Απλά όταν θα βρίσκεις ευκαιρία, να πηγαίνεις κοντά του να του χαϊδεύεις τα μαλλιά και να του δίνεις ένα φιλί, ας κάνει πως δεν θέλει, το έχει ανάγκη.

Η πάλη μέσα του είναι πολύ ισχυρή για να μπορέσει να σκεφτεί εσένα σαν γονιό. Δεν μπορεί με τίποτα να έρθει στην θέση σου, μονάχα εσύ μπορείς να έρθεις στη δική του. Όταν σε πληγώνει η συμπεριφορά του, να σκέφτεσαι πόσο υποφέρει εκείνος. Να μην σκέφτεσαι τον εαυτό σου. Όταν φωνάζει δίχως λόγο, να ξέρεις πως το τελευταίο πράγμα που θέλει στον κόσμο είναι να σε πληγώσει, όμως οι λέξεις βγαίνουν αβίαστα από το στόμα του δίχως να μπορεί να τις ελέγξει.

Δεν εξηγείται η εφηβεία, δεν μπορεί να σου πει τι αισθάνεται. Εσύ όμως μπορείς να δώσεις εκείνο που πάντα έχεις σαν γονιός. Αγάπη και υπομονή. Κι όταν τα χρόνια περάσουν, θα κοιτάξεις πίσω και θα καταλάβεις πως άδικα πάλευες να εξηγήσεις αυτό το φαινόμενο που δεν ήταν τίποτε άλλο από κάποιον επισκέπτη απρόσκλητο που είχε τρυπώσει στο σώμα και την ψυχή του και έκανε κουμάντο μέσα του.

Ο Σαίξπηρ, αναφέρεται στους εφήβους με τα παρακάτω λόγια: «Μακάρι να κοιμούνταν και να ξυπνούσαν όταν θα είχαν πια ενηλικιωθεί», που τουλάχιστον σε εμένα λειτούργησαν σαν το δικό μου ευαγγέλιο για να μπορέσω να αντέξω και να κατανοήσω όσο μπόρεσα, την εφηβεία.

Μόνο αυτοί ζουν πραγματικά

Από όλους τους ανθρώπους, μόνο όσοι βρίσκουν χρόνο να τον αφιερώσουν στη φιλοσοφία σχολάζουν` μόνο αυτοί ζουν πραγματικά. Και τούτο γιατί τέτοιοι άνθρωποι δεν αρκούνται στην περιφρούρηση της δικής τους ζωής` προσαρτούν και όλους τους προηγούμενους αιώνες στον δικό τους` όλα τα χρόνια που έχουν προηγηθεί προστίθενται στην παρακαταθήκη τους. Αν δεν είμαστε εντελώς αγνώμονες, θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι οι επιφανέστατοι αυτοί θεμελιωτές κάθε ιερής σκέψης γεννήθηκαν για μας` για μας διαμόρφωσαν έναν τρόπο ζωής.

Με τον ξένο μόχθο οδηγηθήκαμε στη θέαση των ωραιότερων πραγμάτων, τα οποία οι άνθρωποι αυτοί ανέσυραν από το σκότος και τα έφεραν στο φως. Κανένας αιώνας δεν παρέμεινε κλειστός για μας, σε όλους τους αιώνες έχουμε τώρα πρόσβαση` και, αν θελήσουμε να περάσουμε πέρα από τα στενά όρια της ανθρώπινης αδυναμίας με τη δύναμη του νου, υπάρχει ένα μεγάλο πεδίο χρόνου, μέσα στο οποίο μπορούμε να κινηθούμε. Έχουμε τη δυνατότητα να αντιτείνουμε στον Σωκράτη, να αμφιβάλλουμε με τον Καρνεάδη, να βρούμε τη γαλήνη με τον Επίκουρο, να νικήσουμε την ανθρώπινη φύση με τους Στωικούς, να την ξεπεράσουμε με τους Κυνικούς.

Μια και η ίδια η φύση των πραγμάτων μας επιτρέπει να έρθουμε σε επαφή με όλους τους αιώνες, γιατί δεν θα πρέπει να περάσουμε από αυτό το ασήμαντο και εφήμερο διάστημα που ζούμε στο παρελθόν, αφιερώνοντας σ’ εκείνο όλη μας την ψυχή, εφόσον εκείνο και χωρίς σύνορα είναι και αιώνιο παραμένει και θα το μοιραστούμε με άτομα καλύτερα από εμάς;

ΣΕΝΕΚΑΣ, Περί της συντομίας της ζωής

Νιάτα και γηρατειά

Η ελαφράδα και η ανεμελιά της νιότης μας βασίζεται, ως ένα βαθμό, στο ότι καθώς ανεβαίνουμε το βουνό, δε βλέπουμε το θάνατο, γιατί βρίσκεται στους πρόποδες της άλλης πλευράς. Μόλις όμως περάσουμε την κορυφή, αποκτούμε οπτική επαφή με το θάνατο, τον οποίο μέχρι τότε είχαμε μόνο ακουστά, ενώ ταυτόχρονα οι ζωτικές μας δυνάμεις αρχίζουν να υποχωρούν, το ίδιο και η όρεξή μας για ζωή. Μια βλοσυρή σοβαρότητα παίρνει τη θέση της νεανικής ελαφράδας και ζωγραφίζεται ακόμα και στο πρόσωπό μας.

Πάρεργα και παραλειπόμενα
H βασική διαφορά ανάμεσα στα νιάτα και στα γηρατειά παραμένει το ότι τα πρώτα έχουν για προοπτική τους τη ζωή, ενώ τα δεύτερα τον θάνατο˙ το ότι τα πρώτα έχουν μικρό παρελθόν και μεγάλο μέλλον, ενώ τα δεύτερα το αντίθετο. H ζωή στα γηρατειά είναι όμοια με την πέμπτη πράξη μιας τραγωδίας: ξέρουμε ότι έρχεται ένα τραγικό τέλος˙ όμως δεν ξέρουμε ακόμα ποιο θα είναι. Το σίγουρο όμως είναι ότι, όταν o άνθρωπος φτάσει σε μεγάλη ηλικία, το μόνο που έχει μπροστά του είναι ο θάνατος όταν όμως είναι νέος, έχει μπροστά του τη ζωή˙ και τίθεται τώρα το ερώτημα, ποιο από τα δύο είναι χειρότερα και μήπως η ζωή είναι κάτι που καλύτερα είναι να το έχει κανείς πίσω του παρά μπροστά του; Διαβάζουμε σχετικά στον Εκκλησιαστή (7,2): «H μέρα του θανάτου είναι καλύτερη απ’ τη μέρα της γέννησης».

Πάρεργα και Παραλειπόμενα
O εκφυλισμός όλων των δυνάμεων προοδευτικά με την ηλικία είναι, όπως και να το κάνουμε, πολύ θλιβερό πράγμα˙ είναι όμως απαραίτητο, ίσως μάλιστα και ευεργετικό, γιατί αλλιώς ο θάνατος, για τον οποίο τα γηρατειά αποτελούν προετοιμασία, θα ήταν υπερβολικά σκληρός. Γι’ αυτό και το μεγαλύτερο κέρδος που φέρνει η πραγματικά μεγάλη ηλικία είναι η ευθανασία, δηλαδή ο ελαφρύς θάνατος, χωρίς κάποια βασανιστική αρρώστια, χωρίς σωματική ταλαιπωρία, ένας εντελώς ανώδυνος θάνατος.

Πάρεργα και παραλειπόμενα
Αυτός που φοβάται λιγότερο απ’ όλους την προοπτική της εξαφάνισης με το θάνατο είναι αυτός που έχει ήδη παραδεχτεί ότι και τώρα δεν είναι τίποτα και που δε νοιάζεται καθόλου για το ατομικό του φαίνεσθαι, αφού μέσα του η γνώση έχει -τρόπος του λέγειν- κάψει και καταναλώσει τη βούληση, οπότε δεν του έχει μείνει πια ούτε βούληση, ούτε έντονη επιθυμία για την ατομική ύπαρξη.

Ο κόσμος ως βούληση και ως παράσταση
O θάνατος εξαλείφει τον φθόνο ολοκληρωτικά˙τα γηρατειά μόνο κατά το ήμισυ. -Senilia

ARTHUR SCHOPENHAUER, Περί Θανάτου

Όποιος δεν έχει γέρο στο σπίτι πρέπει να αγοράσει

Μπορούμε να μάθουμε τη σοφία με τρεις τρόπους: πρώτον, με τον στοχασμό, που είναι ο ευγενέστερος- δεύτερον, με την εμπειρία, που είναι ο πιο πικρός- τρίτον, με τη μίμηση, που είναι ο ευκολότερος. -ΚΟΜΦΟΥΚΙΟΣ

“Σοφοί γέροντες” υπάρχουν παντού γύρω μας και έχουν πολλά να μας μάθουν.

Δεν είναι πολύ συνηθισμένο στην κοινωνία μας να μιλάμε με γηραιότερους για να μάθουμε πώς να ζούμε. Η κουλτούρα μας είναι προσανατολισμένη στους νέους και θεωρεί δεδομένο πως το καινούριο και πρόσφατο έχει μεγαλύτερη αξία (είτε είναι λάπτοπ είτε αυτοκίνητο είτε άτομο).

Μια παροιμία λέει: «Όποιος δεν έχει γέρο στο σπίτι πρέπει να αγοράσει». Υπάρχει λόγος που οι ανθρώπινες κουλτούρες, χιλιετίες πριν από την εποχή μας, σέβονταν τους ηλικιωμένους. Μια διάρκεια ζωής εβδομήντα πέντε χρόνων -είκοσι πάνω ή είκοσι κάτω- δεν είναι μεγάλη ώστε να αποκτήσουμε σοφία μέσω της εμπειρίας (ο πικρός τρόπος που περιέγραψε ο Κομφούκιος).

