Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΝΑ ΖΕΙΣ ΣΑΝ ΘΕΟΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ

ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΥΣ

Ποιος είναι ο Επικούρειος Άνθρωπος; Φυγόπονος, πνευματικά ρηχός, άθεος, διεφθαρμένος ηδονοθήρας, απόμακρος και αντικοινωνικός, εγωπαθής και αδιάφορος για τους άλλους, δειλός και μόνιμα κρυπτόμενος, οπαδός μιας ανήθικης παρωδίας της Ελληνικής Φιλοσοφίας, αυτή είναι σε γενικές γραμμές η αντίληψη που καλώς ή κακώς επικρατεί σήμερα. Όχι ανεξήγητα άλλωστε αφού από την εποχή ακόμα του Επίκουρου η φιλοσοφία του συνάντησε λυσσαλέες αντιδράσεις, συκοφαντήθηκε, κάποιες φορές πλαστογραφήθηκε και διαστρεβλώθηκε άγρια από τους αντιπάλους της, αρχικά από τους Ακαδημικούς αργότερα από τους Στωικούς και τέλος από τους Χριστιανούς που όλοι περιέργως είχαν διαχρονικά άριστες σχέσεις με τις εκάστοτε εξουσίες.

Ο αντίπαλος και σύγχρονος του Επίκουρου, διευθυντής της Ακαδημίας Αρκεσίλαος για να εξηγήσει γιατί έχανε σε μόνιμη βάση μαθητές προς τον Κήπο ενώ σπανίως γινόταν το αντίθετο έλεγε περιφρονητικά πως «τον άνδρα μπορείς να τον κάνεις ευνούχο, τον ευνούχο όμως δεν μπορείς να τον κάνεις άνδρα».

Ο Διότιμος ο στωικός συκοφαντούσε τον Επίκουρο αποδίδοντάς του πενήντα αισχρές επιστολές, που ήταν φυσικά πλαστές, όπως μας πληροφορεί ο Διογένης ο Λαέρτιος και που πιθανότατα έγραψε ο ίδιος ο Διότιμος. Το ίδιο έγινε και από τους μαθητές του Ποσειδώνιου του Στωικού, Νικόλαο και Σωτίωνα. Ο Επίκτητος επίσης τον αποκαλούσε κιναιδολόγο και τον λοιδορούσε με τον χειρότερο τρόπο.

Ο Επικουρισμός με τον υλισμό του και την αθεοφοβία του έγινε το κόκκινο πανί για την Χριστιανική Θρησκεία που αισθάνθηκε ότι απειλείται η πνευματική κυριαρχία της και τον πολέμησε με λύσσα. Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς έλεγε: «Εάν ο Απόστολος Παύλος χτύπησε τους φιλοσόφους είχε υπ’ όψιν του μονάχα τους Επικούρειους».

Γιατί όμως όλη αυτή η αντίδραση στο συγκεκριμένο φιλοσοφικό ρεύμα που κάνει τους ανθρώπους να αντιμετωπίζουν τουλάχιστον με αμηχανία κάποιον όταν δηλώνει Επικούρειος;

 

  Ποιος είναι τελικά ο Επικούρειος Άνθρωπος;

 Η φιλοσοφία του Επίκουρου αποβλέπει στην επίτευξη της καταστηματικής ηδονής δηλαδή της κατάστασης εκείνης που συνδυάζει έλλειψη σωματικού πόνου και ψυχική αταραξία και αποτελεί προϋπόθεση για την Ευδαιμονία που είναι και το ζητούμενο.

Οι αρετές όπως η φρόνηση – η μέγιστη αρετή κατά τον Επίκουρο – η δικαιοσύνη, η ανδρεία, η εγκράτεια, η φιλία δεν αποτελούν αυτοσκοπό, αλλά μέσο για την επίτευξη του ηδονικού βίου και επομένως έχουν ωφελιμιστική βάση και δεν επιβάλλονται έξωθεν από κάποια θεότητα.

 

 Για να επιτευχθεί η ψυχική αταραξία ο άνθρωπος πρέπει:

 α) να απαλλαγεί από τον αρχέγονο φόβο για τα φυσικά φαινόμενα τους θεούς και τον θάνατο με την νηφάλια μελέτη της Φύσης με βάση τις αισθήσεις και τα συναισθήματά του και σύμφωνα πάντα με τα επιστημονικά δεδομένα και όχι με αστήριχτους μύθους και αυθαίρετες δοξασίες που οδηγούν σε άχρηστες μεταφυσικές αγωνίες, δεισιδαιμονίες και παραλογισμούς που μιζερεύουν και ταλαιπωρούν την σύντομη ζωή του.

β) να ιεραρχήσει με φρόνηση τις επιθυμίες του και να επιδιώξει να ικανοποιήσει τις πιο φυσικές από αυτές, που του εξασφαλίζουν την επιβίωση, και έπειτα εκείνες που αφενός είναι μέσα στις δυνατότητές του και αφετέρου θα του προσφέρουν περισσότερο ευχαρίστηση παρά πόνο.

γ) Να αποφύγει να επιδιώξει την ικανοποίηση πλασματικών μη φυσικών επιθυμιών όπως Δόξα, Πλούτο, Επιρροή, Εξουσία, που είναι ακόρεστες, δύσκολα ικανοποιούνται και ακόμα πιο δύσκολα διατηρούνται και βυθίζουν τον άνθρωπο σε ανασφάλεια, καχυποψία, αγωνία, πόνο και δυστυχία χωρίς τέλος. «Τίποτα δεν είναι αρκετό γι εκείνον που θεωρεί λίγο το αρκετό» σημειώνει ο Δάσκαλος.

δ) Να επιδιώξει την ειλικρινή φιλία και να αναζητήσει την προσωπική του ευδαιμονία και ασφάλεια, μέσω της ευδαιμονίας και ασφάλειας της κοινότητας των φίλων.

Η πορεία των πραγμάτων στο Επικούρειο Σύμπαν είναι συνισταμένη τριών παραγόντων: Της αναγκαιότητας (αίτιο – αιτιατό), του τυχαίου (αστάθμητος παράγων) και της παρέγκλισης που αποτελεί φαινομενικά αναίτια, μη προβλέψιμη, και σε μη καθορισμένο χρόνο ενέργεια που μπορεί να μεταβάλλει την πορεία των πραγμάτων και να οδηγήσει σε απρόβλεπτες διεργασίες. Η παρέγκλιση είναι ενδογενής ιδιότητα της ύλης και σ’ αυτήν εδράζεται η συνειδητότητα και η ελεύθερη βούληση του Ανθρώπου. Η ύπαρξη της παρέγκλισης επιβεβαιώνεται σήμερα από την αρχή της απροσδιοριστίας, βασικής αρχής της κβαντικής φυσικής. Με την παρέγκλιση ουσιαστικά αποσυνδέεται το αίτιο από το αποτέλεσμα και έτσι τίποτα δεν μπορεί να προβλεφθεί εκ των προτέρων. Ο άνθρωπος λοιπόν δεν είναι έρμαιο καμιάς μοίρας. Είναι αυτός που αποφασίζει ελεύθερα για την πορεία της ζωής του λαμβάνοντας κάθε φορά υπ’ όψιν του τα δεδομένα της συγκυρίας, όπου εκεί βέβαια παίζουν ρόλο και οι αναγκαιότητες και το τυχαίο.

Η ιδέα όμως της ελεύθερης βούλησης και της ανάληψης της ευθύνης των αποφάσεων για την ζωή τους δεν κάνει όλους τους ανθρώπους ευτυχισμένους. Οι περισσότεροι έχουν την τάση να αποποιούνται το δικαίωμα αλλά και την ευθύνη να αποφασίζουν οι ίδιοι για την ζωή τους και αρέσκονται να τα αναθέτουν σε άλλους, στον αρχηγό της οικογένειας, τον ηγεμόνα, τον πολιτικό, στην μοίρα, στον θρησκευτικό ηγέτη, στον ίδιο τον θεό. Έτσι έχουν την ψευδαίσθηση ότι απαλλάσσονται από την ευθύνη των επιπτώσεων από μία πιθανή αποτυχία, που κάλλιστα μπορούν να φορτώσουν στις πλάτες αυτών που εμπιστεύθηκαν.

Ο Επίκουρος λοιπόν φαίνεται ότι στην προσπάθειά του να απαλλάξει τους ανθρώπους από τον φόβο των θεών και του θανάτου και να πολεμήσει τις δεισιδαιμονίες και τον παραλογισμό, τους φόρτωσε τον φόβο της προσωπικής ευθύνης για την ζωή τους. Φόβο που ανά τους αιώνες βρέθηκαν πολλοί καλοθελητές να εκμεταλλευτούν.

Σε άλλους όμως ανθρώπους η συνειδητοποίηση της ελεύθερης βούλησης και της ευθύνης των επιλογών, τους γεμίζει μ’ ένα αίσθημα αυτάρκειας ανεξαρτησίας και δημιουργικότητας. Τους κάνει ηγέτες του εαυτού τους. Τους ωθεί να ζήσουν την «αυθεντική Ζωή» όπως παρατηρεί ο υπαρξιστής φιλόσοφος Jean – Paul Sartre ο οποίος συμπληρώνει: «Χωρίς δυσκολίες δεν υπάρχει ελευθερία. Τόσο αυθεντικότερη είναι η ελευθερία όσο μεγαλύτερες είναι οι δυσκολίες». Στην κατηγορία αυτή ανήκουν και οι Επικούρειοι.

 

  Ο Επικούρειος λοιπόν είναι ο δυνατός άνθρωπος.

 Γιατί χρειάζεται εσωτερική δύναμη, νηφαλιότητα και φρόνηση για να ελέγξει κανείς τους αρχέγονους φόβους του, να υποτάξει την απληστία και τις άλογες παρορμήσεις του και να ιεραρχήσει τις επιθυμίες του επιλέγοντας να ικανοποιήσει εκείνες που θα του εξασφαλίσουν πρώτιστα την επιβίωση έπειτα την ασφάλεια, την σωματική υγεία και την ψυχική ισορροπία.

 

  Ο Επικούρειος δεν είναι μετριόφρων.

 Η μετριοφροσύνη αφορά τους μέτριους και ο Επικούρειος δεν είναι μέτριος αλλά ξεχωριστός άνθρωπος. Δεν είναι επίσης ταπεινόφρων γιατί η ταπεινοφροσύνη αφορά τους ταπεινούς και καταφρονεμένους και ο Επικούρειος δεν είναι ούτε ταπεινός ούτε καταφρονεμένος, αλλά άνθρωπος σοβαρός, με προσωπικότητα αξίες και αυτοπεποίθηση, που παίρνει στα χέρια του το τιμόνι της ζωής του για να την οδηγήσει εκεί που αυτός έχει αποφασίσει.

 

  Ο Επικούρειος δεν βασίζεται ποτέ στην τύχη.

 Η τύχη λέει ο Δάσκαλος δεν είναι θεά όπως πολλοί πιστεύουν γιατί είναι άστατη και αλλοπρόσαλλη και από ένα τυχαίο γεγονός μπορεί να προκύψουν τα μεγαλύτερα καλά όπως και τα χειρότερα κακά, αλλά αυτό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το αν θα το διαχειριστεί ο άνθρωπος με φρόνηση ή όχι. Στο τέλος της γραφής προσθέτει είναι καλύτερα να πάρουμε με φρόνηση μια απόφαση που θα αποδειχτεί λάθος παρά στην τύχη μία απόφαση που θα αποδειχτεί σωστή.

 

  Ο Επικούρειος είναι άνθρωπος αυτάρκης.

 Γνωρίζει ότι όσες λιγότερες εξωτερικές εξαρτήσεις έχει τόσο πιο ελεύθερος είναι. «Μέγιστος καρπός της αυτάρκειας η Ελευθερία» λέει ο Δάσκαλος « Αυτός που ζει ελεύθερα και ανεξάρτητα δεν μπορεί να αποχτήσει μεγάλα πλούτη, γιατί αυτό απαιτεί δουλοπρέπεια είτε προς τον όχλο είτε προς την εξουσία, μπορεί όμως να έχει όσα χρειάζεται σε συνεχή επάρκεια». Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι ο Επικούρειος είναι ολιγαρκής από πεποίθηση όπως π.χ. ο Κυνικός. Θα απολαύσει λοιπόν την πολυτέλεια όποτε του τύχει, γιατί την πολυτέλεια την απολαμβάνουν ηδονικότερα όσοι την έχουν λιγότερο ανάγκη. Άλλωστε και η λιτότητα έχει τα όριά της, όπως παρατηρεί ο σοφός μας Παππούς και όποιος το παραβλέπει αυτό παθαίνει κάτι αντίστοιχο με εκείνον που δεν βάζει όρια στις επιθυμίες του. Η αυτάρκεια λοιπόν των επικούρειων ουδέποτε φτάνει στα όρια του ασκητισμού όπως έχει υποστηριχτεί από κάποιους.

