ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Ἀντιγόνη (582-625)

ΧΟ. εὐδαίμονες οἷσι κακῶν ἄγευστος αἰών. [στρ. α]

οἷς γὰρ ἂν σεισθῇ θεόθεν δόμος, ἄτας
585 οὐδὲν ἐλλείπει γενεᾶς ἐπὶ πλῆθος ἕρπον·
ὁμοῖον ὥστε πόντιον
οἶδμα δυσπνόοις ὅταν
Θρῄσσῃσιν ἔρεβος ὕφαλον ἐπιδράμῃ πνοαῖς,
590 κυλίνδει βυσσόθεν κελαινὰν
θῖνα καὶ δυσάνεμοι
στόνῳ βρέμουσιν ἀντιπλῆγες ἀκταί.

ἀρχαῖα τὰ Λαβδακιδᾶν οἴκων ὁρῶμαι [ἀντ. α]
595 πήματα φθιμένων ἐπὶ πήμασι πίπτοντ᾽,
οὐδ᾽ ἀπαλλάσσει γενεὰν γένος, ἀλλ᾽ ἐρείπει
θεῶν τις, οὐδ᾽ ἔχει λύσιν.
νῦν γὰρ ἐσχάτας ὑπὲρ
600 ῥίζας ἐτέτατο φάος ἐν Οἰδίπου δόμοις·
κατ᾽ αὖ νιν φοινία θεῶν τῶν
νερτέρων ἀμᾷ κοπίς,
λόγου τ᾽ ἄνοια καὶ φρενῶν Ἐρινύς.

τεάν, Ζεῦ, δύνασιν τίς ἀν- [στρ. β]
605 δρῶν ὑπερβασία κατάσχοι;
τὰν οὔθ᾽ ὕπνος αἱρεῖ ποθ᾽ ὁ παντογήρως
οὔτ᾽ ἀκάματοι θεῶν
μῆνες, ἀγήρως δὲ χρόνῳ δυνάστας
κατέχεις Ὀλύμπου
610 μαρμαρόεσσαν αἴγλαν.
τό τ᾽ ἔπειτα καὶ τὸ μέλλον
καὶ τὸ πρὶν ἐπαρκέσει
νόμος ὅδ᾽· οὐδὲν ἕρπει
θνατῶν βιότῳ πάμπολύ γ᾽ ἐκτὸς ἄτας.

ἁ γὰρ δὴ πολύπλαγκτος ἐλ- [ἀντ. β] 615
πὶς πολλοῖς μὲν ὄνασις ἀνδρῶν,
πολλοῖς δ᾽ ἀπάτα κουφονόων ἐρώτων·
εἰδότι δ᾽ οὐδὲν ἕρπει,
πρὶν πυρὶ θερμῷ πόδα τις προσαύσῃ.
620 σοφίᾳ γὰρ ἔκ του
κλεινὸν ἔπος πέφανται.
τὸ κακὸν δοκεῖν ποτ᾽ ἐσθλὸν
τῷδ᾽ ἔμμεν ὅτῳ φρένας
θεὸς ἄγει πρὸς ἄταν·
625 πράσσει δ᾽ ὀλίγιστον χρόνον ἐκτὸς ἄτας.

***

ΧΟΡ. Καλότυχοι που δε γευτούν
στη ζωή τους κανένα κακό·
γιατί για κείνους που οργή θεϊκιά
τα σπίτια τους σείσει, δε λείπει καμιά συφορά
που να μην πέφτει σε πλήθος γενεές των.
Όμοια, καθώς όταν κύμα
κυλάει φουσκωμένο
απ᾽ τις άγριες της Θράκης πνοές
πάνω στη σκοτεινή την άβυσσο,
590απ᾽ το βυθό αναταράζει
τη μαύρη ανεμοτράνταχτη αμμουδιά
κι αντιβογγώντας στενάζουν
κυματόδαρτοι οι κάβοι.

Από παλιούς βλέπω καιρούς
τα πάθη των Λαβδακιδών
να πέφτουν απάνω στα πάθη εκεινών
που σβήσανε κι ούτε καμιά
δε γλιτώνει γενιά την άλλη γενιά των·
μα ένας θεός τις γκρεμίζει
και λυτρωμό δεν έχουν·
γιατί τώρα το φως, στη στερνή
πάνω ρίζα που απλώνονταν
600μες στα σπίτια του Οιδίποδα,
το θερίζει των υποχθονίων θεών
το δρεπάνι το αιματόβρεχτο,
άκριτη γλώσσα και νου θεοβλάβη.

Τη δική σου τη δύναμη, ω Δία,
ποιά ανθρώπινη έπαρση
να σταματήσει θα μπόρειε; που αυτήν
μήτε ο ύπνος ποτέ ο πανδαμάτορας πιάνει,
μήτε οι μήνες των θεών οι ακούραστοι,
μ᾽ απ᾽ τα χρόνια ακατάλυτος
βασιλεύεις δυνάστης
610μες στου Ολύμπου το ξέλαμπρο φέγγος·
ενώ και τώρα και πριν και στο μέλλον
θα κρατά αυτός ο νόμος: πως τίποτα
στη ζωή των ανθρώπων δεν έρχεται
με χωρίς και καμιά δυστυχία.

Γιατί η άστατη βέβαια η ελπίδα
για πολλούς βγαίνει σε όφελος,
μα άλλων τούς κούφιους τούς πόθους γελά
κι η απάτη γλιστρά μες στον άνθρωπο, δίχως
να γνωρίζει αυτός τίποτα, ώσπου
στην πυρωμένη τη φωτιά
το ποδάρι του κάψει·
620γιατί αλήθεια σοφός ο περίφημος λόγος
που βγήκε από κάποιον: πως φαίνεται
καλό το κακό σε κείνον που ο Θεός
οδηγάει το νου του στο χαμό,
κι ο χαμός δε θ᾽ αργήσει να φτάσει.

Αρχαία Ελληνική Γραμματολογία: 3. Κλασική εποχή (508-323 π.Χ.)

3.3. Γράμματα και τέχνες

Η αποτυχία της ιωνικής επανάστασης είχε αποτέλεσμα το πνευματικό κέντρο του Ελληνισμού να μετακινηθεί από τις μικρασιατικές πόλεις της Ιωνίας στην Αθήνα,[1] που η πρωτεύουσα θέση της στα γράμματα και τις τέχνες έμεινε για ολόκληρη την Κλασική εποχή αναμφισβήτητη: ο Πίνδαρος τη χαρακτήρισε «πολιτεία θεοτική» (απόσπ. 76), ο Θουκυδίδης την ονόμασε «μεγάλο σχολείο της Ελλάδας» (2.41), ο Πλάτωνας «πρυτανείο της σοφίας» (Πρωταγόρας 337d), και ένας ανώνυμος επιγραμματοποιός "Ελλάδα της Ελλάδας" (Ελληνική ανθολογία 7.45). Η πνευματική της άνθιση στηρίχτηκε από τη μια στους πολλούς και αξιόλογους Αθηναίους συγγραφείς, στοχαστές και καλλιτέχνες, από την άλλη στους πολυάριθμους συγγραφείς, στοχαστές και καλλιτέχνες που τα κλασικά χρόνια (ιδιαίτερα τον 5ο π.Χ. αιώνα) εγκατάλειψαν τις πατρίδες τους για να επισκεφτούν, να ζήσουν και να δράσουν στην Αθήνα.

Θα ήταν άδικο η πνευματική προκοπή της κλασικής Αθήνας να αποδοθεί απλά και μόνο στην οικονομική άνθιση που ακολούθησε τις πολεμικές και πολιτικές της επιτυχίες. Σίγουρα, πρωταρχικός παράγοντας της ακμής στάθηκε το δημοκρατικό πολίτευμα, που απελευθερώνει τη σκέψη, ξυπνά τα ενδιαφέροντα και επιτρέπει στον καθένα να πάρει μέρος στην πνευματική και καλλιτεχνική ζωή και να αναπτύξει την προσωπικότητά του.

Είναι π.χ. ολοφάνερο ότι η δημοκρατία ευνοούσε την ανάπτυξη της ρητορείας. Όχι πια μόνο οι βασιλιάδες, οι άρχοντες και οι ευγενείς αλλά κάθε πολίτης είχε τη δυνατότητα να αγορεύσει και να ακουστεί, τόσο στα δικαστήρια για τις ιδιωτικές του υποθέσεις όσο και στην εκκλησία του δήμου για τα θέματα της πολιτείας. Η επιτυχία ή η αποτυχία του να επιβάλει την άποψή του σχετιζόταν βέβαια με το αν είχε δίκιο στα λεγόμενά του, αλλά και με την ποιότητα του λόγου του, την ικανότητά του να συναρπάσει τους ακροατές και να πείσει.

Χαρακτηριστικά της δημοκρατίας, η ισοτιμία των πολιτών (ισηγορία) και η ελευθερία του λόγου (παρρησία) οδηγούν στον ανοιχτό διάλογο: λόγος και αντίλογος, πρόταση και αντιπρόταση, επιχειρήματα και αντεπιχειρήματα, ερωτήσεις και απαντήσεις - έτσι ξεγυμνώνονταν τα προβλήματα, έτσι προβάλλονταν και ξεκαθάριζαν οι αντίθετες απόψεις στα δικαστήρια, στις συζητήσεις της αγοράς και στην εκκλησία του δήμου, έτσι και ωρίμαζαν όλα τα θέματα πριν από την ψηφοφορία. Πώς να μην το θεωρήσουμε φυσικό, όταν την ίδια εποχή βλέπουμε τη διαλογική μορφή να κυριαρχεί στα λογοτεχνικά είδη και στην πνευματική ζωή γενικότερα: διαλογικό είναι το δράμα, αντικρουόμενες δημηγορίες και διάλογους συναντούμε στα ιστορικά έργα, τον εριστικό διάλογο και τις αντιλογίες καλλιεργούν οι σοφιστές, τη διαλεκτική τέχνη ασκεί Σωκράτης, διαλογική μορφή έχουν πολλά φιλοσοφικά έργα του 4ου π.Χ. αιώνα κλπ.

ΑΓΩΝΕΣ ΛΟΓΩΝ

Η πιο συνηθισμένη μορφή διαλόγου είναι η προφορική αντιπαράθεση δύο διαφορετικών, συχνά αντίθετων, απόψεων από δύο ομιλητές, που είτε επιχειρούν να μεταπείσουν ο ένας τον άλλον, είτε περιμένουν κάποιον ή κάποιους που τους ακούν να αποφανθούν ποιος έχει δίκιο.

Η δικαιοσύνη επιβάλλει οι δύο αντίπαλοι συνομιλητές να έχουν ίσες ευκαιρίες να υποστηρίξουν τη θέση τους· γι᾽ αυτό στα δικαστήρια μετρούσαν με την κλεψύδρα και έδιναν ίσο χρόνο στους δύο διαδίκους, πρώτα για να υποστηρίξουν τη θέση τους, ύστερα και για να απαντήσουν ο ένας στα επιχειρήματα του άλλου:

πρωτολογία του κατήγορου ~ πρωτολογία του κατηγορούμενου

δευτερολογία του κατήγορου ~ δευτερολογία του κατηγορούμενου

Αυτό το αυστηρό σχήμα σπάνια εφαρμόζεται στη ζωή· το συναντούμε όμως, σε χαλαρότερες μορφές, τόσο στην τραγωδία όσο και στην κωμωδία. Οι δραματικοί ποιητές φρόντιζαν στους αγώνες (λόγων), δηλαδή όταν παρουσίαζαν δύο πρόσωπα να διαφωνούν και να εκθέτουν αντιμέτωπα τις απόψεις τους, να ακολουθούν σε γενικές γραμμές ένα τυπικό που να εξασφαλίζει ισότητα ανάμεσα στα δύο αντιμαχόμενα μέρη.[2]

Στην περίπτωση των δραμάτων είναι ο ίδιος ο ποιητής που προβάλλει και υπερασπίζεται τόσο τη μιαν άποψη όσο και την αντίθετή της - και θα δούμε πως το ίδιο ισχυρίζονταν ότι μπορούσαν να καταφέρουν οι σοφιστές και οι ρητοροδιδάσκαλοι.

Το δημοκρατικό πολίτευμα συμβάλλει πολλαπλά στην πνευματική ανάπτυξη. Ο αθηναϊκός δήμος π.χ., αγροτικός στην πλειονότητά του, είχε τώρα δικαίωμα και υποχρέωση να αποφασίζει ο ίδιος πλειοψηφικά για τις υποθέσεις του κράτους (τη νομοθεσία, την οικονομία, την εξωτερική πολιτική), για την ειρήνη και για τον πόλεμο - για όλα. Και πάλι, οι Αθηναίοι ως δικαστές έπρεπε να δώσουν δίκιο στον ένα ή στον άλλον αντίδικο, να επιμετρήσουν ποινές, να στείλουν τους καταδικασμένους στον θάνατο ή στην εξορία. Όλες αυτές οι υποχρεώσεις που είχαν οι πολίτες στην άμεση αθηναϊκή δημοκρατία τούς δημιούργησαν μιαν ανάγκη για γνώση και πνευματική καλλιέργεια.

Το πλήθος έπρεπε να μυηθεί στα μυστικά της πολιτικής, της ηθικής, της στρατηγικής, της οικονομίας, του δικαίου κλπ., και αυτή η αναγκαιότητα έφερε στο προσκήνιο πολλούς δασκάλους: φωτισμένους πολιτικούς, ιστορικούς, λογογράφους, ρητοροδιδάσκαλους, σοφιστές, φιλοσόφους, ποιητές - όπου όλοι τους, καθένας με τον τρόπο του, συνειδητά ή όχι, δίδασκαν και καθοδηγούσαν τον λαό να παίρνει σωστές αποφάσεις. Έτσι, για παράδειγμα, όταν στην κωμωδία Βάτραχοι του Αριστοφάνη ο Ευριπίδης ρωτά τον Αισχύλο «για ποιο λόγο πρέπει να θαυμάζεται ένας ποιητής», ο Αισχύλος απαντά: «για τη δεξιοτεχνία και τις καλές του συμβουλές, γιατί οι ποιητές κάνουμε τους ανθρώπους στις πολιτείες καλύτερους» (1008-10).

