ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἀνδρομάχη (366-424)

ΜΕ. γύναι, τάδ᾽ ἐστὶ σμικρὰ καὶ μοναρχίας
οὐκ ἄξι᾽, ὡς φῄς, τῆς ἐμῆς οὐδ᾽ Ἑλλάδος.
εὖ δ᾽ ἴσθ᾽, ὅτου τις τυγχάνει χρείαν ἔχων,
τοῦτ᾽ ἔσθ᾽ ἑκάστῳ μεῖζον ἢ Τροίαν ἑλεῖν.
370 κἀγὼ θυγατρί —μεγάλα γὰρ κρίνω τάδε,
λέχους στέρεσθαι— σύμμαχος καθίσταμαι.
τὰ μὲν γὰρ ἄλλα δεύτερ᾽ ἃν πάσχῃ γυνή,
ἀνδρὸς δ᾽ ἁμαρτάνουσ᾽ ἁμαρτάνει βίου.
δούλων δ᾽ ἐκεῖνον τῶν ἐμῶν ἄρχειν χρεὼν
375 καὶ τῶν ἐκείνου τοὺς ἐμοὺς ἡμᾶς τε πρός·
φίλων γὰρ οὐδὲν ἴδιον, οἵτινες φίλοι
ὀρθῶς πεφύκασ᾽, ἀλλὰ κοινὰ χρήματα.
μένων δὲ τοὺς ἀπόντας, εἰ μὴ θήσομαι
τἄμ᾽ ὡς ἄριστα, φαῦλός εἰμι κοὐ σοφός.
380 ἀλλ᾽ ἐξανίστω τῶνδ᾽ ἀνακτόρων θεᾶς·
ὡς, ἢν θάνῃς σύ, παῖς ὅδ᾽ ἐκφεύγει μόρον,
σοῦ δ᾽ οὐ θελούσης κατθανεῖν τόνδε κτενῶ.
δυοῖν δ᾽ ἀνάγκη θατέρῳ λιπεῖν βίον.
ΑΝ. οἴμοι, πικρὰν κλήρωσιν αἵρεσίν τέ μοι
385 βίου καθίστης· καὶ λαχοῦσά γ᾽ ἀθλία
καὶ μὴ λαχοῦσα δυστυχὴς καθίσταμαι.
ὧ μεγάλα πράσσων αἰτίας σμικρᾶς πέρι,
πιθοῦ· τί καίνεις μ᾽; ἀντὶ τοῦ; ποίαν πόλιν
προύδωκα; τίνα σῶν ἔκτανον παίδων ἐγώ;
390 ποῖον δ᾽ ἔπρησα δῶμ᾽; ἐκοιμήθην βίᾳ
σὺν δεσπόταισι· κᾆτ᾽ ἔμ᾽, οὐ κεῖνον κτενεῖς,
τὸν αἴτιον τῶνδ᾽, ἀλλὰ τὴν ἀρχὴν ἀφεὶς
πρὸς τὴν τελευτὴν ὑστέραν οὖσαν φέρῃ;
οἴμοι κακῶν τῶνδ᾽· ὦ τάλαιν᾽ ἐμὴ πατρίς,
395 ὡς δεινὰ πάσχω. τί δέ με καὶ τεκεῖν ἐχρῆν
ἄχθος τ᾽ ἐπ᾽ ἄχθει τῷδε προσθέσθαι διπλοῦν;
ἀτὰρ τί ταῦτ᾽ ὀδύρομαι, τὰ δ᾽ ἐν ποσὶν
οὐκ ἐξικμάζω καὶ λογίζομαι κακά;
ἥτις σφαγὰς μὲν Ἕκτορος τροχηλάτους
400 κατεῖδον οἰκτρῶς τ᾽ Ἴλιον πυρούμενον,
αὐτὴ δὲ δούλη ναῦς ἔπ᾽ Ἀργείων ἔβην
κόμης ἐπισπασθεῖσ᾽· ἐπεὶ δ᾽ ἀφικόμην
Φθίαν, φονεῦσιν Ἕκτορος νυμφεύομαι.
τί δῆτ᾽ ἐμοὶ ζῆν ἡδύ; πρὸς τί χρὴ βλέπειν;
405 πρὸς τὰς παρούσας ἢ παρελθούσας τύχας;
εἷς παῖς ὅδ᾽ ἦν μοι λοιπός, ὀφθαλμὸς βίου·
τοῦτον κτανεῖν μέλλουσιν οἷς δοκεῖ τάδε.
οὐ δῆτα τοὐμοῦ γ᾽ οὕνεκ᾽ ἀθλίου βίου·
ἐν τῷδε μὲν γὰρ ἐλπίς, εἰ σωθήσεται,
410 ἐμοὶ δ᾽ ὄνειδος μὴ θανεῖν ὑπὲρ τέκνου.
ἰδού, προλείπω βωμὸν ἥδε χειρία
σφάζειν, φονεύειν, δεῖν, ἀπαρτῆσαι δέρην.
ὦ τέκνον, ἡ τεκοῦσά σ᾽, ὡς σὺ μὴ θάνῃς,
στείχω πρὸς Ἅιδην· ἢν δ᾽ ὑπεκδράμῃς μόρον,
415 μέμνησο μητρός, οἷα τλᾶσ᾽ ἀπωλόμην,
καὶ πατρὶ τῷ σῷ διὰ φιλημάτων ἰὼν
δάκρυά τε λείβων καὶ περιπτύσσων χέρας
λέγ᾽ οἷ᾽ ἔπραξα. πᾶσι δ᾽ ἀνθρώποις ἄρ᾽ ἦν
ψυχὴ τέκν᾽· ὅστις δ᾽ αὔτ᾽ ἄπειρος ὢν ψέγει,
420 ἧσσον μὲν ἀλγεῖ, δυστυχῶν δ᾽ εὐδαιμονεῖ.
ΧΟ. ᾤκτιρ᾽ ἀκούσασ᾽· οἰκτρὰ γὰρ τὰ δυστυχῆ
βροτοῖς ἅπασι, κἂν θυραῖος ὢν κυρῇ.
ἐς ξύμβασιν δὲ χρῆν σε παῖδα σὴν ἄγειν,
Μενέλαε, καὶ τήνδ᾽, ὡς ἀπαλλαχθῇ πόνων.

***
ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Κυρά μου, αυτά είναι ταπεινά κι ανάξια,
όπως μας είπες, για τη βασιλεία μου
και την Ελλάδα. Ωστόσο, μάθε το καλά:
Για τον καθένα μας αυτό που του χρειάζεται
αξίζει πιο πολύ κι από της Τροίας το πάρσιμο.
370 Έτσι κι εγώ, στέκω βοηθός της θυγατέρας μου
γιατί το βρίσκω πολύ προσβλητικό
να στερηθεί την κλίνη του συζύγου της.
Ό,τι άλλο αν πάθει μια γυναίκα παραβλέπεται,
όμως τον άντρα της αν χάσει, χάνει τη ζωή της.
Εκείνος είναι δίκαιο να εξουσιάζει
τους δούλους μου. Η κόρη μου κι εγώ
μπορούμε τους δικούς του ανθρώπους να προστάζουμε.
Όσοι αγαπιούνται, αν αγαπιούνται αληθινά,
δεν ξεχωρίζουν το δικό μου απ᾽ το δικό σου.
Αν περιμένω αυτόν που λείπει και δεν βάλω
σε τάξη αυτά που τόσο μ᾽ ενδιαφέρουνε,
θα πρέπει να με πούνε αστόχαστο κι ανάξιο.
380 Φύγε, λοιπόν, απ᾽ της θεάς τον τόπο τον ιερό:
θα πεθάνεις εσύ, μα το παιδί θα γλιτώσει.
Αν δεν θελήσεις να πεθάνεις, θα σου το σκοτώσω.
Ένας από τους δυο σας είναι ανάγκη
να φύγει απ᾽ τη ζωή.
ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ
Ω, αλίμονό μου,
πικρός ο κλήρος και πικρότατο
της ζωής το διάλεγμα που ορίζεις. Ό,τι κι αν διαλέξω,
η δυστυχία θα ᾽ναι η μοίρα μου. Άκουσέ με
εσύ που για μικρή αφορμή πράττεις μεγάλα.
Γιατί ζητάς να με σκοτώσεις; Ποιά η αιτία;
Ποιά πόλη έχω προδώσει; Ποιό από τα παιδιά σου
390 έχω σκοτώσει εγώ; Και ποιό το σπίτι που έκαψα;
Επλάγιασα με τον αφέντη· αυτός το θέλησε.
Και τώρα εσύ δεν σκοτώνεις εκείνον
που ήταν ο αίτιος· παραβλέπεις
την αφορμή και κοιτάς το τί ακολούθησε.
Τί συμφορά είναι τούτη, δύστυχη πατρίδα,
πόσο υποφέρω. Τί χρειαζόταν να γεννήσω,
για να προσθέσω κι άλλο βάρος στα βάρη μου;
Μα γιατί τάχα να θρηνώ μονάχα
τα τωρινά μου βάσανα,
και δεν κοιτάζω πόσα έχω περάσει.
Είδα τον Έκτορα να κομματιάζεται δεμένος στο άρμα,
400 θέαμα φριχτό, κι είδα την Τροία να καίγεται.
Κι εγώ, σκλάβα σερμένη απ᾽ τα μαλλιά,
σ᾽ ελληνικό καράβι ανέβηκα·
και φτάνοντας στη Φθία, με τραβολογάνε
νύφη στο σπίτι των φονιάδων του Έκτορα.
Ποιά είναι για μένα η γλύκα της ζωής; Πού να κοιτάξω;
Στα τωρινά ή στα περασμένα βάσανά μου;
Ένα παιδί μού απόμεινε, φως των ματιών μου,
κι αυτό γυρεύουν οι κακόβουλοι να το σκοτώσουν.
Όχι, δεν πρέπει αυτό να γίνει, για να σώσω
εγώ μιαν άθλια ζωή· αν αυτό σωθεί,
θα ᾽ναι η ελπίδα, ενώ για μένα θα ᾽ναι
410 ντροπή να μην πεθάνω για χατίρι του.
Λοιπόν, αφήνω τον βωμό και παραδίνομαι
στα χέρια σας:
σφάξτε με, δέστε με, κρεμάστε με. Παιδί μου,
βαδίζω για τον Άδη εγώ η μητέρα σου,
για να μην πεθάνεις εσύ, κι αν ξεφύγεις τη μοίρα
να θυμάσαι τη μάνα σου, πώς χάθηκα η δύσμοιρη
και να λες στον πατέρα σου αγκαλιάζοντάς τον,
με φιλιά και με δάκρυα, το τί έχω πράξει.
Α, ναι, για τους ανθρώπους η ψυχή είναι τα παιδιά τους·
όποιος δεν ξέρει, και γι᾽ αυτό θα με κατηγορήσει,
420 βέβαια λιγότερο πονεί, μα ευτυχισμένος δεν είναι.
ΧΟΡΟΣ
Σ᾽ άκουσα και σε πόνεσα· στους θνητούς όλους
λύπηση φέρνει η συμφορά, κι αν ακόμα είναι ξένοι.
Μενέλαε, θα ᾽τανε σωστότερο να τις φιλιώσεις,
την κόρη σου κι αυτήν εδώ
για να γλιτώσει από τα βάσανά της.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΠΛΕΙΟΝΗ, ή ΠΛΗΙΟΝΗ

ΠΛΕΙΟΝΗ, ή ΠΛΗΙΟΝΗ

(αστέρι)

 

Η Πλειόνη είναι κόρη του Ωκεανού και της Τηθύος, σύζυγος του Άτλαντα, μητέρα των κοριτσιών Πλειάδων και Υάδων και ενός αγοριού, του Ύαντα που πέθανε από τσίμπημα φιδιού, από λιοντάρι ή αγριογούρουνο· αυτό τις οδήγησε στην αυτοκτονία.