 

  Ο Επικούρειος δεν είναι ο άνθρωπος του καθήκοντος.

 Οι πράξεις του καθορίζονται από την ελεύθερη βούλησή του και όχι από κάποιο ακαθόριστο ομιχλώδες αίσθημα καθήκοντος προς κάποιον θεό η κάποια ηγεσία. Αυτό σημαίνει ότι είναι δύσκολα διαχειρίσιμος από την Εξουσία. Ο Επικούρειος θα επιλέξει να ακολουθήσει το μονοπάτι του πόνου αν αυτό τον οδηγεί στην λεωφόρο της ηδονής. Έτσι θα υποστεί τον πόνο και τον κίνδυνο του πολέμου επιδιώκοντας την κατά πολύ σημαντικότερη ηδονή της απόλαυσης της Ελευθερίας και της Ασφάλειας της προσωπικής του, της οικογενείας του και των φίλων του, αλλά αυτό θα είναι συνειδητή δική του απόφαση και όχι καθήκον, όπως ακριβώς έκαναν οι Έλληνες στις Θερμοπύλες, τον Μαραθώνα και την Σαλαμίνα, αλλά και στο Μέτωπο της Αλβανίας στον τελευταίο μεγάλο πόλεμο. Η στωική έννοια του καθήκοντος που πέρασε στον Χριστιανισμό και τις άλλες μονοθεϊστικές θρησκείες μπορεί να οδηγήσει σε επικίνδυνα μονοπάτια. Το δήθεν καθήκον στον θεό οδήγησε στην φρίκη της Ιερής Εξέτασης τον Μεσαίωνα αλλά και αποτέλεσε το πρόσχημα για τις τυχοδιωκτικές Σταυροφορίες της Δύσης με τα τραγικά τους αποτελέσματα την ίδια ιστορική Εποχή και στις μέρες μας σε μαζικά εγκλήματα όπως αυτό της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001. Το καθήκον προς την ηγεσία, την φυλή και την κακώς εννοούμενη πατρίδα, οδήγησε στο πρόσφατο παρελθόν ένα ολόκληρο Έθνος υψηλής πολιτισμικής στάθμης, να προκαλέσει το μακελειό του Β Παγκόσμιου Πολέμου και τα πρωτοφανή εγκλήματα γενοκτονίας εναντίον άλλων λαών που χαρακτηρίτηκαν σαν Ολοκαύτωμα.

 

  Ο Επικούρειος είναι ένας αισιόδοξος και χαρούμενος άνθρωπος.

 Να γελάς και να φιλοσοφείς την ώρα που ασχολείσαι με τις καθημερινές σου υποθέσεις συμβουλεύει ο Δάσκαλος. Να μην αναβάλλεις την χαρά αλλά να γεύεσαι την κάθε πολύτιμη στιγμή της θνητής ζωής σου. Να απολαμβάνεις αυτά που έχεις και να μην σκοτίζεσαι γι αυτά που δεν έχεις. Να απολαμβάνεις να φιλοσοφείς γιατί η φιλοσοφία είναι η μόνη ενασχόληση που μπορείς να γευθείς τους ηδονικούς καρπούς της άμεσα. Ποτέ μην πεις ότι είναι νωρίς ή ότι είναι πλέον αργά για φιλοσοφία. Είναι σαν να λες ότι είναι νωρίς η αργά για ευδαιμονία.

 

  Ο Επικούρειος είναι άνθρωπος χαμηλών τόνων.

 Δεν κάνει θόρυβο γύρω από το όνομά του, δεν επαίρεται για τον εαυτό του, τις γνώσεις του τις ικανότητές του, τα υλικά του αγαθά, δεν ζητά επιβεβαίωση από τους άλλους γιατί δεν την χρειάζεται. Είναι υπερήφανος γι αυτό που είναι, γι αυτό που αξίζει ο ίδιος. Αυτή είναι και η σημασία του περίφημου λάθε βιώσας και όχι ο αναχωρητισμός όπως κακώς πολλές φορές υποστηρίζεται από ορισμένους.

 

 Ο Επικούρειος είναι κοινωνικό ον.

 Πιστεύει στην ανάγκη της κοινωνικής συμβίωσης των ανθρώπων η οποία βασίζεται στο κοινωνικό συμβόλαιο, του να μην βλάπτει δηλαδή ο ένας τον άλλο και να επιδιώκουν μαζί την επίτευξη κοινών στόχων που θα διευκολύνουν την ζωή όλων. «Το της Φύσεως δίκαιον εστί σύμβολον του συμφέροντος εις το μη βλάπτειν αλλήλους μηδέ βλάπτεσθαι». (Επίκουρος – Κύριες Δόξες)

 

  Είναι δίκαιος και νομοταγής.

 Στην δικαιοσύνη και τον νόμο εδράζεται το κοινωνικό συμβόλαιο. «Η αταραξία είναι ο μέγιστος καρπός της δικαιοσύνης». Ο δίκαιος απολαμβάνει την ψυχική γαλήνη, ενώ ο άδικος είναι πάντοτε γεμάτος ταραχή, αφού ζει με τον φόβο της τιμωρίας και της εκδίκησης. Ο Επίκουρος θεωρούσε πως δεν ταιριάζει στον φιλόσοφο ακόμα και όταν αδικηθεί, να συγκρουσθεί ή να εκδικηθεί. ( Φιλόδημος Γαδαρινός : περί Επίκουρου)

 

  Είναι επίσης Δημοκρατικός.

 Γιατί μόνο στην δημοκρατία το δίκαιο και ο νόμος απορρέει από τους πολίτες και αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση της ομαλής κοινωνικής συμβίωσης και αλλάζει πάλι από τους πολίτες όταν πάψει να την εξυπηρετεί. Γι’ αυτόν τον λόγο ο Επικούρειος στέκεται πάντα απέναντι στην Τυραννία. Είναι ξεκάθαρη θέση του Κήπου πως ο Επικούρειος δεν θα γίνει ποτέ Τύραννος. «Νόμος που δεν εξυπηρετεί το κοινωνικό συμφέρον δεν είναι δίκαιος νόμος» (Επίκουρος-Κύριες Δόξες). Την προτροπή του Επίκουρου περί αποφυγής ενασχόλησης με την πολιτική, προκειμένου να διαφυλάξει ο σοφός την προσωπική του γαλήνη, θα πρέπει να την δούμε σαν παραίνεση και όχι σαν δογματική θέση, με φόντο την πολιτική κατάσταση των Ελληνιστικών χρόνων, όπου ο αποδυναμωμένος Δήμος είχε χάσει κάθε δυνατότητα να επηρεάσει τις τύχες της Πόλης και ο πολιτικός είτε είχε μετατραπεί σε χειροκροτητή του ηγεμόνα ( Στρατοκλής) είτε είχε εξοριστεί από την Πόλη(Δημοχάρης). Ο ίδιος ο Επίκουρος άλλωστε διευκρινίζει: «Όσοι φλέγονται από φιλοτιμία και φιλοδοξία, και δεν μπορούν να κάνουν διαφορετικά, ας ακολουθήσουν τη φυσική τους ορμή για πολιτική. Γιατί η απραγμοσύνη θα τους ταράξει περισσότερο και θα τους πληγώνει, όσο δεν τους γίνεται εκείνο που ορέγονται…» (από Θ 245. Επικ. 555)

 

  Οι Επικούρειοι τιμούν τους θεούς – θεσμούς της Πόλης

 Συμμετέχουν και χαίρονται περισσότερο απ’ όλους τις γιορτές και τις εκδηλώσεις της, γιατί αυτές δένουν τους ανθρώπους μεταξύ τους και ανεξάρτητα από την περιουσία τους και την κοινωνική τους θέση, τους κάνουν να αισθάνονται μέλη του ίδιου κοινωνικού συνόλου. Η κοινωνικότητα είναι λοιπόν για τους Επικούρειους φυσική ανάγκη. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να νοηθεί έξω από τον κοινωνικό του περίγυρο όχι μόνο στον Επικουρισμό αλλά στο σύνολο της Ελληνικής φιλοσοφίας αντίθετα με τις ανατολικές φιλοσοφίες.

 

  Η Επικούρεια φιλία και παρρησία

 Η εξωστρέφεια των Επικούρειων επιβεβαιώνεται από τον κεντρική θέση που κατέχει στην φιλοσοφία τους η φιλία. Δεν αρνούνται ότι η επιδίωξη της φιλίας όπως άλλωστε και της δικαιοσύνης, ξεκινά από ωφελιμιστικούς λόγους, καταλήγει όμως από μόνη της αρετή. Γιατί ο Επικούρειος θα επιδιώξει την προσωπική του ασφάλεια και ευδαιμονία μέσω της προαγωγής της ασφάλειας και ευδαιμονίας του συνόλου. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια γίνεται κατανοητό, γιατί το αίσθημα της προσφοράς στους άλλους αποτελεί για τους επικούρειους ηδονή και όχι καθήκον. «το εύ ποιείν ήδιόν εστι του εύ πάσχειν» (Το να ευεργετείς είναι ηδονικότερο από το να ευεργετείσαι).

Η ελευθερία του λόγου, η παρρησία των Επικούρειων, είναι βασικό στοιχείο της κοινωνικής τους συμπεριφοράς. Η άσκηση ελεύθερης αλλά καλοπροαίρετης κριτικής, με ευγένεια και νηφαλιότητα, συνδυάζεται πάντα με προσεκτική αποδοχή αντίστοιχης κριτικής από τους άλλους. Αυτό προϋποθέτει ελεύθερη δημοκρατική κοινωνία χωρίς διαχωρισμούς με βάση το φύλο την περιουσία και την κοινωνική θέση. Αυτό είναι και το μεγάλο πείραμα που γίνεται στον Κήπο μέσα στην καρδιά της καθημαγμένης παρακμάζουσας Αθηναϊκής κοινωνίας των Ελληνιστικών χρόνων.

Με την προώθηση της φιλίας δημιουργούν οι Επικούρειοι ένα στενότερο κοινωνικό κύκλο από ειλικρινείς φίλους, πάντα πρόθυμους να στηρίζουν και να συμπαρίστανται ο ένας στον άλλο, μεταξύ των οποίων η δικαιοσύνη είναι αυτονόητη και δεν χρειάζεται νόμους για να επιβληθεί και σχηματίζουν έτσι ένα πλέγμα προστασίας και ασφάλειας για τον καθένα που συμμετέχει σε αυτόν, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης της κοινωνίας και των θεσμών. Η Φιλία είναι η Ακρόπολη της Ανθρώπινης Αξιοπρέπειας που παραμένει ελεύθερη ακόμα και όταν το Κάστρο της κοινωνίας και των θεσμών έχει αλωθεί όπως συνέβαινε στην εποχή του Επίκουρου στην Ελληνιστική Αθήνα και όπως δυστυχώς κινδυνεύει να συμβεί στην σημερινή Ελλάδα.

 

  Οι Επικούρειοι δεν φοβούνται τον θάνατο.

 Γιατί όσο εμείς είμαστε ζωντανοί αυτός δεν υπάρχει και όταν αυτός είναι παρών δεν υπάρχουμε εμείς για να τον αντιληφθούμε. Πέρα από τον θάνατο δεν υπάρχει τίποτα να φοβηθούμε ή να ελπίζουμε. Και ούτε την ανυπαρξία πρέπει να φοβάται κανείς γιατί ανύπαρκτος ήταν και πριν γεννηθεί. Ο θάνατος είναι αυτός που δίνει νόημα στην ζωή και κάνει κάθε στιγμή της πολύτιμη και ανεπανάληπτη. Γι αυτό πρέπει ο άνθρωπος να ζει την κάθε μέρα του σαν να ήταν η τελευταία της ζωής του. Καρπώσου την μέρα όπως έλεγε χαρακτηριστικά ο Ρωμαίος ποιητής Βιργίλιος. Αυτός που αναβάλλει την χαρά λέει ο Επίκουρος πεθαίνει πνιγμένος στις ασχολίες χωρίς να έχει ζήσει. Και όπως παρατηρεί ο Σενέκας το πολυτιμότερο αγαθό που μπορεί να προσφέρει ο άνθρωπος στους συνανθρώπους του είναι ο χρόνος του.