Στις εικαστικές τέχνες (αρχιτεκτονική, γλυπτική, ζωγραφική, αγγειογραφία κλπ.) οι αρχαιολόγοι χωρίζουν τους κλασικούς αιώνες σε τέσσερις περιόδους:

Περίοδος του αυστηρού ρυθμού (480-450 π.Χ.)
Ώριμη κλασική περίοδος (450-425 π.Χ.)
Περίοδος του πλούσιου ρυθμού (425-380 π.Χ.)
Ύστερη κλασική περίοδος (380-325 π.Χ.)

Δεν είναι εδώ η θέση να μελετήσουμε βήμα βήμα τις αλλαγές που σημειώθηκαν από την κάθε περίοδο στην επόμενη· όμως διαπιστώνουμε ότι σε γενικές γραμμές κάθε περίοδος στοιχίζεται και συμβαδίζει με τα σύγχρονά της ιστορικά, κοινωνικά και πολιτισμικά φαινόμενα. Το ίδιο ισχύει φυσικά και για την κλασική τέχνη ως σύνολο, όταν στη διαδρομή της ακολουθεί το κυρίαρχο ρεύμα της εποχής, τη βαθμιαία μετάβαση από το συναίσθημα στη νόηση, από τον μυθικό τρόπο σκέψης στον ορθολογισμό.

«Η κλασική τέχνη, σε αντιδιαστολή προς την αρχαϊκή χαρακτηρίζεται από τον τονισμό των νοησιαρχικών στοιχείων απέναντι στα αισθητά. "Η ιδέα είναι κυρίαρχη, και αισθάνεσαι πως η δημιουργία ενός έργου τέχνης έχει γίνει τώρα μια διεργασία συνειδητά πνευματική, που κατανοείται και ελέγχεται." Αυτό είναι κλασική τέχνη, γράφει ο Άγγλος ιστορικός της τέχνης Β. Ashmole. Αυτή τη νοητική προϋπόθεση της κλασικής δημιουργίας μαρτυρούν οι θεωρητικές μελέτες που αισθάνονται την ανάγκη να γράψουν τόσο οι αρχιτέκτονες Ικτίνος και Καρπίων για τον Παρθενώνα, όσο και ο πλάστης του Δορυφόρου, ο Πολύκλειτος, για να ερμηνεύσουν το έργο τους.

Των πρώτων το έργο δε σώθηκε, αλλά από του Πολυκλείτου τον Κανόνα έχουν φτάσει ως εμάς μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα, αρκετά να βεβαιώσουν και το πνευματικό, επιστημονικό θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε, υπόβαθρο της καλλιτεχνικής του δημιουργίας αλλά και την άκρα επιμέλεια και φροντίδα για τις έσχατες λεπτομέρειες στην επεξεργασία των έργων του. Έτσι μόνο μπορούμε να κατανοήσουμε την τελειότητα των κλασικών έργων, η οποία στάθηκε η αιτία για τον εύλογο θαυμασμό που προκάλεσαν.» (Μ. Ανδρόνικος[3])

Ξεχωριστός λόγος ας γίνει για την ανοικοδόμηση της Ακρόπολης, όπως την οραματίστηκε ο Περικλής και την πραγματοποίησε ένα λαμπρό επιτελείο από καλλιτέχνες (ο Ικτίνος, ο Καλλικράτης, ο Μνησικλής) με γενικό συντονιστή τον Φειδία. Τα Προπύλαια και τα ιερά της Ακρόπολης (ο Παρθενώνας, ο ναός της Απτέρου Νίκης και το Ερεχθείο) σχεδιάστηκαν και οικοδομήθηκαν μέσα σε σαράντα μόλις χρόνια. Αποτέλεσμα: ένα καλλιτεχνικό και κατασκευαστικό θαύμα όπου η παράδοση συγχωνεύεται με το νεωτερικό πνεύμα, και όπου ο σοβαρός δωρικός ρυθμός συνδυάζεται με τον ανάλαφρο ιωνικό για να συναποτελέσουν ένα ανεπανάληπτο αισθητικό σύνολο.

Είναι βέβαιο ότι κίνητρο του Περικλή, όταν αποφάσιζε να χτίσει τους ναούς της Ακρόπολης, δεν ήταν τόσο η ευσέβεια όσο το μεγαλείο της Αθήνας· και καθώς οι μεγάλοι καλλιτέχνες της εποχής συνεργάστηκαν πρόθυμα στον σχεδιασμό και την εκτέλεση του έργου, η ανοικοδόμηση της Ακρόπολης αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πώς και η θρησκεία και οι εικαστικές τέχνες, όπως άλλωστε και ολόκληρη η πνευματική ζωή, στα κλασικά χρόνια υποτάσσονταν και υπηρετούσαν την πολιτική, με την πιο πλατιά έννοια του όρου.
-------------------------------
1. Οι Αθηναίοι πίστευαν πως ήταν αυτόχθονες· ήταν όμως φανερή η γλωσσική και φυλετική τους συγγένεια με τους Ίωνες, που οι περισσότεροι πίστευαν ότι ἀπ᾽ Ἀθηναίων γεγόνασι (Ηρόδοτος 1.147). Έτσι, και ο μυθολογικός επώνυμος ήρωας των Ιώνων, ο Ίων, βρέθηκε να είναι γιος της Κρέουσας (κόρης του Ερεχθέα) και του Απόλλωνα.

2. Έτσι, για παράδειγμα, στην Αντιγόνη του Σοφοκλή, η πρωτολογία της Αντιγόνης (στ. 450-70) αντισταθμίζεται από την πρωτολογία του Κρέοντα (στ. 473-96), και ακολουθεί η στιχομυθία, όπου οι δύο αντίπαλοι προσπαθούν με αλλεπάλληλα μονόστιχα να αναιρέσουν ο ένας τις απόψεις του άλλου. Διαφορετικό παρουσιάζεται το σχήμα στην κωμωδία, όπου κατά κανόνα ο αγώνας λόγων ακολουθεί μια πολεμική σκηνή και η ισορροπία εξασφαλίζεται με το να είναι ο νικητής της μάχης ηττημένος στον αγώνα λόγων και αντίστροφα. Έτσι, για παράδειγμα, στους Όρνιθες του Αριστοφάνη, στην πολεμική σκηνή επικρατούν τα πουλιά, που αμέσως μετά, ακούγοντας τον Πεισθέταιρο, θα πεισθούν και θα τον υπακούσουν.

3. Στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Γ' 2, Αθήνα (Εκδοτική Αθηνών) 1972, σ. 271.

Πώς μεγαλουργείς όταν όλα γύρω σου καταρρέουν

Η αλήθεια είναι πως το κεφάλαιο καθημερινότητα, πολλούς απογοητεύει καθημερινά κι άλλους τόσους τους ξεβολεύει από το ιδανικά προκαθορισμένο σενάριο ζωής. Υποχρεώσεις που κατάφεραν να σφραγίσουν την είσοδό μας στην ενήλικη ζωή, που κάποτε τόσο επιθυμούσαμε, ευθύνες κι απαιτήσεις που καλώς ή κακώς βαραίνουν πια την πλάτη μας, νοητά τρόπαια, που αν κατακτηθούν, μας γεμίζουν λίγο παραπάνω. Το ερώτημα είναι όμως, πώς αυτά τα τρόπαια που κάθε φορά άλλον τίτλο κουβαλούν για τον καθένα μας, θα γίνουν τελικά πραγματικότητα μέσα από την πίεση που μας προκαλούν. Έχουμε ποτέ μας αναλογιστεί πόσα έχουμε πετύχει, ή και χάσει αδίκως εξαιτίας του παράγοντα της πίεσης, που αλλάζει τις ισορροπίες στην απόδοσή μας; Πόσα πράγματα θα άλλαζαν εάν μπορούσαμε με ένα κουμπί να σβήσουμε αυτή την μαύρη τρύπα άγχους που σε στιγμές τόσο σημαντικές για εμάς, μάς πάει ένα βήμα πίσω; Μπορεί τελικά ο καθένας από εμάς να λειτουργήσει κατά τρόπο εντυπωσιακό, ακόμα κι αν οι συνθήκες μοιάζουν τραγικές;

Η ρουτίνα από μόνη της δεν είναι εύκολη κι ευχάριστη για όλους, πράγμα που σημαίνει πως για να ανταπεξέλθει κανείς στις υποχρεώσεις του χρειάζεται το κίνητρό του, το λεγόμενο boost που θα τον σηκώσει από το κρεβάτι χωρίς κατεβασμένα μούτρα και με μια στάλα περισσότερη όρεξη. Πίστεψέ με, το τελευταίο μόνο ασήμαντο δεν είναι. Σχετικά με την πίεση και την αντοχή μας σε αυτή, όλοι πέφτουμε σε μια συγκεκριμένη επίφαση που αφορά την αποδοτικότητά μας.

Το πιο σύνηθες είναι να πιστέψει κανείς πως εξαιτίας του αυξημένου φόρτου που μπορεί να προκύψει, χάνουμε τον έλεγχο, πέφτουμε έξω και δεν είμαστε απόλυτα συνεπείς στις υποχρεώσεις μας. Με άλλα λόγια, «δε χωράνε πολλά καρπούζια κάτω από μία μασχάλη». Και μέχρι ενός σημείου θα πούμε πως είναι αποδεκτό πως οι απαιτήσεις της ζωής μας τείνουν κάποιες φορές να αψηφούν την ανθρώπινή μας φύση και να μας στήνουν στον τοίχο σαν μηχανές έτοιμες να μπουν σε λειτουργία ταχέως ρυθμού. Μιλάμε ακριβώς για τις στιγμές που νιώθεις πως πιάνεις πάτο από αντοχή, αλλά ο δρόμος είναι μακρύς ακόμα και ποιος σου είπε πως έχεις το δικαίωμα να σταματήσεις; Αυτή είναι η περίπτωση που η δημιουργικότητα πάει περίπατο και χρειαζόμαστε αποσυμπίεση, αν όχι και βοήθεια για να ανταπεξέλθουμε κι όχι ένα επιπλέον μπουστάρισμα.

Με βάση τον παράγοντα πίεση παρ’ όλα αυτά, δε γεννάται μονάχα πρόβλημα, αλλά κι ευτύχημα. Δηλαδή, σίγουρα θα έχεις συναντήσει αυτόν τον τύπο στη δουλειά, ή αυτόν τον ανησυχητικά άνετο συμφοιτητή, που σε περίοδο «κρίσης» για όλους τους υπόλοιπους, θα τον δεις να μεγαλουργεί. Απίστευτο κι όμως ολοζώντανο μπροστά μας, για κάποιους η πίεση της ρουτίνας μπορεί να λειτουργήσει απελευθερωτικά, εκτινάσσοντας τις ικανότητές τους στο μέγιστο. Μια τέτοια παράδοξη φαινομενικά αντίδραση, κατ΄εμέ είναι απόλυτα δικαιολογημένη, καθώς σε φάσεις που όλα κυλούν ομαλά κι ήρεμα, δεν είμαστε σε εγρήγορση, δε θέλουμε να πετύχουμε το κάτι παραπάνω.

Πάμε πιο χαλαρά στους ρυθμούς μας γιατί μας φαίνεται σαν διάλειμμα από την αγχωτική καθημερινότητα. Αυτοί οι άνθρωποι λοιπόν επιλέγουν να δώσουν το εκατό τοις εκατό του εαυτού τους όταν είναι πραγματικά απαραίτητο, παραμερίζοντας το άγχος που μπορεί να προκληθεί. Σαν να λέμε πως τακτοποιούν τη σκέψη τους βάσει προτεραιοτήτων.

Και για να καταλήξουμε κάπου, καμία από τις δύο περιπτώσεις δεν είναι απόλυτες, κανένας μας δε θα αντιδράσει μόνο έτσι ή μόνο αλλιώς. Το παν είναι να κατανοήσουμε όμως, πως για ακόμη μια φορά η λύση βρίσκεται στα παιχνίδια του μυαλού μας. Οι απαιτήσεις που έχεις να καλύψεις δε θα αλλάξουν με το να το ρίξεις στην γκρίνια και να ξεφυσάς με το καλημέρα, γιατί τότε όντως δε θα αποδώσεις σύμφωνα με το προσδοκώμενο.

Αντιθέτως, τα πράγματα πάνε καλύτερα όταν αποφασίζεις να αφοσιωθείς σε αυτό που κάνεις αφού πάρεις μια βαθιά ανάσα και δεις πως όλοι είκοσι τέσσερις ώρες έχουμε στη διάθεσή μας και τόσο τραγικό δεν είναι το πράγμα. Αν με ρωτάς, το ζήτημα της πίεσης, πιο πολύ δημιουργικούς μας κάνει, παρά δυσλειτουργικούς. Οι δυνατότητες κάθε ανθρώπου είναι αδιαμφισβήτητες, απλώς σε ορισμένα διαστήματα γίνεται πιο επιτακτική η ανάγκη να επιστρατεύσουμε όλα μας τα μέσα ώστε να φέρουμε σε πέρας αυτό που κάθε φορά θέτουμε ως στόχο. Μπορείς να κάνεις πολλά κι όταν το καταλάβεις, θα μπορέσεις ακόμη περισσότερα. Αυτά. Φιλιά στα μούτρα.

Επικοινωνία: Γνωρίζουμε τον άλλο κάθε στιγμή

Πόσες φορές μέσα στη μέρα καταφέραμε να επικοινωνήσουμε πραγματικά στον συνομιλητή μας τα συναισθήματα και τις σκέψεις μας; Πόσες φορές ακόμα και αν νομίζαμε ότι έχουμε απόλυτη επίγνωση αυτών που αισθανόμαστε, τελικά δεν καταφέραμε να τα εκφράσουμε ή ο άλλος που είχαμε απέναντι μας καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι δεν μας κατάλαβε;

Αίσθημα ματαίωσης ή θυμού, ανεπάρκειας, θλίψης ή οργής ενδέχεται να μας κατέκλισε όταν στην προσπάθεια μας να μιλήσουμε, αισθανθήκαμε ότι η φωνή μας δεν έφτασε σε πρόσφορα αυτιά.

