Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ

 Μέσα από την Υψηλή Στρατηγική των αντιπάλων κατά  τον Πελοποννησιακό Πόλεμο

Εισαγωγή

 Θεωρώ σκόπιμο και απαραίτητο πριν εισέλθουμε στην ανάλυση του θέματος να ασχοληθούμε δι΄ολίγων με τον Θουκυδίδη και το έργο του, την μεγάλη, πολυσχιδή αυτή προσωπικότητα, τον ιστορικό που εξιστόρησε τα του Πελοποννησιακού πολέμου και που τόση αίγλη και αναγνώριση έχει από τους μεταγενέστερους ιστορικούς, αναλυτές, φιλοσόφους κ.α.

Το έργο του Θουκυδίδη είναι μνημειώδες και αυτό δεν είναι ένα αυθαίρετο συμπέρασμα δικό μας, αλλά προκύπτει από τη διαχρονική, με διαρκώς εντεινόμενη συχνότητα στην εποχή μας, αναγνώριση από σημαντικούς ιστορικούς, φιλοσόφους, στρατηγικούς αναλυτές, πολιτικούς και στρατιωτικούς. Θα δανεισθούμε ορισμένες απόψεις για τον Θουκυδίδη από το έργο του πρέσβεως Β. Θεοδωρόπουλου « Ιστορικός στην υπηρεσία της ζωής- ο Θουκυδίδης».

«Ο Θουκυδίδης επικεντρώνεται στο πολιτικό «είναι», για να διαπιστώσει πως ορισμένα χαρακτηριστικά πολιτικής συμπεριφοράς είναι σύμφυτα με την ανθρώπινη φύση.

Το έργο του Θουκυδίδη έχει χαρακτήρα παιδευτικό, για όποιον θέλει να σκεφθεί και να διδαχθεί από το σπαρακτικό παρελθόν που εξιστορεί.

Ο Θουκυδίδης είναι ο ιστορικός που τέθηκε με το έργο του στην υπηρεσία της ζωής, υπηρεσία που εξακολουθεί να προσφέρει μέχρι σήμερα, για να συμπληρώσω ότι σήμερα η υπηρεσίες του είναι πολυτιμότερες, ή τουλάχιστον έχουν αναγνωρισθεί πολύ περισσότερο και από περισσότερους από το παρελθόν».[1]

 Στην παρούσα εισήγηση θα καταβληθεί προσπάθεια να διερευνηθεί η συμβολή του Θουκυδίδη στη διαμόρφωση των συγχρόνων Διεθνών Σχέσεων, μέσα από τη συγκριτική μελέτη της στρατηγικής, που εφαρμόσθηκε από τους δύο αντιπάλους, με δεδομένα από τις σύγχρονες ισχύουσες θεωρίες των διεθνών σχέσεων.

 

Θεωρητικά στοιχεία επί των διεθνών σχέσεων

Υψηλή στρατηγική είναι η θεωρία ενός κράτους για το πως μπορεί να «προκαλέσει» ασφάλεια για τον εαυτό του.[2]Σε κάθε περίπτωση στην εποχή μας ο όρος «υψηλή στρατηγική» χρησιμοποιείται για να συμπεριλάβει όλα τα διαθέσιμα μέσα (στρατιωτικά, οικονομικά, διπλωματικά κ.λπ.) που μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα κράτος για να επιτύχει τους μακροπρόθεσμους πολιτικούς του σκοπούς, ενόψει πραγματικής ή πιθανής σύγκρουσης. Η υψηλή στρατηγική δεν αναφέρεται μόνο σε περίοδο πολέμου, αλλά και σε αυτή της ειρήνης.[3]

Ως μορφές «υψηλής στρατηγικής» αναφέρονται η «υψηλή στρατηγική εκμηδένισης» και η «υψηλή στρατηγική εξουθένωσης».

Σύμφωνα με τις επικρατούσες απόψεις ένας επιτυχημένος σχεδιασμός υψηλής στρατηγικής πρέπει να καλύπτει τις ακόλουθες διαστάσεις\παράγοντες:

• Διάγνωση του διεθνούς περιβάλλοντος για καθορισμό – προσδιορισμό- εκτίμηση των απειλών κατά της εθνικής ασφάλειας, καθώς και οι περιορισμοί και οι ευκαιρίες που το διεθνές περιβάλλον επιβάλλει, ή προκαλεί.[4]
• Καθορισμός των πολιτικών στόχων που θα επιδιώξει η υψηλή στρατηγική. Αυτό θα πρέπει να γίνει με βάση την προαναφερθείσα εκτίμηση των απειλών, εξεύρεση των ευκαιριών και με γνώμονα και βάση πάντα τα διαθέσιμα μέσα.
• Καθορισμός του αποτελεσματικότερου συνδυασμού μέσων για την προώθηση των ιεραρχημένων πολιτικών στόχων. Δηλαδή προσαρμογή στόχων-σκοπών προς τα μέσα και το αντίστροφο. Κάτι ανάλογο γίνεται σε αυτό που εμείς οι στρατιωτικού αποκαλούμε επιλογή του προσφορότερου τρόπου ενέργειας, κατά τη διαδικασία εκτιμήσεως καταστάσεως.
• Προσεκτική διαμόρφωση «της εικόνας» που προβάλλεται \ παρουσιάζεται η υψηλή στρατηγική στο εξωτερικό και στο εσωτερικό. Σκοπός αυτής της διαμορφώσεως της «εικόνας» είναι η κοινωνία και η κρατική υποδομή να υποστηρίζουν απόλυτα την υψηλή αυτή στρατηγική, ενώ συγχρόνως η υψηλή στρατηγική να απολαμβάνει νομιμοποίησης στο εξωτερικό. Πρόκειται για τη λεγόμενη εσωτερική και εξωτερική νομιμοποίηση.

Υψηλή Στρατηγική των Αντιπάλων κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο

Ο Πελοποννησιακός πόλεμος συχνά αντιμετωπίζεται ως μία διαμάχη μεταξύ μιας χερσαίας και μιας ναυτικής δύναμης. Αυτό όμως, δεν αντικατοπτρίζει πλήρως την πραγματική κατάσταση, καθώς οι Σπαρτιάτες γρήγορα αντιλήφθηκαν την ανάγκη να αντιπαρατεθούν με ίσους όρους στην ναυτική ισχύ της Αθήνας, κάτι που τελικά κατάφεραν. Έτσι, ο Πελοποννησιακός Πόλεμος, θεωρείται με μεγαλύτερη ακρίβεια, μία διαμάχη μεταξύ αντιτιθέμενων σχεδιασμών στο επίπεδο της υψηλής στρατηγικής[5]. Η διαπίστωση αυτή οδηγεί και στον προσφορότερο τρόπο για να αναλύσουμε την υψηλή στρατηγική στον Πελοποννησιακό πόλεμο. Έτσι θα αναλύσουμε, χωριστά, την υψηλή στρατηγική που κάθε αντίπαλος, αναλυτικότερα η Αθήνα, εφήρμοσε στον πόλεμο και εν συνεχεία ή και παράλληλα θα επιδιώξουμε την κρίση- σύγκριση των στρατηγικών που εφαρμόσθηκαν, συγκριτικά, πάντα, με τιε ισχύουσες θεωρίες και απόψεις επί των συγχρόνων διεθνών σχέσεων.

Η μέθοδος που θα χρησιμοποιηθεί είναι η ανάλυση της υψηλής στρατηγικής με βάση τα στοιχεία\παράγοντες που προαναφέρθηκαν. [6]

 

Υψηλή Στρατηγικη Αθήνας

 Διάγνωση Διεθνούς Περιβάλλοντος, Κατάσταση Ισχύος

 Το τότε διεθνές περιβάλλον μπορεί να χαρακτηρισθεί, με σύγχρονους όρους ως διπολικό, με επικεφαλής των δύο πόλων την Αθήνα και τη Σπάρτη με μέτρο αναφοράς την ηπειρωτική Ελλάδα , το Αιγαίο και την Ιωνία..[7] Βεβαίως υπήρχαν και δρώντες εκτός του διπολικού αυτού συστήματος, όπως η Θήβα, η Μεγάλη Ελλάδα(Σικελία και κάτω Ιταλία), η Κέρκυρα, οι βασιλιάδες της Μακεδονίας Περδίκας και της Θράκης Σιτάλκης, αλλά και ο μεγάλος βασιλιάς της Περσίας. Τελικά όλοι αυτοί, αναγκαστικά ή ηθελημένα, εντάχθηκαν ή συμμάχησαν σε ένα από τους δύο πόλους.

Σύμφωνα με το Θουκυδίδη η κατανομή ισχύος, υπό τη δυναμική της μορφή, έφερνε την ισχύ της Αθήνας να αυξάνεται με ταχύτερο ρυθμό από αυτή της Σπάρτης, η οποία μέχρι τότε κατείχε την ηγεμονία στην Ελλάδα. Αυτό οφειλόταν στη δυναμική νέα Αθηναϊκή αυτοκρατορία, που προέκυψε από την αρχική αθηναϊκή συμμαχία και την αλματώδη οικονομική ανάπτυξη που αυτή έφερε στην Αθήνα, ενώ αντίθετα η ισχύς της Σπάρτης έμενε μάλλον στάσιμη, στη γνωστή κλειστή αγροτική οικονομία.[8]Μιλάμε για το νόμο της «άνισης μεγέθυνσης», που ισχύει στις σύγχρονες διεθνείς σχέσεις. Η αλυσίδα αυτή της σταδιακής ενίσχυσης της αθηναϊκής αυτοκρατορίας υπήρξε συνέπεια των ορθών στρατηγικών που εφήρμοσε. Θυμίζω ότι με το πέρας των Περσικών πολέμων η Αθήνα άδραξε την ευκαιρία, εκδίωξε τους Πέρσες από τις Μικρασιατικές ακτές και τα νησιά του Αιγαίου.[9]Η ενέργειά της αυτή είχε ως συνέπεια να αναγνωρισθεί η ηγετική θέση της, από πολλές ελληνικές πόλεις. Δημιουργήθηκε έτσι η αθηναϊκή συμμαχία. Παράλληλα έρχεται η επιτυχής στρατηγική του Θεμιστοκλή για την παραπέρα ενίσχυση του ήδη ισχυρού στόλου, και της η άμυνας της Αττικής με κατασκευή-ενίσχυση τείχους –οχυρώσεων. [10]Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες ασφαλείας για την ανάπτυξη εμπορίου και εύρωστης οικονομίας και πλούτου. Η αλυσίδα αυτή είναι: ασφάλεια–επέκταση-εμπόριο-πλούτος–συντήρηση- επέκταση ισχύος- διατήρηση και συνεχής αύξηση υπεροχής.[11]

Για την ισχύ της Αθήνας μιλά ο ίδιος ο Περικλής, δια του Θουκυδίδη. Να τι λέει στους συμπατριώτες του: «τους είπε(ο Περικλής), αναφέρει ο Θουκυδίδης, ότι έπρεπε να είναι βέβαιοι για τη νίκη, αφού η πολιτεία, εκτός από τις προσόδους, είχε ετήσιο εισόδημα εξακόσια τάλαντα…….¨».ενώ σε άλλο σημείο εξηγεί «….ότι υπεύθυνοι για τη συνεχώς αυξανόμενη ισχύ της Αθήνας ήταν οι ίδιοι οι σύμμαχοί της, οι οποίοι επειδή ήταν απρόθυμοι να εκστρατεύουν, προτιμούσαν οι περισσότεροι, αντί να δίνουν πολεμικά πλοία, να πληρώνουν σε χρήμα τις αντίστοιχες δαπάνες. Έτσι ο αθηναϊκός στόλος γινόταν συνεχώς ισχυρότερος, ενώ οι σύμμαχοι όταν επαναστατούσαν, ήταν απροετοίμαστοι, διότι δεν είχαν ούτε στόλο, ούτε ετοιμοπόλεμα πληρώματα».(Α99). Η εξέλιξη αυτή είχε ήδη γίνει αντιληπτή από τους Σπαρτιάτες και κυρίως από τον βασιλιά τους Αρχίδαμο, ο οποίος δήλωσε στην Απέλλα, ότι «.. ο πόλεμος γίνεται λιγότερο με όπλα και περισσότερο με χρήματα, τα οποία πρέπει να ξοδεύει κανείς για να είναι πιο αποτελεσματική τελική προσπάθεια.»(Α 83). Ο Θουκυδίδης φαίνεται ότι αντιλαμβάνεται πλήρως τη σχέση μεταξύ πλούτου και ισχύος. Με αυτή την έννοια θα πρέπει να θεωρηθεί ως ο πρωτοπόρος της μακράς παράδοσης η οποία, στα πλαίσια του πολιτικού ρεαλισμού έδωσε την απαιτούμενη βαρύτητα στη οικονομικά θεμέλια της κρατικής ισχύος

Συμπερασματικά η υπεροχή της Αθήνας με την έναρξη του πολέμου ήταν αναμφισβήτητη και στηριζόταν στο ναυτικό, την οικονομική ισχύ και την αυτοκρατορία της.[12]

• Πολιτικοί Σκοποί(Στόχοι-Εθνικά Συμφέροντα)

 O κύριος πολιτικός σκοπός του πολέμου για την Αθήνα ήταν φαινομενικά απλός. Η διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης, αυτού που λέμε statusquo. Όσο όμως και απλός και εάν φαίνεται ο σκοπός αυτός, είναι στην απλότητά του μεγαλειώδης. Ο Περικλής γνώριζε ότι η ύπαρξη της αυτοκρατορίας εξασφάλιζε στην Αθήνα ευημερία και ισχύ. Στο διεθνές επίπεδο οι τριακονταετείς σπονδές(ειρήνη) του 445 π. Χ. είχαν εξασφαλίσει την ισοτιμία μεταξύ Αθήνας και της μέχρι τότε κυρίαρχης δύναμης του ελληνισμού, Σπάρτης. Αυτό προς το παρόν ικανοποιούσε τον Περικλή, διότι γνώριζε ότι ο χρόνος κάποια στιγμή θα εξασφάλιζε στην Αθήνα την πρωτοκαθεδρία, την πλήρη επικράτηση, διότι ο νόμος της «άνισης μεγέθυνσης», που ισχύει και στις σύγχρονες διεθνείς σχέσειςθα λειτουργούσε προς όφελός του.[13]

 

 Κατανομή μέσων- Σκοπών

 Mε βάση τον προαναφερθέντα σκοπό, χαράχτηκε η Υψηλή Στρατηγική της Αθήνας. Η Αθήνα, που ήταν ευχαριστημένη με το ισχύον statusquo, χάραξε μια στρατηγική με αμυντικό προσανατολισμό, που απέβλεπε να αποθαρρύνει τον αντίπαλο να προσπαθήσει να αλλάξει το statusquo. Πως όμως θα πετύχαινε κάτι τέτοιο; Με το να πείσει τον αντίπαλο ότι ήταν ισχυρότερη, ανίκητη, ικανή να διεξάγει πόλεμο επί μεγάλο χρονικό διάστημα, διότι είχε τις οικονομικές εκείνες δυνατότητες για κάτι τέτοιο. Αντίθετα ο αντίπαλος δεν θα μπορούσε να αντεπεξέλθει σε ένα τέτοιο πόλεμο. Κοντολογίς η Αθήνα, θα λέγαμε, με βάση τα ισχύοντα σήμερα, ότι ανέπτυξε μια στρατηγική εξουθένωσης, στην οποία κυρίαρχο ρόλο έπαιξε η οικονομική ισχύς. Στην ουσία δηλαδή η Αθήνα δεν ήταν απαραίτητο να νικήσει τη Σπάρτη. Εάν οι Σπαρτιάτες σταματούσαν να επιδιώκουν τη διάλυση της αθηναϊκής αυτοκρατορίας, οι Αθηναίοι θα είχαν επιβάλλει τον πολιτικό σκοπό του πολέμου, και μελλοντικά θα καθίστατο ανίκητοι, καθότι σημαντικά ισχυρότεροι.Ο Περικλής επιβεβαιώνει\\ εφαρμόζει αυτό που ο περίπου σύγχρονός του σπουδαίος κινέζος SunTzuαποκαλεί «ανώτερη μορφή στρατηγικής».«Έτσι η ανώτερη μορφή στρατηγικής είναι το να ματαιώνεις τα σχέδια του εχθρού….., γι’ αυτό και ο επιδέξιος ηγέτης υποτάσσει τα τμήματα του εχθρού χωρίς να δώσει καμία μάχη….». [14]Δηλαδή αντί να νικήσει τους Σπαρτιάτες του ήταν αρκετό να ματαιώσει το Σπαρτιατικό σχέδιο νίκης. Με άλλα λόγια θεμελειώνεται μια σύγχρονη θεωρία περί στρατηγικής, η Στρατηγική της έμμεσης προσέγγισης, κύριος εκφραστής της οποίας είναι ο άγγλος στρατηγικός αναλυτής και συγγραφέας LiddellHart, και ο οποίος στο ομώνυμο έργο του «Η Στρατηγική της έμμεσης προσέγγισης» επαναλαμβάνει τα λόγια του Περικλή: «η κορυφαία ικανότητα είναι να συντρίβεις την αντίσταση του εχθρού χωρίς μάχη».[15]

Συνοψίζοντας, η Αθήνα ήταν ικανοποιημένη με το statusquo, ενώ η Σπάρτη αντίθετα ήταν, όπως θα δούμε αποφασισμένη να το ανατρέψει.