 

Για πέντε χρόνια την κυνήγησε ο τρομερός κυνηγός Ωρίωνας μαζί με τις κόρες της σε όλη τη Βοιωτία, μέχρι που ο Δίας τις λυπήθηκε και μεταμόρφωσε και την Πλειόνη (Ερατοσθ. Καταστερισμοί*) σε αστέρι μαζί με τις θυγατέρες της.

---------------------------------

*«Πλειάδος»

 

Ἐπὶ τῆς ἀποτομῆς τοῦ Ταύρου τῆς καλουμένης ῥάχεως <ἡ> Πλειάς ἐστιν· συνηγμένης δ' αὐτῆς εἰς ἀστέρας ἑπτά, λέγουσιν εἶναι τῶν Ἂτλαντος θυγατέρων, διὸ καὶ ἑπτάστερος καλεῖται· οὐχ ὁρῶνται δὲ αἱ ἑπτά, ἀλλ' αἱ ἕξ· τὸ δὲ αἴτιον οὕτω πως λέγεται. τὰς μὲν γὰρ <ἕξ> φασι Θεοῖς μιγῆναι, τὴν δὲ μίαν θνητῷ· τρεῖς μὲν οὖν μιγῆναι Διί, Ἠλέκτραν ἐξ ἧς Δάρδανος, Μαῖαν ἐξ ἧς Ἑρμῆς, Ταϋγέτην ἐξ ἧς Λακεδαίμων· Ποσειδῶνι δὲ δύο μιγῆναι, Ἀλκυόνην ἐξ ἧς Ὑριεύς, Κελαινὼ ἐξ ἧς Λύκος· Στερόπη δὲ λέγεται Ἂρει μιγῆναι, ἐξ ἧς Οἰνόμαος ἐγένετο· Μερόπη δὲ Σισύφῳ θνητῷ, διὸ παναφανής ἐστιν. μεγίστην δ' ἔχουσι δόξαν ἐν τοῖς ἀνθρώποις ἐπισημαίνουσαι καθ' ὥραν. θέσιν δὲ ἔχουσιν εὖ μάλα κείμεναι κατὰ τὸν Ἵππαρχον τριγωνοειδοῦς σχήματος.

(Ερατοσθένους Καταστερισμοί 1.23.2-16)

Ο Αριστοτέλης και η διερεύνηση της λογικής με την επιστήμη, τη φρόνηση, το νου, τη σοφία και την υπόληψη

Ολοκληρώνοντας το πρώτο βιβλίο από τα «Ηθικά Μεγάλα» ο Αριστοτέλης επαναλαμβάνει το αδύνατο της εκπλήρωσης των αρετών χωρίς την προϋπόθεση του ορθού λόγου. Ο ορθός λόγος επισφραγίζει την ενάρετη πράξη καθιστώντας την αποτέλεσμα επιλογής και προτίμησης, δηλαδή ενέργειας που κινείται στο χώρο του συνειδητού. Μια πράξη που δε συνοδεύεται από το φιλτράρισμα του ορθού λόγου, ακόμη κι αν πραγματώνει την αρετή, δεν μπορεί να λέγεται ενάρετη, αφού αναγκαστικά θα οφείλεται στο τυχαίο ή στο ενστικτώδες.

 

Όμως, η διαπίστωση αυτή επιφέρει ερωτήματα: «Είπαμε και για την καθεμία από αυτές» (εννοείται τις αρετές) «ότι αν ενεργούμε κατά τον ορθό λόγο και πράττουμε το άριστο, τότε τούτο ακριβώς, το να ενεργούμε δηλαδή κατά τον ορθό λόγο, είναι όμοιο με το να έλεγε κανείς ότι η υγεία θα εξασφαλιζόταν με βεβαιότητα αρκεί να στρεφόταν κανείς σε ό,τι υγιεινό. Σίγουρα, ένας ισχυρισμός τέτοιου είδους είναι ασαφής, και θα μου πει κανείς: “και ποιο είναι το υγιεινό· ξεκαθάρισέ το μας”. Έτσι και με το λόγο: τι είναι ο λόγος, και ποιος είναι ο ορθός λόγος;» (1196b 34.1).

 

Η αναγκαιότητα της τελικής διερεύνησης του ορθού λόγου δεν μπορεί παρά να οδηγήσει στα μέρη της ψυχής που τον αφορούν: «Καταρχήν ίσως είναι αναγκαίο να προβούμε σε διακρίσεις σχετικά με το μέρος της ψυχής στο οποίο εντοπίζεται ο λόγος. Όσον αφορά την ψυχή είπαμε ότι το ένα μέρος της έχει λόγο, ενώ το άλλο μέρος της είναι άλογο· το λογικό μέρος της ψυχής διαιρείται σε δύο μέρη: στο βουλευτικόν και στο επιστημονικόν» (1196b 34.2-34.3).

 

Η διαφορά ανάμεσα στο βουλευτικό και το επιστημονικό μέρος της ψυχής εντοπίζεται στο ότι το βουλευτικό σχετίζεται περισσότερο με τα αισθητά, ενώ το επιστημονικό με τη νόηση και τη γνώση: «Άλλο το νοητό, άλλο το αισθητό (αυτά τα δύο τα γνωρίζουμε με την ψυχή)· οπότε, άλλο θα είναι το μέρος της που έχει ως αντικείμενό του τα αισθητά κι άλλο τα νοητά· Το βουλευτικόν και προαιρετικόν, τώρα, έχει να κάνει με τα αισθητά, τα οποία υπόκεινται σε μεταβολή, και γενικώς με όσα εντάσσονται στη διαδικασία της φθοράς και της γένεσης. Διότι βουλευόμαστε {σκεφτόμαστε και αποφασίζουμε} σχετικά με όσα είναι στο χέρι μας, να τα πράξουμε ή να μην τα πράξουμε κατά την προαίρεσή μας· με αυτά έχει να κάνει η σκέψη και η έλλογη επιλογή ανάμεσα στο να τα πράξουμε ή όχι· αυτά είναι αισθητά και ενταγμένα στη διαδικασία της μεταβολής. Άρα το προαιρετικόν μέρος της ψυχής έχει να κάνει με τον λόγο πραγμάτων αισθητών» (1196b 34.5-6).

Από την άλλη, είναι φανερό ότι το επιστημονικό μέρος έχει να κάνει με τις αιώνιες αλήθειες της επιστήμης και της φιλοσοφίας, τις αλήθειες που δεν επηρεάζονται ούτε από το χρόνο ούτε από το συμφέρον ούτε από τις ανάγκες της στιγμής. Το ζήτημα όμως περιπλέκεται: «Εφόσον έχουν γίνει οι προηγούμενες διακρίσεις, πρέπει τώρα να αναφερθούμε στο θέμα του αληθούς (η έρευνά μας στρέφεται στο αληθές και αυτό αναζητά)· υπάρχει η επιστήμη, η φρόνησις, ο νους, η σοφία, η υπόληψις· πώς σχετίζεται με το καθένα από τούτα η αλήθεια;» (1196b 34.7).

 

Αναφορικά με την επιστήμη τα πράγματα είναι απολύτως ξεκάθαρα: «Η επιστήμη έχει να κάνει με το επιστητό, και αυτό πασχίζει να το προσεγγίσει μέσω της απόδειξης και του λόγου» (1196b 34.8).

 

Είναι φανερό ότι η επιστήμη καλείται να ερμηνεύσει όλα τα πεδία που απασχολούν ον άνθρωπο, καθώς και τη λειτουργία της φύσης αποκαλύπτοντας τους νόμους που τη διέπουν. Οι αλήθειες που ερευνά είναι αιώνιες και η επίκληση του ορθού λόγου αφορά την πιο αυστηρή του εκδοχή, καθώς στη μελέτη αυτών των πραγμάτων δεν υπάρχει χώρος ούτε για το ενστικτώδες ούτε για το τυχαίο. Οι απόψεις πρέπει να τεκμηριώνονται με απόλυτη επάρκεια και οι όποιες υποθέσεις προκύψουν οφείλουν να στηρίζονται στη λογική των όσων ήδη έχουν αποδειχθεί. Οτιδήποτε άλλο είναι αυθαίρετο κι ως εκ τούτου (επιστημονικώς) αβάσιμο.

 

Η φρόνηση, από την άλλη, αφορά τις καθημερινές αποφάσεις που καλείται να πάρει κανείς σύμφωνα με τις εκάστοτε συνθήκες που έχει να διαχειριστεί. Από αυτή την άποψη, γίνεται αντιληπτό ότι η φρόνηση δεν επιβάλλει πάντοτε τις ίδιες επιλογές, σαν να επρόκειτο για μια άκαμπτη επιστημονική αλήθεια, αλλά οφείλει να προσαρμοστεί στα διαρκώς εναλλασσόμενα δεδομένα: «Η φρόνησις έχει να κάνει με το τι πρέπει να πράξουμε, με θέματα τα οποία επιδέχονται είτε την προτίμησή μας είτε την αποφυγή μας, και είναι στο χέρι μας να τα πράξουμε ή όχι» (1197a 34.8).

 

Όμως, το ότι η φρόνηση απαιτεί τη διαρκή συμμόρφωση στις καταστάσεις οδηγώντας πολλές φορές σε διαφορετικές (ίσως και αντιφατικές) αποφάσεις για την επίτευξη του καλύτερου δυνατού (που καθορίζεται από τις συγκυρίες) δε σημαίνει ότι η ίδια, ως ιδιότητα, δεν αποτελεί μόνιμο στοιχείο του χαρακτήρα. Η φρόνηση αποτελεί εθισμό της ψυχής (δηλαδή μόνιμο στοιχείο) που καθιστά τον άνθρωπο άξιο να ακολουθεί τη λογική παίρνοντας τις πιο συμφέρουσες αποφάσεις: «… η φρόνησις θα είναι μία παγιωμένη κατάσταση της ψυχής (έξις), ικανή να προβαίνει σε συνειδητές επιλογές και να οδηγεί σε ενέργειες σχετικές με υποθέσεις που επιδέχονται το να ενεργήσει ο άνθρωπος ή να μην ενεργήσει· η φρόνησις προκρίνει εκείνες τις ενέργειες που συντείνουν άμεσα στο συμφέρον του ανθρώπου» (1197a 34.11-12).

 

Η φρόνηση είναι αρετή άλλα δεν μπορεί να ταυτιστεί με την επιστήμη, αφού είναι φανερό ότι εντάσσεται στο βουλευτικό μέρος της ψυχής. Προϋποθέτει τη λογική με τη σημασία των καθημερινών αποφάσεων κι όχι με την έννοια της αναζήτησης των αναλλοίωτων επιστημονικών αξιωμάτων. Ο Αριστοτέλης αναφέρει: «… η φρόνησις είναι αρετή και όχι επιστήμη –έτσι θεωρείται τουλάχιστον– διότι οι φρόνιμοι επαινούνται, και ο έπαινος έχει να κάνει με την αρετή· ύστερα, υπάρχει για κάθε επιστήμη κάποια αρετή της, ενώ για την φρόνησιν δεν υπάρχει κάποια αρετή της, αλλά φαίνεται ότι η ίδια αποτελεί αρετή» (1197a 34.12).