Πού όμως εντοπίζεται η προβληματική; Πώς συμβαίνει και ενώ η επικοινωνία είναι αυτό που όλοι πρεσβεύουμε ότι επιθυμούμε τελικά να μην επιτυγχάνεται στη καθημερινότητα μας;

Καθώς τα άτομα αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους, αξιώνουν αρχικά ο δέκτης του μηνύματος τους να κατανοήσει αυτά που έχουν να του πουν και να τα αποδεχτεί ως την μόνη αλήθεια… Πόσο εφικτό όμως είναι αυτό;

Κάθε χρονική στιγμή που πραγματώνεται μια πράξη επικοινωνίας σε οποιαδήποτε μορφή σχέσης (επαγγελματική, φιλική, μεταξύ συντρόφων, μεταξύ γονέα και παιδιού), τα άτομα που συμπράττουν, κουβαλούν όσα αισθάνονται και σκέφτονται εκείνη τη μοναδική στιγμή αλλά και όσα έχουν παρελθοντικά βιώσει και έχουν καταγραφεί. Ξαφνικά σε μερικές λέξεις συμπυκνώνονται βιώματα, προσδοκίες, καταπιεσμένα συναισθήματα ενδεχομένως χρόνων, κάνοντας το τοπίο περισσότερο θολό.

Ο αγώνας για την ενηλικίωση, για την κατάσταση εκείνη που αναγνωρίζονται τα κίνητρα και οι ανάγκες μας που δίνουν ώθηση, τα συναισθήματα μας και εν τέλει συνθέτονται οι διάφορες εκφάνσεις του εαυτού μας με εντιμότητα και τόλμη, είναι συνεχής. Ο ενήλικας καταφέρνει να αναγνωρίζει και εν τέλει να αποδέχεται τις αδυναμίες, τις άμυνες και τις αγκυλώσεις του και να τις εκφράζει, ενώ παράλληλα μπορεί όσο επώδυνο αρκετές φορές κι αν είναι αυτό, να βρίσκει τα «σκοτεινά του σημεία» και να τα βγάζει στο φως.

«Σκοτεινά σημεία» μπορεί να είναι οι όροι αξίας που έχουμε εσωτερικεύσει αλλά δεν είναι ταιριαστοί ή βοηθητικοί για εμάς, πεποιθήσεις αυστηρές και άκαμπτες και άλλα πολλά που ούτε καν έχουμε επίγνωση ότι κουβαλάμε και τα οποία μπλέκονται και συνθέτουν μια εικόνα εαυτού, που το μόνο που καταφέρνει είναι να μας απομακρύνει από τους άλλους.

Ο δέκτης του μηνύματος αυτού που αισθανόμαστε παρά τις προσπάθειες μας ότι δεν φτάνει, φαντάζει εχθρικός, οχυρωμένος πίσω από τείχη και συναισθηματικά απομακρυσμένος από εμάς σε ένα δικό του «μικρόκοσμο», χωρίς σημεία ταύτισης ή έστω σύγκλισης.

Πόσο φορές δεν έχουμε αναρωτηθεί: «Με ακούς;», ενώ παράλληλα δίνουμε οι ίδιοι την απάντηση: «Δεν με ακούς», «Δεν με σέβεσαι, άρα δεν με αναγνωρίζεις».

Όμως η επικοινωνία ζητά πολλές φορές κάτι περισσότερο από την δυνατότητα των ατόμων της αίσθησης της ακοής. Η επικοινωνία αναζητά να διακατέχεται από ενσυναίσθηση, την ποιότητα εκείνη με την οποία μπορώ να αισθάνομαι σε βάθος την εμπειρία του συνομιλητή μου και να βλέπω τον «κόσμο μέσα από τα δικά του μάτια». Να αποδέχομαι τον άλλο, τα λεγόμενα, και τις πεποιθήσεις του απλά και μόνο επειδή είναι Άνθρωπος, χωρίς όμως να χάνω την δική μου αλήθεια και εαυτό.

Η επικοινωνία ζητά να γνωρίζω πού βρίσκομαι και να είμαι διατεθειμένος με αποδοχή να περιλάβω και την «αλήθεια του άλλου». Να ακούω όχι για να απαντήσω μα για να κατανοήσω τί μου λέει ο συνομιλητής μου και να τον γνωρίσω, με σκοπό τη δημιουργία ενός κοινού τόπου, στον οποίο μπορούμε να συνυπάρξουμε με περισσότερη αρμονία.

Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΖΗΤΑ ΝΑ ΣΕΒΟΜΑΙ, ΕΣΤΩ ΚΑΙ ΑΝ ΔΙΑΦΩΝΩ ΜΕ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΞΙΩΝ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ ΚΑΙ ΝΑ ΤΟΝ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΩ ΩΣ ΑΥΤΟΝΟΜΟ ΑΤΟΜΟ ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΔΙΑΝΥΣΕΙ ΜΙΑ ΠΟΡΕΙΑ ΖΩΗΣ, ΑΥΤΗΝ ΠΟΥ ΤΟΝ ΕΧΕΙ ΦΕΡΕΙ ΣΤΟ «ΕΔΩ ΚΑΙ ΤΩΡΑ».

Το να αλληλεπιδρούμε μέσα σε «ενήλικες σχέσεις» και να επικοινωνούμε μέσα σε αυτές, σημαίνει ότι αναγνωρίζουμε τις διαφορετικές πλευρές μας με τρόπο που εκφράζει ωριμότητα και φροντίδα αλλά και ευθύνη προς τον εαυτό μας. Παράδοξο παραμένει να είναι το γεγονός πως όταν αποδέχομαι τον εαυτό μου και αυτό που είμαι, τότε ακριβώς μπορώ να αλλάξω και να κατευθυνθώ μαζί με τους «σημαντικούς μου άλλους» προς μια πορεία ζωής περισσότερο λειτουργική και αρμονική.

Η αισιοδοξία αυξάνει το προσδόκιμο ζωής

Οι ηλικιωμένοι που είναι αισιόδοξοι άνθρωποι και τείνουν να βλέπουν τη φωτεινή πλευρά των πραγμάτων ζουν -συνήθως- περισσότερο, σύμφωνα με μία νέα ισραηλινή επιστημονική έρευνα, που έρχεται να επιβεβαιώσει ευρήματα προηγούμενων μελετών ότι η αισιοδοξία συνδέεται με καλύτερη σωματική και ψυχική υγεία και, κατ' επέκταση, όπως δείχνουν τα νέα ευρήματα, με μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής.

Η επίδραση της αισιοδοξίας στη διάρκεια ζωής

Οι ερευνητές του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ, με επικεφαλής τον καθηγητή Γιοχάναν Στέσμαν, διευθυντή του Ινστιτούτου Γήρανσης, οι οποίοι έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό Γεροντολογίας «Journal of Gerontology», παρακολούθησαν 1.200 άτομα που είχαν γεννηθεί το 1920-21, αναλύοντας την υγεία τους, τις δεξιότητές τους, καθώς επίσης τα επίπεδα άγχους και αισιοδοξίας.

Διαπιστώθηκε μία σαφής συσχέτιση ανάμεσα στη μεγαλύτερη αισιοδοξία και στη μεγαλύτερη διάρκεια ζωής.

Οι άνθρωποι 85 έως 90 ετών με μεγάλη αισιοδοξία είχαν κατά μέσο όρο 20% μεγαλύτερη πιθανότητα επιβίωσης, ενώ για τους άνω των 90 ετών το ποσοστό αύξανε στο 25%.

«Τα ευρήματά μας δείχνουν ότι η αισιοδοξία έχει θετική επίδραση στην επιβίωση, ενώ άλλες μελέτες έχουν ήδη δείξει ότι αυτή βελτιώνει την υγεία, όπως το ανοσοποιητικό σύστημά μας, μειώνοντας τους παράγοντες κινδύνου για υπέρταση και καρδιοπάθειες, ίσως ακόμη και για καρκίνο», δήλωσε ο ερευνητής δρ Γιόραμ Μααράβι.

«Η αισιοδοξία δεν πρέπει να θεωρηθεί ένα χαρακτηριστικό με το οποίο γεννιόμαστε, αλλά κάτι που μπορούμε να αναπτύξουμε. Είναι σημαντικό να αναζητούμε τρόπους να αυξήσουμε την αισιοδοξία μας, επειδή είναι πλέον πιο ξεκάθαρο από ποτέ ότι αυτή μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους σε όλες τις φάσεις της ζωής τους», πρόσθεσε.

Κι αν αυτός που φεύγει είναι αυτός που έπρεπε να μείνει;

Καμιά φορά νομίζουμε πως όλοι πρέπει να συμπεριφέρονται σύμφωνα με τα δικά μας πιστεύω, με τις δικές μας αξίες, με εκείνες τις νόρμες που έχουμε πλάσει στο μυαλό μας και που δεν επιδέχονται κριτικής και αμφισβήτησης από άλλους.

Όμως, αν εμμένουμε στις αντιλήψεις μας και δε δίνουμε περιθώριο στον άλλον, αν δε δεχόμαστε κάτι άλλο πέρα από αυτό που πρεσβεύει η θεωρία μας, αν δεν αντέχουμε τίποτα παρά μόνο τον εαυτό μας, τότε κινδυνεύουμε να στερηθούμε περισσότερα εμείς, πάρα εκείνος που αναπόφευκτα μην αντέχοντας την ανυποχώρητη στάση μας, εγκαταλείπει και τελικά εξαφανίζεται, αφήνοντας μας στην ησυχία μας.

Ένας άνθρωπος είναι μόνο ένας άνθρωπος, γι’ αυτό το λόγο είναι ή μπορεί να γίνει πάρα πολλά- που όμως δεν πρόκειται να τα δούμε υιοθετώντας μόνο τη δική μας λογική. Έτσι όταν νιώθουμε να πνιγόμαστε –εμείς που άλλοτε αντέχαμε τα πάντα- βιαζόμαστε, δεν αντέχουμε ούτε λεπτό, ούτε δικαιολογία, ούτε καν την αλήθεια, και είμαστε έτοιμοι να γίνουμε πραγματικά σκληροί και αδιάφοροι, αγνοώντας παντελώς τη ζωή του άλλου.

Δεν συγκινούμαστε ούτε από το δάκρυ που στα μάτια του μπορεί να αρχίσει να τρέχει ανεξέλεγκτο, δε μας νοιάζει που τον πληγώνουμε, κι όσο κι αν δεν το παραδεχόμαστε συναισθηματικά πάσχουμε εμείς και όχι ο άλλος που τελικά φεύγει πριν τον διώξουμε και ταυτόχρονα μας δείχνει τα αισθήματά του. Για να το κάνει σημαίνει πως μπορεί ακόμη και να αγάπησε, πάντως δεν ήταν κενός, δεν ήταν όπως νομίζαμε, και ίσως δεν ήταν τελικά εκείνος που έπρεπε να φύγει.

Γιατί καμιά φορά αυτός που φεύγει, είναι αυτός που έπρεπε να μείνει…

Η γυναίκα δε φεύγει από μια σχέση μόνη της, της δείχνουν τον δρόμο

Η γυναίκα είναι ένας όμορφος, πολυσύνθετος και περίπλοκος κόσμος. Ένας κόσμος που ακροβατεί ανάμεσα στη λογική και στο συναίσθημα. Αυτά τα δυο εναλλάσσονται μέσα της με διαφορετική συχνότητα, διάρκεια και ένταση, για να μπορέσει να ανταποκριθεί στους πολλούς ρόλους που πρέπει να ικανοποιήσει.

Μπορεί σε πολλούς από αυτούς τους ρόλους να τα βγάζει πέρα «αντρίκια», δεν παύει όμως να είναι γυναίκα, να είναι θηλυκό. Κι αυτός είναι ίσως ο μόνος ρόλος στον οποίο θέλει να αφεθεί και να κουρνιάσει. Για να καταλαγιάσουν τα συναισθήματα της μέρας και να ηρεμήσει το λογικό μυαλό της. Για να νιώσει ότι τη φροντίζουν, ότι τη νοιάζονται κι ότι την αγαπούν. Ότι είναι κι εκείνη μια προτεραιότητα στη ζωή ενός άλλου. Για να γεμίσει τα αποθέματα του κορμιού και της καρδιάς της για την επόμενη μέρα.

Δεν είναι ρομπότ η γυναίκα, φίλε μου. Αυτό είναι το λάθος που κάνεις. Νομίζεις πώς είναι μια ανεξάντλητη ενεργειακή μηχανή, την οποία πρέπει καμιά φορά να συντηρείς για να μπορεί να συνεχίσει να αποδίδει με τον ίδιο ρυθμό και την ίδια αποτελεσματικότητα. Προσπερνάς τις συναισθηματικές της ανάγκες και απαξιώνεις τις σωματικές της. Με δυο λόγια, δεν καταφέρνεις να κρατήσεις ζεστή την καρδιά της. Κι αυτή η παγωνιά που εισχωρεί σιγά σιγά μέσα της, την απομακρύνει αργά και αποφασιστικά, ίσως και βασανιστικά από κοντά σου.

Εκείνη στην αρχή παλεύει αυτό το αίσθημα του ανικανοποίητου που νιώθει μέσα από τη συμπεριφορά σου τις φορές που την προσβάλλεις με τις πράξεις και τα λόγια σου. Τις φορές που την αγνοείς με τη σιωπή σου. Τις άλλες που της δείχνεις ότι αμφισβητείς τη θηλυκότητά της όταν φλερτάρεις διακριτικά ή αδιάκριτα άλλες γυναίκες. Εκείνες που αδιαφορείς για το κορμί της που διψά για έpωτα και όχι για σεξ της ξεπέτας. Κάθε φορά που υποτιμάς τη δύναμη του μυαλού της και υπερεκτιμάς τη δύναμη της καρδιάς της εκείνη μετρά ένα ακόμα βήμα μακριά σου.

Μπορεί να μη σε εγκαταλείψει ποτέ. Μπορεί να παραμείνει στη σχέση, αλλά το παράπονό της ξεχειλίζει στο βλέμμα, στα λόγια και στο κορμί της που ανταποκρίνεται στο δικό σου παγερά και μηχανικά. Η λογική με την καρδιά της είναι σε σύγκρουση. Η πρώτη ερμηνεύει τις συμπεριφορές απόλυτα και σκληρά, ενώ η δεύτερη προσπαθεί να βρει άλλοθι για να δώσει ευκαιρίες.