Πριν από χρόνια σε αρκετές φυλές στην Τανζανία. Εκεί, ανάμεσα στις φυλές αυτές που τιμούν τα γηρατειά, μου ήρθε για πρώτη φορά η ιδέα για το συγκεκριμένο σχέδιο. Σε μία, η συμμετοχή στο συμβούλιο των γερόντων επιτρέπεται στην ηλικία των 50 ετών. Υπάρχει ένα συμβούλιο αντρών κι ένα γυναικών. Όλη η ζωή του ατόμου αποτελεί προετοιμασία για να μπει στο συμβούλιο, μια ομάδα που παίρνει σημαντικές αποφάσεις για τη φυλή. Γνώρισα έναν άντρα 49 ετών (στη δική μου ηλικία τότε), που είχε έναν χρόνο ακόμα μπροστά του για να γίνει γέροντας. Μου είπε ότι ήταν “καλύτερα από καλά” που πλησίαζε αυτή την ηλικία. Γινόταν εύκολα αντιληπτό ότι μια ζωή προετοιμαζόταν για εκείνη τη στιγμή.

Καθώς τα μέλη της φυλής περιέγραφαν τη διαδικασία, ρώτησαν: «Πώς λειτουργεί το συμβούλιο των γερόντων στη δική σας κοινωνία;» Ήμαστε 15 άντρες από τη Βόρεια Αμερική, που άλλοι κοντεύαμε τα 50 κι άλλοι τα είχαν περάσει, και αποκριθήκαμε αμήχανα ότι δεν είχαμε ακριβώς συμβούλιο γερόντων και ότι οι ηλικιωμένοι συχνά ήταν σε γηροκομεία ή απομονωμένοι από τους νέους. Ζούσαμε σε μια κοινωνία που έδινε περισσότερη αξία στη νεότητα παρά στα γηρατειά.

Οι γέροντες της φυλής έμειναν άναυδοι. Πώς ήταν δυνατόν κάτι τέτοιο! Αφού κουβέντιασαν μεταξύ τους, μας συμβούλεψαν επιτακτικά να γυρίσουμε στην πατρίδα μας, να σχηματίσουμε ένα συμβούλιο και «να αναγκάσουμε τους νέους να ακούσουν». Για μερικά λεπτά, έτσι όπως καθόμασταν στα βουνά της Ανατολικής Αφρικής, μας φάνηκε καταπληκτική ιδέα.

Ακούσαμε με ενδιαφέρον ότι τα μέλη της φυλής προσκαλούσαν συχνά νεότερους άντρες και γυναίκες να παρίστανται στα αντίστοιχα συμβούλια, επειδή ορισμένοι νέοι είναι ήδη σοφοί. Τι σπουδαίο μάθημα!

Η ηλικία συχνά φέρνει σοφία, αλλά μπορούμε να τη βρούμε και νωρίτερα- να ανακαλύψουμε τα μυστικά της ζωής σε οποιαδήποτε ηλικία.

Στις ολόενα πιο αστικές και μεταβαλλόμενες κοινωνίες μας έχει χαθεί μεγάλο μέρος της αλληλεπίδρασης των διαφορετικών γενεών. Πριν από χρονιά γνώρισα ένα αγόρι στη Βραζιλία που μου είπε πως ο καλύτερός του φίλος ήταν ένας γέρος που έμενε στον δρόμο του. Μια τέτοια φιλία είναι ένα δώρο που στερούνται πολλοί νέοι στον αποκαλούμενο αναπτυγμένο κόσμο, μερικές φορές εξαιτίας της κοινωνίας και άλλες φορές λόγω της δικής μας απροθυμίας να ακούσουμε. Εξετάζοντας τη ζωή μου, εύχομαι να είχα αναζητήσει τη σοφία όσων είχαν περισσότερη εμπειρία από εμένα, αντί να υποθέτω πάντα πως η κύρια οδός προς τη σοφία ήταν να μαθαίνω από τα λάθη μου. Χρειαζόμαστε απελπισμένα τους γεροντότερους στη ζωή μας, ανθρώπους που έχουν ζήσει πολύ κι έχουν αποκτήσει σοφία.

Τι θα συνέβαινε αν μια βίαιη ηλιακή καταιγίδα χτυπούσε τη Γη

Υπάρχουν καλοί λόγοι για τους οποίους η Γη είναι ευάλωτη στις ηλικιακές καταιγίδες. Το ιδιαίτερο αυτό αστρονομικό φαινόμενο μπορεί να συμβαίνει εκατομμύρια χιλιόμετρα μακριά από τον πλανήτη μας ωστόσο σε ορισμένες περιπτώσεις η δυναμική του είναι τέτοια που μπορεί να παραλύσει τις τηλεπικοινωνίες και να έχει τεράστιες επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία.

Ο καθηγητής Διαστημικής και Ατμοσφαιρικής Φυσικής του Πανεπιστημίου του Ρέντινγκ, Chris Scott σε άρθρο του στο BBC παραθέτει επακριβώς τους κινδύνους που ελλοχεύουν σε περίπτωση που μια βίαιη ηλιακή καταιγίδα χτυπήσει τη Γη.

Οι νάρκες του Βιετνάμ
Προσφάτως λύθηκε ένα μυστήριο χρόνων σχετικά με τις μυστηριώδεις εκρήξεις ναρκών που ξεβράστηκαν στις ακτές του Βιετνάμ το 1972. Όπως ανακοίνωσαν οι επιστήμονες, οι εκρήξεις αυτές προκλήθηκαν από ηλιακές καταιγίδες.

Οι νάρκες σχεδιάστηκαν για να ανιχνεύουν μικρές διακυμάνσεις στο μαγνητικό πεδίο που προκαλούνται από την προσέγγιση πλοίων με μεταλλικό κύτος. Οι κατασκευαστές τους όμως δεν περίμεναν ότι η ηλιακή δραστηριότητα θα μπορούσε να έχει την ίδια επίδραση.

Σήμερα, ωστόσο, οι συνέπειες ενός τέτοιου αστρονομικού φαινομένου θα ήταν πολύ πιο σοβαρές, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο καθηγητής, καθώς θα διατάρασσαν την τεχνολογία πάνω στην οποία βασίζονται τα πάντα, από τους δορυφόρους μέχρι τα ηλεκτρικά δίκτυα. Εκτιμάται ότι σε μια τέτοια περίπτωση, η ζημιά που θα προκληθεί μόνο στην οικονομία της Μεγάλης Βρετανίας μπορεί να φτάσει τα 18 δισεκατομμύρια ευρώ!

Η αιτία του κακού
Ο ήλιος είναι ένας κίτρινος αστέρας, μια αιωρούμενη μάζα ηλεκτροφόρου υδρογόνου. Καθώς το ρευστό αυτό κινείται γύρω συσσωρεύει ενέργεια μέσα στο σύνθετο μαγνητικό του πεδίο. Αυτή η μαγνητική ενέργεια απελευθερώνεται μέσα από έντονες λάμψεις φωτός (ηλικιακές εκλάμψεις) και μέσα από τεράστιες εκρήξεις υλικών και μαγνητικών πεδίων (ηλιακή στεμματική εκτόξευση μάζας ή ηλικιακή καταιγίδα). Και ενώ οι λάμψεις μπορούν να διαταράξουν τις ραδιοεπικοινωνίες στον πλανήτη μας, οι ηλιακές καταιγίδες αποτελούν ακόμα μεγαλύτερη απειλή.

Η ενέργεια που περιέχει κάθε ηλικιακή καταιγίδα είναι αδιανόητα μεγάλη. Σκεφτείτε όλο το πυρηνικό οπλοστάσιο που διαθέτει η Γη και πολλαπλασιάστε το επί 100.000 φορές! Βέβαια όλη αυτή η γιγαντιαία ποσότητα ενέργειας εξαπλώνεται σε ένα μεγάλο μέρος του διαστήματος, γιατί σε διαφορετική περίπτωση θα ήμασταν… ξεχασμένοι.

Ο ήλιος περιστρέφεται σαν ένα τεράστιο πυροτέχνημα, εξαπολύοντας εκρήξεις πως πάσα κατεύθυνση.

Αν μια από αυτές τις εκρήξεις έρθει προς τον πλανήτη μας, με ένα μαγνητικό πεδίο ευθυγραμμισμένο απέναντι από αυτό της Γης, τότε τα δύο πεδία μπορούν να συγχωνευθούν. Καθώς η ηλικιακή καταιγίδα εξελίσσεται, μέρος του μαγνητικού πεδίου της Γης παραμορφώνεται σε μια μακρά ουρά. Κι όταν αυτό το παραμορφωμένο μαγνητικό πεδίο επανέλθει τελικά στην πρότερη κατάστασή του, επιταχύνει ηλεκτροφόρα σωματίδια προς τη Γη. Αυτά με τη σειρά τους πλήττουν την ανώτερη ατμόσφαιρα, την θερμαίνουν και προκαλούν το φαντασμαγορικό θέαμα που συναντάμε στο Βόρειο και Νότιο Σέλας.

Αυτή η παραμόρφωση όμως του μαγνητικού πεδίου της Γης έχει κι άλλες, πολύ πιο σημαντικές επιπτώσεις.

Περιμένοντας το επόμενο ακραίο χτύπημα
Οι επιστήμονες αναζητούν ενδείξεις για το τι προκαλεί αυτές τις τεράστιες εκρήξεις και προετοιμάζονται για το πώς θα τις αντιμετωπίσουν.

