ΑΙΣΩΠΟΣ - Μῦθοι (236.1-240.1)

236. ΣΦΗΞ ΚΑΙ ΟΦΙΣ [236.1] σφὴξ ἐπὶ κεφαλὴν ὄφεως καθίσας καὶ συνεχῶς τῷ κέντρῳ πλήσσων ἐχείμαζε. ὁ δὲ περιώδυνος γενόμενος καὶ τὸν ἐχθρὸν οὐκ ἔχων ἀμύνεσθαι ἐξελθὼν ἐν τῇ ὁδῷ καὶ ἰδὼν ἅμαξαν ἐρχομένην τὴν κεφαλὴν τῷ τροχῷ ὑπέθηκε καὶ οὕτω τῷ σφηκὶ συναπέθανεν [φάσκων· «συναπόλλυμαι τῷ ἐχθρῷ μου».]
ὁ μῦθος πρὸς τοὺς συναποθνῄσκειν τοῖς ἐχθροῖς ὑπομένοντας.

237. ΣΚΩΛΗΞ ΚΑΙ ΔΡΑΚΩΝ
[237.1] συκέα παρ᾽ ὁδὸν ἦν. σκώληξ δὲ θεασαμένη δράκοντα κοιμώμενον ἐζήλωσεν αὐτοῦ τὸ μῆκος. βουλομένη δὲ αὐτῷ ἐξισωθῆναι παραναπεσοῦσα ἐπειρᾶτο ἑαυτὴν ἐκτείνειν, μέχρις οὗ ὑπερβιαζομένη ἔλαθε ῥαγεῖσα.
τοῦτο πάσχουσιν οἱ τοῖς κρείττοσιν ἀνθαμιλλώμενοι· θᾶττον γὰρ αὐτοὶ διαρρήγνυνται ἢ ἐκείνων ἐφικέσθαι δύνανται.

238. ΣΥΣ, ΙΠΠΟΣ ΚΑΙ ΚΥΝΗΓΕΤΗΣ
[238.1] σῦς ἄγριος καὶ ἵππος ἐν ταὐτῷ ἐνέμοντο. τοῦ δὲ συὸς παρ᾽ ἕκαστα τὴν πόαν διαφθείροντος καὶ τὸ ὕδωρ θολοῦντος ὁ ἵππος βουλόμενος αὐτὸν ἀμύνασθαι ἐπὶ κυνηγέτην σύμμαχον κατέφυγε. κἀκείνου εἰπόντος μὴ ἄλλως δύνασθαι αὐτῷ βοηθεῖν, ἐὰν μὴ χαλινόν τε ὑπομείνῃ καὶ αὐτὸν ἐπιβάτην δέξηται, ὁ ἵππος πάντα ὑπέστη. καὶ ὁ κυνηγέτης ἐποχηθεὶς αὐτῷ καὶ τὸν σῦν κατηγωνίσατο καὶ τὸν ἵππον προσαγαγὼν τῇ φάτνῃ προσέδησεν.
οὕτω πολλοὶ δι᾽ ἀλόγιστον ὀργὴν ἕως τοὺς ἐχθροὺς ἀμύνασθαι θέλουσιν, ἑαυτοὺς ἑτέροις ὑπορρίπτουσιν.

239. ΔΕΝΔΡΑ ΚΑΙ ΚΑΛΑΜΟΣ
[239.1] τὰ δένδρα ποτὲ κατεασσόμενα ὑπὸ τῶν ἀνέμων ὡς ἑώρα τοὺς καλάμους ἀβλαβεῖς διαμένοντας, ἐπυνθάνετο αὐτῶν, πῶς αὐτὰ μὲν ἰσχυρὰ καὶ ἐμβριθῆ ὄντα οὕτως κατακλᾶται, οἱ δὲ λεπτοὶ καὶ ἀσθενεῖς ὄντες οὐδὲν πάσχουσι. κἀκεῖνοι ἔφασαν ὅτι «ἡμεῖς συνειδότες ἑαυτοῖς ἀσθένειαν εἴκομεν τῇ τῶν ἀνέμων προσβολῇ καὶ οὕτω τὰς ὁρμὰς ἐκκλίνομεν· ὑμεῖς δὲ πεποιθότες τῇ ἰδίᾳ δυνάμει ἀντιτείνετε καὶ διὰ τοῦτο κατεάσσεσθε».
ὁ λόγος δηλοῖ, ὅτι πρὸς τὰ χαλεπὰ τῶν πραγμάτων τὸ εἴκειν τοῦ ἀντιτάσσεσθαι ἀσφαλέστερον.

240. ΥΑΙΝΑΙ
[240.1] τὰς ὑαίνας φασὶν παρ᾽ ἐνιαυτὸν ἀλλάττειν τὴν φύσιν καὶ ποτὲ μὲν ἄρρενας γίνεσθαι, ποτὲ δὲ θηλείας. καὶ δήποτε ὕαινα ἄρσην θηλείᾳ παρὰ φύσιν διελέχθη. ἡ δὲ ὑποτυχοῦσα ἔφη· «ἀλλ᾽, ὦ οὗτος, οὕτω ταῦτα πρᾶττε, ὡς ἐγγὺς τὰ αὐτὰ πεισόμενος».
τοῦτο εἰκότως εἴποι ἂν πρὸς τὸν ἤδη ἄρχοντα ὁ μετ᾽ ἐκεῖνον μέλλων, εἰ πλημμελές τι πάσχοι.

***
236. Η σφήκα και το φίδι.
[236.1] Μια φορά η σφήκα πήγε και την άραξε πάνω στο κεφάλι του φιδιού. Από εκεί πάνω το τσίμπαγε συνέχεια με το κεντρί της και το ταλαιπωρούσε. Το φίδι, που λέτε, κόντευε να τρελαθεί από τους πόνους· δεν έβρισκε όμως τρόπο να αντιμετωπίσει τον εχθρό του. Στο τέλος, λοιπόν, σύρθηκε έξω στον δρόμο· και μόλις πήρε το μάτι του μιαν άμαξα να κυλάει καταπάνω του, πήγε και έχωσε το κεφάλι του κάτω από τις ρόδες της. Έτσι σκοτώθηκε, ξεπαστρεύοντας μαζί και τη σφήκα. Καταπώς είπε μάλιστα: «Αποθανέτω η ψυχή μου μετά του εχθρού μου».
Ο μύθος απευθύνεται προς όσους υπομένουν τον θάνατο παίρνοντας μαζί και τους αντιπάλους τους.

237. Το σκουλήκι και το δρακοντόφιδο.
[237.1] Ήταν μια συκιά που φύτρωνε στην άκρη του δρόμου. Εκεί πέρα, που λέτε, το είχε ρίξει στον ύπνο ένα μεγάλο δρακοντόφιδο, ώσπου το πρόσεξε ο σκούληκας. Τούτος ζήλεψε παρευθύς το πελώριο μήκος του ερπετού και το έβαλε στόχο να γίνει και ο ίδιος εξίσου μακρύς. Μια και δυο, λοιπόν, πήγε και ξάπλωσε πλάι στο φίδι και βάλθηκε να τεντώνεται όσο μπορούσε. Τεντωνόταν και τεντωνόταν, μέχρι βέβαια που ζορίστηκε τόσο πολύ ώστε έσπασε στα δύο δίχως να το καλοκαταλάβει.
Το ίδιο παθαίνει όποιος πάει να συναγωνιστεί τους ανώτερούς του. Προτού να καταφέρει να τους φτάσει, διαλύεται ο ίδιος.

238. Ο αγριόχοιρος, το άλογο και ο κυνηγός.
[238.1] Μια φορά και έναν καιρό το αγριογούρουνο και το άλογο έβοσκαν πλάι-πλάι στο ίδιο μέρος. Εντούτοις, ο αγριόχοιρος μαγάριζε καθημερινά το χορτάρι και βρόμιζε τα νερά. Γι᾽ αυτό το άλογο ήθελε να τον εκδικηθεί, και με αυτήν την πρόθεση κατέφυγε στον κυνηγό και γύρεψε τη δική του συμμαχία. Ο άνθρωπος τότε έθεσε σαν όρο στο ζώο να υπομείνει τα χαλινάρια και να σηκώσει τον ίδιον στη ράχη του σαν αναβάτη· αλλιώς δεν θα ήταν σε θέση να το βοηθήσει. Το άλογο, που λέτε, συναίνεσε σε όλα. Έτσι λοιπόν ο κυνηγός το καβαλίκευσε και φυσικά νίκησε κατά κράτος τον αγριόχοιρο. Ξέρετε όμως τί έκανε μετά με το άλογο: Το έφερε και το έδεσε στο παχνί.
Το ίδιο παθαίνουν πολλοί: Για να εκδικηθούν τους εχθρούς τους όπως θέλουν, υποτάσσονται από μόνοι τους σε άλλους — τόσο απερίσκεπτους τους κάνει η λύσσα τους.

239. Τα δέντρα και η καλαμιά.
[239.1] Μια φορά τα δέντρα τσακίζονταν από τους σφοδρούς ανέμους. Την ίδια στιγμή, όμως, έβλεπαν τα καλάμια να παραμένουν αλώβητα. Τους εξέφρασαν λοιπόν την απορία τους: «Καλά, πώς γίνεται να κομματιαζόμαστε έτσι εμείς, που είμαστε τόσο γερά και ογκώδη, ενώ εσείς τα λεπτοκαμωμένα, τα τόσο αδύναμα, δεν παθαίνετε το παραμικρό;». Ιδού τί αποκρίθηκαν τότε τα καλάμια: «Ξέρετε, εμείς έχουμε επίγνωση της αδυναμίας μας. Συνεπώς, υποχωρούμε μπροστά στην επίθεση των ανέμων, και με αυτόν τον τρόπο αποφεύγουμε το χτύπημα από την ορμή τους. Εσείς, αντίθετα, έχετε τέτοια αυτοπεποίθηση για τη δύναμή σας που τους προβάλλετε αντίσταση. Γι᾽ αυτό σας τσακίζουν».
Το δίδαγμα του μύθου: Στις αντίξοες περιστάσεις είναι πιο ασφαλές να υποχωρείς παρά να ορθώνεις ανάστημα.

240. Οι ύαινες.
[240.1] Καθώς λέγεται, οι ύαινες αλλάζουνε το φύλο τους χρόνο με τον χρόνο: πότε γίνονται αρσενικές και πότε θηλυκές. Κάποια φορά, που λέτε, ένας αρσενικός του είδους έβαλε κάτω τη θηλυκή και συνουσιαζόταν μαζί της παρά φύσιν. Το θηλυκό όμως δεν τον άφησε δίχως απάντηση: «Καλά βρε κάθαρμα», του φώναξε, «κάνε ό,τι σου καπνίσει τώρα, αλλά να ξέρεις: σύντομα θα πάθεις και εσύ τα ίδια!».
Τον μύθο αυτό ταιριάζει να τον ακούσει κάποιος που είναι ήδη στην εξουσία και να του τον πει εκείνος που πρόκειται να τον διαδεχτεί στο μέλλον ― εφόσον βέβαια ο πρώτος έχει διαπράξει άδικο σε βάρος του δεύτερου.

ΣΟΛΩΝ – Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

 Σόλων ο Αθηναίος 640-560 π.X. περίπου

Ο Σόλων γεννήθηκε στην Αθήνα. Πατέρας του ήταν ο Εξεκεστίδης, ο οποίος καταγόταν από το γένος των Μεντιδών, όπου ανήκε και ο τελευταίος βασιλιάς της Αθήνας Κόδρος. H μητέρα του ήταν εξαδέλφη της μητέρας του τύραννου Πεισίστρατου και καταγόταν από το γένος των Νηλειδών.

Μολονότι η γενιά του Σόλωνος ήταν αρχοντική, η οικογένειά του δεν ήταν πλούσια. Ετσι ο Σόλων αναγκάστηκε να ακολουθήσει τον πατέρα του στο επάγγελμα του εμπόρου, που του έδωσε την ευκαιρία να ταξιδέψει σε πολλά μέρη και να αποκομίσει γνώσεις και σοφία εκτός από πλούτο. Ωστόσο ο Σόλων δεν ήταν μόνο έμπορος, ήταν και ποιητής. Κατά τον Διογένη τον Λαέρτιο η ποιητική παραγωγή του Σόλωνος ανερχόταν σε 4.000 στίχους, εκ των οποίων έχουν διασωθεί γύρω στους 300.

H ποίηση εκστρατεύει
Με όπλο ακριβώς την ποίησή του ο Σόλων έκανε την πρώτη του «εκστρατεία» εναντίον της πολιτικής ηττοπάθειας των συμπατριωτών του. Μετά τις άκαρπες προσπάθειες να ανακτήσουν τη Σαλαμίνα από τους Μεγαρείς, οι Αθηναίοι αποφάσισαν να ξεχάσουν το πρόβλημα και μάλιστα ψήφισαν νόμο με τον οποίον καταδικαζόταν σε θάνατο όποιος αναφερόταν στη Σαλαμίνα.

Μην αντέχοντας αυτόν τον παραλογισμό ο Σόλων πήγε μια ημέρα στην Αγορά και, υποκρινόμενος τον τρελό, άρχισε να απαγγέλλει ένα ποίημά του στο οποίο είχε δώσει τον τίτλο Σαλαμίς. Με τους στίχους του ο «τρελός» ποιητής υπενθύμιζε στους Αθηναίους ότι η Σαλαμίνα ήταν δική τους και ότι θα έπρεπε να την ξαναπάρουν από τους Μεγαρείς. Με τους τελευταίους στίχους «'Ισομεν εις Σαλαμίνα, μαχησόμενοι περί νήσου / ιμερτής χαλεπόν τ’ αίσχος απωσόμενοι» («Πάμε στη Σαλαμίνα, να πολεμήσουμε για το ποθητό νησί και τη βαριά ντροπή να διώξουμε») οι Αθηναίοι ξεσηκώθηκαν και αποφάσισαν να ακολουθήσουν το σχέδιο του Σόλωνος. Στο ακρωτήριο της Κωλιάδος (τον σημερινό Αγιο Κοσμά) ο Σόλων συγκέντρωσε μια ομάδα πολεμιστών μεταμφιεσμένων σε γυναίκες που δήθεν έκαναν θυσία στο ιερό της Δήμητρας. Υστερα έστειλε έναν έμπιστό του στη Σαλαμίνα ο οποίος, προσποιούμενος ότι τον είχαν εξορίσει οι Αθηναίοι, πληροφόρησε τους κατακτητές Μεγαρείς ότι οι Αθηναίες είχαν πάει σύσσωμες στο ιερό της Δήμητρας όπου βρίσκονταν απροστάτευτες. Οι Μεγαρείς, λαχταρώντας τη λεία, μπήκαν στα πλοία τους και αποβιβάστηκαν κοντά στο σημείο όπου πίστευαν ότι θα έβρισκαν μόνες τους τις Αθηναίες και έπεσαν στην παγίδα του Σόλωνος. Οι Αθηναίοι αποδεκάτισαν τους Μεγαρείς και κατόπιν, μαζί με τον Σόλωνα, απέπλευσαν για τη Σαλαμίνα και την κατέλαβαν. Αλλά η διελκυστίνδα Μεγαρέων και Αθηναίων για τη Σαλαμίνα συνεχίστηκε ώσπου, με τη διαιτησία της Σπάρτης, το νησί δόθηκε επιτέλους στην Αθήνα.

Ο επαχθής δανεισμός
Με την επιτυχία του στη Σαλαμίνα και με τη φήμη του σοφού, ο Σόλων εκλέχτηκε επώνυμος άρχων της Αθήνας για το έτος 594/3 π.X. με διευρυμένες εξουσίες: «διαλλακτής», για να μπορέσει να διευθετήσει τις ταξικές διενέξεις, και «νομοθέτης», για να ρυθμίσει τη νομοθεσία. Τις εξουσίες αυτές ο Σόλων θα πρέπει να τις διατήρησε και μετά το τέλος της αρχοντείας του, αφού οι νόμοι του τέθηκαν σε ισχύ γύρω στο 592-591 π.X.

Το κυριότερο από τα νομοθετικά μέτρα που έλαβε ο Σόλων ήταν η σεισάχθεια, νόμος που καταργούσε τα χρέη από δανεισμό με υποθήκη ακίνητης περιουσίας και επί σώμασι, δηλαδή τα χρέη κυρίως των αγροτών οι οποίοι, μη μπορώντας να τα ξεπληρώσουν, είχαν χάσει τις περιουσίες τους και είχαν πουληθεί δούλοι εντός και εκτός της Αττικής. Με τη σεισάχθεια ο Σόλων σήκωσε το άχθος – το βάρος – από τους ώμους των ασθενέστερων οικονομικά πολιτών, οι οποίοι είχαν περιέλθει σε κατάσταση κοινωνικής εξαθλίωσης. Οσοι είχαν πουληθεί δούλοι για χρέη απελευθερώθηκαν και επέστρεψαν στα σπίτια τους.

