ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Βάτραχοι (1162-1205)

ΕΥ. πῶς δή; δίδαξον γάρ με καθ᾽ ὅτι δὴ λέγεις.
ΑΙ. ἐλθεῖν μὲν εἰς γῆν ἔσθ᾽ ὅτῳ μετῇ πάτρας·
χωρὶς γὰρ ἄλλης συμφορᾶς ἐλήλυθεν·
1165 φεύγων δ᾽ ἀνὴρ ἥκει τε καὶ κατέρχεται.
ΔΙ. εὖ νὴ τὸν Ἀπόλλω. τί σὺ λέγεις, Εὐριπίδη;
ΕΥ. οὔ φημι τὸν Ὀρέστην κατελθεῖν οἴκαδε·
λάθρᾳ γὰρ ἦλθεν οὐ πιθὼν τοὺς κυρίους.
ΔΙ. εὖ νὴ τὸν Ἑρμῆν· ὅ τι λέγεις δ᾽ οὐ μανθάνω.
1170 ΕΥ. πέραινε τοίνυν ἕτερον. ΔΙ. ἴθι πέραινε σύ,
Αἰσχύλ᾽, ἁνύσας· σὺ δ᾽ εἰς τὸ κακὸν ἀπόβλεπε.
ΑΙ. «τύμβου δ᾽ ἐπ᾽ ὄχθῳ τῷδε κηρύσσω πατρὶ
κλύειν, ἀκοῦσαι»— ΕΥ. τοῦθ᾽ ἕτερον αὖθις λέγει,
κλύειν, ἀκοῦσαι, ταὐτὸν ὂν σαφέστατα.
1175 ΑΙ. τεθνηκόσιν γὰρ ἔλεγεν, ὦ μόχθηρε σύ,
οἷς οὐδὲ τρὶς λέγοντες ἐξικνούμεθα.
σὺ δὲ πῶς ἐποίεις τοὺς προλόγους; ΕΥ. ἐγὼ φράσω.
κἄν που δὶς εἴπω ταὐτόν, ἢ στοιβὴν ἴδῃς
ἐνοῦσαν ἔξω τοῦ λόγου, κατάπτυσον.
1180 ΑΙ. ἴθι δὴ λέγ᾽· οὐ γὰρ μοὐστὶν ἀλλ᾽ ἀκουστέα
τῶν σῶν προλόγων τῆς ὀρθότητος τῶν ἐπῶν.
ΕΥ. «ἦν Οἰδίπους τὸ πρῶτον εὐδαίμων ἀνήρ,»—
ΑΙ. μὰ τὸν Δί᾽ οὐ δῆτ᾽, ἀλλὰ κακοδαίμων φύσει.
ὅντινά γε, πρὶν φῦναι μέν, Ἁπόλλων ἔφη
1185 ἀποκτενεῖν τὸν πατέρα, πρὶν καὶ γεγονέναι,
πῶς οὗτος ἦν τὸ πρῶτον εὐτυχὴς ἀνήρ;
ΕΥ. «εἶτ᾽ ἐγένετ᾽ αὖθις ἀθλιώτατος βροτῶν.»
ΑΙ. μὰ τὸν Δί᾽ οὐ δῆτ᾽, οὐ μὲν οὖν ἐπαύσατο.
πῶς γάρ; ὅτε δὴ πρῶτον μὲν αὐτὸν γενόμενον
1190 χειμῶνος ὄντος ἐξέθεσαν ἐν ὀστράκῳ,
ἵνα μὴ ᾽κτραφεὶς γένοιτο τοῦ πατρὸς φονεύς·
εἶθ᾽ ὡς Πόλυβον ἤρρησεν οἰδῶν τὼ πόδε·
ἔπειτα γραῦν ἔγημεν αὐτὸς ὢν νέος
καὶ πρός γε τούτοις τὴν ἑαυτοῦ μητέρα·
1195 εἶτ᾽ ἐξετύφλωσεν αὑτόν. ΔΙ. εὐδαίμων ἄρ᾽ ἦν,
εἰ κἀστρατήγησέν γε μετ᾽ Ἐρασινίδου.
ΕΥ. ληρεῖς· ἐγὼ δὲ τοὺς προλόγους καλῶς ποιῶ.
ΑΙ. καὶ μὴν μὰ τὸν Δί᾽ οὐ κατ᾽ ἔπος γέ σου κνίσω
τὸ ῥῆμ᾽ ἕκαστον, ἀλλὰ σὺν τοῖσιν θεοῖς
1200 ἀπὸ ληκυθίου σου τοὺς προλόγους διαφθερῶ.
ΕΥ. ἀπὸ ληκυθίου σὺ τοὺς ἐμούς; ΑΙ. ἑνὸς μόνου.
ποεῖς γὰρ οὕτως ὥστ᾽ ἐναρμόζειν ἅπαν,
καὶ κῳδάριον καὶ ληκύθιον καὶ θυλάκιον,
ἐν τοῖς ἰαμβείοισι. δείξω δ᾽ αὐτίκα.
1205 ΕΥ. ἰδού, σὺ δείξεις; ΑΙ. φημί. ΔΙ. καὶ δὴ χρὴ λέγειν.

***
ΕΥΡ. Δεν είναι; Εξήγησέ μου το. ΑΙΣ. Όποιος έχει
πατρίδα, αυτός στον τόπο του πηγαίνει·
το κάνει απλά, χωρίς διατύπωση· όμως
ο εξόριστος γυρίζει κι επιστρέφει.
ΔΙΟ. Ωραία· εσύ τι λες σ᾽ αυτό, Ευριπίδη;
ΕΥΡ. Λάθος, να λες για επιστροφή του Ορέστη·
κρυφά, χωρίς του κράτους άδεια, πήγε.
ΔΙΟ. Σωστό, μά τον Ερμή· μα δε σε νιώθω.
1170 ΕΥΡ. Μπρος, τέλειωνε· άλλο! ΔΙΟ. Τέλειωνε, έλα, Αισχύλε·
κι εσύ το νου σου, για να βρεις τα λάθη.
ΑΙΣ. «Στον τάφο απάνω κράζω στον πατέρα
ν᾽ ακούει, ν᾽ αφογκραστεί»… ΕΥΡ. Και πάλι το ίδιο·
ταυτολογία· αφογκράζομαι κι ακούω.
ΑΙΣ. Μιλούσε σε νεκρό, χαζέ· η φωνή μας
ούτε και με την τρίτη εκεί δε φτάνει.
Κι εσένα οι πρόλογοί σου, πες, πώς ήταν;
ΕΥΡ. Θα σου εξηγήσω· κι αν μου βρεις καμία
ταυτολογία, κάτι έξω από το θέμα
για παραγέμισμά του, να με φτύσεις.
1180 ΑΙΣ. Ανάγκη, τους προλόγους σου ν᾽ ακούσω
και τί σωστοί είν᾽ οι στίχοι τους! Μπρος, λέγε.
ΕΥΡ. «Καλότυχος ο Οιδίπους ήταν πρώτα,»…
ΑΙΣ. Κακότυχος, μωρέ, ήταν απ᾽ τη ρίζα.
Ακούς εκεί καλότυχος, που ο Φοίβος,
και πριν να γεννηθεί, είχε προμαντέψει
πως φονιάς θα γινόταν του γονιού του!
ΕΥΡ. «μα ο πιο δυστυχισμένος έγινε έπειτα.»
ΑΙΣ. Δεν έγινε, όχι· πάντα του ήταν. Μόλις
γεννήθηκε, τον βάζουν σε μια χύτρα
1190 κι έκθετο τον αφήνουν μες στο κρύο,
φονιάς για να μη γίνει του γονιού του
σα μεγαλώσει· με πρησμένα πόδια
ως του Πόλυβου σύρθηκε το σπίτι·
και, νιος αυτός, παντρεύτηκε κατόπι
μια γριά· τι γριά; την ίδια του τη μάνα·
τα μάτια του έπειτα έβγαλε. ΔΙΟ. Ναι, πόσο
καλότυχος, αλήθεια! Ούτε κι αν είχε
πάει στρατηγός με τον Ερασινίδη.
ΕΥΡ. Βλακείες! Οι πρόλογοί μου είναι σπουδαίοι.
ΑΙΣ. Δε θα σου τους χτυπήσω μια μια λέξη·
οι θεοί αν βοηθήσουν, τους προλόγους σου όλους
1200 θα σου τους ξεπαστρέψω με μια στάμνα.
ΕΥΡ. Με στάμνα, τους προλόγους; ΑΙΣ. Με μια μόνο.
Στα ιαμβικά σου τρίμετρα κολλούνε,
έτσι όπως τα συνθέτεις, όλα: η στάμνα,
το δέρμα, ο σάκος. Θα το δείξω αμέσως.
1205 ΕΥΡ. Εσύ; ΑΙΣ. Ναι, εγώ. ΔΙΟ., (στον Ευριπίδη.) Λοιπόν, για λέγε στίχους.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΛΑΒΔΑΚΙΔΕΣ, ΠΟΛΥΔΩΡΟΣ - ΛΑΒΔΑΚΟΣ

ΠΟΛΥΔΩΡΟΣ

Μόνος γιος του Κάδμου και της Αρμονίας, με τέσσερις αδελφές εμπλεκόμενες στη λατρεία του Διόνυσου, διαδέχθηκε τον Κάδμο στον θρόνο της Θήβας, όταν ο πατέρας του άφησε το βασίλειό του για να εγκατασταθεί στην Ήπειρο, στους Ιλλυριούς «Κάδμου δὲ ἐς Ἰλλυριοὺς καὶ Ἰλλυριῶν ἐς τοὺς καλουμένους Ἐγχελέας μετοικήσαντος Πολύδωρος ὁ Κάδμου τὴν ἀρχὴν ἔσχε» (Παυσανίας 9.5.3-9.5.4). Άλλη εκδοχή θέλει τον Κάδμο να παραδίδει το βασίλειο στον εγγονό του Πενθέα και ο γιος του να τον ακολουθεί στην Ιλλυρία. Ή ο Πενθέας να εκδιώκει τον νόμιμο διάδοχο του θρόνου και να αναλαμβάνει την εξουσία. Παντρεύτηκε τη Νυκτηίδα, κόρη του Νυκτέα από τη γενιά των Σπαρτών και απέκτησε ένα γιο, τον Λάβδακο, γενάρχη της δυναστείας των Λαβδακιδών, της τελευταίας των Θηβών.

 

ΛΑΒΔΑΚΟΣ

 

Καταγωγή από την ένωση δύο ισχυρών γενών της Θήβας, των Σπαρτών και του Κάδμου

 

Εγγονός του Κάδμου από την πλευρά του πατέρα του Πολύδωρου, και εγγονός και δισέγγονος, αντίστοιχα, των Σπαρτών Νυκτέα και Χθόνιου. Στον Λάβδακο συνενώνονται δύο γένη που συνέβαλαν στη διαμόρφωση των μυθικών γενεαλογιών της Βοιωτίας και με την παραμονή του στην εξουσία υπερισχύει το κλαδί που προέρχεται από τον έπηλυ Κάδμο. Διότι, όντας ενός έτους όταν πέθανε ο πατέρας του, την κηδεμονία του ανέλαβε αρχικά ο παππούς Νυκτέας και στη συνέχεια ο αδελφός του Λύκος.

 

Επεισόδια της ζωής, γάμος, απόγονοι, θάνατος

 

Ο Λάβδακος ενεπλάκη σε πόλεμο για συνοριακές διαφορές με τον Πανδίονα, βασιλιά της Αττικής, σε βοήθεια του οποίου συνέτρεξε ο Τηρέας της Θράκης.

 

Γάμος - απόγονοι

 

Άγνωστο παραμένει το όνομα της γυναίκας με την οποία απέκτησε ένα γιο, τον Λάιο, κάτι που δημιουργεί την υποψία για αιμομικτική σχέση με τη μητέρα του Νυκτηίδα -ό,τι δηλαδή συνέβη και με τον εγγονό του Οιδίποδα που νυμφεύθηκε τη μητέρα του Ιοκάστη.

 

Θάνατος

 

Σύμφωνα μόνο με τον Απολλόδωρο (Βιβλ.3.5.5), πέθανε όπως ο Πενθέας -τον ξέσκισαν οι Βάκχες- και για την ίδια αιτία -πολέμησε κι εκείνος τη λατρεία του Διόνυσου.

Όλα έχουν ομορφιά μα δεν μπορούν όλοι να τη δουν

«Κάθε νόμισμα έχει δύο όψεις» λέει επανειλημμένα ο σοφός λαός. Το λέει συνήθως για καταστάσεις, μα φαίνεται να λειτουργεί το ίδιο καλά αποτυπώνοντας μία ολόκληρη φιλοσοφία για τους ίδιους τους ανθρώπους.

Το Γιν και το Γιανγκ, ο δυισμός στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία, η έντονα τονισμένη διαφορετικότητα κατά τα αρχαία και νέα συγγράμματα του «φαίνεσθαι» και του «είναι». Μία αιώνια επανάληψη που παρουσιάζει την ύπαρξη δύο κόσμων στην ανθρώπινη ψυχή, διαγράφοντας το απόλυτο κι εξυψώνοντας τη θεωρία του σχετικού.

Αυτό που ορίζει τη διαφορετικότητα και συνάμα τη μοναδικότητα κάθε ανθρώπου, η ψυχή, φαίνεται να μην είναι κάτι το απόλυτο (δεν υπάρχει απόλυτα καλός ή κακός άνθρωπος), αλλά κάτι σχετικό που μέσα του εμπεριέχει όχι έναν αλλά δύο παράλληλους κι ίσως εκ διαμέτρου αντίθετους κόσμους. Ακόμα κι ο διαχωρισμός στους δύο αυτούς κόσμους είναι σχετικός και ξεχωριστός για κάθε ανθρώπινη ψυχή.

Για παράδειγμα, για κάποιον ο ένας κόσμος μπορεί να είναι αυτό που παρουσιάζει στους υπόλοιπους ανθρώπους κι ο άλλος αυτός που κρατάει για τις ώρες που θα ‘ναι μόνος του. Για άλλον ίσως είναι ο εαυτός που του αρέσει να ‘χει στη δουλειά κι ο εαυτός που επέλεξε να ‘χει στην προσωπική του ζωή. Ίσως ο διαφορετικός τρόπος που αντιδρούμε σε μερικές καταστάσεις να ‘ναι για μερικούς ανθρώπους αυτός ο λεπτός διαχωρισμός.

Για άλλους, λοιπόν, είναι η στιγμή, για άλλους η ύπαρξη ή μη ανθρώπων γύρω του, η σχέση που έχει αναπτυχθεί ανάμεσα σε αυτόν και σε εκείνους τους ανθρώπους, οι συγκυρίες, κι η τολμηρή απαρίθμηση αυτών που ορίζουν αυτήν την ευαίσθητη διαχωριστική μας γραμμή μπορεί να συνεχίζεται αιώνια, να γίνει τόσο μεγάλη που θα απωθεί όποιον τυχόν μπει στην παγίδα να τη διαβάσει.

Παρ’ όλα αυτά, οι δύο μας κόσμοι είναι εξίσου σημαντικοί καθώς η ύπαρξη και των δύο τους καθιστά ίσους. Ίσως με αυτή τη θεωρία, τελικά, να πρέπει να αγαπήσουμε δύο εαυτούς κι όχι έναν. Κι όσο κι αν αυτό βάζει τον συνήθως βαριεστημένο άνθρωπο σε μία κουραστική διαδικασία αναγνώρισης κι αποδοχής των δύο κόσμων, μπορεί να τον βοηθήσει να αγαπήσει τόσο τον εαυτό του όσο και τους υπόλοιπους ανθρώπους.

Υιοθετώντας αυτόν τον τρόπο σκέψης κι αντίληψης, ίσως μπορέσει να διακρίνει την αλήθεια πίσω απ’ τα φαινόμενα. Έναν δεύτερο καλά κρυμμένο κόσμο πίσω από αυτόν, που παρόλο που φαίνεται πραγματικός ίσως να ‘ναι απλά μια επιφάνεια, μια ιδέα, πολύ παραπάνω, μια επιθυμία του πώς θα ήθελε να ‘ναι κάθε άνθρωπος…

Αν ο καθένας από εμάς μπορέσει να απαλλαχθεί απ’ την καχυποψία που συνοδεύει αυτή τη φιλοσοφία, αμέσως θα καταλάβει τι εννοούσε ο Κομφούκιος όταν είπε «όλα έχουν ομορφιά απλά δεν μπορούν οι πάντες να την δουν».

Πολιτισμός και Ψυχανάλυση

Ο Φρόιντ κάποτε είπε πως ο πολιτισμός ξεκίνησε την πρώτη φορά που ο άνθρωπος απάντησε με μία προσβολή και όχι πετώντας μία πέτρα. Άραγε, πόσο πολιτισμένος είναι ο σύγχρονος άνθρωπος;

Για να απαντήσουμε με όσον το δυνατόν περισσότερη ακρίβεια είναι αναγκαίο να κατανοήσουμε πως διαχωρίζονται αυτές οι δύο πράξεις και τι συμβολίζουν έτσι ώστε να ορίσουμε την έννοια του πολιτισμού, αλλά και άρα να καταλάβουμε τι ακριβώς είναι αυτό που διαχωρίζει τον πολιτισμένο από τον απολίτιστο άνθρωπο. Είναι βέβαιο ότι πρόκειται για ένα βαθιά υπαρξιακό ερώτημα το οποίο μπορούμε να προσεγγίσουμε από πολλές πλευρές. Θα προσπαθήσω να εξετάσω το ζήτημα από την ψυχολογική του πλευρά και όσο απλούστερα γίνεται μέσα από το πρίσμα της ψυχανάλυσης.

Τα ένστικτα ως έννοια αποτελούν βασικό και θεμέλιο λίθο τόσο στην ψυχαναλυτική θεωρία όσο και στην πρακτική εφαρμογή της και χωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες: Τα Ένστικτα της Ζωής και τα Ένστικτα του Θανάτου. Το κατά πόσο αυτή η κατηγοριοποίηση είναι ακριβής είναι ένα ακόμα σημαντικό ερώτημα που χρήζει περισσότερης μελέτης και ανάλυσης, αλλά δεν είναι του παρόντος. Στο πλαίσιο όμως της εξερεύνησή της έννοιας του πολιτισμού είναι απαραίτητο να αναφέρουμε πώς αυτά εκφράζονται και τι ρόλο παίζουν στην συμπεριφορά μας.

Η ψυχανάλυση και ο Φρόιντ σίγουρα δεν ήταν η πρώτη απόπειρα του ανθρώπου να κατανοήσει την ανθρώπινη συμπεριφορά και ειδικότερα η πρώτη φορά που η ψυχή μας παρουσιάστηκε ως ένα σύνολο τριών μερών, αναπόσπαστα συνδεδεμένα μεταξύ τους. Ο Πλάτωνας είχε ονομάσει αυτά τα μέρη Λογιστικόν, Επιθυμιτικόν και Θυμοειδές και ελάχιστα διαφέρουν ως έννοιες από αυτό που στην σύγχρονη εποχή αντίστοιχα ονομάζουμε Εγώ, Αυτό και Υπερεγώ. Ίσως, εύλογα, να πρέπει να αναρωτηθούμε όμως ποια η σχέση όλων αυτών με τα ένστικτα και τον πολιτισμό, αλλά η απάντηση είναι κρυμμένη σε αυτό που αυτές οι έννοιες συμβολίζουν.