Στο ζήτημα της ένταξης της φρόνησης στις αρετές ο Αριστοτέλης θα επιμείνει περισσότερο: «Ίσως κανείς να προβάλει την απορία: είναι η φρόνηση αρετή ή δεν είναι; Από τα ακόλουθα θα φανεί ότι οπωσδήποτε είναι αρετή. Αν, λοιπόν, η δικαιοσύνη και η ανδρεία και οι υπόλοιπες αρετές έχουν την ιδιότητα της αρετής για το λόγο πρώτον ότι πράττουν τα καλά και δεύτερον ότι κερδίζουν τον έπαινο, τότε είναι φανερό ότι και η φρόνηση ανήκει σε αυτά που κερδίζουν τον έπαινο και ότι εντάσσεται στον κατάλογο των αρετών. Εξήγηση: προς αυτά ακριβώς που η ανδρεία μάς παρωθεί να πράξουμε, προς τα ίδια μάς σπρώχνει και η φρόνηση» (1198a 34.27).

 

Το συμπέρασμα προκύπτει αβίαστα: «Γενικώς, όπως ακριβώς προστάζει η φρόνηση, έτσι ενεργεί με τη σειρά της και η ανδρεία· ώστε, αν η ανδρεία είναι επαινετή για το λόγο ότι πράττει ό,τι τυχόν της προστάξει η φρόνηση, τότε σίγουρα και η φρόνηση θα είναι απολύτως επαινετή και μια ολοκληρωμένη αρετή» (1198a 34.27).

 

Η φρόνηση είναι η βάση, η αφετηρία από την οποία ξεπηδούν όλες οι άλλες αρετές. Η ανδρεία δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς τη φρόνηση. Ο άφρων δεν μπορεί να είναι ανδρείος. Το μόνο που μπορεί να επιδείξει είναι η θρασύτητα που ξεπηδά από την αφροσύνη του.

 

Ο Αριστοτέλης παρομοιάζει τη σχέση της φρόνησης με τις άλλες αρετές με εκείνη του αρχιτεχνίτη με τον οικοδόμο: «Το ζήτημα αν η φρόνηση συνδέεται ή όχι με την πράξη, μπορεί κανείς να το δει ως εξής: να δει καλά τι συμβαίνει με τις επιστήμες-τέχνες, π.χ. με την οικοδομική. Στην οικοδομική, λοιπόν, υπάρχει –έτσι λέμε– ένας που αποκαλείται αρχιτεχνίτης και ένας που τον βοηθά, οικοδόμος· ο τελευταίος χτίζει την οικεία. Αλλά ο αρχιτεχνίτης, όσο ο οικοδόμος χτίζει, είναι και ο ίδιος δημιουργός της οικίας. Άρα και ο αρχιτεχνίτης θα δημιουργεί κάτι, αυτό ακριβώς που δημιουργεί και ο βοηθός του» (1198a 14.28).

 

Ο συσχετισμός με τις αρετές είναι απολύτως προφανής: «Αν, λοιπόν, συμβαίνει το ίδιο και στην περίπτωση των αρετών, πράγμα φυσικό και εύλογο, τότε και η φρόνηση θα συνδέεται με την πράξη. Διότι όλες οι αρετές συνδέονται με την πράξη, και η φρόνηση λειτουργεί σαν να είναι ο αρχιτεχνίτης τους, αφού κατά την προσταγή της ενεργούν οι αρετές και οι φορείς τους· συνεπώς, εφόσον οι αρετές συνδέονται με την πράξη, τότε και η φρόνηση συνδέεται με την πράξη» (1198b 34.29).

Συνεχίζοντας τη διερεύνηση των εννοιών που σχετίζονται με τη λογική ο Αριστοτέλης θα αναφερθεί συνοπτικά σε αυτό που ονομάζει «νου»: «Ο νους έχει να κάνει με τις αρχές των αντικειμένων της νόησης και των υπαρκτών· η επιστήμη, βέβαια, έχει να κάνει με ό,τι αποδεδειγμένα υπάρχει, αλλά οι αρχές είναι αποδεκτές· άρα με τις αρχές δεν έχει να κάνει η επιστήμη αλλά ο νους» (1197a 34.13).

 

Ο διαχωρισμός της επιστήμης από τις αρχές σηματοδοτεί τη διάκριση των δεδομένων από το αντικείμενο της μελέτης. Οι αρχές είναι τα από θέση αρχής αποδεκτά, τα οποία η επιστήμη θα ερμηνεύσει. Το ότι η πέτρα πηγαίνει προς τα κάτω είναι η αρχή και φυσικά γίνεται αντιληπτό με τις αισθήσεις που τρέφουν τη νόηση. Τα υπόλοιπα είναι δουλειά της επιστήμης.

 

Θα λέγαμε ότι ο συνδυασμός της επιστήμης και του νου επιφέρει τη σοφία, η οποία (προφανώς) είναι ο εκφραστής της ύψιστης γνώσης: «Η σοφία απαρτίζεται από επιστήμη και νουν· διότι έχει να κάνει τόσο με τις αρχές όσο και με όσα αποδεικνύονται βάσει των αρχών και τα οποία αποτελούν αντικείμενο της επιστήμης· στο βαθμό που έχει να κάνει με τις αρχές, η σοφία μετέχει του νου, ενώ στο βαθμό που έχει να κάνει με ό,τι έπεται των αρχών και υπάρχει αποδεδειγμένα, η σοφία μετέχει της επιστήμης. Οπότε γίνεται φανερό ότι η σοφία απαρτίζεται τόσο από τον νουν όσο και από την επιστήμη, και κατά προέκταση έχει να κάνει με αυτά ακριβώς με τα οποία έχουν να κάνουν ο νους και η επιστήμη» (1197a 34.14).

 

Και βέβαια, η σοφία δεν πρέπει να ταυτίζεται με τη φρόνηση: «Διότι η σοφία, από τη μία, έχει να κάνει με τα υπαρκτά που η ύπαρξή τους είναι αποδεδειγμένη και τα οποία δεν επιδέχονται καμία μεταβολή· η φρόνησις, από την άλλη, δεν έχει να κάνει με αυτά αλλά με τα υπαρκτά που υπόκεινται σε μεταβολή. Τι εννοώ; Π.χ., η ευθεία, η καμπυλότητα, η κοιλότητα και τα παρόμοιά τους είναι πάντα αυτό που είναι, ενώ τα συμφέροντα στερούνται του γνωρίσματος της σταθερότητας και μεταβάλλονται, και τώρα κάτι είναι συμφέρον και αύριο δεν είναι, και για τον ένα είναι συμφέρον και για τον άλλο δεν είναι, και έτσι μεν συμφέρει αλλά αλλιώς δε συμφέρει. Με τα συμφέροντα έχει να κάνει η φρόνησις, ενώ η σοφία όχι. Άρα, άλλο φρόνησις, άλλο σοφία» (1197a 34.16 και 1197b 34.16).

Όσο για τον αν η σοφία αποτελεί αρετή ή όχι, ο Αριστοτέλης είναι ξεκάθαρος: «Με τα ακόλουθα θα γίνει φανερό ότι η σοφία είναι αρετή· θα φανεί ακριβώς μέσω της φρονήσεως. Διότι με δεδομένα, πρώτον, ότι η φρόνηση είναι αρετή –έτσι λέμε– του μέρους της ψυχής που στερείται λόγου, και δεύτερον ότι η φρόνηση είναι κατώτερη της σοφίας (διότι έχει να κάνει με κατώτερα: η σοφία έχει να κάνει με το αιώνιο και θείο –έτσι λέμε–, ενώ η φρόνηση με το συμφέρον στον άνθρωπο), αν λοιπόν, το κατώτερο είναι αρετή, τότε σίγουρα και εύλογα και το ανώτερο είναι αρετή» (1197b 34.17).

 

Αυτό που μένει είναι η διερεύνηση της σχέσης σοφίας και φρόνησης. Το γεγονός  ότι όλες οι αρετές εδράζονται στη φρόνηση και ενεργοποιούνται από αυτή (σύμφωνα με τη σχέση οικοδόμου-αρχιτεχνίτη) δεν πρέπει να ερμηνευτεί σαν κυριαρχία της φρόνησης μέσα στην ψυχή: «Φαντάζει απίθανο να κυβερνά η φρόνηση ακόμη και τα ανώτερά της· τη σοφία π.χ., δεν την κυβερνάει. Πάντως, λένε ότι η φρόνηση φροντίζει τα πάντα, και έχει τον πρώτο λόγο στις προσταγές» (1198b 34.30).

 

Για να περιγράψει τη σχέση σοφίας-φρόνησης ο Αριστοτέλης φέρνει το παράδειγμα των σχέσεων του οικονόμου-διαχειριστή («επίτροπου») του σπιτιού με τον αφέντη: «Ο επίτροπος είναι κύριος των πάντων και διοικεί τα πάντα· αλλά δε φτάνει να είναι και ο ηγέτης των πάντων, απλά δίνει τη δυνατότητα στον αφέντη του να έχει ελεύθερο χρόνο ώστε χωρίς περισπάσεις να μείνει αδέσμευτος από τις αναγκαίες δουλειές και να ασχοληθεί με οτιδήποτε καλό και ταιριαστό σ’ αυτόν. Έτσι ακριβώς και η φρόνηση είναι σαν ένας επίτροπος της σοφίας, και της δίνει τη δυνατότητα και την άνεση να ασχοληθεί με το έργο της, που δεν είναι άλλο από το να ελέγχει και να σωφρονίζει τα πάθη» (1198b 34.31-32).

 

Ο συσχετισμός της σοφίας με την καταπολέμηση των παθών δεν μπορεί παρά να σηματοδοτεί το αλληλένδετο της γνώσης με την κατάκτηση της ηθικής αρετής. Σε τελική ανάλυση και η σοφία ανήκει στις αρετές. Από αυτή την άποψη το ανθρωπιστικό περιεχόμενο της σοφίας (δηλαδή του νου και της επιστήμης) κρίνεται αδιαπραγμάτευτο.

 

Η γνώση που τίθεται στην υπηρεσία του κακού δεν μπορεί να ανήκει στις αρετές. Κατά συνέπεια δεν μπορεί να έχει καμία σχέση με τη σοφία. Γι’ αυτό η φρόνηση τίθεται ως οικονόμος-αρχιυπηρέτης της. Η φρόνηση εξασφαλίζει την πορεία της σοφίας που έχει να κάνει με την πραγμάτωση της αρετής. Από κει και πέρα, η σοφία μπορεί απερίσπαστη να κάνει το έργο της.

 

Κι ακριβώς αυτή είναι η διαφορά της φρόνησης με την επιτηδειότητα: η φρόνηση υπηρετεί το συμφέρον με γνώμονα αποκλειστικά την αρετή, ενώ η επιτηδειότητα (επιδιώκοντας επίσης το συμφέρον) μπορεί να μεταχειριστεί και ανέντιμες μεθοδεύσεις. Αυτός που ωφελείται καταπατώντας την αρετή δεν είναι φρόνιμος αλλά επιτήδειος: «Η επιτηδειότητα δεν είναι φρόνηση ούτε ο επιτήδειος είναι φρόνιμος· ισχύει το αντίστροφο: ο φρόνιμος είναι επιτήδειος· αυτός είναι και ο λόγος που η επιτηδειότητα λειτουργεί τρόπον τινά ως συνεργός της φρονήσεως. Αλλά επιτήδειος ονομάζεται και ένας άνθρωπος κακός που θεωρείται ότι ήταν μεν επιτήδειος, όχι όμως και φρόνιμος άνθρωπος» (1197b 34.19 και 34.20).

Η έννοια του συμφέροντος είναι κοινή και στη φρόνηση και στην επιτηδειότητα. Γι’ αυτό ο φρόνιμος είναι αναγκαστικά κι επιτήδειος, γιατί θα πετύχει τη συμφέρουσα πράξη κρίνοντας με λογική τα δεδομένα της κατάστασης στην οποία βρίσκεται. Το αντίθετο όμως δεν ισχύει. Ο κλέφτης που υπηρετεί το συμφέρον του κλέβοντας δεν είναι φρόνιμος, ακόμη κι αν καταφέρει να μην τον πιάσουν ποτέ: «Γνώρισμα του φρονίμου και της φρονήσεως είναι η έφεση προς το άριστο και η τάση τους να το προκρίνουν και να το πραγματώνουν πάντα· αντίθετα, γνώρισμα της επιτηδειότητας και του επιτήδειου είναι να βρουν το οτιδήποτε, και από πού μπορεί να προκύψει, και πώς ακριβώς μπορεί να γίνει αυτό. Έτσι, λοιπόν, με αυτά σχετίζεται ο επιτήδειος και με αυτά έχει να κάνει» (1197b 34.20).