Το δεύτερο μέτρο που πήρε ο Σόλων ήταν να χωρίσει τους πολίτες της Αθήνας σε κοινωνικές τάξεις ανάλογα με την οικονομική τους κατάσταση και όχι με βάση την καταγωγή, όπως γινόταν ως τότε. Το σύστημα ήταν «τιμοκρατικό», από το τίμημα, δηλαδή το πόσο μπορούσε να αποτιμηθεί ο πολίτης με βάση την περιουσία του. Οι τρεις κοινωνικές τάξεις (Ιππείς, Ζευγίτες, Θήτες) διατηρήθηκαν αλλά οι ιππείς χωρίστηκαν στα δύο ανάλογα με τα οικονομικά τους. Ετσι στην Αττική υπήρχαν πλέον τέσσερις κοινωνικές τάξεις: οι Πεντακοσιομέδιμνοι (Ιππείς οι οποίοι μπορούσαν να διατηρούν πολεμικά άλογα), δηλαδή όσοι είχαν ετήσιο εισόδημα πάνω από 500 μεδίμνους (δοχεία με τα οποία μετρούσαν κυρίως τα στερεά αγροτικά προϊόντα και χωρούσαν γύρω στα 25 κιλά) σε σιτάρι, λάδι ή αντίστοιχης αξίας χρήμα, οι Τριακοσιομέδιμνοι (Ιππείς) με το ανάλογο εισόδημα, και ακολουθούσαν οι Διακοσιομέδιμνοι (Ζευγίτες, που κατείχαν τουλάχιστον ένα ζευγάρι βόδια) και τελευταίοι οι Θήτες, που το εισόδημά τους προερχόταν από αμειβόμενη εργασία (θητεία) και ήταν μικρότερο των διακοσίων μεδίμνων. Ανάλογα ρυθμίστηκε και η φορολογία (εισφορές).

«Κοινά» για όλους
Παράλληλα ο Σόλων χώρισε την Αττική σε 48 ναυκραρίες που η καθεμιά τους είχε επικεφαλής τον ναύκραρο, ο οποίος φρόντιζε για την κατασκευή και τη συντήρηση των πολεμικών πλοίων καθώς και για την είσπραξη των εισφορών. Κυρίαρχο διοικητικό σώμα της Αθήνας παρέμενε η Εκκλησία του Δήμου, που συνερχόταν στην Πνύκα, απαρτιζόταν από πολίτες άνω των 25 ετών και εξέλεγε τους άρχοντες της πόλης από τις δύο ανώτερες τάξεις. Ο Σόλων ίδρυσε τη Βουλή των Τετρακοσίων, σώμα συμβουλευτικό επί των προτάσεων που υποβάλλονταν στην Εκκλησία του Δήμου.

Ο Αέριος Πάγος εξακολούθησε να είναι το ανώτατο δικαστήριο του κράτους. Παράλληλα ο Σόλων ίδρυσε την Ηλιαία όπου συμμετείχαν όλοι οι πολίτες και όπου εκδικάζονταν οι υποθέσεις για όλα τα αδικήματα εκτός από τον φόνο, τον εμπρησμό και την απόπειρα κατάλυσης του πολιτεύματος, τα οποία εκδικάζονταν στον Αρειο Πάγο. Οι αποφάσεις των αρχόντων έπαψαν να είναι τελεσίδικες και μπορούσαν να εφεσιβληθούν στην Ηλιαία.

Με τον Σόλωνα αρχίζει και το δικαίωμα της διαθήκης. Ως τότε την περιουσία όποιου πέθαινε άτεκνος την κληρονομούσαν οι συγγενείς του. Στο εξής ο πολίτης χωρίς παιδιά μπορούσε να κληροδοτήσει τα υπάρχοντά του σε όποιον ήθελε.

Σοβαρό παράπτωμα για τον Σόλωνα ήταν η αδιαφορία του πολίτη για τα κοινά. Θέσπισε λοιπόν νόμο ο οποίος προέβλεπε τη στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων όσων δεν συντάσσονταν με κάποια από τις αντίπαλες πολιτικές παρατάξεις.

Δικαιότεροι νόμοι
Οι νόμοι του Σόλωνος γράφτηκαν σε ξύλινους πίνακες που περιστρέφονταν γύρω από έναν άξονα – γι’ αυτό και ονομάστηκαν άξονες – και στήθηκαν στο Πρυτανείο ώστε να μπορούν να τους διαβάζουν όλοι οι πολίτες.

Μολονότι ο Σόλων δεν πρόσφερε στην Αθήνα την απόλυτη κοινωνική δικαιοσύνη και πολιτική σύμπνοια – οι αγρότες περίμεναν αναδασμό της γης και οι ευπατρίδες ήθελαν να μη θιγούν τα προνόμιά τους – οι νόμοι του, αντικαθιστώντας τους άδικους «δρακόντειους» νόμους του Δράκοντα, κατόρθωσαν να περιορίσουν την κοινωνική αδικία και να δώσουν στην Αθήνα μια βάση για αντιπροσωπευτικότερο πολιτικό σύστημα.

Αφού ολοκλήρωσε το έργο του ο Σόλων έφυγε από την Αθήνα εξορκίζοντας τους συμπολίτες του να μην αλλάξουν τους νόμους του για δέκα – άλλες πηγές λένε για εκατό – χρόνια και ταξίδεψε στην Αίγυπτο, στην Κύπρο και αλλού. H φήμη του απλώθηκε σε όλον τον τότε γνωστό κόσμο συγκαταλέγοντάς τον ανάμεσα στους επτά σοφούς. H θρυλική συνάντησή του με τον βασιλιά της Λυδίας Κροίσο, που την αναφέρει ο Ηρόδοτος και από την οποία προέρχεται το απόφθεγμα «μηδένα προ του τέλους μακάριζε», φαίνεται ότι δεν έχει ιστορική βάση.

Ο Σόλων επέστρεψε στην Αθήνα το 562 π.X. και τη βρήκε να σπαράζεται πάλι από πολιτικές έριδες. Προσπάθησε να αποτρέψει την τυραννίδα του Πεισίστρατου αλλά δεν τα κατάφερε. Ο Πεισίστρατος κατέλαβε την εξουσία ως τύραννος το 560 π.X. και τον ίδιον χρόνο πέθανε ο Σόλων.

Ο χρόνος, διαγράφει εκείνα που άγγιξαν, αλλά δεν χάραξαν

Κι αν νομίζεις πως ο χρόνος διαγράφει, εγώ θα σου πω μόνο πως ο χρόνος διαγράφει τα ασήμαντα.
Διαγράφει εκείνα που δεν ήταν ποτέ για να μείνουν.
Εκείνα που άγγιξαν, αλλά δεν χάραξαν.
Αν ο χρόνος διέγραφε, σήμερα δεν θα σου είχα πει καλημέρα.
Δεν θα είχα κοιτάξει το κινητό μου για να δω το μήνυμά σου.
Δεν θα είχα αναζητήσει όλα εκείνα που έφτιαχναν την καθημερινότητά μας “μαζί”.
Αν ο χρόνος διέγραφε, δεν θα ήσουν παρόν εδώ και καιρό.

Κι όμως είσαι ακόμα εδώ.
Γιατί ο χρόνος, σφραγίζει τις αλήθειες.
Σφραγίζει εκείνα που κάποτε ονομάσαμε “ένστικτο”.
Αποκαθηλώνει, ξεγυμνώνει..
Δεν στρογγυλεύει, δεν ομορφαίνει.

Ο χρόνος μετράει τα “τόσο όσο” που έγιναν “για πάντα”.
Ο χρόνος μετράει τα “εδώ” που έγιναν “κάπου”.
Ο χρόνος μετράει τα “μου λείπεις”.. που τα λέει η ψυχή κι όχι το στόμα.

Κι εμείς οι δυο, μετρήσαμε το χρόνο διαφορετικά.
Γιατί εγώ, τον χρόνο τον μετράω ακόμα στο εδώ και στο τώρα.
Γιατί εγώ, στον χρόνο δεν παρέδωσα τις μνήμες μου.
Γιατί εγώ, ήξερα το τέλος από την αρχή... γι’ αυτό και στα έδωσα όλα, νωρίς.
Για να μην χρειαστεί να μείνεις παραπάνω από όσο θα άντεχες.
Γιατί ο καθένας, στο τέλος, είναι αυτό που αντέχει..
Γιατί εγώ ήμουν το “τόσο όσο”, που σου έμαθε πως είναι το “για πάντα”.
Γιατί εγώ ήμουν εκείνη, που ο εγωισμός σου, δεν κέρδισε ποτέ.

Να μπορούσαν να σταματούσαν οι σκέψεις, για μια μόνο στιγμή

Υπάρχουν στιγμές που αναρωτιέμαι αν κάποια πράγματα συμβαίνουν στη ζωή μας για να μας ταρακουνήσουν ή συμβαίνουν γιατί απλά έτσι είναι η ζωή.

Κάποιοι άνθρωποι, κάποιες στιγμές ή έστω κάποια γεγονότα, τα οποία υπό φυσιολογικές συνθήκες θα μας γέμιζαν με χαρά και με ευτυχία, μοιάζουν να γυρίζουν τούμπα και μας παρασύρουν σε έναν κυκεώνα σκέψεων ανάμεσα στους αμέτρητους λαβύρινθους του μυαλού μας.

Και ξέρεις καλά πως αν έστω για μια στιγμή χάσεις τον προσανατολισμό σου, αν έστω για μια στιγμή θέσεις στον εαυτό σου ερωτήματα που αρχίζουν με το γιατί ή με το πως, το αποτέλεσμα θα είναι αντίθετο από ότι επιθυμούσες, διαφορετικό από αυτό που ίσως να αξίζουν οι ίδιες οι επιλογές.

Προσπαθείς να αναλύσεις καταστάσεις που σε οδήγησαν σε συγκεκριμένες πράξεις, οι οποίες σε ένα διαφορετικό χωρόχρονο θα σε γέμιζαν με ευτυχία και πληρότητα. Όταν όμως συμβαίνουν, τη στιγμή που συμβαίνουν, σε κάνουν να χάνεις τη γη κάτω από τα πόδια σου, προσπαθώντας να καταλάβεις πρώτα από όλα και όλους τον εαυτό σου και μετά τις επιλογές σου. Θα μου πεις βέβαια, πως υπάρχουν και κάποια μοιραία πράγματα στη ζωή μας, στα οποία όσο κι αν προσπαθήσεις να βάλεις μια ετικέτα, τόσο περισσότερο θα βουλιάζεις, ανήμπορος να αναδυθείς στην επιφάνεια.

Μήπως τελικά αυτό που εμείς οι άνθρωποι ορίζουμε ως μοιραίο είναι απλά μια δικαιολογία, ώστε να νιώσουμε απαλλαγμένοι από τύψεις και ενοχές, αποκρύπτοντας από τον εαυτό μας την ουσία της αλήθειας;

Κι αν τελικά ορίσουμε συγκεκριμένες πράξεις ως μοιραίες, μήπως τελικά αδικούμε κάποιους ανθρώπους πέραν από εμάς τους ίδιους; Μήπως συγκεκριμένα θέλω μας οδηγούν σε αντίστοιχες επιλογές; Μήπως αυτό που δεν μπορούμε να έχουμε, το αναζητούμε με λάθος τρόπο σε λάθος ανθρώπους;

Κι αν συμβαίνει αυτό, αν δηλαδή χρυσώνουμε το χάπι ή επουλώνουμε περιστασιακά μια πληγή που παραμένει ανοιχτή, δεν αδικούμε με αυτόν τον τρόπο τον εαυτό μας και ταυτόχρονα τους ανθρώπους γύρω μας; Υπάρχει τελικά λογική σε όλα;

Υπάρχει βέβαια και η άλλη άποψη, βάσει της οποίας ό,τι κι αν συμβαίνει το οποίο πιθανόν μας πόνεσε ή μας έκανε να χάσουμε την ισορροπία μας, απλά το αφήνουμε να περάσει και να σβήσει. Αλήθεια, οι πληγές της ψυχής, επουλώνονται ποτέ; Κι αν ναι, με ποιόν τρόπο;

Ξέρεις τί θα ήθελα αυτή τη στιγμή; Να μπορούσα να κλείσω το διακοπτάκι εκείνο μέσα στο μυαλό μου, να σταματήσω να σκέφτομαι, γιατί είναι τόσο δυνατές οι σκέψεις που νιώθω σαν να γίνονται εκρήξεις μεγατόνων μέσα μου…

Το βράδυ που έρχεται, ας μας ταξιδέψει ανάμεσα σε όσα λαχταράμε…

Κι αν όλα μοιάζουν με ένα δίχτυ πλεγμένο αριστοτεχνικά γύρω από τις ζωές μας, ας προσπαθήσουμε όσο βρισκόμαστε μέσα εκεί, τις στιγμές μας να τις γεμίζουμε με όσα αγαπάμε. Κι αν λόγω συνθηκών δεν μπορούμε, τότε ειλικρινά δε ξέρω.

Κι όσο κι αν προσπάθησα, αυτό το δίχτυ πάντα μου έμπλεκε το νου.

Η ωριμότητα έχει να κάνει με τις εμπειρίες

Η ζωή είναι γεμάτη μαθήματα. Μέσα απ’ τις καταστάσεις που ζούμε, μαθαίνουμε να αξιολογούμε ανθρώπους και γεγονότα. Η ηλικία πολλές φορές παίζει σημαντικό ρόλο στις εμπειρίες μας. Όσο ώριμοι κι αν είμαστε μερικά πράγματα θα συμπίπτουν με τα έτη μας. Η λέξη κλειδί σε όλη την υπόθεση είναι η εμπειρία.

Σχεδόν πάντα όσο μεγαλύτεροι είμαστε σε ηλικία, τόσες περισσότερες εμπειρίες κουβαλάμε. Είναι η φυσική εξέλιξη. Δεν έχουμε τα ίδια βιώματα στην ηλικία των δεκαεπτά συγκριτικά με έναν πενηντάχρονο. Λόγω ηλικίας και μόνο έχει δει και βιώσει ταυτόχρονα περισσότερες καταστάσεις. Γι’ αυτόν τον λόγο δεν είναι λίγες οι φορές που όση ωριμότητα κι αν κρύβουμε μέσα μας, αναγκαστικά σε μερικά σημεία θα συμβαδίζουμε με την ηλικία μας. Άλλωστε, αν μπορούσαμε να δώσουμε έναν ορισμό για την εμπειρία θα ήταν βιώματα με την πάροδο του χρόνου. Άρα συνεπώς τα έτη μας είναι σημαντικά.

Χρόνια με τα χρόνια το μυαλό μας πήζει και τα βιώματά μας δρουν ως ένας απαραίτητος παράγοντας, ίσως ο πιο σημαντικός. Στα νιάτα μας, ίσως, δηλώνουμε πιο επαναστατικά πνεύματα, βλέπουμε τη ζωή με άλλο μάτι. Δε συμβιβαζόμασταν. Ακόμα δεν έχουμε ζήσει καταστάσεις, ώστε να μάθουμε μέσα από αυτές. Είναι η περίοδος που ανακαλύπτουμε και μαθαίνουμε. Το μάθημα που γίνεται πάθημα.

Σε διάφορα θέματα, λοιπόν, θα σκεφτόμαστε με βάση το τώρα. Αυτό θα αλλάξει με την πάροδο των χρόνων. Οι καταστάσεις είναι αυτές που θα μας αλλάξουν. Θα πηγαίνουμε με γνώμονα αυτά που έχουμε ζήσει. Αυτό που βλέπουμε, λοιπόν, είναι ότι οι άτιμες οι εμπειρίες χτίζουν όλη τη ζωή μας και την πορείας μας. Κι όσο πιο μικροί ηλικιακά είμαστε τόσο περισσότερα έχουμε να μάθουμε στο μέλλον. Μέχρι να φτάσουμε τη στιγμή που θα έχουμε ένα ικανοποιητικό αριθμό εμπειριών, ώστε να χειριζόμαστε αυτά που μας συμβαίνουν.

Για παράδειγμα, αν αρχίσουμε μια σχέση στα δεκαοκτώ δε θα τη διαχειριστούμε το ίδιο όπως στα τριάντα μας. Όση ωριμότητα κι αν διαθέτουμε θα πέσουμε στην παγίδα του εγωισμού και του ενθουσιασμού. Αυτό γιατί δεν έχουμε ζήσει προηγουμένως παρόμοιες καταστάσεις. Θα δρούμε με οδηγό την ηλικία μας. Γιατί ακόμα είμαστε άπειροι. Όσο ζούμε τόσο μαθαίνουμε -κι όχι μόνο στις σχέσεις, αλλά και σε πολλά άλλα θέματα θα πηγαίνουμε έτσι. Μακάρι όταν γεννιόμασταν να είχαμε αυτή τη ρημάδα την εμπειρία.