Πιο συγκεκριμένα, το Εγώ αποτελεί το υπολογιστικό μέρος της ψυχής. Είναι αυτό που είναι υπεύθυνο για τον έλεγχο της πραγματικότητας. Το Υπερεγώ αποτελεί την ηθική πυξίδα μας. Είναι η φωνή που θα μας μιλήσει πριν οποιαδήποτε απόφαση και θα μας πει αν είναι σωστό ή όχι να κάνουμε κάτι. Τέλος, το Αυτό είναι η έκφραση των ενστίκτων, των εσωτερικών ορμών του ανθρώπου, που σε γενικές γραμμές είναι είτε καταστροφικά (θυμός, επιθετικότητα), είτε δημιουργικά (αγάπη, αυτοσυντήρηση). Με τα ένστικτα γεννιόμαστε, ενώ το υπερεγώ είναι κάτι που μετέπειτα δημιουργείται μέσω της αλληλεπίδρασής μας με τον εξωτερικό κόσμο. Το εγώ είναι επίσης επίκτητο, σχηματίζεται από την εξισορρόπηση των λοιπών δυο μερών και αποτελεί το κομμάτι της ψυχής που θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό το ποιοι είμαστε.

Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πως δεν υπάρχει τίποτα το στατικό σε αυτήν την εξίσωση. Αντιθέτως, εγώ, αυτό και υπερεγώ βρίσκονται σε μια συνεχή και δυναμική αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Σε μια συνεχή μάχη εξουσίας αν θέλετε, μια μάχη της οποίας το αποτέλεσμα δεν είναι ποτέ δεδομένο, αλλά που προκύπτει από το πώς και κυρίως κατά πόσο αυτά τα κομμάτια θα έρθουν σε ισορροπία μεταξύ τους. Το εγώ είναι ο κρίκος που μας συνδέει με την πραγματικότητα και αποσκοπεί στην επίτευξη μακροπρόθεσμων στόχων, σε αντίθεση με το αυτό το οποίο αποσκοπεί στην άμεση επίτευξη και εν τέλει απόλαυση. Το υπερεγώ είναι ο κανόνας, ο ηθικός φραγμός, που θα οριοθετήσει το παιχνίδι μεταξύ των άλλων δυο.

«Θέλω να φάω σοκολάτα» θα πει το Αυτό. «Πρέπει να φας πρώτα το φαγητό σου», θα πει το Υπερεγώ. «Μα θέλω σοκολάτα τώρα!». «Αν φας όλο το φαγητό σου πρώτα, θα σου δώσω δυο σοκολάτες μετά. Μπορείς αν θες να φας την σοκολάτα τώρα και το φαγητό σου αργότερα, αλλά μετά δεν θα έχεις δεύτερη σοκολάτα». Μπορεί αρκετοί από εμάς να ταυτιστούμε με το ρομαντικό παράδειγμα της σοκολάτας, αλλά τι συμβαίνει άραγε όταν το ένστικτο είναι καταστροφικής και όχι δημιουργικής φύσης; Τι συμβαίνει στην περίπτωση του έντονου θυμού; Τι συμβαίνει στην περίπτωση που μας κυριεύει οργή γιατί πιστεύουμε πως κάποιος μας αδίκησε ή γιατί μας τραυμάτισε σωματικά ή ψυχικά σε τέτοιο βαθμό που η μόνη δίκαιη αντίδραση φαίνεται να είναι η βία; Τι συμβαίνει στην περίπτωση που ποθούμε κάτι που δεν μπορούμε να έχουμε;

Τα λεγόμενα καταστροφικά ένστικτα έχουν έναν και μόνο σκοπό: να καταστρέψουν, να εκμηδενίσουν, να πάψουν την ύπαρξη. Δεν ενδιαφέρονται για κάτι άλλο. Στο πλαίσιο αυτού που σήμερα εξετάζουμε, του πολιτισμού, κάτι τέτοιο είναι αδύνατο. Και γι' αυτόν τον λόγο έχουμε τους νόμους και τους κανόνες κάθε πολιτείας, οι οποίοι φροντίζουν ως προς τον έλεγχο τέτοιων πιθανοτήτων με ποινές ανάλογες (θεωρητικά έστω) του αποτελέσματος της αδυναμίας μας να ελέγξουμε αυτά τα ένστικτά μας. Διαφορετική ποινή επιφέρει η εξύβριση, διαφορετική η χειροδικία, διαφορετική η κλοπή, διαφορετική ο βιασμός, διαφορετική ο φόνος. Μπορεί σε αυτό το σημείο δίκαια να αναρωτιέται κάποιος μήπως και προσομοιώνουμε την εξύβριση με τον φόνο. Φυσικά και δεν το κάνουμε. Αντιθέτως, το πόσο διαφορετικά είναι αυτά τα παραδείγματα φανερώνει εν τέλει το ότι απλά υπάρχουν διαφορετικά επίπεδα εξισορρόπησης, ελέγχου και έκφρασης των ορμών και των ενστίκτων. Το γεγονός ότι έχουμε νομοθετήσει για όλα αυτά φαίνεται μάλλον να επιβεβαιώνει το εγγενές του χαρακτήρα τους. 

Επιστρέφοντας λοιπόν στο δεύτερό μας ερώτημα, τι φαίνεται να είναι ο πολιτισμός για την ψυχανάλυση; Πολιτισμό θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε την καταπίεση των ορμών και των ενστίκτων, δημιουργικών ή καταστροφικών. Στο παράδειγμα της αρχής του άρθρου, το ότι θα βρίσουμε είναι πιο πολιτισμένο από το να πετάξουμε μια πέτρα, και το να μιλήσουμε ήρεμα είναι κατά αυτήν την έννοια πιο πολιτισμένο από το να βρίσουμε. Το ότι κάποιος ποθήσει μια γυναίκα δεν σημαίνει πως επειδή ίσως μπορεί είναι ελεύθερος να ικανοποιήσει αυτήν του την ορμή. Το ότι κάποιος έχει οργή επειδή ο γείτονάς του δεν του επιτρέπει να κοιμηθεί τα βράδια δεν σημαίνει πως μπορεί να τον σκοτώσει έτσι ώστε να απαλλαγεί από την φασαρία. Τέτοιες συμπεριφορές δεν έχουν θέση σε μια πολιτισμένη κοινωνία. Τέτοιες συμπεριφορές δεν αρμόζουν σε έναν πολιτισμένο άνθρωπο και πολλοί θα τις χαρακτήριζαν ίσως και βάρβαρες. Τέτοιες συμπεριφορές φανερώνουν έναν άνθρωπο, θα λέγαμε, έρμαιο των ενστίκτων και όχι κύριο της λογικής σκέψης.

Ας αναλογιστούμε τώρα και το πρώτο ερώτημα που θέσαμε: Πόσο πολιτισμένος είναι ο σύγχρονος άνθρωπος; Και λέω να αναλογιστούμε γιατί δεν θα επιχειρήσω να απαντήσω εδώ κάτι τόσο σύνθετο, αλλά εν τέλει και τόσο προσωπικό πιστεύοντας πως μπορώ να καλύψω με την απάντηση μου όλους. Πιστεύω πως μια τέτοιου απάντηση εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, μεταξύ των οποίων το πολιτισμικό περιβάλλον και η ηθική του καθενός από εμάς. Επακολούθως, το μόνο που θα μπορούσα να προσφέρω είναι μια πολύ προσωπική απάντηση.

Ελπίζω όμως να αφήσω στον αναγνώστη δύο πράγματα: το πρώτο είναι συνειδητοποίηση του πόσο σημαντική είναι η αναζήτηση της εσωτερικής ισορροπίας και εσωτερική ισορροπία δεν σημαίνει η άρνηση της αλήθειας, όσο άβολη και αν είναι, αλλά η επαφή με τον εαυτό μας. Δεν είμαστε μόνο λογική. Δεν είμαστε μόνο ένστικτα. Δεν είμαστε μόνο «πρέπει» και κανόνες. Είμαστε όλα αυτά μαζί και εδώ έγκειται η τεράστια συνεισφορά της ψυχανάλυσης, του Φρόιντ, του Καντ, του Νίτσε, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη και πολλών άλλων στοχαστών: μπορεί να μην κατάφεραν, ίσως, να ανακαλύψουν την μία και μοναδική αλήθεια, ή να εξηγήσουν επαρκώς τα ερωτήματα που βασανίζουν αιώνες τώρα την ανθρωπότητα, αλλά μας έδειξαν την σημαντικότητα του διαλόγου, εσωτερικού ή εξωτερικού. Το δεύτερο και κυριότερο που ελπίζω να αφήσω στους αναγνώστες; το ότι να θέτουμε το ερώτημα είναι, αν όχι περισσότερο, τουλάχιστον το ίδιο σημαντικό με το να βρίσκουμε την απάντηση.

Ολοκληρώνοντας λοιπόν, εδώ βρίσκεται και η τόσο προσωπική μου απάντηση και αλήθεια: Θα συνεχίσουμε να είμαστε πολιτισμένοι όσο συνεχίζουμε να θέτουμε ερωτήματα τόσο στον εαυτό μας, όσο και στους άλλους. Θα συνεχίσουμε να είμαστε πολιτισμένοι για όσο αναζητούμε απαντήσεις σε αναπάντητα ερωτήματα. Θα συνεχίσουμε να είμαστε πολιτισμένοι για όσο δεν πιστεύουμε, αλλά αναρωτιόμαστε. Πολιτισμός = Διάλογος.

B. Russell: Η αγάπη είναι σοφή, το μίσος είναι ανόητο

Ο Μπέρτραντ Άρθουρ Γουίλιαμ Ράσελ ήταν μεγάλος Βρετανός φιλόσοφος, μαθηματικός και ειρηνιστής. Γεννήθηκε στην ακμή της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Πέθανε από γρίπη, έναν αιώνα αργότερα, όταν η Βρετανία είχε περάσει δύο παγκόσμιους πολέμους. Έκανε κριτική στα πυρηνικά καθώς και την εισβολή των ΗΠΑ στο Βιετνάμ. Το 1950 κέρδισε το Νόμπελ Λογοτεχνίας.

 

Ο Ράσελ δεν ήταν ποτέ δογματικός σε τίποτα, ούτε καν στις πολιτικές του πεποιθήσεις ενώ χαρακτηριστική της απέχθειάς του προς κάθε είδους φανατισμό είναι η δήλωσή του: «Δεν θα πέθαινα ποτέ για τις ιδέες μου, γιατί μπορεί να έκανα λάθος.»

 

Ο Μπέρτραντ Ράσελ, ο μεγάλος Βρετανός φιλόσοφος, εμφανίστηκε στο πρόγραμμα του BBC «Πρόσωπο με Πρόσωπο» το 1959 και ένα ερώτημα του τέθηκε κατά το κλείσιμο: «Τι θα λέγατε σε μια γενιά που θα ζει 1000 χρόνια από τώρα για τη ζωή που έχετε ζήσει και τα μαθήματα που έχετε μάθει».

 

Η απάντησή του είναι σύντομη, αλλά μεστή:

 

«Θα ήθελα να πω δύο πράγματα, ένα πνευματικό-διανοητικό και ένα ηθικό:

Το διανοητικό είναι το εξής: Όταν μελετάτε οποιοδήποτε θέμα ή φιλοσοφία, εξετάστε μόνο τα δεδομένα και όποια αλήθεια επιβεβαιώνεται από τα δεδομένα αυτά.

Ποτέ μην αφήνετε τον εαυτό σας να πιστεύει είτε αυτό που θέλετε ή αυτό που νομίζετε ότι θα έχει ευεργετικές κοινωνικές επιπτώσεις αν το πιστεύατε, παρά μόνο και αποκλειστικά επικεντρωθείτε στο ποια είναι τα γεγονότα και η αλήθεια τους.

Αυτό είναι το διανοητικό κομμάτι των όσων θα έλεγα.

Το ηθικό που θα ήθελα να τους πω είναι πολύ απλό.

Η αγάπη είναι σοφή, το μίσος είναι ανόητο.

Σε αυτόν τον κόσμο, που έρχεται σε όλο και πιο στενή επαφή, θα πρέπει να μάθει να ανέχεται ο ένας τον άλλο.

Πρέπει να συμβιβαστούμε με το γεγονός ότι μερικοί άνθρωποι λένε πράγματα που δεν μας αρέσουν.

Μπορούμε να ζήσουμε μαζί μόνο με αυτόν τον τρόπο, και αν θέλουμε να ζήσουμε μαζί και να μην πεθάνουμε μαζί πρέπει να φέρουμε ένα είδος φιλανθρωπίας και ένα είδος ανεκτικότητας που είναι απολύτως ζωτικής σημασίας για τη συνέχιση της ανθρώπινης ζωής σε αυτόν τον πλανήτη.»

H σημασία των προτύπων μέσα από το έργο του Καζαντζάκη και τι μπορούμε να διδαχτούμε από αυτά

Ο θαυμασμός και το δέος που ένιωθε ο Καζαντζάκης για διάφορα πρόσωπα και πρότυπα συμπεριφοράς γίνονται εύκολα αντιληπτά στο έργο του. Ίσως η προσπάθεια και το απωθημένο να μπορέσει να γίνει ένας άλλος με στοιχεία και ιδιότητες που ήθελε, έκαναν τον Καζαντζάκη μέσα από το έργο του να προβάλλει και να «θεοποιεί» πολλές φορές ήρωές του υποδεικνύοντας την αντίθεση που έφεραν με τον ίδιο. Ο Ζορμπάς και ο Καπετάν Μιχάλης είναι ήρωες που γίνονται πρότυπα και πλάθονται ως πορτρέτα σωστής συμπεριφοράς.

Τα άτομα που ασκούν επίδραση στη ζωή μας, επειδή εμείς το έχουμε καθορίσει έτσι, μπορεί να έχουν καθοριστικές συνέπειες για τις επιλογές μας, τη συμπεριφορά μας και τον τρόπο που ενεργούμε. Συντελούν ως διαρκή πηγή έμπνευσης και προόδου.

Κάθε άνθρωπος στην προσπάθειά του να βρει κοινό έδαφος και χειροπιαστά παραδείγματα ανθρώπων με κοινό όραμα και στόχους μιμείται μορφές που σέβεται και θαυμάζει. Πρόσωπα που είναι καταξιωμένα στη συνείδησή του έχουν μεγάλο συντελεστή στη διαμόρφωσή του. Το στοίχημα εδώ εγγυάται στο αν αυτά τα είδωλα υιοθετούνται με γνώμονα τα πραγματικά θέλω του ανθρώπου και όχι υποσυνείδητα μέσω κοινωνικών πρέπει και περιορισμών που επιβάλλονται από τον κοινωνικό καθωσπρεπισμό της κάθε εποχής.

Ο Ν. Καζαντζάκης μέσα από το έργο του υιοθετεί πρότυπα διαφορετικά, ιδιαίτερα και συχνά πέρα από τα καλούπια και τους συμβιβασμούς της εποχής τους. Επιλέγει πρόσωπα ασυμβίβαστα, αυθόρμητα, εγκάρδια, τολμηρά που πιστεύουν σε κάτι: είτε στο αδύνατο, είτε σε έναν ανώτερο ον, είτε στον εαυτό τους, είτε στον αυθορμητισμό είτε στη ζωή είτε ακόμα στο θάνατο.

Κάθε πρότυπο που επιλέγουμε πρέπει να είναι αρωγός στη δημιουργία ολοκληρωμένης ανεξάρτητης και ξεχωριστής προσωπικότητας σύμφωνα με τα θέλω, τις αξίες και τα όνειρά μας. Τα πραγματικά πρότυπα άλλωστε φροντίζουν να μην τυποποιούν και αφανίζουν την ιδιαίτερη παλέτα χρωμάτων κάθε ανθρώπου.

Αντιθέτως, ενθαρρύνουν την κριτική θεώρηση των ενεργειών τους από τους ακολούθους, ξέρουν πως έχουν και αρνητικά στοιχεία και υπακούν στη θέληση των followers να ακολουθήσουν αυτά που αυτοί θεωρούν σωστά. Δεν επιβάλλουν δικτατορικά. Κάποια πρακτικά tips κατά την υιοθέτηση προτύπων μπορείτε να βρείτε παρακάτω:

– Ξεκινήστε με τα βαθύτερα θέλω σας. Οραματιστείτε τη ζωή που θέλετε να ζήσετε και ιεραρχήστε τις αξίες σας. Μην κάνετε εκπτώσεις στο μεγαλείο της ιδανικής σας ζωής. Πιστέψτε και διεκδικήστε.

– Αφήστε ανοιχτή τη σκέψη και την καρδιά σας και αναζητήστε κάποιο πρότυπο που σας εμπνέει. Τόσο στο μυαλό όσο και στην καρδιά. Πρέπει να νιώσετε την ανατριχίλα όταν μιλά και να μείνετε έκπληκτοι αναλύοντας τη σκέψη του.

– Τα πρότυπα μπορεί να προέρχονται από διάφορους χώρους όπως η εργασία, η οικογένεια, οι φίλοι, η τοπική κοινότητα κτλ. Μην περιορίζετε τη δεξαμενή προτύπων μόνο στα ευρέως αναγνωρισμένα πρότυπα.

– Τα πρότυπα αλλάζουν στη διάρκεια της ζωής. Άλλα γοητεύουν και άλλα απογοητεύουν. Είναι απολύτως συνετό αυτό που σας ενέπνεε σε κάποιον άνθρωπο να μην ισχύει πια.

Η διαφορετικότητα είναι άσσος στο μανίκι σου… όχι πρόβλημα

Ψάχνουμε να βρούμε έναν τρόπο να πραγματοποιήσουμε τα όνειρά μας δίχως να συνειδητοποιούμε πως αρκετές φορές δεν είναι δικά μας αλλά φυτεύτηκαν εκεί από τα παιδικά μας χρόνια.

Προσπαθούμε να πείσουμε τον εαυτό μας ότι όλα αυτά τα χρόνια οι διδαχές και τα διδάγματα είχαν κάποιο σκοπό και δεν ήταν πεταμένα σε έναν κύκλο αναπαραγωγής των κοινωνικών στερεοτύπων με την πεποίθηση της ορθότητάς τους.

Καταλήγουμε στο τι θέλει μια γυναίκα ή ένας άντρας (ή τι πρέπει να θέλει) αποκλείοντας το ενδεχόμενο τα πιστεύω τους να ταυτίζονται, και η ανθρώπινη έλξη να υπερτερεί των κοινωνικών συμβάσεων. Ψάχνουμε και κατασκευάζουμε όλα τα πιθανά σενάρια περιορίζοντας τον εαυτό μας στο να ζήσει αυτά για τα οποία δημιουργήθηκε, γιατί δεξιά και αριστερά υπάρχουν φωνές, σαν το καλό αγγελούδι και το κακό διαβολάκι που βλέπουμε στις ταινίες, που οριοθετούν τα μη και τα πρέπει με τα οποία μεγάλωσαν σε εμάς.