Κι αντί να αναρωτηθείς τι να συμβαίνει στη γυναίκα που κάποτε αγάπησες, αντί να προσπαθήσεις να κερδίσεις το χαμένο έδαφος, σου είναι πιο βολικό να την χαρακτηρίζεις γκρινιάρα, νευρική, υπερβολική κι ανέpαστη.

Καμιά γυναίκα δε φεύγει μόνη της. Οι συμπεριφορές που δεν της ταιριάζουν είναι αυτές που της δείχνουν τον δρόμο. Ένα δρόμο που δεν είναι ποτέ η πρώτη της επιλογή. Εκείνη το μόνο που θέλει είναι να την πάρεις αγκαλιά και να ηρεμήσουν μέσα της οι δαίμονές της. Θέλει να νιώσει σαν μικρό παιδί που κανακεύουν τους φόβους της καρδιάς του.

Το ξημέρωμα θα τη βρει και πάλι με το σπαθί στο χέρι για να παλέψει με αντίπαλο τη ζωή της και για να φροντίσει τους ανθρώπους που αγαπά. Κι εσύ είσαι ένας απ’ αυτούς. Ή ήσουν κάποτε. Αν δε νιώθεις τη διαφορά ανάμεσα στο τι ήσουν κάποτε και στο τι είσαι τώρα, δε θα καταφέρεις ποτέ να επιστρέψεις στη θέση που σου φύλαξε όταν σε γνώρισε. Μέσα στην καρδιά της.

Προτιμώ να παραμείνω άνθρωπος

Ναι, αυτό θέλω. Να αναμένω απ’ τους ανθρώπους το καλό μονάχα. Να κοιτάζω μέσα στα μάτια τους και να αναμένω την αλήθεια. Θέλω να παραμείνω άνθρωπος και να βοηθώ τον συνάνθρωπό μου.

Να είμαι αυθόρμητος, να μη φοβάμαι να ανταλλάξω μια κουβέντα μαζί του γιατί είναι ένας “άγνωστος”. Προτιμώ να παραμείνω άνθρωπος και να μην ξεχνάω ότι δεν είμαι τίποτα περισσότερο ή λιγότερο απ’ τον άλλον.

Προτιμώ να παραμείνω άνθρωπος. Να συνεχίζω να πιστεύω στην αγάπη. Ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι είμαι της “παλιάς σχολής”. Της σχολής εκείνης, της οποίας, το όνομα ακούει στην αληθινή φιλία και όχι στην εκμετάλλευση και την κοροϊδία.

Προτιμώ να παραμείνω άνθρωπος και να πιστεύω στην ένωση δύο ανθρώπων και όχι στο ψυχρό σεξ. Προτιμώ να παραμείνω άνθρωπος και να λέω “Kαλημέρα, καλησπέρα και καληνύχτα”. Να εκτιμώ την ευλογία και την ουσία των λέξεων αυτών.

Θέλω να παραμείνω άνθρωπος και να θυμάμαι πάντοτε ότι αποτελούμαι από πνεύμα και ψυχή, εκτός από σώμα. Προτιμώ να παραμείνω άνθρωπος και να μην “χάνομαι” στην ύλη. Να έχω υπόψιν μου, την κάθε μέρα που έρχεται, πως ό,τι κάνω έχει αντίκτυπο στον διπλανό μου και ακόμα παραπέρα.

Να συνεχίσω ακόμα να ονειρεύομαι και να ελπίζω. Να μην φοβάμαι να εκφραστώ και να ερωτευτώ. Θέλω να παραμείνω άνθρωπος και να συνδεθώ με το Θείο, την αληθινή μου φύση. Τον αληθινό μου εαυτό. Θέλω και θα συνεχίσω να θέλω να παραμείνω άνθρωπος. Ό,τι κι αν σημαίνει αυτό.

Καλύτερα να είσαι βασιλιάς της σιωπής σου παρά σκλάβος των λόγων σου

Κατά την διάρκεια του φλερτ χρησιμοποιούμε χιλιάδες λέξεις για να γνωριστούμε με τον άλλον, για να τον καταλάβουμε, για να του εκφράσουμε τα αισθήματά μας, για να τον προκαλέσουμε, για να τον κάνουμε να χαμογελάσει, για να τον κολακέψουμε…

Το ζήτημα είναι τι κάνουμε αν η σχέση ευδοκιμήσει, όταν έχουμε δείξει τα καλύτερα χαρτιά μας και μας μένει απλώς να διηγούμαστε καθημερινές ασήμαντες ανεκδοτολογίες. Αρκεί αυτό για να γεμίσει τον χρόνο που μοιραζόμαστε με το αγαπημένο πρόσωπο;

Ίσως ναι, όταν γυρίζουμε κατάκοποι από την δουλειά, με ελάχιστο χρόνο και πολύ νύστα, όμως τι συμβαίνει τα Σαββατοκύριακα ή στις διακοπές;

Δεν συμβαίνει τίποτα.

Πράγματι, δεν χρειαζόμαστε ούτε καν μια τηλεόραση να γεμίζει με ηχητική επένδυση θορύβου το σαλόνι μας για να αισθανόμαστε άνετα. Υπάρχει κάτι άλλο, πολύ πολυτιμότερο, να μοιραζόμαστε ως ζευγάρι όταν δεν έχουμε κάτι καινούργιο να πούμε: η σιωπή.

Ένα σύμπτωμα καλής υγείας στα ζευγάρια είναι το να μπορούν και τα δύο μέλη να μοιράζονται την απουσία ήχων, είτε διαβάζοντας βιβλία είτε χαζεύοντας το ηλιοβασίλεμα από το παράθυρο.

Το ότι η σιωπή μπορεί να είναι όμορφη και επιπλέον να μοιράζεται το απέδειξε ο Τζον Κέιτζ με το έργο του 4΄33”, ένα μουσικό κομμάτι τεσσάρων λεπτών και τριάντα τριών δευτερολέπτων καθαρής σιωπής.

Στην πρεμιέρα, το κοινό έμεινε κατάπληκτο με το κομμάτι αυτό, όπου οι μεν μουσικοί δεν κινούνταν, ο δε μαέστρος παρέμενε ακίνητος να κρατάει την μπαγκέτα, προσέχοντας μόνο το ρολόι, ώσπου, μόλις πέρασαν τα 4’33”, σήκωσε την μπαγκέτα και κατέβασε το κεφάλι για να δεχτεί τα χειροκροτήματα.
Οι θεατές φάνηκαν συγκινημένοι, ίσως γιατί δεν είμαστε συνηθισμένοι ν’ αγκαλιάζουμε την σιωπή, μια ρομαντική ηχητική μπάντα, ιδανική για να μοιραζόμαστε την οικειότητα ως ζευγάρι.

Τα σύνορα του εγώ και η διαφορά του ερωτικού αισθήματος από την αληθινή αγάπη

Η λαθεμένη αντίληψη ότι ο έρωτας είναι ένας τύπος αγάπης είναι τόσο δυνατή, ακριβώς επειδή περιέχει έναν κόκκο αλήθειας.

Η εμπειρία της αληθινής αγάπης έχει και αυτή να κάνει με σύνορα του εγώ, μιας και συνεπάγεται μιαν επέκταση των ορίων μας. Τα όρια μας είναι τα σύνορα του εγώ μας. Όταν επεκτείνουμε τα όριά μας μέσω της αγάπης, το κάνουμε προσπαθώντας, σαν να λέμε, να τεντωθούμε για να φτάσουμε ως το αγαπημένο μας πρόσωπο, του οποίου επιθυμούμε να βοηθήσουμε την ανάπτυξη. Για να είμαστε σε θέση να το κάνουμε πρέπει πρώτα το αντικείμενο της αγάπης μας να γίνει αγαπημένο σε μας: με άλλα λόγια πρέπει να γοητευτούμε απ’ αυτό, να επενδύσουμε τον εαυτό μας σ’ αυτό και να δεσμευτούμε με αυτό το αντικείμενο που είναι έξω από μας, πέρα από τα δικά μας σύνορα. Οι ψυχίατροι ονομάζουν αυτή τη διαδικασία της προσέλκυσης, επένδυσης και δέσμευσης «κάθεξη», και λέμε ότι εμείς «κατέχουμε» το αγαπημένο αντικείμενο. Αλλά όταν κατέχουμε ένα έξω από μας αντικείμενο, ψυχολογικά ενσωματώνουμε επίσης μιαν ιδέα αυτού του αντικειμένου μέσα μας.

Για παράδειγμα, ας πάρουμε έναν άνθρωπο που έχει πάθος την κηπουρική. Είναι ένα πάθος ικανοποιητικό και πολυέξοδο. Ο άνθρωπος αυτός «αγαπά» να καταγίνεται με τον κήπο του. Ο κήπος του σημαίνει πολλά γι’ αυτόν. Αυτός ο άνθρωπος έχει «καθέξει» τον κήπο του. Τον βρίσκει ελκυστικό, έχει «επενδύσει» τον εαυτό του σ’ αυτόν, είναι «δεσμευμένος» με αυτόν – σε τέτοιο βαθμό που μπορεί να πηδάει από το κρεβάτι χαράματα την Κυριακή για να ξαναγυρίσει σ’ αυτόν και ακόμα μπορεί να παραμελήσει τη γυναίκα του γι’ αυτόν. Στη διάρκεια της «κάθεξής» του, και για να καλλιεργήσει τα λουλούδια και τους θάμνους του, μαθαίνει ένα σωρό πράγματα. Αποκτά πολλές γνώσεις σχετικά με την κηπουρική – για τα χώματα, λιπάσματα, για εμφύτευση και κλάδεμα. Και γνωρίζει τον δικό του συγκεκριμένο κήπο: την ιστορία του, τον τύπο των λουλουδιών και των φυτών που έχει, το σχεδιάγραμμά του, τα προβλήματά του και το μέλλον του. Παρά το γεγονός ότι ο κήπος υπάρχει έξω απ’ αυτόν, ωστόσο διαμέσου της κάθεξης έφτασε να υπάρχει μέσα του. Η γνώση που έχει για τον κήπο του και η σημασία που ο κήπος του έχει γι’ αυτόν αποτελούν μέρος του εαυτού του, μέρος της ταυτότητάς του, μέρος της ιστορίας του, μέρος των γνώσεών του. Με το να αγαπά και να κατέχει τον κήπο του, έχει πραγματικά ενσωματώσει τον κήπο μέσα στον εαυτό του και, με αυτή την ενσωμάτωση, ο εαυτός του μεγάλωσε και τα σύνορα του εγώ του επεκτάθηκαν.

Αυτό που συμβαίνει λοιπόν στην πορεία μιας πολύχρονης αγάπης, και της επέκτασης των ορίων μας για τις καθέξεις μας, είναι ένα βαθμιαίο αλλά προοδευτικό μεγάλωμα του εαυτού μας, μια ενσωμάτωση μέσα μας του έξω κόσμου και μια ανάπτυξη, ένα άπλωμα και μια λέπτυνση των συνόρων του εγώ μας. Με τον τρόπο αυτό, όσο περισσότερο και μακρύτερα επεκτείνουμε τον εαυτό μας, τόσο περισσότερο αγαπάμε και τόσο πιο αχνό γίνεται το ξεχώρισμα του εαυτού μας από τον κόσμο. Ταυτιζόμαστε με τον κόσμο. Και καθώς τα σύνορα του εγώ μας γίνονται αχνά και άτονα, αρχίζουμε όλο και περισσότερο να βιώνουμε το ίδιο συναίσθημα έκστασης που έχουμε όταν ένα μέρος από τα σύνορα του εγώ μας καταρρέει και «πέφτουμε στα δίχτυα του έρωτα». Μόνο που, αντί να έχουμε συγχωνευτεί προσωρινά και χιμαιρικά με ένα μόνο αγαπημένο αντικείμενο, έχουμε συγχωνευτεί πραγματικά και πιο μόνιμα με ένα μεγάλο κομμάτι του κόσμου. Μια «μυστική ένωση» μπορεί να εδραιωθεί με ολόκληρο τον κόσμο. Το συναίσθημα της έκστασης ή ευδαιμονίας που συντροφεύει αυτή την ένωση, αν και είναι ίσως ηπιότερο και λιγότερο δραματικό από εκείνο που συντροφεύει το ερωτικό αίσθημα, είναι ωστόσο πολύ πιο σταθερό και διαρκές και τελικά πιο ικανοποιητικό. Η διαφορά ακριβώς μεταξύ της κορυφαίας εμπειρίας που χαρακτηρίζεται από το ερωτικό αίσθημα και της εμπειρίας που ο Αβραάμ Μάσλοου ονομάζει «υψιπεδική εμπειρία». Τα ύψη δεν αντικρίζονται ξαφνικά και χάνονται πάλι από τα μάτια μας· κατακτώνται μια για πάντα.

Είναι φανερό και κατανοητό απ’ όλους ότι η σεξουαλική δραστηριότητα και η αγάπη, ενώ μπορεί να επέλθουν ταυτόχρονα, είναι συχνά ασύνδετες μεταξύ τους γιατί είναι στη βάση τους ξεχωριστά φαινόμενα. Η ίδια η σεξουαλική πράξη δεν είναι πράξη αγάπης. Ωστόσο, η εμπειρία της σεξουαλικής σχέσης και ειδικότερα του οργασμού (ακόμα και στον αυνανισμό) είναι μια εμπειρία που συνδέεται σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό με το γκρέμισμα των συνόρων του εγώ και την έκσταση που επακολουθεί. Ακριβώς λόγω αυτού του γκρεμίσματος των συνόρων του εγώ, συμβαίνει να ξεφωνίσουμε στην κορύφωση του οργασμού «σ’ αγαπώ» ή «Ω, Θεούλη μου!» σε μια πόρνη για την οποία ύστερα από λίγες στιγμές, όταν τα σύνορα του εγώ θα έχουν ξαναγυρίσει στην προτινή θέση τους, μπορεί να μη νιώθουμε ούτε στάλα τρυφερότητα, αρέσκεια ή συναισθηματικό νιώσιμο.