Όσο πιο γρήγορα το αποδεχτούμε τόσο το καλύτερο. Νομίζουμε πως ακόμα και στα τριάντα ξέρουμε τα πάντα. Όχι, μέχρι να αφήσουμε την τελευταία πνοή μας θα μαθαίνουμε, αλλά δεν είναι αυτό το πρόβλημα. Το θέμα είναι ότι η ηλικία μας μάς ακολουθεί σε ό,τι κι αν κάνουμε. Δεν είναι απαραίτητο κακό, αλλά όσο συνειδητοποιημένοι κι αν είμαστε, δυστυχώς πάλι θα πέφτουμε σε λάθος καταστάσεις. Μέχρι να μάθουμε κι αυτό το μάθημα συνήθως αργεί.

Μέχρι τότε, όμως, θα κάνουμε αρκετά λάθη. Άλλωστε, επιβάλλεται να κάνουμε άστοχες κινήσεις διότι μέσα από αυτές θα μάθουμε. Όλο αυτό σιγά-σιγά θα χτίσει τον κόσμο μας κι ύστερα θα ξέρουμε πώς να διαχειριστούμε την κάθε περίπτωση την οποία ζούμε. Δυστυχώς, η εμπειρία έρχεται όσο μεγαλώνουμε, δεν είναι έμφυτη.

Καταλήγοντας, όση ωριμότητα μυαλού κι αν υπάρχει, τα βιώματα είναι αυτά που έχουν σημασία. Η ηλικία θα συγκλίνει αρκετές φορές σε διάφορα θέματα. Αυτό δεν έχει να κάνει με το αν είμαστε υπεύθυνοι ή οτιδήποτε άλλο. Είναι καθαρά η ζωή και τα διδάγματα τα οποία μας δίνει. Όσα περισσότερα τόσο περισσότερη πείρα έχουμε. Και μέχρι το τέλος της ζωής μας θα μαθαίνουμε.

Είναι αυτό που λένε «όσο ζεις μαθαίνεις». Μέχρι τότε σε πολλά θέματα θα φερόμαστε όπως αρμόζει στην ηλικία μας. Αυτό είναι και το φυσιολογικό. Κι όσο κι αν πιστεύουμε ότι είμαστε αρκετά μεγάλοι κι αρκετά ώριμοι, είναι ουτοπία. Να ζούμε για να μαθαίνουμε, αλλά μέχρι τότε θα συμβιβαζόμαστε με τα έτη μας.

Μικρές και μεγάλες αθανασίες

«Αθανασία και θάνατος κάνουν ένα αχώριστο ζευγάρι εραστών», γράφει ο Μίλαν Κούντερα στο βιβλίο του «Αθανασία» και γύρω από αυτή την αρχική παραδοχή περιστρέφεται η πλοκή του.

Τι είναι όμως η αθανασία; Υπάρχει ή πρόκειται για μια ακόμη ουτοπία της ανθρώπινης ματαιοδοξίας; Μήπως είναι κάτι που κερδίζεται ή τουλάχιστον αυτό πιστεύουμε και το προσπαθούμε μέσα από μικρές και μεγάλες πράξεις εν ζωή;

Δεν είναι λίγες οι φορές που η αθανασία έχει αποτελέσει αντικείμενο συζήτησης, προβληματισμού, αντιπαραθέσεων, αλλά και εμπορικής εκμετάλλευσης μέσα στην πορεία της εξέλιξης του ανθρώπου. Με το μέσο όρο ζωής του ανθρώπου να έχει εκτιναχθεί τις τελευταίες δεκαετίες, η παράταση του προσδόκιμου ζωής και η αποκωδικοποίηση των μυστικών της αποτελούσε ανέκαθεν ένα από τα βασικότερα ζητήματα της επιστήμης.

Ήδη, πολλούς αιώνες πριν τα βότανα, τα θαυματουργά ελιξίρια και οι μαγικές συνταγές έκρυβαν την αιώνια επιθυμία του ανθρώπου ν’ ανακαλύψει το μυστικό της αθανασίας. Αν σήμερα αυτά μας φαίνονται μακρινά κι αποτυχημένα αναχρονιστικά κόλπα τσαρλατάνων, για να βρούμε αναλογίες με τη σύγχρονη ζωή δεν έχουμε παρά να κοιτάξουμε στις βιτρίνες των μαγαζιών, των φαρμακείων ή τις διαφημίσεις των περιοδικών: αισθητικές επεμβάσεις, οροί αντιγήρανσης και πολλά άλλα προϊόντα για γυναίκες και άνδρες που κυκλοφορούν στο εμπόριο δεν είναι παρά μια προσπάθεια να παρατείνουμε την φυσική φθορά, μια ελπίδα να κάνουμε ένα βήμα μακριά από το θάνατο.

Αρχαία Ελλάδα

Το ζήτημα της αθανασίας είχε απασχολήσει από πολύ νωρίς τους αρχαίους Έλληνες. Οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου δεν ήταν τίποτε άλλο από την ένωση της φύσης με το θείο, του ανθρώπου με την αθανασία. Τα μυστήρια λατρείας της θεάς Δήμητρας αποτελούν ένα συμβολισμό της διαιώνισης του κύκλου της ζωής μέσω της γονιμότητας και της αναγέννησης της φύσης. Οι αρχαίοι θεοί εκπροσωπούν την αιώνια νεότητα, το ενδιάμεσο σκαλοπάτι είναι οι ημίθεοι, όπως ο Ηρακλής και ο Αχιλλέας, ενώ δεν διστάζουν να υποσχεθούν αθανασία σε κάποιους θνητούς, όπως όταν η Καλυψώ έταξε στον Οδυσσέα να τον κάνει αθάνατο αν έμενε κοντά της για πάντα. Η μυθολογία είναι γεμάτη από μάχες των θνητών με το θάνατο, με το πέρασμά τους στον Άδη μέσω του ποταμού Αχέροντα με τη βάρκα του Χάρου, με πρώτο στην εξιστόρηση αυτών τον Όμηρο. Οι εξαγνιστικές τελετές, τα νεκρικά δώρα και οι ταφικές λατρείες είναι μια απάντηση του ανθρώπου στο θάνατο.

Φιλοσοφία

Ο Πλάτωνας πίστευε ότι «η ψυχή είναι αθάνατη διότι το αεικίνητο είναι αθάνατο» και ο Σωκράτης πως «όλων των ανθρώπων οι ψυχές είναι αθάνατες, αλλά των δικαίων οι ψυχές είναι αθάνατες και θείες». Όλο το φάσμα των αντιπροσωπευτικών ρευμάτων της φιλοσοφίας της εκάστοτε εποχής –από την προσωκρατική, τη στωική μέχρι φυσικά την υπαρξιστική και άλλα σύγχρονα ρεύματα- το διαπερνά η εξερεύνηση της εσωτερικής εμπειρίας, η έννοια την ύπαρξης του ανθρώπου, της ζωής, του θανάτου και της αθανασίας. Ένα αξιοπρόσεκτο απαύγασμα αιώνων φιλοσοφικής αναζήτησης περί της ανθρώπινης ύπαρξης βρίσκεται στο «Τάδε Έφη Ζαρατούστρα» του Νίτσε το 1885: «Σας διδάσκω τον Υπεράνθρωπο. Ο άνθρωπος είναι κάτι που πρέπει να ξεπεραστεί. Εσείς τι έχετε κάνει για να τον ξεπεράσετε;»

Θρησκείες

Περνώντας στο ζήτημα της θρησκείας, περνάμε και πιο βαθιά στο ζήτημα του θανάτου και της αναζήτησης της αιώνιας ζωής. Αυτή είναι η βάση όλων των θρησκειών, άλλοτε με περισσότερο «γήινη» προσέγγιση και άλλοτε περισσότερο μεταφυσική. Ακόμη και στη χριστιανική θρησκεία, η τιμωρία του δημιουργού για το προπατορικό αμάρτημα ήταν η αφαίρεση της αθανασίας, η δημιουργία των ατελών θνητών καταδικασμένων στο θάνατο.

Ψυχολογία

Όσον αφορά την επιστήμη της ψυχολογίας, πέρα από την υπαρξιστική προσέγγιση, η οποία κατ’ εξοχήν έχει συνδεθεί με τα ζητήματα της ανθρώπινης ύπαρξης, της ζωής και του θανάτου, στα σκήπτρα ανταγωνίζεται και η ψυχανάλυση με πρωτοπόρο τον Σίγκμουντ Φρόυντ. Η διάσημη θεωρία του των ενστίκτων αναφερόταν και στην ενόρμηση του θανάτου. Με το έργο του «Πέρα από την Αρχή της Ηδονής» έθεσε νέες βάσεις στην αντιμετώπιση των ψυχολογικών προβλημάτων του ανθρώπου με τον εντοπισμό των συγκρούσεων που προέρχονται ανάμεσα στην ενόρμηση του Έρωτα (ζωής) και του Θανάτου, της libido και την επιθετικότητας. Σύμφωνα με τον ίδιο, αυτά τα δύο ένστικτα είναι υπεύθυνα για τη διατήρηση της ζωής, καθώς «κατασκευή και καταστροφή είναι καταστάσεις αδιαχώριστες», «ζωή και θάνατος συνυφαίνονται». Έπειτα από τον Φρόυντ πολλοί είναι εκείνοι που προχώρησαν ή ξεπέρασαν τις απόψεις του, έχοντας όμως κοινό άξονα το ζήτημα της ζωής και του θανάτου.

Μικρές στιγμές αθανασίας στη ζωή μας

Πέρα από τις εξειδικευμένες επιστήμες και θεωρίες, το πώς ο καθένας από μας βιώνει το ζήτημα του θανάτου και της αθανασίας κατά τη διάρκεια της σύντομης ζωής του είναι κάτι που αφορά όλους τους ανθρώπους. Αμέτρητες φορές μέσα στην καθημερινότητά μας δικαιώνουμε τον Αντόνιο Πόρτσια, ο οποίος έγραφε στις «Φωνές» του: «Ζούμε με την ελπίδα πως θα μπορέσουμε να γίνουμε μια ανάμνηση».

Αν θέλουμε να έχουμε έστω και μια γεύση του πώς είναι η αθανασία δεν χρειάζεται να περιμένουμε κάποιο μαγικό ελιξίριο ή να ζήσουμε τις σκηνές που βλέπουμε στις ταινίες φαντασίας.

Ψήγματα της αθανασίας να μπορούμε να βρούμε καθημερινά γύρω μας.

Μια φωτογραφία εκτός από χίλιες λέξεις μπορεί να υποδηλώνει –άλλοτε χωρίς καμία πρόθεση συγκάλυψης και άλλοτε εντέχνως ή ενόχως συγκεκαλυμμένη από τα θέματά της- την επιθυμία η στιγμή να περάσει στην αθανασία και μαζί της ο απεικονιζόμενος και ο φωτογράφος. Όταν βγάζουμε μια φωτογραφία αυτή η αποτύπωση της στιγμής δεν είναι τίποτε άλλο από μια στιγμιαία κάθαρση, ένα πάγωμα του χρόνου, ένας εξορκισμός του θανάτου. Άλλωστε αυτό ακριβώς δεν δηλώνουμε όταν με χαρά ανακοινώνουμε ότι «απα-θανατίσαμε το στιγμιότυπο»;

Κι αν μια φωτογραφία δεν μας αρκεί, τότε επιστρατεύουμε όλες τις δημιουργικές δυνάμεις μας. Κινηματογραφούμε, ζωγραφίζουμε, γράφουμε, φτιάχνουμε έργα τέχνης, πολιτευόμαστε και κάνουμε δημόσια έργα με επιγραφές που φέρουν το όνομά μας ή απλά φυτεύουμε αιωνόβια δέντρα και σκαλίζουμε την ημερομηνία γέννησής τους στον κορμό τους, γνωρίζοντας ότι εκείνα θα συνεχίσουν να υπάρχουν πολύ μετά από μας κ.ο.κ. Το αποκορύφωμα των προσπαθειών όλων μας όμως, δεν θα μπορούσε να είναι άλλο από την τεκνοποίηση. Τα παιδιά είναι η χαρά της ζωής κι ο εξορκισμός του θανάτου. Τι καλύτερο από την μεταφορά του γενετικού μας υλικού (έστω και του μισού), για να ζήσουμε κι εμείς λίγο μέσα από τις επόμενες γενιές; Μήπως δεν είμαστε και οι ίδιοι φορείς αθανασίας, διαπιστευμένοι των γονιών μας;

Εσωτερική – εξωτερική ζωή

Κάποιες σκέψεις για την αθανασία θα ήταν ελλιπείς αν δεν κάναμε τον διαχωρισμό της εσωτερικής με την εξωτερική ζωή. Η εξωτερική ζωή και ό,τι αναφέρεται σ’ αυτήν, η υλική πραγματικότητα δηλαδή, είναι εκείνη που φθείρεται φανερά, που έχει ένα τέλος. Αντίθετα, στην εσωτερική ζωή, η οποία αναφέρεται στο πνεύμα και την ψυχή, δεν υπάρχει κάτι απτό, γι’ αυτό και δεν μπορούμε να δούμε τη φθορά και να διαπιστώσουμε αν υπάρχει κάποιο τέλος. Ίσως η κατάσταση της εσωτερικής ζωής, να έχει κάποια «στάδια» και μην είναι κάτι που απλώς «υπάρχει ή δεν υπάρχει». Κι αν μερικές φορές μ’ ένα δυσάρεστο γεγονός ή μια υποκειμενική αίσθηση βιώνουμε τον θάνατο μέσα στη ζωή, γιατί να μην υπάρχει και ζωή όχι μετά, αλλά μέσα στο θάνατο;

Κλείνοντας αυτό το άρθρο μιας σύντομης προσέγγισης στο ζήτημα της αθανασίας ή ανοίγοντας ένα μεγάλο θέμα συζήτησης, μόνο ένα απόσπασμα από τον «Προμηθέα Δεσμώτη» του Αισχύλου μου έρχεται στο μυαλό:

Χορός: Μήπως προχώρησες
πιο πέρα κι από τούτα;

Προμηθέας: Έσβησα απ’ τους θνητούς
το φόβο του θανάτου.

Χορός: Ποιο γιατρικό
για την αρρώστια τούτη βρήκες;

Προμηθέας: Τους γέμισα
τυφλές ελπίδες

Νίτσε: Να γίνουμε πιο τρυφεροί

«Υπάρχει κάτι ταπεινω­τικό στην οδύνη, ενώ στη συμπόνια υπάρχει κάτι που εξυψώνει και δίνει υπεροχή».

 

Όταν αγαπούμε, σεβόμαστε και θαυμάζουμε κάποιον και κατόπιν όταν βλέπουμε ότι υποφέρει, - πάντα με κατάπληξη επειδή μας φαίνεται απαράδεκτο η ευτυχία που αναβλύζει από μέσα του να μην προέρχεται από μια πηγή προσωπικής ευτυχίας-, τα αισθήματα της αγάπης, της εκτίμησης και του θαυμασμού μεταμορφώνονται ουσια­στικά: γίνονται πιο τρυφερά, δηλαδή το χάσμα που μας χωρί­ζει μοιάζει να γεφυρώνεται, και μια προσέγγιση ίσου προς ίσον φαίνεται να πραγματοποιείται.

   

Τώρα, μας φαίνεται δυνατό να του δώσουμε ένα αντάλλαγμα, ενώ προηγουμένως τον φα­νταζόμαστε ανώτερο από την ευγνωμοσύνη μας. Αυτή η ικα­νότητα να δίνουμε σε αντάλλαγμα μας εξυψώνει και μας προ­καλεί μεγάλη χαρά.

 

Προσπαθούμε να μαντέψουμε τι μπορεί να καταπραΰνει τον πόνο του φίλου μας και του το προσφέ­ρουμε. Αν θέλει λόγια, βλέμματα, προσοχή, υπηρεσίες, τονω­τικά, δώρα, - του τα δίνουμε.

 

Αλλά πριν απ' όλα: αν θέλει να υποφέρουμε με το θέαμα του πόνου του, προσφερόμαστε να υποφέρουμε μαζί του, γιατί όλα αυτά μας παρέχουν την από­λαυση της ενεργητικής ευγνωμοσύνης: αυτό ισοδυναμεί με την λέξη, στην καλή εκδίκηση.