Στις σχέσεις με τους ανθρώπους ευτυχώς ή δυστυχώς δεν υπάρχει εγχειρίδιο χρήσης που να δίνει σαφείς οδηγίες ή ακόμα και συντεταγμένες συμπεριφοράς και ο μόνος τρόπος να βρεις εσένα είναι να ανακαλύψεις τι θέλεις εσύ. Θα έρθει η στιγμή που θα βρεις τους ανθρώπους που θα αισθανθείς ότι ανήκεις στη ζωή τους, στην όποια θέση και θα τους έλκεις με τα «χαζά όνειρα» σου που όπως αποδεικνύεται μόνο χαζά δεν είναι, με τον τρόπο που γελάς χωρίς να τον θεωρούν υπερεκτιμημένο, με τα λάθη σου σαν σωστός άνθρωπος, τις απόψεις ακόμα και αντίθετες δεν έχει καμία σημασία, η διαφορετικότητα είναι άσσος στο μανίκι σου, όχι πρόβλημα και την κάθε μικρή λεπτομέρειά σου.

Οι άνθρωποι φοβούνται οτιδήποτε ξεφεύγει από το προσωπικό βάθος των πεποιθήσεών τους που προέκυψαν από τα ερεθίσματά τους κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Κάποτε είχα διαβάσει το ποίημα του Ελύτη μονόγραμμα, τυπώθηκε στο μυαλό μου από την πρώτη στιγμή μια φράση:

«Επειδή το αδοκίμαστο και το απ’ αλλού φερμένο δεν τ’ αντέχουν οι άνθρωποι κι είναι νωρίς, μ’ ακούς; Είναι νωρίς ακόμη μες στον κόσμο αυτόν αγάπη μου να μιλώ για σένα και για μένα» – Οδυσσέας Ελύτης

Ό,τι δίνεις σου επιστρέφεται

Δεν υπάρχουν κακοί άνθρωποι. Υπάρχουν αδιάφοροι άνθρωποι, άνθρωποι με ανασφάλειες που προσπαθούν με κόπο να βρουν τον εαυτό τους καταστρέφοντας ό,τι τους γυαλίζει περισσότερο απ’ τους ίδιους, άνθρωποι ματαιόδοξοι και πληγωμένοι με τάσεις εκδίκησης. Για όλα υπάρχει μια εξήγηση, βλέπετε, αλλά κακός δεν είναι κανείς μας.

Τραύματα έχουμε, γρατζουνιές που λίγο-λίγο μας γδέρνουν την ψυχή απ’ τα παιδικά μας χρόνια μέχρι σήμερα και φτάνουμε κατασπαραγμένοι στη ζωή κάποιων. Φοβόμαστε ότι κι εκείνοι θα καταστρέψουν ό,τι απέμεινε. Επιτιθέμεθα για να μην εκτεθούμε περισσότερο, για να διαφυλάξουμε αυτό το ελάχιστο κάτι που κρατάμε με νύχια και με δόντια μέχρι τέλους.

Θυμώνουμε, ξεσπάμε δίχως αύριο, ξεστομίζουμε κουβέντες που πονάνε, απογοητεύουμε, απορρίπτουμε με αγένεια, αδιαφορούμε, ζηλεύουμε, μισούμε, ανταγωνιζόμαστε, μειώνουμε, ξεχνάμε. Και μέσα σ’ όλα αυτά ξεχνάμε το σημαντικότερο: με λίγη καλοσύνη ο κόσμος μας γίνεται πιο φωτεινός.

Δεν αλλάζει ο κόσμος με μια καλή πράξη. Αλλάζει, όμως, ο δικός μας κόσμος με μία καλή πράξη. Ό,τι δίνεις σου επιστρέφεται. Κι η καλοσύνη επιστρέφει χαμόγελα, μια ζεστή αγκαλιά, ένα «ευχαριστώ» απ’ την καρδιά του άλλου, την αρχή μιας γνωριμίας, ένα ψυχικό ξαλάφρωμα, μια αίσθηση ότι σήμερα φάνηκες χρήσιμος σε κάποιον.

Η καλοσύνη δεν είναι επιλεκτική. Αν επιλέγεις σε ποιον θα φερθείς καλά και σε ποιον όχι, κινείσαι βάσει συμφέροντος. Η καλοσύνη είναι για όλους, χωρίς διακρίσεις, χωρίς ταμπέλες, χωρίς μέτρα, χωρίς όρια. Η καλοσύνη είναι αρετή, το πιο όμορφο χάρισμα που μπορεί να έχει ένας άνθρωπος. Δε χρειάζεται να είσαι πρόσκοπος για να κάνεις κάθε μέρα μία καλή πράξη. Κοίταξε απλώς γύρω σου, έχε τα μάτια σου ανοιχτά και να είσαι καλοπροαίρετος.

Καλοσύνη δεν αποτελεί και η χειριστική μορφή της. Η πιο ύπουλη, αν με ρωτάς. Όταν την χρησιμοποιείς με σκοπό να κερδίσεις κάτι, είτε αυτό είναι άνθρωπος, είτε δουλειά, είτε μια άλλη κατάσταση, τότε σίγουρα δε χαρακτηρίζεσαι απ’ αυτή, αλλά από μια μορφή καιροσκοπίας. Η ατόφια καλοσύνη εκπορεύεται απ’ την ψυχή, γι’ αυτό και φέρεσαι με τον ίδιο τρόπο σε όλους. Ειδικά σ’ όσους δεν έχεις ανάγκη και δεν έχεις να κερδίσεις και τίποτα απ’ αυτούς.

Κράτα την εξώπορτα της πολυκατοικίας σου για να περάσει το ζευγάρι με το καροτσάκι και το νεογέννητο μωρό τους, βοήθησε τη γειτόνισσά σου με τα ψώνια του σούπερ μάρκετ, δώσε το κινητό σου στο ντελιβερά που τέλειωσε ο χρόνος ομιλίας του και θέλει να κάνει μία αναπάντητη για να του ανοίξουν, χάρισε ένα εισιτήριο σε κάποιον που δεν έχει ψιλά για να βγάλει, βοήθησε έναν άνθρωπο τρίτης ηλικίας να περάσει τη διάβαση, τάισε τα αδέσποτα της περιοχής σου, μίλα με τις ώρες στον κολλητό σου για να του συμπαρασταθείς μετά από μια απογοήτευση, συγχώρησε όποιον σε πλήγωσε και συνέχισε τη ζωή σου.

Δε σε υποχρεώνει κάποιος να φέρεσαι με καλοσύνη. Είναι επιλογή σου. Είναι όμως ένας τρόπος ζωής που αν αποφασίσεις να τον ακολουθήσεις θα δεις ότι η χαρά θα έρχεται απρόσμενα μέσα από πολύ μικρές πράξεις. Θα πάψεις να προσδοκάς χωρίς να πράττεις, θα έρθεις πιο κοντά με το διπλανό σου, θα γεμίσει η ψυχή σου με χαρούμενα συναισθήματα, θ’ ανακαλύψεις ότι ο σεβασμός, η εκτίμηση, η αλληλοβοήθεια κι η προσφορά μας κάνουν πιο ανθρώπινους. Δε χάσαμε την ανθρωπιά μας, την λησμονούμε απλώς πού και πού.

Να φέρεσαι με καλοσύνη, να μιλάς όμορφα, να είσαι ευγενής, να βοηθάς όποτε μπορείς, να μοιράζεσαι. Να μη σκληραίνει η καρδιά σου ό,τι κι αν βιώνεις. Όταν φωτίζεις τη ζωή των άλλων, σίγουρα φωτίζεις και τη δική σου. Η καλοσύνη δημιουργεί αγάπη, εμπιστοσύνη, δύναμη. Εκείνη σε κάνει άνθρωπο. Ίσως κάποια στιγμή να μη χρειάζεται πλέον αυτή η Παγκόσμια Ημέρα για να μας υπενθυμίζει την αξία της.

Και να σας πω και κάτι; Πιο ερωτεύσιμο γνώρισμα απ’ την καλοσύνη δεν υπάρχει! Ξέρεις ότι τον άνθρωπο αυτόν τον ερωτεύθηκες ξεκάθαρα για την ψυχή του.

«Σ’ αυτόν τον κόσμο υπάρχει μόνο ένα πράγμα στο οποίο πρέπει να υποκλινόμαστε, η μεγαλοφυΐα, κι ένα στο οποίο πρέπει να πέφτουμε στα γόνατα, η καλοσύνη». Τάδε έφη ο Βίκτωρ Ουγκώ. Ποιοι είμαστε άλλωστε εμείς για να τον αμφισβητήσουμε;

Δεν αξίζει να λερώσεις την ψυχή σου γιά κάποιον που σου έκανε κακό

Πριν κάνεις κακό σε έναν συνάνθρωπο σου, βάλε τον εαυτό σου στη θέση του, δες τι είναι αυτό που σε ωθεί να υποπέσεις στην πράξη της εκδίκησης.

Υπάρχουν χιλιάδες άνθρωποι που αξίζει να τιμωρηθούν για τα εγκλήματα τους, έγκλημα δεν είναι μόνο ο φόνος, η κλοπή αλλά και η προδοσία, η ανεντιμότητα, το ψεύδος, η έλλειψη σεβασμού στο συνάνθρωπο.

Δεν έχουμε όμως το χρίσμα να επιφέρουμε δικαιοσύνη, υπάρχει η ύψιστη δύναμη που γνωρίζει καλύτερα.

Πριν κάνεις κακό σε έναν συνάνθρωπο σου σκέψου πρώτα, δεν αξίζει να λερώσεις την ψυχή σου, και οι πράξεις του να σε μετατρέψουν σε κάτι που δεν είσαι.

Πολλές φορές για να πάμε παρακάτω πρέπει να αφήνουμε στην άκρη πράγματα, όσο και αν μας πλήγωσαν, είναι το καλύτερο δώρο στον εαυτό μας.

Σημαίνει πως έχουμε αντίληψη, αξιοπρέπεια, ανωτερότητα, αρετές που δεν διαθέτει άλλο πρόσωπο.

Ήδη είναι δυστυχισμένο, αφού το βαραίνουν όλα όσα έχει διαπράξει, παρόλο που δεν είναι σε θέση να κατανοήσει, ή δεν θέλει επειδή δεν εξυπηρετεί το συμφέρον του.

Πριν κάνεις κακό σε έναν συνάνθρωπο σου σκέψου τα παιδιά σου, ακόμα και αν δεν έχεις ίσως στο μέλλον αποκτήσεις, σίγουρα δεν θέλεις να επωμιστούν δικά σου λάθη, και να τιμωρηθούν αυτά, αντίθετα θέλεις να είναι περήφανα, αλλά αν βλάψεις άλλους δεν θα το πετύχεις.

Πριν κάνεις κακό σε έναν συνάνθρωπο σου σκέψου πρώτα, τι σου έχει προσφέρει, και αν αυτός που έσφαλε είσαι εσύ

Αν αυτός ο άνθρωπος όποτε τον χρειάστηκες ήταν κάθε στιγμή δίπλα σου.

Αν άφηνε κάθε φορά τη δουλεία του για να τρέξει κοντά σου, ή να σου μιλήσει στο τηλέφωνο.

Αν έβαλε σε κίνδυνο για εσένα την ακεραιότητα του, κατόπιν δικού σου αιτήματος.

Αν είχατε επαγγελματική σχέση και δεν τη κοστολόγησε όσο άξιζε για να αμειφθεί, αντίθετα σε αγκάλιασε σαν δικό του άνθρωπο, σαν φίλο από παλιά και προσπάθησε να σε βοηθήσει ουσιαστικά.

Αν κατάλαβε ότι ήθελες να τον εκμεταλλευτείς, και δεν το επέτρεψε.

Πολλές φορές δεν θέλουμε να ακούσουμε την αλήθεια, αν δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε την προσπάθεια, και τη στάση του άλλου που μας στήριξε, τουλάχιστον ας μην επιδιώκουμε το κακό του, είναι μεγαλύτερο έγκλημα.

Όπως δεν πρέπει να επιτρέπουμε σε έρμαια της ζωής, που αξίζουν ειλικρινή τιμωρία να μας τραβάνε στον πάτο μαζί τους.

Η αλήθεια πάντα λάμπει, η ψυχή του καθενός γνωρίζει καλύτερα.

Είναι κρίμα να διαιωνίζονται αρνητικές καταστάσεις, και όχι δημιουργικές γεμάτες αισιοδοξία και αγάπη.

Αν δεν μπορούμε να συγχωρήσουμε που είναι το ιδανικό, οφείλουμε να το βάλουμε στην άκρη για την προστασία της ψυχικής μας υγείας, άλλωστε ποιός δεν έχει σφάλει, φτάνει μόνο να το αντιληφθείς και να μετανιώσεις πραγματικά, πάντοτε υπάρχει περιθώριο αυτοβελτίωσης.

Η αγάπη είναι η τροφή της ψυχής, αλλά λιμοκτονήσαμε

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΓΑΠΗ;

Το γεγονός ότι πρέπει να κάνουμε αυτήν την ερώτηση είναι ατυχές. Στη φυσική ροή των πραγμάτων όλοι θα έπρεπε να γνωρίζουν τι είναι η Αγάπη. Αλλά στην πραγματικότητα δεν γνωρίζει κανείς, ή πολύ σπάνια γνωρίζει κάποιος, τι είναι η αγάπη. Η αγάπη έχει γίνει μία από τις πιο σπάνιες εμπειρίες. Ναι, μιλάμε γι’ αυτήν. Ταινίες και ιστορίες γράφονται γι’ αυτήν, τραγούδια συντίθενται γι’ αυτήν, θα τη δείτε στις τηλεοπτικές εκπομπές, στο ραδιόφωνο, στα περιοδικά – υπάρχει μια τεράστια βιομηχανία που σας προμηθεύει με ιδέες σχετικά με το τι είναι η αγάπη. Πολλοί άνθρωποι εργάζονται στη βιομηχανία, ο στόχος της οποίας είναι να βοηθήσει τον κόσμο να καταλάβει τι είναι η αγάπη. Ωστόσο η αγάπη εξακολουθεί να παραμένει ένα άγνωστο φαινόμενο. Και θα έπρεπε να είναι ένα από τα πιο γνωστά.

Είναι σχεδόν σαν να ρωτάει κάποιος, «Τί είναι η τροφή;» Δεν θα νιώθατε έκπληξη αν ερχόταν κάποιος και σας έκανε αυτήν την ερώτηση; Μόνο αν κάποιος πεινούσε από την αρχή της ζωής του και δεν είχε δοκιμάσει ποτέ φαγητό θα ήταν αυτή η ερώτηση λογική. Ισχύει το ίδιο και με την ερώτηση «Τί είναι η αγάπη;»

Η αγάπη είναι η τροφή της ψυχής, αλλά λιμοκτονήσατε. Η ψυχή σας δεν έχει λάβει καθόλου αγάπη, κι έτσι δεν γνωρίζετε τη γεύση της. Έτσι, η ερώτηση είναι μεν λογική, αλλά ατυχής. Το σώμα έχει λάβει τροφή, κι έτσι το σώμα συνεχίζει· αλλά η ψυχή δεν έχει λάβει τροφή κι έτσι η ψυχή είναι νεκρή, ή δεν έχει γεννηθεί ακόμη, ή βρίσκεται διαρκώς στο νεκροκρέβατό της.

Όταν γεννιόμαστε, γεννιόμαστε πλήρως εφοδιασμένοι με την ικανότητα να αγαπήσουμε και να αγαπηθούμε. Το κάθε παιδί γεννιέται γεμάτο αγάπη και γνωρίζει πολύ καλά τι είναι η αγάπη. Δεν χρειάζεται να πούμε σε ένα παιδί τι είναι η αγάπη. Αλλά το πρόβλημα προκύπτει επειδή η μητέρα και ο πατέρας δεν ξέρουν τι είναι η αγάπη. Κανένα παιδί δεν έχει αξίζει τους γονείς — κανένα παιδί δεν έχει ποτέ τους γονείς που αξίζει- πολύ απλά αυτοί οι γονείς δεν υπάρχουν στη γη. Και όταν αυτό το παιδί γίνει γονιός, θα έχει χάσει και αυτό την ικανότητα να αγαπάει.

Έχω ακούσει για μια μικρή κοιλάδα όπου τα παιδιά γεννιούνταν και μέσα σε τρεις μήνες τυφλώνονταν όλα. Ήταν μια μικρή, πρωτόγονη κοινωνία, όπου υπήρχε μια μύγα που προκαλούσε μια μόλυνση και τύφλωση στα μάτια, κι έτσι ολόκληρη η κοινότητα τυφλώθηκε. Κάθε παιδί γεννιόταν με μάτια που λειτουργούσαν στην εντέλεια, αλλά μέσα σε τρεις μήνες το πολύ είχε τυφλωθεί εξαιτίας αυτών των μυγών. Λοιπόν, κάποια στιγμή στη ζωή τους αυτά τα παιδιά πρέπει να ρώτησαν, «Τί είναι τα μάτια; Τί εννοείς όταν χρησιμοποιείς τη λέξη ‘μάτι’; Τι είναι η όραση; Τί σημαίνει βλέπω; Τί εννοείς;» Και η ερώτηση θα ήταν λογική. Εκείνα τα παιδιά είχαν γεννηθεί με όραση, αλλά την είχαν χάσει κάποια στιγμή κατά την ωρίμανσή τους.

Αυτό συνέβη και στην αγάπη. Κάθε παιδί γεννιέται με όση αγάπη μπορεί να διαθέτει κανείς, με παραπάνω από όση αγάπη μπορεί να διαθέτει κανείς, με ένα περίσσευμα αγάπης. Ένα παιδί γεννιέται ως αγάπη· ένα παιδί δημιουργείται από αυτό που αποκαλείται αγάπη. Αλλά οι γονείς δεν μπορούν να δώσουν αγάπη. Έχουν τα δικά τους κατάλοιπα οι γονείς τους δεν τους αγάπησαν ποτέ. Οι γονείς μπορούν μονάχα να προσποιηθούν. Μπορούν να μιλούν για αγάπη. Μπορούν να πουν, «Σ’ αγαπάμε πολύ», αλλά αυτό που κάνουν στην πραγματικότητα είναι να μην αγαπάνε. Ο τρόπος που συμπεριφέρονται, ο τρόπος που φέρονται στο παιδί είναι προσβλητικός· δεν υπάρχει σεβασμός. Κανένας γονιός δεν σέβεται το παιδί. Ποιος σκέπτεται ποτέ να σεβαστεί ένα παιδί; Το παιδί δεν θεωρείται καν άνθρωπος. Το παιδί θεωρείται πρόβλημα. Αν είναι ήσυχο, είναι καλό· αν δεν ουρλιάζει και δεν κάνει σκανταλιές, είναι καλό· αν πολύ απλά δεν μπαίνει στον δρόμο των γονιών, είναι πολύ καλό. Αυτό πρέπει να είναι ένα παιδί. Αλλά δεν υπάρχει σεβασμός και δεν υπάρχει αγάπη.

Οι γονείς δεν έχουν μάθει τι είναι αγάπη. Η σύζυγος δεν έχει αγαπήσει τον σύζυγό της, ο σύζυγος δεν έχει αγαπήσει τη σύζυγό του. Δεν υπάρχει αγάπη ανάμεσά τους – αντίθετα υπάρχει εξουσία, κτητικότητα, ζήλια, και κάθε είδους δηλητήριο που καταστρέφει την αγάπη. Όπως ακριβώς ένα συγκεκριμένο δηλητήριο μπορεί να καταστρέψει την όρασή σας, έτσι και το δηλητήριο της κτητικότητας και της ζήλιας καταστρέφει την αγάπη.