 

Η φρόνηση περισσότερο μπορεί ταυτιστεί με τη σύνεση, δηλαδή την αντιληπτική δυνατότητα του ανθρώπου, την ικανότητα να κατανοεί τα πράγματα και τον περίγυρό του: «Η αντιληπτική ικανότητα-σύνεσις έχει να κάνει με ό,τι έχει να κάνει και η φρόνηση, δηλαδή με τις ανθρώπινες πράξεις. Διότι ο άνθρωπος με αντίληψη χαρακτηρίζεται τέτοιος επειδή μπορεί να σκέφτεται και να αποφασίζει, καθώς και να κρίνει και να βλέπει κάτι ορθά· η κρίση του, όμως, σχετίζεται και έχει να κάνει με ζητήματα μικρά. Η αντιληπτική ικανότητα-σύνεσις, λοιπόν, και αυτός που την έχει είναι ένα τμήμα της φρονήσεως και του φρονίμου, και πάει μαζί με τη φρόνηση και τον φρόνιμο· δεν μπορείς να ξεχωρίσεις τον άνθρωπο με αντίληψη από τον φρόνιμο άνθρωπο» (1197b 34.18).

 

Όσο για την υπόληψη, το τελευταίο στοιχείο που λειτουργεί για την εύρεση της αλήθειας, ο Αριστοτέλης γράφει: «Η υπόληψις, τώρα, έχει να κάνει με όσα μας προβληματίζουν και τείνουμε τόσο να βεβαιώσουμε την ύπαρξή τους όσο και να την αρνηθούμε» (1197a 34.15).

 

Το δεδομένο ότι η υπόληψη σχετίζεται με την ατομική κρίση της αποδοχής ή της άρνησης για την ύπαρξη κάποιου πράγματος καταδεικνύει ότι (προφανώς) αφορά ζητήματα που δεν άπτονται χειροπιαστής αποδείξεως. (Το χειροπιαστά αποδεδειγμένο μόνο ένας τρελός θα μπορούσε να το αρνηθεί). Ασφαλώς αναφέρεται σε πεδία που η σοφία (δηλαδή η γνώση που προκύπτει από το νου και την επιστήμη) δεν έχει ακόμη τις κατάλληλες απαντήσεις.

 

Από αυτή την άποψη, θα έλεγε κανείς ότι όσο διευρύνεται το πεδίο της σοφίας δίνοντας τεκμηριωμένες απαντήσεις στα ερωτήματα, τόσο συρρικνώνεται ο χώρος της υπόληψης. Σε κάθε περίπτωση, όμως, είναι αδύνατο να εκμηδενιστεί. Ο άνθρωπος πάντοτε θα έχει αναπάντητα ερωτήματα και θα μπαίνει στο δίλημμα αν πρέπει να πιστέψει ή να αρνηθεί την ύπαρξη του ενός ή του άλλου πράγματος. Το ζήτημα της ύπαρξης του θεού είναι ίσως το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα.

 

Αυτό που μένει είναι ο λόγος της διερεύνησης όλων των εννοιών που αφορούν τη λογική και την ανεύρεση της αλήθειας σε ένα έργο που εξετάζει την ηθική αρετή και την αρμονική συνύπαρξη των ανθρώπων μέσα στην πόλη. Ο Αριστοτέλης θα απαντήσει ως εξής: «Ενδέχεται κάποιος να απορήσει και να παραξενευτεί γιατί κάνουμε λόγο περί σοφίας, ενώ το θέμα μας είναι τα ήθη και ενώ πραγματευόμαστε ένα ζήτημα κοινωνικής συμβίωσης. Καταρχήν ίσως να μην είναι άσχετη η έρευνα της σοφίας, δεδομένου ότι αυτή, όπως είπαμε, είναι μία αρετή. Ύστερα, είναι γνώρισμα του φιλοσόφου να διευρύνει την έρευνά του και σε περιφερειακά ζητούμενα, τα οποία όμως συνυπάρχουν με το πρωτεύον ζήτημα. Και είναι ανάγκη, μια και κάνουμε λόγο για τα μέρη της ψυχής, να μιλήσουμε για όλα τα μέρη· και η σοφία εντάσσεται, επίσης, στην ψυχή· ώστε μια και μιλάμε για κάτι που σχετίζεται με την ψυχή, δεν είναι άσχετος με το θέμα μας ο λόγος» (1197b 34.21-22).

 

Αριστοτέλης, Ηθικά Μεγάλα

Ο φαύλος κύκλος της χαμηλής αυτοεκτίμησης

Αυτοεκτίμηση είναι οι σκέψεις, η στάση, οι αντιλήψεις, οι προσδοκίες και τα συναισθήματα που έχω για τον εαυτό μου, γι’ αυτό που είμαι, γι’ αυτά που μπορώ να κάνω, για το πώς νομίζω ότι με βλέπουν οι άλλοι.

Μπορεί να νιώθουμε ικανοποίηση από τις επαγγελματικές μας επιδόσεις, ωστόσο να μας διακατέχουν βαθιές συναισθηματικές ελλείψεις στον τρόπο με τον οποίο συνδεόμαστε με το άλλο φύλο. Μάλιστα, μια τέτοια συναισθηματική έλλειψη μπορεί να μας κάνει να υπερλειτουργούμε στον επαγγελματικό τομέα, προκειμένου να αντλήσουμε την αυτοεκτίμηση που μας λείπει από τις διαπροσωπικές μας δεξιότητες.

Η αυτοεκτίμηση καθοδηγεί τη συμπεριφορά μας σχεδόν με έναν τυφλό τρόπο. Ο άνθρωπος με υψηλή αυτοεκτίμηση συνήθως έχει θετική στάση απέναντι στη ζωή, αποδέχεται τον εαυτό του, παίρνει αποφάσεις με την απαραίτητη σιγουριά, η εικόνα του για τον εαυτό του και τα πιστεύω του δεν πλάθονται από τρίτους, θέτει ψηλούς στόχους και βλέπει τον εαυτό του ως καθοδηγητή στη θετική έκβαση των πραγμάτων που αναμένει να έχει στη ζωή του.

Αντίθετα, αυτός που έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση τείνει να έχει μη διεκδικητική συμπεριφορά, βυθίζεται σε αρνητικούς εσωτερικούς διαλόγους, κυριαρχείται από μόνιμο άγχος και αυτοαμφισβήτηση, δυσκολεύεται να πάρει αποφάσεις, επηρεάζεται εύκολα, αποφεύγει να θέτει στόχους για να μην αποτύχει και μπορεί να εμπλέκεται σε παθολογικές σχέσεις που καταλήγουν να τον κάνουν να νιώθει αδύναμος.

Ο μηχανισμός της «αυτοεκπληρούμενης προφητείας» αρχίζει να τον καθοδηγεί: μια εικαζόμενη ανεπάρκεια μπορεί να μετατραπεί σε πραγματική! Παγιδεύεται σε έναν φαύλο κύκλο που γεννά καθημερινές χειμαρρώδεις αρνητικές σκέψεις, με αποτέλεσμα να μην επιτρέπει στον εαυτό του να αμφισβητήσει τις αδυναμίες του. Με άλλα λόγια, η χαμηλή αυτοεκτίμηση θρέφει μια παθητική και αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, η οποία με τη σειρά της ύπουλα πείθει τον άνθρωπο για την αναξιότητά του.

Οι γονείς που απορρίπτουν το παιδί, που αδυνατούν να το αποδεχθούν γι’ αυτό που είναι, που το μαθαίνουν ότι η αυτοαξία εξαρτάται μόνον από την επιτυχία, δεν επιτρέπουν στο παιδί να λάβει την απαραίτητη για το ίδιο επιβράβευση και ασφάλεια.

Αντίστοιχα, ένα παθολογικά υπερπροστατευτικό περιβάλλον μπορεί να παρεμποδίσει το παιδί να αυτονομηθεί και να νιώσει μέσα του δυνατό. Φυσικά, πολλά παιδιά που έχουν μεγαλώσει σε αντίξοα ή ευνουχιστικά περιβάλλοντα έχουν καταφέρει να ορίσουν την ταυτότητα τους έξω από αυτά, υπερβαίνοντας το τραύμα.

Τη ματαιωμένη μας αυτοεκτίμηση είναι δυνατόν να τη χτίσουμε από την αρχή. Ας μην ξεχνάμε ότι η ευτυχία δεν είναι πάντα οφθαλμοφανής, αλλά δημιουργείται μέσα από αυτό που εμείς βλέπουμε. Από αυτά που επιλέγουμε να δούμε.

Περί Αθωότητας

Καλλιτέχνες και διανοούμενοι δίνουν τον δικό τους αφορισμό για την αθωότητα:

 

«Η αθωότητα είναι μία ακριβή υγεία της ψυχής. Αποτελεί καταφύγιο και παρηγοριά στους φριχτούς πόνους». -Φρανσουά Φενελόν

 

«Η δειλία του εραστή είναι ένδειξη της αθωότητάς του». -Ουίλιαμ Σαίξπηρ

 

«Ο Θεός είναι πολύ χειρότερος από το Κακό. Είναι η αθωότητα του Κακού». -Ζορζ Μπατάιγ

 

«Ούτε καν το λαμπρότερο μέλλον δεν μπορεί να αντισταθμίσει το γεγονός ότι δεν υπάρχουν δρόμοι που να οδηγούν πίσω σε αυτό που υπήρχε πριν -την αθωότητα της παιδικής ηλικίας ή την πρώτη φορά που ερωτευτήκαμε». -Τζο Νέσμπο

 

«Η αθωότητα δεν έχει ανάγκη από τίτλους. Είναι αξιοσέβαστη, είτε κουρέλια φορεί είτε και βασιλικά κρίνα». -Βίκτωρ Ουγκό

 

«Προτιμότερο να ξεφύγει ένας ένοχος, παρά να καταδικαστεί ένας αθώος». -Βολταίρος

 

«Μόνο ο ένοχος φοβάται να καθίσει στο εδώλιο του κατηγορουμένου. Για τον αθώο, αυτό μεταβάλλεται σε βήμα». -Εμίλ Οζιέ

 

«Υπάρχει μια αθωότητα στον θαυμασμό: αυτό συμβαίνει σε κάποιον που δεν έχει ακόμα συνειδητοποιήσει ότι μια μέρα μπορεί να τον θαυμάζουν». -Φρίντριχ Νίτσε

 

«Δεν θέλω να επαναλάβω την αθωότητά μου. Θέλω την ηδονή να τη χάσω ξανά». -Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ

 

«Κάθε ευτυχία είναι μια αθωότητα». -Μαργκερίτ Γιουρσενάρ

 

«Μου αρέσει να είμαι σε θέση να βλέπω μια αθωότητα στους ανθρώπους. Βλέπω πολλή ομορφιά στη νεολαία. Οι νέοι βρίσκονται σε εξέλιξη. Τα πρόσωπα και τα σώματά τους και τα μυαλά αλλάζουν συνεχώς. Είναι συναρπαστικό να το συλλαμβάνεις αυτό σε μια ταινία». -Μπερνάρντο Μπερτολούτσι

 

«Ό,τι κι αν γίνει, πάντα να κρατάτε την παιδική σας αθωότητα. Είναι το πιο σημαντικό πράγμα». -Φεντερίκο Φελίνι

 