 

Αν δεν θέλει να δεχτεί και δεν δέχεται τίποτα από μας, τότε απομακρυνόμαστε ψυχροί και θλιμμένοι, σχεδόν πληγωμένοι: είναι σα να απορρίπτουν την ευγνωμοσύνη μας, - και σ' αυτό το θέμα τιμής, ακόμη και ο καλύτερος άνθρωπος είναι εύθικτος.

 

Απ' όλα αυτά, συμπεραί­νουμε ότι, στην πιο ευνοϊκή περίπτωση, υπάρχει κάτι ταπεινω­τικό στην οδύνη, ενώ στη συμπόνια υπάρχει κάτι που εξυψώνει και δίνει υπεροχή, κι αυτό είναι που χωρίζει για πάντα αυτά τα δύο αισθήματα.

 

Νίτσε: Αυγή, Σκέψεις για τις ηθικές προλήψεις

Λιαντίνης: Ο σύγχρονος κόσμος πεθαίνει

Χάνεται ο σημερινός άνθρωπος. Ο κόσμος, η εποχή μας, ο πολιτισμός μας. Καταποντιζόμαστε όπως η αρχαία εκείνη Ατλαντίδα που γράφει στον Τίμαιο ο Πλάτων.

 

Αυτά δε σας τα λέω εγώ. Αυτά τα είπανε και τα γράψανε όλοι οι επιφανείς αιματολόγοι του πνεύματος από τον περασμένο κιόλας αιώνα.

 

Ο Φριδερίκος Νίτσε, ο Ντοστογιέβσκι, ο Σπέγγλερ, ο Έλιοτ, ο Κάφκα, ο Φρόυντ, ο Τζόυς, ο δικός μας Καβάφης.

 

Σας κοιτώ και βλέπω να μην πιστεύετε αυτό που πιστεύουν. Ότι ήρθε η παρακμή και έρχεται και η πτώση του πολιτισμού μας. Σαν την παρακμή και την πτώση της Ρώμης που συμπαράσυρε μαζί της ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο.

 

Αλλά το να μην πιστεύετε, αυτό ακριβώς είναι η απόδειξη ότι η γοερή αυτή πρόταση είναι αληθινή. Οι κακές προφητείες της Κασσάνδρας βγαίνουν αληθινές, γιατί κανείς δεν τις πίστευε.

 

Η αιτία, που ο σύγχρονος κόσμος πεθαίνει είναι ότι έλειψε από τη ζωή μας η αίσθηση του τραγικού. Ξεχάσαμε τον ηρωικό μας αντίλογο με τις Ευμενίδες, που είπε ο Σεφέρης. Μας πήρε ο ύπνος, μας πήραν για πεθαμένους κι έφυγαν βρίζοντας τους θεούς που μας προστατεύουν.

 

Τι σημαίνει τραγικό, τι σημαίνει αίσθηση του τραγικού;

 

Την αλήθεια αυτή τη διατύπωσε μαθηματικά ο Δημόκριτος:

 

Φυσικώς και αδιδάκτως ο άνθρωπος φεύγει μεν την αλγηδόνα, διώκει δε την ηδονήν.

 

Και εδώ είναι το δύσκολο. Ο άνθρωπος, προπαντός σήμερα, με το ευδαιμονιστικό ιδεώδες που τον κατακλύζει ζητά μόνο τη χαρά και αποστρέφει το πρόσωπό του στη λύπη.

 

Με άλλα λόγια έγινε μισός και μισερός. Έγινε μονοσήμαντος, ανισόποδος και ανισοσκελής και ανισόρροπος. Έγινε μ’ ένα λόγο αφύσικος.

 

Μεταχειρίζεται μόνο το Είναι της φύσης και παροπλίζει το Μηδέν.

 

Αποτέλεσμα ο πολιτισμός του, ο τρόπος της ζωής του δηλαδή, είναι της παρακμής και της αποσύνθεσης.

 

Η ευθύνη μας για τις μέλλουσες γενεές είναι ανυπολόγιστη.

 

Γιατί με την παιδεία που δίνουμε στα παιδιά μας τους κρύβουμε συστηματικά την κακή όψη της φύσης και της ζωής.

 

Το αίσθημα του τραγικού το κρύψαμε στη σπηλιά όπως φυλάκισε ο Σίσυφος το θάνατο.

 

Και αλίμονο στο Σίσυφο, όταν ψηλά από τον Όλυμπο θα αντιληφθούν οι θεοί την πονηριά του.

Πώς να χρησιμοποιήσουμε το παρελθόν μας για να βρούμε τη δύναμη να αλλάξουμε το μέλλον

Όλοι έχουμε σημάδια από τα παρελθόν. Είτε έχουν προκληθεί από κάποιον άλλο, είτε αποτελούν δικό σας λάθος ή και τα δύο, ορισμένα γεγονότα αφήνουν το σημάδι τους στη ζωή σας, ασχέτως το τι κάνετε, αυτά τα σημάδια επιδρούν πάνω σας για το υπόλοιπο της ζωής σας.

Αλλά αυτή η επίδραση δεν χρειάζεται να είναι αρνητική. Έχετε τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσετε το παρελθόν σας ως πηγή αυτοπεποίθησης, γνωρίζοντας ότι δεν θα κάνετε τα ίδια εκείνα λάθη ή ότι δεν θα επηρεαστείτε με τον ίδιο τρόπο από εκείνες τις ίδιες εμπειρίες, επειδή έχετε μάθει από αυτές.

Είναι προφανές ότι αυτό είναι ευκολότερο στα λόγια, παρά στην πράξη. Το παρελθόν σας διατηρεί μέσα του έναν πόνο που είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί. Κάθε εμπειρία είναι διαφορετική, προσφέροντας την ευκαιρία να βελτιωθείτε με έναν μοναδικό τρόπο, οπότε είναι σημαντικό να αντιληφθείτε κάθε εμπειρία υπό το σωστό φως, ώστε να αντλήσετε όσα περισσότερα μπορείτε από αυτή. Αν το καταφέρετε αυτό, θα καταφέρετε να χρησιμοποιήσετε το παρελθόν σας για να επανεγγράψετε το μέλλον σας και να γίνετε ένα πιο ευτυχισμένο, δυνατότερο και πιο επιτυχημένο άτομο.

Παρακάτω, βρίσκονται συγκεντρωμένα ορισμένα είδη εμπειριών που έχουν μεγάλη επίδραση στη ζωή μας, μαζί με συμβουλές για να τα μετατρέψετε σε πηγή αυτοπεποίθησης που θα σας επιτρέψει να πάρετε τον έλεγχο της μελλοντικής ζωής σας:

Πιστέψατε ή εμπιστευθήκατε πολύ εύκολα (και πληγωθήκατε)

Πολλοί άνθρωποι είναι αρκετά εύπιστοι. Πιστεύουν κατευθείαν διαφημίσεις, άρθρα και ανθρώπους του μάρκετινγκ. Οι περισσότεροι, βέβαια, δεν είμαστε αφελείς. Όμως, και πάλι είναι εύκολο να ξεγελαστούμε αν δεν είμαστε προσεκτικοί (μερικές φορές, ακόμα κι αν είμαστε). Το πιο συνηθισμένο παράδειγμα είναι όταν σε μια σπουδαία ερωτική ιστορία, καταλήγουμε να πιστεύουμε ότι πραγματικά ενδιαφέρονται για εμάς, ότι ένας οργανισμός υπόσχεται επαγγελματικές ευκαιρίες ή ότι μια γνωριμία φαίνεται αρκετά έμπιστη, αλλά τίποτε από αυτά τελικά δεν ισχύει. Τα παραδείγματα είναι ατελείωτα.

Πώς να το χρησιμοποιήσετε

Αναζητήστε στοιχεία, αποδείξεις και πράξεις εμπιστοσύνης. Και το πιο σημαντικό, αναζητήστε σημάδια που να υποδεικνύουν καλό χαρακτήρα με τους ανθρώπους με τους οποίους αλληλεπιδράτε, πριν τελικά τους εμπιστευθείτε, είτε αυτό έχει να κάνει με την αγορά ενός σπιτιού, με την επαγγελματική συνεργασία, με τη σύναψη κάποιας βαθύτερης σχέσης (ερωτικής ή φιλικής).

Τέλος, πρέπει να γνωρίζετε ότι είναι αδύνατο να είστε απόλυτα σίγουροι για το αν κάποιος είναι άξιος εμπιστοσύνης. Ωστόσο, μαθαίνοντας να κρίνετε τους ανθρώπους, με βάση το χαρακτήρα τους και άλλα σημάδια αξιοπιστίας, μπορείτε να μειώσετε κατά πολύ την πιθανότητα να πληγωθείτε ξανά στο μέλλον με αυτό τον τρόπο. Αναπτύσσοντας τρόπους να υπολογίζετε το βαθμό εμπιστοσύνης που δείχνετε σε κάποιον , θα αποκτήσετε αυτοπεποίθηση ως προς τις μελλοντικές σας αποφάσεις και θα πάρετε ξανά τον έλεγχο της ζωής σας.

Θεωρήσατε κάτι ως δεδομένο

Παίρνουμε συνέχεια πολλά πράγματα ως δεδομένα. Συχνά, αυτές οι στιγμές συνοδεύουν τα σπουδαιότερα μαθήματα που θα πάρουμε σε όλη την πορεία της ζωής μας. Πολύ συχνά, μάλιστα, μετανιώνουμε πικρά γι’ αυτό.

Κάποια παραδείγματα περιλαμβάνουν:

• Μια επαγγελματική ευκαιρία που δεν λάβατε σοβαρά υπόψη

• Έναν/μία σύντροφο ή μια άλλη σχέση που δεν εκτιμήσατε

• Μια περίοδο της ζωής σας ή μια κατάσταση που δεν εκμεταλλευτήκατε επαρκώς

• Κάτι που χάσατε και δεν θα μπορέσετε ποτέ ξανά να βρείτε

Πώς να το χρησιμοποιήσετε

Αν και είναι δύσκολο να παραδεχτείτε ότι αυτό είναι δικό σας λάθος, λίγες είναι εκείνες οι εμπειρίες που μπορούν να μας κινητοποιήσουν περισσότερο από αυτό το γεγονός. Χρειάζεται, ωστόσο, να προσέξετε να μην κολλήσετε στην παγίδα της αυτοκατηγορίας. Βέβαια, είναι φυσιολογικό να «αυτομαστιγωθείτε» για την κατάσταση και να σκεφτείτε πάνω σε αυτή με τον καιρό. Και είναι καλύτερο να αναγνωρίσετε και να νιώσετε αυτά τα συναισθήματα, παρά να προσπαθείτε να τα καταπιέσετε και να υποκριθείτε ότι δεν υπάρχουν, αφού το μόνο που τελικά θα προκαλέσετε στον εαυτό σας είναι πόνο. Συνεπώς, πάρτε το χρόνο που χρειάζεστε γι’ αυτά.

Ωστόσο, αφού δώσετε κάποιο χώρο σε αυτά τα συναισθήματα, αυτά θα κάνουν τον κύκλο τους φυσικά και εσείς, ύστερα, χρειάζεται να μαζέψετε τα κομμάτια σας και να προχωρήσετε.

Χρησιμοποιήστε την κατάσταση ως κίνητρο για να γίνετε ένας άνθρωπος που ποτέ δεν παίρνει τίποτα ως δεδομένο. Επιτρέψτε στο παρελθόν σας να γίνει η δύναμή σας και χρησιμοποιήστε το ως υπενθύμιση για το τι μπορεί να συμβεί, όταν δεν παίρνετε την ευθύνη για τις δικές σας πράξεις. Γι’ αυτό, βρείτε την αυτοπεποίθηση να ζήσετε χωρίς φόβο και χωρίς μεταμέλεια.

Και μια τέτοια στάση ζωής δεν είναι για να την επιδεικνύετε εκεί έξω, στους άλλους. Είναι για εσάς και για τη σχέση με τον εαυτό σας, την οικογένεια και τους φίλους σας. Ζήστε τις σχέσεις, τους ανθρώπους και τις καταστάσεις στο έπακρο, φερθείτε τους σωστά και διαφυλάξτε την παρουσία τους, γιατί τίποτα δεν είναι για πάντα.

Κάποιος ή κάτι σας πλήγωσε άμεσα

Και υπάρχουν και φορές, φυσικά, που δεν υπήρχε τίποτα που θα μπορούσαμε να κάνουμε για να αποφύγουμε κάτι από το να συμβεί. Είτε εμπιστευθήκαμε απόλυτα κάποιον και μας πρόδωσε, αν και δεν είχε δείξει κανένα αρνητικό σημάδι, είτε συνέβη κάποιο απρόβλεπτο και αναπόφευκτο γεγονός, όπως μια φυσική καταστροφή, ορισμένα πράγματα είναι απλά πέρα από τον έλεγχό μας, παρά τις καλύτερες των προθέσεών μας. Ωστόσο, ο πόνος είναι εδώ και είναι αληθινός και εσείς χρειάζεται να μάθετε να τον αντιμετωπίζετε, αν θέλετε να έχετε ένα καλύτερο μέλλον.

Πώς να το χρησιμοποιήσετε

Η αλήθεια είναι πως πρόκειται για τις πιο δύσκολες καταστάσεις, με τις οποίες πρέπει να συμφιλιωθούμε. Όμως, αν και δύσκολες, το μονοπάτι της αντιμετώπισής τους είναι πολύ απλό και ευθύ. Ένα μεγάλο μέρος του πόνου που βιώνουμε στη ζωή είναι συνδεδεμένο με τις προσδοκίες μας. Όταν η ζωή μας παίρνει μια απροσδόκητη στροφή, συχνά- τουλάχιστον κατά ένα μεγάλο μέρος- οφείλεται στο γεγονός ότι προσδοκούσαμε η ζωή να συνεχιστεί έτσι όπως ήταν ή έστω να αλλάξει με τον τρόπο που εμείς θέλαμε και σίγουρα ανώδυνα.

Κι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ζούμε πολύ στο μέλλον, πιέζοντας τα πράγματα να είναι όπως εμείς τα θέλαμε. Είναι σημαντικό, βέβαια, να έχουμε στόχους και όραμα για το μέλλον, αλλά χρειάζεται να μάθουμε να αφήνουμε «τις ρίζες μας» στο παρόν, να εκτιμάμε τη ζωή μας και να βρίσκουμε χαρά στο κάθε λεπτό που περνά.

Όσο περισσότερο εστιάζουμε στο μέλλον, ζώντας το κάθε λεπτό, τόσο περισσότερο θα καταφέρουμε να προσαρμοζόμαστε σε αυτά τα απροσδόκητα γεγονότα, καθώς αυτά θα εμφανίζονται (μια δεξιότητα που αναπτύσσεται ευκολότερα μέσω της ενσυνειδητότητας). Και πάλι θα πληγωθείτε, αλλά μακροπρόθεσμα, θα παρατηρήσετε μια μεγάλη αλλαγή στην ικανότητά σας να προσαρμόζεστε γρηγορότερα και να κινείστε πιο αποτελεσματικά.

Όπως ένα δέντρο, του οποίου οι ρίζες έχουν επεκταθεί βαθιά στη γη, έτσι κι εσείς, όταν δείτε ότι έχετε την ικανότητα να αντισταθείτε σε κάθε καταιγίδα με χάρη και σταθερότητα, θα αποκτήσετε αυτοπεποίθηση που κανένας δεν θα μπορεί να πάρει από εσάς.

ΠΕΡΙ ΑΟΡΓΗΣΙΑΣ

(ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ: ΣΥΛΛΑΣ, ΦΟΥΝΔΑΝΟΣ)

ΣΥΛΛΑΣ: Σωστά, κατά τη γνώμη μου, Φουνδάνε, κάνουν οι ζωγράφοι, που παρατηρούν με προσοχή από καιρού εις καιρόν τα έργα τους προτού τα τελειώσουν. Το κάνουν γιατί, αποτραβώντας το βλέμμα τους και επιθεωρώντας το έργο τους συχνά μπορούν να το κρίνουν με νέα ματιά, που είναι πιο πιθανό να συλλάβει κάποια μικρή ασυμφωνία, την οποία το συνεχές κοίταγμα και η συνήθεια κρύβουν. Αφού λοιπόν είναι αδύνατο να παρατηρεί κάποιος με προσοχή τον εαυτό του από καιρού εις καιρόν χωριζόμενος από τον ίδιο τον εαυτό του και διακόπτοντας την αντίληψη της συνέχειάς του, το οποίο, κατά κύριο λόγο, κάνει τον άνθρωπο χειρότερο κριτή του εαυτού του απ’ ότι των άλλων, το επόμενο που θα μπορούσε να κάνει είναι να παρατηρεί κατά καιρούς τους φίλους του και ομοίως να προσφέρεται ο ίδιος σε κείνους για παρατήρηση, όχι για να δει αν γέρασε ξαφνικά ή αν το σώμα του είναι καλύτερο ή χειρότερο, αλλά για να εξετάσουν και τη συμπεριφορά και τον χαρακτήρα του και για να μάθει αν ο χρόνος του πρόσθεσε κάτι καλό ή αφαίρεσε κάτι κακό. Όσο για μένα, καθώς έφτασα στη Ρώμη μετά από ένα χρόνο απουσίας και καθώς τούτος είναι ο πέμπτος μήνας που βρίσκομαι μαζί σου, δεν εκπλήσσομαι ιδιαίτερα που οι αρετές που είχες ήδη από τη φύση αυξήθηκαν και αναπτύχθηκαν τόσο πολύ· όταν βλέπω, μάλιστα, πως η σφοδρή και παράφορη ροπή σου να θυμώνεις έχει γίνει τόσο ήπια και υποταγμένη στη λογική, τι χρησιμοποίησες κι έκανες τον ευέξαπτο χαρακτήρα σου τόσο χαλιναγωγημένο και μαλακό, τόσο πράο και υπάκουο στη λογική.