Οι Επικούρειοι δεν φοβούνται τους θεούς.

Οι θεοί των Επικούρειων είναι πρότυπα ευδαιμονίας και μακαριότητας για τους ανθρώπους. Δεν είναι φορείς παράλογων ηθικών κανόνων που επιβάλλουν με την αυθεντία τους στους ανθρώπους. Ούτε εξευμενίζονται από κανένα ούτε οργίζονται, ούτε μνησικακούν εναντίον κανενός, ούτε τιμωρούν και εκδικούνται, γιατί όπως λέει ο Δάσκαλος αυτό αντίκειται στην μακαριότητά τους και χαρακτηρίζει κατώτερα όντα. Επομένως οι θεοί δεν παρεμβαίνουν στην πορεία της ζωής των ανθρώπων, αλλά ούτε και αποτελούν αιτία των φυσικών φαινομένων τα οποία υπακούν σε φυσικούς νόμους είτε τους γνωρίζουμε είτε όχι. Οι θεοί είναι φίλοι των ανθρώπων και όχι δυνάστες. Και οι άνθρωποι δεν έχουν κανένα λόγο να τους φοβούνται, αλλά ούτε και να ελπίζουν τίποτα από αυτούς. Στις δυσκολίες της ζωής ο άνθρωπος πρέπει να στηρίζεται στους συνανθρώπους του και όχι στους αμέτοχους θεούς. Γι αυτό το λόγο ο Διογένης ο Οινοανδέας προτείνει να αποδίδονται γελαστά τα πρόσωπα των θεών στα αγάλματα. Για τους Επικούρειους οι θεοί αντιπροσωπεύουν το πρότυπο της ψυχικής γαλήνης που πρέπει να επιδιώκει ο άνθρωπος. Γι αυτό και έχουν όλο το δικαίωμα όπως διακηρύσσει ο Δάσκαλος στον επίλογο της προς Μενοικέα επιστολής του, να ισχυρίζονται ότι ζουν σαν θεοί ανάμεσα σε ανθρώπους.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ-ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΟ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗΣ ΤΟΥ ΖΗΝ-ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΠΗΓΩΝ. (Hutchinson-Αβραμίδης)

ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ-Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΟΨΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Χαράλαμπος Θεοδωρίδης)

Ο ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΣΤΟΝ 21Ο ΑΙΩΝΑ (ERIC ANDERSON)

ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΙ (ΜΑΡΙΟΣ ΒΕΡΕΤΤΑΣ)

Ο ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ (ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΕΤΑΞΑΣ)

Ο ΚΗΠΟΣ ΣΤΗΝ ΓΕΙΤΟΝΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΜΗΣ (ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΠΛΑΝΗΣ)

ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΗ ΖΩΗ (ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΛΕΥΡΑΣ)

Στην Αιθιοπία ανακαλύφθηκε η αρχαιότερη γνάθος

Οι παλαιοντολόγοι ανακάλυψαν στην Αιθιοπία μια κάτω γνάθο, η οποία χρονολογείται προ 2,75 έως 2,8 εκατομμυρίων ετών και πιστεύεται ότι είναι το αρχαιότερο γνωστό μέχρι σήμερα απολίθωμα προγόνου του σύγχρονου ανθρώπου. Πρόκειται πιθανώς για απομεινάρι από το αρχαιότερο μέλος της ανθρώπινης οικογένειας (Homo), που έχει βρεθεί ποτέ.
Το εύρημα είναι αρχαιότερο κατά τουλάχιστον 400.000 χρόνια, σε σχέση με το πότε πίστευαν έως τώρα οι επιστήμονες ότι εμφανίστηκαν οι πρώτοι Homo. Προηγουμένως, το αρχαιότερο ανθρώπινο απολίθωμα ήταν μια άνω γνάθος ηλικίας 2,35 εκατ. ετών, που είχε βρεθεί επίσης στην περιοχή Αφάρ της Αιθιοπίας στην ανατολική Αφρική, τη θεωρούμενη ως πιο πιθανή κοιτίδα της ανθρωπότητας.

Το σημαντικό απολίθωμα περιλαμβάνει μόνο ένα μέρος της κάτω γνάθου και πέντε δόντια, αλλά οι επιστήμονες πιστεύουν ότι αυτά τα ευρήματα είναι αρκετά για να βγάλουν τα συμπεράσματά τους για τη σημασία του. Οι ερευνητές, με επικεφαλής τους Μπράιαν Βιλμόουρ του Πανεπιστημίου της Νεβάδα και Έριν ΝτιΜάτζιο του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια, έκαναν δύο σχετικές δημοσιεύσεις στο «Science Express» και μία στο «Nature», σύμφωνα με το BBC, το «Science» και το «New Scientist».
Η ανακάλυψη, δείχνει ότι πιθανότατα η κλιματική αλλαγή (ξηρασία και εξαφάνιση των δασών και των ποταμών) ήταν αυτή που ώθησε τους προγόνους μας να κατέβουν από τα δέντρα που ζούσαν έως τότε και να βαδίσουν όρθιοι στις απέραντες ξερές πεδιάδες σε αναζήτηση τροφής, νερού και στέγης. Κάπως έτσι, χρειάστηκε να εφεύρουν τα εργαλεία και να αρχίσουν να τρώνε κρέας, αναπτύσσοντας στην πορεία μεγαλύτερο εγκέφαλο.


Οι επιστήμονες, ξεκαθάρισαν ότι η γνάθος ανήκει σε άνθρωπο και όχι σε ανθρωποειδή πίθηκο, όπως ήταν η περίπτωση της παλαιότερης «Λούσι», ηλικίας 3,2 εκατ. ετών, που είχε ανακαλυφθεί το 1974 στην κοντινή περιοχή Χαντάρ της Αιθιοπίας. Η «Λούσι» ανήκε στους Αυστραλοπίθηκους, που εξαφανίστηκαν μάλλον εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, ενώ το νέο απολίθωμα πιθανότατα σηματοδοτεί την έναρξη της οικογενειακής «αλυσίδας» του γένους Homo. Κατά κάποιο τρόπο, από ανατομική πλευρά «γεφυρώνει» τα προανθρώπινα χαρακτηριστικά με τα κατοπινά πιο εξελιγμένα ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Είναι πάντως ασαφές αν ανήκει στον «επιδέξιο» άνθρωπο (Homo habilis) ή σε κάποιο άλλο ανθρώπινο είδος που έζησε πριν από αυτόν.
Άλλοι επιστήμονες, όπως ο καθηγητής Κρις Στρίνγκερ του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου, χαρακτήρισαν πολύ σημαντική την ανακάλυψη, επεσήμαναν όμως πως είναι πιθανό ότι, πριν από περίπου 2 εκατ. χρόνια, στην Αφρική είχαν εκ παραλλήλου εξελιχτεί -και σε άλλες περιοχές όπως η Νότια Αφρική- διαφορετικά ανθρώπινα είδη που ανήκαν στην ευρύτερη οικογένεια του Ηomo. Από αυτά, τελικά μόνο ένα επιβίωσε και, με ενδιάμεσα στάδια τον «επιδέξιο» άνθρωπο (Homo habilis) και στη συνέχεια τον «όρθιο» άνθρωπο (Homo erectus), εξελίχτηκε τελικά στον σημερινό σύγχρονο «έμφρονα» άνθρωπο (Homo sapiens).
Δεν λείπουν και οι πιο επιφυλακτικοί, όπως ο Πιέρ Σαρντέν του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας και Ιατρικών Ερευνών της Γαλλίας, που περιμένουν να βρεθεί ένα πιο πλήρες απολιθωμένο κρανίο, προτού οριστικά εντάξουν το νέο εύρημα στο γένος Homo. Κανείς πάντως επιστήμονας δεν μπορεί να είναι ακόμη σίγουρος πώς έμοιαζε ο πρώτος Homo και πώς συμπεριφερόταν.

"Πιλοτάρισμα" μαχητικού με τη σκέψη από τετραπληγική

Το πιλοτάρισμα ενός μαχητικού F-35 σε εξομοιωτή, απλά και μόνο με τη σκέψη της, πέτυχε η 55χρονη τετραπληγική και μητέρα δύο παιδιών Τζαν Σόιερμαν, σε ένα επίτευγμα το οποίο παραπέμπει σε ιστορίες στρατιωτικής επιστημονικής φαντασίας (με χαρακτηριστικό παράδειγμα το κινηματογραφικό «Firefox» - aka «Ο Υπερκατάσκοπος των Δύο Ηπείρων» με τον Κλιντ Ίστγουντ).

Σύμφωνα με σχετικό δημοσίευμα του DefenseTech, η Σόιερμαν το 2012 συμφώνησε στην εγκατάσταση ηλεκτροδίων στον εγκέφαλό της για τον έλεγχο ενός ρομποτικού βραχίονα. Η τελευταία εξέλιξη ήταν η πτήση ενός F-35 – ακόμα και αν αυτή ήταν εικονική.
Η Αράτι Πραμπχακάρ, επικεφαλής της DARPA (Defense Advanced Research Projects Agency)αναφέρθηκε στο επίτευγμα αυτό πρόσφατα, στην πρώτη ετήσια συνδιάσκεψη Future of War. Η Σόιερμαν έμεινε παράλυτη πριν από χρόνια εξαιτίας μιας σπάνιας γενετικής πάθησης, και διαχειρίστηκε την όλη κατάσταση με την εγκατάσταση των εμφυτευμάτων, μεγέθους μπιζελιού, «πολύ καλά», σύμφωνα με την Πραμπχακάρ.
Η Σόιερμαν παρουσίασε εντυπωσιακές επιδόσεις στα πειράματα, οπότε και το βήμα πέρα από τον έλεγχο προσθετικών μελών ήταν ακόμα πιο πέρα στον τομέα του «neural signaling»- με την ίδια να αποφασίζει να «πετάξει» το νεότερο τζετ των ΗΠΑ, το οποίο αποτελεί και το πιο ακριβό εξοπλιστικό πρόγραμμα στην ιστορία της χώρας.

 

«Αντί να σκέφτεται τον έλεγχο ενός joystick, το οποίο είναι αυτό που κάνουν οι πιλότοι μας, η Τζαν σκέφτεται απευθείας τον έλεγχο του αεροπλάνου. Για κάποια που δεν πέταξε ποτέ- δεν είναι πιλότος στην πραγματική ζωή- πετάει αυτόν τον εξομοιωτή άμεσα μέσω neural signaling» είπε η Πραμπχακάρ- αναγνωρίζοντας ωστόσο ότι υπάρχει ακόμα πολύς δρόμος μπροστά στη συγκεκριμένη έρευνα, ενώ παράλληλα προκύπτουν και ηθικά ερωτήματα σχετικά με τη διασταύρωση βιολογίας και ρομποτικής.