Ας εξετάσουμε τώρα που στηριζόταν αυτή η στρατηγική της Αθήνας, δηλαδή ποίες ήταν οι βάσεις της.

Ο Περικλής πίστευε ότι η ισοτιμία μεταξύ των δύο πόλων σήμαινε ότι κάθε μονομερής παραχώρηση εκ μέρους της Αθήνας προς τη Σπάρτη, όσο μικρή και εάν ήταν, θα υπονόμευε αυτή την ισοτιμία. Με βάση αυτή τη φιλοσοφία απέρριψε την απαίτηση των Σπαρτιατών για ανάκληση του Μεγαρικού ψηφίσματος. Θέμα, το οποίο φαινομενικά ήταν ήσσονος σημασίας, αλλά κατά τον Περικλή εάν η Αθήνα υποχωρούσε σε αυτό το μικρό θέμα, ήταν σίγουρο ότι η Σπάρτη θα επανερχόταν με νέες απαιτήσεις. Να τι λέει ο Περικλής προς τους Αθηναίους στην εκκλησία του Δήμου:«Εξακολουθώ, Αθηναίοι, να έχω πάντα την ίδια γνώμη, ότι δεν πρέπει να υποχωρήσουμε στις απαιτήσεις των Λακεδαιμονίων, (…..) Οι εχθρικές διαθέσεις των Λακεδαιμονίων απέναντί μας ήταν και άλλοτε φανερές, αλλά τώρα έγιναν φανερότερες παρά ποτέ, ……Για να λύσουν τις διαφορές μας προτιμούν τον πόλεμο από τις διαπραγματεύσεις κ’ έρχονται τώρα εδώ, να μας ΔΙΑΤΑΞΟΥΝ και όχι να παραπονεθούν. Μας ζητούν να λύσουμε την πολιορκία της Ποτίδαιας και να καταργήσουμε το Μεγαρικό ψήφισμα. Και τελευταία ήρθαν να μας ζητήσουν ΝΑ αποδώσουμε στους Έλληνες την ανεξαρτησία τους. Κανένας από σας μη νομίσει ότι θα πολεμήσουμε για ασήμαντο αφορμή αν δεν ανακαλέσουμε το Μεγαρικό ψήφισμα για το οποίο οι Λακεδαιμόνιοι λένε, τάχα, ότι αν καταργηθεί, δεν θα γίνει πόλεμος……Το ασήμαντο αυτό είναι δοκιμασία του φρονήματός σας και της αποφασιστικότητάς σας γενικά. Αν υποχωρήσετε θα προβάλλουν, αμέσως άλλη μεγαλύτερη απαίτηση, γιατί θα νομίσουν ότι και τώρα ενδώσατε από φόβο. Αλλά αν δείξετε σταθερότητα, θα τους δείξετε αποφασιστικότητα, θα τους δώσετε να καταλάβουν ότι πρέπει να μας φέρονται σαν ίσοι προς ίσους…… Όταν άνθρωποι προς τους οποίους είμαστε ίσοι έρχονται, χωρίς καμιά διαιτησία, και προβάλλουν απαιτήσεις, είτε αυτές είναι μικρές, είτε είναι μεγάλες, τούτο σημαίνει ότι μας ζητούν υποταγή…»(Α 140-141). Ανατρέχοντες στις σύγχρονες διεθνείς σχέσεις θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για θέσπιση από τον Θουκυδίδη αυτού που σήμερα ονομάζουμε απόρριψη του κατευνασμού.

Η άλλη βάση της στρατηγικής των Αθηναίων ήταν η αποφυγή επεκτάσεως των κτήσεών τους. Ο Περικλής τους συμβούλευε ότι πόλεμος με τρίτο μέρος, κατά την περίοδο και της κρίσεως ακόμα, έπρεπε να αποφευχθεί. Αυτό δείχνει ότι ο Περικλής είχε απόλυτα αντιληφθεί, αυτό που σήμερα όλοι γνωρίζουν, ότι οι μεγάλες δυνάμεις πέφτουν εξαιτίας της υπερεξαπλώσεώς(overexpansion) τους. Όταν αναλαμβάνονται ενέργειες πέρα από τις δυνατότητες και τα διατιθέμενα μέσα. Δηλαδή όταν υπάρχει αναντιστοιχία μέσων και σκοπών.

Αφού αναλύσαμε τις βάσεις, ας δούμε τώρα τα μέσα της στρατηγικής των Αθηνών.Η Υψηλή στρατηγική του Περικλή έκανε χρήση μιας σειράς μέσων. Συγκεκριμένα χρησιμοποίησε τα κλασσικά στρατιωτικά, αλλά και οικονομικά, διπλωματικά, τεχνολογικά και ψυχολογικά, τα οποία με σύγχρονους όρους θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποσκοπούσαν στην:

• Εξισορρόπηση της ισχύος του αντιπάλου.
• Εκμετάλλευση των πλεονεκτημάτων των Αθηνών και μείωση των αντιστοίχων του αντιπάλου.
• Αποτροπή του αντιπάλου.
• Υπονόμευση της διεθνούς βάσης ισχύος του αντιπάλου.
• Διαμόρφωση του εσωτερικού περιβάλλοντος του αντιπάλου προς όφελος της Αθήνας.[16]
•  

Ας αναλύσουμε τα τρία πρώτα από τα προαναφερθέντα μέσα:

 

Εξισορρόπηση Ισχύος

 Αυτό αποτελούσε πρώτιστο μέλημα της Υψηλής Στρατηγικής του Περικλή. Επετυγχάνετο με χρήση της ισχύος τρίτων, με τη δημιουργία συμμαχιών, πέρα από την αθηναϊκή συμμαχία. Τέτοιοι σύμμαχοι για την Αθήνα ήταν οι ελεύθεροι σύμμαχοι, δηλαδή εκείνοι που δεν ήταν ενταγμένοι στις δύο αντίπαλες συμμαχίες, όπως η Κέρκυρα, οι Μακεδόνες, Θράκες, Συρρακούσσες κ.α, αλλά προσεταιρίσθηκαν από καιρό ή λίγο πριν από τον πόλεμο, όπως η Κέρκυρα. Από τις συμμάχους αυτές η Αθήνα προσποριζόταν πλοία σε περίπτωση πολέμου[17](εξωτερική εξισορρόπηση).Ανάλογες ενέργειες προσεταιρισμού συμμάχων ή φίλων παρατηρούμε στις σύγχρονες συμμαχίες ή συνασπισμούς, όπως κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, στη συγκρότηση των κατά περίπτωση συμμαχιών στους πολέμους του Κόλπου, Αφγανιστάν κλπ. Επίσης και με κινητοποίηση των εσωτερικών δυνατοτήτων, υλικών και ηθικών.(εσωτερική εξισορρόπηση). Σκοπός όλων αυτών η επίτευξη των σκοπών της πολιτικής κατά τη διάρκεια του πολέμου.

Ανατρέχοντες στις σύγχρονες διεθνείς σχέσεις θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για θέσπιση από τον Θουκυδίδη αυτών που σήμερα ονομάζουμε αποφυγή της υπερεξάπλωσης, και που μαζί με την αρχή της άνισης μεγέθυνσης αποτελούσαν βάσεις της στρατηγικής των Αθηναίων.

Εκμετάλλευση των πλεονεκτημάτων των Αθηνών και μείωση των αντιστοίχων του αντιπάλου.

Ποία ήταν τα πλεονεκτήματα τα οποία έπρεπε να εκμεταλλευθεί η υψηλή στρατηγική της Αθήνας;

Σημαντικό πλεονέκτημα ήταν τα τείχη της Αθήνας και του Πειραιά. Το άλλο πλεονέκτημα της Αθήνας ήταν το ισχυρό όπλο της ο στόλος .

Αποτροπή του αντιπάλου μέσω άρνησης της επιτυχίας του και επιδέξιας χρήσης αντιποίνων

Η «αποτροπή»,πάντοτε και σήμερα αποτελεί σημαντικό εργαλείο υψηλής στρατηγικής κάθε έθνους και έχει δύο σκέλη\διαστάσεις. Η μια είναι αυτό που με σημερινούς όρους αποκαλούμε «αποτροπή μέσω άρνησης» (deterrencebydenial)και η άλλη η «αποτροπή μέσω αντιποίνων». (deterrencebyreprisals). Είναι εξαιρετικά σημαντικό ότι και οι δύο μορφές αυτές της αποτροπής θεμελειώνονται στο έργο του Θουκυδίδη. Ειδικότερα:

 

 Αποτροπή μέσω άρνησης

 Κύριο εργαλείο για την υλοποίηση αυτής της αποτροπής ήταν τα τείχη και η ευκολία ανεφοδιασμού της Αθήνας από τη θάλασσα, που απέκλειε κάθε σκέψη για πολιορκία της Αθήνας, ως αναποτελεσματική. Επίσης κάθε προσπάθεια των Σπαρτιατών να εφελκύσουν τους Αθηναίους έξω από τα τείχη εφαρμόζοντας αυτό που αργότερα ονομάσθηκε «Φαβιανή τακτική»,[18]ή τακτική της καμένης γης, ήταν πολύ δύσκολη, όσες ζημιές και εάν η τακτική της δηώσεως και των καταστροφών στην Αττική και εάν προκαλούσε.[19]Εκείνο που έπρεπε οι Αθηναίοι να κάνουν ήταν να μην παρασυρθούν και εξέλθουν και δώσουν μάχη εκ παρατάξεως στην ξηρά, όσο κόστος και εάν είχε αυτό για τους κατοίκους των περιοχών της καταστροφής. Ας αφήσουμε και το κείμενο του Θουκυδίδη να περιγράψει τις βάσεις της σύγχρονης θεωρίας της αποτροπής αρχικά μέσω άρνησης: «Ας εγκαταλείψουμε τα εξοχικά μας και τα κτήματά μας και ας στρέψουμε όλη μας την προσπάθεια στην υπεράσπιση της πολιτείας μας και της θαλασσοκρατορίας μας. Δεν πρέπει η αγανάκτηση που θα νοιώσουμε από τις καταστροφές που θα πάθουμε να μας παρασύρει και να αντιπαραταχθούμε σε μάχη εναντίον των Πελοποννησίων που είναι πολύ περισσότεροι. Αν τους νικήσουμε θα πρέπει πάλι ν’ αντιμετωπίσουμε άλλους τόσους αλλού, και αν νικηθούμε θα χάσουμε εκείνο που αποτελεί τη βάση της δύναμής μας, δηλαδή τους συμμάχους μας που δεν θα μείνουν αδρανείς αν δεν είμαστε σε θέση να εκστρατεύσουμε εναντίον τους. Δεν πρέπει να θρηνούμε τα σπίτια μας και τα κτήματά μας, αλλά τους ανθρώπους μας. Δεν είναι τα άψυχα που κάνουν τους ανθρώπους, αλλά οι άνθρωποι τα άψυχα».(Α 143)

 

Αποτροπή μέσω Αντιποίνων

 Πάλι θα επικαλεσθούμε το κείμενο του Θουκυδίδη. Να τι αναφέρει έπ’ αυτού, μέσω αντιποίνων: « αν έλθουν να εισβάλλουν στο έδαφός μας, θα πάμε εμείς, με καράβια μας, στα δικά τους εδάφη. Και η λεηλασία ενός μέρους της Πελοποννήσου θα έχει πολύ σοβαρότερες συνέπειες από τη λεηλασία ολόκληρης της Αττικής».(Α 143). [20]

Πρέπει να σημειώσουμε εδώ ότι τα αντίποινα αυτά ήταν κλιμακούμενα από ελαφρά σε διαρκώς σκληρότερα. Αυτή η κλιμάκωση είχε διπλό σκοπό. Αφ’ ενός έδινε στους Σπαρτιάτες τη δυνατότητα διαφυγής από την κρίση, στα αρχικά στάδια, που θεμελειώνει σημαντικό στοιχείο της σύγχρονης θεωρίας περί χειρισμού κρίσεων, αφ’ ετέρου δε τους απεδείκνυε ότι το ισοζύγιο κόστος ωφέλεια από τη συνέχιση του πολέμου, θα ήταν εις βάρος τους. Κάτι που το αντιλήφθηκαν, έστω αργά μετά τη Σφακτηρία και ζήτησαν ειρήνη.

Συνεχίζουμε τώρα με τους παράγοντες της Υψηλής Στρατηγικής της Αθήνας και θα αναλύσουμε την Προσεκτική διαμόρφωση «της εικόνας» που προβάλλεται \ παρουσιάζεται η υψηλή στρατηγική στο εξωτερικό και στο εσωτερικό. Πρόκειται για την εσωτερική και εξωτερική νομιμοποίηση, σύμφωνα με τη σύγχρονη ορολογία. Όταν λέμε εσωτερική νομιμοποίηση εννοούμε το πώς οι πολίτες της χώρας εκλαμβάνουν\αντιδρούν στην εφαρμοζόμενη στρατηγική, κάθε φορά. Όπως έχουμε τονίσει η στρατηγική του Περικλή ήταν ελάχιστα δημοφιλής στο εσωτερικό της Αθήνας. Το ότι ο Περικλής έπεισε τους συμπολίτες του, έστω και δύσκολα λαμβανομένου υπόψη και του ευμετάβλητου συστήματος λήψεως αποφάσεων, αποδεικνύει το μέγεθος του πολιτικού άνδρα και των πολιτικών και άλλων δυνατοτήτων του. Επικαλούμεθα για μια ακόμη φορά το Θουκυδίδη, για να επιβεβαιώσουμε τον ισχυρισμό μας: «τους φάνηκε τρομερό-όπως ήταν φυσικό- να βλέπουν τη γη τους να καταστρέφεται μπροστά στα μάτια τους, πράγμα που οι νεότεροι δεν είχαν δει ποτέ και οι πιο ηλικιωμένοι από τα Μηδικά. Όλοι και προ πάντων η νεολαία, δεν μπορούσαν να το ανεχθούν και ήθελαν να βγουν να δώσουν μάχη».(Β 21). Από όλα αυτά καθίσταται σαφές ότι η εσωτερική νομιμοποίηση αποτελεί όρο «εκ των ων ουκ άνευ»,για την επιτυχία μιας στρατηγικής. Σε αυτό άλλωστε στόχευε και ο εκφωνηθείς Επιτάφιος του Περικλέους, έπ’ ευκαιρία της συμπληρώσεως ενός έτους από την έναρξή του και για να τιμήσουν, οι Αθηναίοι, τους νεκρούς τους. σαφώς εντασσόταν στα πλαίσια αυξήσεως της εσωτερικής νομιμοποίησης με χρήση ψυχολογικών επιχειρήσεων στο εσωτερικό. Η ενέργειά του αυτή αποτελεί κορυφαία εκδήλωση Ψυχολογικών επιχειρήσεων Στρατηγικού επιπέδου.

Η εξωτερική νομιμοποίηση για την Αθήνα δεν ήταν ιδιαίτερα ευνοϊκή. Ο λόγος ήταν ότι αυτό που αρχικά ξεκίνησε ως συμμαχία μεταξύ ίσων, κατάληξε σε αθηναϊκή ηγεμονία \αυτοκρατορία. Αυτό είχε ως συνέπεια να έχει εξαφανισθεί κάθε ηθική έννοια νομιμοποίησης, και η διατήρηση της συνοχής της συμμαχίας εξασφαλιζόταν «εν πολλοίς» από τη δύναμη καταναγκασμού, κυρίως του αθηναϊκού στόλου. Ιδού τι λέει ο Θουκυδίδης: «Το μεγαλύτερο μέρος της κοινής γνώμης συμπαθούσε τους Λακεδαιμονίους οι οποίοι, άλλωστε, είχαν διακηρύξει ότι θα απελευθερώσουν την Ελλάδα, και κάθε πολιτεία και ιδιώτης ήταν πρόθυμος να τους βοηθήσει όσο μπορούσε, με λόγια ή έργα…»(Β 8).