Η αγάπη είναι ένα εύθραυστο λουλούδι. Πρέπει να προστατεύεται, πρέπει να δυναμώνει, πρέπει να ποτίζεται- μόνο τότε γίνεται δυνατή η αγάπη του παιδιού είναι πολύ εύθραυστη -επειδή, φυσικά, και το παιδί είναι εύθραυστο, το σώμα του είναι εύθραυστο. Πιστεύετε ότι αν ένα παιδί αφεθεί μόνο του θα μπορέσει να επιβιώσει; Σκεφθείτε μόνο πόσο αβοήθητο είναι ένα ανθρώπινο παιδί – αν ένα παιδί αφεθεί μόνο του, είναι σχεδόν αδύνατον να επιβιώσει. Θα πεθάνει, και αυτό ακριβώς συμβαίνει στην αγάπη. Αφήνουμε την αγάπη μόνη της, δίχως φροντίδα.

Η εκδίωξη είναι πάντα εκεί, και κάθε γονιός απειλεί να εκδιώξει το παιδί, να το πετάξει έξω. «Αν δεν με ακούσεις, αν δεν συμπεριφερθείς σωστά, θα σε διώξω». Όπως είναι φυσικό, το παιδί φοβάται. Θα το διώξει; Στην αγριότητα αυτής της ζωής; Αρχίζει να συμβιβάζεται. Μετά από λίγο το παιδί αρχίζει να πονηρεύεται και να χειραγωγεί. Δεν θέλει να χαμογελάσει, αλλά αν η μητέρα είναι εκεί κοντά και αυτό θέλει γάλα, χαμογελά. Αυτό ονομάζεται πολιτική – η αρχή, οι βασικές αρχές της πολιτικής.

Κατά βάθος το παιδί αρχίζει να μισεί τους γονείς, επειδή δεν το σέβονται· κατά βάθος αρχίζει να απογοητεύεται, επειδή δεν το αγαπάνε όπως είναι. Έχουν την απαίτηση να κάνει ορισμένα πράγματα και μόνο τότε το αγαπάνε. Η αγάπη έχει όρους· το παιδί δεν είναι άξιο έτσι όπως είναι. Πρώτα πρέπει να γίνει άξιο και μόνο τότε θα δοθεί η αγάπη των γονιών. Έτσι για να γίνει «άξιο» το παιδί αρχίζει να γίνεται ψεύτικο· χάνει κάθε αίσθηση της δικής του εγγενούς αξίας. Χάνει τον σεβασμό για τον εαυτό του, και σιγά-σιγά αρχίζει να νιώθει ότι είναι ένοχο.

Η αγάπη αναπτύσσεται μόνο μέσα στην αγάπη. Η αγάπη χρειάζεται ένα περιβάλλον αγάπης – αυτό είναι το πιο θεμελιώδες πράγμα που πρέπει να θυμόμαστε. Μόνο σε ένα περιβάλλον αγάπης αναπτύσσεται η αγάπη· χρειάζεται τον ίδιο παλμό γύρω της. Αν η μητέρα αγαπάει, αν ο πατέρας αγαπάει -όχι μόνο το παιδί, αλλά αν αγαπιούνται και μεταξύ τους, αν το σπίτι έχει μια ατμόσφαιρα στην οποία η αγάπη ρέει- το παιδί θα αρχίσει να λειτουργεί ως ένα ον αγάπης, και δεν θα κάνει ποτέ την ερώτηση, «Τί είναι η αγάπη;» Θα την ξέρει από την αρχή, θα γίνει το θεμέλιό του.

Αλλά αυτό δεν συμβαίνει. Είναι άσχημο, αλλά ως τώρα δεν έχει συμβεί. Και τα παιδιά παίρνουν από τους γονείς τους τη γκρίνια τους, τις διαμάχες τους. Απλά δείτε τον εαυτό σας. Αν είστε γυναίκα, δείτε, ίσως να επαναλαμβάνετε, σχεδόν κατά γράμμα, τους τρόπους με τους οποίους φερόταν η μητέρα σας. Δείτε τον εαυτό σας όταν είστε με το αγόρι σας η με τον άνδρα σας: Τί κάνετε; Δεν επαναλαμβάνετε ένα μοτίβο; Αν είστε άνορας, δείτε: Τί κάνετε; Δεν συμπεριφέρεστε σαν τον πατέρα σας; Δεν κάνετε τις ίδιες ανοησίες που έκανε εκείνος; Κάποτε νιώθατε έκπληξη -«Πώς μπορεί να κάνει κάτι τέτοιο ο πατέρας μου;»- και τώρα εσείς κάνετε ακριβώς το ίδιο. Οι άνθρωποι επαναλαμβάνουν- οι άνθρωποι μιμούνται. Το ανθρώπινο ον είναι μια μαϊμού. Επαναλαμβάνετε τη συμπεριφορά του πατέρα σας ή της μητέρας σας, και αυτό πρέπει κάποτε να σταματήσει. Μόνο τότε θα μάθετε τι είναι η αγάπη, διαφορετικά θα παραμείνετε διεφθαρμένοι.

Δεν μπορώ να προσδιορίσω τι είναι η αγάπη, επειδή δεν υπάρχει ορισμός της αγάπης. Είναι ένα από εκείνα τα απροσδιόριστα πράγματα όπως είναι η γέννηση, ο θάνατος, ο Θεός, ο διαλογισμός. Είναι ένα από εκείνα τα απροσδιόριστα φαινόμενα -δεν μπορώ να την προσδιορίσω. Δεν μπορώ να πω «αυτό είναι αγάπη», δεν μπορώ να σας τη δείξω. Δεν είναι ένα ορατό φαινόμενο. Δεν μπορεί να εξεταστεί, να αναλυθεί· μόνο να τη βιώσουμε μπορούμε, και μόνο μέσω της εμπειρία θα μάθετε τι είναι. Αλλά μπορώ να σας δείξω τον τρόπο να τη βιώσετε.

Τώρα το ξέρεις, ξέρεις την απάντηση

Τώρα που όλα μοιάζουν ξένα
και δε βρίσκουμε μια λύση,
τώρα είναι η στιγμή να μην καταλάβουμε
αφήνοντας το χρόνο να κυλήσει.

Μη φοβηθείς να ζήσεις και να πληγωθείς
γιατί κι ο πόνος κάποτε χαρά δίνει,
πόνα πολύ, πόνα αρκετά,
μα να πονάς μόνο όσο πρέπει
γιατί ό,τι ζούμε συνοδεύεται από οδύνη.

Μιας και ο πόνος είναι ο δάσκαλος
κι ο έπαινος η δύναμη, το πείσμα και το θάρρος.

Και όταν πέσει η νύχτα,
σκοτεινή βροχή χιλιάδων ερωτήσεων,
μη δοκιμάσεις να δώσεις εσύ τις λύσεις
σε τόσα ερωτήματα που δεν έχουν τέλος

Κλείσε καλά τα μάτια και μέσα σε βαθιά σιωπή,
στείλε ψηλά μια ευχή,
όποια και να ‘ναι, όποιος και να 'σαι,
με όποια θρησκεία κι αν ζεις.

Και στη σιωπή των σκέψεών σου
που κάποτε έπαψαν να τριγυρίζουν
θα ‘ρθει ξαφνικά η ξεκάθαρη απάντηση
των αποριών που πήγαν να σε πνίξουν.

Κι αυτή η απάντηση, όσο κι αν σε βαραίνει,
λέγεται: υπομονή.

Τώρα το ξέρεις, ξέρεις την απάντηση,
κοιμήσου γαλήνια.

ODIN DUPEYRON, Και το παραμύθι δεν τελείωσε

Τεχνητή νοημοσύνη: Νέο σύστημα «διαβάζει» για πρώτη φορά σπάνια γενετικά σύνδρομα

Οι άνθρωποι με σπάνια γενετικά σύνδρομα έχουν μερικές φορές ενδεικτικά γνωρίσματα στο πρόσωπό τους, τα οποία για πρώτη φορά ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης, που ανέπτυξαν ερευνητές στις ΗΠΑ, μπορεί να «διαβάσει», αναλύοντας απλώς φωτογραφίες των προσώπων.

Οι ερευνητές της εταιρείας βιοτεχνολογίας FDNA της Βοστώνης, με επικεφαλής τον Γιαρόν Γκούροβιτς, που έκαναν σχετική δημοσίευση στο περιοδικό ιατρικής "Nature Medicine", σύμφωνα με το "Science" και το "New Scientist", ανέπτυξαν το νευρωνικό δίκτυο DeepGestalt, το οποίο αναλύει τα πρόσωπα και βγάζει ένα κατάλογο με τα δέκα κατά σειρά πιθανότερα γενετικά σύνδρομα που μπορεί να έχει ένας άνθρωπος.

Το σύστημα, που χρησιμοποιεί υπολογιστική όραση και ειδικούς αλγόριθμους βαθιάς μάθησης, εκπαιδεύτηκε με 17.000 φωτογραφίες που αντιστοιχούσαν σε περισσότερα από 200 γενετικά σύνδρομα. Στη συνέχεια το DeepGestalt δοκιμάσθηκε σε άλλες 502 φωτογραφίες και έδωσε τη σωστή απάντηση (περιέλαβε τη σωστή πάθηση στην πρώτη δεκάδα) στο 91% των περιπτώσεων.

Στο επόμενο βήμα, το σύστημα μπόρεσε να διακρίνει ανάμεσα σε διαφορετικές γενετικές μεταλλάξεις που οδηγούν στο ίδιο σύνδρομο. Αναλύοντας εικόνες ανθρώπων με το σύνδρομο Νούναν, το οποίο αναστέλλει τη σωματική ανάπτυξη και μπορεί να προέλθει από πέντε διαφορετικές μεταλλάξεις γονιδίων, το σύστημα κατάφερε να εντοπίσει τη σωστή γενετική μετάλλαξη στα δύο τρίτα σχεδόν των περιπτώσεων (64%).

«Δεν είναι σίγουρα τέλειο, αλλά είναι παρόλα αυτά πολύ καλύτερο από ό,τι καταφέρνουν οι άνθρωποι» δήλωσε ο Γκούροβιτς. Το DeepGestalt αποδείχτηκε ανώτερο από τους γιατρούς στη διάγνωση των σπάνιων συνδρόμων 'Ανγκελμαν και Κορνέλια ντε Λάνγκε.

Οι δημιουργοί του συστήματος επεσήμαναν ότι το DeepGestalt θα βοηθήσει σημαντικά τους γιατρούς και τους ασθενείς, κάνοντας πιο έγκαιρες, φθηνές και ακριβείς διαγνώσεις. Όμως το γεγονός ότι η διάγνωση γίνεται μόνο από μια απλή φωτογραφία, εγείρει ζητήματα προστασίας της ιδιωτικότητας. Στο μέλλον, εργοδότες, ασφαλιστικές εταιρείες και άλλοι ενδιαφερόμενοι θα μπορούν να ξέρουν ποιές γενετικές παθήσεις έχει ένας άνθρωπος αναλύοντας απλώς φωτογραφίες του, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε διακρίσεις σε βάρος του.

Οδηγίες χρήσης για… πολλά γέλια

Έχετε προσέξει ποτέ τις οδηγίες χρήσης σε προϊόντα που καθημερινά καταναλώνουμε; Αν όχι, κακώς. Υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις που βγάζουν πολύ γέλιο.  Πάμε να δούμε μερικές…

Σε σακουλάκι με γαριδάκια:
«Μπορεί να είσαι ο νικητής, δεν είναι απαραίτητη η αγορά του προϊόντος, πληροφορίες εντός».

Σε πιστολάκι για τα μαλλιά:
«Μην το χρησιμοποιείτε κατά την διάρκεια του ύπνου».

Σε σαπούνι ελληνικής παραγωγής:
«Χρησιμοποιήστε το σαν κανονικό σαπούνι».

Σε κατεψυγμένο φαγητό:
«Πρόταση σερβιρίσματος: Ξεπαγώστε το».

Σε κάλυμμα κεφαλιού για ντους:
«Προσοχή: Χωράει μόνο ένα κεφάλι»

Σε πακέτο με γλυκό τιραμισού (τυπωμένο στον πάτο)
«Μην το αναποδογυρίζετε».

Σε υπνωτικό χάπι:
«Παρενέργειες: Μπορεί να προκαλέσει υπνηλία».

Σε αποκριάτικη παιδική στολή Σούπερμαν:
«Φορώντας αυτή τη στολή δε μπορείς να πετάξεις».

Σε πακέτο ξηρών καρπών:
«Οδηγίες: Ανοίξτε το πακέτο, φάτε τους ξηρούς καρπούς».

Σε κουβέρτα:
«Να μη χρησιμοποιείται για προστασία σε τυφώνες».

Σε καθρέφτη αυτοκινήτου:
«Θυμήσου: Τα αντικείμενα στον καθρέφτη είναι στην πραγματικότητα πίσω σου».

Στο καπάκι μπουκαλιού με γάλα:
«Αφού ανοιχτεί, κρατήστε το όρθιο».

Σ` ένα σπρέι για έντομα:
«Αυτό το προϊόν δεν έχει δοκιμαστεί σε ζώα».

Σε μερικές βάσεις μπουκαλιών γνωστού αναψυκτικού:
«Ανοίξτε απ` την άλλη μεριά».

Σε ένα μπλέντερ:
«Να μη χρησιμοποιηθεί για την άλλη χρήση».

Σε ένα κουτί φιστίκια:
«Προσοχή. Περιέχει φιστίκια».

Στη συσκευασία σίδερου σιδερώματος:
«Μη σιδερώνετε τα ρούχα ενώ τα φοράτε».

Επιστήμονες του Yale ανοίγουν νέους δρόμους για βιολογικά φάρμακα – μέσα στο κύτταρο

Η τεράστια πλειονότητα των υψηλών πωλήσεων φαρμάκων είναι βιολογικά – γνωστά επίσης και ως πρωτεΐνες. Οι πρωτεΐνες χρησιμοποιούνται σήμερα για να θεραπεύσουν πολλές εξουθενωτικές ασθένειες, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται η αρθρίτιδα, η νόσος του Crohn και διάφορες μορφές καρκίνου. Έχουν βοηθήσει να βελτιωθούν οι ζωές πολλών εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον πλανήτη. Οι πρωτεΐνες έχουν τη δυνατότητα να βοηθήσουν πολλά περισσότερα εκατομμύρια, όμως δεν μπορούν, επειδή οι περισσότερες δεν μπορούν να περάσουν μέσω του ορίου του κυττάρου για να φτάσουν στις περιοχές του κυττάρου όπου απαιτούνται: στο εσωτερικό του.

Είναι γνωστό για δεκαετίες ότι οι πρωτεΐνες μπορούν να περάσουν στο εσωτερικό του κυττάρου μέσα σε κυτταρικές κοιλότητες που υπάρχουν στην κυτταρική μεμβράνη γνωστές ως ενδοσώματα. Το να ληφθούν αυτά τα μόρια έξω από τα ενδοσώματα και μέσα στο εσωτερικό του κυττάρου ήταν το μεγάλο πρόβλημα, σύμφωνα με την Alanna Schepartz, καθηγήτρια Χημείας και καθηγήτρια μοριακής, κυτταρικής και αναπτυξιακής βιολογίας του Yale. Η Schepartz και οι συνάδελφοί της στο Yale, τώρα αναφέρουν την ταυτότητα του μοριακού κλειδιού που ξεκλειδώνει αποτελεσματικά το ενδόσωμα, επιτρέποντας τη επιλεκτική διέλευση στο εσωτερικό του κυττάρου των σωτήριων για τη ζωή φαρμάκων πρωτεΐνης. Η ανακάλυψη αναφέρθηκε στο περιοδικό Proceedings of the National Academy of Science των ΗΠΑ.

Η Schepartz με την ερευνητικής της ομάδα αναφέρουν ότι το κλειδί που ξεκλειδώνει το ενδόσωμα είναι ένα πολυ-πρωτεϊνικό συγκρότημα που δεσμεύει ορισμένα ενδοσώματα μαζί για να τα επιτρέψει να συνενωθούν. Όταν το σύμπλεγμα αυτό (HOPS) είναι λειτουργικό, η θεραπευτικές πρωτεΐνες διαφεύγουν από τα ενδοσώματα. Όταν δεν είναι λειτουργικό, παραμένουν παγιδευμένες μέσα σε αυτά. Σύμφωνα με την Schepartz, η ανακάλυψη ότι οι θεραπευτικές πρωτεΐνες μπορούν να σφετεριστούν το σύμπλεγμα για να κερδίσουν πρόσβαση στο εσωτερικό του κυττάρου θα πρέπει να βοηθήσει τους επιστήμονες να σχεδιάσουν θεραπευτικές πρωτεΐνες για να θεραπεύσουν ασθένειες που δεν θεραπεύονται επαρκώς χρησιμοποιώντας άλλες προσεγγίσεις.

Γιατί οι εσωτερικοί χώροι μιας μαύρης τρύπας μεγαλώνουν (σχεδόν) για πάντα

Ο Leonard Susskind, πρωτοπόρος της θεωρίας των χορδών, της ολογραφικής αρχής και άλλων μεγάλων ιδεών της φυσικής που καλύπτουν τον τελευταίο μισό αιώνα, πρότεινε μια λύση  σε ένα σημαντικό αίνιγμα για τις μαύρες τρύπες. Το πρόβλημα είναι ότι παρόλο που αυτές οι μυστηριώδεις, αόρατες μαύρες οπές φαίνονται απέξω να παραμένουν σταθερές, οι εσωτερικοί χώροι τους συνεχίζουν να αυξάνονται ουσιαστικά για πάντα. Πώς είναι αυτό δυνατόν; 

 

Σε μια σειρά από πρόσφατες εργασίες και συνομιλίες, ο 78χρονος καθηγητής του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ και οι συνεργάτες του εικάζουν ότι οι μαύρες τρύπες αυξάνονται σε όγκο, επειδή αυξάνεται συνεχώς η πολυπλοκότητα τους – μια ιδέα που, αν και μη αποδεδειγμένη, τροφοδοτεί νέες σκέψεις για την κβαντικό τη φύση της βαρύτητας μέσα στις μαύρες τρύπες.

 

Ο διάσημος φυσικός Leonard Susskind έχει εντοπίσει μια πιθανή κβαντική προέλευση για τον συνεχώς αυξανόμενο όγκο των μαύρων οπών.

 

Οι μαύρες τρύπες είναι σφαιρικές περιοχές τέτοιας ακραίας βαρύτητας που κανένα φως δεν μπορεί να διαφύγει.  Ανακαλύφθηκαν αρχικά πριν από έναν αιώνα ως συγκλονιστικές – συνταρακτικές λύσεις στις εξισώσεις της γενικής θεωρίας της σχετικότητας του Albert Einstein, και από τότε έχουν ανιχνευθεί σε ολόκληρο το σύμπαν. Συνήθως σχηματίζονται από την εσωτερική βαρυτική κατάρρευση των νεκρών αστεριών. Η θεωρία του Αϊνστάιν εξισώνει την δύναμη της βαρύτητας με τις καμπύλες του χωροχρόνου, τον τετραδιάστατο ιστό του σύμπαντος, αλλά η βαρύτητα γίνεται τόσο ισχυρή στις μαύρες τρύπες που ο ιστός του χωροχρόνου κυρτώνει πάρα πολύ προς το σημείο της θραύσης του – την απείρως πυκνή «ιδιαιτερότητα» στο κέντρο της μαύρης τρύπας.