Όπως αναφέρει ο καθηγητής Chris Scott, σύμφωνα με τα αρχεία που υπάρχουν και χρονολογούνται από τα μέσα του 19ου αιώνα, ακραία διαστημικά φαινόμενα συμβαίνουν μια φορά στα 100 χρόνια, με μικρότερης δυναμικής φαινόμενα να γίνονται με μεγαλύτερη συχνότητα. Η πιο ισχυρή ηλιακή καταιγίδα που έχει καταγραφεί μέχρι σήμερα συνέβη το 1859 και έχει μείνει στην ιστορία ως «Φαινόμενο Carrington». Προκάλεσε βλάβες στα τηλεγραφικά συστήματα ανά τον κόσμο, σε ορισμένες περιπτώσεις προκαλώντας στους χειριστές ηλεκτρικά σοκ. Ήταν τόσο ισχυρή η επίπτωση που ορισμένα τηλεγραφικά συστήματα συνέχισαν να λειτουργούν, παρόλο που η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος είχε διακοπεί. Εκτός αυτού το Βόρειο Σέλας έφτασε να είναι ορατό μέχρι και τις Μπαχάμες!

Σήμερα, που η παγκόσμια κοινότητα είναι πιο εξαρτημένη από ποτέ στην τεχνολογία οι επιπτώσεις μιας ακραίας ηλιακής καταιγίδας θα είναι πολύ πιο σοβαρές αν δεν ληφθούν μέτρα πρόληψης.

Τα ηλεκτρονικά συστήματα σε διαστημικούς σταθμούς και αεροπλάνα μπορούν να υποστούν βλάβες, οι παγκόσμιες επικοινωνίες και τα συστήματα πλοήγησης που βασίζονται στους δορυφόρους, θα καταρρεύσουν και τα δίκτυα ηλεκτροδότησης στο έδαφος μπορούν να πάθουν υπερφόρτωση από τις υπερβολικές ποσότητες ηλεκτρικών φορτίων.

Τα μέτρα πρόληψης
Οι επιστήμες παρακολουθούν στενά τη δραστηριότητα του ήλιου προκειμένου να προσπαθήσουν να προβλέψουν πότε μια ηλικιακή καταιγίδα θα επηρεάσει τον πλανήτη μας. Διότι σε προηγούμενες περιπτώσεις, πολύ μικρότερης έντασης, προκλήθηκαν προβλήματα τόσο σε δορυφόρους όσο και σε δίκτυα ηλεκτροδότησης.

Μετεωρολόγοι από όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου συνεργάζονται και μπορούν να ανιχνεύσουν πότε μια ηλικιακή απειλεί τη Γη και να προβλέψουν μέσα σε έξι ώρες τον χρόνο άφιξής της.

Ο χρόνος προετοιμασίας για την αντιμετώπιση ενός τέτοιου φαινομένου μπορεί να είναι μικρός, είναι όμως υπεραρκετός για να περιορίσει σημαντικά τις επιπτώσεις που θα έχει στην παγκόσμια οικονομία. Στη Μεγάλη Βρετανία για παράδειγμα το κόστος από τις ζημιές που θα προκληθούν υπολογίζεται στα 3,4 δισ. ευρώ, από τα 18 δισ. ευρώ που είχαν υπολογιστεί αρχικά, πριν τα μέτρα πρόληψης.

Ο διαστημικός καιρός συγκαταλέγεται πλέον στα μητρώα κινδύνων της Κυβέρνησης, μαζί με άλλους πιο γνωστούς κινδύνους όπως η πανδημία γρίπης και οι σοβαρές πλημμύρες. Αξιολογείται στο ίδιο επίπεδο με ένα ακραίο κύμα καύσωνα ή την εμφάνιση μιας νέας μολυσματικής νόσου.

Κυβερνητικές υπηρεσίες βρίσκονται σε διαρκή επικοινωνία με εταιρείες ενέργειας, διαστημικούς σταθμούς και αεροπορικές εταιρείες για να διασφαλίσουν ότι έχουν έτοιμα πλάνα δράσης για τον περιορισμό των συνεπειών που μπορεί να έχει ένα ακραίο διαστημικό καιρικό φαινόμενο.

Μια ακριβής πρόβλεψη του καιρού του διαστήματος θα δώσει τη δυνατότητα στους φορείς να προετοιμαστούν κατάλληλα ώστε να μπορέσουν να προστατεύσουν τόσο τα περιουσιακά τους στοιχεία όσο και την ασφάλεια των ανθρώπων.

Για παράδειγμα, πολλά αεροπλάνα πετούν πάνω από το Βόρειο Πόλο καθώς ταξιδεύουν από την Ευρώπη για τη Βόρεια Αμερική. Σε περίπτωση διαστημικών καιρικών φαινομένων οι χειριστές μπορούν να ακολουθήσουν διαφορετική διαδρομή που δεν θα περιλαμβάνει πέρασμα από τον πολικό ουρανό όπου τα περισσότερα ενεργειακά σωματίδια εισέρχονται στην ατμόσφαιρα της Γης. Αυτό θα περιορίσει την έκθεση σε αυξημένες δόσεις ακτινοβολίας και θα εξασφαλίσει αξιόπιστη ραδιοεπικοινωνία.

Καταλήγοντας στο άρθρο του στο BBC, ο καθηγητής αναφέρει: «Μάθαμε πολλά για τον καιρό του διαστήματος μετά τα γεγονότα του 1972, καθώς όμως οι σύγχρονες τεχνολογίες διαρκώς εξελίσσονται, χρειάζεται να βεβαιωθούμε ότι μπορούν να αντέξουν στα χειρότερα που μπορεί να μας πετάξει ο ήλιος».

Μια νέα ρηξικέλευθη μελέτη που σχετίζεται με την ιστορία της ανθρωπότητας προσφέροντας νέα στοιχεία

Η νέα έρευνα από μια διεθνή ομάδα επιστημόνων με επικεφαλής την γεωχημικό ισοτόπων του Πανεπιστημίου του Cape Town (UCT), Dr Robyn Pickering (φωτογραφία), είναι η πρώτη που παρέχει ένα χρονολόγιο για τα απολιθώματα από τις σπηλιές μέσα στο Λίκνο της Ανθρωπότητας (Cradle of Humankind)[στο εξής: Λίκνο]. Ρίχνει επίσης φως στις κλιματικές συνθήκες στις οποίες ζούσαν οι αρχαιότεροι πρόγονοί μας στην περιοχή. Δημοσιευμένη στο διακεκριμένο περιοδικό Nature, 21 Νοεμβρίου, η εργασία διορθώνει υποθέσεις ότι οι πλούσιες σε απολιθώματα σπηλιές της περιοχής δεν θα μπορούσαν να σχετίζονται μεταξύ τους. Στην πραγματικότητα, η έρευνα υποστηρίζει ότι απολιθώματα από τις σπηλιές του Λίκνου χρονολογούνται σε μόλις έξι ιδιαίτερες χρονικές περιόδους.

Υπάρχει συμφωνία στο ότι τα αποτελέσματα επαναφέρουν το Λίκνο στο προσκήνιο της επιστημονικής προοπτικής και ανοίγουν νέες ευκαιρίες στους επιστήμονες να απαντήσουν σε περίπλοκες ερωτήσεις σχετικές με την ιστορία του ανθρώπου στην περιοχή. «Αντίθετα από προηγούμενο έργο χρονολόγησης, που συχνά εστίαζε σε μια σπηλιά – καμιά φορά ακόμη σε ένα μόνο θάλαμο της σπηλιάς – παρέχουμε άμεσες χρονολογήσεις για οκτώ σπηλιές και ένα μοντέλο για να εξηγηθεί η ηλικία όλων των απολιθωμάτων από όλη την περιοχή», αναφέρει η Pickering, του Τμήματος Γεωλογικών Επιστημών του UCT. «Τώρα μπορούμε να συνδέσουμε μαζί τα ευρήματα από ξεχωριστές σπηλιές και να δημιουργήσουμε μια καλύτερη εικόνα της εξελικτικής ιστορίας στη Νότια Αφρική».

Το Λίκνο της Ανθρωπότητας είναι ένα Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς που αποτελείται από περίπλοκες γεμάτες απολιθώματα σπηλιές. Είναι το πλουσιότερο στους αρχαιότερους ανθρωπίνους (hominini), μέρος του κόσμου και σπίτι του 40% όλων των γνωστών απολιθωμάτων του πρόγονου του ανθρώπου, συμπεριλαμβανομένου του περίφημου κρανίου του Αυστραλοπίθηκου του αφρικανού [1] που του αποδόθηκε το ψευδώνυμο Mrs Ples.

Χρησιμοποιώντας χρονολόγηση με τη μέθοδο ουρανίου-μολύβδου, οι ερευνητές ανέλυσαν 28 στρώματα ιζηματογενών πετρωμάτων [2] που βρέθηκαν στριμωγμένα μεταξύ πλούσιου σε απολιθώματα ιζήματος σε οκτώ σπήλαια σε όλη την έκταση του Λίκνου. Τα αποτελέσματα αποκαλύπτουν ότι τα απολιθώματα σε αυτές τις σπηλιές χρονολογούνται σε έξι στενά χρονικά παράθυρα μεταξύ 3,2 και 1,3 εκατομμύρια χρόνια πριν.

Χρονολογώντας τις σπηλιές
Η Pickering εξήγησε ότι τα ιζηματογενή πετρώματα είναι το κλειδί: «Γνωρίζουμε ότι αυτά μπορούν να διαμορφωθούν στις σπηλιές κατά τη διάρκεια υγρών περιόδων, όταν υπάρχουν περισσότερες βροχές έξω από τις σπηλιές. Για τη χρονολόγηση των ιζηματογενών πετρωμάτων, επιλέγουμε αυτές τις περιόδους των αυξημένων βροχοπτώσεων. Γνωρίζουμε έτσι ότι κατά τη διάρκεια μεταξύ αυτών των περιόδων, όταν οι σπηλιές ήταν ανοικτές, το κλίμα ήταν ξηρότερο και περισσότερο όπως αυτό που τώρα βιώνουμε», αναφέρει. Αυτό σημαίνει ότι οι αρχαίοι ανθρωπίνοι που ζούσαν στο Λίκνο βίωσαν μεγάλες αλλαγές στο τοπικό κλίμα, από περισσότερο υγρό σε περισσότερο ξηρό, τουλάχιστον έξι φορές μεταξύ 3 εκατομμυρίων και 1 εκατομμυρίου χρόνια πριν. Ωστόσο, μόνο οι περισσότερο ξηρές περίοδοι είναι παρούσες στις σπηλιές, παραμορφώνοντας την καταγραφή της πρώιμης ανθρώπινης εξέλιξης.