Θα κλείσουμε την ανάλυσή μας σχετικά με την Υψηλή στρατηγική των Αθηναίων ότι μέσα από τον περίφημο διάλογο μεταξύ Αθηναίων και Μηλίων θεμελειώνεται από τον Θουκυδίδη η σύγχρονη θεωρία του πολιτικού ρεαλισμού με προεξάρχουσα τη διαπίστωσή του ότι το Δίκαιο του ισχυρότερου είναι η «Αρχή» που συνήθως εφαρμόζεται στις διεθνείς σχέσεις. Από την μελέτη των σχετικών χωρίων του Θουκυδίδη προκύπτει ότι επικρατεί ο φυσικός νόμος της επιβολής του δικαίου του ισχυρού στον αδύνατο. Άλλωστε αυτό ισχυρίζεται και ο Θρασύμαχος στην Πολιτεία του Πλάτωνα: «Δικαιοσύνη δεν είναι τίποτε άλλο από το συμφέρον του ισχυρότερου». Ο νόμος αυτός επιβάλλεται όταν και οσάκις απαιτείται με πόλεμο, όπως διαπιστώνουμε στο παρακάτω απόσπασμα από τον προαναφερθέντα διάλογο: «Σεις θα το αποφύγετε αυτό αν φανήτε λογικοί και αν δεν θεωρήσετε ντροπή να υποκύψετε στην ισχυρότερη ελληνική πολιτεία πού σας προτείνει μετριοπαθείς όρους, δηλαδή να γίνετε σύμμαχοι της υποτελείς, διατηρώντας το έδαφος σας. Σας προσφέρεται ή εκλογή μεταξύ του πολέμου και της σωτηρίας. Μην διαλέξετε, από πείσμα, το χειρότερο. Ακολουθούν την πιο σωστή πολιτική όσοι απέναντι των ίσων δεν υποχωρούν, απέναντι των ισχυρότερων συμπεριφέρονται με φρόνηση και απέναντι των κατωτέρων είναι……», όταν δε οι Μήλιοι αντέτειναν ως επιχείρημα το δίκαιο και την ηθική έλαβαν ως απάντηση, ένα μνημείο πολιτικού αμοραλισμού, που όμως, είτε μας αρέσει είτε όχι, κυριαρχεί στις διεθνείς σχέσεις στη διαδρομή της ιστορίας: «…αφού εξίσου γνωρίζουμε και οι δυο, ότι ….το επιχείρημα του δικαίου αξία έχει, όπου ίση υπάρχει δύναμη προς επιβολή του, ότι όμως ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμης του και ο ασθενής παραχωρεί ό,τι του επιβάλλει η αδυναμία του».^[21]

 

Υψηλή Στρατηγική Σπάρτης

 Λίαν περιληπτικά η Σπάρτη για την αντιμετώπιση της Αθήνας χάραξε μια στρατηγική εκμηδένισης, με στόχο την καταστροφή της ισχύος της Αθήνας και τη διάλυση της αθηναϊκής αυτοκρατορίας. Η απειλή αποφασιστικής χερσαίας μάχης έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη σπαρτιατική υψηλή στρατηγική, ενώ παράλληλα καταβλήθηκε συνεχής προσπάθεια για να γίνει ο πόλεμος πιο δαπανηρός για την Αθήνα. Δόθηκε μεγάλη έμφαση στη διεθνή νομιμοποίηση, με τη Σπάρτη να εμφανίζεται ως ο απελευθερωτής των Ελλήνων από την αθηναϊκή καταπίεση, ενώ την ίδια στιγμή έγινε προσπάθεια να υπονομευθεί η εσωτερική νομιμοποίηση της υψηλής στρατηγικής του αντιπάλου. Τέλος αποφασιστικό ρόλο έπαιξε η διπλωματία, η οποία επέτρεψε στους Σπαρτιάτες να συμμαχήσουν με τους Πέρσες, εξισορροπώντας έτσι τη ναυτική και οικονομική ισχύ της Αθήνας. Αν και η στρατιωτική διάσταση έπαιξε σαφώς τον κυριότερο ρόλο στην Σπαρτιατική υψηλή στρατηγική, καμία από τις άλλες διαστάσεις δεν αγνοήθηκε.Εκείνο που εμείς θα προσθέσουμε είναι ότι οι Σπαρτιάτες εφήρμοσαν πλήρως την αρχή του πολέμου «εμμονή στο σκοπό», με τη συνεχή υποστήριξη της στρατηγικής που χάραξαν εξ’ αρχής, σε αντίθεση με τους Αθηναίους οι οποίοι , χωρίς λόγο στη διαδρομή του πολέμου τροποποίησαν , και το σκοπό του πολέμου και την υψηλή στρατηγική τους.

 

Συμπεράσματα

 Όπως προελέχθη προσπαθήσαμε, αναλύοντας τη στρατηγική των αντιπάλων του Πελοποννησιακού Πολέμου, να δείξουμε τη συμβολή του Θουκυδίδη στη διαμόρφωση των συγχρόνων διεθνών σχέσεων. Εκτιμούμε ότι έγινε πλήρως αντιληπτή η μεγίστη συμβολή που τα κείμενα του Θουκυδίδη έχουν στη διαμόρφωση των συγχρόνων θεωριών των διεθνών σχέσεων στην Πολιτική Επιστήμη και στη Στρατηγική σκέψη και ανάλυση. Συνοψίζοντας εν είδει συμπερασμάτων θα μπορούσαμε άφοβα να ισχυρισθούμε ότι:

(1) Ο Θουκυδίδης θεωρείται ως ο πατέρας του πολιτικού ρεαλισμού, της κυρίαρχης, στην εποχή μας, σχολής επιστημονικήςσκέψης και αναλύσεως. Είναι εξαιρετικά συνηθισμένο οι σύγχρονοι θεωρητικοί να αρχίζουν τα βιβλία τους με αναφορές στο Θουκυδίδη, ενώ το έργο του καταλαμβάνει το μείζον των υποσημειώσεων και αναφορών..[22]

(2) Ο Θουκυδίδης αναλύει πλήρως το ρόλο της αποτροπής στις σχέσεις μεταξύ των κρατών και των συμμαχιών και συνασπισμών.

(3) Είναι σύνηθες μεγάλος αριθμός σπουδαίων πολιτικών, στο παρελθόν, αλλά και στο παρόν, όπως οι Υπουργοί Εξωτερικών των ΗΠΑ GeorgeMarshallκαι Henry Kissingerνα νοιώθουν την ανάγκη να ανατρέξουν στο Θουκυδίδη, για να αρρυσθούν ιδέες για την πολιτική τους, αλλά και επιχειρήματα για να την δικαιολογήσουν.

(4) Η ανάλυση του Θουκυδίδη μας είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για να εξηγήσουμε το παρελθόν, με βάση τα ιστορικά γεγονότα, να κατανοήσουμε το παρόν, αποκωδικοποιώντας το παρελθόν και τα διδάγματά του, αλλά και να διαβλέψουμε πιθανές εξελίξεις για το μέλλον, με βάση τα διδάγματα του παρελθόντος και τα συμπεράσματα από την αναγωγή στο παρόν.

Κλείνοντας παραθέτουμε το τι σημειώνει ο ναύαρχος των ΗΠΑ StanfieldTurner, όταν μετά τις εμπειρίες του αδιεξόδου στο Βιετνάμ, αποφάσισε να συμπεριληφθεί η διδασκαλία της ιστορίας του Πελοποννησιακού Πολέμου (ΠΠ) στην Ναυτική Σχολή Πολέμου των ΗΠΑ, το 1972: «για πολλούς από τους σπουδαστές ήταν ένα άγνωστο βιβλίο για έναν φαινομενικά άσχετο πόλεμο από συγγραφέα, του οποίου το όνομα ήταν αδύνατο να το προφέρει κανείς. Όμως για μένα ήταν η ουσία της προσέγγισής του, το καλύτερο παράδειγμα για το πώς θα μπορούσε κανείς να χρησιμοποιήσει τη μελέτη ιστορικών περιστατικών για να διδάξει σύγχρονα στρατηγικά προβλήματα»[23].

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Θουκυδίδου Ιστορία.(μετάφραση Αγγ. Βλάχου) Αθήνα, Εστία 1998.

1. Θ. Ντόκος και Π. Τσάκωνας: «Χάραξη Εθνικής Στρατηγικής και Χειρισμός Κρίσεων» Ινστιτούτο Αμυντικών Αναλύσεων(ΙΑΑ)\2004.
2. Β. Θεοδωρόπουλος: « Θουκυδίδης επίκαιρος». Αθήνα Σιδέρης 1988.
3. Αθαν. Πλατιάς «Θουκυδίδης Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγική», Αθήνα, 1998, βιβλιοπωλείο της ΕΣΤΙΑΣ, σελ102-103.
4. Βύρων Θεοδωρόπουλος. « Ιστορικός στην υπηρεσία της ζωής- ο Θουκυδίδης». Άρθρο στην περιοδική έκδοση του Ινστιτούτου Αμυντικών Αναλύσεων(ΙΑΑ), «Γεωστρατηγική», τεύχος 5\2004.
5. Μάριος Ευρυβιάδης: «Θουκυδίδης χθες, σήμερα, αύριο». Άρθρο σε περιοδική έκδοση του ΙΑΑ, τεύχος 57, Σεπτέμβριος 1999.
6. SirBasilLiddellHart, «Η Στρατηγική της έμμεσης προσέγγισης»,Θεσσαλονίκη, Βάνιας 1995.
7. JacqelinedeRomilly: « Η οικοδόμηση της αλήθειας στο Θουκυδίδη». Αθήνα, Παπαδήμας, 1994.
8. JacqelinedeRomilly: « Αλκιβιάδης ή οι κίνδυνοι της φιλοδοξίας», Αθήνα, Αστυ, 1995.
9. JacqelinedeRomillyΙστορία και Λόγος στον Θουκυδίδη. Αθήνα : Μορφωτικό ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, 1988.
10. Αθ. Πλατιάς – Κων. Κολλιόπουλος «Θουκυδίδης και υψηλή στρατηγική ΙΙ: Η Στρατηγική της Σπάρτης στον Πελοποννησιακό Πόλεμο», Ποιότητα, 2001.
11. Ανθυπολοχαγός Καραμπελάς Ιωάννης. «Η στρατιωτική αξία του έργου του Θουκυδίδη». Στρατιωτική Επιθεώρηση τεύχοςΣεπ-Οκτ\1999.
12. Βλ. Π.Ηφαιστος – Α.Πλατιάς, «Ελληνική αποτρεπτική στρατηγική» Αθήνα: Παπαζήση, 1992.
13. ΗΦΑΙΣΤΟΣ Π. Οι διεθνείς σχέσεις ως αντικείμενο επιστημονικής μελέτης στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό. Αθήνα : Ποιότητα, 2003.
14. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Αθήνα : Εκδοτική Αθηνών.
15. RobertGilpin, “WarandChangeinWorldPolitics” idem, “TheTheoryofHegemonicWar”. Cambridge University Press, 1981.
16. Χρήστου Γ., Χρήστου Π., Θεοδοσίου Ε. Εθνική στρατηγική. Αθήνα : Κανάκη, 1999.
17. Εγχειρίδιο Εκστρατείας 100-1, έκδοση ΓΕΣ,
18. Βλ. Κ. Κολλιόπουλος, «Η υψηλή στρατηγική της αρχαίας Σπάρτης», Αθήνα : Ποιότητα, 2001.
19. Αθαν. Πλατιάς «Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγική στο Θουκυδίδη», Αθήνα, 1998, βιβλιοπωλείο της ΕΣΤΙΑΣ, σελ. 82
20. SirΒasilLiddellHart, «Η Στρατηγική της έμμεσης προσέγγισης»,Θεσσαλονίκη, Βάνιας 1995σελ.501-502
21. Βλ. Κ. Κολλιόπουλος, «Η υψηλή στρατηγική της αρχαίας Σπάρτης»,σελ.28.
22. ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ Α. Θουκυδίδης Μεταμοντέρνος και σύγχρονος. Αθήνα : Αίολος, 2002.
23. SUNZU. HΤέχνη του πολέμου. Θεσσαλονίκη : SunTzu. «Η Τέχνη του Πολέμου», Θεσσαλονίκη, Βάννιας, 2003.
24. Κώστας Ζουράρις: «Η θεωρία της αποτροπής στον Θουκυδίδη». Άρθρο στο περιοδικό ΝΕΜΕΣΙΣ, τεύχος 27, Οκτώβριος 1997
25. Αθανάσιος Πλατιάς: «Ελληνική Υψηλή Στρατηγική-Προβληματισμοί». Περιοδικό «Εθνικές Επάλξεις», τεύχη 20-21\Δεκ. 1996-!αν.1997.
26. Επίλαρχος Γεώργιος Κωστίδης: «Η Στρατιωτική Ηγεσία στον Θουκυδίδη», Στρατιωτική Επιθεώρηση, τεύχος 4\2000.
27. Αντιπλοίαρχος Ι. ΣΑΜΑΡΑΣ Π.Ν.: «Διατριβή περί Πελοποννησιακού Πολέμου…..», ΣΕΘΑ 2005.

 ------------------

[1] Βύρων Θεοδωρόπουλος. « Ιστορικός στην υπηρεσία της ζωής- ο Θουκυδίδης». Άρθρο στην περιοδική έκδοση του Ινστιτούτου Αμυντικών Αναλύσεων(ΙΑΑ), «Γεωστρατηγική», τεύχος 5\2004, σελ. 9

[2] Αθαν. Πλατιάς «Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγική στο Θουκυδίδη», Αθήνα, 1998, βιβλιοπωλείο της ΕΣΤΙΑΣ, σελ. 82

[3]Αθαν. Πλατιάς «Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγική στο Θουκυδίδη», Αθήνα, 1998, βιβλιοπωλείο της ΕΣΤΙΑΣ, σελ 81, 84. και Liddell Hart, «Η Στρατηγική της έμμεσης προσέγγισης»,Θεσσαλονίκη, Βάνιας 1995σελ.501.

[4]Με άλλα λόγια η προσαρμογή της υψηλής στρατηγικής προς το διεθνές περιβάλλον.

[5]Αθ. Πλατιάς – Κων. Κολλιόπουλος «Θουκυδίδης και υψηλή στρατηγική ΙΙ: Η Στρατηγική της Σπάρτης στον Πελοποννησιακό Πόλεμο» σελ.143.

[6]Αθαν. Πλατιάς «Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγική στο Θουκυδίδη», Αθήνα, 1998, βιβλιοπωλείο της ΕΣΤΙΑΣ, σελ 86 επόμ.

[7]Για μια πολύ καλή περιγραφή και ανάλυση του διεθνούς περιβάλλοντος βλέπε και Βύρων Θεοδωρόπουλος: « Θουκυδίδης επίκαιρος». Αθήνα Σιδέρης 1988, σελ.32 επόμ.

[8]Για την αξία της οικονομίας ως παράγοντα της υψηλής στρατηγικής βλέπε Βύρων Θεοδωρόπουλος: « Θουκυδίδης επίκαιρος». Αθήνα Σιδέρης 1988, σελ.56-59 και Αθαν. Πλατιάς «Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγική στο Θουκυδίδη», Αθήνα, 1998, βιβλιοπωλείο της ΕΣΤΙΑΣ, 48-49 και 132.

[9] Βύρων Θεοδωρόπουλος: « Θουκυδίδης επίκαιρος». Αθήνα Σιδέρης 1988, σελ.33

[10] Για την αξία του αθηναϊκού στόλου ως παράγοντα ασφάλειας και στοιχείου αποτροπής έναντι κάθε ενέργειας των Περσών κυρίως στο Αιγαίο, βλέπε: sir Basil Lidell Hart, «Η Στρατηγική της έμμεσης προσέγγισης»,Θεσσαλονίκη, Βάνιας 1995σελ.42.

[11]. Βλέπε Πλατιάς, ως άνω, σελ. 90.

[12]Οι αναφορές του Θουκυδίδη στο βιβλίο Α 80-81, και 141-144, επιβεβαιώνουν τα ανωτέρω. Στα χωρία αυτά τόσο ο Περικλής όσο και ο Αρχίδαμος προσπαθούν, ο καθένα ς για τους δικούς του λόγους να πείσουν τους συμπατριώτες τους για την υπεροχή των Αθηναίων.

[13]ΜιαεκτενήςκαιεπιτυχήςανάλυσητουνόμουαυτούβλέπεRobert Gilpin, “War and Change in World Politics” idem, “The Theory of Hegemonic War”. Cambridge University Press, 1981, sel. 93

[14]Sun Tzu. «ΗΤέχνητουΠολέμου», Θεσσαλονίκη, Βάννιας, 1991, σελ. 30-31.

[15]Κατά τον Liddell Hart« η στρατηγική του Περικλή υπαγόταν στην υψηλή στρατηγική, που είχε σκοπό να εξαντλήσει την αντοχή του εχθρού και να τον πείσει ότι δεν μπορούσε να κερδίσει αποφασιστικό αποτέλεσμα» «Η Στρατηγική της έμμεσης προσέγγισης»,Θεσσαλονίκη, Βάνιας 1995σελ.43.