Λεόναρντ Σάσκιντ: «Οσο περισσότερα ανακαλύπτουμε τόσο λιγότερα φαίνεται να γνωρίζουμε. Αυτή ακριβώς είναι η φυσική με δυο λόγια»

Η κβαντομηχανική λέει ότι ο Κόσμος διατηρεί όλες τις πληροφορίες για το παρελθόν

Σύμφωνα με τη γενική σχετικότητα, η εσωτερική βαρυτική κατάρρευση δεν σταματά ποτέ. Παρόλο που, από έξω, η μαύρη τρύπα εμφανίζεται να παραμένει σταθερή και να επεκτείνεται ελαφρώς μόνο όταν πέφτει μέσα της νέο υλικό, ο εσωτερικός της όγκος αυξάνεται όλο και περισσότερο καθώς ο χώρος τεντώνεται προς το κεντρικό σημείο. Για μια απλοποιημένη εικόνα αυτής της αιώνιας ανάπτυξης, φανταστείτε μια μαύρη τρύπα ως χοάνη που εκτείνεται προς τα κάτω από ένα δισδιάστατο φύλλο που αντιπροσωπεύει τον ιστό του χωροχρόνου. Η χοάνη γίνεται συνεχώς βαθύτερη, έτσι ώστε το υλικό που πέφτει να μην φτάνει ποτέ στην μυστηριώδη ιδιαιτερότητα στο κάτω μέρος. Στην πραγματικότητα, μια μαύρη τρύπα είναι μια χοάνη που εκτείνεται προς τα μέσα και από τις τρεις χωρικές κατευθύνσεις. Ένα σφαιρικό όριο που την περιβάλλει ονομάζεται «ορίζοντας συμβάντων», που σημειώνει το σημείο μη επιστροφής.

Από, τουλάχιστον, τη δεκαετία του 1970 οι φυσικοί έχουν αναγνωρίσει ότι οι μαύρες τρύπες πρέπει να είναι πραγματικά κβαντικά συστήματα κάποιου είδους – όπως όλα τα άλλα στο σύμπαν. Αυτό που περιγράφει η θεωρία του Αϊνστάιν ως στρεβλωμένο χωροχρόνο στο εσωτερικό της μαύρης οπής, είναι κατά πάσα πιθανότητα μια συλλογική κατάσταση τεράστιου αριθμού σωματιδίων βαρύτητας, που ονομάζονται «βαρυτόνια», και που περιγράφονται από την πραγματική  κβαντική θεωρία της βαρύτητας. Σε αυτή την περίπτωση, όλες οι γνωστές ιδιότητες μιας μαύρης τρύπας πρέπει να εντοπιστούν στις ιδιότητες αυτού του κβαντικού συστήματος.

Πράγματι, το 1972, ο ισραηλινός φυσικός Jacob Bekenstein  κατάλαβε  ότι η περιοχή του σφαιρικού ορίζοντα γεγονότων μιας μαύρης τρύπας αντιστοιχεί στην «εντροπία» του. Αυτή είναι ο αριθμός των διαφορετικών πιθανών μικροσκοπικών διατάξεων όλων των σωματιδίων μέσα στη μαύρη τρύπα, ή , όπως το περιγράφουν οι σύγχρονοι θεωρητικοί, είναι η ικανότητα αποθήκευσης των πληροφοριών μιας μαύρης τρύπας.

 

Η διορατικότητα του Μπέκενσταϊν οδήγησε τον  Stephen Hawking  να  συνειδητοποιήσει  δύο χρόνια αργότερα ότι οι μαύρες τρύπες έχουν θερμοκρασίες και ότι επομένως ακτινοβολούν θερμότητα. Αυτή η ακτινοβολία αναγκάζει τις μαύρες τρύπες να εξατμίζονται αργά-αργά, προκαλώντας το πολύ συζητημένο «παράδοξο πληροφοριών της μαύρης τρύπας «, το οποίο αναρωτιέται τι συμβαίνει με τις πληροφορίες των σωμάτων που πέφτουν μέσα στις μαύρες τρύπες. Η κβαντομηχανική λέει ότι ο Κόσμος διατηρεί όλες τις πληροφορίες για το παρελθόν. Αλλά πώς οι πληροφορίες σχετικά με τα υλικά που πέφτουν, που φαίνεται να γλιστράνε πάντα προς την κεντρική ιδιομορφία (ή «βαρυτική ανωμαλία» ένα ελάχιστο σημείο άπειρης πυκνότητας – κάτι παράλογο για τους φυσικούς νόμους όπως τους ξέρουμε), επίσης, εξατμίζονται;

 

Η σχέση μεταξύ της επιφάνειας μιας μαύρης τρύπας και του περιεχομένου της πληροφορίας έχει απασχολήσει τους ερευνητές της κβαντικής βαρύτητας εδώ και δεκαετίες. Αλλά κάποιος μπορεί επίσης να ρωτήσει: Με τι αντιστοιχεί ο αυξανόμενος όγκος του εσωτερικού του, σε κβαντικούς όρους;

 

«Για οποιονδήποτε λόγο κανείς, συμπεριλαμβανομένου και εμού, για μερικά χρόνια δεν σκεφτόταν πάρα πολύ για το τι σημαίνει αυτό», δήλωσε ο Susskind. «Τι είναι αυτό που μεγαλώνει; Αυτό θα έπρεπε να ήταν ένα από τα κορυφαία αινίγματα της φυσικής μιας μαύρης τρύπας.» 

 

Τα τελευταία χρόνια, με την άνοδο των κβαντικών υπολογιστών, οι φυσικοί έχουν αποκτήσει νέες ιδέες για τα φυσικά συστήματα, όπως οι μαύρες τρύπες, μελετώντας τις ικανότητες επεξεργασίας των πληροφοριών τους – σαν να ήταν κβαντικοί υπολογιστές. Αυτή η άποψη οδήγησε τον Susskind και τους συνεργάτες του να προσδιορίσουν έναν καλό λόγο για την εξελισσόμενη κβαντική ιδιότητα των μαύρων τρυπών, που υποκρύπτει ο συνεχώς αυξανόμενος όγκος τους. Αυτό που αλλάζει, λένε οι θεωρητικοί, είναι η «πολυπλοκότητα» της μαύρης τρύπας – περίπου ένα μέτρο του αριθμού των υπολογισμών που θα χρειαζόταν για να ανακτήσει την αρχική κβαντική κατάσταση της μια μαύρη τρύπα, τη στιγμή που σχηματίστηκε. Μετά το σχηματισμό της, καθώς τα σωματίδια μέσα στη μαύρη τρύπα αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, οι πληροφορίες για την αρχική τους κατάσταση γίνονται ολοένα και πιο κωδικοποιημένες. Κατά συνέπεια, η πολυπλοκότητά τους αυξάνεται συνεχώς.

 

Χρησιμοποιώντας  μοντέλα παιχνιδιών που αναπαριστούν μαύρες τρύπες ως ολογράμματα, ο Susskind και οι συνεργάτες του έχουν δείξει ότι η πολυπλοκότητα και ο όγκος των μαύρων τρυπών αυξάνονται με τον ίδιο ρυθμό, υποστηρίζοντας την ιδέα ότι το ένα θα μπορούσε να υπογραμμιστεί από το άλλο. Και ενώ ο Bekenstein υπολόγισε ότι οι μαύρες τρύπες αποθηκεύουν τη μέγιστη δυνατή ποσότητα πληροφοριών ανάλογα της επιφάνειας τους, τα ευρήματα του Susskind υποδηλώνουν ότι αναπτύσσονται, επίσης, με πολύπλοκο τρόπο με τον ταχύτερο δυνατό ρυθμό που επιτρέπουν οι φυσικοί νόμοι.

 

Ο John Preskill , ένας θεωρητικός φυσικός στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας, ο οποίος επίσης μελετά τις μαύρες τρύπες χρησιμοποιώντας τη θεωρία των κβαντικών πληροφοριών, βρίσκει την ιδέα του Susskind πολύ ενδιαφέρουσα. «Είναι πολύ ωραίο ότι αυτή η έννοια της υπολογιστικής πολυπλοκότητας, η οποία είναι κάτι που μπορεί να σκεφτεί ένας επιστήμονας υπολογιστών και δεν είναι μέρος του τρόπου που σκέφτονται οι συνήθεις φυσικοί», δήλωσε ο Preskill, «θα μπορούσε να αντιστοιχεί σε κάτι που είναι φυσικό να σκεφτεί κάποιος που γνωρίζει γενική σχετικότητα», δηλαδή την ανάπτυξη των εσωτερικών χώρων μιας μαύρης τρύπας.

 

Οι ερευνητές παραμένουν αινιγματικοί σχετικά με τις συνέπειες της διατριβής του Susskind. Ο Aron Wall, ένας θεωρητικός στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, δήλωσε: «Η πρόταση, αν και συναρπαστική, είναι ακόμα μάλλον θεωρητική και μπορεί να μην είναι σωστή.» Μια πρόκληση είναι ο καθορισμός της πολυπλοκότητας στο πλαίσιο των μαύρων τρυπών, λέει, προκειμένου να διευκρινιστεί πώς η πολυπλοκότητα των κβαντικών αλληλεπιδράσεων μπορεί να οδηγήσει σε χωρικό όγκο”.

 

Ένα πιθανό μάθημα, σύμφωνα με τον  Douglas Stanford, ειδικός στις μαύρες οπές στο Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών στο Πρίνστον, «είναι ότι οι μαύρες τρύπες έχουν ένα είδος εσωτερικού ρολογιού που κρατάει τον χρόνο για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Για ένα συνηθισμένο κβαντικό σύστημα,» είπε, «αυτή είναι η πολυπλοκότητα της κατάστασης. Για μια μαύρη τρύπα, είναι το μέγεθος της περιοχής πίσω από τον ορίζοντα.»

 

Εάν η πολυπλοκότητα υποκρύπτει τον χωρικό όγκο στις μαύρες τρύπες, ο Susskind οραματίζεται τις συνέπειες που κρύβει για την κατανόηση της κοσμολογίας γενικότερα. «Δεν είναι μόνο το εσωτερικό της μαύρης τρύπας που μεγαλώνουν με το χρόνο. Ο χώρος της κοσμολογίας μεγαλώνει με το χρόνο», είπε. «Νομίζω ότι είναι ένα πολύ, πολύ ενδιαφέρον ερώτημα εάν η κοσμολογική ανάπτυξη του χώρου συνδέεται με την ανάπτυξη κάποιου είδους πολυπλοκότητας. Και αν το κοσμικό ρολόι, η εξέλιξη του σύμπαντος, συνδέεται με την εξέλιξη της πολυπλοκότητας. Εκεί, δεν ξέρω την απάντηση.»

Το Ανθρώπινο Βιοκομπιούτερ

Κάτι περίεργο συμβαίνει με τους ανθρώπους. Φαίνεται να πάσχουν από ένα μόνιμο «ψυχικό κρυολόγημα» χωρίς να το αντιλαμβάνονται. Το έχουν συνηθίσει, ζουν με αυτό, μια σιδερένια μέγγενη σφίγγει συνεχώς το στήθος τους, αλλά εκείνοι συνεχίζουν τυπικά τις δουλειές τους.

Και ο φόβος και η οικονομική κρίση κάνουν τα πράγματα ακόμη χειρότερα. Μήπως έχουμε πάψει τελικά να είμαστε άνθρωποι, μήπως έχουμε γίνει μηχανικά αυτόματα, προγραμματισμένα ρομπότ, απλές μηχανές. Πριν από λίγο καιρό καθόμουν σε μια πολυσύχναστη καφετέρια στο κέντρο της πόλης, αγναντεύοντας τον δρόμο απ’ έξω, πίσω από την μεγάλη τζαμαρία της.

Άρχισα να παρακολουθώ τους διαβάτες του δρόμου. Ένα πολύβουο πλήθος περνούσε απ’ έξω βιαστικό ή ράθυμο, τρέχοντας στις δουλειές του ή χασομερώντας, και έπειτα από λίγο ένιωσα την εικόνα να με υπνωτίζει. Δεν υπήρχε τίποτα το ιδιαίτερο, σχεδόν κανένα ατομικό χαρακτηριστικό, παρά μόνο τα γενικά γνωρίσματα ενός ευρύτερου συνόλου, ενός πλήθους που χωριζόταν απλά σε μερικές ομάδες.

Κι ακόμη, μετά από λίγο ένιωσα πως μπορούσα να μαντέψω τις σκέψεις του καθενός, τα άγχη του, τις ιδέες του, την καθημερινότητά του, το όνειρο μέσα στο οποίο ήταν βυθισμένος. Άραγε θα ήμουν και εγώ βυθισμένος στο δικό μου όνειρο τώρα, και στο δικό μου πρόγραμμα, αν δεν είχα αυτή την αίσθηση του ελαφρώματος, ότι είχα μόλις βγει από μια σκοτεινή σπηλιά στο φως του ήλιου;

Το ανθρώπινο βιοκομπιούτερ
Το ζήτημα αυτό φαίνεται πως επανερχόταν πάντοτε μέσα στην σύγχρονη ιστορία, καθώς ήδη από το 1748 ο φιλόσοφος Ζυλιέν ντε Λαμετρί είχε προκαλέσει σκάνδαλο με τις απόψεις του ότι η ψυχή είναι ανύπαρκτη και ότι ο άνθρωπος μπορεί να ερμηνευτεί αποκλειστικά ως μηχανικό σύστημα. Τις απόψεις αυτές εξέφρασε στο βιβλίο του «Ο Άνθρωπος ως Μηχανή».

Ο Άγγλος κριτικός τέχνης Τζον Ράσκιν (1819-1900) είχε σχολιάσει καυστικά την αφέλεια του ανθρώπου να πιστεύει πως διαθέτει ελευθερία:

«Η ελευθερία είναι η πιο απατηλή απ’ όλες τις απάτες. Δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα στο σύμπαν και ποτέ δεν πρόκειται να υπάρξει. Τα άστρα δεν την έχουν. Η Γη δεν την έχει. Κι εμείς οι άνθρωποι έχουμε τον αντικατοπτρισμό και την επίφασή της μόνο προς βαρύτατη τιμωρία μας».

Επίσης, ο πρωτοπόρος εφευρέτης Νίκολα Τέσλα είχε παρατηρήσει ένα είδος μηχανικότητας στις δραστηριότητες των ανθρώπων, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι επρόκειτο για «αυτόματα, που διαχειρίζονται οι δυνάμεις της Φύσης, που είναι παντού διασκορπισμένα σαν τάπες φελλού στην επιφάνεια του νερού, και που λανθασμένα δεχόμαστε ότι διαθέτουν ελεύθερη βούληση».

Μερικά χρόνια αργότερα, ο Ζακ Λοέμπ στο βιβλίο του «Η Μηχανική Άποψη της Ζωής» είχε συμπεράνει:

«Σε τελική ανάλυση, η ζωή μπορεί να εξηγηθεί αναμφισβήτητα με φυσικοχημικούς όρους. Τρώμε, πίνουμε, αναπαραγόμαστε, όχι επειδή η ανθρωπότητα έκανε μια συμφωνία πως έτσι πρέπει να γίνεται, αλλά επειδή, ως μηχανές, κατασκευασμένες, είμαστε υποχρεωμένοι να λειτουργούμε έτσι».

Πράγματι, γενικά μιλώντας, θα μπορούσαμε να παρουσιάσουμε τον άνθρωπο σαν μία καλοκουρδισμένη μηχανή.

Σχεδόν όλες οι σωματικές μας λειτουργίες γίνονται αυτόματα, η καρδιά μας χτυπά μηχανικά, αναπνέουμε χωρίς να χρειάζεται να σκεφτούμε γι’ αυτό, οι κινήσεις μας καθορίζονται από επιστημονικά εξηγήσιμες βιοχημικές αντιδράσεις. Οι διανοητικές μας λειτουργίες θα μπορούσαν επίσης να παρουσιαστούν με υπολογιστικούς όρους. Οι σκέψεις μας είναι το «software» και ο εγκέφαλός μας το «hardware», οι αισθήσεις μας είναι τα «inputs» και η συμπεριφορά μας τα «outputs».

Μετά από όλα αυτά, θέλησα να ερευνήσω ακόμη περισσότερο τις ιδέες που αφορούν στην μηχανική φύση του ανθρώπου, τους προβληματισμούς σχετικά με το πώς λειτουργεί ένα ρομπότ και πώς ένας πραγματικός άνθρωπος, τις αμφιβολίες για το ότι ο άνθρωπος στην καθημερινότητά του έχει περιοριστεί σε έναν αυτόματο διεκπεραιωτή, χωρίς αληθινή ζωή, που συμμετέχει σε μια θολή αντανάκλαση της πραγματικότητας. Συγγραφείς, φιλόσοφοι και σύγχρονοι πνευματικοί δάσκαλοι θα είναι οι οδηγοί μας σε αυτή την πορεία.

Τα Ανδροειδή του Φίλιπ Κ. Ντικ
Ο Φίλιπ Ντικ, ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας, έγραψε πολλά διηγήματα και μυθιστορήματα σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη, τα ρομπότ και τον ολοκληρωτισμό της υπερ-τεχνολογίας. Οι δυο βασικές εμμονές που διατρέχουν το έργο του μπορούν να συνοψιστούν στα ερωτήματα «τί είναι πραγματικότητα;» και «τί είναι ο αυθεντικός άνθρωπος;». Στο διασημότερο ίσως έργο του, το «Do Androids Dream of Electric Sheep?», στο οποίο βασίστηκε η γνωστή ταινία «Blade Runner», παρουσιάζει την τραγική προσπάθεια ανθρώπων και ρομπότ να βρουν μια απάντηση για τον λόγο της ύπαρξής τους.

Σύμφωνα με τον Ντικ, το περιβάλλον μας, που αποτελείται ολοένα από μηχανές, κομπιούτερ, ηλεκτρονικά συστήματα και τεχνητά κατασκευάσματα, φαίνεται ότι αρχίζει όλο και περισσότερο να ζωντανεύει ή τουλάχιστον να ημι-ζωντανεύει, και μάλιστα με τρόπους ανάλογους με τους εαυτούς μας, ενώ την ίδια στιγμή μπορεί να ανακαλύψουμε ότι εμείς, οι αποκαλούμενοι άνθρωποι, γινόμαστε άψυχοι, τεχνητοί, υπό την έννοια ότι οδηγούμαστε, ότι κατευθυνόμαστε, από ενσωματωμένους τροπισμούς.

«Τί είναι αυτό που στην συμπεριφορά μας μπορούμε να ονομάσουμε ανθρώπινο; Και τί είναι αυτό που μπορούμε να ορίσουμε ως μηχανική ή αντανακλαστική συμπεριφορά;» διερωτάται ο Ντικ, και δίνει δύο βασικές απαντήσεις. Καταρχήν, η «ανδροειδοποίηση» απαιτεί υπακοή και κυρίως προβλεψιμότητα. Όταν η αντίδραση ενός ατόμου μπορεί να προβλεφθεί με επιστημονική ακρίβεια, τότε ανοίγει και ο δρόμος για την ανδροειδή μορφή ζωής.