Χρονολογώντας τα ιζηματογενή πετρώματα των σπηλιών του Λίκνου της Ανθρωπότητας
Μέχρι τώρα, η έλλειψη μεθόδων χρονολόγησης για τα απολιθώματα στο Λίκνο καθιστούσαν δύσκολο για τους επιστήμονες να κατανοήσουν τη σχέση μεταξύ των ειδών των ανθρωπίνων της Ανατολικής και της Νότιας Αφρικής. Επιπλέον, το αρχείο της Νότιας Αφρικής συχνά θεωρείτο μη-χρονολογήσιμο σε σύγκριση με αυτό της Ανατολικής Αφρικής, όπου τα στρώματα της ηφαιστειακής τέφρας επιτρέπουν υψηλής ανάλυσης χρονολόγηση. Όπως σημειώνεται από την επιστημονική ομάδα, ενώ το αρχείο απολιθωμάτων της Νότιας Αφρικής ήταν το πρώτο που έδειξε την Αφρική ως το σημείο προέλευσης των ανθρώπων, η πολυπλοκότητα των σπηλιών, και η δυσκολία της χρονολόγησής τους, σήμαινε ότι το αρχείο της Νότιας Αφρικής παρέμενε δύσκολο να ερμηνευθεί. Στη μελέτη οι επιστήμονες δείχνουν ότι τα ιζηματογενή πετρώματα στις σπηλιές μπορούν να λειτουργήσουν όπως τα ηφαιστειακά στρώματα της Ανατολικής Αφρικής, που σχηματίστηκαν σε διάφορες σπηλιές στον ίδιο χρόνο, επιτρέποντας την άμεση συσχέτιση των αλληλουχιών τους και των απολιθωμάτων σε μια αλληλουχία πετρωμάτων στην περιοχή.

Η χρονολόγηση των σπηλιών του Λίκνου άρχισε το 2005 στο πλαίσιο του διδακτορικού της Pickering και η νέα δημοσίευση είναι το αποτέλεσμα μιας εργασίας 13 ετών ερευνητικής ομάδας 10 επιστημόνων από τη Νότια Αφρική, την Αυστραλία και τις ΗΠΑ. Η εργασία θεωρείται η πιο σημαντική από τότε που ανακαλύφθηκαν τα ίδια τα απολιθώματα, θεωρείται υποδειγματική, καθώς και ότι πολλαπλασίασε την αξία των στοιχείων της Νότιας Αφρικής.

Σημειώσεις:
[1]  …που έμελλε να είναι ο τελευταίος αυστραλοπίθηκος που έδωσε πριν από 2,2 εκατ. χρόνια την εξελικτική σκυτάλη στο γένος Homo, στο Homo habilis (άνθρωπος ο επιδέξιος).
[2] Αναφέρονται ως flowstones – πετρώματα συνίστανται από, σαν φύλλα, αποθέσεις ασβεστίτη ή άλλων ανθρακικών ορυκτών, που διαμορφώθηκαν εκεί όπου το νερό ρέει στα τοιχώματα ή, κατά μήκος, στα δάπεδα μιας σπηλιάς

Περιήγηση στο Βασίλειο του Σαβά

Και πάλι, όπως και στα προηγούμενα άρθρα μας καταθέτουμε άγνωστα στοιχεία που δημοσιεύονται για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας. Οι χώρες τις οποίες βρέχει το νότιο τμήμα της Ερυθράς Θάλασσας αποτελούν τμήμα της περίφημης «Χώρας των Αρωμάτων», η οποία ήταν ονομαστή τον καιρό της απώτατης αρχαιότητας δηλαδή πριν πενήντα ένα αιώνες. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι την ονόμαζαν «Ουράνια Χώρα» εξαιτίας του μυθώδους πλούτου της.

Η ουράνια όμως αυτή χώρα δεν είναι σήμερα παρά μια χώρα με ακτές πετρώδεις, αμμώδεις, τελείως άγονες, τις οποίες κατακαίει ο ήλιος, η μεγάλη θερμότητα του οποίου παρεμποδίζει την άφθονη και γόνιμη βλάστηση. Έτσι και αυτή πια, μοιάζει πολύ με την υπόλοιπη ερημώδη Αραβική Χερσόνησο η οποία και γι’ αυτό ονομάζεται στους παλαιούς «λατινόφωνους» χάρτες Arabia Petraia. Φαίνεται όμως ότι στην βαθιά αρχαιότητα οι χώρες αυτές είχαν πολύ διαφορετικό κλίμα, διότι αλλιώς δεν είναι δυνατόν να εξηγηθούν οι πληροφορίες που αναφέρονται από τους αρχαίους σχετικά με τον μυθικό πλούτο τους.

Σύμφωνα, με πληροφορίες που έλαβα παλαιότερα κατά την έρευνά μου από τον πανέξυπνο μεγάλο μουφτή της βορείου Υεμένης, κ. Αχμέτ Αλ Ζαμπαράχ, όλα αυτά αληθεύουν και θρυλούνται στην Υεμένη, όπου υπάρχουν πολλοί άνθρωποι με γαλάζια μάτια και ευγενέστατες φυσιογνωμίες, ενεργητικοί και δεινοί έμποροι οι οποίοι όπως φαίνεται πέρασαν κάποτε απέναντι στην Αφρική.

Για αυτούς οι υπόλοιποι λαοί και κυρίως οι Αιγύπτιοι, έπαιρναν πληροφορίες από τους Φοίνικες οι οποίοι άκμαζαν ταυτόχρονα με το κράτος του Σαβά (5.000 π.κ.ε.) εμπορεύονταν μαζί τους ναυσιπλοώντας μέσα από την μακρύτατη Ερυθρά Θάλασσα αλλά και με καραβάνια της ξηράς, διότι τότε υπήρχαν πιο πολλές και μεγαλύτερες οάσεις, επειδή δεν είχαν ακόμη καταστραφεί από τους σεισμούς που εξαφανίζουν τις πηγές ή την απερίσκεπτη και εντατική κοπή και ξύλευση των δέντρων. Έτσι, τα ταξίδια από την ξηρά ήταν ευκολότερα, καθώς και για τους ναυτικούς οι οποίοι ξεκουράζονταν σε κατοικημένες παραθαλάσσιες οάσεις που δεν υπάρχουν πια. Οι Σαβαίοι δεν επέτρεπαν στους Φοίνικες να προχωρήσουν πιο πέρα από το Μπαμπ-ελ Μαντεμπή ή Πόλη των Δακρύων.

Στο νότιο τμήμα της Ερυθράς Θάλασσας ήδη υπήρχαν επαρκείς θαλάσσιες επικοινωνίες μεταξύ των λαών της τότε Υεμένης και της Αβησσυνίας και ζωηρές εμπορικές ανταλλαγές. Οι Φοίνικες συνέβαλαν σε μια ήδη πολυάνθρωπη θάλασσα και αλληλοαναπτύσσονταν με τους Σαβαίους καθώς αγόραζαν από αυτούς, προϊόντα που τα μεταπωλούσαν σ’ όλη την Εγγύς Ανατολή, Φοινίκη, Χαναάν, Χώρα των Σημίτων και Σουμερία.

Προμηθεύονταν αρώματα, αρωματικά αποστάγματα, μπαχαρικά, πολύχρωμα πολύτιμα πετράδια και ημιπολύτιμους λίθους και κυρίως μαργαριτάρια, αρώματα, χρυσό και αφρικανική ξυλεία για έπιπλα. Ο χρυσός ερχόταν σ’ αυτούς από τη νότιο Αφρική, απ’ όπου μεταφέρθηκε έτοιμη και η συμπαγής από χρυσό, ολόχυτη κολώνα του Ιερού του Ηρακλή-Μελκάρτ στην Τύρο την οποία είδε ο Ηρόδοτος. Η άλλη ήταν καμωμένη από σμαράγδια. Το πράσινο χρώμα ήταν το επικρατούν από την Σουμερία έως την Φοινίκη, την ευδαίμονα Αραβία και την Αίγυπτο, όπως έχουμε παρατηρήσει από πολλά χρόνια, εννοούμε τα πετράδια, την αμφίεση και τα ψιμύθια των ιερειών.

Δεν είχε ακόμη ανακαλυφθεί η αξία των διαμαντιών που ήταν άχροα και γι’ αυτό όχι ελκυστικά. Με καμήλες ζεμένες δυο-δυο οι Φοίνικες έσερναν πάνω σε ικριώματα με τροχούς κέδρους του Λιβάνου έως την Υεμένη για ναυπηγήσεις πλοίων. Τότε, έχοντας πλάτος από τον Λίβανο έως την Γάζα, ένα πλατύ δάσος κέδρων ξεκινούσε και έφτανε στενεύοντας έως την Θυρούκ της Μεσοποταμίας και τον Ευφράτη. Έτσι πολύς πλούτος συσσωρεύτηκε σε όλους αυτούς. Αντίθετα στην Μεσόγειο βρήκαν μια έρημη θάλασσα, που την αναζωογόνησαν κάνοντας ανταλλαγές με τους αραιούς σχετικά κατοίκους και παράλιες φυλές ιδρύοντας άφθονους εμπορικούς σταθμούς.