[16]Αθαν. Πλατιάς «Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγική στο Θουκυδίδη», Αθήνα, 1998, βιβλιοπωλείο της ΕΣΤΙΑΣ, σελ 100.

[17]Σε αυτή την εξωτερική εξισορρόπηση ανήκει και η αρχή « ο εχθρός του εχθρού μου, είναι φίλος μου», που βοηθά στη δημιουργία αξόνων.

[18]Ο όρος πήρε το όνομα από το Ρωμαίο στρατηγό Φάβιο, και αναφέρεται στη στρατηγική που αυτός εφάρμοσε εναντίον του Αννίβα το 218 π.Χ. Η στρατηγική αυτή προέβλεπε την αποφυγή της μάχης και τη φθορά της δύναμης των Καρχηδονίων μέσω μικρής κλίμακας συμπλοκών.

[19]Κατά τον Liddell Hart, το σχέδιο του Περικλή που υπαγόταν στην υψηλή στρατηγική, είχε σκοπό να εξαντλήσει την αντοχή του εχθρού για να τον πείσει ότι δεν μπορούσε να κερδίσει αποτέλεσμα. LiddellHart, «Η Στρατηγική της έμμεσης προσέγγισης», Θεσσαλονίκη, Βάνιας 1995σελ, 43.

[20]Από τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι υπάρχει διάκριση μεταξύ «αποτροπής» και «άμυνας», κάτι για το οποίο το επίπεδο του ακροατηρίου δεν χρειάζεται να επεξηγηθεί. Η συμπλήρωση της αποτροπής με επιθετική ενέργεια αποδεικνύει αυτό που τα εγχειρίδια της τακτικής διδάσκουν ότι μόνο με την άμυνα δεν επιτυγχάνεται η νίκη στον πόλεμου, κατ’ επέκταση δε και στη στρατηγική.Αυτό διότι επιβεβαιώνει την αξιοπιστία τη αποτροπής, καθώς πέρα από την αβεβαιότητα σχετικά με ην επιτυχία αποφασιστικού αποτελέσματος που εξασφάλιζε η αποτροπή, η επιθετική ενέργεια πρόβαλε την απειλή δημιουργίας σοβαρού κόστους για τη Σπαρτιατική συμμαχία. Εξ’ άλλου αυτή ακριβώς είναι και η έννοια του συνδυασμένης εφαρμογής της αρχής του πολέμου «Οικονομία Δυνάμεων» με τις αρχές «Συγκέντρωση» και «επιθετικό πνεύμα».

[21]Θουκυδίδου Ιστορία Βιβλίο Ε, Κεφ. 89.

[22]Μάριος Ευρυβιάδης: «Θουκυδίδης χθες, σήμερα, αύριο». Άρθρο σε περιοδική έκδοση του ΙΑΑ, τεύχος 57, Σεπτέμβριος 1999, σελ. 1-2.

[23]Αθαν. Πλατιάς «Θουκυδίδης Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγική», Αθήνα, 1998, βιβλιοπωλείο της ΕΣΤΙΑΣ, σελ. 16 επ.

ΑΡΠΥΙΕΣ: ΟΙ ΑΡΠΑΧΤΡΕΣ ΤΩΝ ΨΥΧΩΝ

Χρησιμοποιώντας ο Περσέας την ασπίδα του ως καθρέπτη, για να αποκεφαλίσει την Μέδουσα, μας έρχεται στο νου η παλαιά αντίληψη, σύμφωνα με την οποία κάθε αντικατοπτρισμός είναι ψυχή, την οποία αντικατοπτριζούσα ψυχή μπορεί να κλέψει όποιος νεκρός ή δαίμονας βρισκότανε εκεί κοντά.

Με τη δοξασία αυτή σχετίζονται και οι ‘Αρπυιες, για τις οποίες πίστευαν πως είχαν τη δυνατότητα να αρπάζουν τις ψυχές. Απεικόνιση αυτού του ρόλου τους έχουμε στη ζωφόρο ενός ναού στην περιοχή της Λυκίας, όπου οι ‘Αρπυιες έχουν στην αγκαλιά τους μωρά, με τα μωρά να παριστάνουν τις ψυχές.
Κατά την μυθολογία οι ‘Αρπυιες ήτανε κόρες του Θαύμαντα και της Ωκεανίδας Ηλέκτρας και απεικονίζονταν ως φτερωτά όντα με ανθρώπινο πρόσωπο και χέρια αλλά πόδια και νύχια πουλιών.

<Μεσαιωνική απεικόνιση Άρπυιας ως γυναίκας(;)-πουλιού.

Μορφή και Δύναμη των Πλασμάτων.
Εντούτοις ως προς αυτήν την περιγραφή ο Βιργίλιος αναφέρει πως τα χέρια τους δεν ήταν όπως του ανθρώπου αλλά είχαν σχήμα αρπάγης. Ως προς τον πατέρα του, τώρα, αυτός ήτανε γιος του Πόντου και της Γαίας και το όνομά του σημαίνει αυτόν που τον θαυμάζεις μην μπορώντας να τον εξηγήσεις, ενώ η μητέρα τους ήτανε κόρη του Ωκεανού.
Εκτός από τις ‘Αρπυιες είχαν και κόρη την Ίριδα, την αγγελιοφόρο των θεών. Στην θεογονία του ο Ησίοδος αναφέρεται σε δύο ‘Αρπυιες, στην Αελλώ ή Αελλόπους (γρήγορη σαν καταιγίδα) και στην Ωκύπετη ή Ωκύποδη (γρήγορη στα πόδια), σ’ αντίθεση με τον Όμηρο που αναφέρει μόνο την Ποδάγρη, που το όνομά της σημαίνει γρήγορη στα πόδια και ταυτίζεται με την Ωκύποδη.
Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό πως οι ‘Αρπυιες είναι η καταστροφική δύναμη των καταιγίδων και των θυελλών και θα μπορούσαμε να πούμε πως όταν έχουμε αναφορά σε θύελλες ή μαύρες θύελλες τότε υπονοούνται οι ‘Αρπυιες. Έτσι τις ‘Αρπυιες επικαλείται και η Πηνελόπη όταν ζητά να την πάρουνε οι θύελλες, δηλαδή να πεθάνει.
Πιθανότατα η δοξασία που θέλει τις ‘Αρπυιες να αρπάζουν τις ψυχές θα πρέπει να έχει τις ρίζες της σε μια απώτερη περίοδο, όπου ο πρωτόγονος άνθρωπος ήταν ανήμπορος να αντιδράσει στα τρομερά στοιχεία της φύσεως, και οι τρομερές θύελλες, που άγγιζαν τα όρια των θεομηνιών, ήταν αιτία για την απώλεια ανθρωπίνων ζωών.

<Άρπυια στο έργο του Ulisse Aldrovandi Monstrorum Historia (Μπολόνια 1642).

Αρπάχτρες Ψυχών και Αγγελιοφόροι Τιμωριών.
Έχουμε λοιπόν κατά πρώτον πως οι ‘Αρπυιες είναι οι θύελλες και οι καταιγίδες ενώ από το γεγονός πως θεωρούνται αρπάχτρες των ψυχών, συμπεραίνουμε πως θεωρούνται δαίμονες που ως στόχο έχουνε την αρπαγή των ψυχών αλλά εξαιτίας τις παρουσίας τους εκδηλώνονται οι καταιγίδες. Δηλαδή η καταστροφική δύναμη των καταιγίδων και των θυελλών είναι το σήμα κατατεθέν της παρουσίας των ’ρπυιων σε έναν τόπο.

Λόγο της καταστροφικής τους δύναμης στα μεταγενέστερα χρόνια πίστευαν πως πατέρας τους ήτανε ο Τυφώνας, ο οποίος μάλιστα όταν οι Βορεάδες προσπαθούσαν να τις σκοτώσουνε βγήκε από τον Βεζούβιο για να τους εμποδίσει.
Εδώ ο Τυφώνας σχετίζεται με την καταστροφική δράση του Βεζούβιου και πιθανότατα ο Βαλέριος Φλάκκος, που μας διασώζει αυτήν την εκδοχή, περιγράφει κάποια έκρηξή του.
Οι ‘Αρπυιες είναι πιο γνωστές από την περιπέτεια του Φινέα, που σύμφωνα με τον Απολλόδωρο ήτανε γιος του Ποσειδώνα, ενώ κατά άλλους γιος του Αγήνορα ή του Φοίνικα. Σχετικά με την τύφλωσή του και το μαρτύριό του από τις φτερωτές ‘Αρπυιες, υπάρχουνε διάφορες παραλλαγές.

<Οι Βορεάδες, Καλαίς και Ζήτης, κυνηγούν τις Άρπυιες. Λακωνικός κύλιξ 550 π.Χ.

Βίλα Τζούλια
Η παλαιότερη εκδοχή θέλει τον Φινέα (δυνατός νους) να έχει τυφλωθεί επειδή έδειξε τον δρόμο προς την Κολχίδα στον Φρίξο, με αποτέλεσμα να επικαλεσθεί ο Αιήτης τον πατέρα του Ήλιο και αυτός με την σειρά του να τυφλώσει τον Φινέα.
Κατά τον Οπιαννό, τον Φινέα τον τύφλωσε ο Φαέθων, γιος του Ήλιου, επειδή ξεπερνούσε σε μαντική δύναμη τον Απόλλωνα/Ήλιο. Αλλά και άλλη παραδιδόμενη εκδοχή θέλει τον Φινέα να έχει τυφλωθεί από τον Δία, επειδή χρησιμοποιούσε την τέχνη της μαντείας για να αποκαλύπτει τις βουλές των θεών στο ανθρώπινο γένος.

Ως προς την τιμωρία που του επιβλήθηκε από τους θεούς, ο Σοφοκλής αναφέρει πως ο Φινέας μετά τον θάνατο της πρώτης γυναίκας του, Κλεοπάτρας, παντρεύεται την Ειδοθέα, η οποία μισεί τους γιους του Φινέα, για αυτό αφού πρώτα τους τύφλωσε μετά τους έριξε σε μία υπόγεια φυλακή.
Η αδιαφορία όμως του Φινέα για αυτήν την αποτρόπαια πράξη της γυναίκας του, εξόργισε τον Δία, που αποφάσισε να του θέσει ένα δίλημμα, ή να πεθάνει αμέσως ή να ζήσει χωρίς να ξαναδεί το φως του ήλιου. Μπροστά στο δίλημμα αυτό, ο Φινέας διάλεξε τη δεύτερη επιλογή, η οποία όμως πρόσβαλλε τον θεό Ήλιο, που για να τον τιμωρήσει τους έστειλε τις ‘Αρπυιες για να του αρπάζουνε και να του βρωμίζουν το φαΐ. Συγκεκριμένα κάθε φορά που ο Φινέας προσπαθούσε να φάει, ευθύς αμέσως οι τερατόμορφες ‘Αρπυιες του άρπαζαν το φαΐ από τα χέρια και το στόμα, ενώ το λίγο φαΐ που του απόμενε το βρώμιζαν με μία μυρωδιά που απέτρεπε σε οποιονδήποτε να πλησιάσει στο σημείο που ήτανε ο Φινέας.

Αρχικά ο Φινέας ήταν ήρωας του αρκαδικού κύκλου και αργότερα ενσωματώθηκε στον αργοναυτικό, μετατοπίζοντας τον έτσι από την δύση προς την ανατολή. Για τον λόγο αυτό και πολλά τοπωνύμια του Βοσπόρου και του Πόντου επινοήθηκαν ως μέρη διαμονής του, ενώ και ο Ησίοδος λέει πως οι ‘Αρπυιες άρπαξαν τον Φινέα και τον πήγαν στην χώρα τον Σκύθων.
Η πληροφορία του Ησιόδου σε πρώτο βαθμό ερμηνείας, μας λέει πως οι δυνατοί άνεμοι των καταιγίδων άρπαξαν τον Φινέα και τον πήγαν στους Σκύθες, παραπέμποντας έτσι στο παραμύθι «ο μάγος του Όζ», όπου οι δυνατοί άνεμοι άρπαξαν την Ντόροθη και την οδήγησαν εκεί πέρα. Σε δεύτερο όμως βαθμό μήπως υπονοείται πως η ψυχή του Φινέα αρπάχτηκε από αυτές και οδηγήθηκε στους Σκύθες, στην χώρα των οποίων υπήρχε μία Έχιδνα, η οποία θεωρείται μητέρα των Σκύθων από την ένωσή της με τον Ηρακλή;

Οι Αργοναύτες και οι Αρπυίες.
Προς την ανατολή όμως έχει μετακινηθεί και όλος ο αργοναυτικός μύθος από έναν Μιλήσιο ποιητή. Κατά την αρχαιότερη εκδοχή, η Κολχίδα και η πρωτεύουσα της Αία βρίσκονταν στην Δύση κοντά στην χώρα των Εσπερίδων.
Σύμφωνα με τον αργοναυτικό μύθο, όταν οι αργοναύτες έφτασαν στον τόπο τιμωρίας του Φινέα, αυτός δέχτηκε να τους δώσει τις πληροφορίες που θέλουνε σχετικά με την Κολχίδα με την προϋπόθεση πως αυτοί θα τον απαλλάξουνε από τις ‘Αρπυιες. Έτσι οι δύο Βορεάδες (γιοι του ανέμου Βοριά) δέχονται να σκοτώσουν τις ‘Αρπυιες.
Ξεκινάνε λοιπόν οι αργοναύτες να στήνουνε το σκηνικό της παγίδας, ετοιμάζοντας μπόλικο φαγητό και περιμένοντας να κάνουν την εμφάνισή τους οι ‘Αρπυιες. Κάτι που δεν θα αργήσει να συμβεί, αφού καθώς ο Φινέας ετοιμάζεται να φάει, αυτές γρήγορα γρήγορα του αρπάζουνε το φαγητό δίνοντας έτσι το σύνθημα στους Βορεάδες να αρχίσουνε να τις κυνηγάνε με τα σπαθιά τους. Τελικά οι Βορεάδες δεν σκοτώνουνε τις ‘Αρπυιες και αυτό διότι την κρίσιμη στιγμή παρενέβη η Ίριδα εμποδίζοντάς τους. Τότε οι ‘Αρπυιες υπόσχονται να μην ξαναπειράξουν τον Φινέα και έτσι αυτός γλιτώνει από το μαρτύριό του.
Επίσης σύμφωνα με μία εκδοχή οι αργοναύτες είχαν μαζί τους τον Ασκληπιό, ο οποίος του ξαναέδωσε το φως του. Πάντως με την ίαση έχει σχέση και ο Ιάσονας, αφού το όνομά του παράγεται από το ρήμα ιάω=θεραπεύω, ανατράφηκε από τον κένταυρο Χείρωνα, όπως και ο Ασκληπιός, ενώ λεξαριθμικά το όνομά του ταυτίζεται με του Απόλλωνα, πατέρα του Ασκληπιού. (ΙΑΣΩΝ=1061=ΑΠΟΛΛΩΝ).

Όπως είπαμε οι δυο Βορεάδες είναι οι γιοι του Βορέα, για τους οποίους τα ορφικά κείμενα λένε πως ήτανε το ίδιο γρήγοροι με τις ‘Αρπυιες. Ως γιοι του Βοριά οι Βορεάδες είναι ψυχροί και βίαιοι άνεμοι, οι οποίοι σε συνδυασμό με τις ‘Αρπυιες παραπέμπουν σε δαιμονιώδη θύελλα με τρομερούς βόρειους ανέμους.
Το ότι οι Βορεάδες δεν σκότωσαν τελικά τις ‘Αρπυιες, οφείλεται στην Ίριδα, αγγελιοφόρο των θεών, η οποία έφερνε το νερό της Στύγας, στο οποίο έδιναν οι θεοί το βαρύτερο όρκο.
Επομένως η παρουσία της Ίριδας όταν οι ‘Αρπυιες έδωσαν την υπόσχεσή τους, παραπέμπει σε όρκο στα ιερά μαύρα ύδατα της Στυγός. Στην αρχαιοελληνική τέχνη η Ίριδα απεικονίζεται να κρατάει το Κηρύκειο, γεγονός που την σχετίζει με τον Έρμη.
Έτσι ο Ησίοδος όταν λέει πως τους Βορεάδες δεν τους σταμάτησε η Ίριδα αλλά ο Ερμής δεν κάνει λάθος. Γενικά η Ίριδα είναι τα επτά χρώματα του λευκού φωτός και το ουράνιο τόξο, επομένως χαρακτηρίζει το τέλος των καταιγίδων.
Βλέπουμε λοιπόν πως από το γένος του Θαύμαντα προέρχονται οι μαύρες θύελλες και το ουράνιο τόξο, επομένως ο Θαύμαντας είναι αυτός που τα γεννάει, δηλαδή η αιτία των καταιγίδων.
Γνωρίζοντας, λοιπόν, πως η Ίριδα είναι κόρη του Θαύμαντος και της Ηλέκτρας μπορούμε να πούμε πως η Ηλέκτρα συμβολίζει τις σταγόνες της βροχής που αναλύουν το ηλιακό φως, δημιουργώντας το ουράνιο τόξο.
Απ’ την άλλη ο Θαύμας, ως γενεσιουργός αιτίας των καταιγίδων, στα μετέπειτα χρόνια έδωσε την θέση του στην Αιγίδα του Δία, την οποία του την είχε κάνει δώρο ο Ήφαιστος. Έτσι έχουμε ενσωμάτωση του Θαύμαντος μέσα στην Ολύμπια λατρεία και την κόρη του Ίριδα να γίνεται η αγγελιοφόρος των θεών.