Με αυτό δε θέλω να πω ότι η έκσταση της εμπειρίας του οργασμού δεν μπορεί να αυξηθεί αν τη μοιράζεσαι με κάποιον που αγαπάς· μπορεί. Αλλά ακόμα και χωρίς έναν αγαπημένο σύντροφο ή οποιονδήποτε σύντροφο, το γκρέμισμα των συνόρων του εγώ που συμβαίνει σε συνάφεια με τον οργασμό, μπορεί να είναι ολικό· για ένα δευτερόλεπτο μπορεί να ξεχάσουμε ολοκληρωτικά ποιοι είμαστε, να μην έχουμε καμιά αίσθηση του εαυτού μας, να χαθούμε από το χρόνο και το χώρο, να είμαστε εκτός εαυτού, να είμαστε συνεπαρμένοι. Μπορούμε να γίνουμε ένα με το σύμπαν. Αλλά μόνο για ένα δευτερόλεπτο.

Περιγράφοντας την παρατεταμένη «ενότητα με το σύμπαν» που είναι συνυφασμένη με την αληθινή αγάπη, σε σύγκριση με την προσωρινή ενότητα του οργασμού, χρησιμοποίησα τις λέξεις «μυστική ενότητα». Μυστικισμός είναι ουσιαστικά η πίστη ότι η πραγματικότητα είναι κάτι ενιαίο. Οι πιο συνεπείς μυστικιστές πιστεύουν ότι η συνηθισμένη αντίληψη του σύμπαντος ότι περικλείνει πλήθος ξέχωρα αντικείμενα – αστέρια, πλανήτες, δέντρα, πουλιά, σπίτια, εμάς τους ίδιους -, όλα χωρισμένα το ένα από το άλλο με σύνορα, είναι μια λαθεμένη αντίληψη, μια ψευδαίσθηση. Σε τούτη τη γενική λαθεμένη αντίληψη, στον κόσμο τούτο της ψευδαίσθησης που οι περισσότεροι λαθεμένα τάχα πιστεύουμε πως είναι πραγματικός, ινδουϊστές και οι βουδιστές δίνουν την ονομασία «Μάγια». Αυτοί και άλλοι μυστικιστές πιστεύουν ότι η αληθινή πραγματικότητα μπορεί να γνωσθεί μόνο με την εμπειρία του ενιαίου μέσω της εγκατάλειψης των συνόρων του εγώ. Είναι αδύνατο να δει κανείς πραγματικά την ενότητα του σύμπαντος όσο εξακολουθεί να βλέπει τον εαυτό του σαν ένα ξεχωριστό αντικείμενο αποσπασμένο και διακρινόμενο από το υπόλοιπο σύμπαν με κάποιον τρόπο, σχήμα ή μορφή. Οι ινδουϊστές και οι βουδιστές θεωρούν συχνά, γι’ αυτό το λόγο, ότι το βρέφος πριν αναπτύξει τα σύνορα του εγώ του, γνωρίζει την πραγματικότητα, ενώ οι ενήλικοι δεν τη γνωρίζουν. Μερικοί μάλιστα προτείνουν την άποψη ότι ο δρόμος προς τη φώτιση ή τη γνώση του ενιαίου της πραγματικότητας απαιτεί να πισωδρομήσουμε ή να κάνουμε τους εαυτούς μας νήπια. Αυτό μπορεί να είναι μια επικίνδυνα δελεαστική διδασκαλία για ορισμένους εφήβους και νέους που δεν είναι προετοιμασμένοι να επωμιστούν ευθύνες ενηλίκων, οι οποίες τους φαίνονται τρομακτικές, συντριπτικές, και απαιτητικές πέρα από τις δυνατότητές τους. «Δεν είμαι υποχρεωμένος να περάσω απ’ όλα αυτά», μπορεί να σκέφτεται ένα τέτοιο άτομο. «Μπορώ να παραιτηθώ από την προσπάθεια να γίνω ένας ενήλικος και να εγκαταλείψω τις απαιτήσεις των ενηλίκων καταφεύγοντας στην αγιότητα». Σχιζοφρένεια όμως, μάλλον, παρά αγιότητα πετυχαίνεις, ενεργώντας με βάση αυτή την υπόθεση.

Οι περισσότεροι μυστικιστές καταλαβαίνουν την αλήθεια που αναπτύξαμε στο τέλος της ανάλυσης του θέματος της πειθαρχίας: ότι δηλαδή πρέπει να κατέχουμε ή να δημιουργούμε κάτι πριν παραιτηθούμε απ’ αυτό, και μολαταύτα να διατηρούμε τα προσόντα μας και τη βιωσιμότητά μας. Το βρέφος χωρίς τα σύνορα του δικού του εγώ μπορεί να είναι σε πιο στενή επαφή με την πραγματικότητα από τους γονείς του, αλλά είναι ανίκανο να επιβιώσει χωρίς τη φροντίδα αυτών των γονέων, και ανίκανο να μεταδώσει τη σοφία του. Ο δρόμος για την αγιότητα περνάει μέσα από την ενηλικιότητα. Δεν υπάρχουν ευκολοδιάβατοι συντομότεροι δρόμοι. Τα σύνορα του εγώ πρέπει πρώτα να σκληρύνουν για να μπορέσουν κατόπι να απαλυνθούν. Μία ταυτότητα πρέπει πρώτα εδραιωθεί για να μπορέσει κατόπι να γίνει υπερβατή. Πρέπει ένας να βρει τον εαυτό του για να μπορέσει κατόπι να τον χάσει. Η προσωρινή απελευθέρωση από τα σύνορα του εγώ που συνδέεται με το ερωτικό αίσθημα, τη σεξουαλική σχέση ή τη χρησιμοποίηση ορισμένων ψυχοδιεγερτικών ναρκωτικών μπορεί να προσφέρει μια γρήγορη ματιά στη Νιρβάνα, αλλά όχι την ίδια τη Νιρβάνα. Η διαρκής φώτιση ή η αληθινή πνευματική ανάπτυξη μπορούν να επιτευχθούν μόνο μέσω της επίμονης άσκησης της αληθινής αγάπης.

Κοντολογίς, λοιπόν, η προσωρινή απώλεια των συνόρων του εγώ που συνεπάγεται το ερωτικό αίσθημα και η σεξουαλική σχέση, όχι μόνο μας οδηγεί σε δεσμεύσεις με άλλους ανθρώπους με τους οποίους μπορεί να αρχίσει η αληθινή αγάπη, αλλά και μας δίνει μια πρόγευση από (και συνεπώς το κέντρισμα προς) την πιο διαρκή μυστική έκσταση που μπορεί να γίνει δική μας έπειτα από μια ολόκληρη ζωή αγάπης. Από την άποψη αυτή, το ερωτικό αίσθημα, αν και δεν είναι το ίδιο αγάπη, αποτελεί ωστόσο ένα μέρος της μεγάλης και μυστηριακής περιπέτειας της αγάπης.

Η συνέχεια και η αλλαγή αποτελούν τα δύο σημαντικά στοιχεία στην απόφαση δύο ατόμων να παντρευτούν

Η επιλογή συντρόφου διαμορφώνεται σε ασυνείδητο επίπεδο από τα πρώτα χρόνια της ζωής, όταν συντελείται ο σχηματισμός ταυτότητας φύλου, μέσα από τη σχέση με τους γονείς. Είναι πλέον γνωστό ότι η σχέση με τον ετερόφυλο γονέα είναι καθοριστική για την ποιότητα των σχέσεων με τα άτομα του άλλου φύλου.

Μια σταθερά θετική τρυφερή σχέση με τον ετερόφυλο γονιό επιτρέπει την διαμόρφωση ικανότητας συναλλαγής με στοιχεία εμπιστοσύνης και αλληλοεκτίμησης, ενώ μια εξαρτητική ή έντονα συγκρουσιακή σχέση με τον ετερόφυλο γονιό συνοδεύει διά βίου το άτομο και διαταράσσει τις προσωπικές σχέσεις.

Η σειρά γέννησης στην οικογένεια καταγωγής επηρεάζει την προσωπικότητα, καθώς διαμορφώνονται οι ρόλοι στους οποίους κανείς εισάγεται, δίχως την δική του αρχικά επιλογή. Είναι διαπιστωμένο ότι πλειονότητα των πρώτων παιδιών αναλαμβάνουν γονικούς ρόλους, ενώ η πλειονότητα των μικρότερων παιδιών αναλαμβάνει τον ρόλο να χαλαρώνει το οικογενειακό κλίμα. Είναι διαπιστωμένες οι δυσκολίες των μοναχοπαιδιών να μοιράζονται, όπως επίσης ο αφύσικος προστατευτικός ρόλος που αναλαμβάνουν τα παιδιά γονιών που δυσλειτουργούν.

Αυτά τα στερεότυπα ρόλων αποτελούν σημαντικό μέρος του τρόπου που οι άνθρωποι σχετίζονται. Ο συνδυασμός των ρόλων αυτών που διαμορφώθηκαν στην οικογένεια καταγωγής, επιτείνεται αν αποτελέσει στερεότυπο και στην νέα συντροφική σχέση. Είναι τότε που η παγίωση του τρόπου σχέσης αποτελεί μόνιμη πηγή δυσφορίας.

Εκείνος που στην οικογένεια καταγωγής του είχε την ευθύνη των άλλων, αναζητά αρχικά κάποιον που θα τον κάνει να νιώθει ευχάριστα, αλλά στην συνέχεια ο άλλος του γίνεται βάρος με το να μην αναλαμβάνει τις δικές του υποχρεώσεις. Αντίστοιχα, ο σύντροφος που αρχικά βολεύεται με την διάθεση του άλλου να αναλαμβάνει τις υποχρεώσεις, στη συνέχεια είναι υποχρεωμένος να ζει με κάποιον που βαρυγκωμά, δυσανασχετεί και που του συμπεριφέρεται υποτιμητικά.

Η γνώση των καταστάσεων αυτών οδηγεί τους ευαισθητοποιημένους γονείς να επιδιώκουν, ώστε όλα τα παιδιά τους, ανεξαρτήτως σειράς, να έχουν υπευθυνότητα, αλλά δίχως να χάνουν την πολύτιμη παιδικότητά τους. Ταυτόχρονα η θέληση να έχεις μια ζεστή συντροφική σχέση επιτρέπει την απαιτητική υπέρβαση του ρόλου που είχες αναλάβει και την ανάδειξη ενός εαυτού που περιλαμβάνει και στοιχεία που εσύ συνειδητά επιλέγεις να έχεις.

Η συνέχεια και η αλλαγή αποτελούν τα δύο σημαντικά στοιχεία στην απόφαση δύο ατόμων να παντρευτούν. Απαιτείται ο καθένας να διακρίνει κάτι οικείο, αλλά να αναζητεί και κάτι καινούργιο στο σύντροφό του. Το οικείο σχετίζεται με την ανάγκη διατήρησης της αίσθησης ταυτότητας και το καινούργιο με την ελπίδα ανανέωσης της ζωής του με νέες εμπειρίες.

Η ΣΥΖΥΓΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑΕΙ ΤΟΝ ΕΡΑΣΤΗ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ

Ένας ξένος που θα επισκεπτόταν την Αρχαία Αθήνα θα περίμενε ότι η σύζυγος ενός υψηλά ιστάμενου κυβερνητικού αξιωματούχου θα εξαιρούταν από τις χειρωνακτικές εργασίες του νοικοκυριού, όπως για παράδειγμα από τη μεταφορά νερού.

Όμως αυτό οφείλεται στο ότι οι πιο πολλοί επισκέπτες δεν μπορούν να καταλάβουν πώς λειτουργεί η αθηναϊκή δημοκρατία. Στα περισσότερα μέρη οι δημοτικοί σύμβουλοι είναι πλούσιοι αριστοκράτες με γερές διασυνδέσεις. Για να γίνεις δημοτικός σύμβουλος στην Αθήνα, αρκεί να είσαι άνδρας πολίτης και να έχεις σφυγμό.

Στην Αθήνα οι δημοτικές υπηρεσίες στελεχώνονται εκ περιτροπής. Όλοι οι άντρες αναλαμβάνουν κάποιο δημόσιο αξίωμα τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους. Υπάρχουν 500 έδρες στη βουλή (το κυβερνητικό σώμα της αθηναϊκής Εκκλησίας του Δήμου) και τα μέλη της αλλάζουν εκ περιτροπής κάθε χρόνο. Η ιδιότητα του μέλους δεν είναι ανανεώσιμη, οπότε κάθε άτομο αναλαμβάνει θητεία μία φορά.

Ένα εν υπηρεσία μέλος της βουλής είναι πολύ σημαντικό πρόσωπο. Συνήθως διορίζεται σε μια από τις πολλές επιτροπές που ρυθμίζουν τα ζητήματα της καθημερινότητας, επιβλέπει άλλους αξιωματούχους και φροντίζει έτσι ώστε τα κονδύλια που κατανέμονται στο ναυτικό και τα δημόσια κτήρια, για παράδειγμα, να αξιοποιούνται κατάλληλα.

Ο σύζυγος της Τυμίλας είναι σε μια επιτροπή που εκδίδει ψηφίσματα για την εξωτερική πολιτική. Τα ψηφίσματα αυτά παρουσιάζονται στην Εκκλησία του Δήμου, συζητιούνται και, αν εγκριθούν, γίνονται νόμοι. Έτσι, παρόλο που ο σύζυγος της Τυμίλας είναι μεσίτης στο επάγγελμα και ανήκει στην κατώτερη μεσαία τάξη, αυτή τη στιγμή παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της αθηναϊκής πολιτικής. Κι όσο εκείνος ασχολείται μ’ αυτό, η Τυμίλα κουβαλάει νερό.

Η Τυμίλα μεταφέρει νερό μαζί με τη μοναδική υπηρέτρια του σπιτιού. Παρόλο που οι υδρίες, τα αγγεία που χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά του νερού, είναι απίστευτα βαριές, η Τυμίλα απολαμβάνει αυτή τη δουλειά γιατί έχει την ευκαιρία να βγει από το σπίτι. Ο σύζυγος της Τυμίλας θα προτιμούσε η γυναίκα του να είναι μια καθωσπρέπει κυρία, ο κόσμος της οποίας τελειώνει στην εξώπορτα του σπιτιού της. Θα πρέπει να αφήνει το σπίτι της μόνο περιστασιακά, για τις θρησκευτικές γιορτές, ή να πηγαίνει πάντα με συνοδεία, κουκουλωμένη και φρουρούμενη, σε άλλα σπίτια για να κάνει παρέα με άλλες συζύγους.