Έως τότε υπήρχε μόνον παράλια αλιεία, μικρή και περιορισμένη επικοινωνία με βάρκες και βοσκοί που περνούσαν τα κοπάδια τους από την Μ. Ασία σε ορισμένα νησιά του Αιγαίου. Στην περίπτωση της Μεσογείου οι εμπορικές ανταλλαγές όμως σιγά-σιγά προσέλκυσαν με το όραμα του κέρδους και προκάλεσαν μετακινήσεις πληθυσμών από την τεράστια ενδοχώρα της Ευρώπης προς την θάλασσα ή την ζώνη δασών της βορειοαφρικανικής ακτής ή την δυτική ακτή της Μ. Ασίας. Έτσι δημιουργήθηκαν πολλές πόλεις (Κάδιξ, Αλικαρνασσός κ.ά.) που συνεχώς μεγάλωναν με την στήριξη του εμπορίου από τους Φοίνικες. Οι Φοίνικες ήσαν ο καταλύτης της ανάπτυξης της Μεσογείου. Και είναι γνωστόν ότι οι Μινώοι ή Κρήτες ήσαν φοινικικά φύλα.

Η Ιστορία μας διέσωσε πολύ λίγες πληροφορίες για το παρελθόν αυτών των εξωτικών χωρών των αρωμάτων και των δρόμων των μπαχαρικών των απομακρυσμένων μέσα στον μύθο. Και οι περισσότερες από τις πληροφορίες που διασώθηκαν στηρίζονται περισσότερο σε υποθέσεις και πιθανότητες παρά πάνω σε ακριβή και αληθινά γεγονότα. Αλλά εκείνο το οποίο δεν αμφισβητείται είναι ότι στα μέρη αυτά άνθισε άλλοτε ένας από τους αρχαιότερους πολιτισμούς και πολύ ζωντανός, που ίσως συναγωνίζεται σε παλαιότητα και τον παμπάλαιο πολιτισμό της Αιγύπτου, ο οποίος θεωρείται από πολλούς ως ο παλαιότερος από όλους τους γνωστούς πολιτισμούς, μια που ήταν σχεδόν και ο μόνος που τήρησε (και πέτρινα) αρχεία, δια της σταθερής παρουσίας του corpus ενός συστηματικού ιερατείου.

Πολλοί αρχαίοι και νεώτεροι συγγραφείς βεβαιούν ότι σε απομακρυσμένη εποχή ζούσαν γύρω στην νότια είσοδο της Ερυθράς Θάλασσας διάφοροι λαοί, των οποίων ο πολιτισμός είχε φτάσει σε υψηλή ακμή. Σύμφωνα με αυτούς τους συγγραφείς, η αρχαιότερη περίοδος της ανθρώπινης ιστορίας μπορεί να συμβολιστεί από ένα νοητό τρίγωνο, του οποίου η Βαβυλωνία και η Αίγυπτος αποτελούν δύο κορυφές πάνω στην αυτή πλευρά, μεταξύ δε των πλευρών των δύο γωνιών που σχηματίζονται συγκλίνοντας προς τον νότο αυτής της πλευράς, εκτείνεται η χώρα, που αργότερα ονομάσθηκε Ευδαίμων Αραβία.

Και οι Φοίνικες και η Αίγυπτος (με πρώτο βασιλιά της τον άτλαντα Περσέα και κατόπιν τον ημιάτλαντα Μέμνονα) και η χώρα των Σαβαίων ξεκινούν τον πολιτισμό τους γύρω στο 10.000 π.κ.ε. Η ακμή όλων τους όμως ξεκινάει γύρω στο 5.000 π.κ.ε. οπότε και έχουμε την ίδρυση της πρωτεύουσας του Σαβά, της σημερινής Σάναα της βόρειας Υεμένης (5.000 π.κ.ε.) καθώς και της Σιδώνας με τα περίφημα μεταξωτά της, τα αναφερόμενα από τον Όμηρο, γύρω στο 5.500 π.κ.ε. ενώ της Τύρου γύρω στο 4.500 π.κ.ε.

Και όλοι γνωρίζουμε ότι εάν δεν είχαν αναφανεί στην Ιστορία οι Φοίνικες κανείς δεν θα τολμούσε να ανοιχθεί από νωρίς στην Μεσόγειο, η οποία ιδιαίτερα στο δυτικό της τμήμα ήταν ολιγοσύχναστη ακόμη και από τους ντόπιους κατοίκους. Αντίθετα πλήθος αεικίνητων εμπόρων της Σουμερίας, της Αραβίας και της Αφρικής ταξίδευαν δια ξηράς και δια της Ερυθράς Θάλασσας ακολουθώντας τις τρεις πλευρές αυτού του τριγώνου. Μέσα σ’ αυτό το «γεωγραφικό τρίγωνο» λάμβαναν χώρα οι πρώτες ζωηρές εμπορικές και πνευματικές επικοινωνίες καθώς και ανταλλαγές μέσα στους πρώτους χρόνους της ανθρώπινης ιστορίας, όσης περίπου γνωρίζουμε. Διότι προϋπήρχε ο πολιτισμός των Σουμερίων.

Η χώρα των Σαβαίων παρήγε τα πολυτιμότερα προϊόντα της τότε εποχής: θυμιάματα, αρώματα και αρωματικά φυτά, τα οποία κατά τους μετέπειτα αιώνες οι Ευρωπαίοι αναγκάσθηκαν να αναζητήσουν στην Ασία. Το κλίμα αυτής της χώρας επιδρούσε ευνοϊκά στην καλλιέργεια ευγενών φυτών. Συγχρόνως οι άνθρωποι είχαν κατασκευάσει πολλές δεξαμενές, υδραγωγεία και άλλα αρδευτικά έργα, των οποίων λείψανα και ίχνη σώζονται ακόμη και σήμερα στις μεγάλες ερημιές στα όρη της Αραβίας.

Τα έργα αυτά, επειδή οι πηγές και τα υπόγεια ύδατα χάθηκαν, καταστράφηκαν από την εγκατάλειψη και τον χρόνο, και οι κατοπινές γενεές, επειδή εκφυλίστηκαν λόγω εξαφάνισης των προοπτικών και υποδουλώθηκαν σε ξένους κατακτητές, δεν είχαν την δύναμη να τα αναδημιουργήσουν. Η αδυναμία αυτή υπήρξε η αιτία της παρακμής, μαζί με την μεταβολή των κλιματολογικών συνθηκών, της εξαφάνισης του αρχαίου πολιτισμού των Σαβαίων και της αντικατάστασης των αρχαίων γόνιμων εδαφών με τις πλούσιες φυτείες τους από αμμώδεις έρημους και ολόγυμνα βουνά.

Και σήμερα ακόμη στην Αβησσυνία και στα οροπέδια της Ευδαίμονος Αραβίας (Υεμένης) ο μεγάλος αριθμός των ποιμνίων και η μεγάλη έκταση των εδαφών που δύνανται να καλλιεργηθούν μας δίνουν μια ιδέα της παλαιάς ευημερίας, ενώ τα ηλιοκαμένα και καχεκτικά φυτά των χαμηλών πεδιάδων, οι οποίες ανάμεσα στα δυο αυτά ορεινά συγκροτήματα (Αβησσυνίας και Αραβίας) πλαισιώνουν την Ερυθρά Θάλασσα, δεν θυμίζουν τίποτε από την περίφημη χώρα των αρωμάτων.

Τα εμπορεύματα από τις Ινδίες και τανάπαλιν έρχονταν χέρι με χέρι (στην ουσία από πλεούμενο σε πλεούμενο) περιπλέοντας σαν αλυσίδα όλες τις ακτές της Ινδίας, της Γεδρωσίας και φυσικά τις Ακτές των Πειρατών και των Αλιέων Μαργαριτών με τις εννοούμενες απώλειες σε εμπορεύματα και ανθρώπους. Πριν μάλιστα τον Πτολεμαίο τον Αυλητή και την κόρη του την Κλεοπάτρα, επί του Πτολεμαίου του Ε΄, του Φύσκωνος (με την μεγάλη κοιλιά) συνέβη ένα αξιοπερίεργο γεγονός το οποίο αξίζει να αναφέρουμε. Ο Πτολεμαίος ο Φύσκων ήταν ένα είδος Κυανοπώγωνα, άνθρωπος πολύ καλλιεργημένος και εστέτ και μαζί σκληρός και αρπακτικός που οι πολίτες της Αλεξάνδρειας τον έτρεμαν.

Ήταν ο πιο μορφωμένος από τους Αλεξανδρινούς της εποχής του και υποστηρικτής των γραμμάτων. Στην διάρκεια της βασιλείας του σε κάποια ακτή της Αιγύπτου στην Ερυθρά Θάλασσα εξόκειλε ένα ταλαιπωρημένο ιστιοφόρο με έναν μόνο άνθρωπο μέσα του οποίου η γλώσσα ήταν άγνωστης εθνικότητας και ακατάληπτη. Μετά από πολλά κατάλαβαν ότι ήσαν Ινδός. Το πλοιάριο όμως ήταν γεμάτο από πολύτιμους λίθους τους οποίους αμέσως ο τρυφηλός Φύσκων σαν άπληστος Νέρων κατάσχεσε και ιδιοποιήθηκε. Αυτό το γεγονός καταδεικνύει ότι η Αίγυπτος δεν είχε έως τότε άμεση επικοινωνία με τις Ινδίες, η οποία άρχισε συστηματικά επί Ρωμαίων.

Ακόμη, το ότι ένας Ινδός, ίσως κλέφτης, έφθασε έως εκεί διαφεύγοντας την Ακτή των Πειρατών, την Χαντραμαούτ και τα στενά Μαμπ-ελ-Μαντέμπ (την Πύλη των Δακρύων) καταδείκνυε την σμίκρυνση και παρακμή της Χώρας του Σαβά καθώς συνεπακόλουθα και της ναυσιπλο@ας στο στενό του πορθμού του Μαμπ-ελ-Μαντέμπ με την φοβερή ζέστη και εξάτμιση της θάλασσας, σωστό βασανιστήριο, αποχαύνωση και δάκρυα των ναυτικών.