Η πάλη Κλεισθένη και Ισαγόρα μετά την πτώση της τυραννίας: το πρελούδιο της δημοκρατίας

Για καιρό κυριάρχησε η άποψη ότι οι Αλκμεωνίδες συνολικά ως οικογένεια κρύβονταν πίσω από τις κλεισθένειες μεταρρυθμίσεις. Ότι ήταν η κινητήριος δημοκρατική δύναμη στην Αθήνα ως την εποχή του Κίμωνα. Πράγματι, ο αγώνας για δύναμη ανάμεσα στον Αλκμεωνίδη Κλεισθένη και τον Ισαγόρα μετά την πτώση των Πεισιστρατιδών ήταν από πολλές απόψεις μια επανάληψη παλιότερων αγώνων μεταξύ αριστοκρατικών οικογενειών. Οι Αλκμεωνίδες ήταν ίσως οι ισχυρότερη απ’ αυτές τις οικογένειες. Είχαν εμποδίσει τον Κύλωνα να γίνει τύραννος το 632 π.Χ., αλλά ο τρόπος με τον οποίο είχαν αποτρέψει την τυραννία (κυλώνειο άγος) είχε δώσει στους αντιπάλους τους το δικαίωμα να τους χαρακτηρίζουν εναγείς ακόμη και δύο αιώνες μετά. Είχαν συνεργαστεί με τους άλλους αριστοκράτες εναντίον του Πεισιστράτου, αλλά αργότερα συμμάχησαν μαζί του. Ο ίδιος ο Κλεισθένης διετέλεσε επώνυμος άρχοντας υπό την εξουσία του Ιππία, όπως και άλλοι αριστοκράτες, ανάμεσά τους και ο Μιλτιάδης.[1] Μετά την πτώση των τυράννων, ο Κλεισθένης προσπάθησε να προσεταιριστεί το δήμο, προκειμένου να καταβάλει τον αντίπαλό του. Βρήκε στο δήμο την υποστήριξη που ένας αριστοκράτης έβρισκε συνήθως στους εταίρους του. Δεν πρέπει, ωστόσο, να φανταστούμε ότι εκείνη την εποχή υπήρχαν ήδη συγκροτημένες οι μεταγενέστερες κομματικές παρατάξεις των ολιγαρχικών και των δημοκρατικών. Ο Κλεισθένης δεν είναι δυνατόν να κριθεί με τα μέτρα ενός δημοκρατικού ηγέτη του 5ου αιώνα. Εξάλλου ήταν ήδη περίπου 60 χρονών και είναι λογικό ότι σε μεγάλο βαθμό πρέπει να ήταν δέσμιος των πολιτικών μεθόδων του 6ου αιώνα. Ωστόσο δεν πρέπει να υποκύψουμε στον πειρασμό, ο οποίος είναι πολύ της μόδας, να θεωρήσουμε ότι ο αγώνας Κλεισθένη-Ισαγόρα ήταν απλά και μόνο μια στάσις περί δυνάμεως (Ηρόδ. 5, 66) μεταξύ αριστοκρατών. Ήταν πράγματι έτσι σε μεγάλο βαθμό, αλλά ήταν ταυτόχρονα και μάχη αρχών. Ο Κλεισθένης πρέπει να ένιωσε ότι η υποστήριξη του δήμου ήταν ένα ακατανίκητο όπλο στον αγώνα του για εξουσία (Ηρόδ. 5, 66: οὗτοι οἱ ἄνδρες ἐστασίασαν περὶ δυνάμιος͵ ἑσσούμενος δὲ ὁ Κλεισθένης τὸν δῆμον προσεταιρίζεται), αλλά το γεγονός αυτό δεν αποκλείει την ισχυρή πιθανότητα να συμμεριζόταν κάποια από τα αιτήματα του δήμου για δικαιότερη πρόσβαση στην εξουσία. Άλλωστε και αργότερα ο Περικλής, αριστοκράτης στην καταγωγή και τις συνήθειες, έγινε προστάτης του δήμου. Δεν πρέπει επίσης να αποκλείσουμε την πιθανότητα ότι ο Κλεισθένης, όταν έκανε τις μεταρρυθμίσεις του, δεν είχε σκοπό να ωφελήσει τους Αλκμεωνίδες περισσότερο από τους άλλους αριστοκράτες. Ο τρόπος με τον οποίο μεταχειρίστηκε τις περιοχές των Αλκμεωνιδών στη δημιουργία των νέων φυλών και δήμων της Αττικής δε διαφέρει από τον τρόπο, με τον οποίο μεταχειρίστηκε τις άλλες αριστοκρατικές περιοχές. Σκοπός του ήταν να δημιουργήσει έναν ενιαίο τύπο πολίτη και όχι να εξασφαλίσει μόνιμη πηγή δύναμης για την οικογένειά του.
------------------
[1] Το γεγονός αυτό μας είναι γνωστό από ένα απόσπασμα καταλόγου αρχόντων. Κατά πάσα πιθανότητα πρόκειται για το νεότερο Μιλτιάδη, τον μετέπειτα νικητή στον Μαραθώνα.

Οι ορμόνες του στρες: Πώς επηρεάζονται από το γέλιο;

Ο λόρδος Βύρωνας έλεγε ότι κάθε φορά που κάποιος μπορεί να γελά, θα πρέπει να το κάνει διότι όπως ισχυριζόταν το γέλιο είναι ένα προσιτό σε όλους, φτηνό φάρμακο.
Ακόμη πολύ πριν η επιστήμη αποδείξει τις ευεργετικές για τον οργανισμό δράσεις του γέλιου, οι άνθρωποι είχαν καταλάβει ότι το καλό γέλιο και το χιούμορ προσφέρουν αναζωογόνηση και την πολυπόθητη ξεκούραση.
Στην εποχή μας το χρόνιο ανεξέλεγκτο στρες, δηλητηριάζει σε πολλούς ανθρώπους την καθημερινή ζωή.

Οι επιπτώσεις δεν είναι μόνο βλαβερές για πολλά συστήματα του σώματος αλλά επιδεινώνουν επίσης τις διαπροσωπικές, συζυγικές, επαγγελματικές και οικογενειακές σχέσεις.
Είναι λοιπόν λογικό να διερωτηθούμε εάν το χιούμορ και το γέλιο, θα μπορούσαν να βοηθούν στην καλύτερη καταπολέμηση του στρες, προσφέροντας ανακούφιση και χαλάρωση.

Τα άτομα που γελούν εύκολα και έχουν την αίσθηση του χιούμορ, σε αντίθεση με αυτούς που θυμώνουν εύκολα, φαίνεται σύμφωνα με έρευνες να παρουσιάζουν λιγότερα καρδιακά επεισόδια.
Ακόμη και η αναμονή ενός ευχάριστου γεγονότος το οποίο θα συνοδευτεί από πολύ γέλιο, προάγει αλλαγές στο μεταβολισμό του σώματος που είναι ευεργετικές για διάφορα όργανα και για τα αιμοφόρα αγγεία.

Η προσδοκία για ένα καλό γέλιο, ακόμη και μέρες πριν από το γεγονός που θα προσφέρει το γέλιο, αυξάνει στο αίμα τις ενδορφίνες, μειώνει τις ορμόνες του στρες, αυξάνει ορμόνες που σχετίζονται με τη χαλάρωση και την ευχαρίστηση.
Επιστήμονες του πανεπιστήμιου της Καλιφόρνιας, μέτρησαν σε άνδρες εθελοντές τις ορμονικές αλλαγές στο αίμα όταν αυτοί περίμεναν από 3 μέρες πριν, να δουν ένα ευχάριστο γεγονός που αναμενόταν ότι θα τους προκαλούσε πολύ γέλιο. Οι μετρήσεις έδειξαν ενδιαφέροντα στοιχεία:

1. Πτώση κατά 39% των επιπέδων της κορτιζόνης στο αίμα, η οποία είναι ορμόνη που σχετίζεται με το στρες

2. Πτώση κατά 70% της αδρεναλίνης, η οποία είναι η κατεξοχήν ορμόνη του στρες

3. Αύξηση κατά 27% της ενδορφίνης, η οποία είναι ορμόνη που παράγεται από τον οργανισμό, ανάλογη της μορφίνης και που κάνει το άτομο να νιώθει καλά

4. Αύξηση κατά 87% της αυξητικής ορμόνης. Η αυξητική ορμόνη έχει θετικές επιδράσεις στο ανοσοποιητικό σύστημα που είναι το σύστημα άμυνας του οργανισμού

Η μείωση των ορμονών του στρες συμβάλλει στη μείωση της αρτηριακής πίεσης ελαττώνοντας έτσι τον κίνδυνο για καρδιακά και εγκεφαλικά επεισόδια. Είναι απαραίτητο να προσπαθούμε όλοι καθημερινά, να έχουμε μια καλή δόση γέλιου.

Οι γιατροί, επειδή ακόμη δεν μπορούν να γράφουν συνταγή ενός φαρμάκου για γέλιο, θα ήταν καλό να εξηγούν στους ασθενείς πόσο σημαντικό είναι να επιδιώκουν δραστηριότητες που προσφέρουν άφθονο γέλιο.

Ο Κατάλληλος Ρυθμός

 Λένε για κάποιο διάσημο δάσκαλο Σούφι που έμενε πολλά χρόνια σε μια ερημική περιοχή και αποφάσισε να πάει ένα περίπατο στην κοντινή πόλη.

Αφού επέστρεψε πίσω είπε στο μαθητή του: «Είμαι γεμάτος από χαρά! Υπήρχε τόση αρμονία! Όλη η πόλη, τα δέντρα, τα κτίρια, οι άνθρωποι υμνούσαν τον Αγαπημένο! Είμαι τόσο χαρούμενος!»

Τα λόγια του σοφού γέροντα έβαλαν σε σκέψεις το νεαρό μαθητή του: «Τι όμορφα! Θα πρέπει να πάω και να δω μήπως κι εγώ μπορέσω να βρω κάτι παρόμοιο…»

Έτσι, ο μαθητής πήγε στην πόλη. Αφού κάθισε και περιπλανήθηκε στους δρόμους γύρισε πίσω και είπε στο γέροντα: «Ήταν απαίσια! Πόσο τρομερός ο κόσμος αυτός είναι! Όλοι μοιάζουν να εχθρεύονται ο ένας τον άλλον. Αυτή ήταν η εικόνα που αντίκρισα. Δεν ένιωσα τίποτε πέρα από θλίψη λες και ολόκληρη η ύπαρξη μου να είχε κομματιαστεί…»

«Πράγματι…» του απάντησε ο δάσκαλός του, «έχεις δίκιο».

«Μα τότε εξήγησέ μου…», είπε όλο απορία ο νεαρός, «γιατί εσύ ήσουν τόσο ενθουσιασμένος όταν πήγες στην πόλη, ενώ εγώ δεν μπόρεσα να το αντέξω και νιώθω να έχω γίνει κομμάτια;»

«Δεν μπορείς» απάντησε τότε ο σοφός, «επειδή δεν βάδισες με το ρυθμό που βάδισα εγώ μέσα στην πόλη».

Αν αισθανόμαστε θλιμμένοι, απογοητευμένοι, εκνευρισμένοι ή οτιδήποτε άλλο αρνητικό, τότε βλέπουμε τον κόσμο μέσα απ’ αυτό το συναισθηματικό πεδίο, και ο κόσμος θα μας φαίνεται θλιβερός, απογοητευτικός ή εκνευριστικός. Δεν μπορούμε να δούμε τίποτα καλό μέσα από ένα πεδίο αρνητικών συναισθημάτων. Όχι μόνο το αρνητικό μας πεδίο μαγνητίζει περισσότερη αρνητικότητα, αλλά δε θα βρούμε ποτέ τη διέξοδο απ’ ό,τι μας προβληματίζει μέχρι να αλλάξουμε το πώς αισθανόμαστε. Και το να αλλάξουμε το πώς αισθανόμαστε είναι εύκολο συγκριτικά με το να τρέχουμε πέρα δώθε, πασχίζοντας να αλλάξουμε τις εξωτερικές συνθήκες. Ούτε όλη η προσπάθεια του κόσμου δεν είναι αρκετή για να αλλάξει τις περιστάσεις. Αλλάζοντας όμως τα συναισθήματά μας, θα αλλάξουν και οι εξωτερικές συνθήκες. Δεν μιλάμε για λήθαργο και ψευδαισθήσεις εδώ αλλά για συνειδητότητα. Συνειδητότητα Ψυχής!

«Η δύναμη εκπορεύεται από μέσα μας, αλλά για να την λάβουμε, πρέπει πρώτα να την εκπέμψουμε»

Τσαρλς Χάανελ

Όταν κάποιος περιβάλλεται από ένα μαγνητικό πεδίο χαράς, μπορούμε να νιώσουμε τη χαρά του να μας αγγίζει από την άλλη άκρη ενός δωματίου. Οι άνθρωποι που είναι δημοφιλείς και έχουν ελκυστική προσωπικότητα είναι απλά αυτοί που, ως επί το πλείστον, αισθάνονται καλά. Το πεδίο ευφορίας που τους περιβάλλει είναι τόσο μαγνητικό ώστε έλκει τον καθένα και το καθετί. Που βρήκε αυτή τη δύναμη ο δάσκαλος της ιστορίας. Έμενε πολλά χρόνια σε μια ερημική περιοχή διαβάζουμε. Αποσυνδέθηκε από το νου του και συνδέθηκε με την Ύπαρξη. Βρήκε τη δύναμη στην αληθινή του φύση.