Ευτυχώς, λόγω της έλλειψης γυναικείου υπηρετικού προσωπικού, η Τυμίλα πρέπει οπωσδήποτε να βγαίνει για ψώνια, για να αδειάσει τις ακαθαρσίες και, φυσικά, για να φέρει νερό. Έτσι, στέκεται στην ουρά στην Εννεάκρουνο πηγή, μαζί με τη Φώτιδα, την υπηρέτρια της, με τις άδειες υδρίες τους.

Καθώς η Τυμίλα περιμένει στον κρουνό που έχει διαλέξει, δεν χάνει την ευκαιρία να κουτσομπολέψει με φίλες της, που γεμίζουν κι αυτές τις υδρίες τους.

Τώρα, καθώς πλησιάζουν στο σπίτι, η Τυμίλα λέει: «Φώτιδα, όταν πάμε σπίτι, ρίξε το νερό σου στη δεξαμενή. Ύστερα θα σου δώσω χρήματα να αγοράσεις φαγητό. Θέλω αυγά, τυρί και ελιές. Τα αυγά να τα πάρεις από την Αλήθεια, τη γυναίκα που έχει κότες στον κήπο της. Τα πουλάει με έκπτωση. Πάρε κι ένα κεφάλι κατσικίσιο τυρί από τον πάγκο του Διοφάνη, δίπλα στο ηρώο του Μενεσθέα. Αρέσει στον άνδρα μου».

Η νεαρή υπηρέτρια ξινίζει τα μούτρα της, αλλά η Τυμίλα την αγνοεί. Για να ψωνίσει από δύο διαφορετικές τοποθεσίες, θα της πάρει τουλάχιστον μέχρι την ώρα του μεσημεριανού γεύματος, με αποτέλεσμα να καθυστερήσει στα άλλα καθήκοντά της. Η Τυμίλα δεν δείχνει να νοιάζεται. Για δύο ώρες, ενώ ο σύζυγός της βρίσκεται στη βουλή και η υπηρέτρια τρέχει στην πόλη, η Τυμίλα θα είναι μόνη της στο σπίτι. Όχι εντελώς μόνη. Αν ο όμορφος άγνωστος κρατήσει τον λόγο του, θα έχει παρέα. Υπέροχη, απαγορευμένη παρέα.

Αναρωτιέται ποιος να είναι εκείνος ο πανέμορφος νεαρός με την άνετη συμπεριφορά και την έντονη γοητεία. Αναμφίβολα είναι πλούσιος, γιατί ο χιτώνας του ήταν από λεπτό ύφασμα, με μικρές χρυσές ακρίδες κεντημένες στο κάτω μέρος. Την είχε πλησιάσει με μεγάλη αυτοπεποίθηση όταν ήταν μόνη της σ’ ένα σοκάκι, καθώς επέστρεφε από την πηγή.

Μια άλλη γυναίκα μπορεί να έβαζε τις φωνές – αλλά μπορεί και όχι. Όπως λένε στην Αθήνα, η ευυπόληπτη γυναίκα είναι εκείνη για την οποία δεν μιλά ποτέ κανείς, είτε επαινετικά είτε αρνητικά. Κα μία γυναίκα δεν θέλει να τραβάει την προσοχή. Ωστόσο, η Τυμίλα όχι μόνο δεν ούρλιαξε, αλλά ανταποκρίθηκε με ενθουσιασμό στις προτάσεις του άγνωστου άνδρα. Ήταν το πιο ευχάριστο πράγμα που της είχε συμβεί εδώ και χρόνια, γιατί η Τυμίλα πλήττει αφόρητα.

Όπως πολλά κορίτσια στην Αθήνα, παντρεύτηκε σε ηλικία δεκαπέντε χρόνων έναν άνδρα με τα διπλά και βάλε χρόνια. Η Τυμίλα θεωρεί ότι είναι καλός σύζυγος. Επειδή η οικογένειά της έχει κάποια μακρινή συγγένεια με το αριστοκρατικό σόι των Φιλαΐδων, ο σύζυγός της είχε δεχτεί να πάρει λιγότερη προίκα, πράγμα σημαντικό για μια οικογένεια που ήθελε να παντρέψει την τρίτη κόρη της.

Η Τυμίλα μοιράζεται το κρεβάτι του άνδρα της, όπου ερωτοτροπούν χλιαρά. Ύστερα από τρία άκαρπα χρόνια, είναι απογοητευτικά προφανές ότι η σύλληψη ενός παιδιού θα είναι μια αργή διαδικασία με αβέβαιη έκβαση, και η Τυμίλα θέλει πολύ ένα παιδί. Η ίδια παραδέχεται ότι αυτό οφείλεται εν μέρει στο ότι η ανατροφή μιας κόρης θα της δώσει κάτι να κάνει πέρα από το να υφαίνει, να μαγειρεύει και να κάνει δουλειές του σπιτιού ασταμάτητα, με μόνη συντροφιά την κατσουφιασμένη Φώτιδα.

Ο άντρας της συνήθως γυρίζει αργά στο σπίτι, συχνά αφού νυχτώσει, και τρώει το δείπνο του σιωπηλός προτού αποσυρθεί μαζί της στο κρεβάτι. Η Τυμίλα είναι σίγουρη ότι ο άντρας της έχει ερωμένη, μια γυναίκα πιο κοντά στην ηλικία του, με την οποία κάνει παρέα και συζητά για πράγματα που δεν μπορεί να συζητήσει μαζί της. Ωστόσο, δεν τη δέρνει και της δίνει ένα γενναιόδωρο επίδομα για τα έξοδα του νοικοκυριού, επομένως η Τυμίλα θεωρεί τον εαυτό της τυχερό. Μόνο που δεν αισθάνεται έτσι.

Τώρα όμως κάποιος ενδιαφέρεται για εκείνη, και μάλιστα -ανατριχιάζει από έξαψη στη σκέψη-ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για το κορμί της. Όταν ήταν ανύπαντρη, της έλεγαν συχνά ότι ήταν πολύ όμορφη, αλλά μέχρι να συναντήσει τον υπέροχο άγνωστο δεν είχε ονειρευτεί ποτέ της ότι κάποιος θα ήταν τόσο θρασύς ώστε να το πει αυτό σε μια παντρεμένη γυναίκα.

Κοιτάζει πάνω-κάτω τον δρόμο γεμάτη προσδοκία. Κανένας. Στη συνοικία Λίμναι, όπου μένει, οι δρόμοι είναι στενοί, με πολλές στροφές, οπότε, για να παρηγορηθεί η Τυμίλα, σκέφτεται ότι ο άγνωστος μπορεί να κρύβεται κάπου εκεί κοντά. Περιμένει ανυπόμονα, ενώ η Φώτιδα ανοίγει τη βαριά εξώπορτα και βγαίνει στη μικρή αυλή.

Η Τυμίλα ακούει μια απαλή φωνή σχεδόν μέσα στο αυτί της. Αναπηδάει γυρίζοντας από την άλλη και το αδράχτι της πέφτει στο πάτωμα. Ο πανέμορφος άγνωστος είναι δίπλα της και της χαμογελάει. «Α! Πώς μπήκες μέσα;»

Ο άγνωστος μειδιά. «Σκαρφάλωσα στον πίσω τοίχο απ’ το σοκάκι, έτρεξα πάνω στη στέγη και πήδηξα στο μπαλκόνι σου. Σε περιμένω εδώ και ώρα, καίγομαι για σένα».

Αν εξαιρέσουμε τον σύζυγό της, η Τυμίλα δεν έχει βρεθεί ποτέ της τόσο κοντά με άντρα. Ο άντρας της βρομάει ιδρωτίλα ακόμα και τον χειμώνα, ενώ αυτός εδώ έχει το βαθύ, γαλακτώδες άρωμα του σανταλόξυλου. Οι μύες στο στέρνο και την κοιλιά του είναι γεροί και γραμμωμένοι στο άγγιγμά της. Η Τυμίλα νιώθει κακιά, σαν τη θρυλική Κλυταιμνήστρα, που πρόδωσε τον άντρα της, τον Αγαμέμνονα, αλλά το συναίσθημα της είναι ευχάριστο.

«Έλα», τον παροτρύνει. «Δεν έχουμε πολλή ώρα».
Ο άγνωστος τραβιέται πίσω βασανιστικά. «Και ο άντρας σου; Αν γυρίσει και μας πιάσει στα πράσα, μπορεί να με σφάξει επιτόπου ο νόμος του το επιτρέπει».

Η Τυμίλα βάζει τα γέλια στη σκέψη του ηλικιωμένου συζύγου της να ορμάει σε κάποιον πιο ισχυρό αντίπαλο. Ο σύζυγός της δεν θα είχε καμία ελπίδα απέναντι στον μυώδη νεαρό.

«Πιο πολύ θα ‘πρεπε να ανησυχείς για τα ραπανάκια», λέει χαμογελώντας πονηρά. Ένα από τους τρόπους με τους οποίους τιμωρούν παραδοσιακά τους μοιχούς στην Αθήνα, τον οποίο βέβαια δεν έχει δει ποτέ της η χαϊδεμένη Τυμίλα, είναι να σέρνουν τον μοιχό στην Αγορά και να του καίνε τους όρχεις με καυτή στάχτη. Ύστερα τον σοδομίζουν με ένα ραπανάκι, και η τιμωρία αυτή λέγεται «ραφανίδωσις». Αυτό δεν είναι απλώς οδυνηρό για το θύμα, αλλά μπορεί να του προκαλέσει και μόνιμη βλάβη.

Ωστόσο, ο άγνωστος δεν αποθαρρύνεται. Η Τυμίλα εντυπωσιάζεται αλλά δεν εκπλήσσεται καθόλου από την ευκολία με την οποία της βγάζει τον χιτώνα της. Φαίνεται να έχει εμπειρία σ’ αυτό. Παρ’ όλα αυτά, είναι το πιο ωραίο ρούχο της και δεν θέλει να τσαλακωθεί πέφτοντας στο ξύλινο πάτωμα. Τον κρεμάει στο πλαίσιο του αργαλειού και ξαπλώνει σιγά-σιγά κάτω. Ύστερα, ρίχνει μια ματιά πίσω της, περιμένοντας με ανυπομονησία.

Σύμφωνα με τους ισχυρισμούς των Αθηναίων νομικών , η αποπλάνηση είναι χειρότερη από τον βιασμό. Στην περίπτωση του βιασμού, το τραύμα είναι προσωρινό, αλλά η αποπλάνηση απειλεί να αποξενώσει για πάντα μια γυναίκα από τον σύζυγό της. Φυσικά, αυτοί οι νομικοί είναι Αθηναίοι ανδρες, ανίκανοι να βιώσουν οι ίδιοι το τραύμα του βιασμού, οι οποίοι όμως συχνά βασανίζονται στη σκέψη μιας άπιστης συζύγου.

Ένας παντρεμένος Αθηναίος μπορεί νόμιμα να πλαγιάσει με πόρνες ή να διατηρεί μακροχρόνια σχέση με όποια θέλει, αρκεί να μην πρόκειται για Αθηναία πολίτη της καλής κοινωνίας. Ωστόσο, αν μια Αθηναία φιλήσει έναν άντρα που δεν είναι ο σύζυγός της, χωρίς να κάνει τίποτα παραπάνω, τότε διαπράττει «μοιχεία», ακόμα κι αν είναι ανύπαντρη. Με αυτά τα κριτήρια, αυτή τη στιγμή η Τυμίλα διαπράττει μοιχεία. Γι’ αυτό έχει σταθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να δει αμέσως όποιον μπει από την αυλόπορτα.

Ύστερα χύνει αρωματισμένο νερό σε μια λεκάνη για να καθαριστούν και γενικά να ευπρεπιστούν. Για άλλη μια φορά, ο εραστής της αποδεικνύεται εντυπωσιακά έμπειρος και ταχύτατος. Είναι ντυμένος και έτοιμος να φύγει πριν προλάβει η Τυμίλα να σηκώσει από κάτω τον χιτώνα της. Ρίχνει μια τελευταία ματιά ολόγυρα στο δωμάτιο μπας κι έχει ξεχάσει κάτι που ίσως να τον προδώσει και πηγαίνει γρήγορα στο μπαλκόνι, αγνοώντας την Τυμίλα.

Έχει ήδη κρεμαστεί από ένα από τα ξύλινα δοκάρια της οροφής, όταν εκείνη τον ρωτάει: «Θα σε ξαναδώ;» Η Τυμίλα δεν ξέρει στ’ αλήθεια ούτε η ίδια τι απάντηση θέλει να ακούσει. Ο άγνωστος σκύβει προς το μέρος της κι εκείνη παρατηρεί τους εντυπωσιακά φουσκωμένους και μαυρισμένους δικέφαλούς του. Το χαμόγελό του είναι αγγελικό.
«Όχι», της λέει και φεύγει.

Η NASA ετοιμάζει νέες ρομποτικές αποστολές με προορισμό την Αφροδίτη

Τις ρομποτικές αποστολές της NASA με προορισμό τον πλανήτη της Αφροδίτης με τις ονομασίες DAVINCI+ και VERITAS, ανακοίνωσε την Τετάρτη ο επικεφαλής της Διαστημικής Υπηρεσίας των ΗΠΑ, Μπιλ Νέλσον, σημειώνοντας πως αναμένεται να πραγματοποιηθούν τα επόμενα χρόνια.

Η Αφροδίτη ονομάζεται «αδελφή της Γης», ως προς την ομοιότητα στο μέγεθός της με τον πλανήτη μας και η τροχιά της είναι πολύ κοντά σε εμάς. Αλλά η ιστορία των δύο πλανητών διαφέρει. Ενώ η Γη έχει «μέτρια» θερμοκρασία και καλύπτεται σε μεγάλο βαθμό με νερό, η Αφροδίτη, με πυκνή ατμόσφαιρα διοξειδίου του άνθρακα, έχει εξαιρετικά υψηλές θερμοκρασίες (900 βαθμοί Φαρενάιτ) στην επιφάνεια της. Μετά από πολλές αποστολές από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Σοβιετική Ένωση για να την εξερευνήσουν τη δεκαετία του ’70, του ’80 και του ’90, η προσοχή στράφηκε αλλού.