«Κάθε πράξη εξέγερσης εκφράζει μια νοσταλγία για την αθωότητα και μια έκκληση προς την ουσία της ύπαρξης». -Αλμπέρ Καμύ

 

«Οι μόνοι που έσωσαν την αθωότητά τους ήταν αυτοί που σκοτώθηκαν νωρίς». -Χρόνης Μίσσιος

 

«Δεν υπάρχει αφροδισιακό σαν την αθωότητα». -Ζαν Μποντριγιάρ

 

«Η ατομικότητα είναι μάλλον σαν την αθωότητα: πρέπει να υπάρχει στο ασυνείδητο». -Λουί Κρόνενμπεργκ

 

«Έχουμε αφήσει η λεπίδα της αθωότητάς μας να θαμπώσει με την πάροδο του χρόνου, και μόνο στην αθωότητα θα βρείτε κάθε είδους μαγεία, κάθε είδους θάρρος». -Σον Πεν

«Η άγνοια δεν είναι αθωότητα, είναι αμαρτία». -Ρόμπερτ Μπράουνινγκ

 

«Η αθωότητα τις περισσότερες φορές είναι μια καλή τύχη και όχι αρετή». -Ανατόλ Φρανς

Η ευτυχία δεν είναι ένα τυχαίο γεγονός, αλλά βασίζεται στις επιλογές μας

Πάντα θεωρούσα ότι ήμουν ευτυχισμένος χάρη στα γονίδιά μου. Βέβαια, αυτό είναι κάτι που δεν συμβαίνει πάντα. Φυσικά, υπάρχουν μέρες που δεν νιώθω ευτυχισμένος και πολύ θα ήθελα να είμαι όσο πιο συχνά γίνεται. Όλοι αναρωτιούνται «ποιο είναι το μυστικό της ευτυχίας», αν και θα ήταν πιο σωστό να αναρωτηθούμε σε ποιο βαθμό θα μπορούσαμε να είμαστε ακόμη πιο ευτυχισμένοι, αφού ένα ποσοστό ευτυχίας το βιώνουμε ήδη. Δοκιμάστε να βαθμολογήσετε από το 1 μέχρι το 10 πόσο ευτυχισμένοι είστε αυτή την περίοδο της ζωής σας, και θα ανακαλύψετε ότι τα περιθώρια δεν τελειώνουν εδώ.

Ίσως σας φανεί παράξενο, αλλά το 50% της ευτυχίας μας βασίζεται στα γονίδιά μας. Κάποιοι άνθρωποι έχουν την προδιάθεση να είναι πιο ευτυχισμένοι και πιο αισιόδοξοι συγκριτικά με άλλους. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι το θέμα τελειώνει εκεί ή ότι δεν μπορείτε κι εσείς να γίνεται πιο ευτυχισμένοι. Αρκεί να το επιλέξετε. Έρευνες δείχνουν ότι το 40% της ευτυχίας μας οφείλεται στις επιλογές μας. Ας γίνουμε λοιπόν αισιόδοξοι και ας δούμε πώς μπορούμε να αναλάβουμε δράση.

Σε αυτό μπορεί να μας βοηθήσει η μελέτη που πραγματοποιήθηκε από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και αφορά στην ανάπτυξη των ενηλίκων. Πρόκειται για μια από τις πιο μακροχρόνιες μελέτες για την ευτυχία, η οποία ξεκίνησε από το 1938 και συμμετείχαν 724 άνδρες οι οποίοι παρακολουθούνταν από τότε που ήταν έφηβοι. Στη μελέτη συμπεριλαμβάνονταν άτομα με διαφορετικό οικονομικό και κοινωνικό status, όπως για παράδειγμα από από τις φτωχές συνοικίες της Βοστώνης μέχρι τις πλούσιες του Χάρβαρντ. Μάλιστα, ο Πρόεδρος John F. Kennedy ήταν μέρος της αρχικής ομάδας.

Οι ερευνητές συγκέντρωσαν διάφορες πληροφορίες σχετικά με την υγεία τους και κάθε 2 χρόνια ζητούσαν από τους συμμετέχοντες πληροφορίες για τη ζωή τους, καθώς και για την ψυχική και συναισθηματική τους κατάσταση. Μάλιστα, έκαναν ερωτήσεις και σε μέλη της οικογένειάς τους. Οι επιστήμονες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι υπήρχαν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και νοοτροπίες που σχετίζονταν με αυξημένα επίπεδα ευτυχίας και αφορούσαν όλους τους συμμετέχοντες.

Τι μπορούμε να αποφεύγουμε και τι να κρατάμε στη ζωή μας

Σύμφωνα με παρατηρήσεις του επικεφαλής της έρευνας δρος Robert Waldinger, οι άνθρωποι καθώς μεγαλώνουν επικεντρώνονται περισσότερο σε όσα είναι σημαντικά και δεν ασχολούνται με πράγματα ήσσονος σημασίας όπως έκαναν σε μικρότερη ηλικία. Γενικά, οι ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας έχουν την τάση να αποφεύγουν τις αποτυχίες του παρελθόντος, διότι συνειδητοποιούν πλέον ότι η ζωή είναι μικρή. Έτσι, είναι πιο πιθανό να δώσουν μεγαλύτερη προσοχή σε όσα τους κάνουν ευτυχισμένους.

Γιατί λοιπόν να μην κάνετε κι εσείς το ίδιο; Σκεφτείτε ποια χόμπι σας αρέσουν και σας κάνουν ευτυχισμένους. Υπάρχει κάτι που σας εμποδίζει να τα ξαναρχίσετε; Σκεφτείτε τι κάνατε στην παιδική σας ηλικία ή όταν ήσασταν πιο νέοι: να τραγουδάτε, να παίζετε παιχνίδια, να έχετε κάποιες δραστηριότητες; Ο δρ Waldinger τονίζει: «Οι μεγαλύτεροι άνθρωποι έχουν περισσότερες ευκαιρίες να ξανασχοληθούν με δραστηριότητες που συνδέουν με την ευτυχία». Ευκαιρία λοιπόν και για εσάς να ξαναρχίσετε να συμμετέχετε σε μια χορωδία, να γραφτείτε σε μια σχολή χορού, να παίξετε γκολφ ή να κάνετε ό,τι άλλο σας δίνει ευχαρίστηση».

Διατηρήστε στενές σχέσεις με τους γύρω σας

Σύμφωνα με τη μελέτη του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, υπάρχει ισχυρή σύνδεση ανάμεσα στην ευτυχία και τις στενές διαπροσωπικές σχέσεις, όπως αυτές που έχουμε με τους συζύγους, την οικογένεια, τους φίλους και τον κοινωνικό μας κύκλο. «Οι προσωπικές σχέσεις δημιουργούν πνευματική και συναισθηματική διέγερση, με αποτέλεσμα να ανεβαίνει η διάθεσή μας. Αντιθέτως, όταν απομονώνεται κανείς, αποδυναμώνεται ψυχικά», λέει ο δρ Waldinger. Αυτός είναι ένας σοβαρός λόγος να επικεντρωθείτε στις θετικές σχέσεις και να διώξετε τους τοξικούς ανθρώπους από τη ζωή σας ή, αν δεν μπορείτε να το αποφύγετε, τουλάχιστον να μειώσετε τις αλληλεπιδράσεις σας με αυτούς.

Αν θέλετε να αποκτήσετε πιο έντονη κοινωνική ζωή, σκεφτείτε μια δραστηριότητα που σας αρέσει και ασχοληθείτε εθελοντικά. Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο διαδίκτυο στις 19 Μαΐου 2019 από την BMJ Open, ανέφερε ότι το συγκεκριμένο όφελος ήταν μεγαλύτερο σε άτομα ηλικίας από 45 ως 80 ετών και άνω. Υπάρχουν πολλές πιθανότητες να γνωρίσετε ανθρώπους που έχουν ίδια ενδιαφέροντα με εσάς.

Επίσης, ο εθελοντισμός δίνει την αίσθηση ύπαρξης ενός σκοπού στη ζωή σας, κι αυτό με τη σειρά του σας κάνει πιο ευτυχισμένους. Αν ψάξετε στην περιοχή στην οποία μένετε, σίγουρα θα βρείτε κάτι που να σας ενδιαφέρει. Είναι στο χέρι σας να γίνετε πιο ευτυχισμένοι παίρνοντας αποφάσεις και αλλάζοντας τις συνήθειές σας.

Υπάρχουν μοίρες που τις προκαλεί κανείς και που προσαρμόζονται σε αυτόν

Τα ευέλικτα άτομα έχουν την ικανότητα να προσαρμόζονται στον μέσο όρο κι έπειτα να μεταστρέφουν τις συνθήκες υπέρ τους για να επιτύχουν τους στόχους τους, όπως ο παλαιστής του τζούντο που κατευθύνει τη δύναμη του αντιπάλου του προς ίδιον όφελος. Θα φέρουμε ένα παράδειγμα που απαντάται σε διάφορα λαϊκά παραμύθια: τον αγώνα ανάμεσα στο νερό, τον βράχο και το σπαθί.

Τα δύο τελευταία πίστευαν ότι μπορούσαν να νικήσουν το νερό επειδή το σπαθί θα το τραυμάτιζε, θα το χώριζε στα δύο, όπως χωρίζει οποιοδήποτε πράγμα, ενώ ο βράχος ήξερε ότι θα έπεφτε πάνω στο νερό και θα το κατέστρεφε. Ωστόσο ούτε ο βράχος μπορεί να πληγώσει το νερό, απλώς το κάνει να παρεκκλίνει της πορείας του, ούτε το σπαθί, όσο και να βυθίσει τη λεπίδα του μες στο νερό, δεν το χωρίζει στα δύο. Το νερό προσαρμόζεται, τυλίγει το σπαθί, δεν παύει να ρέει και μπορεί, αντίθετα, να διαβρώσει αυτό τον βράχο και να κάνει το σπαθί να σκουριάσει και να μην κόβει.

Η υπομονή, η ηρεμία και η δυνατότητα προσαρμογής είναι ισχυρότερα όπλα. Το μαλακό -το νερό- αγκαλιάζει, ενώ το σκληρό – ο βράχος- αποδιώχνει. Μπορεί μια αιχμηρή πέτρα να είναι απειλητική, αλλά, όταν το νερό εισχωρήσει στις σχισμές της και παγώσει, θα την κάνει κομμάτια, η πέτρα θα σπάσει.

Ο δρόμος μας μπορεί να μας οδηγήσει σε πολλά μέρη, αλλά για να μάθουμε γι’ αυτά, χρειάζεται να είμαστε σαν το νερό, να προσαρμοζόμαστε στην κοίτη των γεγονότων. Δεδομένου ότι ο κόσμος ποτέ δε θα προσαρμοστεί σ’ εμάς, οφείλουμε να είμαστε ευέλικτοι σαν το μπαμπού, που λυγίζει με τον άνεμο αλλά δε σπάει.

Κάθε φορά που ένα ποτάμι περνάει από έναν τόπο μαζεύει στην κοίτη του ό,τι έχει ζήσει σε αυτόν τον τόπο, όλα όσα έχουν συμβεί. Αυτά το πλουτίζουν. Με τον ίδιο τρόπο, ό,τι συναντάμε στον δρόμο μας μας τρέφει και μας προσφέρει σοφία, πάντα και εφόσον δεν θέλουμε να το καταστρέψουμε, να το καθυποτάξουμε ή να το περιφρονήσουμε.

Σε πολλές σχέσεις, ένα από τα μέλη του ζευγαριού ή και τα δύο προσπαθούν να αλλάξουν τον άλλο, να τον σμιλέψουν ώστε να γίνει κάτι που δεν είναι. Το μυστικό των ευτυχισμένων ζευγαριών, όπως και κάθε είδους διαπροσωπικής σχέσης, είναι το να αθροίζουν ελευθερίες. Το πεπρωμένο μας το φτιάχνουμε με τη φαντασία μας και με τις πρωτοβουλίες μας, άλλα κάθε πράξη μας χρειάζεται να είναι κομμένη και ραμμένη στα μέτρα των μεταβλητών συνθηκών.