Αρπυίες και Vampire.
Από την ιδιότητα των ‘Aρπυιων να αρπάζουν τις ψυχές των ζωντανών έχει προέλθει και ο μύθος των βαμπίρ. Το βαμπίρ είναι προϊόν συσσώρευσης, η συνισταμένη των σκοτεινότερων ανθρώπινων φόβων και των βαθύτερων πεποιθήσεων και το οποίο “ζει” πέρα από το φυσικό θάνατο, ενώ οι μύθοι, οι σχετικοί με την προέλευσή του, υποδεικνύουν την πολύ ισχυρή σύνδεσή του με το σύμβολο του φιδιού.
Το βαμπίρ επανέρχεται στο κόσμο των ζωντανών επειδή βρίσκει ανέπαφο το σώμα του και για να μπορέσει να επιβιώσει παίρνει τις ψυχές των ζωντανών. Για αυτό και πάρα πολλοί λαοί κομμάτιαζαν τα νεκρά σώματα πριν τα θάψουν.

Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος στα Αργοναυτικά του (2, 178 κ.ε.) περιγράφει τις Άρπυιες ως τιμωρούς του Φινέα στη Βιθυνία της Θράκης. Ο μάντης Φινέας είχε τυφλωθεί από τον Δία επειδή απεκάλυπτε τις προθέσεις του στους ανθρώπους, και επιπλέον ο Δίας του έστειλε τις Άρπυιες, που του άρπαζαν την τροφή ή τη λέρωναν με τις κουτσουλιές τους, ώστε ο Φινέας να είναι πάντα πεινασμένος. Από αυτό το βάσανο τον απάλλαξαν οι Αργοναύτες όταν πέρασαν από εκεί και σταμάτησαν για να τον συμβουλευθούν. Ο μάντης τους παρακάλεσε να τον ελευθερώσουν από τις Άρπυιες. Μόλις λοιπόν φάνηκαν τα ανθρωπόμορφα πουλιά, σηκώθηκαν μέσα από την ομάδα των Αργοναυτών ο Κάλαϊς και ο Ζήτης, οι φτερωτοί γιοι του Βορέα, τράβηξαν τα σπαθιά τους από τα θηκάρια και άρχισαν να τα καταδιώκουν στον αέρα.

Το πεπρωμένο των δύο ηρώων απαιτούσε να πιάσουν οπωσδήποτε τις Άρπυιες, γιατί αλλιώς όφειλαν να πεθάνουν, και αντιστρόφως οι Άρπυιες θα πέθαιναν μόνο αν πιάνονταν από τον Κάλαϊ και τον Ζήτη. Τελικά έγινε κάποιο είδος συμβιβασμού: Μια εκδοχή αναφέρει ότι οι Άρπυιες κυνηγήθηκαν από τους δυο ήρωες μέχρι τις Στροφάδες. Εκεί, με τη μεσολάβηση της Ίριδας ως απεσταλμένης της θεάς Ήρας, γλίτωσαν τη ζωή τους αλλά υποσχέθηκαν να επιστρέψουν στη σπηλιά τους στη Δίκτυ της Κρήτης και να μην ενοχλήσουν ποτέ πια τον Φινέα. Μια άλλη παράδοση ισχυρίζεται ότι αυτή την υπόσχεση έδωσε στις Στροφάδες μόνο η Ωκυπέτη, ενώ η Αελλόπους συνέχισε την πτήση της ως την Πελοπόννησο, όπου πνίγηκε σε κάποιο ποταμό Τίγρη, που από τότε ονομάσθηκε «Άρπυς».

Παίρνουμε ό,τι δίνουμε και βρίσκουμε ό,τι προσδοκάμε

ΕΙΝΑΙ ΑΤΥΧΕΣ, αλλά είναι αλήθεια ότι ζούμε σε έναν κόσμο που κατακλύζεται από ανθρώπους κυνικούς και σκεπτικιστές. Πρόκειται για μια κατηγορία ατόμων που δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να προβάλλουν την ανειλικρίνεια και την ανεντιμότητα που είναι σίγουροι ότι αποτελούν κοινό χαρακτηριστικό όλων των ανθρώπων. Είναι πεπεισμένοι ότι κάθε πράξη καλοσύνης και αγάπης υποκρύπτει κάποια υστεροβουλία.

        

Δυστυχώς, πολλοί από εμάς έχουμε αναπτύξει ένα σκληρό εξωτερικό κέλυφος. Όταν κάποιος μας προσφέρει ένα τριαντάφυλλο και αμέσως μετά μας ζητήσει να κάνουμε μια δωρεά, είναι βέβαιο ότι στο μέλλον θα αντιμετωπίζουμε με αρκετή επιφύλαξη κάθε τέτοια πράξη αβροφροσύνης.

 Από εκείνη τη φορά και μετά, κάθε λουλούδι που θα μας προσφέρεται θα συνιστά λόγο καχυποψίας.
Οι ερωτευμένοι που έχουν εμπιστευτεί τη σχέση τους και έχουν γίνει ευάλωτοι μπορεί ξαφνικά να ανακαλύψουν ότι εξαπατήθηκαν. Όταν μαζέψουν τα κομμάτια τους και κάποιος τους ξαναπροσφέρει αγάπη, είναι φυσικό να αντιμετωπίσουν τη νέα σχέση με σκεπτικισμό. Έχουν γίνει «υγιείς κυνικοί» – λιγότερο ανοιχτοί, λιγότερο εύπιστοι, λιγότερο ευάλωτοι. Εν ολίγοις, λιγότερο ικανοί να συντηρήσουν μια υγιή σχέση στο μέλλον.

Είναι πολύ ευκολότερο, μου φαίνεται, να γίνουμε κυνικοί παρά να ξεπεράσουμε την απογοήτευση και το ψυχικό τραύμα. Πρέπει ωστόσο να είμαστε πρόθυμοι να εμπιστευτούμε ξανά και να περιμένουμε κάτι καλύτερο απ΄αυτό που μας δόθηκε στο παρελθόν.

Οι αληθινοί κυνικοί, που πιστεύουν ότι έχουν γίνει ειδικοί στο να «διαβάζουν» τους ανθρώπους, έχουν στην πραγματικότητα υποκύψει σε μια άλλη μορφή τύφλωσης. Εάν θέλουμε αγάπη, είναι καλύτερα να ψάχνουμε για το καλό στους ανθρώπους, έστω κι αν αυτό μας κάνει λίγο αιθεροβάμονες.

Δεν υπάρχει συνταγή ή μέθοδος. Μαθαίνεις να αγαπάς αγαπώντας.
ALDOUS HUXLEY

Σάτυροι και οι Σειληνοί - Η συνοδεία του Διονύσου

Δίπλα στις Μαινάδες ως συμπλήρωμά τους στη συνοδεία του Διονύσου υπήρχαν όντα ειδικού χαρακτήρα, μισο-άνθρωποι και μισο-ζώα, οι Σάτυροι και οι Σειληνοί, που όντας στην αρχή ξεχωριστοί, κατέληξαν αργότερα να συγχέονται και να θεωρούνται όμοιοι. Είναι ιδιαίτερα γνωστοί από τις πολυάριθμες καλλιτεχνικές απεικονίσεις τους, παρά από λογοτεχνικές πηγές.

 

Η πατρίδα των Σάτυρων φαίνεται πως ήταν η Πελοπόννησος και ειδικότερα η Αρκαδία, που οι γεωργικοί της πληθυσμοί τους φαντάζονταν ως πνεύματα, δαίμονες που κατά προτίμηση διέμεναν στα δάση και τις κορυφές των βουνών. Τους έπλαθαν με τη φαντασία τους με κέρατα, μακριά ουρά και νύχια γαμψά ή νύχι δίχηλο στα πόδια, με αναλογίες πολλές με τράγους, ακόμα και στο λάγνο χαρακτήρα τους.

 

Οι Σειληνοί που κατάγονταν από τη Θράκη και τη Φρυγία ξεχώριζαν από τους Σάτυρους, μοιάζοντας πολύ με Κένταυρους. Είχαν αυτιά, ουρά, οπλές και κάποιες μάλιστα φορές και πόδια αλόγου. Παρουσιάζονταν με χαίτη και με ολόκληρο το κορμί τους τριχωτό.

 

Από μιαν ορισμένη εποχή και ύστερα, η διάκριση ανάμεσα στους Σάτυρους και τους Σειληνούς εξαφανίστηκε και γενικά τους συγχέουν δίνοντάς τους αδιάφορα το ένα ή το άλλο όνομα. Στις καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις επικράτησε περισσότερο ο τύπος του Σάτυρου με αυτιά και ουρά αλόγου.

 

Ο αριθμός των Σειληνών είναι απροσδιόριστος. Ένας τους ωστόσο έχει ειδική θέση ο οποίος θεωρείται ότι διαπαιδαγώγησε τον Διόνυσο. Έλεγαν πως ήταν γιος του Πανός και μιας Νύμφης. Άλλοι όμως συγγραφείς θεωρούσαν πατέρα του τον Απόλλωνα.

 

Κατά έναν άλλο μύθο ότι είχε γεννηθεί όπως οι Γίγαντες, από τις σταλαγματιές του αίματος του ακρωτηριασμένου Ουρανού. Διέμενε στο βουνό Νύσα που, κατά το μύθο, ανατράφηκε από τις Νύμφες ο Διόνυσος. Αυτές εμπιστεύθηκαν τη μόρφωση του νέου θεού στο Σειληνό, που έγινε κατά κάποιο τρόπο αχώριστος σύντροφός του. Τον θεωρούσαν σοφό και πως είχε το χάρισμα της προφητείας, που όμως δεν μπορούσε να το χρησιμοποιήσει παρά μονάχα μεθυσμένος.

 

Γι' αυτό φρόντιζαν να τον πιάσουν και να τον μεθύσουν για να του αποσπάσουν αποκαλύψεις για το μέλλον. Έτσι έπεσε στα χέρια του βασιλιά Μίδα, κοντά σε μια πηγή κατά τους μεν, επάνω στο βουνό Βέρμιο της Μακεδονίας κατά τους δε, Όταν τον έφεραν μπροστά στο βασιλιά, αρνήθηκε στην αρχή να μιλήσει. Ωστόσο σε λίγο μίλησε για τη ματαιότητα των ανθρώπινων πραγμάτων. "Θα ήταν καλύτερο για τον άνθρωπο να μη γεννιόταν ή να πεθαίνει μόλις γεννιέται", είπε.

 

Σύμφωνα με την παράδοση, ο Σειληνός είχε πιαστεί πολλές φορές από θνητούς που ήθελαν να φωτιστούν από τη σοφία του. Στην έκτη "Εκλογή" του, ο Βιργίλιος διηγείται, πως δύο τσοπανόπουλα, που τους είχε στ' αστεία συχνά υποσχεθεί ο Σειληνός να τους πει ένα από τα τραγούδια του, βρήκαν το γερο-Σειληνό σε μια σπηλιά μέσα να κοιμάται. Τον έδεσαν με τη βοήθεια της Νύμφης Αίγλης με το στεφάνι που είχε γλιστρήσει μέσα στον ύπνο του από το κεφάλι του.

 

Σαν ξύπνησε, γέλασε με την πονηριά τους κι άρχισε ένα τραγούδι για το πως γεννήθηκε ο κόσμος και το κάθε τι που ζει, λέγοντάς τους πανάρχαιους μύθους του Κρόνου, της Πύρρας και του Προμηθέα. Έτρεξαν όλα τα γύρω ζωντανά κοντά του να τον ακούσουν.

 

Να ακούσουν το τραγούδι του γερο-Σειληνού, ακόμα κι οι βαλανιδιές σαλεύανε τις κορυφές τους. Στην Ακρόπολη της Αθήνας έδειχναν μια πέτρα όπου είχε καθίσει Σειληνός να ξαποστάσει, τότε που είχε έρθει μαζί με τον Διόνυσο στην πρωτεύουσα της Αττικής.

 

Στην αγορά της Ήλιδας, στην Πελοπόννησο, υπήρχε ένας ναός αφιερωμένος στον Σειληνό, με άγαλμα του θεού που η Μέθη του πρόσφερε ένα κύπελλο γεμάτο κρασί. Και στον Μαλέα της Λακωνίας τιμούσαν επίσης τον Σειληνό, όπου είχε εγκατασταθεί ο σύντροφος τούτος του Διονύσου, καθώς πίστευαν. Και στη Φολόη, ως έλεγαν είχε αποκτήσει ο Σειληνός από τη Νύμφη Μελία τον Κένταυρο τον Φόλο.

 

Σύμφωνα με κάποιο μύθο που αναφέρει ο Κλήμης ο Αλεξανδρέας, πίστευαν οι Αρκάδες πως ο Σειληνός ήταν πατέρας του "Νομίου Απόλλωνος", του προστάτη των κοπαδιών δηλαδή. Σε μεταγενέστερη εποχή θεωρούσαν γιο του Σειληνού ένα μυθικό πρόσωπο, τον Στάφυλο, που πρώτος ανακάτεψε το κρασί με το νερό. Ένας Αιγύπτιος συγγραφέας, ο Νόννος, αναφέρει τρεις γιους του Σειληνού: τον Αστραίο, τον Μάρωνα και τον Ληνέο.

 

Οι Σειληνοί απεικονίζονται συχνά χορεύοντας με τις Μαινάδες, και ήταν και μουσικοί. Η λύρα δεν ήταν άγνωστη στους Σειληνούς, που συνόδευαν τα τραγούδια τους μ' αυτή. Παράδειγμα, ο μύθος του Σάτυρου Μαρσύα που προκάλεσε τον Απόλλωνα με τη λύρα του.

Πριν να συσχετιστούν με τον Διόνυσο οι Σειληνοί και οι Σάτυροι υπήρχαν ως χωριστές οντότητες στη φαντασία των Ελλήνων. Εξηγούσαν το συνδυασμό τους αυτό με το θεό, στην αρχαιότητα, με τη μεγάλη έλξη που ασκούσε η νέα, η διονυσιακή λατρεία που υιοθετεί σιγά σιγά τα δευτερεύοντα πνεύματα των νερών, των δασών και των πηγών. Οι Σάτυροι ξανάρχισαν για τον Διόνυσο τους τελετουργικούς χορούς, που είχαν άλλοτε εκτελέσει για την Κυβέλη. Οι εξωτικές τελετές αυτής της λατρείας προκαλούσαν στους πιστούς κρίσεις ενθουσιασμού: πίστευαν πως είχαν καταληφθεί απ' το θεό και πως μεταμορφώνονταν σε ιερά ζώα, τράγους και άλογα (Σάτυρους και Σειληνούς)

 

Ύστερα από μιαν ορισμένη εποχή, οι Σάτυροι και οι Σειληνοί έχασαν το ζωωδικό τους χαρακτήρα και δεν ήταν πια παρά άνθρωποι μεταμφιεσμένοι, που έπαιρναν μέρος σε εκδηλώσεις θορυβώδικες κατά τις γιορτές προς τιμή του Διονύσου. Κι από τούτη τη συμμετοχή γεννήθηκε στην Αθήνα ο διθύραμβος, η τραγωδία και το σατυρικό δράμα.

 

Οι ηθοποιοί που έπαιζαν ρόλο Σατύρων φορούσαν μάσκα που θύμιζε τα χαρακτηριστικά των μυθικών προσώπων που υποτίθεται πως παράσταιναν. Ήταν ως τη μέση γυμνοί ή φορούσαν τουλάχιστον εάν λεπτό "φανελάκι" σε απόχρωση δέρματος. Όχι σπάνια, όμως, σκεπάζονταν με δέρμα ζώου ή φορούσαν συνηθισμένα ρούχα. Στα πρώτα χρόνια οι Χορευτές ήταν δώδεκα. Στις καλλιτεχνικές παραστάσεις που διασώθηκαν βλέπουμε ανάμεσά τους και Σάτυρους, που εύκολα αναγνωρίζονται απ' τη μορφή και το ντύσιμό τους.