Αντίθετα, δεν μπορείς να μετατρέψεις έναν άνθρωπο σε ανδροειδές, αν αυτός πρόκειται να παραβιάσει τον νόμο με την πρώτη ευκαιρία. Ένας άνθρωπος παύει να λειτουργεί σαν ανδροειδές – ή ένα ανδροειδές ενεργεί σαν άνθρωπος – όταν σταματά τον προγραμματισμένο κύκλο του και διαφοροποιείται εξαιτίας μιας απόφασης. Επίσης, η διαφορά ανάμεσα στην ανδροειδή νοημοσύνη και την ανθρώπινη είναι ότι η δεύτερη μπορεί να περάσει μέσα από εμπειρίες που δεν μπορεί η πρώτη, και μέσα από αυτές μπορεί να αλλάξει, να μάθει, να εξελιχθεί. Έτσι, όταν βρεθεί μπροστά σε ένα πρόβλημα ο οργανισμός που έχει γίνει πιο ανθρώπινος συνεχίζει να παλεύει, δοκιμάζοντας την μία αντίδραση μετά την άλλη, όταν όλες οι προηγούμενες αποτυγχάνουν.

Το μεγαλύτερο κακό που μπορεί να συμβεί, κατά τον Φίλιπ Ντικ, είναι η εναπόθεση πάνω σε αυτό που κάποτε ήταν ένας ελεύθερος άνθρωπος ενός κανόνα που να τον περιορίζει να εκπληρώσει έναν σκοπό έξω από την δική του προσωπική μοίρα. Ένας άνθρωπος που έχει εκπαιδευτεί και έχει γίνει δεκτικός σε πρακτικές χειρισμού, εξοπλισμένος με μηχανισμούς, και ιδεολογικά κατευθυνόμενος.

Τα ρομπότ του Κόλιν Γουίλσον
Ο συγγραφέας Κόλιν Γουίλσον έχει γράψει πολλά βιβλία με θέμα την φιλοσοφία και το απόκρυφο. Μία από τις πιο ενδιαφέρουσες θεωρίες του υποστηρίζει ότι κάθε άνθρωπος αποτελείται από μία «σκάλα εαυτών». Όταν κάποιος ανέρχεται σε αυτή την συνειδησιακή κλίμακα, η αντίληψή του για την πραγματικότητα και η αποτελεσματικότητα χειρισμού αυτής διευρύνεται εκπληκτικά. Όμως, υπάρχει και η κατώτερη περιοχή συνειδητότητας για τον καθένα μας, την οποία δυστυχώς έχουμε συνηθίσει να χρησιμοποιούμε περισσότερο, που την ονομάζει «το ρομπότ».
Όπως γράφει ο Γουίλσον:

«ονομάζω ρομπότ τον υποσυνείδητο υπηρέτη που εκτελεί κάθε αυτόματη εργασία της καθημερινής ζωής. Το ρομπότ είναι που πληκτρολογεί αυτή την σελίδα για λογαριασμό μου, ενώ ο πραγματικός εαυτός μου σκέφτεται τί θα γράψει. Καθώς κουράζομαι, το ρομπότ αναλαμβάνει όλο και περισσότερες λειτουργίες και η πραγματικότητα ολόγυρά μου γίνεται όλο και πιο θολή. Όταν η εσωτερική μου πίεση είναι χαμηλή, το ρομπότ κυριαρχεί στην συνείδηση και η ζωή γίνεται εξωπραγματική. Αν δεχτώ περαιτέρω πιέσεις αντί να έχω το περιθώριο να χαλαρώσω, το άγχος μου κλιμακώνεται σε πανικό – είναι το ρομπότ που το γκάζι του έχει κολλήσει στο τέρμα».

Σε αυτήν την περίπτωση, μπορούμε να πούμε ότι το βασικό πρόβλημα έγκειται στην έμφυτη παθητικότητά μας, στην τάση μας να αφήνουμε το ρομπότ να ζει την ζωή μας για λογαριασμό μας. Επίσης, καθώς η ζωή μας διακατέχεται από την συνήθεια και τον αυτοματισμό, σπανίως εμφανίζεται η ανάγκη να αντλήσουμε περισσότερη ενέργεια από τα ζωτικά μας αποθέματα. Έτσι, η ενέργειά μας περιορίζεται από την συνήθεια και η καθημερινή μας ζωή κυριαρχείται βασικά από το ρομπότ.

Με αυτό τον τρόπο ένας άνθρωπος μπορεί, θεωρητικά, να περάσει ολόκληρη την ζωή του σε ένα καθαρά ρομποτικό στάδιο, απλώς αντιδρώντας σε εξωτερικούς ερεθισμούς και διεκπεραιώνοντας τον βασικό του «προγραμματισμό».

Όμως, αυτό το είδος αυτόματης αντίδρασης δύσκολα μπορεί να αποκληθεί ζωή και θυμίζει μάλλον αυτό που εννοούσε ο Τ.Σ. Έλιοτ όταν ρωτούσε «πού είναι η ζωή που χάσαμε ζώντας;». Η αλήθεια είναι ότι κατοικούμε σε μία μηχανή, η οποία ζει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής για λογαριασμό μας, αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι είναι τόσο απορροφημένοι από τις καθημερινές τους ασχολίες που δεν έχουν επίγνωση αυτής της έλλειψης ελευθερίας. Το ρομπότ, ο τέλειος υπηρέτης μας, έχει γίνει τώρα ο κύριος υποστηρικτής της οκνηρίας μας. Η επιτυχία του ανθρώπου στην επίτευξη του αυτοματισμού έχει καταντήσει πλέον το βασικό εμπόδιο στην εξέλιξή του.

Ωστόσο, είναι μέσα στις δυνατότητες του ανθρώπου να «ξυπνήσει». Να αντιληφθεί ότι κοιμάται, ότι ζει μηχανικά, έρμαιο των συγκυριών και των εσωτερικών του αντιδράσεων. Τότε θα αρχίσει να καταλαβαίνει πως ό,τι σκέφτεται, λέει και κάνει είναι σκέψεις, λόγια και πράξεις ενός «μηχανικού» ανθρώπου, και το ίδιο συμβαίνει με τα συναισθήματά του, όπως η λύπη, η χαρά κτλ.

Στην πραγματικότητα, δεν γνωρίζουμε τους εαυτούς μας, δεν γνωρίζουμε γιατί κάνουμε τα πράγματα που κάνουμε, όπως δεν γνωρίζουμε γιατί δεν κάνουμε τα πράγματα που δεν κάνουμε. Ο άνθρωπος έχει εφεύρει πολλές μηχανές και ξέρει ότι μια πολύπλοκη μηχανή απαιτεί πολύ χρόνο προσεκτικής μελέτης προτού μπορέσει να την χρησιμοποιήσει αποτελεσματικά. Κι όμως, αγνοεί να εφαρμόσει αυτή την γνώση στον εαυτό του, και ας είναι ο ίδιος η πιο πολύπλοκη μηχανή απ’ όλες όσες έχει εφεύρει.

Τελικά, μόνο όταν η ζωή πάψει να αντιμετωπίζεται μηχανικά, μόνο όταν ο άνθρωπος γίνει συνειδητός στον εαυτό του, θα μπορέσει να αντιληφθεί ότι είναι ένα ον ανολοκλήρωτο, που έχει όμως μια εν δυνάμει δυνατότητα, την δυνατότητα να αναπτύξει το Είναι του, μια δυνατότητα που απαιτεί αρκετή εξάσκηση και προσπάθεια.

Οι μηχανές του Γκουρτζίεφ
Ο Γεώργιος Γκουρτζίεφ θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένας από τους σημαντικότερους πνευματικούς δασκάλους του 20ου αιώνα. Με τις ιδέες του πρόσφερε έναν καινούριο δρόμο για την αρμονική εσωτερική ανάπτυξη του ανθρώπου, επηρεάζοντας πάρα πολλούς συγγραφείς, λόγιους, καλλιτέχνες, φιλοσόφους, αλλά και απλούς ανθρώπους.

Σύμφωνα με τον Γκουρτζίεφ, ο άνθρωπος στην συνηθισμένη του κατάσταση μοιάζει με μια μηχανή που ελέγχεται από εξωτερικές επιδράσεις. Και δεν εμφανίζει την δυνατότητα να αντισταθεί σε αυτές τις εξωτερικές επιδράσεις, την δυνατότητα να τις διακρίνει μεταξύ τους, ούτε και να μελετήσει τον εαυτό του ξέχωρα από αυτές.

Καθώς ο άνθρωπος «βλέπει» τον εαυτό του σε μία διαρκή κίνηση, έχει βαθιά ριζωμένη την πεποίθηση ότι είναι ελεύθερος να πηγαίνει όπου θέλει, ότι μπορεί να κινείται κατά την επιθυμία του, ενώ στην πραγματικότητα αντιδρά μηχανικά σε όλα. Η ιδέα ότι ο άνθρωπος χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένη, προσωπική θέληση είναι μία ψευδαίσθηση.

Η συνηθισμένη συνείδηση, λέει ο Γκουρτζίεφ, είναι καθαρά μηχανική. Δεν είναι σωστό να λέμε «εγώ σκέφτομαι», αλλά θα ήταν ακριβέστερο να λέμε «αυτό σκέφτεται».

Ο άνθρωπος δεν μπορεί να κινηθεί, να σκεφτεί ή να μιλήσει με δική του πρωτοβουλία, γιατί δεν γνωρίζει πραγματικά τον εαυτό του. Έτσι, είναι μια μαριονέττα που αόρατοι σπάγγοι την τραβούν από δω και από κει. Μοιάζει περισσότερο με έναν δίσκο γραμμοφώνου του οποίου η βελόνα έχει κολλήσει, κι έτσι επαναλαμβάνει την ίδια φράση ξανά και ξανά αντί να συνεχίσει να παίξει ολόκληρη την συμφωνία.

Ενας Κρυφός Κόσμος;

Λοιπόν… Βγείτε λίγο από την υπνωτική υποβολή στην οποία ζείτε την καθημερινότητά σας και κοιτάξτε λίγο γύρω σας. Δείτε τι συμβαίνει. Ο κόσμος πάει κατά διαόλου! Από κάθε άποψη, τα πράγματα είναι χειρότερα από ποτέ. Ο ίδιος ο πλανήτης καταστρέφεται, όλο και πιο πολύ. Μέσα σε λιγότερο από έναν αιώνα έχουμε καταστρέψει τα πάντα, έχουμε κάνει όσα κακά δεν έγιναν σε όλη την γνωστή Ιστορία του κόσμου! Και δεν το καταλαβαίνουμε! Κι εμείς οι άνθρωποι αυξανόμαστε συνεχώς, σε λίγο θα ζούμε ο ένας πάνω στον άλλον, πεινασμένοι και διψασμένοι και άρρωστοι ή μεταλλαγμένοι.

Μόνο κατά τη διάρκεια της δικής μου ζωής ως τώρα, ο πληθυσμός των ανθρώπων της Γης έχει αυξηθεί κατά δύο δισεκατομμύρια! Όταν πήγαινα στο δημοτικό σχολείο (θυμάμαι το πρώτα μαθήματα γεωγραφίας) ο παγκόσμιος πληθυσμός ήταν τέσσερα δισεκατομμύρια…και σήμερα είναι έξι! Υπολογίζεται ότι θα είμαστε 9 με 10 δισεκατομμύρια μέχρι το 2050 ή και νωρίτερα! (Και δεν σας λέω τα νούμερα του πληθυσμού των αυτοκινήτων και των εργοστασίων και των βαθμών μόλυνσης, για να μην τρομάξετε…) Το 1000 π.κ.ε. ο πληθυσμός των ανθρώπων όλου του κόσμου υπολογίζεται σε 300 εκατομμύρια!

Προσέξτε αυτό: Από το 1000 π.κ.ε. ως το 1750 μ.κ.ε. (δηλαδή σε 2.750 χρόνια) ο πληθυσμός των ανθρώπων στη Γη έγινε 800 εκατομμύρια (δηλαδή αυξήθηκε μόνο κατά 400 εκατομμύρια)! Από το 1750 ως το 1950, (δηλαδή μέσα σε 200 χρόνια), ο πληθυσμός των ανθρώπων έγινε 2,5 δισεκατομμύρια! Κι από το 1950 μέχρι το 2009, (δηλαδή μέσα σε 60 σχεδόν χρόνια), ο παγκόσμιος πληθυσμός έγινε 6 δισεκατομμύρια! Και σε 40 χρόνια από σήμερα θα γίνει 9-10 δισεκατομμύρια! Με αυτόν τον ρυθμό, όλα δείχνουν ότι το 2180, οι άνθρωποι θα είναι 20 δισεκατομμύρια!

Και, άραγε, μπορείτε να φανταστείτε σε τί κόσμο –αν θα υπάρχει ακόμη κόσμος– θα ζουν αυτά τα 20 δισεκατομμύρια; Και τί είδους άνθρωποι θα είναι; (Αν θα υπάρχουν άνθρωποι τότε, και, φυσικά, αν υπάρχουν, αν θα είναι ακόμη άνθρωποι). Έχουμε ήδη καταδικάσει τα δισέγγονά μας να ζήσουν στην κόλαση. Αλλά, τι λέω; Οι περισσότεροι από εμάς ζούμε ήδη στην κόλαση! Τα παιδιά μας θα ζήσουν σε κόλαση χειρότερη από τη δική μας, τα εγγόνια μας σε ακόμη χειρότερη κόλαση, και δεν μπορούμε να φανταστούμε την κόλαση στην οποία θα ζουν τα δισέγγονά μας! Και αυτό, αν θα ζουν…

Αυτόν τον κόσμο, τον ταλαιπωρημένο και μολυσμένο και τον όλο και περισσότερο κατεστραμμένο, τον πακτωμένο από ανθρώπους, τον ματωμένο, τον στερημένο, τον γεμάτο παράνοια και κακία, τον κυβερνούν και τον εκμεταλλεύονται συγκεκριμένοι άνθρωποι, οι οποίοι είναι λιγότεροι από το 1% του πληθυσμού του κόσμου, και είναι οι μόνοι που απολαμβάνουν πλήρως τα πλούτη και την δύναμη και τις γνώσεις του κόσμου. Είναι αυτοί που ελέγχουν τον κόσμο μας και τις κοινωνίες μας. Το δικό τους κουμάντο είναι αυτό που μάς έχει φέρει σε αυτήν την κατάσταση. Αυτοί και ο υπερπληθυσμός είναι οι υπαίτιοι της καταστροφής του κόσμου. Κι όμως, ζούνε και αυτοί στον ίδιο κόσμο μ’ εμάς(!)(;) Μα, άραγε, γιατί δεν νοιάζονται καθόλου –μα καθόλου!– για τον κόσμο; Για εμάς δεν νοιάζονται, νοιάζονται μόνο για τον εαυτό τους, αλλά…σε ποιον κόσμο θα ζει ο εαυτός τους έτσι όπως τον καταντήσανε; Και τα δικά τους εγγόνια σε ποιον κόσμο θα ζουν; Δεν θα ζουν στον ίδιο κόσμο με εμάς, στον ίδιο κόσμο με τα δικά μας εγγόνια;

Λοιπόν, έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι δεν σκοπεύουν να ζουν στον ίδιο κόσμο μ’ εμάς, γι’ αυτό και δεν τους νοιάζει, γι’ αυτό και το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι ό,τι προλάβουν ν’ αρπάξουν. Και, μάλιστα, τους βλέπω να βιάζονται! Γιατί ξέρουν ότι το πάρτυ εδώ δεν θα κρατήσει για πολύ ακόμη…

Έχω καταλήξει στο –ευφάνταστο θα το χαρακτηρίσουν κάποιοι– συμπέρασμα ότι σχεδιάζουν να την κοπανήσουν! Θα μού πείτε, πώς και πού να πάνε; Κι εγώ πρέπει να σάς υπενθυμίσω ότι είναι τόσα μα τόσα πολλά αυτά που δεν ξέρουμε. Τόσα πολλά αυτά που γίνονται πίσω από την πλάτη μας, κάτω από τη μύτη μας, πέρα από τα μάτια μας, έξω από το δικό μας υπνωτισμένο και προβληματισμένο μυαλό, πέρα από τις γνώσεις μας. Έχουμε τόσο μεγάλη άγνοια για το τι ξέρουν αυτοί και για το τι κάνουν!

Ξέρω ότι ανάμεσα στους αναγνώστες μου υπάρχουν παράξενα μυαλά που τώρα θα σκέφτονται τις υπόγειες βάσεις, τα κούφια βουνά, τους τεχνητούς ή φυσικούς υπόγειους κόσμους, την Κούφια Γη, τους βυθούς των θαλασσών, την στρατόσφαιρα, ή, παράλληλες πραγματικότητες, εναλλακτικά σύμπαντα, άλλες διαστάσεις, ταξίδια στον χρόνο, κλπ, κλπ. Δεν έχω τον χώρο εδώ για να εξετάσω όλα αυτά τα σενάρια, γι’ αυτό και θα σχολιάσω μόνο το σενάριο που περιλαμβάνει απλώς άλλους πλανήτες. (Όχι αναγκαστικά στο διάστημα…)

Θέλουμε να ζήσουμε σε άλλους πλανήτες;
Λοιπόν, αν –λέω, αν– οι πλανήτες αυτοί δεν έχουν τις κατάλληλες συνθήκες ζωής (γιατί τελικά μπορεί και να τις έχουν. Βλέπετε, αλλιώς μάς τα έλεγαν παλαιότερα και αλλιώς μας τα λένε τώρα), τότε έχουμε δύο επιλογές: ή να μεταλλάξουμε εκείνο τον όποιο πλανήτη ώστε να έχει τις κατάλληλες συνθήκες ζωής για εμάς (για «εμάς», ποιούς;), ή να μεταλλάξουμε τον εαυτό μας για να μπορεί να ζει στις συνθήκες εκείνου του πλανήτη. Αναλογιστείτε αυτές τις δύο επιλογές. Ποια από τις δύο είναι πιο εφικτή;

Αν είστε σωστά ενημερωμένοι θα ξέρατε ότι είναι η δεύτερη: να μεταλλάξουμε τον εαυτό μας για να προσαρμοστεί στις δεδομένες συνθήκες. Τώρα, πώς θα προσαρμοστούμε; Υπάρχουν δύο τρόποι, ο τεχνολογικός και ο βιολογικός. Δηλαδή, ή να το κάνουμε με μηχανήματα, θόλους, στολές, βάσεις, σκάφη, κλπ, ή να το κάνουμε επεμβαίνοντας βιολογικά στο ανθρώπινο σώμα. Χμ, ο τεχνολογικός και ο βιολογικός τρόπος… Και –ωπ!– τί θα λέγατε για τον «Βιο-Τεχνολογικό» τρόπο;…

Πολύ πιο σύντομα απ’ ό,τι γενικά πιστεύεται, θα καταστεί δυνατό –αν δεν έχει γίνει ήδη– π.χ. να εμβολιάσουμε τους γενετικούς πυρήνες ενός αλόγου με στοιχεία παρμένα από τους πυρήνες ενός πτηνού, για να προγραμματίσουμε τη γέννηση αλόγων με φτερούγες. Μ’ αυτόν τον τρόπο, ο ειδικός της γενετικής θα δημιουργήσει έναν πραγματικό Πήγασο. (Παρένθεση. Χμ, κι αν αυτοί οι Πήγασοι –όπως και η όλη γενική «μυθολογική» εμμονή σε όλο τον αρχαίο κόσμο για «μικτά» όντα– υπήρχαν στο μακρινό παρελθόν, άραγε, ποιοι ήταν οι «ειδικοί της γενετικής» που τους έφτιαξαν;… Κλείνει η παρένθεση).