Πρέπει να παρατηρούμε και να αντιλαμβανόμαστε πρώτα και μετά να πράττουμε.

Πώς σκέπτονται οι νικητές στη ζωή

Οι νικητές στη ζωή σκέπτονται διαρκώς φράσεις που ξεκινούν με “Μπορώ”, “Θα το κάνω”, “Είμαι”.

Οι χαμένοι, από την άλλη πλευρά, συγκεντρώνουν τις σκέψεις τους σε αυτά που έπρεπε να είχαν κάνει ή αυτά που δεν έκαναν.

Αν δεν είμαστε ικανοποιημένοι από τις επιδόσεις μας, πρέπει πρώτα να αλλάξουμε το τοπίο.

Ερευνητές σε θέματα καρκίνου στο Βασιλικό Κολέγιο του Λονδίνου εκπόνησαν μια μακροχρόνια έρευνα σε πενήντα επτά θύματα καρκίνου τον μαστού, τα οποία υποβλήθηκαν σε μαστεκτομή. Διαπίστωσαν ότι επτά στις δέκα γυναίκες “με μαχητικό πνεύμα” ζούσαν δέκα χρόνια αργότερα, ενώ τέσσερις στις πέντε γυναίκες, “που αισθάνθηκαν απόγνωση” όταν έγινε η διάγνωση, είχαν πεθάνει.

Η μελέτη της ελπίδας και του τρόπου με τον οποίο επιδρά στην υγεία ονομάζεται ψυχονευροανοσολογία. Το Ιατρικό Κέντρο του Harborvίew στο Σηάτλ εκπονεί έρευνες στον τομέα αυτόν, και τα ευρήματά του ενισχύουν τα συμπεράσματα των ερευνητών του Βασιλικού Κολεγίου τον Λονδίνου. Σε μια διετή έρευνα σε ασθενείς με εγκαύματα, η ερευνητική ομάδα του Harborview ανακάλυψε ότι οι ασθενείς που έδειξαν θετική στάση ανάρρωσαν ταχύτερα από εκείνους που κρατούσαν αρνητική.

Βάζω νέες βάσεις σημαίνει: Ίσως να μην μπορώ να αλλάξω τον κόσμο που βλέπω γύρω μου, αλλά μπορώ να αλλάξω τον τρόπο που εγώ βλέπω τον κόσμο μέσα μου.

Καθώς προσπαθείτε να αλλάξετε τρόπο σκέψης, ξεκινήστε αμέσως αλλάζοντας συμπεριφορά. Αρχίστε να παίζετε τον ρόλο του ανθρώπου που θα θέλατε να είστε. Κάντε πράξη τη συμπεριφορά που θαυμάζετε, και υιοθετήστε την. Οι περισσότεροι άνθρωποι θέλουν πρώτα να νιώσουν και μετά να δράσουν. Δεν πετυχαίνει ποτέ.

Μια μέρα επισκέφθηκα κάποιο ιατρείο, όπου διάβασα το εξής σε ένα ιατρικό περιοδικό: “Το ακούμε σχεδόν κάθε μέρα… αναστεναγμός… αναστεναγμός… αναστεναγμός. ‘Μου είναι αδύνατο να βρω κίνητρο για να χάσω βάρος, να ελέγξω το ζάχαρό μου, κλπ.’ Και τους ίδιους αναστεναγμούς ακούμε από τους διαβητολόγους που δεν μπορούν να κινητοποιήσουν τους ασθενείς τους να τηρήσουν τις απαραίτητες για το διαβήτη και την υγεία τους οδηγίες.

“Έχουμε καλά νέα για σας. Το κίνητρο δε θα εμφανιστεί ξαφνικά σαν την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος. Και το κίνητρο δεν είναι κάτι που κάποιος άλλος — νοσοκόμα, γιατρός, μέλος της οικογένειας — μπορεί να σας δώσει ή να σας επιβάλει. Η όλη ιδέα του κινήτρου είναι παγίδα. Ξεχάστε το κίνητρο. Απλώς κάντε το. Αθληθείτε, χάστε βάρος, ελέγξτε το ζάχαρό σας, ή οτιδήποτε άλλο. Κάντε το χωρίς κίνητρο. Και μετά, μήπως το μαντεύετε; Αφού ξεκινήσετε να το κάνετε, τότε θα έλθει και το κίνητρο για να σας διευκολύνει στην προσπάθειά σας να συνεχίσετε.”

“Το κίνητρο,” λέει ο John Bruner, “μοιάζει με την αγάπη και την ευτυχία. Πρόκειται για παραπροϊόν. Όταν συμμετέχεις ενεργά σε αυτό που κάνεις, το κίνητρο για να εξακολουθήσεις να το κάνεις εμφανίζεται ξαφνικά όταν δεν το περιμένεις.” Όπως υποστηρίζει ο ψυχολόγος του Χάρβαρντ Jerome Bruner, είναι ευκολότερο να οδηγηθείς στο συναίσθημα λόγω δράσης παρά στη δράση λόγω του συναισθήματος.

Για το λόγο αυτόν λοιπόν, δράστε! Οτιδήποτε ξέρετε πως πρέπει να κάνετε κάντε το.

Η ανάπτυξη της στάσης ζωής των παιδιών μας έχει μεγάλη σημασία για τη γυναίκα μου και για μένα. Γνωρίζουμε εδώ και πολύ καιρό πως ο αποτελεσματικότερος τρόπος για να αναπτύξουμε τη στάση των παιδιών μας είναι να ασχοληθούμε με τη συμπεριφορά τους. Όταν όμως πούμε σε ένα από τα παιδιά, “Άλλαξε στάση”, το μήνυμα είναι πολύ γενικό και η αλλαγή που θέλουμε να πετύχουμε ασαφής. Αποτελεσματικότερη προσέγγιση είναι η ανάλυση συμπεριφορών που φανερώνουν κακή στάση. Αν τα βοηθήσουμε να αλλάξουν συμπεριφορά, η στάση θα αλλάξει μόνη της. Αντί να λέτε στα παιδιά σας, “Να δείχνεις ευγνωμοσύνη”, τους ζητάμε να έχουν κάτι θετικό να πουν για κάθε μέλος της οικογένειας καθημερινά. Καθώς αυτό εξελίσσεται σε συνήθεια της ζωής τους, η στάση ευγνωμοσύνης ακολουθεί.

Νίτσε: Το παιδί με τον καθρέφτη

Ο Ζαρατούστρα γύρισε πάλι πίσω στο βουνό και στη μοναξιά της σπηλιάς του και αποτραβήχτηκε από τους ανθρώπους: περιμένοντας, σα σπορέας, που έχει ρίξει το σπόρο του.

Μα η ψυχή του γιόμισε από ανυπομονησία και επιθυμία γι' αυτούς που αγαπούσε: γιατί είχε να τους δώσει. Πολλά ακόμη.

Αυτό ακριβώς είναι το πιο δύσκολο: να κλείσεις το ανοιχτό χέρι σου από αγάπη και σαν δωρητής να σώσεις τη ντροπαλοσύνη σου.

Έτσι περάσανε μήνες και χρόνια για τον ερημίτη, μα η σοφία του μεγάλωσε κ' η αφθονία της του έφερνε πόνο.

Μα ένα πρωί ξύπνησε πριν από την αυγή κιόλας, συλλογίστηκε για ώρα και ώρα, στο γιατάκι του, και στο τέλος μίλησε στην καρδιά του:

«Γιατί τρόμαξα, άραγε, τόσο, στ' όνειρό μου, και ξύπνησα; Δεν ήρθε κοντά μου ένα παιδί που κρατούσε έναν καθρέφτη;

Ω Ζαρατούστρα – μου είπε το παιδί – κοιτάξου στον καθρέπτη!

Μα όταν κοίταξα στον καθρέπτη, φώναξα, ξαφνικά, κ' η καρδιά μου ταράχτηκε: γιατί δεν είδα μέσα μου το προσωπό μου, παρά το μορφασμό και το σαρκαστικό γέλιο ενός διαβόλου.

Αληθινά, καταλαβαίνω πολύ καλά το σημάδι και το προμήνυμα του ονείρου: Η διδασκαλία μου βρίσκεται σε κίνδυνο, η είρα θέλει να την πούνε στάρι.

Οι εχθροί μου έγιναν δυνατοί και παραμόρφωσαν τη διδασκαλία μου, έτσι που κ' οι πιο αγαπημένοι μου θα πρέπει να ντρέπονται για τα δώρα που τους έδωσα.

Έχασα τους φίλους μου, ήρθε η στιγμή ν' αναζητήσω τους Χαμένους μου!»

Με τα λόγια αυτά πετάχτηκε πάνω ο Ζαρατούστρα, μα όχι σαν άνθρωπος που αγωνιά και γυρεύει αέρα, παρά πιότερο σαν οραματιστής και σαν τραγουδιστής, που τον κέντρισε ο οίστρος. Ξαφνιασμένοι τον κοίταζαν ο αετός του κι ο όφις του, γιατί της χαραυγής όμοια, πάνω στη θωριά του είχε απλωθεί μια ερχόμενη ευτυχία.

Τι μου συνέβηκε, αλήθεια, ζώα μου; – είπε ο Ζαρατούστρα. Δεν άλλαξα; Δεν μου 'ρθε η ευδαιμονία σαν ανεμική;

Τρελή 'ναι η ευτυχία μου και τρέλες θα πει: είναι πολύ νέα ακόμα – γι' αυτό έχε υπομονή μαζί της!

Η ευτυχία μου με πλήγωσε: ας μου γίνουν γιατροί όσοι υποφέρουν!

Πρέπει να ξανακατεβώ στους φίλους μου, και στους εχθρούς μου επίσης! Ο Ζαρατούστρα πρέπει να μιλήσει πάλι και να χαρίσει και να κάμει το πιο αγαπημένο στους αγαπημένους.

Η ανυπόμονη αγάπη μου κυλά σε ποτάμια, παντού σ' ανατολή και δύση. Από σιωπηλό βουνό και από καταιγίδες του πόνου κελαρύζει η ψυχή μου κατά τις κοιλάδες.

Πάρα πολύν καιρό λαχτάρησα τον ευατό μου και κοίταζα μακρυά. Πάρα πολύ καιρό ανήκα στη μοναξιά: έτσι ξέμαθα τη σιωπή.

Ένα στόμα έγινα όλόκληρος, και κελάρυσμα έγινα ενός ρυακιού που πέφτει από ψηλά βράχια: χαμηλά, στις κοιλάδες, θέλω να ξαμολύσω τον λόγο μου.

Κι ας ξαμολυθεί το ποτάμι της αγάπης μου σ' αδιέξοδα! Πως είναι δυνατό να μη βρεί ένα ποτάμι, κάποτε, τον δρόμο του προς τη θάλασσα!

Κι ας ξαμολυθεί το ποτάμι της αγάπης μου σ' αδιέξοδα! Πως είναι δυνατό να μη βρεί ένα ποτάμι, κάποτε, τον δρόμο του προς τη θάλασσα!

Μέσα μου είναι μια λίμνη, μια μοναχική, αυτάρκης λίμνη, μα το ποτάμι της αγάπης μου κυλάει μαζί της προς τα κάτω – κατά τη θάλασσα!

Καινούργιους δρόμους θα πάρω, καινούργιοι λόγοι μου έρχονται, κουράστηκα, σαν όλους τους δημιουργούς, από τις παλιές γλώσσες. Το πνεύμα μου δε θέλει να περπατήσει πιά πάνω σε πατημένες σιόλες.