«Θολό νερό - αν μείνει ακίνητο, γίνεται διαυγές»

Λάο Τσε

Για να αντικρύσουμε ακτίνες της αλήθειας πρέπει να περιορίσουμε τη ροή των σκέψεων μας. Ο διαλογισμός είναι η διαδικασία που μας συνδέει μ’ αυτή την δύναμη που δεν είναι άλλη από τη δύναμη της αγάπης. Όσο περισσότερο εκπέμπουμε αγάπη και αισθανόμαστε καλά, τόσο ενισχύεται η μαγνητική έλξη του πεδίου μας και συνάμα επεκτείνεται, ελκύοντας ό,τι και όποιον μας είναι προσφιλής!

«Όταν όλοι οι άνθρωποι στον κόσμο αγαπήσουν ο ένας τον άλλο, οι δυνατοί δε θα καταδυναστεύουν του αδύναμους, οι πολλοί δε θα καταπιέζουν τους λίγους, οι πλούσιοι δε θα περιγελούν τους φτωχούς, οι αξιοσέβαστοι δε θα περιφρονούν τους ταπεινούς και οι πανούργοι δε θα εξαπατούν τους άδολους»

Μο Τζου – Κινέζος Φιλόσοφος

Η αγάπη είναι η δύναμη που συνδέει τα πάντα. Ας προσπαθήσουμε να αντλήσουμε από τα βάθη της ύπαρξής μας όσο περισσότερη από αυτή τη δύναμη μπορούμε, έτσι ώστε στις δύσκολες εξωτερικές συνθήκες που βιώνουμε, να βαδίζουμε με τον κατάλληλο ρυθμό του μύστη της ιστορίας μας.

Η ψυχολογία της κριτικής

Κρίνοντες και κρινόμενοι….
Κάθε φορά που ακούτε μια κριτική, μαθαίνετε περισσότερα για το χαρακτήρα του κρίνοντος παρά για το ποιόν του κρινόμενου.

Οι αρνητικές κρίσεις συσχετίζονται σχεδόν νομοτελειακά με τη νευρωσική προσωπικότητα αυτού που τις εκφέρει. Ναρκισσισμός, κατάθλιψη, μη ρεαλιστική αντίληψη, έλλειψη ικανοποίησης από τη ζωή, πλημμελής συναισθηματική νοημοσύνη, κυκλοθυμία, τραυματικές εμπειρίες, αντικοινωνικότητα, αίσθημα μειονεξίας και χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι μερικά από τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά όσων καθ´ έξιν προβάλλουν το δικό τους αξιολογικό σύστημα στις πράξεις και τα λόγια των υπολοίπων.

Πρόκειται για ένα νοσηρό τρόπο προσαρμογής και πρόκλησης ενδιαφέροντος, ειδικά εάν ο κριτής δεν έχει επιβεβαιώσει με τις γνώσεις του ή τον παραδειγματικό βίο ότι δικαιούται να εκφέρει άποψη ή ότι τα κίνητρά του δεν είναι η αυτοπροβολή μέσω της υποβάθμισης του συνανθρώπου.

Οι κρίνοντες έχουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
1. Είναι αυτόκλητοι ή λάθρα απέκτησαν το δικαίωμα της παρέμβασης
2. Προβαίνουν σε αυθαίρετες γενικεύσεις
3. Κρίνουν την πηγή του μηνύματος κι όχι τα επιχειρήματά του
4. Έχουν ιδιότυπη λογική, που βασίζεται σε αναπόδεικτες προσωπικές εμπειρίες
5. Αναζητούν σημασίες εκεί που δεν υπάρχουν και αγνοούν την ουσία
6. Χρησιμοποιούν συναισθηματικές εκφράσεις, ακραίες λέξεις και προτασιακές παρεκτροπές
7. Δεν αντιπροτείνουν
8. Θεωρούν εαυτούς ειδήμονες επί παντός του επιστητού
9. Ασκούν κριτική για χάρη της κριτικής και όχι για την ανάπτυξη γόνιμου διαλόγου
10. Ενστερνίζονται ακραίες απόψεις
11. Προσδοκούν στην πρόκληση εντυπώσεων
12. Αποκρύπτουν στοιχεία και ομνύουν σε μισές αλήθειες
13. Είναι δογματικοί και άτεγκτοι

Αντίθετα, όσοι διανθίζουν το λόγο τους με θετικούς χαρακτηρισμούς και πρωτίστως αναγνωρίζουν την ιδιαιτερότητα και τα καλά γνωρίσματα του άλλου, χωρίς να κολακεύουν, συνήθως χαίρουν συναισθηματικής ασφάλειας και πληρότητας, αψεγάδιαστης αυτοεικόνας, που τους αναδεικνύει σε ηγετικά πρόσωπα.

Η κριτική, θετική ή αρνητική, πρέπει να ασκείται και να γίνεται αποδεκτή με προσοχή, γιατί πάντοτε εμπεριέχει το μεταμήνυμα της διάθεσης κάποιου να επηρεάσει.. Δεν είναι λίγοι εκείνοι, που ενδίδοντας στην παγίδα μερικών φιλοφρονήσεων, παραχωρούν το δικαίωμα της αντίδρασης στην κακοπροαίρετη κριτική.

Η ανασφάλεια του κρινομένου
Κανόνας 1. Ο εαυτός νιώθει ψυχολογική ασφάλεια μόνο όταν έχει διασφαλιστεί η βιολογική. Γεγονός, που παραπέμπει στην εποχή, που και τα δυο ήταν απόλυτα καθορισμένα από τη στάση των γονέων απέναντι στο εύθραυστο παιδί.
Όταν οι γονείς ασκούν αναιτιολόγητη κριτική, ψυχολογική βία ή είναι υπερβολικά επικριτικοί προς τις ενέργειες του παιδιού, ο λανθάνων τρόμος της απόρριψης, της μοναξιάς, της στέρησης της αγάπης, της μη επιβίωσης κατά συνέπεια, φωλιάζει στην αμάθητη καρδιά και ανακαλείται με μεγάλη ευκολία αργότερα.

Κανόνας 2. Αν κάθε φορά που σας ασκούν κριτική, καταβάλλετε προσπάθεια να δικαιολογηθείτε, ο εαυτός τελείως υποσυνείδητα ενθυμείται την παιδική εξάρτηση, την υποχώρηση στις απαιτήσεις των ενηλίκων και περιπίπτει σε κατάσταση απειλής και κατ’ επέκταση άμυνας, αποφυγής και επίθεσης, ανάλογα με τις μνήμες ανάλογων συμπεριφορών, που κάποτε είχαν πετύχει.

Κανόνας 3. Οι άνθρωποι όταν νιώσουν πως απειλούνται βιολογικά προετοιμάζονται για μάχη μέχρις εσχάτων, χωρίς όρια, αν δε λειτουργήσουν τα κοινωνικά αντανακλαστικά και το υπερεγώ. Για παράδειγμα, αναλογιστείτε ένα καυγά με κάποιον οδηγό: Τα λόγια που εκστομίζονται είναι δυσανάλογα της περίστασης..Ο εαυτός, όμως, όπως τονίσαμε συγχέει πάντα την ψυχολογική με τη σωματική απειλή και αντίστροφα.

Κανόνας 4. Η ψυχολογική πίεση, που επέρχεται με την κριτική, ισοδυναμεί με έλεγχο κατά της ανεξαρτησίας και παραπέμπει σε αντίδραση υπεράσπισης του πολύτιμου αυτού αγαθού, που συμβολίζει την ενηλικίωση, ακόμα κι αν αντιληφθούμε πως ο κρίνων έχει δίκιο.

Κανόνας 5. Όταν γίνετε αντικείμενο κριτικής μη δικαιολογηθείτε. Εξάλλου, αυτό προσδοκούν οι κριτές σας. Σκεφθείτε τον εαυτό σας σαν να έχει τις ιδιότητες, που του καταμαρτυρεί ο κρίνων και εκπλήξτε τον με την περιγραφή αυτού του απαίσιου χαρακτήρα.

Οι Παγίδες της Σκέψης

Ο Κώστας είναι κοντός και ντροπαλός. Το πάθος του είναι η ποίηση και τα μουσεία τέχνης. Όταν ήταν μικρός τον πείραζαν οι συμμαθητές του στο σχολείο. Πιστεύετε ότι ο Κώστας είναι (1) πωλητής ή (2) πανεπιστημιακός καθηγητής φιλολογίας;

1. Αντιπροσωπευτικότητα
Διαβάζοντας το παραπάνω η απάντηση που έρχεται πρώτη στο μυαλό είναι ότι ο Κώστας είναι πανεπιστημιακός καθηγητής φιλολογίας. Αυτό συμβαίνει διότι η εικόνα που μας δίνεται για τον Κώστα αντιπροσωπεύει την εικόνα που έχουμε στο μυαλό μας για τους καθηγητές μάλλον παρά για τους πωλητές.Αυτό, όμως, είναι λάθος διότι δεν λαμβάνονται υπόψη οι συχνότητες (frequencies) με τις οποίες απαντώνται αυτά τα δύο επαγγέλματα στον πληθυσμό. Με άλλα λόγια, υπάρχουν πολλοί περισσότεροι πωλητές στη χώρα μας παρά πανεπιστημιακοί καθηγητές φιλολογίας. Επομένως είναι κατά πολύ πιθανότερο, στατιστικώς, ο Κώστας να είναι πωλητής παρά καθηγητής. Αυτή είναι η παγίδα της αντιπροσωπευτικότητας (representativeness).

2. Υπεραισιοδοξία
Η υπεραισιοδοξία (overconfidence phenomenon) είναι, όπως φανερώνει και η ονομασία, η τάση των ανθρώπων να είναι υπέρ το δέον αισιόδοξοι στις σκέψεις και τα πιστεύω τους.
Η υπεραισιοδοξία δεν είναι απαραίτητα κάτι κακό. Κάποιες φορές μάλιστα μετατρέπεται σε αυτό-εκπληρούμενη προφητεία (self-fulfilling prophesy). Τις περισσότερες, όμως, φορές η υπεραισιοδοξία προκαλεί σπατάλη πόρων (π.χ. προσπάθεια, χρόνος, χρήμα) και οδηγεί στην απογοήτευση.
Έρευνες έχουν δείξει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι είναι υπεραισιόδοξοι. Η υπεραισιοδοξία μπορεί να αναφέρεται στις ικανότητες του ατόμου (στις έρευνες λιγότεροι από τους μισούς ερωτηθέντες απαντούν ότι οι ικανότητές τους είναι κάτω του μέσου όρου σε θέματα όπως είναι το σεξ και η οδήγηση), στον βαθμό ελέγχου που νομίζει το άτομο ότι έχει όσον αφορά στο μέλλον ξεχνώντας την παράμετρο τύχη και, τέλος, σε ανταγωνιστικές καταστάσεις όπως είναι, π.χ., το χρηματιστήριο.
Σχετικά με το τελευταίο, ας ξεχάσουμε για λίγο το ανώριμον του ελληνικού χρηματιστηρίου, τη μηδαμινή έως ανύπαρκτη προστασία του επενδυτή, τη μάλλον θεμιτή προσπάθεια όλων αυτών των επενδυτικών συμβούλων και χρηματιστηριακών εταιρειών να προωθήσουν τις υπηρεσίες τους και ας δούμε τα γεγονότα.
Όλοι αυτοί οι σύμβουλοι προωθούν τις υπηρεσίες τους υπό την παραδοχή ότι μπορούν, χάρη στις υψηλές ικανότητές τους, να ξεπεράσουν σε απόδοση την απόδοση του Γενικού Δείκτη (ξεχνώντας βέβαια ότι για κάθε έναν που λεει «πούλησε» κάποιος άλλος λεει «αγόρασε»). Η τιμή μιας μετοχής είναι το σημείο ισορροπίας μεταξύ αυτών των δύο αντίθετων εντολών –που δίνονται όμως με την ίδια σιγουριά (υπεραισιοδοξία) από τους ειδικούς. Πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι χαρτοφυλάκια μετοχών που επιλέγονται από τους ειδικούς δεν καταφέρνουν να έχουν απόδοση μεγαλύτερη από τυχαίως (randomly) επιλεγείσες μετοχές. Caveat emptor!