ΦΟΥΝΔΑΝΟΣ: Δεν κοιτάς, όμως, πιστέ μου φίλε Σύλλα, μήπως και συ ο ίδιος από καλή προαίρεση και αγάπη απέναντί μου παραβλέπεις κάτι από τα στοιχεία του χαρακτήρα μου;

ΣΥΛ.: Τίποτα από τούτα δεν ισχύει, Φουνδάνε. Κάνε μου τη χάρη και πες μου αυτό που σου ζήτησα.

ΦΟΥΝΔ.: Ένας από τους εξαιρετικούς κανόνες του Μουσώνιου που θυμάμαι, Σύλλα, είναι ότι όποιος θέλει να περάσει τη ζωή του σώος και υγιής πρέπει συνεχώς ν’ ακολουθεί αγωγή θεραπείας. Δεν πιστεύω πως η λογική πρέπει να χρησιμοποιείται στη θεραπεία κάποιου όπως χρησιμοποιούμε τον ελλέβορο και να βγαίνει από το σώμα μαζί με την αρρώστια, αλλά πρέπει να παραμένει στην ψυχή, να συνέχει και να προφυλάσσει τις κρίσεις. Η δύναμη της λογικής δεν είναι όπως τα φάρμακα, αλλά όπως η υγιεινή τροφή, που γεννάει άριστη κατάσταση μαζί με μεγάλη ρώμη σε κείνους που τη συνηθίζουν. Έτσι, πλοίο εγκαταλειμμένο μεσοπέλαγα και μέσα στην καταιγίδα θα μπορέσει πιο εύκολα να πάρει κυβερνήτη απ’ έξω, απ’ ότι άνθρωπος που θαλασσοδέρνεται από τον θυμό και την οργή του θα δεχτεί τη λογική κάποιου άλλου, εκτός και αν έχει τη δική του λογική προετοιμασμένη (να τη δεχτεί). Όμως όπως εκείνοι που περιμένουν πολιορκία συγκεντρώνουν και αποθηκεύουν καθετί χρήσιμο, αν χάσουν τις ελπίδες τους για εξωτερική βοήθεια, με τον ίδιο τρόπο κατ’ εξοχήν πρέπει να παίρνουμε από πριν τις ενισχύσεις που παρέχει η φιλοσοφία ενάντια στον θυμό και να τις μεταφέρουμε στην ψυχή, γνωρίζοντας πως, όταν έρθει η περίσταση να τις χρειαστούμε, δεν θα είναι εύκολο να τις φέρουμε μέσα. Η ψυχή, δηλαδή, δεν ακούει τίποτα εξωτερικό εξαιτίας του θορύβου, εκτός και αν έχει μέσα της τον δικό της λόγο, σαν κελευστή που αμέσως αντιλαμβάνεται και καταλαβαίνει κάθε προσταγή που δίνεται. Αν, όμως, η ψυχή ακούει συμβουλές που δίνονται σιγανά και ήρεμα, τις περιφρονεί, ενώ απέναντι σε οποιονδήποτε επιμένει με τον πιο σκληρό τρόπο, εκνευρίζεται. Στην πραγματικότητα, ο θυμός είναι υπεροπτικός και αυθάδης και πολύ δύσκολα κινείται από κάποιον άλλον, αλλά, όπως η καλά οχυρωμένη τυραννία, πρέπει να έχει αυτόν που θα την καταλύσει συγκάτοικο και συγγενή της. Βέβαια, όταν η οργή είναι συνεχής και τα ξεσπάσματά της συχνά, δημιουργεί στην ψυχή κακή έξη που ονομάζεται οργιλότητα η οποία καταλήγει σε ξεσπάσματα οξυθυμίας, κακίας και δυστροπίας, όταν ο θυμός πληγιάζει, προσβάλλεται εύκολα και έχει την τάση να κατηγορεί τους άλλους για κάθε ασήμαντο σφάλμα, σαν το αδύναμο και λεπτό σίδερο που χαράζεται συνέχεια. Αν όμως η κρίση αντιταχθεί αμέσως στην οργή και την καταπιέσει, δεν τη θεραπεύει μόνο προσωρινά, αλλά κάνει και για το μέλλον την ψυχή εύτονη και τέτοια που δύσκολα να την προσβάλλουν τα πάθη. Στην δική μου περίπτωση, πάντως, όταν αντιστάθηκα στην οργή δύο ή τρεις φορές, μου συνέβη αυτό που έγινε με τους Θηβαίους, οι οποίοι, όταν απώθησαν για πρώτη φορά τους θεωρούμενους ανίκητους Λακεδαιμονίους, δεν ξανανικήθηκαν από αυτούς σε καμιά μάχη από κει και πέρα· απέκτησα δηλαδή πεποίθηση ότι η λογική μπορεί να κυριαρχήσει. Όχι μόνο είδα ότι η οργή παύει όταν τη ραντίσεις με κρύο νερό, όπως λέει ο Αριστοτέλης, αλλά ότι σβήνει επίσης και όταν της βάλεις επίθεμα φόβου. Και, μα τον Δία, όταν προστεθεί και η χαρά, σε πολλούς ανθρώπους ο θυμός “ζεσταίνεται”, όπως λέει και ο Όμηρος, και διαλύεται. Έτσι κατέληξα στην άποψη ότι το πάθος αυτό δεν είναι εντελώς αγιάτρευτο, για κείνους τουλάχιστον που θέλουν κάτι τέτοιο.

Η οργή άλλωστε, δεν έχει πάντοτε μεγάλη και ισχυρή αρχή· αντίθετα, ακόμα και πείραγμα, αστείο, ξέσπασμα γέλιου ή νόημα που κάνει κάποιος και πολλά άλλα παρόμοια κάνουν πολλούς ανθρώπους να θυμώσουν.

Όπως, λοιπόν, είναι εύκολο να ελέγξεις φλόγα που άναψε σε λαγοτόμαρο ή φιτίλι ή σκουπίδια, αλλά αν πιάσει σε κάτι στέρεο που έχει βάθος, γρήγορα καταστρέφει και καταβροχθίζει “με νεανικό σφρίγος, έργα τεχνιτών υψηλά”, όπως λέει ο Αισχύλος, έτσι και ο άνθρωπος που στην αρχή προσέχει τον θυμό του και τον παρατηρεί ενώ ακόμα καπνίζει και πάει ν’ ανάψει λίγο λίγο από κάποιο κουτσομπολιό ή βρομόλογο δεν χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια, αλλά συχνά καταφέρνει να τον σβήσει παραμένοντας σιωπηλός και αγνοώντας τον.

Αυτός, δηλαδή, που δεν ταΐζει τη φωτιά τη σβήνει και, κατά τον ίδιο τρόπο, αυτός που δεν τρέφει στην αρχή την οργή του και δεν ξεφυσάει δυναμώνοντάς την προφυλάσσει τον εαυτό του εναντίον της και την καταστρέφει.

Η αλήθεια είναι ότι κανένα από τα πάθη, την ώρα που συγκεντρώνονται και αρχίζουν να κινούνται, δεν γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι γεννιέται και αυξάνεται. Ο Όμηρος, μάλιστα, πολύ επιδέξια μας διδάσκει σχετικά, βάζοντας τον Αχιλλέα να καταλαμβάνεται ξαφνικά από λύπη όταν δέχεται την είδηση, στον στίχο όπου ο ποιητής λέει, έτσι μίλησε, και εκείνον τον σκέπασε μαύρο σύννεφο λύπης,
όμως τον δείχνει να χάνει αργά αργά την ψυχραιμία του με τον Αγαμέμνονα και να παίρνει φωτιά αφού προηγουμένως ειπώθηκαν πολλά. Ωστόσο, αν κάποιος από τους δύο είχε συγκρατήσει τα λόγια του και είχε εμποδίσει τον εαυτό του να τα προφέρει, η αντιδικία δεν θα είχε οξυνθεί τόσο πολύ ούτε θα είχε πάρει τέτοιες διαστάσεις. Όμως η φλόγα του θυμού ζωηρεύει πολύ με όσα λένε και κάνουν όσοι έχουν καταληφθεί από αυτόν. Η καλύτερη μέθοδος, επομένως, είναι να συγκρατηθούμε ή να τρέξουμε και να κρυφτούμε και να καταφύγουμε σε ήρεμο αγκυροβόλιο, σαν να νιώθουμε ότι μας έρχεται επιληπτική κρίση, ώστε να μην πέσουμε – ή μάλλον να μην πέσουμε πάνω σε άλλους· και συνήθως συχνότερα πέφτουμε πάνω στους φίλους μας, γιατί δεν αγαπάμε ούτε φθονούμε ούτε φοβόμαστε τους πάντες αδιακρίτως, αλλά δεν υπάρχει τίποτα που ο θυμός το αφήνει άθικτο και δεν θα του επιτεθεί· οργιζόμαστε με εχθρούς και φίλους, με παιδιά και γονείς, και, μα τον Δία, ακόμα και με τους θεούς, με θηρία και με άψυχα αντικείμενα, όπως έκανε ο Θαμύρας:

σπάζοντας τη χρυσόδετη λύρα του,
σπάζοντας τη μελωδική καλοκουρδισμένη λύρα. (ΣΟΦΟΚΛΗΣ)

και ο Πάνδαρος, που καταράστηκε τον εαυτό του αν δεν “έσπαγε με τα χέρια του”, το τόξο του και δεν του έβαζε φωτιά να το κάψει. (ΟΜΗΡΟΣ)

Ο Ξέρξης, επίσης, όχι μόνο κέντριζε και μαστίγωνε τη θάλασσα* αλλά έστελνε και γράμμα στο βουνό: “Θεϊκέ Άθω, υψωμένε ως τα ουράνια, μη μου βάλεις εμπόδιο βράχους μεγάλους και δυσκολοκατέργαστους. Αλλιώς θα σε πετάξω κομμάτια στη θάλασσα”.

Ο θυμός μπορεί, στ’ αλήθεια, να κάνει πολλά τρομερά πράγματα και μαζί πολλά γελοία· γι’ αυτό είναι το πιο μισητό και το πιο περιφρονητέο από τα πάθη. Είναι χρήσιμο να το εξετάσουμε και υπό τις δύο τούτες απόψεις.

Από πλευράς μου – αν έκανα καλά, δεν το ξέρω – ξεκίνησα την γιατρειά της οργής μου ως εξής· άρχισα να παρατηρώ το πάθος σε άλλους, όπως οι Σπαρτιάτες παρατηρούσαν στους είλωτες τι πράγμα είναι το μεθύσι. Στην αρχή, όπως λέει ο Ιπποκράτης ότι η πιο σοβαρή ασθένεια είναι κείνη κατά την οποία το πρόσωπο του αρρώστου δεν μοιάζει καθόλου με το κανονικό του, έτσι κι εγώ παρατήρησα ότι όσοι γίνονται εκτός εαυτού από οργή αλλάζουν πολύ στην έκφραση του προσώπου, στο χρώμα, στο βάδισμα και στη φωνή, κατ’ αυτό τον τρόπο σχημάτισα για τον εαυτό μου εικόνα του πάθους τούτου, και ένιωσα δυσάρεστα σκεπτόμενος ότι θα μπορούσα ποτέ να φανώ τόσο φοβερός και διαταραγμένος στους φίλους μου, στη γυναίκα μου και στις κόρες μου, όχι απλώς άγριος και ξένος στα μάτια τους αλλά και μιλώντας με φωνή τραχιά και απότομη· έτσι ήταν άλλοι φίλοι μου που τύχαινε να συναντήσω κάποιες φορές, όταν η οργή τούς είχε καταστήσει ανίκανους να διαφυλάξουν τον χαρακτήρα τη μορφή τους ή τη χάρη των λόγων τους, τη λεπτότητα ή την ευπροσηγορία της συναναστροφής.

Όσο για μένα όμως, αν είχα κάποιον καλοαναθρεμμένο κι έξυπνο ακόλουθο, δεν θα με δυσαρεστούσε αν έβαζε μπροστά μου καθρέφτη τις στιγμές της οργής μου, όπως κάνουν σε μερικούς όταν έχουν πάρει το λουτρό τους, πράγμα που δεν τους χρησιμεύει σε τίποτα. Το να δεις τον εαυτό σου σε αφύσικη κατάσταση και ταραγμένο δεν συμβάλλει και λίγο στη δυσφήμιση αυτού του πάθους.

Όταν η θάλασσα φουρτουνιάζει από τον άνεμο και βγάζει στην επιφάνεια τα βρύα και τα φύκια, λένε ότι καθαρίζεται· όμως τα ακόλαστα, πικρόχολα και χυδαία λόγια που εκβράζει ο θυμός, όταν η ψυχή είναι τρικυμισμένη, βρομίζουν πρώτους εκείνους που τα προφέρουν και τους ντροπιάζουν, υπό την έννοια ότι τα είχαν πάντοτε μέσα τους και είναι γεμάτοι από αυτά, αλλά τώρα η οργή τούς αποκαλύπτει. Έτσι, για “το ελαφρότερο πράγμα”, όπως λέει ο Πλάτων, επισύρουν τη “βαρύτερη τιμωρία του λόγου”, θεωρούμενοι εχθρικοί, κακολόγοι και κακοήθεις.

Όταν όμως η γλώσσα των οργισμένων γίνεται τραχιά και ρυπαρή και ξεσπάει σε άσχημα λόγια, προξενεί προσβολές που δημιουργούν αθεράπευτη έχθρα και προδίδει ύπουλη εχθρότητα. Ο άκρατος οίνος, μάλιστα, δεν προκαλεί τίποτα τόσο χυδαίο και δυσάρεστο σαν αυτό που προκαλεί η οργή· οι κουβέντες του κρασιού ταιριάζουν με το γέλιο και τη διασκέδαση, ενώ εκείνες που ξεπηδούν από την οργή είναι αναμειγμένες με χολή· και ενώ αυτός που μένει σιωπηλός στην οινοποσία γίνεται δυσάρεστος και βαρετός στους συμπότες, δεν υπάρχει τίποτα πιο αξιοπρεπές, όταν κάποιος είναι οργισμένος, από την ησυχία, όπως συμβουλεύει η Σαπφώ:

“Όταν η οργή σκιρτά μέσα στα στήθη, κράτα τη γλώσσα που μονότονα αλυχτά”.
--------------------------
*Αναφέρεται στα γεγονότα που καταγράφει ο Ηρόδοτος (7, 35): Όταν η κακοκαιρία κατέστρεψε τις γέφυρες που είχαν κατασκευάσει οι Πέρσες στον Ελλήσποντο, ο Ξέρξης έδωσε διαταγή να μαστιγώσουν τριακόσιες φορές τη θάλασσα και να ρίξουν στα νερά της χειροπέδες. Διέταξε τους άντρες του να φωνάζουν την ώρα που μαστίγωναν τα νερά του Ελλησπόντου: “Πικρό ποτάμι, ο κύριος σου σε τιμωρεί γιατί τον προσέβαλες, ενώ εκείνος δεν σε πείραξε ποτέ. Ο βασιλιάς Ξέρξης, όμως, θα σε διαβεί, είτε το θέλεις είτε όχι”.

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, ΗΘΙΚΑ

Επικοινωνώντας την αγάπη

Είναι πολύ όμορφο να νιώθεις την καρδιά σου ζωντανή, γεμάτη αγάπη. Σε κάνει να βλέπεις τον κόσμο, τη ζωή με άλλη διάθεση. Όλα μοιάζουν διαφορετικά, ευχάριστα, ζεστά. Μπορείς να σταθείς στη στιγμή, να αφεθείς και να χαρείς τη μοναδικότητά της. Μπορείς να αντιμετωπίσεις με μεγαλύτερο σθένος την κάθε δυσκολία. 