Τον περασμένο χρόνο, η «παραμελημένη» Αφροδίτη επανήλθε στο προσκήνιο, όταν μια ομάδα επιστημόνων που χρησιμοποιούν τηλεσκόπια με βάση τη Γη, ισχυρίστηκαν ότι είχαν ανακαλύψει συναρπαστικά στοιχεία για τα μικρόβια που ζουν στα σύννεφά της.

Συγκεκριμένα, οι ερευνητές στο Πολιτειακό Πολυτεχνείο της Καλιφόρνια (Cal Poly Pomona) επανεξέτασαν τα δεδομένα της αποστολής Pioneer Venus του 1978, και ανακάλυψαν – εκτός από την ύπαρξη φωσφίνης – και μια πιθανή χημική ανισορροπία στην ατμόσφαιρα της Αφροδίτης, ένα επιπλέον πιθανό σημάδι βιολογικής δραστηριότητας στον πλανήτη.

Στα τέλη του 2020, επιστήμονες που μελετούσαν την ατμόσφαιρα της Αφροδίτης ανακοίνωσαν την εκπληκτική – και αμφιλεγόμενη – ανακάλυψη της φωσφίνης, ενός αερίου που παράγεται κυρίως από ζωντανούς οργανισμούς στη Γη.

Η Τζέιν Γκράιβς στο Πανεπιστήμιο του Κάρντιφ στην Ουαλία και οι συνάδελφοί της είχαν θέσει το ερώτημα αν η φωσφίνη υποδηλώνει την ύπαρξη μικροοργανισμών στην ατμόσφαιρα της Αφροδίτης. Αν και είναι πιθανό, είπαν άλλοι επιστήμονες, η ίδια η φωσφίνη δεν αποτελεί απόδειξη ζωής, ενώ άλλες μελέτες αμφισβήτησαν την ύπαρξη του αερίου αυτού, στον πλανήτη.

Το εύρημα ώθησε τον πρώην επικεφαλής της NASA, Tζιμ Μπράιντενσταϊν, να πει πως «ήρθε η ώρα να δώσουμε προτεραιότητα στην Αφροδίτη».

Πέρυσι κατατέθηκαν δύο προτάσεις ( DAVINCI+ και VERITAS), για πιθανή εξερεύνηση της Αφροδίτης.

Εντοπίστηκαν τα ίχνη άστρων αντιύλης στον γαλαξία μας

Η κρατούσα θεωρία κάνει λόγο για ανυπαρξία αντιύλης στο Σύμπαν αλλά ερευνητές εντόπισαν 14 περιοχές που μπορεί να υπάρχει σε αφθονία. Η αντιύλη είναι η μορφή της ύλης που αποτελείται από τα αντισωματίδια των σωματιδίων που συγκροτούν τη συνήθη ύλη. Για παράδειγμα, ένα άτομο αντι-υδρογόνου αποτελείται από ένα αντιπρωτόνιο αρνητικού φορτίου, γύρω από το οποίο περιστρέφεται ένα ποζιτρόνιο θετικού φορτίου. Αν ένα σωματίδιο και ένα αντισωματίδιο έρθουν σε επαφή, και τα δύο καταστρέφονται και παράγεται ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία.

Δεκατέσσερις ουράνιες πηγές ακτίνων γάμμα (χρωματιστές κουκκίδες σε αυτόν τον χάρτη του Γαλαξία, με το κίτρινο να δείχνει φωτεινές πηγές και το μπλε να δείχνει σκοτεινές πηγές) μπορεί να προέρχονται από αστέρια από αντιύλη.

Η κρατούσα θεωρία αναφέρει ότι το Σύμπαν γεννήθηκε με ίσες ποσότητες ύλης και αντιύλης αλλά πλέον δεν φαίνεται να υπάρχει πουθενά αντιύλη στο Σύμπαν. Όμως ένα όργανο στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό ενδέχεται να εντόπισε άτομα αντι-ηλίου. Αν η παρατήρηση επιβεβαιωθεί αυτό σημαίνει ότι τα άτομα αυτά προήλθαν από άστρα αντιύλης η ύπαρξη των οποίων θα προκαλέσει αλυσιδωτούς τριγμούς στον κόσμο της Φυσικής και της αστρονομίας.

Ερευνητές με επικεφαλής επιστήμονες του Ινστιτούτου Έρευνας Αστροφυσικής και Πλανητολογίας στην Τουλούζη στην Γαλλία αποφάσισαν να μην περιμένουν τα αποτελέσματα της επιβεβαίωσης της παρατήρησης και ξεκίνησαν να αναζητούν τα ίχνη των άστρων αντιύλης. Τα άστρα αντιύλης θα μοιάζουν με τα κοινά άστρα αλλά όταν η συμβατική ύλη του διαστρικού διαστήματος θα πέφτει πάνω στα άστρα αντιύλης θα παράγεται ακτινοβολία γ σε συγκεκριμένα μήκη κύματος.

Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν το διαστημικό τηλεσκόπιο Fermi που παρατηρεί τις ακτίνες γ και σε δημοσίευση τους στην επιθεώρηση «Physical Review D» αναφέρουν ότι εντόπισαν 14 περιοχές όπου δεν υπάρχουν γνωστές πηγές ακτινοβολίας γ όπως μαύρες τρύπες και άστρα νετρονίου και άρα η ακτινοβολία γ που εντοπίστηκε είναι πολύ πιθανό να προέρχεται από την σύγκρουση συμβατικής ύλης με αντιύλη άρα θεωρητικώς τουλάχιστον είναι πιθανό να υπάρχουν σε αυτές τις περιοχές 14 άστρα αντιύλης.

Με βάση αυτό το εύρημα οι υπολογισμοί δείχνουν ότι αν υπάρχουν τελικά άστρα αντιύλης αυτά θα είναι σπάνια και για κάθε 400 χιλιάδες συμβατικά άστρα θα αντιστοιχεί ένα άστρο αντιύλης. Η έρευνα αυτή αναμένεται να συνεχιστεί και έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον το τελικό αποτέλεσμα της.

«Εάν, κατά πάσα πιθανότητα, μπορεί κάποιος να αποδείξει την ύπαρξη των αντι-άστρων… αυτό θα ήταν ένα μεγάλο πλήγμα για το τυπικό κοσμολογικό μοντέλο», λέει ο Pierre Salati, θεωρητικός αστροφυσικός στο Εργαστήριο Θεωρητικής Φυσικής Annecy-le-Vieux στη Γαλλία, που δεν συμμετέχει στην έρευνα. «Θα σήμαινε πραγματικά μια σημαντική αλλαγή στην κατανόησή μας για το τι συνέβη στο πρώιμο σύμπαν».

Η θεραπευτική θεωρία του Πλάτωνα

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Λοιπόν, Χαρμίδη, είπα το ίδιο συμβαίνει και σχετικά με αυτό το ξόρκι (και το ταύτης της επωδής). Όσο για μένα, το έμαθα εκεί κάτω, στη διάρκεια της εκστρατείας, από έναν θράκα γιατρό, τον Ζάλμοξη, που λένε ότι κάνει την ψυχή αθάνατη.

Τούτος λοιπόν ο Θράκας λέει ότι οι Έλληνες [γιατροί] έχουν δίκιο να ισχυρίζονται όσα μόλις είπα. «Όμως, συνέχισε ο Ζάλμοξις, ο βασιλιάς μας, που είναι θεός, ισχυρίζεται ότι όπως ακριβώς δεν μπορεί να φροντίσει κανείς τα μάτια χωρίς [να φροντίσει] το κεφάλι, ούτε επίσης το κεφάλι χωρίς [να φροντίσει] το σώμα, με τον ίδιο τρόπο δεν μπορεί να ξεκινήσει μια θεραπεία για το σώμα χωρίς [να φροντίσει] την ψυχή. Και η αιτία για την οποία οι περισσότερες ασθένειες δεν θεραπεύονται στην Ελλάδα είναι ότι οι Έλληνες παραμελούν το όλο που πρέπει να φροντίζουμε, αφού όταν το όλο αυτό δεν έχει καλή υγεία είναι αδύνατον να υγιαίνει και το μέρος. Πράγματι, έλεγε, όλα απορρέουν από την ψυχή, η υγεία και οι ασθένειες του σώματος και του ανθρώπου, και όλα προέρχονται από εκεί, όπως [προέρχεται] από το κεφάλι ότι έχει σχέση με την όραση. Συνεπώς, πρέπει να φροντίζουμε κυρίως και πάνω απ’ όλα την ψυχή, αν θέλουμε να βρίσκονται σε καλή κατάσταση τόσο το κεφάλι όσο και το υπόλοιπο σώμα. Η ψυχή όμως, αγαπητέ μου, έλεγε θεραπεύεται με κάποια ξόρκια και τα ξόρκια αυτά είναι οι ωραίοι λόγοι. Οι ωραίοι λόγοι βοηθούν να γεννηθεί μέσα στην ψυχή η σωφροσύνη, η παρουσία της οποίας καθιστά πιο εύκολη τη θεραπεία τόσο του κεφαλιού όσο και του υπόλοιπου σώματος».

Καθώς λοιπόν μου μάθαινε το φάρμακο και τα ξόρκια, έλεγε: «Με τούτο το φάρμακο λοιπόν πρόσεξε μην σε πείσει κανένας να θεραπεύσεις το κεφάλι του χωρίς να σου έχει πρώτα παραδώσει την ψυχή του για να τη θεραπεύσεις με το ξόρκι». Και συμπλήρωσε: «Πράγματι, σήμερα το λάθος είναι ότι μερικοί ισχυρίζονται πως είναι γιατροί για να μπορούν να προσφέρουν στους ανθρώπους τη σωφροσύνη και την υγεία, ανεξάρτητα τη μία από την άλλη». Με συμβούλευσε επίμονα να μην πειστώ να πράξω διαφορετικά από κανένα, όσο πλούσιος ή ευγενής κι αν είναι αυτός.

Εγώ θα ακολουθήσω τη συμβουλή του, γιατί του το ορκίστηκα και είμαι δεσμευμένος να υπακούσω. Όσο για σένα, αν δεχτείς, σύμφωνα με τις συμβουλές του ξένου, να παραδώσεις την ψυχή σου στα ξόρκια του Θράκα, θα σου δώσω τούτο το φάρμακο για το κεφάλι. Διαφορετικά, αγαπητέ μου Χαρμίδη, δεν θα μπορέσω να κάνω τίποτα για σένα.
(Χαρμίδης, 156 d 3 – 153 c 6)

Προκειμένου να γίνει κατανοητό το χωρίο αυτό πρέπει να τοποθετηθεί στα συμφραζόμενά του. Ο Χαρμίδης βρίσκεται στην εφηβική του ηλικία όταν συναντά τον Σωκράτη στην Αθήνα, στην παλαίστρα του Ταυρέα. Ο νεαρός παραπονιέται ότι υποφέρει από πονοκεφάλους και ρωτάει τον Σωκράτη αν ξέρει κάποιο φάρμακο. Ο τελευταίος μόλις έχει επιστρέψει από την Ποτείδαια, μια θρακική πόλη στον ισθμό της Χαλκιδικής, όπου είχε υπηρετήσει ως οπλίτης κατά την πολιορκία του 431 με 429 π.Χ., στη διάρκεια της οποίας η Αθήνα υπέταξε αυτήν την πόλη που είχε αμφισβητήσει την κυριαρχία της. Έχοντας υπηρετήσει λοιπόν στη Θράκη, κάνει λόγο στον Χαρμίδη για το φάρμακο και την επωδή που έφερε από εκεί.


Το ενδιαφέρον αυτού του κειμένου βρίσκεται στην αντίθεση που εκθέτει ο Σωκράτης ανάμεσα στο φάρμακο, απαραίτητο για την υγεία του σώματος και την επωδή, απαραίτητη προκειμένου η ψυχή να γεννήσει τη σοφία (σωφροσύνη).

Ο Πλάτων επανέρχεται και αναπτύσσει την ίδια ιδέα στο παρακάτω χωρίο του Ευθύδημου:

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Πράγματι, Κλεινία, οι άνθρωποι αυτοί, οι κατασκευαστές λόγων, μου φαίνονται και μένα, κάθε φορά που συναναστρέφομαι μαζί τους, πάρα πολύ σοφοί και η ίδια η τέχνη τους μοιάζει να είναι υπέροχη και θεία. Το γεγονός αυτό δεν πρέπει να μας εκπλήσσει. Διότι πρόκειται για ένα μέρος από την τέχνη που ασχολείται με τα ξόρκια και υπολείπεται από αυτή μόνο κατά πολύ λίγο. Διότι η τέχνη που ασχολείται με τα ξόρκια είναι η τέχνη του να γητεύει κανείς τα φίδια, τις αράχνες, τους σκορπιούς και τα άλλα άγρια θηρία, όπως επίσης και τις ασθένειες, ενώ η άλλη [η τέχνη των κατασκευαστών λόγων] είναι η τέχνη του να γοητεύει κανείς τους δικαστές, τα μέλη της εκκλησίας και όλα τα υπόλοιπα πλήθη, αποτελώντας, για όλους αυτούς ένα είδος παραίνεσης (παραμυθία).
(Ευθύδημος, 289 e 1 – 290 a 4)

Ο Σωκράτης παρουσιάζει λοιπόν την τέχνη όσων κατασκευάζουν λόγους ως ένα μέρος της τέχνης των επωδών, η οποία ορίζεται, με τη σειρά της, ως η τέχνη που γητεύει τα άγρια θηρία και εξορκίζει τις αρρώστιες. Η αναφορά αυτή στα άγρια θηρία αποτελεί ένα στοιχείο, κεφαλαιώδους σημασίας, καθώς μας παραπέμπει, μέσα από τα συγκεκριμένα συμφραζόμενα στο ακόλουθο χωρίο από τον Τίμαιο (70d 7 – 72b 5), όπου το επιθυμητικό μέρος της ανθρώπινης ψυχής περιγράφεται ως άγριο θηρίο, αγκιστρωμένο στη φάτνη του, στην περιοχή που βρίσκεται ανάμεσα στο διάφραγμα και τον ομφαλό.