3. Διαθεσιμότητα
Ο όρος διαθεσιμότητα (availability) αναφέρεται στην τάση των ατόμων να κρίνουν την πιθανότητα εκδήλωσης μιας κατάστασης βάσει της διαθεσιμότητας αυτών των καταστάσεων στη μνήμη τους. Με άλλα λόγια, αν κάποιες καταστάσεις έρχονται αμέσως στο μυαλό μας θεωρούμε ότι είναι και συχνές.
Επί παραδείγματι, ας υποθέσουμε ότι τα media αρχίζουν αύριο να καλύπτουν με (ακόμη!) μεγαλύτερη ένταση (σοκαριστικές εικόνες, δραματική μουσική υπόκρουση, απαισιόδοξες αναλύσεις ειδικών) τις διάφορες ανθρωποκτονίες ενώ δεν δίνουν την ίδια σημασία στα αυτοκινητικά δυστυχήματα.
Το αποτέλεσμα θα είναι οι άνθρωποι να θεωρούν την πιθανότητα εκδήλωσης ανθρωποκτονιών μεγαλύτερη από ό,τι πραγματικά είναι ενώ το αντίθετο θα συμβεί για τα αυτοκινητικά δυστυχήματα. Κάτι τέτοιο βέβαια δεν ισχύει.

4. Αγκίστρωση
Η αγκίστρωση (anchoring) συμβαίνει όταν τα άτομα δίνουν μεγαλύτερη σημασία από ό,τι πρέπει στην αρχική πληροφορία που δέχονται.
Ας επιλέξουμε έναν τυχαίο αριθμό, π.χ., τον αριθμό 36. Τώρα, πιστεύετε ότι ο αριθμός των αφρικανικών χωρών που ανήκουν στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών είναι μεγαλύτερος ή μικρότερος από 36; Ποιος πιστεύετε ότι είναι ο αριθμός τους;
Προφανώς ο παραπάνω τυχαίος αριθμός δεν έχει καμία σχέση με την απάντηση στο παραπάνω ερώτημα. Κατά πάσα πιθανότητα, όμως, είχε κάποια επίδραση στην απάντησή σας. Όταν τέθηκε αυτό το ερώτημα σε έρευνες, οι ερωτώμενοι στους οποίους είχε δοθεί μεγάλος αριθμός απάντησαν ότι οι αφρικανικές χώρες που ανήκουν στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών ανέρχονται σε 45+. Αντίστοιχα, οι ερωτώμενοι στους οποίους είχε δοθεί μικρός αριθμός απάντησαν ότι ανέρχονται σε 25-.
Το φαινόμενο της αγκίστρωσης δεν έχει να κάνει μόνο με αριθμούς. Σε μια άλλη, κλασική πλέον στην κοινωνική ψυχολογία, έρευνα οι συμμετέχοντες έβλεπαν τον υπεύθυνο της έρευνας καθώς ζητούσε από ένα άτομο να γράψει ένα δοκίμιο υπέρ του Φιντέλ Κάστρο, ενώ άλλοι συμμετέχοντες τον έβλεπαν καθώς ζητούσε από ένα άλλο άτομο να γράψει ένα δοκίμιο κατά του Φιντέλ Κάστρο.
Αφότου διάβασαν το δοκίμιο υπέρ και το δοκίμιο κατά, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να μαντέψουν την πραγματική γνώμη του γράφοντος για τον Κάστρο. Το αποτέλεσμα ήταν οι συμμετέχοντες που διάβασαν το δοκίμιο υπέρ να θεωρήσουν ότι ο συγγραφέας ήταν μάλλον υπέρ του Κάστρο και στην πραγματικότητα, ενώ αυτοί που διάβασαν το δοκίμιο κατά να θεωρήσουν το αντίθετο. Και όλα αυτά παρά το γεγονός ότι οι συμμετέχοντες γνώριζαν ότι οι συγγραφείς δεν είχαν άλλη επιλογή παρά να ακολουθήσουν τις εντολές του υπεύθυνου της έρευνας.

5. Προκατάληψη
Η προκατάληψη (motivational bias) συμβαίνει όταν οι άνθρωποι δίνουν μεγαλύτερη σημασία από ό,τι πρέπει στην προσωπική τους εμπειρία.
Για παράδειγμα, κάποιος που χάνει ένα συγγενικό του πρόσωπο σε αυτοκινητικό δυστύχημα γίνεται μετά περισσότερο προσεκτικός όταν οδηγάει. Ωστόσο, θα έπρεπε να είναι προσεκτικός εξ αρχής εφόσον γνωρίζουμε ότι χιλιάδες άτομα χάνουν τη ζωή τους ετησίως στην άσφαλτο.
Το παραπάνω είναι ένα παράδειγμα «θετικής» προκατάληψης. Υπάρχει, όμως, και η «αρνητική» προκατάληψη. Επί παραδείγματι, κάποιος καπνιστής προέρχεται από οικογένεια καπνιστών κανείς από τους οποίους δεν έχει εμφανίσει πάθηση που συνδέεται με το κάπνισμα (λ.χ. καρκίνο, καρδιακά και αναπνευστικά προβλήματα) παρά το προχωρημένο της ηλικίας τους. Σε αυτήν την περίπτωση, ο καπνιστής θεωρεί ότι, εφόσον οι δικοί του δεν έπαθαν ποτέ τίποτα, δεν θα πάθει ούτε αυτός. Αυτό όμως έρχεται σε αντίθεση με τις στατιστικές πιθανότητες να εμφανίσει κάποια τέτοια πάθηση εφόσον καπνίζει.

6. Διαιώνιση των ζημιών
Η διαιώνιση των ζημιών (sunk-cost trap) συμβαίνει όταν το άτομο έχει επενδύσει πόρους (χρήματα, χρόνο, ενέργεια) προσπαθώντας να πετύχει κάποιο σκοπό όπως είναι, π.χ., να κερδίσει στο καζίνο, να σώσει μια ερωτική σχέση που παραπαίει ή, για να δώσουμε ένα επιχειρηματικό παράδειγμα, να συνεχίζει να επενδύει σε κάποιο ζημιογόνο project το οποίο προφανώς δεν έχει πιθανότητες επιτυχίας.
Η παγίδα αυτή οφείλεται στην τάση των ανθρώπων να αποστρέφονται τις ζημίες και να προσπαθούν να έχουν κέρδη. Ωστόσο, κάποιες φορές είναι καλύτερο να σταματάμε τις ζημίες μας παρά να συνεχίζουμε να κυνηγάμε τα κέρδη χάνοντας έτι περισσότερους πόρους.

7. Επιβεβαίωση
Η επιβεβαίωση (confirmation bias) είναι η τάση να ψάχνουμε πληροφορίες που επιβεβαιώνουν την αρχική μας άποψη για κάποιο θέμα και να αποφεύγουμε πληροφορίες που δεν την επιβεβαιώνουν. Αυτό, όμως, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα να μην ανακαλύψουμε σημαντικά λάθη στην άποψή μας ή να παραβλέψουμε άλλες εναλλακτικές απόψεις που μπορεί να είναι ορθότερες.
Κλασικό παράδειγμα αποτελεί το «δίλημμα του σερβιτόρου». Ας υποθέσουμε ότι έχουμε έναν σερβιτόρο σε ένα εστιατόριο σε ώρα αιχμής. Λόγω της πολλής δουλειάς δεν μπορεί να εξυπηρετήσει άριστα όλους τους πελάτες οπότε εξυπηρετεί καλύτερα αυτούς που πιστεύει ότι θα του δώσουν καλό φιλοδώρημα. Και έτσι φαίνεται να γίνεται. Μόνο οι πελάτες που πρόβλεψε ότι θα του δώσουν καλό φιλοδώρημα το κάνουν.
Ωστόσο, ο σερβιτόρος δεν συνειδητοποιεί ότι το φιλοδώρημα μπορεί να είναι το αποτέλεσμα της καλύτερης εξυπηρέτησης που προσφέρει στους συγκεκριμένους πελάτες και άρα η έλλειψη φιλοδωρήματος από τους πελάτες που δεν εξυπηρέτησε καλά οφείλεται στην κακή εξυπηρέτηση.
Λογικά, ο μόνος τρόπος για να εξακριβώσει αν είχε δίκιο εξ αρχής είναι να μην εξυπηρετήσει καλά αυτούς που του φαίνονται ότι θα αφήσουν φιλοδώρημα και να εξυπηρετήσει άριστα αυτούς που του φαίνονται ότι δεν θα δώσουν φιλοδώρημα.

Κυνηγώντας τη ζωή, χάνουμε τη στιγμή!

Χανόμαστε καθημερινά σε ένα κυνήγι των υποχρεώσεων, των πρέπει, των φιλοδοξιών μας και ξεχνάμε ότι είμαστε άνθρωποι! Δεν εργαζόμαστε πλέον για να ζούμε, αλλά ζούμε για να εργαζόμαστε και κυνηγάμε ένα άπιαστο όνειρο, πουλιά ταξιδιάρικα που όσο τα κυνηγάμε τόσο εκείνα πετάνε μακριά μας… τα χρόνια φεύγουν και περνάμε από μπροστά μας σαν κινηματογραφική ταινία οι μέρες , οι ώρες , οι στιγμές, άλλοτε μας χαμογελάνε και άλλοτε μουντές ίσως και θλιβερές μας κοιτάνε, μα εμείς αναμένουμε τη στιγμή που θα ζήσουμε… δε ζούμε παρά υπάρχουμε αναμένοντας να ζήσουμε.

Σκέψεις τριγυρνάνε το νου μας ποιοι είμαστε, γιατί υπάρχουμε, πού πάμε; Τι είναι η ζωή;Ζωή είναι το καινούριο, το ωραίο, το όμορφο. Ένα λουλούδι ανθίζει, ένα πουλί πετάει, ένα παιδί κλαίει ή γελάει. Ζωή είναι η κίνηση, η χαρά αλλά και ο πόνος, τα εναλλασσόμενα συναισθήματα. Ζωή είναι ένας κύκλος με αρχή και τέλος. Μετά τη ζωή ο θάνατος. Η ζωή είναι τα πάντα ο θάνατος τίποτα. Η ζωή είναι φωνές. Ο θάνατος σιωπή. Η ζωή είναι χρώματα, φώς, αέρας, αρώματα. Ο θάνατος σκοτάδι, άπνοια. Είμαστε τυχεροί που ζούμε, αναπνέουμε, αισθανόμαστε τώρα μπορούμε. Όλοι έχουν την ευκαιρία να ζουν την κοινωνική πραγματικότητα. Η κοινωνική πραγματικότητα είναι μια και μοναδική , η ερμηνεία της είναι διαφορετική. Βλέπουμε τα πράγματα όπως θέλουμε να τα δούμε και όχι όπως πραγματικά είναι. Να αγαπάς τη ζωή σου! Αυτούς που στη χάρισαν. Και εκείνους που την κάνουν καλύτερη.

Να αδιαφορείς για τους κακούς. Η τιμωρία τους είναι η αδιαφορία σου. Μακριά από την κακία. Οι κακοί δε γίνονται ποτέ καλοί. Όταν στέκεσαι δίπλα τους, σου κλέβουν την ηρεμία και την καλοσύνη. Απομάκρυνέ τους από τη ζωή σου και άφησε τους να βράσουν στο καζάνι της κακίας τους. Η ευτυχία μας είναι η πληρότητα της ψυχής μας , μη σε αγχώνουν πράγματα που δεν αλλάζουν.
Ζήσε τις μικρές στιγμές, τα απλά πράγματα, το τώρα, το χτες έφυγε πια, ενώ το αύριο μπορεί να μην έρθει. Ζήσε τη ζωή σου χωρίς να την εξευτελίζεις με μικροπρέπειες ούτε να αναλώνεσαι σε πράγματα ανούσια. Ζήσε τη ζωή σου όπως εσύ θες και κρίνεις, γιατί η ζωή είναι δώρο! Και αν κάποτε τη χάσεις, θα ξέρεις ότι την έζησες όπως ήθελες εσύ, και όχι όπως ήθελαν οι άλλοι! Η ζωή είναι δική σου και είναι πολύ μικρή για ένα θλιβερή! Μπες μέσα στο αυτοκίνητο σου, κάνε μια βόλτα χωρίς προορισμό, ακούγοντας την αγαπημένη σου μουσική στη διαπασών.