Το νόημα της αγάπης
Η αγάπη σίγουρα είναι μια κατάσταση που σου ομορφαίνει τη ματιά, τη ζωή. Και αν έχει νόημα η αγάπη για εσένα που τη ζεις, σκέψου πόσο σημαντική μπορεί να είναι η έκφρασή της προς το πρόσωπο εκείνο που «ξύπνησε» τη μέσα σου αγάπη. Ακόμα και αν δεν έκανε τίποτα το ιδιαίτερο, συνέβαλε στο να έρθεις σε επαφή με τη βαθύτερη φύση σου, σου θύμισε ποιός-α είσαι αναδεικνύοντας το δυναμικό σου.

Κάθε πρόσωπο που δημιουργεί μια τέτοια συνθήκη μέσα σου αξίζει να το γνωρίζει, να το ξέρει.

Και για αυτό που σου έδωσε την ευκαιρία να βιώσεις, αλλά κυρίως γιατί μέσα του-της όλο και κάπου θα το χρειάζεται. Μπορείς να το εκφράσεις με διάφορους τρόπους, μα ανάμεσα σε άλλους αναζήτησε το δικό σου τρόπο.

Η έκφραση της αγάπης είναι ακόμα μια μορφή, μια εκδήλωση της αγάπης, ίσως η σπουδαιότερη. Γιατί η αγάπη βρίσκει το δρόμο της, ολοκληρώνεται, όταν επικοινωνείται.
 

Η αγάπη απελευθερώνει
Η αγάπη έχει τη δύναμη να απελευθερώνει την κάθε πλευρά. Γι’ αυτό και έχει νόημα να επικοινωνείται στην ώρα της. Εκείνος-η που τη βιώνει, εκφράζοντάς την παραμένει συνεπής προς τον εαυτό του-της και προχωράει στη ζωή δίχως εκκρεμότητες. Βέβαια, ο βαθύτερος λόγος έκφρασης της αγάπης είναι το καλό του άλλου, γιατί η αγάπη από τη φύση της είναι ανατροφοδοτική. Δεν ζητάει, δεν περιμένει κάτι. Εκφράζεται με στόχο απλά να επικοινωνηθεί και να δώσει την ώθηση στο πρόσωπο που την προκάλεσε να αντιληφθεί την αξία του και να συνεχίσει με βήμα ανάλαφρο και αποφασιστικό τη ζωή του. Με ό,τι αυτή περιλαμβάνει, όπως τη θέλει.

Η αγάπη εκφράζεται παρόντος του άλλου!
Γι’ αυτό και η αγάπη έχει νόημα να εκφράζεται παρόντος του άλλου. Γιατί τη χρειάζεται για τη συνέχεια του ταξιδιού του. Και όσο πιο μεγάλη ή δύσκολη η πορεία που έχει να διανύσει, τόσο πιο αναγκαίο να τη διαβεί διαθέτοντας σημαντικά αποθέματα αγάπης.
 

Η αγάπη ως πράξη ευγνωμοσύνης
Η αγάπη θέλει το καλό του άλλου. Η έκφρασή της αποτελεί μια πράξη ευγνωμοσύνης για την ευτυχή συγκυρία μιας συνάντησης αναγκών, ψυχών ή απλά ζητουμένων που συνήθως εξελίσσεται σε παράλληλη, ξεχωριστή τροχιά. Αφού ο χρόνος είναι πεπερασμένος.
 

Η αγάπη γεννά αγάπη
Μα η αγάπη που επικοινωνείται γεννάει νέα αγάπη. Και έτσι η αγάπη γίνεται δύναμη, ελπίδα, ανάμνηση και κάποιες φορές πυξίδα. Η αγάπη που εκφράζεται μας προσφέρει τη δύναμη που χρειαζόμαστε για το πέρασμα, τη μετάβαση, την εξέλιξή μας στην καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας. Η αγάπη που επικοινωνείται γίνεται το μέσα μας Ερεβοκτόνο φως που μας βοηθάει να βγαίνουμε στο ξέφωτο διαπερνώντας θε σκοτάδι.

RemoveDebris: Εκτοξεύθηκε το διαστημικό «απορριμματοφόρο»

Στο διάστημα βρίσκεται ο ευρωπαϊκός πιλοτικός δορυφόρος RemoveDebris, ο οποίος αποτελεί ένα νέο σύστημα αποκομιδής των διαστημικών σκουπιδιών. Η εκτόξευση πραγματοποιήθηκε το βράδυ της Δευτέρας από το ακρωτήριο Κανάβεραλ στη Φλόριντα πάνω σε έναν πύραυλο Falcon 9 της αμερικανικής SpaceX.

Το βάρους 100 κιλών «αλιευτικό-σκουπιδιάρικο», που διαθέτει ένα καμάκι και ένα δίχτυ για να πιάνει τα διαστημικά θραύσματα και μετά να τα σέρνει στη γήινη ατμόσφαιρα για να καούν, κατευθύνεται στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS) όπου θα φθάσει την Τετάρτη το μεσημέρι. Από εκεί, αφού παραμείνει μερικές εβδομάδες για προετοιμασία από τους αστροναύτες, θα ξεκινήσει την αποστολή του τον Μάιο.

Τα διαστημικά σκουπίδια έχουν εξελιχθεί σε μεγάλο πονοκέφαλο για τους πολλούς δορυφόρους που περιφέρονται γύρω από τη Γη, αλλά και για τον ίδιο τον ISS και τους αστροναύτες του.

Εκτιμάται ότι πάνω από 7.500 τόνοι μικρών και μεγάλων σκουπιδιών, από βίδες έως τεράστια κομμάτια πυραύλων, γυροφέρνουν τον πλανήτη μας και είναι θέμα χρόνου να συμβεί κάποιο διαστημικό «τροχαίο».

Το RemoveDebris είναι ένα χαμηλού κόστους πρόγραμμα (15 εκατ. ευρώ), που χρηματοδοτείται κατά 50% από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και κατά το υπόλοιπο 50% από εταιρείες με επικεφαλής την Airbus και από πανεπιστήμια.

Ο δορυφόρος ταξιδεύει προς τον ISS μέσα στο σκάφος Dragon, που έστειλε στο διάστημα ο μεταχειρισμένος πύραυλος Falcon της SpaceX, ο οποίος έχει ξαναπετάξει. Είναι η 14η εμπορική αποστολή της ιδιωτικής SpaceX για ανεφοδιασμό του ISS, στο πλαίσιο συμφωνίας που έχει υπογράψει η εταιρεία του Έλον Μασκ με την Αμερικανική Διαστημική Υπηρεσία (NASA) και καλύπτει τις εμπορικές αποστολές έως το 2024.

Εκτός από το RemoveDebris, το Dragon μεταφέρει εφόδια, εξοπλισμό και υλικό επιστημονικών πειραμάτων για τους αστροναύτες του ISS, συνολικού βάρους 2,6 τόνων.

Η άφιξη του Dragon στον ISS προγραμματίζεται για τις 12:30 το μεσημέρι (ώρα Ελλάδας) της Τετάρτης. Το σκάφος θα «δέσει» στις 14:00 (ώρα Ελλάδας) στο διαστημικό σταθμό με τη βοήθεια του ρομποτικού βραχίονα του ISS, τον οποίο θα χειρίζονται ο ιάπωνας αστροναύτης Νορισίγκε Κανάι και ο αμερικανός Σκοτ Τινγκλ. Η όλη διαδικασία θα μεταδίδεται ζωντανά από τη NASA TV.

Το Dragon θα παραμείνει ένα μήνα περίπου στον ISS, εωσότου ξεφορτωθεί το φορτίο του και φορτωθεί ξανά με οτιδήποτε θέλουν να ξεφορτωθούν οι αστροναύτες. Στη συνέχεια, θα επιστρέψει στη Γη με φορτίο περίπου 1,8 τόνων και θα «βουτήξει» στον Ειρηνικό Ωκεανό, στα ανοιχτά του Μεξικού.

Η επόμενη αποστολή του μεταγωγικού της SpaceX στον ISS θα γίνει τον Ιούνιο, ενώ ενδιάμεσα, στις 16 Απριλίου, ένας άλλος πύραυλος Falcon 9 θα θέσει σε τροχιά γύρω από τη Γη το νέο μικρό τηλεσκόπιο TESS της NASA για την ανακάλυψη εξωπλανητών.

Έρευνα: Ο «Έλληνας» Γκρεκοπίθηκος και όχι ο «Αφρικανός» Σαχελάνθρωπος φαίνεται να είναι ο πρώτος προάνθρωπος

Σύμφωνα με νέα έρευνα ο χωρισμός των ανθρώπων από τους χιμπατζήδες, μπορεί να έγινε στην περιοχή της σημερινής Βαλκανικής και όχι στην Αφρική, άρα ο αρχαιότερος προάνθρωπος (hominin) πιθανώς εμφανίσθηκε στη Νοτιοανατολική Ευρώπη.

Η νέα αυτή «αιρετική» επιστημονική υπόθεση -που δεν αμφισβητεί ότι ο πρώτος σύγχρονος άνθρωπος (Homo sapiens) εμφανίσθηκε στην Αφρική, αλλά υποστηρίζει ότι ο πρώτος προάνθρωπος εμφανίσθηκε εκτός Αφρικής - βασίζεται σε δύο σπάνια απολιθώματα του Γκρεκοπίθηκου (Graecopithecus freybergi), μία κάτω γνάθο και έναν άνω προγόμφιο, που είχαν ανακαλυφθεί στην Ελλάδα και στη Βουλγαρία το 1944 και 2009 αντίστοιχα και τα οποία, όπως ανακοινώθηκε τώρα, έχουν σχεδόν την ίδια ηλικία, περίπου 7,2 εκατομμυρίων ετών.

Τη χρονολόγηση αυτή (στα 7,17 - 7,24 εκατ. έτη) έκαναν Γερμανοί, Βούλγαροι, Έλληνες, Καναδοί και άλλοι επιστήμονες, με επικεφαλής την καθηγήτρια Μάντλεν Μπέμε του Κέντρου Σένκενμπεργκ για την Ανθρώπινη Εξέλιξη & και το Παλαιοπεριβάλλον του Πανεπιστημίου του Τίμπιγκεν και τον καθηγητή Νικολάι Σπασόφ της Βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστημών και του Εθνικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας στη Σόφια, οι οποίοι έκαναν δύο σχετικές επιστημονικές δημοσιεύσεις στο περιοδικό PLoS One.

Από ελληνικής πλευράς συμμείχαν ο καθηγητής Παλαιοντολογίας-Στρωματογραφίας Γεώργιος Θεοδώρου και ο επίκουρος καθηγητής Σωκράτης Ρουσιάκης του Τμήματος Γεωλογίας & Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για απολιθώματα προανθρώπων, ενώ υποστηρίζουν μάλιστα πως δεν αποκλείεται να πρόκειται για το αρχαιότερο γνωστό είδος των Ανθρωπίνων (Hominini) που έζησε στην Ευρώπη. Αυτό, όπως λένε, σημαίνει ότι ο διαχωρισμός μεταξύ των ανθρώπων και των χιμπατζήδων έγινε αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια νωρίτερα από ό,τι θεωρείτο μέχρι σήμερα.

Το πότε ζούσε ο τελευταίος κοινός πρόγονος ανθρώπων-χιμπατζήδων (των πιο στενών γενετικών συγγενών του ανθρώπου) αποτελεί «καυτό» θέμα διαμάχης στην παλαιοανθρωπολογία. Σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις, ο πρόγονος αυτός ζούσε προ πέντε έως επτά εκατομμυρίων ετών και ο διαχωρισμός των ανθρώπων από τους χιμπατζήδες έγινε στην Αφρική, όπου και έζησαν οι πρώτοι προ-άνθρωποι.

Οι ερευνητές, όμως, προβάλλουν τον ισχυρισμό ότι, με βάση τα νέα ευρήματα, ο διαχωρισμός ανθρώπων και χιμπατζήδων δεν έγινε στην Αφρική όπως συνήθως πιστεύεται, αλλά στη νοτιοανατολική Μεσόγειο.

Οι ερευνητές ανέλυσαν τα δύο δείγματα Γκρεκοπίθηκου, την ελληνική κάτω γνάθο (που έχει το υποκοριστικό «Ελ Γκρέκο») και το βουλγαρικό δόντι (άνω προγόμφιο), χρησιμοποιώντας εξελιγμένες μεθόδους υπολογιστικής τομογραφίας. Κατάφεραν έτσι να κάνουν την οπτική απεικόνιση της εσωτερικής δομής των απολιθωμάτων, ιδίως των δοντιών, αποκαλύπτοντας ανατομικά χαρακτηριστικά περισσότερο ανθρώπινα και προανθρώπινα (όπως του Αυστραλοπίθηκου και του Αρδιπίθηκου), παρά χαρακτηριστικά μεγάλων πιθήκων.

Η ελληνική κάτω γνάθος του Γκρεκοπίθηκου

Οι ερευνητές εκτιμούν ότι ο Γκρεκοπίθηκος, ως είδος, πρέπει να ενταχθεί στην προ-ανθρώπινη εξελικτική γραμμή. «Εκπλαγήκαμε από τα ευρήματά μας, επειδή οι προ-άνθρωποι προηγουμένως ήσαν γνωστοί μόνο από την υποσαχάρια Αφρική» δήλωσε ο ερευνητής Γιόχεν Φους.

Παλαιότερος του αφρικανικού Σαχελάνθρωπου

Πολλοί επιστήμονες θεωρούν ως αρχαιότερο γνωστό είδος προανθρώπου τον Σαχελάνθρωπο του Τσαντ (Sahelanthropus tchadensis), που ζούσε πριν από έξι έως επτά εκατομμύρια χρόνια στην Αφρική. Ο Γκρεκοπίθηκος, όμως, είναι εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια παλαιότερος του Σαχελάνθρωπου.

«Η χρονολόγηση του Γκρεκοπίθηκου μάς επιτρέπει να μετακινήσουμε τον διαχωρισμό ανθρώπου-χιμπατζή στην περιοχή της Μεσογείου» δήλωσε ο καθηγητής Ντέηβιντ Μπέγκαν του Τμήματος Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου του Τορόντο.

Σύμφωνα με τις αναλύσεις των επιστημόνων, ο Γκρεκοπίθηκος ζούσε σε ένα περιβάλλον στη νοτιοανατολική Ευρώπη, που εκείνη την εποχή είχε χαρακτηριστικά σαβάνας και φιλοξενούσε επίσης ρινόκερους, καμηλοπαραδάλεις, αντιλόπες και γαζέλες. Μάλιστα, στις τοποθεσίες όπου βρέθηκαν τα απολιθώματα του Γκεροκοπίθηκου στην Ελλάδα και στη Βουλγαρία, ανακάλυψαν ίχνη από πανάρχαια σκόνη της βορειοαφρικανικής Σαχάρας, που είχε ταξιδέψει προς τα βόρεια από τον άνεμο.

Σύμφωνα με τη Μπέμε, «ο σχηματισμός μιας ερήμου πριν από περισσότερα από επτά εκατομμύρια χρόνια στη βόρεια Αφρική και η εξάπλωση της σαβάνας στη Νότια Ευρώπη μπορεί να έπαιξε κεντρικό ρόλο για το διαχωρισμό του κλάδου των ανθρώπου από τον κλάδο του χιμπατζή».

Ο όχι ιδιαίτερα γνωστός Γκρεκοπίθηκος (Graecopithecus freybergi) θεωρείται κατοπινό είδος από τον Ουρανοπίθηκο τον μακεδονικό (Ouranopithecus macedoniensis). Το απολίθωμα του πρώτου ανακαλύφθηκε στον Πύργο Βασιλίσσης στην Αττική το 1944 και βρίσκεται σήμερα στην Γερμανία. Ενώ αρκετά απολιθώματα του Ουρανοπίθηκου βρέθηκαν στην κεντρική Μακεδονία (στην κοιλάδα του Αξιού-περιοχή Ν.Μεσήμβριας το 1973, στο Ξηροχώρι το 1989 και στη Νικήτη Χαλκιδικής το 1990).

Ο Ουρανοπίθηκος, που είχε βάρος περίπου 70 κιλών, χρονολογείται από την Ανώτερη (Ύστερη) Μειόκαινο πιθανώς προ περίπου 9,5 εκατ. ετών και μοιάζει πολύ με τους σύγχρονους μεγάλους αφρικανικούς πιθήκους, ιδίως τους θηλυκούς γορίλες. Είναι το αρχαιότερο γνωστό ανθρωποειδές (όχι προ-άνθρωπος) που έζησε στον ελλαδικό χώρο και φαίνεται ότι αντιπροσωπεύει τον κοινό πρόγονο των μεγάλων πιθήκων της Αφρικής (γορίλας, χιμπατζής) και του κλάδου του Ανθρωπίνων (Hominini).