Κι αν σας φαίνεται παράξενο αυτό με τον Πήγασο, ω, είναι απλά ένα μικρό παράδειγμα. Πρέπει να μάθετε ότι είναι δυνατοί ακόμη πιο παράξενοι συνδυασμοί. Όπως λένε και μερικά «αστειάκια» που κυκλοφορούν αυτή την εποχή στους κλειστούς επιστημονικούς κύκλους: Διασταύρωση ταχυδρομικού περιστεριού και παπαγάλου για να μεταφέρει προφορικά το μήνυμα. Διασταύρωση μύγας και πυγολαμπίδας ώστε να μπορείτε να χτυπάτε τις ενοχλητικές μύγες στο σκοτάδι. Διασταύρωση αγελάδας και καμηλοπάρδαλης ώστε αυτό το νέο παράξενο ζώο να βόσκει στο χωράφι του γείτονα σας αλλά να το αρμέγετε στο δικό σας χωράφι. Διασταύρωση μιας ξανθιάς σεξοβόμβας με μια καλή μαγείρισσα γιατί οι ξανθιές σεξοβόμβες δεν ξέρουν να μαγειρεύουν… (Και, έχουμε κανένα νεώτερο από τις εξελίξεις του Κλονισμού; Γιατί δεν έχουμε;).

Οι «ειδικοί της γενετικής» θα επιτύχουν πολύ σύντομα –αν δεν το έχουν ήδη επιτύχει– να τροποποιήσουν τα γονίδια ενός φυτού με τέτοιο τρόπο ώστε να παράγει ασπιρίνη, ή να κάνουν αλλαγές στη γενετική μάζα μιας αγελάδας ώστε το γάλα της να περιέχει αντιβιοτικά. Ίσως αυτή τη στιγμή που μιλάμε –λέω, ίσως– να έχουν δημιουργηθεί θηλαστικά ζώα που είναι ικανά να ζουν στον πολύ αραιό αέρα των βουνών, ή μέσα στο νερό, ή σε διοξείδιο του άνθρακα, ή στη στρατόσφαιρα, ή ίσως –λέω, ίσως– και σε άλλους πλανήτες. (Όχι αναγκαστικά στο διάστημα…)

Και να θυμάστε πάντα ότι έγιναν και θα γίνουν πολλές «μεταλλάξεις» στον κόσμο μας για να εξυπηρετηθούν μάλλον ποταποί σκοποί παρά υψηλά ιδανικά. Εκτός, βέβαια, αν υπάρχουν και κάποια υψηλά ιδανικά για τα οποία δεν είστε ενημερωμένοι. Πώς το λένε …δεν σας τα είπε ποτέ κανείς και δεν τα ξέρετε. Υπάρχουν τόσα μα τόσα πολλά πράγματα που δεν ξέρουμε! Και …αν τα ξέρουν κάποιοι …αυτά που δεν ξέρουμε …ποιοί είναι αυτοί;

Αυτοί που ξέρουν πράγματα που δεν ξέρουμε, απλώς τα ξέρουν; Ή μήπως «κάνουν» και κάτι με αυτά που ξέρουν, το οποίο επίσης εμείς δεν το ξέρουμε; Και αν αυτό το κάτι ως δράσεις έχει επηρεάσει ένα σωρό πράγματα στον κόσμο μας, με αλυσιδωτές αντιδράσεις, μπορεί να έχει φτάσει στο σημείο να έχει δημιουργήσει στον κόσμο έναν …παρα-κόσμο! Δηλαδή, μπορεί να υπάρχει ένας ολόκληρος κόσμος που δεν τον ξέρουμε. Μα …δεν τον είδα πουθενά στη γειτονιά μου! Μπα, άστο καλύτερα, μπήκαμε βαθιά στη σφαίρα του Φανταστικού…

Διαστρική Νοημοσύνη
Το άστρο τύπου-G, ο Ήλιος μας, είναι ένα μικρό και συνηθισμένο άστρο, ένα μονάχα ανάμεσα σε πολλά δισεκατομμύρια ήλιους, που αποτελούν απλώς τον Γαλαξία μας. Ο Γαλαξίας μας δεν είναι και τόσο αξιόλογος, είναι απλώς ακόμη ένας ανάμεσα σε τρισεκατομμύρια άλλους γαλαξίες, που βρίσκονται διάσπαρτοι στο ανυπολόγιστο χάος του διαστήματος. Αυτήν τη στιγμή, εδώ που καθόμαστε, βρισκόμαστε τόσο μακριά από το κέντρο του Γαλαξία μας, σε κάποια απόμερη γωνιά του, ώστε το φως (ταξιδεύοντας με 186.000 μίλια το δευτερόλεπτο) χρειάζεται κάπου 30.000 χρόνια για να φτάσει σε μάς από εκεί. Ζούμε πάνω σ’ έναν κόσμο ανάμεσα σε αναρίθμητους άλλους, σε έναν κόκκο άμμου στην αχανή αμμουδιά του Σύμπαντος. Δεν ξέρουμε σχεδόν τίποτε για την φύση του χώρου και του χρόνου και για τις διαστάσεις τους, για το μυστήριο της συνείδησης και για το θαύμα της νοημοσύνης και του πολιτισμού. Στην κοσμική προοπτική, δεν υπάρχει απολύτως κανένας λόγος για να νομίζουμε μέσα στη στιγμιαία αφέλεια μας (έναν πολιτισμό που είναι ένα χιλιοστό του δευτερολέπτου για την πλανητική εξέλιξη) ότι είμαστε οι πρώτοι, ή οι τελευταίοι, ή οι καλύτεροι.

Πιστεύω πως είναι σωστό να συμφωνήσει κανείς με όλους εκείνους τους σύγχρονους διανοητές, που μιλούν για έναν τεράστιο αριθμό διαφορετικών ζωικών ειδών από εξωγήινα περιβάλλοντα. Κάποιος δεν έχει παρά να ρίξει μια ματιά στον απίστευτο αριθμό ζωικών όντων που υπάρχουν απλώς στο δικό μας πλανήτη. Και παρ’ όλο που ο άνθρωπος δεν είναι το μόνο νοήμων ζωικό είδος στη Γη, είναι το κυρίαρχο, για πολλούς λόγους. Κατά την γνώμη μου, ο πιο σημαντικός απ’ αυτούς είναι ότι ο άνθρωπος κατέχει την τέχνη του Κώδικα Επικοινωνίας, δηλαδή της ομιλίας και της γραφής, άρα της μετάδοσης της γνώσης, άρα της συλλογικής εξέλιξης και του πολιτισμού.

Α, κι υπάρχουν αμέτρητα δισεκατομμύρια άλλοι γαλαξίες εκεί έξω, κάτι που κάνει τον γράφοντα να μοιάζει σαν κάτι απείρως μικρότερο από μια ψείρα. Αν π.χ. αυτό το περιοδικό που διαβάζεις τώρα, είναι το γνωστό Σύμπαν, φαντάσου ότι τότε εσύ κατοικείς κάπου μέσα στην τελεία αυτής της πρότασης.

Για να κατανοήσουμε τα νοήμονα όντα στη Γη και στο Σύμπαν, πρέπει πάνω από όλα να βρούμε έναν ορισμό του τί ακριβώς εννοούμε όταν λέμε «Νοημοσύνη». Ψάχνοντας να βρω έναν όσο πιο ψύχραιμο και περιφραστικό ορισμό, καταλήγω ότι ίσως θα μπορούσαμε να πούμε: Η Νοημοσύνη είναι ένας καλύτερος τρόπος αντίδρασης στο περιβάλλον, ένας καλύτερος τρόπος προσαρμογής, η καλύτερη επεξεργασία των δεδομένων και η καλύτερη προσαρμοστικότητα, ενώ η βασική λειτουργία της είναι η περιέργεια, η επικοινωνία, η έμπνευση και η δημιουργική φαντασία. Μάλλον αυτό εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος είναι περισσότερο ή λιγότερο νοήμων.

Με ποιόν τρόπο ένα ζωικό είδος φτάνει στη Νοημοσύνη; Και γιατί; Είναι η Νοημοσύνη των όντων, ένα ενδιάμεσο «υβριδικό» στάδιο για μια πολύ ανώτερη κατάσταση; Μπορεί η Νοημοσύνη να μεταδοθεί σαν «ιός» μέσα στο Σύμπαν; Είναι η ανθρώπινη νοημοσύνη εξωγήινης προέλευσης; Είναι η Νοημοσύνη ένα φαινόμενο το οποίο προβλέπεται φυσικά από τους γνωστούς νόμους του Σύμπαντος; Ή μήπως η ύπαρξη της οφείλεται σε κάποιου είδους «τεχνητή» παρέμβαση; Παρέμβαση από ποιόν; Πόσα είδη Νοημοσύνης θα μπορούσαν να υπάρχουν μέσα στο άπειρο Σύμπαν μας;  Νομίζω πως αυτά είναι τα πιο σημαντικά ερωτήματα που πρέπει να μάς απασχολούν, αν θέλουμε να εξετάζουμε σοβαρά το πολυσύνθετο ζήτημα της γήινης και της εξωγήινης ζωής και νοημοσύνης.

Κάτι που είχε πει ο Έριχ Φον Νταίνικεν: «Πιστεύω ότι το μήνυμα είναι σαφές: Η Νοημοσύνη πρέπει να διασπαρθεί στο Σύμπαν. Οι εξωγήινοι πολιτισμοί για τους οποίους μιλάμε, μεταδίδουν μέσω της επιρροής τους την Νοημοσύνη σε κάθε πλανήτη που έχει πιθανότητα εμφάνισης και διατήρησης ζωής. Έτσι, η Νοημοσύνη, η ευφυία, απλώνεται σε όλο το Σύμπαν. Μονάχα αν έχεις νοημοσύνη, στο χώρο και στο χρόνο, μπορείς να αρχίσεις την εξερεύνηση και την επικοινωνία. Ας πούμε, φαντάσου ότι στο Σύμπαν υπάρχει μονάχα μία ευφυής μορφή ζωής. Ας της δώσουμε τον αριθμό 1. Λοιπόν, το 1 έχει Νοημοσύνη. Το 1 θέλει να ξέρει αν εδώ στον κόσμο μας, στο 2, υπάρχει επίσης νοήμων ζωή, θέλει να εξερευνήσει το 2. Για να το ανακαλύψουν, παίρνουν ένα διαστημοσκάφος για να πάνε εκεί. Αλλά ανάμεσα στο 1 και στο 2, η απόσταση μπορεί να είναι 30 έτη φωτός.

Η απόσταση είναι τόσο μεγάλη, που δεν ξέρουν αν όταν το διαστημικό πλήρωμα θα επιστρέψει, το 1 θα υπάρχει ακόμη. Μπορεί το 1 να έχει καταστραφεί. Τώρα, αν στο 2 υπάρχει νοήμων μορφή ζωής, τότε μπορούν να επικοινωνήσουν μαζί της. Αλλά αν στο 2 δεν υπάρχει νοήμων ζωή, τότε αρχίζουν οι 1 να δημιουργούν στο 2 νοήμονα ζωή με τεχνητή μετάλλαξη! Γιατί ξέρουν ότι, σε μερικές χιλιάδες χρόνια, το 2 θα έχει πια αρκετή νοημοσύνη και θα πάει με τη σειρά του στο επόμενο ηλιακό σύστημα, στο νούμερο 3, ενώ στο μεταξύ το νούμερο 1 έχει ήδη πάει στο 4 ή 5. Και ούτω καθεξής. Έπειτα από μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο έχουμε το φαινόμενο της χιονοστιβάδας.

Η χιονόμπαλα κατρακυλά και γίνεται τεράστια χιονοστιβάδα. Η χιονοστιβάδα διασπάται και δημιουργεί κι άλλες χιονοστιβάδες. Και αυτό πρέπει ήδη να συμβαίνει σε ένα συγκεκριμένο ειδικό τμήμα του Γαλαξία μας. Αυτός ίσως να είναι ο λόγος για τον οποίον ξεκίνησαν όλα. Να διασπείρουν Νοημοσύνη σε ένα συγκεκριμένο τμήμα του Γαλαξία. Γιατί μόνο όταν έχεις διαφορετικές μορφές ζωής σε διαφορετικούς κόσμους, όταν υπάρχει διάσπαρτη Νοημοσύνη στο χώρο και στο χρόνο, μπορείς να επικοινωνήσεις μαζί τους και να μάθεις περισσότερα για το Σύμπαν. Πρέπει να σπείρεις για να πάρεις τον καρπό… Ίσως εκεί έξω στο Σύμπαν να είναι κάτι σαν θρησκεία η διασπορά Νοημοσύνης…»

Ας μη βάλω στην εξίσωση την πιθανή ύπαρξη πολλών διαστάσεων, και άρα πολλών παράλληλων συμπάντων. Είναι γνωστό ότι η Γη είναι πολύ νεότερη από το ίδιο το Σύμπαν. Αν κάπου αλλού στο Σύμπαν υπάρχει επίσης η δυνατότητα εμφάνισης ευφυούς ζωής, τότε αυτή θα έχει ήδη εμφανιστεί πριν από τη ζωή στη Γη και άρα θα είναι πιο αναπτυγμένη από τη δική μας. Μάλιστα, αρκεί να αναλογιστούμε το τεράστιο μέγεθος του Γαλαξία μας μονάχα, αλλά και την πληθώρα των κόσμων που φιλοξενεί (ο παρ’ όλα αυτά, μικρός Γαλαξίας μας έχει περίπου 200 δισεκατομμύρια άστρα), και τότε γίνεται απόλυτα λογικό ότι πολλά τέτοια ευφυή είδη ζωής είναι πολύ πιθανό να μας επισκέφθηκαν σε κάποια στιγμή της γήινης Ιστορίας. Και όλα δείχνουν ότι σιγά-σιγά πλησιάζει ο καιρός που θα κάνουμε το ίδιο κι εμείς.

Ο πλανήτης μας και η ζωή του, συνεχίζει να διατρέχει τον άμεσο κίνδυνο αυτοκαταστροφής, αλλά από την άλλη, θεωρώντας ότι θα τα καταφέρουμε να ξεπεράσουμε τις πρώτες δεκαετίες του νέου αιώνα χωρίς να συμβεί τίποτε παράξενο, τελικά ίσως θα περάσουμε στην περιπέτεια του αποικισμού άλλων πλανητών, αρκεί βέβαια να μπορέσουμε να λύσουμε ειρηνικά τις οικονομικές, στρατιωτικές και πολιτικές διαφορές μας. Φαίνεται να υπάρχει ένα αναπόφευκτο δεδομένο στην τεχνολογική ανάπτυξη ενός νοήμονος ζωικού είδους: ανακαλύπτει την ίδια στιγμή την τεχνολογία για διαστρικές επικοινωνίες και την τεχνολογία της πιθανής αυτοκαταστροφής του. Βρίσκεται πάντα μπροστά σ’ αυτές τις δύο επιλογές.

Είναι λογικό, συνήθως να διαλέγει να αυτοκαταστραφεί, στην προσπάθεια του να επιλύσει δραστικά τις διαφορές που δημιουργούνται στα μέλη του. Αυτοί που θα τα καταφέρουν να ξεπεράσουν τις διαφορές τους και να αποφύγουν την αυτοκαταστροφή, είναι επίσης αρκετά λογικό κάποια στιγμή να βρουν τους εαυτούς τους ως μέλη μιας διαστρικής ή ακόμη και διαγαλαξιακής κοινότητας.  Και, άραγε, μας παρακολουθούν;

Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Η ΟΜΗΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΕΠΗ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ, Τα δεδομένα από τον κόσμο των νεκρών

Ο τρόπος με τον οποίο κηδεύονται ένας άνδρας, μια γυναίκα, ή ένα παιδί μπορεί να αποκαλύψει πολλά στοιχεία για την κοινωνική τους θέση. Πολλές φορές, μάλιστα, φαίνεται πως η φροντίδα για την ταφή ενός προσώπου αποτελεί θεσμοποιημένη, θρησκευτικά ή κοινωνικά, υποχρέωση των ζωντανών με πράξεις που έχουν ως τελικό αποδέκτη τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνικής ομάδας, υπογραμμίζοντας ή ακόμα και συσκοτίζοντας υπαρκτές κοινωνικές ανισότητες. Το κοινωνικό status, δηλαδή η ύπαρξη κοινωνικής διαστρωμάτωσης, οι μορφές εξουσίας ή η θέση και ο ρόλος των φύλων και των παιδιών σε μια κοινωνία αποκαλύπτονται, πολλές φορές, με αυτόν τον τρόπο για τις κοινωνίες για τις οποίες δεν υπάρχουν γραπτές πηγές.

 

Στα μυκηναϊκά χρόνια υπήρχαν πολλά είδη τάφων (Γαλανάκης 2006). Οι πρώιμοι (17ος-16ος αι. π.Χ.), κάθετοι λακκοειδείς, συνιστούν την πρώτη και παλαιότερη κατηγορία. Οι αντίστοιχοι των Μυκηνών, οι ταφικοί περίβολοι Α και Β, αποδόθηκαν στην ηγεμονική τάξη που σχετίζεται με την ίδρυση της μυκηναϊκής δυναστείας, παρότι οι τάφοι αυτοί δεν μπορούν να συσχετιστούν, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, με κάποιο συγκεκριμένο ανάκτορο καθώς αυτό που υπάρχει στη μυκηναϊκή ακρόπολη ανήκει σε μεταγενέστερα μυκηναϊκά χρόνια. Τα κτερίσματα που συνόδευαν τους νεκρούς -άντρες, γυναίκες και κάποια βρέφη- των τάφων αυτών παραπέμπουν με τον πλούτο τους, καθώς κυριαρχούν τα πολύτιμα και εξωτικά υλικά όπως ο χρυσός, το ασήμι, το ελεφαντόδοντο, η ορεία κρύσταλλος κ.ά., σε μια ομάδα ανθρώπων με εξέχουσα κοινωνική θέση.

 

Τα χρυσά νεκρικά προσωπεία προσδίδουν μια αναμφισβήτητη ιδιαιτερότητα στους νεκρούς και δίνουν μια έστω και σχηματική εικόνα του προσώπου τους. Το ίδιο συμβαίνει και με τα προσωπεία από ήλεκτρο. Το λεγόμενο προσωπείο του Αγαμέμνονα, που βρήκε ανασκάπτοντας τον ταφικό περίβολο Α ο Ε. Σλήμαν, είναι το πιο γνωστό ανάμεσά τους. Πολύ σύντομα, βέβαια, αποδείχθηκε πως δεν επρόκειτο για τη νεκρική μάσκα του μυθικού βασιλιά, αφού και αν ακόμα ήταν ιστορικό πρόσωπο ο ομηρικός ήρωας θα είχε ζήσει 400 με 500 χρόνια αργότερα, αφού οι τάφοι του περιβόλου α χρονολογήθηκαν στα τέλη του 17ου, αρχές του 16ου αι. π.Χ.

 

Η βασική διαφοροποίηση των γυναικών και των παιδιών σε σχέση με τους ενήλικες άντρες που βρέθηκαν ενταφιασμένοι στους ταφικούς περιβόλους είναι ότι η μεταθανάτια φροντίδα τους δεν περιλαμβάνει τις τιμές που αποδίδονται σε έναν πολεμιστή. Συνοδεύονται, πάντως, από εξίσου σημαντικά κτερίσματα. Οι γυναίκες κτερίζονται με αγγεία, κυρίως, αλλά και με κοσμήματα και άλλα είδη καλλωπισμού. Τα σώματα των παιδιών, εξάλλου, καλύπτονται με χρυσές επενδύσεις. Είναι, όμως, γεγονός ότι δεν υπάρχουν άλλα, πολλά παραδείγματα, παρόμοιων ή και διαφορετικών τάφων, αυτής της περιόδου ώστε να μελετηθούν συγκριτικά τα ευρήματά τους και τα ταφικά έθιμα με τα οποία αυτά συνδέονται για να εξαχθούν, τελικά συμπεράσματα για την κοινωνική θέση των νεκρών, όσο αυτοί ήταν ζωντανοί.