Kάθε λόγος πάει για μένα πολύ αργά: – στ' άρματα σου πηδώ, θύελλα! Και σένα ακόμα να μαστιγώσω, με την κακία μου!

Σαν κραυγή και σαν αλαλαγμός θέλω πλατειές θάλασσες να περάσω, ίσαμε να βρω τα μακάρια νησιά, όπου μένουν οι φίλοι μου:

Κι ανάμεσά τους οι εχθροί μου! Πόσο αγαπώ τώρα κάθε έναν που μπορώ να του μιλήσω μόνο! Ακόμη κ' οι εχθροί μου ανήκουνε στην ευδαιμονία μου.

Κι όταν θέλω ν' ανεβώ στο πιο άγριο άλογο μου, το σπαθί μου με βοηθά πάντα κατά τον καλύτερο τρόπο: αυτό "ναι όλο τον καιρό ο έτοιμος υπηρέτης του παιδιού μου"

Το σπαθί, που σφεντονίζω εναντίον των εχθρών μου! Πόσο ευγνωμονώ τους εχθρούς μου, που μπορώ να τους το σφεντονίσω, επιτέλους!

Πάρα πολύ μεγάλη ήταν η μετέωρη ανησυχία του σύννεφού μου: θέλω να ρίξει χαλάζι, ανάμεσα στα γέλια των κεραυνών του.

Τότε, το στήθος μου θα φουσκώσει με δύναμη, με δύναμη θα φυσήξει τη θύελλά του επάνω από τα βουνά: έτσι θ' αλαφρώσει.

Αληθινά, θύελλας μοιάζοντας έρχεται η ευτυχία μου κ" η ελευθερία μου! Μα οι εχθροί μου θα πιστέψουν, ότι το Κακό λυσσομανά πάνω από τα κεφάλια τους.

Ναι, και εσείς ακόμη θα τρομάξετε, φίλοι μου, με την άγρια σοφία μου, κ' ίσως φύγετε μακρυά της μαζί με τους εχθρούς μου.

Αχ, να 'ξερα να σας τραβήξω με τη φλογέρα του βοσκού. Αχ, να μάθαινε η λιόντισσα σοφία μου να μουγκρίζει τρυφερά. Πόσα δε μάθαμε ως τα τώρα μαζί!

Η άγρια σοφία μου γκαστρώθηκε πάνω στα ερημικά βουνά, πάνω σε τραχειές πέτρες γέννησε το μικρότερο από τα παιδιά της παιδί.

Τώρα τρέχει τρελά μέσα από την σκληρήν ερημιά να αναζητά, κι αναζητά τρυφερό χορτάρι – η άγρια γριά σοφία μου!

Πάνω στο μαλακό χορτάρι της καρδιάς σας, φίλοι μου! – πάνω στην αγάπη σας λαχταρά να βάλει να πλαγιάσει το πιο αγαπημένο παιδί της!

Έτσι μίλησεν ο Ζαρατούστρα.

Η ζωή μας είναι πάντα η έκφραση των κυρίαρχων σκέψεών μας

«Η ζωή μας είναι πάντα η έκφραση των κυρίαρχων σκέψεών μας» – Σ. Κίρκεγκορ

Για πολλά χρόνια, οι πρακτικές επιστήμες αμφισβητούσαν ή ακόμη και χλεύαζαν την δύναμη της σκέψης, βλέποντας τον άνθρωπο ως ένα σύνολο οργάνων, συνηθειών και συμπεριφορών. Στα χρόνια που ακολούθησαν έως και σήμερα, είναι πλέον αποδεκτό ότι ο άνθρωπος αποτελείται από νου, συναισθήματα και ύλη.

Μάλιστα, η επιστήμη της ψυχολογίας έχει ασχοληθεί εκτενώς με το πώς αυτά τα τρία μέρη του ανθρώπου συν-λειτουργούν και αλληλοεπηρεάζονται. Συγκεκριμένα, η Γνωσιακή Συμπεριφορική θεραπεία υποστηρίζει ότι η σκέψη γεννά το συναίσθημα κι αυτό με την σειρά του τις συμπεριφορές. Από τα πρώτα χρόνια της ανθρωπότητας κιόλας, υπάρχουν μελέτες που δείχνουν πως το μυαλό του ανθρώπου, ήταν ένα όργανο που του εξασφάλιζε τους τρόπους επιβίωσης και για αυτό μάλιστα ήταν «προγραμματισμένο» να εστιάζει στο αρνητικό, στον κίνδυνο κι όχι στην επιβράβευση.

Γιατί αν το άτομο δεν εξασφάλιζε την επιβίωσή του, σίγουρα δεν θα υπήρχε την επόμενη μέρα χώρος για επιβράβευση. Αυτό δημιούργησε ένα «κακό» προηγούμενο σύμφωνα με το οποίο το 95% των σκέψεων μας είναι αρνητικές. Κατανοεί κανείς εύκολα πως αν ο μέσος άνθρωπος κάνει ημερησίως από 60.000 έως 80.000 σκέψεις και από αυτές το 95% είναι αρνητικές, τι αντίκτυπο έχει αυτό στην καθημερινότητά μας, στις επιλογές και τις σχέσεις μας, αν δεχτούμε ότι όλα ξεκινούν όπως φαίνεται από μία σκέψη.

Εάν είστε επιρρεπείς σε αρνητικές σκέψεις, αυτό μπορεί να σάς φαίνεται απογοητευτικό. Δεν θα έπρεπε όμως γιατί στην ουσία αν και είναι εύκολο να υποθέσουμε ότι δεν έχουμε κανέναν έλεγχο πάνω στις σκέψεις μας κι αυτές έρχονται από το πουθενά, στην πραγματικότητα μιλάμε για μία συνήθεια. Έχοντας εκπαιδεύσει το νου μας στην αρνητική θέαση των πραγμάτων, μας μάθαμε να σκεφτόμαστε αρνητικά. Άρα αρκεί ένα απλό ερέθισμα κι αυτός ο μηχανισμός δημιουργεί το αρνητικό και καταστροφολογεί.

Γνωρίζοντας όμως πλέον τόσο τη δύναμη της σκέψης, όσο και τον μηχανισμό που αυτή λειτουργεί, θα χρησιμοποιήσουμε την ίδια της την ισχύ όχι μόνο για να αποκτήσουμε τη νέα συνήθεια της θετικής σκέψης αλλά και για να κατανοήσουμε τα μηνύματα που περιέχουν για την εξέλιξή μας αυτές οι αρνητικές σκέψεις. Άλλωστε, να θυμάστε ότι το ανθρώπινο σύστημα δεν διατηρεί μια αρνητική σκέψη άρα και συνήθεια, αν δεν του προσφέρει ένα κρυμμένο όφελος για την συντήρηση ή την εξέλιξη του.

Ουσιαστικά, αυτό που υποστηρίζουν οι ψυχολόγοι είναι ότι ο εγκέφαλος παίρνει το σχήμα του, από αυτό που το μυαλό μας σκέφτεται. Φανταστείτε τι σχήμα παίρνει η ζωή μας από τον τρόπο που σκεφτόμαστε. Τα συναισθήματα έπονται των σκέψεών μας, οι δράσεις και οι αντιδράσεις που ακολουθούν δεν είναι τίποτε άλλο από τον καθρέφτη των σκέψεών σου.

Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να είσαι προσεκτικός με ότι επιλέγεις να σκέφτεσαι γιατί οι σκέψεις σου προγραμματίζουν το υποσυνείδητό σου και επηρεάζουν τη συμπεριφορά σου. Με το να σκέφτεσαι αυτά που δεν θέλεις, ενεργοποιείς τα αντίστοιχα συναισθήματα και κατά συνέπεια, μπορεί να αναπτύξεις συνήθειες και συμπεριφορές που ίσως να φέρουν αυτό που δεν θέλεις στην ζωή σου.

Άρα κατανοείς ότι δεν είσαι έρμαιο των σκέψεων σου αλλά κυρίαρχος αυτών. Αρκεί να αποδεχθείς και να κατανοήσεις τη λειτουργία τους επιλέγοντας Εσύ τι θα σκέφτεται το μυαλό σου, όπως ακριβώς επιλέγεις κάθε πρωί τα ρούχα που θα φορέσεις. Δώσε στο μυαλό σου τα χρώματα και το στυλ που αγαπάς κι αυτό θα σου ανταποδώσει την καθημερινότητα που αληθινά θέλεις.

Αποθήκευση μεγάλου όγκου δεδομένων σε ένα κομμάτι κρυσταλλικού γυαλιού

Οι επιστήμονες του «Project Silica» κατάφεραν να κωδικοποιήσουν τα δεδομένα σε γυαλί, δημιουργώντας τρισδιάστατες εγχαράξεις και παραμορφώσεις, σε διάφορα βάθη και υπό διαφορετικές γωνίες στο εσωτερικό ενός κομματιού γυαλιού, διαστάσεων 75x75 χιλιοστών και πάχους μόλις 2 χιλιοστών!

Τη δυνατότητα εγγραφής, αποθήκευσης αλλά και αναπαραγωγής τεράστιου όγκου δεδομένων σε ένα κομμάτι γυαλί που θα αντέξει για περισσότερα από 1000 χρόνια πέτυχε η Microsoft με την Warner Bros, κάνοντας πραγματικότητα σκηνές από ταινίες του Σούπερμαν όπου οι υπολογιστές αποτελούνταν από κρυστάλλους και ολόκληρη η ιστορία ενός πλανήτη «χωρούσε» σε κομμάτι μιας κρυσταλλικής δομής.

Πρόσφατα, οι ειδικοί των εργαστηρίων έρευνας της Microsoft έκαναν μια ανακοίνωση που αλλάζει τα δεδομένα: στο πλαίσιο του προγράμματος «Project Silica», μια ερευνητική προσπάθεια της Microsoft που βασίζεται σε πρόσφατες ανακαλύψεις στο χώρο των οπτικών μέσων υπερταχέων λέιζερ σε συνδυασμό με τεχνητή νοημοσύνη, κατάφεραν να αποθηκεύσουν δεδομένα σε ένα κομμάτι κρυσταλλικού γυαλιού.

Όπως αναφέρεται σε σχετική ανακοίνωση, χρησιμοποιώντας τα προαναφερθέντα λέιζερ οι επιστήμονες του «Project Silica» κατάφεραν να κωδικοποιήσουν τα δεδομένα σε γυαλί, δημιουργώντας τρισδιάστατες εγχαράξεις και παραμορφώσεις, σε διάφορά βάθη και υπό διαφορετικές γωνίες στο εσωτερικό ενός κομματιού γυαλιού, διαστάσεων 75x75 χιλιοστών και πάχους μόλις 2 χιλιοστών!

Ειδικοί αλγόριθμοι μηχανικής μάθησης «διαβάζουν» τα αποθηκευμένα δεδομένα, αποκωδικοποιώντας εικόνες και σχέδια/σχήματα που δημιουργούνται καθώς μια ακτίνα πολωμένου φωτός διαπερνά το κομμάτι γυαλιού που δεν ξεπερνάει σε μέγεθος ένα σουβέρ. Οι ερευνητές της Microsoft επέλεξαν να αποθηκεύσουν σε αυτό το πολύτιμο, πρωτοεμφανιζόμενο νέο μέσο αποθήκευσης την πρώτη blockbuster ταινία του Hollywood που έκανε αναφορές σε παρόμοια τεχνολογία και ενδεχομένως αποτέλεσε την έμπνευση: την κλασσική ταινία Superman, του 1978.