Ζήσε τις στιγμές, εξάλλου ζωή είναι το άθροισμα τους. Ο προορισμός άγνωστος, το ταξίδι της ζωής επικίνδυνο και αβέβαιο. Το αν η ζωή θα κυλήσει ομαλά και χωρίς αντιξοότητες εξαρτάται από το πόσο καλός οδηγός είναι άνθρωπος, γιατί η ίδια η ζωή είναι ένα αυτοκίνητο με οδηγό τον άνθρωπο, εξαρτάται από το πόσο καλά ξέρει να πατάει φρένο ή γκάζι τη στιγμή που χρειάζεται. Γίνε μέλισσα και πάρε γύρη μόνο από τα καλά λουλούδια για να φτιάξεις μέλι. Ρούφηξε το μεδούλι της ζωής.

Τελικά τι είναι η ζωή; Η ζωή είναι μια λέξη με τρία γράμματα, που ο καθένας τη γράφει όπως θέλει και με το δικό του γραφικό χαρακτήρα. Άλλος της δίνει αξία, τη γράφει με κεφαλαία, άλλος με μικρά, άλλος σταθερά και ευανάγνωστα, άλλος τρεμάμενα, φοβισμένα. Εσύ αποφασίζεις πώς θα γράψεις τη ζωή σου και αν δε μπορείς να τη γράψεις ζωγράφισε την, δώσε της χρώμα και βάλε την ξεχωριστή πινελιά στον πίνακα της κοινωνίας.

Ζωή είναι το τώρα, το σήμερα, οι στιγμές… μην αναζητάμε λοιπόν τι είναι ζωή, γιατί έτσι χάνουμε την ουσία της. Στις αναζητήσεις μας για μια καλύτερη ζωή, πολλές φορές ξεχνάμε να ζούμε! Ο Νίκος Καζαντζάκης είχε πει: δεν υπάρχει αρχή, δεν υπάρχει τέλος, υπάρχει η τωρινή τούτη στιγμή, γιομάτη πίκρα, γιομάτη γλύκα και τη χαίρομαι όλη.

Ζωή είναι ο ήλιος που ανατέλλει το πρωί… ο γλάρος που πετάει αμέριμνος… το αθώο χαμόγελο ενός μικρού παιδιού. Είναι όλα εκείνα που δίνουν αξία στις στιγμές και χαρά στις αισθήσεις σου. Γι αυτό ζήσε, βρες λόγους για να ζεις και ζήσε όσο πιο απλά μπορείς, γιατί η ευτυχία της ζωής βρίσκεται στα απλά , στα μικρά, στα ασήμαντα, βρίσκεται στις λεπτομέρειες… Γέλα, αγάπα και τραγούδα.

Αυτό είναι ζωή!

Το Χρέος των Ζωντανών

Τώρα που ο κόσμος αυτός κοντεύει να γίνει ένα απέραντο νεκροταφείο ψυχών, κόσμος γεμάτος άθλια ή αναιδή, φοβισμένα και ζαρωμένα κορμιά που έχουν χάσει την ψυχή τους μέσα στη στάχτη των εγκόσμιων μεριμνών, εκείνοι που έχουν ακόμα ψυχή, που τη νιώθουν να τους σπαράζει την ύπαρξη και να τρυπά την καρδιά τους με το άσπρο δόντι του Αιώνιου καημού, τώρα, αυτοί οι ζωντανοί έχουν βρεθεί σε κρισιμώτατη θέση. Τι θα κάνουν, τι πρέπει να κάνουν μέσα σ’ ετούτο τον κόσμο όσοι είναι ακόμη ζωντανοί, όσοι δεν ρημάχτηκαν απ’ τον θανάσιμο διχασμό του σώματος απ’ την ψυχή, αυτοί που ζουν ως θαυμαστή και αγωνιώδης ενότητα...;

Αλλά, ετούτοι με τις νεκρές ψυχές είναι λαλίστατοι, θορυβώδεις, χαμογελούν... ανυποψίαστοι για τον αληθινο τους προορισμό και συμφιλιωμένοι με τη δουλεία του θανάτου. Οι έγνοιες τους σταματούν στα υλικά. Διαφεντεύουν άγρια και αδίσταχτα – αφού ο δισταγμός είναι φαινόμενο της ψυχής που αγωνιά - τον θανάσιμο ύπνο τους και πουλιούνται πρόθυμα δεξιά και αριστερά γιατί φοβούνται τη μοναξιά και διψάνε για χρήμα.

Μη τους μιλήσεις για ελευθερία, μη τους μιλήσεις γι’ αγάπη. Αυτά είναι για τους ζωντανούς.

Στους νεκρούς να μιλάς για ταβερνεία, για κλαμπς, για πάρτυ και δεξιώσεις, για σπίτια κι αυτοκίνητα, να μιλάς και να προσανάβεις τους σαρκικούς έρωτες, να τους βεβαιώνεις πως τίποτα δεν υπάρχει μετά απ’ τον κόσμο που βλέπουμε και αγγίζουμε και να τους ξανασπρώχνεις μέσα στους τάφους όπου ζουν.

Θύματα του σύγχρονου, πολύμορφου μηδενισμού, όστρακα αδειανά αφού χάσαν το μαργαριτάρι της ψυχής, απελπισμένα και καχύποτα πλάσματα συμφιλιωμένα με το σκότος και την ηθική αδράνεια.
Μέσα σ’ ετούτο το νεκροταφείο, σ’ αυτή τη χώρα της στάχτης και της πνευματικής σιγής, όσοι ζωντανοί, έχουν χρέος βαρύτατο κι εξουθενωτικό: να προσπαθήσουν να σώσουν τον κόσμο, να μην καταληφθούν από μοιρολατρία, να μην υποταγούν στην απελπισία.

Φέρουν κι αυτοί το βάρος του θανάτου μέσα τους, είναι ντυμένοι μ’ ένα κορμί που έχει ανάγκες και παραφορές, μπαίνουν κι αυτοί σε πειρασμούς γιατί άγιοι δεν είναι. Αλλά, μάχονται. Για την τιμή του πνεύματος, για την τιμή του ανθρώπου, για «την τιμή του Θεού» που τους έπλασε...

Στο σημείο που έχουμε φτάσει, ο κόσμος δεν σώζεται με λόγια και με διαδηλώσεις, αλλά με θυσίες προσωπικές που κατατίθενται σεμνά, μυστικά, χωρίς φανφαρονισμούς...

Είναι φανερό: δεν μιλούμε για απλούς ανθρώπους. Μιλούμε για ήρωες και μάλιστα, σε μιαν εποχή σαφέστατα αντιηρωική. Όταν ο κόσμος βυθίζεται στον παραλογισμό, τότε και ο ηρωισμός φαίνεται ανούσιος και παράλογος , καταγέλαστος ανάμεσα στους πρακτικούς, πονηρούς και σφραγισμένους με την εγωπάθεια ανθρώπους.

Ηρωισμός θα πει να βγεις από τον εαυτό σου κι απ’ τα συμφέροντά του, να κάνεις την υπόθεση της ολότητας υπόθεσή σου και να υψώσεις ψηλά την τίμια περηφάνεια του ανθρώπου που λαχταρά το τέλειο και την ελευθερία. Αλλά και η ζωή και η τέχνη της εποχής είναι γεμάτες από ανθρώπινους τύπους που συσφίγγονται στον εαυτό τους κι αδιαφορούν ουσιαστικά για την πορεία του κόσμου. Νεκροί από ηθική ασφυξία, νεκροί από ατομισμό, νεκροί από απιστία. Και τότε, όλο το βάρος του κόσμου – δεν μπορεί να γίνει αλλιώς - πέφτει στους ώμους των λίγων που απομένουν ζωντανοί.

Αυτοί είναι οι φυσικοί ήρωες. Με την ευγένεια και την ανησυχία τους τροφοδοτούν τον κόσμο με φως, αποκαλύπτουν με τα έργα τους πως η ζωή έχει ακόμη το βαθύ και ιερό της νόημα και πως το να ζεις είναι τρομερή τιμή και ευθύνη. Τους βλέπεις απομακρυσμένους από τις γοητείες και τις ασφάλειες που έχουν οι πολλοί, μονάχους και σιωπηλούς, οργισμένους ή αποτραβηγμένους, με το βλέμμα ν’ αστράφτει απ’ την ανησυχία καθώς νιώθουν τον κόσμο να γλυστράει στο χάος. Ο κόσμος τους έχει σε στενή πολιορκία, μισεί τη μόνωσή τους, μισεί την ακεραιότητά τους, φθονεί την ελευθερία τους. Δεν μπορεί να καταλάβει πως τα οράματα της έντονης πνευματικής τους ζωής τους κρατάνε τόσο όρθιους και τόσο αποφασισμένους και, φιλύποπτος, ψάχνει άλλα να βρει, όμοια μ’ εκείνα τα ρυπαρά που εκείνος έχει, εκείνος ξέρει, εκείνος χρησιμοποιεί...

Πώς θα βρω το νόημα της ζωής μου;

Προς τι ζείτε; Αν η απάντηση είναι δεν ξέρω τότε καθίστε πραγματικά να το ψάξετε. Γιατί αν δεν μπορείτε εσείς να δώσετε ένα νόημα στη ζωή σας, η ζωή σας μπορεί να έχει πάψει να έχει νόημα Και αυτό το λέω με απόλυτη ευθύνη και πόνο.

Δίνω ένα νόημα στη ζωή μου σημαίνει αποφασίζω προς τι ζω, ποιος είναι ο προσανατολισμός μου κι δεν είναι ανάγκη να συμπίπτει η απάντηση με κάποια από τις παραπάνω κατηγορίες. Η αλήθεια είναι ότι δεν πρέπει να σας καίγεται καρφί τι λέω εγώ και πώς ομαδοποιώ τις έννοιες.

Αυτό που θέλω εγώ είναι να αναρωτηθείτε προς τι είτε ποιο είναι το νόημα της ζωής σας και να μπορείτε να δώσετε μιαν απάντηση. Να ξέρετε πως η ζωή του καθενός έχει ένα σκοπό.

Και αφού αποφασίσετε ποιος είναι ο σκοπός, τότε παρακαλώ βρείτε τη δύναμη να αφιερώσετε τη ζωή σας σε αυτόν. Βρείτε τον τρόπο να ευθυγραμμίσετε τον δρόμο σας με αυτόν τον σκοπό και μην αφήσετε τίποτα να σας αποσπάσει.
Μην αφήσετε να σας αποσπάσουν την προσοχή αυτά που λένε οι άλλοι πώς θα έπρεπε να είναι τι θα ήταν καλύτερο κτλ. Μην αφήσετε να σας πείσουν πως υπάρχουν και άλλοι σκοποί, ανώτεροι, πιο ευγενείς, καλύτεροι.
Να είστε πιστοί στον εαυτό σας, όχι μόνο γιατί αυτό αποτελεί κομμάτι του δρόμου που οδηγεί στην ευτυχία αλλά γιατί αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να ζήσετε μια ζωή που όπως λέω πάντα, αξίζει να τη ζεις.
Πρέπει να βρείτε τη δύναμη σας για να δώσετε τη ζωή σας για κάτι ό, τι και να είναι αυτό ακόμα και αν δε μοιάζει πολύ σημαντικό.
Όχι να πεθάνετε –που είναι εύκολο- αλλά να ζήσετε γι αυτό. Ας δώσουμε νόημα στη ζωή μας ας την κάνουμε να πάρει μια στροφή. Ακόμα και αν η ζωή με έχει χτυπήσει με έχει πληγώσει και με έχει πετάξει στην άκρη αν εγώ μπορώ ακόμα να θεωρώ ότι έχει κάποιο νόημα, φέρνοντάς τα βόλτα με το ζόρι, ταπεινωμένος, ζητώντας βοήθεια- ούτε και εγώ ξέρω πως- ας της δώσω μια στροφή και μπορεί ίσως να αλλάξει πορεία.

Ένα πρωινό στις αρχές της Άνοιξης…

Ήταν ένα πρωινό στις αρχές της Άνοιξης με μερικά περαστικά σύννεφα, που ταξίδευαν αργά στο γαλάζιο ουρανό από τη Δύση.
Ένας κόκορας άρχισε να φωνάζει και ήταν παράξενο να τον ακούς σε μια πυκνοκατοικημένη πόλη.
Είχε αρχίσει από νωρίς και σχεδόν για δύο ώρες ανήγγειλε τον ερχομό της ημέρας.
Τα δέντρα ήταν ακόμα άδεια, αλλά υπήρχαν λεπτά, τρυφερά φύλλα με φόντο τον πρωινό καθαρό ουρανό.