ΤΙΜΑΙΟΣ: Από την άλλη μεριά, το μέρος της ψυχής που επιθυμεί τροφές και ποτά, και όσα άλλα έχει ανάγκη η σωματικά φύση τα τοποθέτησαν [οι βοηθοί του δημιουργού] στο χώρο ανάμεσα στο διάφραγμα και στο όριο του ομφαλού και κατασκεύασαν σε όλο αυτόν το χώρο, ένα είδος φάτνης για [να εξασφαλίσουν] τη θρέψη του σώματος. Έδεσαν λοιπόν εδώ, σαν άγριο θηρίο, το μέρος της ψυχής, το οποίο, αν πρόκειται να υπάρχει το ανθρώπινο είδος, πρέπει αναγκαστικά να τρέφεται δεμένο [με την υπόλοιπη ψυχή].
(Τίμαιος, 70 d 7 – e 5)

Καθώς όμως στο χωρίο του Ευθυδήμου, η τέχνη των επωδών ορίζεται ως η τέχνη του γητέματος, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι ο Πλάτων αναδεικνύει, με σαφή τρόπο, μια σχέση ανάμεσα στη μετάδοση του μύθου και το γήτεμα, όπως βλέπουμε στο παρακάτω χωρίο από το βιβλίο VIII των Νόμων, που αναφέρεται στη σεξουαλική εγκράτεια:

ΑΘΗΝΑΙΟΣ ΞΕΝΟΣ: Τι λες, λοιπόν; Αυτοί οι άνθρωποι είχαν το σθένος, προκειμένου να επιτύχουν μια νίκη στους αγώνες πάλης ή δρόμου ή άλλου παρόμοιου είδους, να απέχουν από αυτό που η πλειοψηφία θεωρεί ότι είναι ευτυχία, και τα δικά μας παιδιά δεν θα μπορέσουν να φανούν εγκρατή, προκειμένου να επιτύχουν μια πολύ πιο ωραία νίκη, στη γοητεία της οποίας θα τα δέσουμε παρουσιάζοντας την ως πανέμορφη μέσα από μύθους, ιστορίες και τραγούδια
(Νόμοι VIII 840 b5 – c3)

Πράγματι, επωδή και γοητεία έχουν και οι δύο ως κοινό στόχο να γιατρέψουν την ανθρώπινη ψυχή από την ασθένεια εκείνη που ονομάζουμε παραλογισμό (Τίμαιος 86 b 2 - 4). Η θεμελιώδης συνεπώς λειτουργία της επωδής που παράγει ο μύθος είναι να επαναφέρει αυτό το μέρος της ανθρώπινης ψυχής υπό τον έλεγχο της λογικής. Αυτό εξάλλου αφήνει να διαφανεί και ο ίδιος ο Πλάτων όταν μας παρουσιάζει την επωδή ως φάρμακο που προορίζεται να βοηθήσει την εμφάνιση της σοφίας μέσα στην ανθρώπινη ψυχή.

ΑΡΡΙΑΝΟΣ - Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις (1.16.1-1.16.7)

[1.16.1] Καὶ οἱ Πέρσαι παιόμενοί τε πανταχόθεν ἤδη ἐς τὰ πρόσωπα αὐτοί τε καὶ ἵπποι τοῖς ξυστοῖς καὶ πρὸς τῶν ἱππέων ἐξωθούμενοι, πολλὰ δὲ καὶ πρὸς τῶν ψιλῶν ἀναμεμιγμένων τοῖς ἱππεῦσι βλαπτόμενοι ἐγκλίνουσι ταύτῃ πρῶτον, ᾗ Ἀλέξανδρος προεκινδύνευεν. ὡς δὲ τὸ μέσον ἐνεδεδώκει αὐτοῖς, παρερρήγνυτο δὴ καὶ τὰ ἐφ᾽ ἑκάτερα τῆς ἵππου, καὶ ἦν δὴ φυγὴ καρτερά. [1.16.2] τῶν μὲν δὴ ἱππέων τῶν Περσῶν ἀπέθανον εἰς χιλίους. οὐ γὰρ πολλὴ ἡ δίωξις ἐγένετο, ὅτι ἐξετράπη Ἀλέξανδρος ἐπὶ τοὺς ξένους τοὺς μισθοφόρους· ὧν τὸ στῖφος, ᾗ τὸ πρῶτον ἐτάχθη, ἐκπλήξει μᾶλλόν τι τοῦ παραλόγου ἢ λογισμῷ βεβαίῳ ἔμενεν· καὶ τούτοις τήν τε φάλαγγα ἐπαγαγὼν καὶ τοὺς ἱππέας πάντῃ προσπεσεῖν κελεύσας ἐν μέσῳ δι᾽ ὀλίγου κατακόπτει αὐτούς, ὥστε διέφυγε μὲν οὐδείς, ὅτι μὴ διέλαθέ τις ἐν τοῖς νεκροῖς, ἐζωγρήθησαν δὲ ἀμφὶ τοὺς δισχιλίους. [1.16.3] ἔπεσον δὲ καὶ ἡγεμόνες τῶν Περσῶν Νιφάτης τε καὶ Πετήνης καὶ Σπιθριδάτης ὁ Λυδίας σατράπης καὶ ὁ τῶν Καππαδοκῶν ὕπαρχος Μιθροβουζάνης καὶ Μιθριδάτης ὁ Δαρείου γαμβρὸς καὶ Ἀρβουπάλης ὁ Δαρείου τοῦ Ἀρτοξέρξου παῖς καὶ Φαρνάκης, ἀδελφὸς οὗτος τῆς Δαρείου γυναικός, καὶ ὁ τῶν ξένων ἡγεμὼν Ὠμάρης. Ἀρσίτης δὲ ἐκ μὲν τῆς μάχης φεύγει ἐς Φρυγίαν, ἐκεῖ δὲ ἀποθνήσκει αὐτὸς πρὸς αὑτοῦ, ὡς λόγος, ὅτι αἴτιος ἐδόκει Πέρσαις γενέσθαι τοῦ ἐν τῷ τότε πταίσματος.

[1.16.4] Μακεδόνων δὲ τῶν μὲν ἑταίρων ἀμφὶ τοὺς εἴκοσι καὶ πέντε ἐν τῇ πρώτῃ προσβολῇ ἀπέθανον· καὶ τούτων χαλκαῖ εἰκόνες ἐν Δίῳ ἑστᾶσιν, Ἀλεξάνδρου κελεύσαντος Λύσιππον ποιῆσαι, ὅσπερ καὶ Ἀλέξανδρον μόνος προκριθεὶς ἐποίει· τῶν δὲ ἄλλων ἱππέων ὑπὲρ τοὺς ἑξήκοντα, πεζοὶ δὲ ἐς τοὺς τριάκοντα. [1.16.5] καὶ τούτους τῇ ὑστεραίᾳ ἔθαψεν Ἀλέξανδρος ξὺν τοῖς ὅπλοις τε καὶ ἄλλῳ κόσμῳ· γονεῦσι δὲ αὐτῶν καὶ παισὶ τῶν τε κατὰ τὴν χώραν ἀτέλειαν ἔδωκε καὶ ὅσαι ἄλλαι ἢ τῷ σώματι λειτουργίαι ἢ κατὰ τὰς κτήσεις ἑκάστων εἰσφοραί. καὶ τῶν τετρωμένων δὲ πολλὴν πρόνοιαν ἔσχεν, ἐπελθών τε αὐτὸς ἑκάστους καὶ τὰ τραύματα ἰδὼν καὶ ὅπως τις ἐτρώθη ἐρόμενος καὶ ὅ τι πράττων εἰπεῖν τε καὶ ἀλαζονεύσασθαί οἱ παρασχών. [1.16.6] ὁ δὲ καὶ τῶν Περσῶν τοὺς ἡγεμόνας ἔθαψεν· ἔθαψε δὲ καὶ τοὺς μισθοφόρους Ἕλληνας, οἳ ξὺν τοῖς πολεμίοις στρατεύοντες ἀπέθανον· ὅσους δὲ αὐτῶν αἰχμαλώτους ἔλαβε, τούτους δὲ δήσας ἐν πέδαις εἰς Μακεδονίαν ἀπέπεμψεν ἐργάζεσθαι, ὅτι παρὰ τὰ κοινῇ δόξαντα τοῖς Ἕλλησιν Ἕλληνες ὄντες ἐναντία τῇ Ἑλλάδι ὑπὲρ τῶν βαρβάρων ἐμάχοντο. [1.16.7] ἀποπέμπει δὲ καὶ εἰς Ἀθήνας τριακοσίας πανοπλίας Περσικὰς ἀνάθημα εἶναι τῇ Ἀθηνᾷ ἐν πόλει· καὶ ἐπίγραμμα ἐπιγραφῆναι ἐκέλευσε τόδε· Ἀλέξανδρος Φιλίππου καὶ οἱ Ἕλληνες πλὴν Λακεδαιμονίων ἀπὸ τῶν βαρβάρων τῶν τὴν Ἀσίαν κατοικούντων.

***

[1.16.1] Ήδη οι Πέρσες και τα άλογά τους δέχονταν χτυπήματα στα πρόσωπα με τα δόρατα από παντού· συγχρόνως τους απωθούσαν οι ιππείς, μεγάλες όμως απώλειες τους προκαλούσαν και οι ελαφρά οπλισμένοι, που ήταν ανακατεμένοι με τους ιππείς· έτσι άρχισαν να υποχωρούν πρώτα στο μέρος, όπου ο Αλέξανδρος αγωνιζόταν ριψοκινδυνεύοντας μπροστά από τους άλλους. Και μόλις υποχώρησε το κέντρο, έσπασαν αμέσως και οι δύο πτέρυγες του ιππικού και γενικεύτηκε πια η φυγή. [1.16.2] Από τους Πέρσες ιππείς σκοτώθηκαν περίπου χίλιοι, επειδή ο Αλέξανδρος δεν τους καταδίωξε πολύ, αλλά στράφηκε εναντίον των ξένων μισθοφόρων· αυτοί στο μεγαλύτερό τους μέρος παρέμεναν εκεί όπου από την αρχή παρατάχτηκαν, όχι από σταθερή εκτίμηση της καταστάσεως αλλά γιατί σάστισαν από την αναπάντεχη τροπή των πραγμάτων. Ο Αλέξανδρος οδήγησε εναντίον τους τη φάλαγγα, διατάζοντας συγχρόνως τους ιππείς του να τους επιτεθούν από όλες τις πλευρές· τους περικύκλωσε και μέσα σε λίγη ώρα τους κατέσφαξε· κανένας τους δεν μπόρεσε να διαφύγει, εκτός από πολύ λίγους που κρύφτηκαν ανάμεσα στους νεκρούς· πιάστηκαν επίσης αιχμάλωτοι γύρω στους δύο χιλιάδες μισθοφόροι. [1.16.3] Από τους αρχηγούς των Περσών σκοτώθηκαν ο Νιφάτης, ο Πετήνης και ο σατράπης της Λυδίας Σπιθριδάτης, και ο διοικητής της Καππαδοκίας Μιθροβουζάνης, και ο Μιθριδάτης, γαμπρός του Δαρείου, και ο Αρβουπάλης, γιος του Δαρείου, που ήταν γιος του Αρταξέρξη, και ο Φαρνάκης, αδελφός της γυναίκας του Δαρείου, και ο αρχηγός των ξένων μισθοφόρων Ωμάρης. Ο Αρσίτης μετά τη μάχη κατέφυγε στη Φρυγία και εκεί, όπως λένε, αυτοκτόνησε, γιατί θεωρήθηκε αίτιος της καταστροφής που έπαθαν τότε οι Πέρσες.
[1.16.4] Από τους Μακεδόνες σκοτώθηκαν κατά την πρώτη επίθεση είκοσι πέντε περίπου εταίροι· γι᾽ αυτούς χάλκινοι ανδριάντες είναι στημένοι στο Δίο, που τους κατασκεύασε με εντολή του Αλεξάνδρου ο Λύσιππος, ο οποίος είχε προκριθεί να είναι ο αποκλειστικός κατασκευαστής και των ανδριάντων του Αλεξάνδρου. Από τους υπόλοιπους ιππείς σκοτώθηκαν πάνω από εξήντα και τριάντα περίπου πεζοί. [1.16.5] Όλους αυτούς τους έθαψε την επόμενη μέρα ο Αλέξανδρος μαζί με τα όπλα και τα άλλα εξαρτήματά τους. Τους γονείς και τα παιδιά τους τούς απάλλαξε από τους τοπικούς φόρους και από όλες τις άλλες σωματικές εργασίες ή τις έκτακτες εισφορές που αναλογούσαν στην περιουσία τους. Φρόντισε επίσης πολύ και τους τραυματίες· τους επισκέφθηκε τον καθένα χωριστά, είδε τα τραύματά τους και τους ρώτησε πώς τραυματίστηκε ο καθένας, δίνοντάς του την ευκαιρία να διηγηθεί τα κατορθώματά του και να υπερηφανευτεί γι᾽ αυτά. [1.16.6.] Έθαψε επίσης τους αρχηγούς των Περσών, καθώς και τους Έλληνες μισθοφόρους που σκοτώθηκαν ενώ υπηρετούσαν στο πλευρό των εχθρών του· όσους όμως από αυτούς συνέλαβε αιχμαλώτους τους έδεσε με χειροπέδες και τους έστειλε στη Μακεδονία να δουλεύουν, επειδή παρά τις κοινές αποφάσεις των Ελλήνων, και μολονότι ήταν Έλληνες, πολέμησαν για χάρη των βαρβάρων εναντίον των συμφερόντων της Ελλάδος. [1.16.7] Απέστειλε επίσης στην Αθήνα τριακόσιες περσικές πανοπλίες ως αφιέρωμα στην Αθηνά στην Ακρόπολη. Διέταξε να αναγραφεί η εξής επιγραφή: «Ο Αλέξανδρος, ο γιος του Φιλίππου, και οι Έλληνες, εκτός από τους Λακεδαιμονίους, αφιερώνουν αυτές τις πανοπλίες, οι οποίες προέρχονται από τα λάφυρα των βαρβάρων που κατοικούν στην Ασία».