Δηλώσεις Ελλήνων παλαιοντολόγων
'Αλλοι ξένοι παλαιοντολόγοι εμφανίσθηκαν επιφυλακτικοί και ανέφεραν στο "New Scientist" ότι πρέπει να υπάρξουν περισσότερα απολιθώματα για να στηριχθεί η νέα θεωρία. Από την πλευρά τους, οι Έλληνες παλαιοντολόγοι θεωρούν σημαντικές τις νέες μελέτες, που βάζουν πιο δυναμικά την Ελλάδα στον «χάρτη» της διεθνούς παλαιοντολογίας. Αλλά κι αυτοί τονίζουν ότι θα χρειασθεί να βρεθούν περισσότερα απολιθώματα του Γκρεκοπίθηκου, μέσω ανασκαφών.

Ο καθηγητής Παλαιοντολογίας-Στρωματογραφίας Γεώργιος Θεοδώρου του ΕΚΠΑ, που συμμετείχε στη νέα βιοστρωματογραφική και παλαιοπεριβαλλοντική μελέτη, δήλωσε ότι στις νέες μελέτες «δίδεται μια εντελώς νέα διάσταση στην διαδοχή στον χώρο και στο χρόνο των προανθρώπων, καθώς για πρώτη φορά διεθνώς δίδεται η Αττική, με το είδος Graecopihecus freibergi προερχόμενο από τις 'Ανω Μειοκαινικές αποθέσεις της Δυτικής Αττικής (Πύργος Βασιλίσσης) και των Βαλκανίων, ως ο τόπος διαχωρισμού του κλάδου των προανθρώπων από τον κλάδο των χιμπατζήδων. Το πολύ σημαντικό είναι ότι από την μελέτη που αφορά το περιβάλλον και τη στρωματογραφία των Μειοκαινικών αποθέσεων Πικερμίου και Αγίων Αναργύρων, προκύπτει ότι ο διαχωρισμός των δύο εξελικτικών κλάδων πραγματοποιήθηκε λίγο πριν από την εμφάνιση του μέχρι σήμερα θεωρούμενου παλαιότερου προανθρώπου, του Sahelanthropus tchadensis».

«Eίναι βέβαιο ότι θα χρειαστούμε πολλή δουλειά και πολλά ακόμη δείγματα για να γίνει οριστικά και διεθνώς αποδεκτή αυτή η άποψη. Είναι απόλυτα βέβαιο ότι χρειαζόμαστε πολλά νέα καλά δείγματα του Graecopihecus. Ο δρόμος είναι σίγουρα πολύ μακρύς, αλλά το πρώτο βήμα έγινε» τόνισε ο κ.Θεοδώρου, ο οποίος πραγματοποιεί ήδη ανασκαφές στην περιοχή Πικερμίου, μαζί με τον κ.Ρουσιάκη και ομάδα μεταπτυχιακών και προπτυχιακών φοιτητών του ΕΚΠΑ.

Όπως είπε, η ανασκαφική ομάδα παράλληλα αναζητεί από το 2015-2016 νέα ανασκαφική θέση στην πυκνοκατοικημένη περιοχή των Αγίων Αναργύρων. Η έρευνα του Πανεπιστημίου Αθηνών χρηματοδοτείται και στηρίζεται έμπρακτα από τους Δήμους Ραφήνας Πικερμίου και Αγίων Αναργύρων Καματερού.

«Οι πρόσφατες μελέτες και τα αποτελέσματα των χρονολογήσεων δημιουργούν βάσιμες ελπίδες για τον εντοπισμό του πολύ σημαντικού Graecopithecus freybergi και στα νεότερα στρώματα του Πικερμίου Aττικής και όχι μόνον των Αγίων Αναργύρων» τόνισε ο κ. Θεοδώρου.

Ο καθηγητής Παλαιοντολογίας και Στρωματογραφίας του Τμήματος Γεωλογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Γιώργος Κουφός δήλωσε στο: «Η χρονολόγηση των ευρημάτων του Γκρεκοπίθηκου είναι πολύ σημαντική, γιατί μας δίνει την γεωλογική ηλικία του για πρώτη φορά και επιβεβαιώνει παλαιότερες απόψεις σχετικά με τη διαφορετικότητα του Γκρεκοπίθηκου από τον Ουρανοπίθηκο. Όσον αφορά στην άποψη ότι ο διαχωρισμός ανθρώπων και χιμπατζήδων δεν έγινε στην Αφρική όπως συνήθως πιστεύεται, αλλά στη νοτιοανατολική Μεσόγειο, νομίζω ότι υπάρχει κάποια ένδειξη, αλλά χρειάζονται περισσότερα ευρήματα με σαφή χαρακτηριστικά και από σαφώς γνωστές θέσεις για να αποδειχθεί πλήρως. Τίποτα όμως δεν αποκλείει να έχει συμβεί στον Ευρωπαϊκό χώρο».

Η NASA ανακάλυψε μεγάλη ποσότητα νερού στην ατμόσφαιρα εξωπλανήτη

Επιστήμονες χρησιμοποίησαν τα διαστημικά τηλεσκόπια Hubble και Spitzer της NASA για να ανιχνεύσουν την ύπαρξη νερού στην ατμόσφαιρα ενός θερμού, φουσκωμένου εξωπλανήτη, μεγέθους περίπου ίδιου με αυτό του Κρόνου, ο οποίος βρίσκεται 700 έτη φωτός μακριά από την Γη. Βρήκαν πολύ νερό. Στην πραγματικότητα ο πλανήτης γνωστός ως WASP-39b, έχει τριπλάσιο νερό από τον Κρόνο.

Αν και δεν υπάρχει παρόμοιος πλανήτης στο ηλιακό μας σύστημα, ο WASP-39b μπορεί να προσφέρει νέα στοιχεία για το πώς και που σχηματίζονται οι πλανήτες γύρο από ένα αστέρι, λένε οι ερευνητές. Αυτός ο εξωπλανήτης είναι μοναδικός και όσο οι ερευνητές μαθαίνουν για την πολυπλοκότητα άλλων κόσμων, τόσο περισσότερο μαθαίνουν για την προέλευση τους. Αυτή η τελευταία παρατήρηση είναι ένα σημαντικό βήμα προς τον χαρακτηρισμό αυτών των κόσμων.

Παρόλο που οι ερευνητές προέβλεψαν ότι θα βρουν νερό, έμειναν έκπληκτοι με το πόσο νερό βρήκαν. Επειδή ο WASP-39b έχει περισσότερο νερό από τον γειτονικό μας Κρόνο, φαίνεται να έχει διαμορφωθεί διαφορετικά. Η ποσότητα του νερού που βρέθηκε υποδηλώνει ότι ο πλανήτης αναπτύχθηκε πολύ μακριά από το αστέρι του, όπου βομβαρδίστηκε με πολύ παγωμένο υλικό. Ο WASP-39b πιθανότατα έχει πολύ ενδιαφέρουσα εξελικτική ιστορία καθώς μεταναστεύοντας προς το εσωτερικό, κάνοντας ένα επικό ταξίδι στο πλανητικό του σύστημα, είναι πολύ πιθανό να απομάκρυνε πλανητικά αντικείμενα στο πέρασμα του.

«Πρέπει να κοιτάξουμε προς τα έξω για να κατανοήσουμε το δικό μας ηλιακό σύστημα», εξήγησε η επικεφαλής ερευνήτρια Hannah Wakeford του ινστιτούτου Επιστήμης Διαστημικού Τηλεσκοπίου στη Βαλτιμόρη και του Πανεπιστημίου του Exeter στο Ηνωμένο Βασίλειο. «Οι εξωπλανήτες μας δείχνουν ότι ο σχηματισμός του πλανήτη είναι πιο περίπλοκος και πιο συγκεχυμένος από όσο νομίζαμε και αυτό είναι φανταστικό».

Αναλύοντας στα βασικά του χρώματα το φως του αστεριού καθώς φιλτράρεται μέσα από την ατμόσφαιρα του πλανήτη, η ομάδα βρήκε σαφή στοιχεία για την ύπαρξη νερού. Αυτό το νερό ανιχνεύτηκε ως ατμός στην ατμόσφαιρα. Χρησιμοποιώντας τα τηλεσκόπια Hubble και Spitzer, η ομάδα κατάφερε να καταγράψει το πιο πλήρες φάσμα της ατμόσφαιρας του εξωπλανήτη, που είναι δυνατό να καταγραφεί με την σημερινή τεχνολογία. «Αυτό το φάσμα είναι μέχρι στιγμής το πιο όμορφο παράδειγμα που έχουμε για το πώς μοιάζει η ατμόσφαιρα ενός εξωπλανήτη», δήλωσε η Wakeford.

«O WASP-39b δείχνει ότι οι εξωπλανήτες έχουν πολύ διαφορετικές συνθέσεις από αυτές του ηλιακού μας συστήματος», δήλωσε ο έτερος συγγραφέας της μελέτης David Sing, του Πανεπιστημίου Exeter του Ηνωμένου Βασιλείου. «Ελπίζουμε αυτή η ποικιλομορφία που βλέπουμε στους εξωπλανήτες να μας δώσει στοιχεία για να κατανοήσουμε όλους τους διαφορετικούς τρόπους που μπορεί να διαμορφωθεί και να εξελιχθεί ένας πλανήτης».

Ο WASP-39b βρίσκεται στον αστερισμό της Παρθένου και κινείται γύρο από ένα αστέρι σαν τον Ήλιο, κάθε τέσσερις ημέρες. Ο εξωπλανήτης βρίσκεται τοποθετημένος 20 φόρες πιο κοντά στο άστρο του από ότι η Γη στον Ήλιο και είναι κλειδωμένος δείχνοντας το ίδιο πρόσωπο στο άστρο του. Στη φωτεινή του πλευρά η θερμοκρασία φτάνει τους 776,7 βαθμούς Κελσίου. Ισχυροί άνεμοι μεταφέρουν τη θερμότητα γύρο από τον πλανήτη, διατηρώντας την μόνιμα σκοτεινή του πλευρά σχεδόν το ίδιο ζεστή. Αν και ονομάζεται «καυτός Κρόνος», ο WASP-39b δεν είναι γνωστό ότι έχει δακτυλίους. Αντί αυτού έχει μια φουσκωμένη ατμόσφαιρα που είναι απαλλαγμένη από σύννεφα σε μεγάλο υψόμετρο, επιτρέποντας στους ερευνητές να έχουν μια καλύτερη εικόνα του.

Η Wakeford ελπίζει να χρησιμοποιήσει το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb – που προγραμματίζεται να ξεκινήσει την λειτουργία του το 2019 – για να έχει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα του εξωπλανήτη. Οι ερευνητές θα είναι σε θέση να αποκτήσουν περισσότερες πληροφορίες για τον άνθρακα που βρίσκεται στην ατμόσφαιρα του πλανήτη, ο οποίος απορροφά το φως σε μεγαλύτερα μήκη υπέρυθρου κύματος από ότι μπορεί να δει το Hubble. Με την κατανόηση της ποσότητας άνθρακα και οξυγόνου στην ατμόσφαιρα, οι επιστήμονες μπορούν να μάθουν ακόμα περισσότερα για το που και πως σχηματίστηκε αυτός ο πλανήτης.

Στα σκαριά ρομποτικός «άποικος» του πλανήτη Άρη

Ένα ανθρωποειδές ρομπότ, το οποίο θα μπορούσε να βοηθήσει στην κατασκευή και τη συντήρηση μίας βάσης στον πλανήτη Άρη για αστροναύτες, κατέφθασε στο πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου για την επόμενη φάση εξέλιξής του.

Το μηχάνημα έχει ύψος 1,80 μέτρα και παραχωρήθηκε στο ίδρυμα της Σκωτίας σε συνεργασία με τη NASA, η οποία κατασκεύασε την αρχική εκδοχή του το 2013.

Δύο ακόμη ανάλογα πρωτότυπα έχουν δοθεί στο ΜΙΤ στη Μασαχουσέτη και το πανεπιστήμιο της Βοστόνης.

Ονομάζεται Βαλκυρία (ή αλλιώς R5) και προς το παρόν μπορεί να περπατήσει και να πραγματοποιήσει ορισμένες βασικές κινήσεις.

Σκοπός ωστόσο των ερευνητών είναι να το «προικίσουν» με πολύ πιο εξελιγμένες δεξιότητες, ώστε να μπορεί να φέρει σε πέρας αρκετές εργασίες στον Άρη.

Στόχος της NASA είναι να βρεθεί στον Κόκκινο Πλανήτη πριν από τη δεκαετία του 2030, όταν εκτιμάται πως θα γίνουν οι πρώτες επανδρωμένες αποστολές στον Κόκκινο Πλανήτη.

Το μηχάνημα ζυγίζει 125 κιλά, ενώ οι επιστήμονες από το πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου θα προσπαθήσουν να βελτιώσουν τη βάδισή του, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο χειρίζεται τα δύο ρομποτικά του «χέρια».

Παράλληλα, θα αναβαθμίσουν τους αισθητήρες που βρίσκονται στο «σώμα» του, για να μπορεί να αντιλαμβάνεται καλύτερα το περιβάλλον, ενώ στόχος τους είναι να εξελίξουν όλα εκείνα τα συστήματα που θα επιτρέπουν στο ρομπότ να συνεργάζεται με ανθρώπους, άλλα και άλλα μηχανήματα.

«Πρόκειται για ένα πολύ μεγάλο επιστημονικό εγχείρημα», ανέφερε στο BBC ο Σέθου Βιγιάκουμαρ, καθηγητής στο πανεπιστήμιο και διευθυντής του Κέντρου Ρομποτικής του Εδιμβούργου.

«Στόχος μας είναι να βρούμε λύσεις για όλες τις τεχνικές προκλήσεις που υπεισέρχονται στην ανάπτυξη ενός ανθρωποειδούς ρομπότ μεγάλης κλίμακας».

Το ρομπότ έχει ανθρωποειδή μορφή για να μπορεί να συνεργάζεται με τον άνθρωπο ή να αναλαμβάνει επικίνδυνες εργασίες.

Έτσι, όπως ελπίζουν οι κατασκευαστές του, θα μπορέσει να ταξιδέψει στον Άρη αρκετά χρόνια πριν από τους πρώτους αστροναύτες, για να προετοιμάσει τις υποδομές που θα «υποδεχθούν» αργότερα τους πρώτους ανθρώπους.

Σε δύο χρόνια από σήμερα, το R5 του πανεπιστημίου του Εδιμβούργου θα πάρει μέρος σε ένα ειδικό διαγωνισμό της NASA, μαζί με τα δύο άλλα πρωτότυπα από το ΜΙΤ και το πανεπιστήμιο της Βοστόνης.

Μέσα από τις δοκιμασίες που θα περάσουν, θα διαπιστωθεί ποιο από αυτά έχει εξελιχθεί σε μεγαλύτερο βαθμό, ώστε να μπορεί να πραγματοποιήσει με επιτυχία μία αποστολή στον πλανήτη Άρη.

Κοινωνικά παλίμψηστα

Ο Γαληνός, προσωπικός γιατρός του Ρωμαίου αυτοκράτορα Μάρκου Αυρήλιου τον 2ο μ.Χ. αιώνα, θεωρείται ο δεύτερος σε σπουδαιότητα Έλληνας γιατρός της αρχαιότητας μετά τον Ιπποκράτη.

Το έργο του «Για τα μείγματα και τις δυνάμεις των απλών φαρμάκων», μεταφρασμένο στα συριακά, ήρθε στο φως από ένα παλίμψηστο του 6ου μ.Χ. αιώνα, που είχε καλυφθεί τον 11ο αιώνα από χριστιανικούς ψαλμούς (sic). Μεταφράσεις όπως αυτή βοήθησαν στο να γίνει γνωστό το έργο της ελληνικής αρχαιότητας στον αναδυόμενο εκείνη την εποχή αραβικό κόσμο.

 

Ένα διαφορετικό παλίμψηστο φαίνεται ότι άρχισαν να «ξύνουν» κάποιες σύγχρονες κοινωνίες όπως οι Δανοί, που κατατάσσονται σταθερά ανάμεσα στους πληθυσμούς με κορυφαίες επιδόσεις στα «αθλήματα» της χαράς και της ευζωίας.