 

Από τα παραπάνω δεδομένα προκύπτουν δύο διαπιστώσεις όσον αφορά την κοινωνική δομή και οργάνωση της περιόδου, που παρουσιάζουν ενδιαφέρον. Πρώτον, οι πολλαπλές ταφές που πραγματοποιούνται στους πρώιμους αυτούς κάθετους λακκοειδείς τάφους των Μυκηνών παραπέμπουν στην ύπαρξη κάποιας οικογενειακής ή φυλετικής συγγένειας ανάμεσα στους νεκρούς, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από τις νεότερες έρευνες με βάση την ανθρωπολογική μελέτη των σκελετικών ευρημάτων (βλ. Castleden 2005: 66-69). Η εύρεση, επιπλέον, πλούσιων κτερισμάτων, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν αντικείμενα από εξωτικά υλικά ή/και με ποικίλο συμβολικό περιεχόμενο έχουν, προφανώς, τη σημασία τους. Σχετίζονται, πιθανόν, με τον «ηρωικό» χαρακτήρα των νεκρών. Είναι εμφανής η πρόθεση να τονιστεί ή να αυξηθεί το κύρος τους, ενώ αφήνουν ενδείξεις για την ύπαρξη κάποιας μορφής, πιθανής προγονολατρείας ή και «ηρωολατρείας». Έτσι κι αλλιώς, πάντως, οδηγούν στην υπόθεση ότι οι παραπάνω νεκροί αποτελούν μια ομάδα με ξεχωριστή ταυτότητα η οποία υποδηλώνεται σε κάθε περίπτωση, επειδή, προφανώς, θεωρείται, από αυτούς που φροντίζουν για την ταφή τους, ότι τους διαφοροποιεί από τους υπόλοιπους σύγχρονούς τους ανθρώπους.

 

Στους επόμενους αιώνες της άνθησης του μυκηναϊκού πολιτισμού (14ος και 13ος αι. π.Χ.) κυριαρχούν δύο είδη τάφων: ο θολωτός και ο θαλαμοειδής. Ο κανόνας είναι οι τάφοι αυτοί να υποδέχονται πολλαπλές ταφές. Συναντώνται, όμως και κάποιες ατομικές. Οι νεκροί κατά κανόνα ενταφιάζονται, ενώ το έθιμο της καύσης των σωμάτων, κύρια συνήθεια στα ομηρικά έπη, δεν είναι και πολύ συχνό. Παλαιότερα ήταν πολύ συνηθισμένο να θεωρείται ότι οι θολωτοί τάφοι είναι βασιλικοί και ότι οι θαλαμοειδείς ανήκουν σε μια μεσαία τάξη, η οποία αντιπροσώπευε κάποια μορφή στρατιωτικής αριστοκρατίας. Τα κτερίσματα των τάφων οδήγησαν τους ερευνητές να συνδέσουν τους περισσότερους από αυτούς με «πολεμιστές» ή με άνδρες που θάβονταν ως «πολεμιστές» (Whittle 2002). Και στη μία και στην άλλη περίπτωση, πάντως, φαίνεται πως εκείνη την εποχή η έννοια του «πολεμιστή» συνοδεύεται από πολύ μεγάλο κύρος, καθώς και μεταθανάτια φήμη.

 

Χαρακτηριστικό παράδειγμα ανάλογων κτερισμάτων προσφέρουν οι 16 θαλαμοειδείς τάφοι από τα Δενδρά στην Αργολίδα. Το νεκροταφείο αυτό συνδεόταν, προφανώς με την ακρόπολη της Μιδέας, την τρίτη σε σημασία οχυρωμένη μυκηναϊκή ακρόπολη στην Αργολίδα της Πελοποννήσου, μετά τις Μυκήνες και την Τίρυνθα. Ένας από τους πιο πλούσια κτερισμένους τάφους στα Δενδρά είναι ο τάφος 12, ο γνωστός και ως «τάφος της πανοπλίας», ο οποίος και χρονολογείται στα πρώιμα μυκηναϊκά χρόνια, γύρω στο 1400 π.Χ. Τα ευρήματά του εκτίθενται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ναυπλίου. Ξεχωρίζει ανάμεσά τους μια πλήρης μυκηναϊκή πανοπλία. Η πανοπλία αυτή αποτελείται από ξεχωριστά και συνενωμένα μεταξύ τους χάλκινα κομμάτια που δημιουργούν τον θώρακα, το τμήμα που προστατεύει τη μέση, την κοιλιά και τα πλευρά, τις επωμίδες, καθώς και την περιοχή του λαιμού.

 

Αξιοσημείωτο είναι το κράνος από δόντια κάπρου που ταιριάζει απόλυτα με το κράνος, το οποίο περιγράφει ο Μηριόνης στον Οδυσσέα, στην Ιλιάδα. Το κράνος της Ιλιάδας αποτελεί, προφανώς, ένα πολύτιμο αντικείμενο, στη «βιογραφία» του οποίου περιλαμβάνεται τόσο η αρπαγή του όσο και η κυκλοφορία του ως δώρου, ανάμεσα σε σημαντικά πρόσωπα της εποχής.

 

Και ο Μηριόνης έδωκε φαρέτραν του Οδυσσέως

τόξον και ξίφος. Κι έπειτα την κεφαλήν με κράνος

δερμάτινο του εσκέπασε, σφικτά στερεωμένο

μέσα σε πάμπολλα λουριά, κι είχε μαλλί στο βάθος,

και χοίρου δόντια σύμπυκνα λευκά το περιδέναν.

Τούτο είχε κλέψ' ο Αυτόλυκος στην Ελεώνα, οπόταν

του Ορμενίδη Αμύντορος ετρύπησε το δώμα.

Στην Σκάνδειαν του Αμφιδάμαντος, κατοίκου των Κυθήρων

το 'στειλε αυτός κι ενθύμημα στον Μόλον της ξενίας

ο Αμφιδάμας το 'δωκε. Και στον υιόν του ο Μόλος

τον Μηριόνην τ' άφησε. Και αυτό το κράνος ήταν

που έζωσε το μέτωπον του θείου Οδυσσέως.

(Ιλιάδα Κ 260-271)

 

Η εύρεση μαζί με την πανοπλία χάλκινων σκευών, μια λεκανίδας, μιας πρόχου και μιας κωνικής φιάλης με στόμιο, αλλά και πήλινων αγγείων ολοκληρώνουν την εικόνα των κτερισμάτων που συνόδευαν έναν «πολεμιστή» της μυκηναϊκής εποχής. Τα συνοδευτικά αυτά κτερίσματα υποδηλώνουν, προφανώς, μαζί με τον οπλισμό του, ποιά αντικείμενα συμβόλιζαν την ιδιαίτερη θέση που κατείχε αυτός στη μυκηναϊκή κοινωνία, αλλά και κάποιες συγκεκριμένες ασχολίες με τις οποίες καταγίνονταν οι ομηρικοί πολεμιστές.

 

Τι συνέβαινε, όμως, με τις γυναίκες; Τα ευρήματα από ένα νεκροταφείο εκτός της ηπειρωτικής Ελλάδας, η οποία θεωρείται και το «κέντρο» του μυκηναϊκού πολιτισμού, είναι διαφωτιστικά για τις γυναίκες της υψηλής κοινωνίας. Στο Φουρνί των Αρχανών, κοντά στην Κνωσό της Κρήτης, ανακαλύφθηκε ένα νεκροταφείο με σημαντική διάρκεια χρήσης που ξεπερνούσε τα 1000 χρόνια, από το 2400 μέχρι το 1200 π.Χ. περίπου. Κατά τον 14ο αι. π.Χ. στο συγκεκριμένο νεκροταφείο παρατηρούνται μυκηναϊκά έθιμα ταφής τα οποία συσχετίζονται προφανώς με την «κατάληψη» της Κρήτης από τους Μυκηναίους, η οποία θεωρείται περίπου δεδομένη για τη γειτονική Κνωσό και σχεδόν σίγουρη για ένα ανάλογο της Κνωσού ανάκτορο που βρέθηκε στις ίδιες τις Αρχάνες (Σακελλαράκης & Σακελλαράκη 2002: 24-65). Ένας μυκηναϊκός ταφικός περίβολος που βρέθηκε στις Αρχάνες και που μοιάζει με τους αντίστοιχους Ταφικούς Περιβόλους Α και Β των Μυκηνών περικλείει αρκετές ταφές σε λάκκους, οι οποίες συνοδεύονται από μυκηναϊκού τύπου κτερίσματα, ενώ πιθανολογείται και η απότιση κάποιου είδους λατρείας προς τους νεκρούς.

 

Περισσότερες πληροφορίες για τα ταφικά έθιμα σε σχέση με τις γυναίκες της «υψηλής» κοινωνίας προσέφερε ο Θολωτός Τάφος Α των Αρχανών, ο οποίος χρονολογείται στο πρώτο μισό του 14ου αι. π.Χ. και είναι ο καλύτερα διατηρημένος θολωτός τάφος της Κρήτης. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως έχει ένα πλευρικό δωμάτιο, μια ιδιομορφία που συναντάται, επίσης, μόνο σε δύο περιπτώσεις, στη μυκηναϊκή ηπειρωτική Ελλάδα, στους λεγόμενους «Θησαυρό του Ατρέα» στις Μυκήνες και «Θησαυρό του Μινύου» στον Ορχομενό της Βοιωτίας. Στο εν λόγω δωμάτιο υπήρχε μόνο μια ταφή μέσα σε μια πήλινη σαρκοφάγο, σε μια νεκροθήκη δηλαδή, η οποία με βάση τα αντικείμενα που τη συνόδευαν -όπως για παράδειγμα, ανάμεσά τους, ένα μοναδικό σύνολο από δέκα χάλκινα αγγεία διαφόρων τύπων, σφραγιστικά χρυσά δαχτυλίδια και κοσμήματα από διάφορες ύλες- αποδόθηκε από τους ανασκαφείς σε μια βασίλισσα ή πριγκίπισσα η οποία πρέπει να είχε και κάποιο ιερατικό αξίωμα. Στο κυρίως δωμάτιο βρέθηκαν τα οστά ενός διαμελισμένου αλόγου ενώ σε έναν τοίχο που έφραζε το πλευρικό δωμάτιο μια ταυροκεφαλή και τα υπολείμματα μιας ταυροθυσίας, τελετουργίες που σχετίζονταν, προφανώς, με τα ταφικά έθιμα της εποχής.

 

Τα συμπεράσματα των αρχαιολόγων, ως προς την κοινωνική θέση της νεκρής, είναι ενδιαφέροντα:

Η ταφή της γυναίκας ντυμένης με χρυσοποίκιλτο μακρύ φόρεμα, είναι χωρίς παράλληλο στην Κρήτη. Τα χρυσά και άλλα κοσμήματα της ταφής είναι σχεδόν τόσα όσα είναι συνολικά τα κοσμήματα όλων των σύγχρονων ταφών των θαλαμωτών τάφων της Κνωσού, και βέβαια πλουσιότερα από άλλες αντίστοιχες ταφές των νεκροταφείων της Κνωσού. Οι μοναδικές για εκείνα τα χρόνια -λόγω της σπανιότητας του υλικού- σιδερένιες χάντρες μπορούσαν να αναρτηθούν μόνο από εξέχοντα πρόσωπα. Σε όλο τον κρητομυκηναϊκό κόσμο δεν έχει βρεθεί μέχρι τώρα άλλη ταφή με πέντε συνολικά χρυσά σφραγιστικά δαχτυλίδια… Και μόνο η ταφή μέσα σε θολωτό τάφο, και μάλιστα σε ξεχωριστό πλευρικό δωμάτιο, είναι και πάλι δείγμα μιας σπουδαίας στην κοινωνική ζωή τάξης, που γενικά θεωρείται βασιλική… Είναι ακόμη βέβαιο, λόγω των ευρημάτων, ότι αυτή η γυναίκα είχε και κάποιο ιερατικό αξίωμα. Αυτό φαίνεται… από τις παραστάσεις στα δαχτυλίδια, ένα από τα οποία έχει μια σημαντική λατρευτική σκηνή… Ο χαρακτήρας, όμως, της γυναίκας που ετάφη στο πλευρικό δωμάτιο… ως βασίλισσας-ιέρειας βεβαιώνεται και από τις θυσίες που έγιναν προς τιμήν της και μάλιστα την ταυροθυσία (Σακελλαράκης & Σακελλαράκη 2002: 85).

 

Στο ίδιο νεκροταφείο της Κρήτης ο Θολωτός Τάφος Δ περιείχε στο κύριο ταφικό του στρώμα το νεκρό σώμα μιας άλλης επιφανούς, προφανώς, γυναίκας, η οποία είχε, επίσης, κτεριστεί πλούσια με πάρα πολλά αντικείμενα. Ο Τάφος Δ είναι μικρότερος και λίγο μεταγενέστερος, του δεύτερου μισού του 14ου αι. π.Χ. (1350-1300 π.Χ.), από τον Θολωτό Τάφο Α. Όλα αυτά που τη συνόδευσαν στον άλλο κόσμο προσδιορίζουν τη θέση μιας γυναίκας των μυκηναϊκών χρόνων από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα.

 

Σύμφωνα με τα ευρήματα η νεκρή είχε τοποθετηθεί πάνω σε ένα ξύλινο φέρετρο και κρατούσε στο αριστερό της χέρι και περίπου μπροστά στο πρόσωπό της έναν χάλκινο καθρέφτη (Σακελλαράκης & Σακελλαράκη 2002: 134-135). Στο κεφάλι της φορούσε ένα χρυσό διάδημα που αποτελούνταν από 37 ορθογώνιες χάντρες που αναπαριστούσαν θαλάσσια ζώα, και πιο συγκεκριμένα ναυτίλους-αργοναύτες. Στο στήθος της έφερε τρία διαφορετικά περιδέραια. Το ένα από αυτά είχε 50 χάντρες από χρυσό, υαλόμαζα και σάρδιο και τα άλλα δύο λιγότερες χάντρες από φαγεντιανή και κάποιες από υαλόμαζα και ήλεκτρο. Χρυσοί σφηκωτήρες, σύρματα δηλαδή, συγκρατούσαν τους βοστρύχους των μαλλιών της. Το ρούχο της στερεωνόταν στους ώμους με περόνες (βελόνες) από υαλόμαζα, ενώ ένα χρυσοποίκιλτο ύφασμα, το οποίο δεν σώθηκε, θα πρέπει να κάλυπτε -όπως πιθανολογείται από την εύρεση 67 χαντρών που μάλλον ήταν επίρραπτες σε αυτό- το κεφάλι και τους ώμους.

 

Στο πλούσια διακοσμημένο πήλινο κιβώτιο, μια πυξίδα, όπως λέγεται αυτό το σχήμα αγγείου, με πώμα, το οποίο ήταν ανοιχτό έξω από το φέρετρο, δίπλα στο κεφάλι της νεκρής, βρέθηκαν ένα τριγωνικό χάλκινο μαχαίρι και υπολείμματα της ελεφαντοστέϊνης λαβής του, αλλά, κυρίως, ένα μοναδικό περιδέραιο που αποτελούνταν από χρυσές, ως επί το πλείστον, χάντρες διαφόρων σχημάτων που είχαν κατασκευαστεί και διακοσμηθεί με ποικίλους τρόπους. Η κεντρική χάντρα του περιδεραίου αυτού ήταν από ορεία κρύσταλλο και αναπαριστούσε ένα τυπικό μοτίβο της μυκηναϊκής τέχνης, με πιθανά αξιοσημείωτη συμβολική σημασία, μια οκτώσχημη ασπίδα.

 

Ο τρόπος που θάβονται ορισμένοι Μυκηναίοι ενήλικες αντικατοπτρίζει, συμπερασματικά, την πιθανή θέση τους στη μυκηναϊκή κοινωνία. Παραλληλίες με τα ομηρικά έπη σίγουρα υπάρχουν. Είναι, όμως, γεγονός πως υπάρχουν και αρκετές διαφορές ανάμεσα στους τύπους των μυκηναϊκών τάφων, αλλά και ανάμεσα στις ταφές που περιέχονται σε αυτούς. Οι ταφές ανάμεσα στους άνδρες πολεμιστές και τις γυναίκες που φέρουν πλούσια κοσμήματα, για παράδειγμα, είναι χαρακτηριστικές διαφορετικής κοινωνικής ταυτότητας σε σχέση με το φύλο. Δεν γνωρίζουμε παρόλα αυτά αν οι διαφορές ανάμεσα στους θολωτούς και τους θαλαμοειδείς τάφους είναι κοινωνικά σημαντικές.

 

Η σύγχρονη έρευνα, πάντως, αποδίδει τις διαφορές αυτές σε τοπικές και οικογενειακές παραδόσεις, περισσότερο, παρά σε κοινωνικές διαφοροποιήσεις. Πολλοί θαλαμωτοί τάφοι, για παράδειγμα, αλλού είναι εφάμιλλοι από άποψη πλούτου με τους θολωτούς, ενώ αλλού οι θολωτοί «ξεχωρίζουν» σε σχέση με τους θαλαμωτούς. Από την άλλη μεριά όμως επισημαίνεται, επίσης, το γεγονός ότι οι θολωτοί τάφοι είναι πιο εκλεπτυσμένοι και απαιτούν επένδυση εργασίας περισσότερη και πιο συλλογική, κάτι που μπορεί να σημαίνει την ύπαρξη κάποιας δυνατότητας κινητοποίησης ενός πληθυσμού από πλευράς της οικογένειας του νεκρού ή στο πλαίσιο της αρχαίας κοινότητας. Η καταγωγή της μορφής των θολωτών τάφων από την Κρήτη από όπου θεωρείται πως τους υιοθέτησαν οι Μυκηναίοι και το γεγονός ότι αυτοί «εξαφανίστηκαν» μετά τον 12ο αι. π.Χ., όταν και κατέρρευσε το μυκηναϊκό ανακτορικό σύστημα, ενισχύει την άποψη ότι αυτοί ήταν «ιδιαίτεροι» και συνδέονταν, ίσως, με τις ηγετικές μυκηναϊκές ομάδες.

 

Θάβονταν, λοιπόν, οι Μυκηναίοι «άνακτες» και οι οικογένειές τους στους θολωτούς τάφους; Είχαν κάποια σχέση αυτοί με τους ομηρικούς βασιλιάδες; Η πρώτη περίπτωση είναι πολύ πιθανή, αλλά από πουθενά δε συνάγεται ότι συμβαίνει το δεύτερο. Παρότι στα ομηρικά ταφικά έθιμα συμπεριλαμβάνεται η ανέγερση τύμβου προς τιμήν του νεκρού, φαίνεται πως αυτός δε σκεπάζει κάποιον θολωτό τάφο. Ούτε οι θαλαμοειδείς τάφοι αναφέρονται με σαφήνεια στα ομηρικά έπη. Έτσι είναι πολύ πιθανότερο τα ομηρικά ταφικά έθιμα να αντανακλώνται περισσότερο στα ταφικά αρχαιολογικά δεδομένα των πρώιμων, μετά τον 10ο αι. π.Χ., ιστορικών χρόνων.