Συνέβη στο Μαμπ-ελ-Μαντέμπ και στο Τζιμπουτί να έχω για ένα διάστημα συγγενείς μου, τους Στεργίου, από αδελφό της γιαγιάς μου οι οποίοι διέμεναν συνεχώς στην Αντίς Αμπέμπα, την πρωτεύουσα της Αιθιοπίας και ο οποίος, όπως και μερικοί άλλοι Έλληνες, ασχολήθηκε και με την εμπορία μαργαριταριών. Η εξαδέλφη αυτή της μητέρας μου, της οποίας ο πατέρας είχε πάει εκεί (όρα τις ποιητικές συλλογές μου Σαμπάλα και Αλεξανδρινά Ποιήματα), θυμάμαι ότι αλληλογραφούσε με αυτήν έως τον θάνατο της μητέρας μου (1959).

Σήμερα η κίνηση της ακτοπλοΐας μεταξύ των λιμένων των δύο ακτών της Ερυθράς Θάλασσας, με τα διαυγή σμαραγδένια νερά και τα σπάνια, πολύχρωμα ψάρια σε κοπάδια, είναι ασήμαντη. Στην Ερυθρά Θάλασσα δεν υπάρχει κανένα μεγάλο λιμάνι, από το οποίο να αναχωρούν επίτηδες ατμόπλοια για τις Ινδίες ή τα άλλα απομακρυσμένα μέρη του κόσμου, όπως γινόταν τα παλαιά εκείνα χρόνια. Όλη η κίνηση της Ερυθράς Θάλασσας είναι κίνηση διαμετακομιστική. Τα μεγάλα δηλαδή ατμόπλοια ή κινούμενα με πετρέλαιο πλοία, τα τεράστια πετρελαιοφόρα, εισέρχονται από την διώρυγα του Σουέζ και εξέρχονται από το στενό του πορθμού του Μπαμπ-ελ-Μαντέμπ χωρίς να σταματούν στα ενδιάμεσα μικρά λιμάνια.

Άλλοτε στο απώτατο παρελθόν τα λιμάνια αυτά ήσαν από τα σημαντικότερα στον τότε κόσμο, ιδίως εκείνα του νότιου τμήματος της Ερυθράς Θάλασσας, όπου υπήρχαν μεγάλες πόλεις. Από τις πόλεις αυτές μάλιστα είχαν αναχωρήσει στην αρχαιότητα πολλοί γεωργοί, οι οποίοι πραγματοποίησαν τον αποικισμό της βόρειας κοιλάδας του Νείλου και όλης της χώρας γύρω στις εκβολές του μεγάλου ποταμού. Επίσης κοντά στις ακτές της Ερυθράς Θάλασσας υπήρχαν και τα περίφημα χρυσωρυχεία της Σοφάλα, τα οποία επιχείρησε να εκμεταλλευτεί δώδεκα ή δεκαπέντε αιώνες αργότερα ο Σολομών.

Τίποτα όμως δεν σώζεται σήμερα από τις πόλεις αυτές. Το μόνο που μας περιέσωσε η Ιστορία είναι η πληροφορία για την ύπαρξη του σπουδαίου βασιλιά Αμουραμπή, ενός κατακτητή και μεγάλου νομοθέτη, ο οποίος καταγόταν από την φυλή των Σαβαίων, έτσι θυμούνται οι ντόπιοι. Ο Αμουραμπή ή Χαμουραμπή από τις ακτές της Ερυθράς θάλασσας προχώρησε προς τις ακτές του Περσικού Κόλπου, κατέλαβε την Μεσοποταμία και έγινε κύριος της Βαβυλώνας.

Δέκα ή δώδεκα αιώνες αργότερα έζησε η περίφημη βασίλισσα του Σαβά (4000 π.κ.ε.). Σαβά ονομαζόταν η πρωτεύουσα του βασιλείου των Σαβαίων, οι οποίοι έλαβαν το όνομά τους από το όνομα της πρωτεύουσάς τους. Οι Σαβαίοι ονομάζονταν Ομιαρίται. Έτσι γίνεται πάντοτε. Ο ίδιος ο λαός στην αρχή δεν γνωρίζει το όνομά του αλλά του δίνουν κάποιο όνομα οι γύρω του λαοί.
Σήμερα ονομάζονται Σαβαίοι στην Αραβία, όσοι λατρεύουν τα άστρα, και πιστεύουν ότι ο ουρανός επιδρά στις τύχες των προσώπων και των πόλεων.

Έτσι, αγαπητοί, καταλαβαίνουμε πόση σπουδαία γνώση κατείχαν τα αρχαία ιερατεία και οι γνήσιοι αστρολόγοι-μάγοι οι οποίοι γνωρίζουν τις συμπαντικές δυνάμεις και τους συσχετισμούς τους που απορρέουν από τις πλανητικές σχέσεις, κινήσεις και εκλείψεις. Έτσι με σκεπτικισμό έβλεπαν ότι στο μέλλον ορισμένες πόλεις θα εξαλειφθούν για πάντα και αυτές μέσα στον ρου της Ιστορίας. Έτσι γίνονταν σοφοί καθώς αποδέχονταν την μοίρα και μαζί την πραγματικότητα, πάνω στην απώλεια και την ανανέωση του Κόσμου, γνωρίζοντας το αναπότρεπτο που επιφέρει το ίδιο το Σύμπαν, όπως είναι αναγκαστικά κατασκευασμένο.

Η αστρολογία των Σαβαίων αποτελούσε ιδιαίτερη επιστήμη την οποία οι έμποροι Ομιαρίτες διέδιδαν από λιμάνι σε λιμάνι, από όαση σε όαση και από χώρα σε χώρα, πράγμα το οποίο συνέβαλε στην επικράτηση της φήμης, στον τότε γνωστό κόσμο, ότι εκείνοι που κατοικούσαν στα παράλια της Ερυθράς Θάλασσας κατείχαν μεγάλη μαγική δύναμη.

Η βασίλισσα του Σαβά, η οποία ήταν μια ψηλή (1,70 μέτρα), γεμάτη κάπως γυναίκα εκτάκτου ωραιότητας, γοητευτική με μήλα στο πρόσωπο και μακριά μαλλιά και γνωστή στην Ανατολή (και μαζί αξέχαστη) με το όνομα Βαλκίς, είχε γεννηθεί στη χώρα αυτή σε μια από τις δύο όχθες της Ερυθράς Θάλασσας, την αφρικανική, σε εποχή κατά την οποία οι Σαβαίοι κατείχαν και τις δύο, έχοντας από πολύ παλαιά σχηματίσει την πρώτη μεγάλη αυτοκρατορία της Αφρικής μαζί με την Υεμένη πριν το 5.500 π.κ.ε.

Η γυναίκα αυτή φορούσε πολύτιμα περιδέραια, φυλακτά του αξιώματος της αρχιέρειας, βραχιόλια στα πόδια, σάνδαλα χωρίς κορδόνια και έξοχες βαφές στα μάτια. Όπως είναι γνωστό η βασίλισσα του Σαβά είχε επισκεφθεί τον Σολομώντα, βασιλιά ενός μικρού βασιλείου, όπως οι ίδιοι οι Εβραίοι εξομολογούνται, και σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη «υπέβαλεν εις αυτόν πολλά δύσκολα προβλήματα», ακόμη και φιλοσοφικά, τα οποία ο ευφυής και σοφός μονάρχης του ιουδαϊκού λαού κατόρθωσε να τα λύσει εύκολα.

Η βασίλισσα του Σαβά ευγνωμονώντας τον για την επίλυση των προβλημάτων αυτών, αν και τον αγάπησε δεν παραδόθηκε ερωτικά στον Σολομώντα, διότι ως ιέρεια έπρεπε να παραμείνει αγνή, αλλά επέστρεψε στην χώρα της αφού του άφησε ως δώρα «εκατόν είκοσι χρυσά τάλαντα, μεγάλη ποσότητα αρωματικών ουσιών και πλήθος πολυτίμων λίθων». Όπως φαίνεται, αν και η βασίλισσα του Σαβά ήταν καμωμένη από θηλυκή ουσία και σαν γνήσια γυναίκα ήταν φιλοπερίεργη, φιλάρεσκη και φιλοπαίγμων, ήταν συνάμα μία βασίλισσα έξυπνη, που αποφάσισε να λύσει προς όφελός της την επικίνδυνη απομόνωση και μοναξιά των μοναρχών, αποφασιστική και με μεγάλη προσωπικότητα, γι’ αυτό και δεν παρέμεινε δίπλα στον Σολομώντα, αυτή η αυτοκράτειρα μιας μεγάλης και πλούσιας αυτοκρατορίας. Ο βασικότερος όμως λόγος για τον οποίον επισκέφθηκε τον βασιλιά Σολομώντα ήταν μεταφυσικός.

Ήταν και αυτή μάγισσα και επισκέφθηκε τον μεγάλο μάγο Σολομώντα για να της αποκαλύψει ορισμένα δύσκολα μυστικά επάνω σ’ αυτήν την απόκρυφη γνώση. Ως γνωστόν, ο Σολομών έκανε φοβερές μαγείες και είναι αυτός που πραγματοποίησε τις μαγικές σφραγίδες με τις οποίες εξουσίαζε τους δαίμονες. Και βέβαια πρέπει τα μοναδικά και πανάκριβα αποστάγματα των αιθέρων ελαίων και των διαφόρων αρωματικών ουσιών της Χώρας των Αρωμάτων ή Ευδαίμονος Αραβίας να απέφεραν στη χώρα αυτή τεράστια κέρδη, έσοδα σε χρυσό διότι ο τότε αρχαίος κόσμος δεν τα χρησιμοποιούσε μόνον για κοσμητικούς σκοπούς του σώματος αλλά, όπως και τους πολύτιμους λίθους, για την τελετή τελετουργικών μαγείας, πρωτίστως τα παντοδύναμα ιερατεία, τότε και τώρα …τα οποία τα αγοράζουνε σε μεγάλες ποσότητες, κάτι το παρόμοιο με κρατικές συναλλαγές, αφού κάθε ιερατείο, όπως και σήμερα, είναι σωστό κράτος …

Η Βαλκίς ή Μακέδα, που είχε συνολικά δέκα ονόματα γεννήθηκε στην αρχαία Αξώμη της Αβησσυνίας σε ένα παλάτι χίλια χρόνια πιο παλιό από εκείνο του 3000 π.κ.ε. που απεικονίζεται σε ερείπια σε φωτογραφία του άρθρου μας. Οι πρόγονοί της είχαν εγκατασταθεί εκεί από την Υεμένη πριν τέσσερις μόνον γενεές. Είχε μυηθεί στο υψηλό λειτούργημα της ιέρειας από την ηλικία των 6 ετών και 14 ετών ανακηρύχθηκε βασίλισσα του Σαβά. Όταν πήγε στον Σολομώντα ήταν 22 ετών και ο Σολομών 30.