 

Οι Σειληνοί βοήθησαν τον Διόνυσο κατά τη Γιγαντομαχία, καβάλα σε γαϊδάρους, που τα γκαρίσματά τους τρομοκράτησαν τους αντίπαλους των Ολύμπιων. Ένα αγγείο αρχαϊκής εποχής δείχνει τον Διόνυσο να μπήγει το θύρσο του στο σώμα ενός Γίγαντα που είχε πέσει κάτω, ενώ ένας πάνθηρας χώνει τα δόντια του στο στήθος του.

 

Οι δυο Σειληνοί τρέχουν προς το μέρος του Γίγαντα, που ο ένας τους κρατάει στο δεξί του μπράτσο ένα δέρμα πάνθηρα και με το αριστερό του χέρι παίρνει από κάτω μια πέτρα για να τη ρίξει κατά του πεσμένου Γίγαντα, ενώ ο σύντροφός του κρατάει ασπίδα και δόρυ με την αιχμή του προς τα κάτω. Στην άλλη πλευρά του αγγείου απεικονίζεται ένας οπλισμένος Σειληνός πάνω σε πολεμικό άρμα, που δυο άλλοι το σέρνουν άοπλοι και πίσω από το άρμα ένας τέταρτος Σειληνός σαλπίζει.

 

Και δεν είναι η μόνη περίπτωση, όπου παρουσιάζονται οι Σειληνοί να 'χουν δοσοληψίες με τους θεούς. Στο περίφημο "αγγείο του Βρύγγου" απεικονίζονται να τσακώνονται με την αγγελειαφόρο των θεών, την Ίριδα, καθώς και η Ίριδα παίρνει από το βωμό την ουρά μιας αγελάδας που θυσιάστηκε, προστρέχουν τρεις Σειληνοί. Ο ένας πιάνει τη θεά με το ένα του χέρι, ενώ με το άλλο προσπαθεί να της πάρει την ουρά.

 

Ο άλλος ορμάει πάνω από το βωμό, ενώ ο τρίτος τρέχει κι αυτός να βοηθήσει. Ο Διόνυσος παρακολουθεί τούτη τη σκηνή μ' ένα ραβδί στο αριστερό του χέρι και μ' έναν κάνθαρο στο δεξί. Και μένει κατάπληκτος απ' την τολμηρή ασέβεια των Σειληνών. Στο ίδιο αγγείο, έχει παραστήσει ο καλλιτέχνης Σειληνούς που θέλουν να βιάσουν την ίδια τη σύζυγο του Διός, την Ήρα. Την υπερασπίζει ο Ερμής, που μπήκε ανάμεσά τους, όμως η θεά σώζεται μόνο μετά την επέμβαση του Ηρακλή, που μόλις φάνηκε το έβαλαν στα πόδια.

 

Φαίνεται πως ο ένδοξος ήρωας ενέπνεε πάντα απερίγραπτο φόβο στους ακόλουθους του Διονύσου. Το μαρτυρούν πολλές αγειογραφίες που σώθηκαν ως τις μέρες μας. Σε μιαν απ' αυτές έξι Σειληνοί είναι μαζεμένοι γύρω από τον Διόνυσο και δίπλα στον καθένα βρίσκεται ένα δοχείο γεμάτο κρασί. Ξαφνικά, φτάνει ο Ηρακλής φορώντας τη λεοντή και οπλισμένο με το ρόπαλό του και με το τόξο. Ο Διόνυσος χαιρετά το γιο της Αλκμήνης, ενώ οι Σειληνοί φαίνονται, περίτρομοι, να παίρνουν τις πιο κωμικές στάσεις.

 

Σ' άλλην αγγειογραφία απεικονίζεται ο Ηρακλής ξαπλωμένος δίπλα στον Διόνυσο. Ένας Σειληνός, που σέρνεται στα γόνατα, πάει να κλέψει ένα γλύκισμα, ενώ ένας σύντροφός του κοιτάει αλλού, σαν να μη συνέβαινε τίποτα. Σε άλλο αγγείο απεικονίζεται ο Ηρακλής να βαδίζει πίσω από δύο Σειληνούς δεμένους, ο ένας με τον άλλον απ' τα χέρια, ενώ οι δυο άλλοι το βάζουν στα πόδια.

 

Ακόμα, βλέπουμε σε αγγειογραφίες Σειληνούς να έχουν κλέψει τα όπλα του Ηρακλή την ώρα που κοιμόταν και μόλις ο γιος του Διός και της Αλκμήνης κάνει κάποια κίνηση στον ύπνο του ή ανοίγει τα μάτια, το βάζουν στα πόδια εγκαταλείποντας τα κλοπιμαία.

 

Οι Σάτυροι τα βάζουν και με έναν άλλο διάσημο ήρωα, τον Περσέα, που για να απαλλαγεί από αυτούς αναγκάστηκε να δείξει το κεφάλι της Γοργόνας. Και είναι πραγματικά πολύ κωμικός ο τρόπος που οι Σάτυροι καταφοβισμένοι κλείνουν τα μάτια τους και γονατίζουν.

 

ΟΙ ΣΕΙΛΗΝΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΑΤΥΡΟΙ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

 

Παρουσιάζονται στις αρχαιότερες καλλιτεχνικές απεικονίσεις που μας έχουν διασωθεί, πρώτοι οι Σειληνοί, που κατά τη διάπλασή τους μοιάζουν μάλλον με τα άλογα, ενώ οι Σάτυροι με τράγους.

 

Σε νομίσματα της Θάσου απεικονίζονται, καθώς και σε κοσμήματα, με ουρά, αυτιά και οπλές αλόγου. Σε μια σαρκοφάγο στις Κλαζομενές, σ' ένα από τα αρχαιότερα μνημεία που έχουν φτάσει ως τις μέρες μας βλέπουμε έναν Σειληνό με ολότελα κτηνωδική μορφή. Η μύτη του είναι χονδρή και ανασηκωμένη, στρογγυλά τα μάτια του, όμοια με χαίτη τα γένεια του και τα μαλλιά του, τ' αυτιά του μυτερά. Κι έχει οπλές στα πόδια του και μια ουρά κάτω απ' τη μέση.

 

Πάνω σ' έναν αμφορέα στο Λέυντεν παρουσιάζονται έξι Σειληνοί και μαζί έξι Νύμφες. Οι Σειληνοί έχουν ανάλογα με τα παραπάνω χαρακτηριστικά: χονδρό κεφάλι, μύτη πλακουτσωτή, γαϊδουρινά αυτιά, πυκνή χαίτη, μακρύ γένι που σκεπάζει την κοιλιά και ουρά αλόγου. Στην Αττική οι Σειληνοί, ενω διατηρούσαν στ' αρχαϊκά αγγεία τον κτηνώδικο χαρακτήρα τους, έχουν και κάποια χάρη, με κεφάλι που δεν τους διαφοροποιεί πολύ απ' τους ανθρώπους. Κι έχουν καμιά φορά αλόγου πόδια κι άλλες πάλι φορές ανθρώπου. Και είναι ολότελα ντυμένοι.

 

Στα αρχαιότερα αττικά αγγεία, απεικονίζονται οι Σειληνοί συνοδεύοντας προπάντων τον Διόνυσο, όμως και χορεύοντας με τις Μαινάδες ή απαγάγοντάς τες. Αλλά κυρίως ως υπηρέτες του θεού, όπως στη σκηνή της επιστροφής του Ηφαίστου, που τον ξαναφέρνει ο Διόνυσος στον Όλυμπο. Ωστόσο, η συνοδεία του θεού δεν έχει ακόμα τον οργιαστικό χαρακτήρα, που θα πάρει αργότερα. Αυτό δεν εμποδίζει τους καλλιτέχνες να απεικονίζουν τους Σειληνούς στις πιο άσεμνες στάσεις και να κουβαλάνε στη ράχη τους ασκιά γεμάτα κρασί ή να κρατάνε στο χέρι τους μια οινοχόη, χωρίς να πίνουν οι ίδιοι.

 

Κατά τον τρύγο οι Σειληνοί βοηθούν στο να συλλέγουν τον καρπό, να μαζεύουν δηλαδή τα σταφύλια, να τα φέρνουν στο πατητήρι (το ληνό) και να τα πατούν. Παίζουν κιθάρα και αυλό. Όσο για τα ζώα που τους συνοδεύουν, είναι το μουλάρι, ο γάιδαρος, ο τράγος και κάποιες φορές κι ο ταύρος.

 

Ο τύπος ωστόσο του Σειληνού, κάτω από την επιρροή των Αθηναίων καλλιτεχνών, κατά την περίοδο που ακολουθεί την εποχή της Αρχαϊκής τέχνης, μεταβάλλεται. Τα μακριά του τα μαλλιά εξαφανίζονται για να παραχωρήσουν τη θέση τους σε μια φαλάκρα σχεδόν ολοκληρωτική.

 

Η έκφραση του προσώπου γίνεται λιγότερο κτηνωδική, πιο ζωντανή, και συχνά βρίσκουμε τους Σειληνούς μαζί με τις Μαινάδες παρέα, αλλά προπάντων να συνοδεύουν τον Διόνυσο, χορεύοντας τριγύρω του και παίζοντας αυλό. Ετούτη μάλιστα την εποχή οι καλλιτέχνες απεικονίζουν τους Σειληνούς στις μυθικές σκηνές τους βιασμού της Ίσιδας και της Ήρας, πάλη με τον Ηρακλή, κ.α.

 

Στην κλασική εποχή η τάση να απεικονίζουν τους Σειληνούς λιγότερο άγριους, να τους δίνουν κάποια γλυκύτητα κι ευγένεια γίενται εντονότερη ολοένα: έχουν τώρα σώμα λυγερό κι είναι γενικά φαλακροί, πράμα που τους κάνει (η φαλάκρα) αστείους και συμπαθητικούς. Και τα γένια τους είναι αρκετά πυκνά, μα η ουρά τους πιο κοντή, που φτάνει μόλις ως τα γόνατά τους. Και είναι η έκφρασή τους στο πρόσωπο σοβαρή και κάποτε μάλιστα και μελαγχολική. Και είναι σχεδόν πάντοτε γυμνοί, με κύριο έμβλημά τους το θύρσο. Και παίζουν το διπλόν αυλό και παίζουν και τη λύρα.

 

Για ένα μάλιστα μεγάλο χρονικό διάστημα οι καλλιτέχνες αναπαρίσταναν τους Σειληνούς ως άνδρες προχωρημένης ηλικίας. Έπειτα πήραν τη συνήθεια να παρουσιάζουν πλάι σ΄αυτούς τους ηλικιωμένους και άτομα πιο νέα, με κινήσεις λιγότερο βαριές. Συναντούμε και τον τύπο του παιδαγωγού του Διονύσου, να φροντίζει ως πατέρας τον κύριό του - τύπος που θα γίνει κλασικός από τον 4ο π.Χ. αιώνα και ύστερα. Ήταν ένας ηλικιωμένος άνδρας με σωκρατικό πρόσωπο, φαλακρός κι αγένειος, άσχημος και πρόσχαρος μαζί, με μέλη παχιά και κοιλαράς.

 

Είναι μάλιστα εξακριβωμένο πως το δεύτερο μισό της Κλασικής εποχής εξαφανίστηκε η τάση να δίνεται στους Σειληνούς μια έκφραση λιγότερο αχαλίνωτη. Απεναντίας τώρα κυριαρχεί ολοένα και περισσότερο η οργιαστική πλευρά της διονυσιακής λατρείας, που οδηγεί τους καλλιτέχνες να απεικονίζουν τους Σειληνούς όχι με την έκταση των Μαινάδων, αλλά με μια ελευθερία συμπεριφοράς που θυμίζει την Αχαϊκή τέχνη.

 

Η αναπαράσταση των Σειληνών με την πλαστική τέχνη παρουσιάζεται σε μια σχετικά νεότερη εποχή της ελληνικής τέχνης. Μονάχα από λογοτεχνικές πηγές μας είναι γνωστό το περίφημο σύμπλεγμα του Μύρωνα, με την Αθηνά να πετάει κάτω τον αυλό που είχε επινοήσει, μα που της παραμόρφωνε το στόμα, και τον Μαρσύα ν΄ανυπομονεί να τον περιμαζέψει.

 

Αντίθετα, κατά τον 14ο π.Χ. αιώνα μεγάλοι γλύπτες βάλθηκαν ν' απεικονίσουν πρόσωπα που ως τότε είχαν τραβήξει την προσοχή μονάχα των αγγειογράφων. Κι ήταν το περιφημότερο από τ' αγάλματα αυτά ο "Σάτυρος του Πραξιτέλη", που διασώθηκαν πολλά αντίγραφά του. 'Εχουμε μπροστά μας ένα νέο με κανονικά χαρακτηριστικά, που μονάχα τα μυτερά του αυτιά θυμίζουν τους πρωτόγονους σύντροφους του Διονύσου. Στηρίζεται σε έναν κορμό δέντρου και με το κεφάλι του, ελαφριά σκυμμένο, κοιτάει μακριά στο άπειρο.

 

Στο "μνημείο του Λυσικράτη" επίσης είναι μαζεμένοι γύρω στον Διόνυσο νεαροί Σάτυροι. Ένας άλλος μεγάλος γλύπτης, ο Λύσιππος, είχε αναπαραστήσει τον Σειληνό με τον Διόνυσο παιδί. Το καλύτερο αντίγραφο του θαυμάσιου αυτού έργου, που είχε αποδοθεί στην αρχή στον Πραξιτέλη, βρίσκεται στον Λούβρο.

 

Όσο για το Σειληνό από τούτη την εποχή κυριάρχησε στη γλυπτική ο τύπος του καλοκαμωμένου ανθρώπου, που οι μυώνές του είχαν ήδη υποστεί την εισβολή του λίπους, ως αποτέλεσμα της καλοφαγίας. Κι είναι το κρανίο του μυτερό και φαλακρό, το μέτωπό του ρυτιδωμένο κι έχει και πυκνή γενειάδα. Τα χοντρά, μυτερά αυτιά του μοιάζουν με αυτιά χοίρου.

 

Η Ελληνιστική εποχή είναι πολύ πλούσια σε αναπαραστάσεις κάθε είδους Σειληνών και Σατύρων. Το ίδιο ισχύει και για τις τοιχογραφίες της Πομπηίας. Από τότε οι καλλιτέχνες επιδίδονταν ολοένα και περισσότερο στην αναπαράσταση νεαρών Σατύρων και γερόντων Σειληνών.

Oι αισθήσεις του σεξ και πώς διεγείρονται

Η αλληλεπίδραση Σεξουαλικής λειτουργίας, Σκέψης, Συναισθηματικής διάθεσης και Αισθήσεων

 

Oι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούμε, ότι βλέπουμε τον εξωτερικό κόσμο με τα μάτια μας, στην πραγματικότητα όμως, αυτό που ισχύει, είναι ότι «βλέπουμε» με τον εγκέφαλό μας.

 

Τα μάτια μας είναι απλώς «εξειδικευμένοι αγωγοί», οι οποίοι μεταφέρουν το φως στον ανθρώπινο εγκέφαλο, ο οποίος «συνθέτει» την εικόνα που βλέπουμε. Για τον λόγο αυτό είναι συχνά πιθανό το μυαλό μας να «ξεγελαστεί» όσον αφορά αυτό που βλέπουμε, λόγω της ψυχοσωματικής κατάστασης στην οποία βρισκόμαστε. Έτσι για παράδειγμα, έχουμε δει συχνά σε κινηματογραφικές ταινίες, ότι η βιολογική ανάγκη της  δίψας μπορεί να κάνει έναν διψασμένο άνθρωπο να βλέπει στην έρημο μια ανύπαρκτη όαση. Ο εγκέφαλός μας  δηλαδή, μπορεί να «αλλάξει» αυτό που λαμβάνει από τις αισθήσεις μας, και να «δει» αυτό που ο ίδιος «θέλει», με βάση αυτό που χρειάζεται ο οργανισμός μας ή με βάση αυτό που απασχολεί την σκέψη μας. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τις άλλες αισθήσεις όπως πχ η αφή. Παρότι όταν αγγίζουμε τον συντροφό μας, νιώθουμε την αίσθησή του δέρματός του στα δάχτυλά μας, ουσιαστικά αυτή η αίσθηση «δημιουργείται» και συνειδητοποιείται  στον εγκέφαλό μας. Στην πραγματικότητα το μυαλό μας «αγγίζει»,  χρησιμοποιώντας τα ηλεκτροχημικά σήματα που λαμβάνει από τα αισθητικά νεύρα όπως αυτά των δακτύλων.