 

Η πρωτεύουσά τους, η Κοπεγχάγη, θεωρείται ότι προσφέρει ένα από τα καλύτερα αστικά περιβάλλοντα. Τέτοιες αξιολογήσεις και κατατάξεις λαμβάνουν υπόψη αντικειμενικούς, μετρήσιμους παράγοντες (εισόδημα, ευκαιρίες απασχόλησης, μόρφωσης και ψυχαγωγίας, υπηρεσίες υγείας, κοινωνική μέριμνα, προστασία και ποιότητα του περιβάλλοντος, επίπεδα εγκληματικότητας, πολιτική σταθερότητα, ελαχιστοποίηση διαφθοράς).

 

Ομως, αυτό που κάνει τη διαφορά είναι η εμπεδωμένη πεποίθηση για διαρκή αναδιανομή των υψηλών φόρων προς όφελος του κοινωνικού συνόλου και η ενσωμάτωση συγκεκριμένων πρακτικών για υψηλής ποιότητας κοινωνική αλληλεπίδραση.

 

Ο σχετικός όρος που χρησιμοποιείται είναι η λέξη «χίγκα» (hygge), ο οποίος μάλιστα λεξικογραφήθηκε το περασμένο καλοκαίρι στο λεξικό της Οξφόρδης.

 

Η ανθρώπινη ευτυχία δεν εδράζεται στη χωρίς κοινωνικά ερείσματα παραγωγή πλούτου και την απατηλή αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος, αλλά στη δυνατότητα ουσιαστικής επικοινωνίας με τους συνανθρώπους μας, τη δημιουργία ευκαιριών για από κοινού χαλάρωση μέσα σε μια παρέα που παίζει ένα διασκεδαστικό παιχνίδι ή προετοιμάζει και μοιράζεται ένα γεύμα, την ψυχική αποφόρτιση μέσα από μια ήρεμη και ειλικρινή συζήτηση για προσωπικά ζητήματα, θέματα της επικαιρότητας, μια καλή ταινία ή ένα ενδιαφέρον βιβλίο.

 

Με αυτούς τους τρόπους σφυρηλατούνται και ενδυναμώνονται οι κοινωνικοί δεσμοί, αναπτύσσεται η έννοια του «συνανήκειν», καλλιεργούνται και αναδεικνύονται οι βαθύτερες, λεπτότερες και εναργέστερες πτυχές του ανθρώπινου ψυχισμού.

 

Είναι η δυναμική των ανθρώπινων κοινοτήτων που πρέπει να αποκαταστήσουμε, επανερχόμενοι σε κοινωνικές πρακτικές γνωστές από τις απαρχές της ανθρωπότητας, εφευρίσκοντας όπου χρειάζεται νέες συλλογικότητες, επαναφέροντας κάποιες παλαιότερες μορφές τους.

 

Αυτά τα κοινωνικά παλίμψηστα πρέπει να τα «ξύσουμε» προσεκτικά, απομακρύνοντας το επιφανειακό στρώμα που έχει εγγράψει η κοινωνικά ανερμάτιστη λειτουργία της στενά οικονομίστικης «αγοράς», ώστε να αναδειχθούν οι κανόνες συλλογικότητας ενεργών ανθρώπων κι όχι παραθέσεις ψυχρών οικονομετρικών στοιχείων.

Δεν γεννιόμαστε με ίσες δυνατότητες, πολύ περισσότερο δεν γεννιόμαστε με απεριόριστες δυνατότητες

Διαφορετικότητα. Ένας νόμος της φύσης

Πράγματα απλά και γνωστά. Όμως ενώ όλοι μας παραδεχόμαστε ότι δεν γεννιόμαστε με τις ίδιες «προδιαγραφές» για το μπάσκετ ή την άρση βαρών, μας είναι δύσκολο να παραδεχτούμε το ίδιο γι’ αυτό που ονομάζουμε «χαρακτήρα», π.χ. την εφευρετικότητα, την υπομονή, την υπευθυνότητα. Γι’ αυτά θέλουμε να γεννιόμαστε όλοι ίσοι και ολόιδιοι.

Το αντίθετο μας φαίνεται αδικία, το απεχθανόμαστε. Ευχόμαστε να μην αληθεύει και, όπως συχνά συμβαίνει, μπερδεύουμε την ευχή με την πραγματικότητα και καταλήγουμε να πιστεύουμε ότι όντως δεν αληθεύει. Έχουμε έτσι στείλει στο πυρ το εξώτερο τον βιολογικό προκαθορισμό. Και αφού δεν μπορούμε να αρνηθούμε το γεγονός ότι διαφέρουμε (σίγουρα ο Γιάννης είναι πιο ευέξαπτος από τον Κώστα), τα ρίχνουμε όλα στην οικογένεια, το σχολείο, την κοινωνία – δηλαδή στο περιβάλλον.

Και φυσικά παίζει ρόλο το περιβάλλον, ίσως μάλιστα τον μεγαλύτερο. Στο κάτω-κάτω τα γονίδια είναι προδιάθεση, δεν είναι τελεσίδικες εντολές (εκτός από κάποιες κληρονομικές αρρώστιες, που και γι’ αυτές βρίσκουμε σιγά-σιγά τρόπους να τις παρακάμψουμε). Το να μετατρέψουμε τον ουσιώδη ρόλο του περιβάλλοντος σε παντελή απουσία γενετικής προδιάθεσης ισοδυναμεί με εθελοτυφλία, μας αφαιρεί τη γενναιότητα της παραδοχής αυτού που ενδομύχως δεν επιθυμούμε.

Κάπως έτσι φτάσαμε στη θεωρία της «λευκής σελίδας» (πιο γνωστής ως tabula rasa): όταν γεννιόμαστε είμαστε ένα χαρτί κατάλευκο και άσπιλο. Και εκεί επάνω γράφεται σιγά-σιγά το μέλλον μας, σχηματίζεται η προσωπικότητά μας, από τα εξωτερικά ερεθίσματα, την ανατροφή μας, το σχολειό, το κοινωνικό περιβάλλον.

Γεννιόμαστε με απεριόριστες δυνατότητες, μπορεί να γίνουμε και Αϊνστάιν. Και αν δεν το καταφέρουμε, δεν φταίμε εμείς, φταίνε κάποιοι άλλοι, φταίει το «σύστημα». Στη μανία μας να εξορκίσουμε τον βιολογικό προκαθορισμό, φτάνουμε στο άλλο άκρο, τον περιβαλλοντικό ολοκληρωτισμό. Και φυσικά φταίει το σύστημα σε πολλά, αλλά δεν φταίει που το παιδί σας δεν έγινε Αϊνστάιν.

Δεν γεννιόμαστε με ίσες δυνατότητες, πολύ περισσότερο δεν γεννιόμαστε με απεριόριστες δυνατότητες. Δεν είμαστε μια λευκή σελίδα τη στιγμή της γέννησής μας. Λευκή σελίδα δεν υπήρξε ποτέ στην ιστορία κανενός είδους, συμπεριλαμβανομένου του δικού μας. Η αδιάκοπτη διαδικασία της εξέλιξης γράφτηκε και γράφεται πάνω στο χαρτί αυτό, εδώ και 3,8 δισεκατομμύρια χρόνια.

 Αυτό που ξεχνάμε είναι ότι το χαρτί έχει δύο όψεις. Η μία είναι γεμάτη με ό,τι προηγήθηκε πριν γεννηθούμε, η άλλη είναι λευκή, θα αρχίσει να γεμίζει από τη στιγμή που ερχόμαστε στον κόσμο. Χρειαζόμαστε και τις δύο σελίδες για να υπάρξουμε. Ξεχνάμε επίσης ότι η πρώτη σελίδα, η γεμάτη, ο γονότυπός μας, διαφέρει από άτομο σε άτομο, επειδή η προγονική αλυσίδα που καταλήγει στο άτομο Α είναι διαφορετική από εκείνη που καταλήγει στο άτομο Β. Αλλά ούτε η δεύτερη σελίδα, η άδεια, θα δεχτεί τις ίδιες εγγραφές, γιατί το άτομο A θα μεγαλώσει σε διαφορετικό περιβάλλον από το Β. Και αυτό, οι διαφορές και στις δύο σελίδες, είναι που κάνει τελικά το άτομο Α «Α» και το άτομο Β «Β».

Αν μελετήσουμε τους διάφορους πληθυσμούς της Γης, εύκολα θα βρούμε χαρακτηριστικά που διαφέρουν από τον ένα πληθυσμό στον άλλο: το χρώμα της επιδερμίδας, των μαλλιών, το σχήμα του προσώπου. Η απλή εξήγηση που μπορούμε να δώσουμε συμβαίνει εδώ να είναι και η σωστή – κάτι που δεν ισχύει πάντα. Παραδείγματος χάριν, κάποια χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος, σταθερά και μακροχρόνια, ευνόησαν και αύξησαν την παρουσία των γονιδίων που προκαλούν μελαμψή επιδερμίδα μέσα στη γονιδιακή δεξαμενή των πληθυσμών της Αφρικής σε βάρος των γονιδίων που προκαλούν λευκή επιδερμίδα. Το αντίστροφο συνέβη στους πληθυσμούς της Βόρειας Ευρώπης.

Αυτή είναι η πιο απλή μορφή της φυσικής επιλογής. Όμως τα άτομα των πληθυσμών της Αφρικής διαφέρουν μεταξύ τους σε έναν μεγάλο αριθμό λιγότερο χτυπητών χαρακτηριστικών, και το ίδιο συμβαίνει με τους πληθυσμούς της Ευρώπης. Και αν καθίσουμε να μετρήσουμε το πόσο διαφορετικά είναι τα άτομα του ίδιου πληθυσμού για έναν μεγάλο αριθμό τέτοιων χαρακτηριστικών (κάτι που μπορούμε να ονομάσουμε ενδοπληθυσμιακή ποικιλομορφία), θα διαπιστώσουμε ότι αυτή η ποικιλομορφία είναι κατά πολύ μεγαλύτερη από την ποικιλομορφία που εμφανίζουν τα πολύ λιγότερα, αλλά χτυπητά χαρακτηριστικά, τα οποία κάνουν τον έναν πληθυσμό να διαφέρει από τον άλλο (την διαπληθυσμιακή ποικιλομορφία).

Αν ψάξουμε θα βρούμε και εδώ τη δύναμη της φυσικής επιλογής. Η ιδέα ότι η επιλογή «καθαρίζει» τη γενετική δεξαμενή του πληθυσμού, πετώντας έξω τα επιβλαβή γονίδια και κρατώντας τα ωφέλιμα (η γνωστή παρομοίωση με το κόσκινο που καθαρίζει το είδος από τα ανεπιθύμητα γονίδια), ισχύει μόνο για έναν σχετικά μικρό αριθμό περιπτώσεων. Για πολύ περισσότερες περιπτώσεις, το κατά πόσον ένα γονίδιο ενός ατόμου είναι χρήσιμο ή επιβλαβές δεν εξαρτάται αποκλειστικά από το ίδιο το γονίδιο, αλλά και από τα άλλα γονίδια του ατόμου μαζί με τα οποία συνυπάρχει. Εξαρτάται ακόμα και από τα άλλα άτομα και το γενικότερο περιβάλλον, έμβιο και άβιο, του ατόμου που το φέρει.

Και επειδή όλοι αυτοί οι παράγοντες ποικίλλουν και αλλάζουν συνεχώς, δεν υπάρχει μια μορφή γονιδίου που να είναι η καλύτερη για κάθε δυνατό συνδυασμό. Αντίθετα, κάποιες μορφές γονιδίων ευνοούνται από κάποιο συνδυασμό και κάποιες άλλες από κάποιον άλλο. Προκύπτει έτσι ένας δεύτερος τύπος φυσικής επιλογής, ένας τύπος που συγκρατεί πολλαπλές μορφές του ίδιου γονιδίου μέσα σε έναν πληθυσμό και μέσα στο είδος – επιλογή που προάγει τη γενετική ποικιλομορφία.

Η ομομιξία είναι ένα γνωστό παραδείγματα μιας γενετικής κατάστασης, συνήθως με πολύ ανεπιθύμητα χαρακτηριστικά που οφείλονται στο ότι το άτομο κληρονόμησε ακριβώς την ίδια μορφή κάποιων γονιδίων και από τους δύο γονείς του. Οι μορφές αυτές είναι ολόιδιες, επειδή οι γονείς είναι συγγενείς. Για να τονίσουν οι γενετιστές τη διαφορά μεταξύ του να κληρονομήσει ένα άτομο αντίγραφα του ίδιου γονιδίου και από τους δύο γονείς και του να κληρονομήσει διαφορετικά, ονόμασαν την πρώτη περίπτωση ομοζυγωτία και τη δεύτερη ετεροζυγωτία. (Ο μαζοχισμός των δύσκολων λέξεων είναι αναπόφευκτος στις επιστήμες και, αρκετές φορές, καταντά αστείος. Γνωρίζετε το ελληνοπρεπές όνομα για το φαξ; τηλεομοιοτυπία – 14 γράμματα και 8 συλλαβές αντί των τριών και της μίας της λέξης που επικράτησε διεθνώς. Μπορούμε να συγχαρούμε αυτόν που επινόησε τη λέξη για την εφευρετικότητά του, αλλά παράλληλα να τον οικτίρουμε για την αφέλειά του, αν νόμισε ότι η πρότασή του θα μπορούσε να υιοθετηθεί από το κοινό).

Είναι πάντως γεγονός ότι για την πλειονότητα των γονιδίων μας η ετεροζυγωτία είναι κατά πολύ προτιμότερη από το αντίστροφό της, την ομοζυγωτία. Το φαινόμενο είναι ακόμα πιο έντονο στα εκτρεφόμενα ζώα και τα καλλιεργούμενα φυτά, όπου με συνεχείς και μαζικές διασταυρώσεις μεταξύ πολύ συγγενών ατόμων επιδιώκουμε να πάρουμε μια «καθαρή» ράτσα ενός ζώου ή μια ποικιλία ενός φυτού. Τα επιθυμητά χαρακτηριστικά που έχουν αυτές οι καθαρές ράτσες (π.χ. μια ράτσα μινγκ με ένα σπάνιο χρώμα γούνας) συνήθως τα πληρώνουν με προβλήματα υγείας. Αν όμως διασταυρώσουμε δύο διαφορετικές ράτσες, το αποτέλεσμα είναι, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, ένας εύρωστος απόγονος. Και για το φαινόμενο αυτό οι γενετιστές έχουν ένα όνομα: ετέρωση.

Μπορούμε να επεκτείνουμε αυτές τις διαπιστώσεις σε χαρακτηριστικά που συνδέονται με τον διανοητικό και τον ψυχικό μας «φαινότυπο»; Σε πρώτη φάση, κανείς δεν θα αρνηθεί ότι αυτός ο φαινότυπος είναι τόσο διαφορετικός και ποικιλόμορφος όσο και τα μορφολογικά μας χαρακτηριστικά. Υπάρχουν τόσες διαβαθμίσεις στην ικανότητά μας στα μαθηματικά, όσες αποχρώσεις υπάρχουν για το χρώμα των ματιών μας. Το ίδιο ισχύει για τη μουσική, την εφευρετικότητά, την ικανότητα της πειθούς και οτιδήποτε σχετικό μπορούμε να φανταστούμε.

Στον διανοητικό και ψυχικό «κόσμο» είμαστε πολύ πιο διαφορετικοί απ’ ό,τι είμαστε ως σάρκα και οστά. Πώς έδρασε στην ιστορία του ανθρώπου και πώς δρα σήμερα η δύναμη της φυσικής επιλογής πάνω σ’ αυτό τον κόσμο; Ευνόησε την επικράτηση μιας μορφής σε έναν πληθυσμό και μιας άλλης σε έναν άλλο, όπως στην περίπτωση του χρώματος της επιδερμίδας; Ή οδήγησε σε ποικιλόμορφους πληθυσμούς, έτσι που η ενδοπληθυσμιακή διαφορετικότητα να είναι μεγαλύτερη από τη διαπληθυσμιακή;

Η απάντηση είναι ότι και για τα χαρακτηριστικά αυτά η εξέλιξη ευνοεί την ποικιλότητα παρά την ομοιομορφία. Αν όχι για κάθε άτομο χωριστά, τουλάχιστον για τον πληθυσμό σαν σύνολο. Φαίνεται ότι η έλξη των ετερωνύμων δεν είναι διαδεδομένη και ισχυρή μόνο στη Φυσική και τη Χημεία, είναι και στη Βιολογία. Και για μεν τις μορφολογικές και φυσιολογικές καταστάσεις που προκαλεί η διαφορετικότητα έχουμε ήδη τα σχετικά ονόματα: ετεροζυγωτία και ετέρωση. Ίσως θα άξιζε ένα όνομα και για τη διαφορετικότητα όσον αφορά τα διανοητικά και ψυχικά χαρακτηριστικά. Θα μπορούσαμε να την πούμε ετερότητα.