Στο δρόμο της πέρασε πρώτα από τον βασιλιά Χιράμ της Τύρου, πολύ πιο πλούσιο και σοφότερο μύστη από τον Σολομώντα. Ο Χιράμ τότε ήταν 40 ετών. Η Βαλκίς πέρασε από την Αφρική επάνω σ’ ένα μεγάλο πλοίο και δύο άλλα σκάφη συνοδείας στην Υεμένη μέσα σε δύο ημέρες και κάτι. Μετά διέσχισε με καραβάνι την έρημο κι έφθασε στο Σουέζ. Το ταξίδι αυτό δια ξηράς διάρκεσε ενάμιση μήνα. Στην ηλικία των 25 ετών υιοθέτησε ένα αγόρι δύο ετών που της το υπέδειξε το ιερατείο του Σαβά ως διάδοχό της.

Βασίλεψε σαράντα χρόνια και στα 54 της αποσύρθηκε παραδίνοντας την βασιλεία στο γιο της που τότε ήταν ήδη 31 ετών. Η ίδια πέθανε στα 74 της χρόνια. Μετά το ταξίδι της στον Σολομώντα πήγε και στις Ινδίες, δια της Ακτής των Πειρατών, οι οποίοι τη σεβάστηκαν και δεν την λήστεψαν. Έκανε δύο χρόνια να πάει και άλλα δύο να γυρίσει, όλα δια θαλάσσης. Σημειωτέον ότι το αβησσυνιακό τμήμα του βασιλείου του Σαβά υφίστατο πολλές επιδρομές από γειτονικές φυλές και τους «Υψηλούς Αιθίοπες».

Η επίσκεψη αυτή της Βαλκίδος προς τον Σολομώντα αναφέρεται ως γεγονός πραγματικό ακόμη και σήμερα από τους λαούς που κατοικούν την Αραβία και την Αβησσυνία, ενώ πολλές είναι οι οικογένειες που ανάγουν την καταγωγή τους στα αποτελέσματα των ερώτων της ωραίας Σαβαίας βασίλισσας με τον σοφό Σολομώντα. Μεταξύ των οικογενειών τούτων είναι και η τωρινή βασιλεύουσα (δυναστεία) οικογένεια της Αβησσυνίας

Έτσι από παλιά ήμασταν ενήμεροι για όλα αυτά τα εξωτικά μέρη και τα σχετικά με την Ευδαίμονα Αραβία, η οποία γονιμοποιείται από τους πνέοντες μουσώνες και την Αβησσυνία της οποίας η βασιλική οικογένεια και δυναστεία, η τόσο φιλελληνική, ήσαν απόγονοι της περίφημης βασίλισσας του Σαβά και του Σολομώντα. Διότι το άλλο μισό της αυτοκρατορίας των Υεμενιτών περιλαμβάνει μεγάλο τμήμα της Αιθιοπίας και της Ερυθραίας με κύρια πόλη την αρχαία Αξώμη, το σημερινό Αξουμ. Πρέπει δε η Σάναα που τόσο αγάπησε και αποθανάτισε ο μεγάλος σκηνοθέτης Πιερ Πάολο Παζολίνι να έχει ύπαρξη από το 5.000 π.κ.ε.

Η βασίλισσα του Σαβά ονομαζόταν Μακέδα και ήταν η ιστορικά διαπιστωμένη βασίλισσα Βαλκίς της Αραβίας, μία από τις ωραιότερες γυναίκες της εποχής της.

Εκείνο που έχει σημασία είναι το ότι, ο τύπος των σπιτιών της Σάναα με τις επιζωγραφίσεις τους καθώς και των λευκότατων σπιτιών του τύπου της περίφημης παραθαλάσσιας πόλης Μόκας της Υεμένης αποτέλεσαν τα πρότυπα για τα σπίτια γύρω στην Μεσόγειο, ορισμένα σε χρώματα λουλακιά και ώχρας.

Οι άνθρωποι της Ευδαίμονος Αραβίας από χιλιάδες χρόνια είχαν καταλάβει ότι το λευκό χρώμα αντανακλά και απωθεί την φλογερή πνοή του ήλιου από τα σπίτια τους. Όλες αυτές οι κατοικίες της Σιδώνος, της Τύρου, της Καρχηδόνας, της μινωικής Κρήτης, του Αιγαίου ακόμη και ο περιστερώνες της Τήνου προέρχονται από εκεί και την διάδοσή τους σ’ όλα τα παράλια της Μεσογείου την οφείλουμε στους Φοίνικες και τους Μινώους προγόνους μας της Κρήτης, που ήσαν και αυτοί Φοίνικες.

Η βασιλική φυλή της Αιθιοπίας ευνοούσε τους Έλληνες, ως ορθοδόξους και γνωστούς τους από την αρχαιότητα. Είχε γιατρούς και ζωγράφους Έλληνες. Από εκεί πέρασαν και έζησαν ο Σωκράτης Προκοπίου, θείος του περίφημου τεχνοκρίτη και καθηγητή της Σχολής Καλών Τεχνών του Πολυτεχνείου Αθηνών, Άγγελου Προκοπίου, και ο αδελφός του, ζωγράφος Γεώργιος Προκοπίου, που καταγόταν από την Ερμιόνη της Ερμιονίδας. Ο Σωκράτης Προκοπίου υπήρξε εξέχουσα προσωπικότητα του Ελληνισμού και πέρασε στην Ιστορία γράφοντας το μοναδικό βιβλίο Οι Αλαουιτες (δηλαδή οι οπαδοί του Αλί, του γαμπρού του Μωάμεθ και της μυστικής δοξασίας τους).

Οι Αλαουιτες ως γνωστόν διοικούν αρκετά κράτη της Εγγύς και Μέσης Ανατολής. Ακόμη τα βιβλία: Οι Έλληνες στην Αβησσυνία και Εις το Βασίλειο του Μενελίκ. Ο αδελφός του πάλι, ο Γεώργιος Προκοπίου πατέρας του Άγγελου και παππούς του σημερινού καθηγητού του Πολυτεχνείου Γεώργιου Προκοπίου, υπήρξε ο επίσημος προσωπικός ζωγράφος του βασιλιά Μενελίκ του Β΄ και της συζύγου του, Ταϊτού, από το 1904-1908. Έλαβε την θέση αυτή στην αυλή κατόπιν διεθνούς διαγωνισμού. Τα πορτρέτα της Ταϊτού βρίσκονται δυστυχώς στα υπόγεια της Εθνικής Πινακοθήκης λόγω εμπάθειας γνωστού μεγαλοεκδότη προς τον δυνατό κριτικό τέχνης Άγγελο Προκοπίου και δεν εκτίθενται. Αυτό βέβαια δεν προωθεί το περίφημο παρελθόν των Ελλήνων που έλαμψαν εκτός Ελλάδος. Ζωγράφος του Χαϊλέ Σελασιέ υπήρξε αργότερα και ο Γερμενής από την Κοζάνη.

Ο εκάστοτε εξέχων πρίγκιπας ο προοριζόμενος να διαδεχθεί τον πατέρα του στον θρόνο σε αντιδιαστολή προς τους άλλους αδελφούς του είχε και αυτός την ονομασία Ρας Τάφαρι (=πρίγκιπας) αλλά και την ονομασία Νεγκούς (=εξέχων πρίγκιπας). Ο Χαϊλέ Σελασιέ, ο γιος που διαδέχθηκε τον Μενελίκ τον Β΄, ήταν λοιπόν από παλιά γνωστός ως Ρας Τάφαρι και Νεγκούς. Ως διάδοχος δε είχε και τον τίτλο του πρίγκιπα του Χαράρ από την ομώνυμη περιοχή της Αβησσυνίας. Απεκαλείτο λοιπόν, μετά την ενθρόνισή του και την μνήμη ενός τόσο αρχαίου μεγαλείου από την εποχή ακόμη του Σαβά, Χαϊλέ Σελασιέ ο Α΄, Εκλεκτός του Θεού, Βασιλεύς των Bασιλέων της Αιθιοπίας.

Η βασίλεία του υπήρξε μακροχρόνια, θυμίζοντας τις χιλιετίες που βρίσκονταν πίσω από την δυναστεία του, εκείνη της Ευδαίμονος Αραβίας ή χώρας του Πουντ και των Υψηλών Αιθιόπων που συνέτρωγαν στην Τράπεζα του Ηλίου κατά τον Ηρόδοτο. Και πρέπει να γνωρίζουμε ότι τις βάσεις για πολλά πράγματα στην Μεσόγειο Θάλασσα τις έθεσε ο πολιτισμός αυτός με προαγωγούς του τους Φοίνικες. Διότι οι πρώτοι άποικοι της Τύρου ήλθαν πριν αρκετές χιλιετίες, φέρνοντας εκεί και την λατρεία της νύμφης Αβαρβαρέης, από την νήσο Μπαχρέιν με τους πλούσιους και εστέτ (και τότε και τώρα) κατοίκους τους μαζί με Ευδαίμονες Άραβες και Φοίνικες.