 

Κατά τον ίδιο τρόπο ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι ο απόλυτος «ρυθμιστής» της σεξουαλικής πράξης . Ο ίδιος «ρυθμίζει» τις σωματικές λειτουργίες που απαιτούνται, ο ίδιος βιώνει την ηδονή λαμβάνοντας  «σήματα» από τις ερωτογενείς ζώνες, τις αισθήσεις κλπ. Τα σήματα αυτά το μυαλό μας τα επεξεργάζεταιαυτόματα και ασυνείδητα σε χιλιοστά του δευτερολέπτου. Η επεξεργασία αυτή, όπως αναφέραμε στο παράδειγμα της δίψας, μπορεί να επηρεαστεί  από βιώματα (τραυματικές εμπειρίες, «αυστηρή» σεξουαλική ανατροφή, αποθηκευμένες στην μνήμη) και «ψυχικούς παράγοντες» όπως η σκέψη, η συναισθηματική διάθεση (άγχος, μελαγχολία, κατάθλιψη) κλπ

 

Θα μπορούσαμε απλουστευμένα να πούμε ότι η σκέψη, ή η συναισθηματική διάθεση, ως εγκεφαλικές λειτουργίες, δεν «σταματούν» ποτέ, και για τον λόγο αυτό παίζουν τεράστιο ρόλο επηρεάζοντας την ευκολία (ή όχι) δημιουργίας σεξουαλικής επιθυμίας και διάθεσης, τον βαθμό της σεξουαλικής διέγερσης, τον βαθμό που βιώνουμε την σεξουαλική απόλαυση, ακόμη και τον σεξουαλικό οργασμό. Έτσι λοιπόν, αναφέρει ο κ. Βακόνδιος, μπορεί να εξηγηθεί για ποιον λόγο (αυτόν της συναισθηματικής διάθεσης), η σεξουαλική απόλαυση βιώνεται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό με τον σύντροφο με τον οποίο είμαστε ερωτευμένοι, απ ότι με κάποιον περιστασιακό σεξουαλικό σύντροφο. Η νευροχημική διαδικασία η οποία «πυροδοτείται» από την εικόνα του και την αίσθηση του πρώτου συντρόφου, είναι κατά πολύ πιο «έντονη» σε ένταση.

 

Θα μπορούσαμε επιπλέον να πούμε ότι η συναισθηματική διάθεση, η σκέψη, φαίνεται ότι μπορούν να οξύνουν  τις αισθήσεις μας, συντελώντας σε μεγαλύτερη σεξουαλική απόλαυση. Έτσι για παράδειγμα δεν είναι σπάνιο το άρωμα του συντρόφου που μας ελκύει, να γίνεται αντιληπτό από πολύ μεγάλη απόσταση και ως ιδιαίτερα έντονο.

 

Σε άλλες περιπτώσεις όπου η σκέψη ή η συναισθηματική διάθεση είναι αρνητικές, μπορούν να επιφέρουν μείωση (άμβλυνση) της σεξουαλικής επιθυμίας, διέγερσης και απόλαυσης. Και στις δύο περιπτώσεις αυτό συμβαίνει καθώς σκέψη και διάθεση «πυροδοτούν» την έκλυση και αλληλεπίδραση διαφόρων χημικών ουσιών στον εγκέφαλο και επακόλουθα στο σώμα μας, οι οποίες επιδρούν άμεσα στην σεξουαλική διάθεση, διέγερση και απόλαυση.

 

Κατ αυτόν τον τρόπο, το άγχος και η μελαγχολική ή καταθλιπτική διάθεση επιδρούν άμεσα και ανασταλτικά επομένως στην σεξουαλική επιθυμία, διέγερση και απόλαυση (είναι γνωστό ότι η καταθλιπτική διάθεση μειώνει την αίσθηση ευχαρίστησης που νιώθει το άτομο και σε άλλες δραστηριότητες τις οποίες προτύτερα μπορεί να απολάμβανε). Αυτό γίνεται κατανοητό αρκεί να φανταστούμε έναν άνθρωπο ο οποίο βρίσκεται σε παρατεταμένο άγχος και επομένως μελαγχολική διάθεση για το εργασιακό του μέλλον. Η σκέψη του βρίσκεται «προσηλωμένη» σε διάφορες σκέψεις-φόβους, επηρεάζοντας αρνητικά την συναισθηματική του διάθεση,η οποία με την σειρά της προκαλεί περισσότερες αγχώδεις σκέψεις (και αυτές περισσότερο αρνητική διάθεση),  σε έναν ατελείωτο κύκλο. Αναπόφευκτα υπάρχει μείωση της σεξουαλικής επιθυμίας. Σωστή αντιμετώπιση είναι συχνά, καθώς ο κύκλος αυτός δεν μπορεί να γίνει αντιληπτός από το άτομο, η παρέμβαση ειδικού, καθώς το ζευγάρι μπορεί να θεωρεί ως μόνο πρόβλημα την έλλειψη σεξουαλικής επιθυμίας, αγνοώντας τα βαθύτερα αίτια αυτής.

Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΠΡΟΘΕΣΗΣ

Που βρίσκεται το πεδίο που αποκαλείται Πρόθεση;

Δεν υπάρχει μέρος που να μη βρίσκεται, γιατί κάθε τι στο σύμπαν είναι συνυφασμένο με την πρόθεση.

Αυτό ισχύει για όλες τις μορφές ζωής, είτε πρόκειται για ένα άγριο ζώο, ένα τριαντάφυλλο ή ένα βουνό.

Η δημιουργία και η εμπειρία της ζωής ενός κουνουπιού, εμπεριέχει σκοπό.

Ένα μικροσκοπικό βελανίδι, το οποίο φαινομενικά δεν έχει τη δύναμη να σκεφτεί ή να κάνει σχέδια για το μέλλον του, εμπεριέχει πρόθεση από το αόρατο πεδίο.

Να λοιπόν πως επιστρέφει κανείς στον εαυτό του αυτοσεβασμού.

Αντί να κρίνετε όσους σας κρίνουν, μειώνοντας έτσι τον αυτοσεβασμό σας, στείλτε τους τη σιωπηλή ευλογία της συγγνώμης και φανταστείτε πως κι εκείνοι κάνουν το ίδιο για σας.

Με τον τρόπο αυτόν έρχεστε σε επαφή με την πρόθεση κι εξασφαλίζετε πως θα σέβεστε πάντα τη θεότητα που είστε.

Έχετε ανοίξει το δρόμο για να μπορέσετε να απολαύσετε τη μεγάλη δύναμη που σας περιμένει στο πεδίο της πρόθεσης.

To Πνεύμα είναι πανταχού παρόν στην ολότητά του και αυτό το παντού συμπεριλαμβάνει κι εσάς.

Δεν μπορείτε ποτέ, μα ποτέ να υπάρξετε διαχωρισμένοι από αυτό.

Θα μάθετε σιγά-σιγά να γελάτε με τον παραλογισμό της ιδέας πως θα μπορούσατε να υπάρξετε διαχωρισμένοι από τον συμπαντικό νου.

Είναι η Πηγή σας.

Εσείς οι ίδιοι είστε αυτός ο νους.

Ο Θεός είναι ο νους μέσα από τον οποίον σκέφτεστε και υπάρχετε.

Και διατηρεί πάντα την επαφή του μαζί σας, ακόμα κι αν εσείς δεν πιστεύετε σε αυτόν.

Το ερώτημα τότε καταλήγει όχι στο αν το σώμα σας πρόκειται να πεθάνει, αλλά στο σε ποια πλευρά του απείρου επιθυμείτε να ζήσετε.

Έχετε δύο επιλογές:

είτε να ζήσετε στην ανενεργή, είτε στην ενεργή πλευρά του απείρου.

Και στις δύο περιπτώσεις, θα συναντήσετε κάποτε το άπειρο, και δεν υπάρχει τρόπος να το αποφύγετε.

Στείλτε σκέψεις γεμάτες καλοσύνη παντού.

Δείξτε καλοσύνη προς τη Γη, μαζεύοντας ένα σκουπιδάκι που θα βρεθεί στο δρόμο σας ή κάνοντας σιωπηλά μία προσευχή που θα εκφράσει την ευγνωμοσύνη σας για την ύπαρξη της βροχής, του χρώματος των λουλουδιών ή ακόμα και του χαρτιού που κρατάτε στα χέρια σας και που φτιάχτηκε από ένα δένδρο.

Το σύμπαν θα ανταποκριθεί, δίνοντας σας αυτό που εσείς θα επιλέξετε να εκπέμπετε.

Αν ρωτήσετε με καλοσύνη στη φωνή και στην καρδιά σας:

"Τι μπορώ να κάνω για σένα;"

το σύμπαν θα σας απαντήσει:

"Τι μπορώ να κάνω εγώ για σένα;"

Πρόκειται για μία ενέργεια που θα προσελκύσει όλα όσα επιθυμείτε.

Πρόκειται για το πνεύμα της συνεργασίας με τη ζωή ολόκληρη, το οποίο πηγάζει από την ίδια την ουσία της πρόθεσης.

Κι εσείς πρέπει να μάθετε να είστε ισάξιοι με αυτό το πνεύμα της καλοσύνης, αν επιθυμείτε να βρεθείτε και πάλι σε επαφή με την πρόθεση.

Να δείχνετε καλοσύνη προς όλα τα ζώα, από το μικρότερο ως το μεγαλύτερο, προς ο,τι ζει πάνω στη γη, όπως τα δάση, οι έρημοι, οι ακτές και όλα αυτά μέσα από τα οποία πάλλεται η ζωή.

Δεν μπορείτε να επανασυνδεθείτε με την Πηγή σας και να γνωρίσετε τη δύναμη της πρόθεσης στη ζωή σας χωρίς τη βοήθεια του περιβάλλοντος.

Είστε συνδεδεμένοι με το περιβάλλον.

Χωρίς τη βαρύτητα δεν μπορείτε να περπατήσετε.

Χωρίς το νερό δεν μπορείτε να ζήσετε ούτε μια μέρα.
Χωρίς τα δάση , τον ουρανό, την ατμόσφαιρα,
τη βλάστηση, τα μέταλλα - όλα αυτά -
η επιθυμία σας να εκδηλώσετε και να προσεγγίσετε την πρόθεση δεν έχει κανένα απολύτως νόημα.

 Θα πρέπει να εξετάσετε τον "εσωτερικό σας λόγο",
το "ενεργειακό σας πεδίο"
και τη "σπουδαιότητα που προσδίδεται στον εαυτό σας".

Αυτοί οι τρεις τομείς μπορούν να υψώσουν αξεπέραστα εμπόδια στο δρόμο σας για την επανένωση με την πρόθεση, όταν δεν είναι εναρμονισμένοι με αυτήν.

Ασχοληθείτε με ένα εμπόδιο κάθε φορά και θα έχετε τη δυνατότητα να αποκτήσετε επίγνωση αυτών των εμποδίων, καθώς και να διερευνήσετε πιθανούς τρόπους για να τα υπερβείτε.

Ο σύγχρονος επαναστατημένος άνθρωπος

Η ύπαρξη, ως ύπαρξη, μένει ασημαντότητα χωρίς την ύπαρξη εκ της ιδίας έργου· είτε με τρόπο παθητικό - χρήση (κυρίως για τα άψυχα), είτε με τρόπο ενεργητικό - δημιουργία (για τα έμψυχα και έλλογα). Τα έργα του, χαρακτηρίζουν (ορίζουν) κάθε άνθρωπο - αυτά τον κάνουμε μοναδικό, αυτά είναι που μένουν.

Ο άνθρωπος διαφέρει, γιατί απέκτησε (με τον χρόνο) την ικανότητα του να δημιουργεί, να ενεργοποιείται, δηλαδή, και να εργάζεται εξοικονομώντας τα προς το ζην και όχι μόνο.

 Αυτό το:"όχι μόνο" ειν' η ουσία της δημιουργικότητας, είναι αυτό που μένει: από ένα σπουδαίο εικαστικό έργο, ένα βιβλίο, ένα τραγούδι, μέχρι μια υγιή, καινοτόμα και χρήσιμη προς την κοινωνία επιχείρηση - υπάρχουν, ευτυχώς, κι επιχειρήσεις έργα τέχνης.

Ουσιώδες είναι το πώς κανείς δημιουργεί: Ως Νέρωνας που έγραφε ποιήματα εμπνεόμενος από την Ρώμη που καιγόταν (που ο ίδιος είχε διατάξει να καεί), ως Γερμανός ΝΑΖΙ εργοστασιάρχης, που χρησιμοποιούσε ως εργατικό δυναμικού Εβραίους μελλοθανάτους; Όταν συζητούμε για την δημιουργική φύση του ανθρώπου, πρέπει να αφαιρούμε από μέσα της την διαστροφή.

Απελευθερώνοντας την δημιουργικότητα απ' την διαστροφή, έχουμε μπρος μας το πεδίο που ονομάζεται ζωή, ελεύθερο προς δημιουργική χρήση. Εκ του αποτελέσματος κρίνονται τα πάντα· γνωρίζοντας αυτό, πρέπει αυτόματα να κινούμαστε προς την δημιουργία - να κινούμαστε πρωτίστως για εμάς, διότι το καλό νέος βρίσκεται εκεί: δημιουργούμε και υπερασπιζόμαστε αυτό που επιθυμούμε (όσο είναι δυνατό), είμαστε αυτό που υπερασπιζόμαστε και που δημιουργούμε (έστω και κάνοντας κάποιες παραχωρήσεις).

Σ' αυτό απέτυχε ο σύγχρονος κόσμος: δεν δεν έφτιαξε ανθρώπους δημιουργικούς, μα αλλοτριωμένους, κι ως αλλοτριωμένους: τραγικούς και στατικούς, τέτοιους που να ασχολούνται με την διατήρηση δομών κι όχι με την επιθυμία του να πάνε την ζωή πιο πέρα: οι παραδόσεις γίνανε τοτέμ, ο μιμητισμός συμπληρώθηκε με αυτό που λέμε μόδα, τα γήπεδα γέμιζαν και γεμίζουν, και άνθρωποι - αντίγραφα γεμίσανε τις κοινωνίες (κομματικοί στρατοί, θρησκευτικοί οπαδοί, οπαδοί ποδοσφαιρικών ομάδων κ.τ.λ.).

Τα ανθρώπινα έργα πια έχασαν την προσωπικότητά τους, έχοντας γίνει αριθμοί σε απολογισμούς χρηματιστηρίων (με κέρδη ή ζημιές). Σήμερα πετυχαίνουν μόνο κάποιοι (επιτυχία δεν θεωρώ την οικονομική, αλλά την δυνατότητα να είναι κάποιος ότι Είναι) - οι άλλοι χάνονται εις την αναζήτηση, ή (αυτό είναι το τραγικό) αφήνονται, για να εξασφαλιστούν, έρμαια στην βούληση ομάδων, ακολουθώντας τες τυφλά, χωρίς καθόλου σκέψη.

Σήμερα ο επαναστατημένος άνθρωπος ξεκινά την επανάσταση μέσα από την ύπαρξή του. Θα βρει απέναντί του τους "Λαιστρυγόνες και τους Κύκλωπες": εκπαιδευτικά συστήματα μη αξιοκρατικά, ανύπαρκτους επαγγελματικούς προσανατολισμούς, δεσποτικά συμπεριφερόμενους εργοδότες, διαπλεκόμενα συνδικάτα, υποκριτικούς κομματικούς οργανισμούς: μια θάλασσα από θεσμούς όπου υπάρχουν στη ζωή, ή για να εξυπηρετούν κάποιων τα ίδια συμφέροντα, ή για να καταστέλλουν .

Ξέροντας όλα αυτά ο σύγχρονος επαναστατημένος άνθρωπος, για να πετύχει, οφείλει να πετύχει τον συγχρονισμό του έργου και του Είναι του, να εκτεθεί ο ίδιος, να προσφέρει μα και αν απαιτήσει, να προσπεράσει καταστάσεις και ανθρώπους, να μην χρεώνεται για τίποτα που είναι θέμα άλλων, να μην σταματάει να παράγει εφεδρείες (ακόμη κι αν έχει τεθεί εκτός της αγοράς - θα επανέλθει).

 Σήμερα ο επαναστατημένος άνθρωπος δεν ειν' αυτός των άσκοπων διαδηλώσεων (η αλλοτρίωση τους, πια τις έχει οδηγήσει - σαν πρακτικές και σαν θεσμούς - σε μαρασμό), αλλά αυτός της κριτικής σκέψεως και της δημιουργίας ο αρνούμενος να αφήνεται και να πιάνεται (όπως λέει και ο λαός) κορόιδο.

Εγώ θα σε καθοδηγώ...Το πεπρωμένο σου...

...Το ένα βήμα έφερνε το επόμενο, καθώς ο δρόμος μου απ' τη μέρα που γεννήθηκα με καλούσε. Δεν είχα, άλλωστε, δυνατότητα επιλογής. Όμως ήξερα πως εκείνον ήθελα να ακολουθήσω. Τον αγάπησα από το ξεκίνημά του, κατά κάποιον μυστήριο τρόπο. Έτρεφα τυφλή εμπιστοσύνη πως κάτι μαγικό κρυβόταν σε αυτό το ταξίδι. Ήταν ένας παράξενος, ασυνήθιστος δρόμος. Έμοιαζε σχεδόν μαγεμένος.