Αν ήσουν πολύ ήσυχος, χωρίς καμιά σκέψη να περνάει από το νου σου, θα μπορούσες να ακούσεις και τον μακρινό ήχο της καμπάνας κάποιου ναού.
Θα πρέπει να ήταν πολύ μακριά και στις μικρές σιωπές ανάμεσα στις φωνές του κόκορα, μπορούσες να ακούσεις τα κύματα αυτού του ήχου να έρχονται προς τα σένα και να πηγαίνουν μακριά σου· κι εσύ σχεδόν ταξίδευες μαζί τους, πηγαίνοντας πολύ μακριά και χανόσουν μέσα στην απεραντοσύνη.

Το λάλημα του κόκορα και ο βαθύς ήχος της μακρινής καμπάνας είχαν μια παράξενη επίδραση.
Οι θόρυβοι της πόλης δεν είχαν ακόμα αρχίσει· δεν υπήρχε τίποτα που να διακόπτει τον καθαρό ήχο τους.
Δεν τον άκουγες με τ’ αυτιά σου, τον άκουγες με την καρδιά σου κι όχι με την σκέψη που ξέρει «την καμπάνα» και τον «κόκορα» κι έτσι ήταν καθαρός ήχος.
Γεννιότανε από τη σιωπή και η καρδιά σου τον αγκάλιαζε και πήγαινε μαζί του από αιώνιο σε αιώνιο.
Δεν ήταν ένας προμελετημένος ήχος, όπως στη μουσική• δεν ήταν ο ήχος της σιωπής ανάμεσα σε δύο νότες• δεν ήταν ο ήχος που ακούς όταν έχεις σταματήσει να μιλάς.
Όλοι αυτοί οι ήχοι ακούγονται από τον νου ή από την ακοή. Όταν ακούς με την καρδιά σου, ο κόσμος είναι γεμάτος μ’ έναν τέτοιο ήχο και τα μάτια σου βλέπουν καθαρά.

Ο εν Κανά γάμος και το "θαύμα" του Διόνυσου!

Τρεις μόλις μέρες μετά την βάπτισή του, ο Ιησούς βρέθηκε στον γάμο της Κανά! Ακριβώς στην αρχή της καριέρας του, πρέπει να διακατέχεται από έναν ανεξέλεγκτο εκνευρισμό... διαφορετικά δεν εξηγείται γιατί δεν άντεξε τις εντελώς ευγενικές υποδείξεις της μητέρας του!

Ο τρόπος που μίλησε στην ίδια του την μητέρα, είναι επιεικώς απαράδεκτος: «έλειψεν (τελείωσε) ο οίνος (στο γλέντι του γάμου) και λέγει η μήτηρ του Ιησού προς αυτόν, οίνον ουκ έχουσι και λέγει αυτή ο Ιησούς, Τι εμοί και σοι γύναι; δεν ήλθεν έτι η ώρα μου» Ιωάνν.2.3-5.

Σημειώνουμε ότι η έκφραση αυτή αναφέρεται άλλες οκτώ φορές στην Βίβλο και σχεδόν σε όλες, δείχνει ακραία οργή και αγανάκτηση.[1] Στις πέντε φορές πρόκειται για έκφραση οξυτάτης αγανάκτησης μεταξύ εμπόλεμων παρατάξεων και στην έκτη για εντονότατη διαμαρτυρία εναντίον προφήτου! Στις δύο τελευταίες περιπτώσεις (στην Καινή Διαθήκη) πρόκειται για την μοναδική έκφραση οργής δαιμόνων προς τον εξορκιστή τους Ιησού: «ανήρ δε τις εκ της πόλεως έχων δαιμόνια ειδών τον Ιησού ανέκραξε προσπεσών αυτώ (προσκυνώντας) και με φωνή μεγάλη είπεν. Τι εμοί και σοι Ιησού;» Λουκ.8,27.

Πρόκειται λοιπόν για έκφραση θυμού και οργής! Ακόμα κι όταν κάποιοι μεταφράζουν: «γιατί επεμβαίνεις εσύ στο δικό μου έργο, γυναίκα» Β.Β. Ιωάνν.2.3-4, μια τέτοια απάντηση, στην μητέρα του και μάλιστα σε δημόσιο χώρο, δεν είναι διόλου υποδειγματική και αρμόζουσα από έναν υποτιθέμενο φωτισμένο και μειλίχιο, υιόν θεού!

Βέβαια, η συγκεκριμένη έκφραση ενδέχεται να διατηρήθηκε ή προστέθηκε στο κείμενο, από το πνεύμα της πρωτοχριστιανικής περιόδου, που δεν ήθελε την Μαρία ούτε καν αγία, πόσο δε μάλλον παν-αγία!

Η Μαρία ως γνωστόν αγιοποιήθηκε αιώνες μετά! Η εικόνα μιας βρεφοκρατούσας μάνας, απεδείχθη αναγκαία, για να αντικαταστήσει τις βρεφο-κρατούσες θεές των θρησκειών που σταδιακά αχρήστευε ο χριστιανισμός, αφανίζοντάς τες με το σπαθί και τον νομικό βρόγχο μιας πανάθλιας Ρώμης! (Πολυάριθμες είναι οι πανάρχαιες βρεφοκρατούσες θεές! Περσική Ιστάρ, Ινδική Δεύκα, Βαβυλωνιακή Σεμίραμις κλπ.)

Τελικά όλοι γνωρίζουμε, ότι εκεί στον γάμο της Κανά, (που ποτέ δεν μάθαμε ποιανού ο γάμος ήταν), ο Ιησούς διέταξε να γεμίσουν τα πέτρινα δοχεία (άρα και εξαιρετικά βαριά και σε μόνιμη θέση!) πρώτα με νερό και σε λίγο, τα δοχεία αυτά βρέθηκαν γεμάτα με εκλεκτό κρασί! Ιδιαίτερες λεπτομέρειες, χώρου, χρόνου και γενικότερου σκηνικού εκτέλεσης του "θαύματος" δεν έχουμε, για να σχολιάσουμε εκτενέστερα τις λεπτομέρειες του!

Θα αφήσουμε όμως τον Αριστοτέλη, να απαντήσει σ’ αυτές τις αλχημείες ανάλογων εντυπωσιασμών, που φαίνεται πως την εποχή εκείνη, ήταν μάλλον απλές κοινοτυπίες σε ανατολή και δύση: «Στην Ήλιδα λένε υπάρχει ένα οίκημα που οκτώ στάδια απέχει από την πόλη, εκεί τοποθετούν τρεις κενούς διονυσιακούς χάλκινους λέβητες. Αφού το κάνουν αυτό παρακαλούν όποιον θέλει να εξετάσει τα αγγεία και μετά σφραγίζουν του οίκου τις θύρες. Αργότερα όταν πρόκειται να τις ανοίξουν, πρώτα επιδεικνύουν στους πολίτες και στους ξένους τις άθικτες σφραγίδες και μετά ανοίγουν. Όταν δε εισέλθουν, ευρίσκωσι τους μεν λέβητας οίνου πλήρεις το δε έδαφος και τους τοίχους αθίκτους, ώστε μηδεμίαν είναι υποψίαν ότι τέχνασμα κατασκευάζουσι»![2]

Το "θαύμα" συνέβαινε προφανώς δια της αρχής των συγκοινωνούντων δοχείων! Κάποιοι από παρακείμενο χώρο, μετάγγιζαν το κρασί του Διόνυσου στο επτασφράγιστο δωμάτιο! Σε διάφορα τέτοια διονυσιακά ιερά, έχουν βρεθεί οι υπόγειοι αγωγοί μετάγγισης του οίνου στις "θαυματουργικές" αυτές προσφορές του οίνου απ’ τον Διόνυσο!

Κατ’ αντιστοιχία, στις πυρολατρικές περιοχές της ανατολής, έχουν βρεθεί αγάλματα που κρατούσαν δοχείο μέσα στο οποίο έκαιγε ακατάπαυστα το ιερό άσβεστο πυρ! Όμως σημερινές αρχαιολογικές μελέτες απέδειξαν, ότι επρόκειτο για έντεχνη μετάγγιση ρευστού καύσιμου (πετρελαιοειδών) στο ιερό δοχείο της θεάς, από παρακείμενο μυστικό χώρο μετάγγισης!

Στην περίπτωση του Ιησού, πρέπει να συνέβη κάτι ανάλογο. Κάποιοι πίσω απ’ τον διαχωριστικό τοίχο του υπογείου, δούλεψαν αθόρυβα! Πρώτα αφαίρεσαν το νερό και στην συνέχεια μετάγγισαν το εκλεκτό κρασί! Ο αμύητος παρατηρητής από την άλλη μεριά του τοίχου, είδε μόνο το αποτέλεσμα της μετάγγισης, το νερό που μόλις προηγουμένως είχαν γεμίσει τα δοχεία, είχε μεταμορφωθεί μέσα στα σκεπασμένα δοχεία, ανεξήγητα (άρα θαύμα) σε εκλεκτό κρασί!

Η τέχνη της μετάγγισης αγαθών όμως, είδαμε πως ήταν ήδη γνωστή στους προφήτες Ηλία και Ελισαίο, που συστηματικά μετάγγιζαν λάδι στάρι, αλεύρι και άλλα τρόφιμα που διαθέτουν ρευστότητα!

Κατά τον Ιωάννη λοιπόν, ο επί γης "θεός", ξεκίνησε την θαυματοποιό σταδιοδρομία του... μαλώνοντας δημοσίως με την μητέρα του... η οποία κατά την αφήγηση τουλάχιστον, είχε όντως διαπράξει επικίνδυνο ολίσθημα! Γνωρίζοντας η Μαρία εκ των προτέρων την αναμενόμενη θεουργία, πιέζει τον Ιησού να προχωρήσει άκαιρα στην εκτέλεσή του! Ο Ιησούς φανερά εκνευρισμένος απ’ το ενδεχόμενο η μητέρα του με την αδημονία της, να δώσει την αίσθηση του προσχεδιασμένου "θαύματος" την επιπλήττει έντονα!

Παρ’ όλα αυτά, η Μαρία, δεν σταματάει τους αποκαλυπτικούς υπαινιγμούς και παρά την δριμύτατη παρατήρηση του Ιησού, να κοιτάει την δουλειά της και να μην παρεμβαίνει στο έργο του, αυτή συνεχίζει να αναπτύσσει επικίνδυνες πρωτοβουλίες αφήνοντας γύρω της υπαινιγμούς αναμενόμενου θαύματος: «λέγει δε (η Μαρία) προς τους υπηρέτες: κάνετε ότι σας πει» Ιωάνν.2.5.

Στην πρώτη αυτή τερατουργία, η Μαρία έδωσε εξετάσεις συνεργασίας στην δημόσια ζωή του γιού της και απέτυχε! Ήταν ολοφάνερο πως η Μαρία δεν διέθετε την απαραίτητη ψυχραιμία και ήταν ανεξέλεγκτα παρορμητική! Έτσι εκτός από την σταύρωσή του, σχεδόν πουθενά στο υπόλοιπο της δημόσιας δράσης του Ιησού, η Μαρία δεν εμφανίζεται δίπλα του. Το ίδιο συμβαίνει και με κάποια από τα αδέλφια του! Μαζί του έχει μόνο όσους διαθέτουν το χάρισμα αυτής της δημόσιας ψυχραιμίας. Γι’ τους άλλους διαβάζουμε: «ουδέ οι αδελφοί αυτού επίστευον εις αυτόν». Ιωάνν.7.5.
------------------------   
[1] Βλ. Εβδομήκοντα (Ο΄): Κριταί 11.12. // Β΄ Βασιλειών 16.10. // Γ΄ Βασιλειών 17.18. Δ΄Βασιλειών 3.13. // Β΄ Παραλειπ. 35.21. // Α΄ Έσδρας 1.24. // Μάρκ.5.7. // Λουκ.8.28.
[2] Αριστοτέλης: «περί θαυμασίων ακουσμάτων» 84a.25.
Επίσης: Πλίνιος 31.16. Παυσανίας Περιηγητής Ηλιακών Β΄ 26.1.