Αυτά τα τελευταία από τον ποιητή Νόννο τον Πανοπολίτη, που όλοι οι φανατικοί καταπιεστές της ελεύθερης σκέψης κόπτονται ότι τον διάβασαν αλλά κανείς δεν το πραγματοποίησε πλην ημών. Και εάν οι ίδιοι ενδιαφέρονται για χαρακτηρολογία και τους χαρακτήρες των ανθρώπων τότε θα έπρεπε να αντιληφθούν ότι αν και μισούν τους Φοίνικες εντούτοις κόπτονται για τους Κυπρίους, που οι περισσότεροι, όπως οι όμοιοί τους (και στο εμπόριο ακόμη), οι αεικίνητοι Λιβανέζοι, είναι Φοίνικες!

Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Οδύσσεια: Ο εσωτερικός νόστος

Νόστος και Ύπνος

Με το τέλος των εγκιβωτισμένων Απολόγων και της δωδέκατης ραψωδίας ολοκληρώνεται ο εξωτερικός νόστος και ανοίγει το δεύτερο μέρος του έπους, αφιερωμένο πλέον στον εσωτερικό νόστο: στα προηγούμενά του, στη δραματική του ακμή και στα κατευναστικά παρεπόμενά του. Τα δύο, ωστόσο, μέρη της Οδύσσειας δεν χωρίζονται μεταξύ τους με αφηγηματικό ρήγμα. Υπάρχουν, όπως υπογραμμίστηκε ήδη, πρόσωπα, θέματα και μοτίβα του πρώτου μέρους που λειτουργούν ως συνδετικές προκαταβολές για το δεύτερο μέρος. Στα συνειρμικά θέματα αυτής της κατηγορίας ανήκει και το ζεύγος "νόστος και ύπνος", το οποίο στο πρώτο μέρος της δέκατης τρίτης ραψωδίας γνωρίζει την κορύφωσή του.
 
Μόλις έχει κλείσει η μακρά διήγηση των Απολόγων. Η γοητεία της έχει αφήσει τους ακροατές Φαίακες κατάπληκτους και σιωπηλούς. Η σιωπή όμως μπορεί να προαναγγέλλει και το τέλος μιας διήγησης, εκτός κι αν κάποιος τολμήσει να τη σπάσει. Αυτόν τον ρόλο αναλαμβάνει τώρα ο Αλκίνοος. Επικυρώνει την πομπή του ήρωα προς την Ιθάκη και προχωρεί στην πραγματοποίηση του νόστου του. Το κεφάλαιο της πομπής μοιράζεται και πάλι σε τρία υποκεφάλαια: ετοιμασία, θαλάσσιο ταξίδι, άφιξη στην Ιθάκη.
 
Στο μεταξύ έχει μεσολαβήσει ο λίγος ύπνος της προηγούμενης νύχτας, και η επόμενη μέρα σκηνοθετείται ως εναγώνιος χρόνος αναμονής του Οδυσσέα. Όσο οι Φαίακες απολαμβάνουν το γεύμα τους και το τελευταίο τραγούδι του Δημοδόκου, ο ήρωας, προσηλωμένος στον πάμφωτο ήλιο, περιμένει πώς και πώς τη δύση του (η παρομοίωση στους στίχους ν 31-35, που εξεικονίζει τη δραματική αναμονή του Οδυσσέα, είναι από τις διασημότερες της Οδύσσειας).
 
Όταν, επιτέλους, ο ήλιος βασιλεύει, ο Οδυσσέας μιλά: ευχαριστεί και αποχαιρετά τους φιλόξενους Φαίακες, ειδικότερα τον Αλκίνοο και την Αρήτη, που θα παίξουν ρόλο προπομπών. Με την προσωπική επίβλεψη του Αλκινόου φτάνουν τα ξένια δώρα στο πλοίο, ενώ η Αρήτη διατάσσει τρεις σκλάβες της να ακολουθήσουν τον Οδυσσέα: η μία κρατώντας πανωφόρι και χιτώνα· η δεύτερη γερή και πολύτιμη κασέλα· η τρίτη ψωμί και κρασί. Έφτασε, επιτέλους, η ώρα της αναχώρησης· ο Οδυσσέας περνά το κατώφλι του παλατιού.
 
Έμπιστοι ναυτικοί των Φαιάκων βολεύουν τις προμήθειες στο καράβι, στρώνουν στην κουβέρτα του πλοίου στρωσίδια για να κοιμηθεί ο ξένος. Εκείνος πλαγιάζει αμίλητος, οι πρυμάτσες λύνονται, τα κουπιά χτυπούν το κύμα και το καράβι τρέχει σαν μαγεμένο. Στο μεταξύ, ο Οδυσσέας βυθίζεται σε ύπνο που ορίζεται ως «αξύπνητος, γλυκύτατος, παρόμοιος με θάνατο (νήγρετος, ἥδιστος, θανάτῳ ἄγχιστα ἐοικώς, ν 80). Έτσι, ύπνος και νόστος ζευγαρώνουν, λοξοκοιτάζοντας προς το ομόλογο ζεύγος του "ύπνου - θανάτου".
 
Έχει γίνει μεγάλη συζήτηση για τον ενύπνιο, παρ' ολίγον θανάσιμο, νόστο του Οδυσσέα, ο οποίος ερμηνεύθηκε, άλλοτε κυριολεκτικά, άλλοτε αλληγορικά, με πολλούς και αποκλίνοντες τρόπους. Εδώ ενδιαφέρει προπαντός η ποιητική του λειτουργία, σε σύγκριση πάντοτε προς τα ομόθεμα συμφραζόμενα της Οδύσσειας.
 
Γιατί υπάρχουν προς σύγκριση και άλλα παραδείγματα, στο πλαίσιο του εξωτερικού νόστου, που συνδέουν τον ύπνο με τον θάνατο, αντιθετικά και θετικά. Αναφέρονται πρώτα τα αντιθετικά παραδείγματα. Στο επεισόδιο του Αιόλου και της Αιολίας, εξοντωμένος ο Οδυσσέας από τον κυβερνητικό του κάματο, αφήνει για λίγο από τα χέρια του το δοιάκι και αποκοιμιέται, ενώ στο βάθος αχνοφαίνονται κιόλας τα βουνά της Ιθάκης. Τότε ακριβώς, περίεργοι και νήπιοι, οι εταίροι ανοίγουν τον ασκό του Αιόλου, οι ενάντιοι άνεμοι απελευθερώνονται, ο συλλογικός νόστος ματαιώνεται.
 
Δραματικότερο και τελεσίδικο αποδεικνύεται το άλλο αρνητικό παράδειγμα, της Θρινακίας. Απελπισμένος ο Οδυσσέας από την παρατεινόμενη νηνεμία και την αβάσταχτη πείνα, ανεβαίνει στο βουνό για να προσευχηθεί. Εκεί όμως οι θεοί τον αποκοιμίζουν, οπότε οι εταίροι υποχωρούν στα ακαταμάχητα επιχειρήματα του Ευρυλόχου, σφάζουν και τρώνε τα ιερά γελάδια του Ήλιου, χάνοντας έτσι μια για πάντα τον νόστο τους.
 
Το θετικό, εξάλλου, παράδειγμα εντοπίζεται στο τέλος της πέμπτης ραψωδίας. Ημιθανής και εξαγριωμένος από το ναυάγιο, ο ήρωας αναπλέει επιτέλους, με τη βοήθεια της Αθηνάς, τις ροές του ποταμού της Σχερίας, πατά στις όχθες του και σώζεται. Άγρυπνος πολλά μερόνυχτα, γυρεύει τώρα κάπου να πλαγιάσει για να κοιμηθεί. Ανακαλύπτει μόνος του και μόνος του ταιριάζει κάτω από ένα σύδενδρο το αυτοσχέδιο στρώμα του. Τότε η Αθήνα του χαρίζει βαθύτατο ύπνο, που θα τον μεταφέρει από τη θανάσιμη εξάντληση των κυμάτων στη φιλόξενη πλέον πόλη των Φαιάκων.
 
Τόσο τα αντιθετικά όσο και το θετικό παράδειγμα συνδέουν άμεσα τον ύπνο με τον νόστο, έμμεσα τον ύπνο με τον θάνατο. Σ' αυτό, λοιπόν, το σύμπλεγμα "ύπνος - νόστος - θάνατος" πρέπει να ενταχθεί και ο ενύπνιος νόστος του ήρωα στη δέκατη τρίτη ραψωδία, που φαντάζει σαν ύπνος - θάνατος. Υπενθυμίζεται ότι η αρχαϊκή μυθολογία θέλει τον Ύπνο και τον Θάνατο αδέρφια.
 
Το ζήτημα είναι πού σκοπεύει ο βαθύτατος αυτός ύπνος. Την απάντηση σε τούτο το ερώτημα τη δίνει ο στ. 92: δὴ τότε γ' ἀτρέμας εὗδε, λελασμένος ὅσσ' ἐπεπόνθει. Που πάει να πει: σ' αυτόν τον βαθύ, σχεδόν θανάσιμο ύπνο βουλιάζουν όλα τα προηγούμενα βάσανα του Οδυσσέα και λησμονούνται. Έτσι, η υποχώρηση του εξωτερικού νόστου προσφέρει χώρο για τον εσωτερικό νόστο - ένα είδος αντιμεταχώρησης.
 
Κατά τα άλλα, η ενύπνια άφιξη του ήρωα στην Ιθάκη βοήθησε τον ποιητή της Οδύσσειας να αποφύγει σε τούτο το σημείο λίγο πολύ το μελόδραμα. Γιατί, αν πλησίαζε και έφτανε στην Ιθάκη ο Οδυσσέας ξύπνιος, δύσκολα η αφήγηση θα μπορούσε να αποτρέψει τις αισθηματολογίες. Ενώ τώρα, μέσα στη λήθη και στον λήθαργο του ύπνου, υπόκειται η στοχαστική σιωπή, που συμπυκνώνει με ανεπανάληπτο τρόπο όσα λόγια δεν λέγονται και όσα αισθήματα δεν ομολογούνται. Όταν ο Οδυσσέας ξυπνά την επόμενη μέρα, είναι σάμπως να ξαναγεννιέται.