Ενώ λαμπερός ο ήλιος με έλουζε με τις ακτίνες του, δίχως προειδοποίηση η έστω κάποια μέση κατάσταση, ξάφνου η πλάση βυθίζονταν στο σκοτάδι και ανέτειλλε μια αλλιώτικη σελήνη. Το έδαφος ήταν ασφαλές, ομαλό, και αρώματα μεθυστικά αναδυόταν από το δρόμο αυτό, μα υπήρξαν φορές που στο επόμενο βήμα γινόταν θανάσιμα επικίνδυνος, απότομος.

Αυτές ήταν οι περιπτώσεις οι οποίες με έκαναν να αμφιβάλλω για το αν μπορούσα να τον εμπιστευτώ.. Ο δρόμος μου, όμως, είχε πάντα την ιδιότητα να με βοηθά να συνεχίζω. Δίχως να του ζητήσω κάποιου είδους βοήθεια. Και δεν ήταν μόνο τούτα τα περίεργα καπρίτσια του δρόμου μου...

Πολύ συχνά, εκεί που απελπιζόμουν για τη μοναξιά μου -γιατί εκτός από τον μαγεμένο μου δρόμο δεν είχα άλλη συντροφιά- εμφανίζονταν από το πουθενά διάφορες μορφές ζωής. Άλλες καλοσυνάτες, άλλες δαιμονικές, κι άλλες φορώντας περίεργες, κομψοτεχνημένες μάσκες.

Τι να σήμαιναν όλα αυτά, συλλογιζόμουν, μήπως ο δρόμος μου προσπαθούσε κάτι να μου πει;

Όπως και να'χει, ενστικτωδώς σύναψα σχέσεις με αυτές τις υπάρξεις, εκ των οποίων οι καλοσυνάτες ήταν εκείνες που αγάπησα περισσότερο. Οι υπόλοιπες, καθώς χάνονταν σαν σκιές, όπως εμφανίστηκαν, συνειδητοποιούσα πως μου είχαν ανοίξει πληγές. Ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε κάτι τέτοιο. Σχεδόν φοβόμουν να το δεχτώ. Πονούσα πολύ, μα ο δρόμος μου δεν μου έδινε κάποιο γιατρικό. Ώσπου μια μέρα, άρθρωσε για πρώτη του φορά 3 λέξεις, 3 λέξεις που ποτέ μου δεν θα ξεχάσω:

"Απόφυγε τις μάσκες".
Ύστερα σώπασε πάλι.

Συχνά, εμφανίζονταν μπροστά μου άυλες εικόνες, που άφηναν μέσα μου μια σφοδρή επιθυμία να τις αγγίξω, να τις φτάσω. Δεν τα κατάφερνα όμως, γι' αυτό και έδινα υπόσχεση στον εαυτό μου πως κάποτε θα τις συναντούσα. Ήξερα κατά κάποιον τρόπο ότι ο δρόμος μου, θα με οδηγούσε σε αυτές.

Άλλες φορές, άκουγα φωνές που με καλούσαν να γυρίσω πίσω. Μου θύμιζαν πολύ έντονα τις φωνές των κακόβουλων υπάρξεων κι εκείνων με τις όμορφες μάσκες που είχα πρωτύτερα συναντήσει. Άλλος ένας πειρασμός, σκεφτόμουν. Ώσπου, για δεύτερη φορά, ο δρόμος μου μίλησε, αυτή τη φορά αρθρώνοντας 2 μονάχα λέξεις:

"Προχώρα μπροστά".

Ήθελα να τον υπακούσω, μα ο πειρασμός με νίκησε. Τι θα πείραζε, άλλωστε, να γυρίσω για λίγο πίσω, το ταξίδι μου μπορούσε να περιμένει. Κάθε φορά, όμως, που γυρνούσα πίσω, επέστρεφα με νέες πληγές, πιο βαθιές από τις πρώτες, ώσπου αποφάσισα να υπακούσω στο δρόμο μου.

Ο οποίος, φυσικά, δεν με άφησε ατιμώρητη. Κάθε φορά που μαγευόμουν από ύπουλη πλάνη, μου πρόσθετε άλλο ένα κομμάτι δρόμου. Σαν να ήθελε να μου πει: "Αυτό, για να μάθεις πως αν μένεις στάσιμη, δεν θα φτάσεις ποτέ στον προορισμό σου". Αυστηρός ο δρόμος, σκέφτηκα... Μοιάζει όμως αρκετά σοφός. Κι αυτό είναι που με κάνει μέχρι και τώρα να τον εμπιστεύομαι. Τυφλά.

Αυτός, λοιπόν, είναι ο μυστηριώδης δρόμος. Άλλοτε ήπιος, άλλοτε σκληρός. Άλλοτε διαυγής, άλλοτε παραπλανητικός.

Με καμιά προηγούμενη όμως δεν έμοιαζε ίδια εκείνη η μοιραία μέρα για το δρόμο μου.

Ήταν ίσως ο μεγαλύτερος, φαινομενικά αθώος κίνδυνος που θα αντιμετώπιζα. Καθώς προχωρούσα, όπως έκανα πάντα, ξαφνικά, στην άκρη του δρόμου μου, αντίκρισα μια μυστήρια επιγραφή. Ποτέ πριν ο δρόμος μου δεν είχε επιγραφές ή κάποιου είδους πινακίδα, και μόνο δύο ήταν οι φορές που επικοινώνησε μαζί μου. Πάνω στην επιγραφή, ήταν χαραγμένες 4 λέξεις, τις οποίες φαινόταν πως μπορούσα να διαβάσω μόνο εγώ γιατί ήταν γραμμένες σε μια άγνωστη διάλεκτο:

"Ακολουθείς το Πεπρωμένο σου;"
Αρχικά με κατέλαβε φόβος, καθώς ήταν κάτι νέο για εμένα, άγνωστο, και δεν ήξερα πως θα έπρεπε να αντιδράσω. Ύστερα από λίγο, όταν βρήκα ξανά την ψυχραιμία μου, σκέφτηκα πως θα ήταν μια κακόγουστη φάρσα. Θυμωμένη, άρχισα να χτυπάω την επιγραφή καθώς με ενοχλούσε πολύ η όψη της, αλλά εκείνη έμοιαζε άθικτη.

Μήπως δεν ήταν φάρσα, τελικά; Μήπως κάτι ήθελε να μου πει, ήταν ένας γρίφος που έπρεπε να λύσω για να συνεχίσω το δρόμο μου; "Ακολουθείς το Πεπρωμένο σου;"...; Τι άραγε έπρεπε να απαντήσω σε αυτό;... Έστυψα το μυαλό μου όμως απάντηση δε βρήκα.

Μήπως η πινακίδα είχε δίκιο; Μήπως ο πραγματικός μου δρόμος ήταν άλλος, και είχα πιαστεί κορόιδο όταν εμπιστεύτηκα τυφλά τον συγκεκριμένο; Τι άραγε μπορεί να συναντήσω αν φύγω από εδώ; Και ακόμα χειρότερα, πως θα μπορούσα να φύγω; Ή μήπως η πινακίδα είναι η παγίδα;...

Ξάφνου συνειδητοποίησα πως αυτή η ερώτηση είχε κατακλύσει όλο μου το είναι, λέρωνε την κάθε μου σκέψη, και τότε κατάλαβα πως ήταν επικίνδυνη. Καλύτερα να συνεχίσω, σκέφτηκα, προτού μείνω εδώ για πάντα παγιδευμένη, έρμαιο μιας ανόητης ερώτησης.

Αφότου προχώρησα λίγα βήματα όμως, κατέρρευσα. Αποφασισμένη γύρισα πίσω στην πινακίδα, έπρεπε να λύσω το γρίφο αλλιώς αυτή η ερώτηση θα με βασάνιζε μέχρι το τέλος του ταξιδιού μου, και θα μου κατέτρωγε την ύπαρξη.

Μόλις γύρισα, διαπίστωσα πως ο δρόμος μου είχε υποστεί μια αλλαγή. Ενώ ήταν μια συγκεκριμένη ευθεία με συγκεκριμένη πορεία, ξαφνικά, στο σημείο της επιγραφής, εμφανίστηκε ένα μυστηριώδες δίστρατο. Μα δεν ήταν μόνο ο δρόμος που είχε αλλάξει, ακόμα και η επιγραφή της πινακίδας τώρα έγραφε κάτι διαφορετικό, στην ίδια, άγνωστη διάλεκτο. Έλεγε...

"Αν πιστεύεις πως ακολουθείς το Πεπρωμένο σου, συνέχισε τον γνωστό σου δρόμο.
Αν όμως νιώθεις πως κάτι άλλο γράφτηκε για εσένα και πρέπει να το ανακαλύψεις, ακολούθησε το νέο αυτό μονοπάτι.

Προσοχή!

Από αυτόν τον δρόμο, δεν υπάρχει επιστροφή"

Άλλος ένας, καινούριος τρόμος με παρέλυσε. Δηλαδή θα πρόδιδα τον δρόμο που οδηγούσε τα βήματα μου από τότε που ήρθα στον κόσμο; Και πως θα ήμουν σίγουρη για το ποια επιλογή θα ήταν η σωστή και θα με οδηγούσε στο πεπρωμένο μου; Κι αν έκανα τη λάθος επιλογή;.. Η πινακίδα με προειδοποίησε πως επιστροφή δεν υπάρχει...
Φτάνει, είπα από μέσα μου.

Δεν χωρούν άλλοι ενδοιασμοί.

Η ανάγκη είναι πάντοτε ισχυρότερη από το οτιδήποτε, και η δική μου ανάγκη να βρω το πραγματικό μου πεπρωμένο, να γνωρίσω νέους κόσμους, στέφθηκε βασίλισσα της ύπαρξής μου.

Νέα μου μοίρα, σου έρχομαι, ήταν η τελευταία μου σκέψη, και κίνησα για το νέο μονοπάτι δίχως να κοιτάξω ξανά πίσω μου, τον λυπημένο μου δρόμο που εγκατέλειπα...

Ο νέος μου δρόμος ήταν γεμάτος λουλούδια, ευωδίες, πολύχρωμες πεταλούδες και ταξιδιάρικες μελωδίες. Τούτο το μέρος έμοιαζε μαγεμένο.... Συλλογιζόμουν πόσο ευτυχισμένη ήμουν, και πόσο τυχερή που άφησα το ένστικτο μου να με οδηγήσει στο σωστό μονοπάτι. Πως να γυρίσω πίσω ξανά, τώρα που βρέθηκα σε έναν αληθινό Παράδεισο;..

Η γαλήνη μου όμως, κράτησε πολύ λιγότερο απ'όσο ανέμενα.

Βρέθηκα σε αδιέξοδο.

Ο δρόμος μου σταματούσε απότομα, δίχως να οδηγεί κάπου περαιτέρω.

Ήθελα να βάλω τα κλάματα και να τελειώσουν όλα εκεί, εκείνη τη καταραμένη στιγμή. Παγιδεύτηκα, η ίδια μου η ουτοπία με ξεγέλασε... Βυθίστηκα σε μια πρωτόγνωρη απελπισία, ώσπου είδα εμπρός μου μια τελευταία, λαμπερή επιγραφή, με ιδιαίτερα, καλλιγραφικά γράμματα, ξανά στην άγνωστη, μυστήρια διάλεκτο.

Η επιγραφή έλεγε:

''Αυτό το μαγικό μα και σύντομο μονοπάτι που ήταν βέβαιο πως θα ακολουθήσεις, ήταν ένα ακόμη μάθημα που έπρεπε να πάρεις από το δρόμο σου.

Που αναζητάς το Πεπρωμένο σου, που αναζητάς την ευτυχία σου, φτωχό μου πλάσμα;

Γιατί εγκατέλειψες το δρόμο σου;

Τάχα δεν γνώριζες πως αυτός ο ίδιος ο δρόμος είναι η μοίρα σου, και όσα σου δίδαξε οι παντοτινοί σου σύντροφοι;

Γιατί αρνήθηκες τους θησαυρούς του, γιατί δεν τον εμπιστεύτηκες, αναζητώντας την ευτυχία σε μέρη άγνωστα και μακρινά, ενώ την είχες στα πόδια σου, στο μονοπάτι γνώσης και εμπειριών που ο δρόμος σου σου πρόσφερε;

Κοίταξε, τώρα, τον εαυτό σου.

Θέλησες να βρεις την ουτοπία, και κατέληξες με δάκρυα στα μάτια.

Η ουτοπία, να θυμάσαι πως είναι ο δρόμος σου.

Με τα μυστήρια, τους κινδύνους και τις πληγές του.

Όταν θα έχεις φτάσει στον προορισμό σου, θα καταλάβεις... Πως ο δρόμος σου ήταν ο αληθινός σου προορισμός, για να σε πλάσει όπως είσαι τώρα. Δεν υπάρχει καλύτερο μέρος απ'το εδώ, ούτε καλύτερη στιγμή απ' το τώρα. Γι' αυτό γυρνά πίσω, μαγικό μου πλάσμα, και συνέχισε το ταξίδι σου, την περιπέτειά σου.

Εγώ θα σε καθοδηγώ...

...Το πεπρωμένο σου...

Metamorphosis

 1...να αγκαλιάζει κάθε κατάσταση την οποία θεωρεί εμπειρία και δεν τη διαχωρίζει σε καλή ή κακή παρά μόνο απαραίτητη για να μπορέσει να εξελιχθεί. Είναι πρόθυμος να μάθει και όχι να κρίνει.
2 ...ότι πίσω από την συναισθηματική του έκρηξη , την ευθυξία του, ένα δυσάρεστο συναίσθημα που τον βαραίνει είναι μια πεποίθηση που κινείται στο σώμα σου , μια σκέψη που δεν τον εξυπηρετεί και χρειάζεται να αντικαταστήσει.
3.....δεν καταπιέζει τα συναισθήματα όπως θυμός, μνησικακία κλπ με εξαρτήσεις παρά μόνο τα επιτρέπει να έρθουν στην επιφάνεια να τα αποδεχτεί να τα ακούσει , να τους μιλήσει , να τα ευχαριστήσει, να τα μετασχηματίσει !!!
4 ....γνωρίζει ότι όταν επιλέγει να κάνει αλλαγές χρειάζεται να αλλάξει τις πεποιθήσεις του και ταυτόχρονα να μπει σε δράση, να κάνει την υπέρβαση ακόμα και όταν φοβάται.
5....ότι οι αλλαγές γίνονται από μέσα προς τα έξω. Αλλάζει τον τρόπο να βλέπει αυτά που συμβαίνουν και έτσι αλλάζει την πραγματικότητα του.
6.....γνωρίζει να έχει υπομονή. Η κάμπια γίνεται πεταλούδα και απολαμβάνει την διαδικασίσα της μεταμόρφωσης. Κάθε στιγμή είναι τέλεια έτσι όπως και αναγκαία για τις επιθυμητές αλλαγές.
7 ....γνωρίζει να συντονίζεται με την καρδιά του . Εισπνέει, εκπνέει και αποφασίζει μέσω της καρδιάς του. Ο θεός μιλά στη καρδιά του και εκείνος την ακούει και την ακουλουθεί.
8 ...ζει στο απόλυτο Τώρα και δεν έχει προσκολλήσεις.
9 ...βρίσκει την ευτυχία σε μικρά πράγματα. Βλέπει την ομορφιά παντού. Βλέπει το Θεό παντού.
10...η χαρά είνα ανεξάρτητη από εξωτερικές καταστάσεις .
11....στη σιωπή συνδέεται με τη ψυχή του.
12 ....αποκτά νέες συνήθειες , ακολουθεί νέα μονοπάτια ακόμα και αν δεν γνωρίζει που οδηγούν.
13....σταματά να προδίδει τον εαυτό του και είναι αυθεντικός.
14....ότι είναι έκφραση του Θείου και αξίζει να αγαπιέται, να ευημερεί ! Κάθε επιθυμία του είναι Ιερή και θεικό υου δικαίωμα.
15 ....ότι δεν υπάρχει κανένα εμπόδιο και κανένα όριο σε ότι επιθυμεί να δημιουργήσει.
16...έχει ακλόνητη πίστη ότι κάτι έχει ήδη γίνει πριν γίνεi.
17...δημιουργεί χώρο στην καρδιά του για όλους διότι γνωρίζει πως ό,τι δεν συγχωρεί το δημιουργεί ξανά.
18...είναι αρχιτέχτονας και δημιουργός της ζωής του και κάθε στιγμή έχει την δύναμη της επιλογής να ζει μια νέα ιστορία .
O Geo είπε: Αυτά που μπορώ να κάνω εγώ μπορείτε κι εσείς και ακόμα περισσότερα .
Απολαμβάνουμε την ομορφιά μιας πεταλούδας αλλά σπάνια αποδεχόμαστε την διαδικασία που έπρεπε να περάσει για να πετύχει αυτή την ομορφιά.