Το σκληρό γυαλί με βάση το πυρίτιο είναι εξαιρετικά ανθεκτικό στη βύθιση σε νερό, έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες, παραμόρφωση από έκθεση σε μικροκύματα και μαγνητική ακτινοβολία, αλλά και την χάραξη! Γενικά, φαίνεται ότι μπορεί να αντιμετωπίσει ιδανικά περιβαλλοντικούς κινδύνους, γεγονός που σύμφωνα με τους επιστήμονες της Microsoft το κάνει ιδανικό για την διατήρηση πολύτιμων ιστορικών αρχείων και πολιτιστικών θησαυρών που συνήθως επηρεάζονται από τέτοιους παράγοντες.

Η επιτυχής εγγραφή αλλά και αναπαραγωγή δεδομένων από αυτό το κομμάτι γυαλί λειτούργησε ως «απόδειξη έννοιας» για το σύνολο του Project Silica. Όπως δηλώνει ο Marc Russinovich, Chief Technology Officer του Azure, η εφαρμογή της Microsoft που θα κερδίσει τα μέγιστα από αυτή την ανακάλυψη. «Το να αποθηκεύσουμε την ταινία Superman σε γυαλί και να καταφέρουμε να την αναπαράγουμε επιτυχώς ήταν ένα σημαντικό ορόσημο για εμάς. Δεν ισχυρίζομαι ότι έχουμε απαντήσεις για κάθε ερώτημα, αλλά πλέον φαίνεται ότι είμαστε στην φάση του πειραματισμού και της βελτίωσης, αντί απλά να αναρωτιόμαστε «μπορούμε να το κάνουμε;», ανέφερε.

Η ανακάλυψη αυτή μπορεί να σημάνει το τέλος των ακριβών αλλά και όχι 100% εγγυημένων μέσων αποθήκευσης πληροφοριών

Η σημαντική αυτή ανακάλυψη έγινε σε συνεργασία με τα στούντιο της Warner Bros, που ανέκαθεν αναζητούσαν νέες τεχνολογίες για να αποθηκεύσουν με ασφάλεια την εκτενή και ιστορική τους «βιβλιοθήκη» ταινιών, ανάμεσα στις οποίες συγκαταλέγεται η «Casablanka» αλλά και χιλιάδες άλλων αρχείων από ραδιόφωνο, κινηματογράφο, θέατρο, τηλεόραση και δεκάδες μέσα. Για χρόνια αναζητούσαν μια νέα τεχνολογία η οποία θα αντιστεκόταν στο πέρασμα του χρόνου αλλά και τις αντίξοες περιβαλλοντικές, όπως και πιθανούς απρόβλεπτους παράγοντες όπως ηλιακές καταιγίδες, χωρίς να απαιτεί συγκεκριμένες συνθήκες αποθήκευσης. Εξ ου και μόλις έμαθαν ότι η Microsoft ανέπτυσσε μια τέτοια τεχνολογία, όπως είπε και η Chief Technology Officer της Warner Bros, Vicky Colf: «Ήταν σαν φάρος στο σκοτάδι για εμάς, μόλις πληροφορηθήκαμε ότι η Microsoft είχε αναπτύξει τέτοια τεχνολογία, θέλαμε να βοηθήσουμε να αποδειχθεί!».

Η ανακάλυψη αυτή είναι μιας στρατηγικής σημασίας εξέλιξης καθώς μπορεί να σημάνει το τέλος των ακριβών, αλλά και όχι 100% εγγυημένων, μέσων αποθήκευσης πληροφοριών. Οι ποσότητες πληροφοριών που καλείται να αποθηκεύσει η ανθρωπότητα είναι αστρονομικές, ενώ οι μέχρι τώρα διαθέσιμες τεχνολογίες είναι περιοριστικές καθώς έχουν ορισμένη διάρκεια ζωής και μπορεί να υποστούν βλάβες από εξωτερικούς παράγοντες. Οι σκληροί δίσκοι συνήθως απαιτούν αντικατάσταση σε βάθος χρόνου πενταετίας, οι μαγνητικές ταινίες σε 7 χρόνια και η συνεχής εξέλιξη των μέσων κάνει την αναβάθμιση τους μια μόνιμη, καθώς και ακριβή, υπόθεση.

Μειώνεται το κόστος -«Αντέχει» για αιώνες

Με την αποθήκευση σε γυαλί το κόστος αποθήκευσης δεδομένων μπορεί να μειωθεί δραστικά, καθώς τα λέιζερ που εγγράφουν την πληροφορία δεν την αποτυπώνουν απλά σε μια επιφάνεια, αλλά την εγγράφουν απευθείας στη δομή του γυαλιού, αλλάζοντάς την και επιτρέποντας έτσι στο γυαλί αυτό να τη διατηρήσει για αιώνες αναλλοίωτη. Επιπλέον, η αποθήκευση σε γυαλί θα μειώσει το περιβαλλοντικό κόστος του data storage καθώς το γυαλί δεν απαιτεί συγκεκριμένες θερμοκρασίες για την αποθήκευσή του, όπως συμβαίνει επί του παρόντος με τις μαζικές εγκαταστάσεις αποθήκευσης δεδομένων, ούτε χρειάζεται να απορροφά την υγρασία από την ατμόσφαιρα ώστε να τις διατηρεί αναλλοίωτες.

Το συγκεκριμένο project της Microsoft δεν απευθύνεται ακόμα στο ευρύ κοινό. «Δεν προσπαθούμε να δημιουργήσουμε αντικείμενα για το σπίτι ή κάτι για να αναπαράγουμε ταινίες. Δημιουργούμε αποθηκευτικές λύσεις που θα λειτουργούν σε επίπεδο cloud, ώστε να εξαλείψουμε τον ακριβό κύκλο της μετακόμισης και επανεγγραφής των δεδομένων σε κάθε νέα γενιά. Θέλουμε κάτι το οποίο θα μπορούμε να αφήσουμε στο ράφι για 50, 100 ή και 1000 χρόνια και να το ξεχάσουμε μέχρι να το ξαναχρειαστούμε.» δήλωσε ο Ant Rowstron, συνεργάτης και αναπληρωτής διευθυντής του Microsoft Research Cambridge στην Αγγλία, που συνεργάστηκε με το Πανεπιστήμιο του Southampton για την ανάπτυξη του Project Silica.

Κύματα σπιν (spin waves) έγιναν ορατά από ερευνητική ομάδα με χρήση μικροσκοπίας ακτίνων Χ

Η αξιοποίηση των κυμάτων σπιν – συλλογικών ταλαντώσεων ηλεκτρονιακών σπιν – ως φορείς πληροφορίας μπορεί να οδηγήσει σε υπολογιστές που είναι μικρότεροι, ταχύτεροι και περισσότερο συμπαγείς από ότι οι συμβατικές συσκευές. Τώρα, ερευνητές έχουν χρησιμοποιήσει μικροσκοπία μετάβασης ακτίνων-Χ, STXM (scanning transmission x-ray microscopy) για να απεικονίσει άμεσα τέτοια κύματα σπιν σε ένα είδος συνθετικού γρανάτη, [με χημική σύνθεση Y3Fe2(FeO4)3, ή Y3Fe5O12], ένα γρανάτη σιδήρου-υττρίου, [Οι γρανάτες, φυσικά, είναι ομάδα πυριτικών ορυκτών με γενική σύσταση A3B2(SiO4)3, όπου: Α = ασβέστιο, σίδηρος, μαγνήσιο, μαγγάνιο και Β = αργίλιο, σίδηρος, χρώμιο, μαγγάνιο]. Ο συνθετικός γρανάτης σιδήρου-υττρίου (YIG) είναι ένας μαγνητικός μονωτής που εκτιμάται για την ικανότητά του να υποστηρίζει κύματα σπιν για σχετικά μακρόχρονες περιόδους. Το αποτέλεσμα θα οδηγήσει σε καλύτερη κατανόηση του πώς διαδίδονται τα κύματα σπιν – ιδιαίτερα αυτά με μήκη κύματος κάτω από 250 nm, τα οποία θεωρούνται απαραίτητα για σμίκρυνση συσκευών.

Παρόλο που η (μικροσκοπία) STXM έχει ήδη χρησιμοποιηθεί για τη μελέτη κυμάτων σπιν σε μεταλλικά λεπτά φιλμ, ο (γρανάτης) YIG διαχρονικά έχει παραμείνει αδιαπέραστος στην όραση ακτίνων Χ: το παχύ, μονοκρυσταλλικό υπόστρωμα που δίνει στο υλικό τις εξαιρετικές ιδιότητές του εμποδίζει επίσης τις ακτίνες Χ. Για να εργαστούν για αυτό το εμπόδιο, ο Johannes Förster, του Ινστιτούτου Max Planck για τα Ευφυή Συστήματα στην Γερμανία και οι συνεργάτες του χρησιμοποίησαν μηχανικό στιλβωτικό και δέσμες ιόντων για να καθαρίσουν παράθυρα στο υπόστρωμα των δυο δειγμάτων YIG. Λωρίδες χαλκού στα δείγματα μετέφεραν εναλλασσόμενα ρεύματα που διέγειραν κύματα σπιν στο YIG (συνθετικό γρανάτη σιδήρου-υττρίου). Με εστίαση ακτίνων Χ μέσα στο δείγμα δια μέσου των παραθύρων του υποστρώματος, η ομάδα μπόρεσε να δει άμεσα κύματα σπιν με κυματισμό μικρό όσο 100 nm, να απομακρύνονται από τις λωρίδες χαλκού.

Ενώ τα κύματα σπιν συμπεριφέρθηκαν όπως αναμένονταν, η ομάδα λέει ότι τα πειράματά της δείχνουν τη δυνατότητα της μικροσκοπίας ακτίνων Χ να παρατηρήσει κύματα σπιν σε ανάλυση που υπερβαίνει αυτή που είναι δυνατή με οπτικά μικροσκόπια.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ποιητική (1451a-1452a)

[IX] Φανερὸν δὲ ἐκ τῶν εἰρημένων καὶ ὅτι οὐ τὸ τὰ γενόμενα λέγειν, τοῦτο ποιητοῦ ἔργον ἐστίν, ἀλλ᾽ οἷα ἂν γένοιτο καὶ τὰ δυνατὰ κατὰ τὸ εἰκὸς ἢ τὸ ἀναγκαῖον. ὁ γὰρ

[1451b] ἱστορικὸς καὶ ὁ ποιητὴς οὐ τῷ ἢ ἔμμετρα λέγειν ἢ ἄμετρα διαφέρουσιν (εἴη γὰρ ἂν τὰ Ἡροδότου εἰς μέτρα τεθῆναι καὶ οὐδὲν ἧττον ἂν εἴη ἱστορία τις μετὰ μέτρου ἢ ἄνευ μέτρων)· ἀλλὰ τούτῳ διαφέρει, τῷ τὸν μὲν τὰ γενόμενα λέγειν, τὸν δὲ οἷα ἂν γένοιτο. διὸ καὶ φιλοσοφώτερον καὶ σπουδαιότερον ποίησις ἱστορίας ἐστίν· ἡ μὲν γὰρ ποίησις μᾶλλον τὰ καθόλου, ἡ δ᾽ ἱστορία τὰ καθ᾽ ἕκαστον λέγει. ἔστιν δὲ καθόλου μέν, τῷ ποίῳ τὰ ποῖα ἄττα συμβαίνει λέγειν ἢ πράττειν κατὰ τὸ εἰκὸς ἢ τὸ ἀναγκαῖον, οὗ στοχάζεται ἡ ποίησις ὀνόματα ἐπιτιθεμένη· τὸ δὲ καθ᾽ ἕκαστον, τί Ἀλκιβιάδης ἔπραξεν ἢ τί ἔπαθεν. ἐπὶ μὲν οὖν τῆς κωμῳδίας ἤδη τοῦτο δῆλον γέγονεν· συστήσαντες γὰρ τὸν μῦθον διὰ τῶν εἰκότων οὕτω τὰ τυχόντα ὀνόματα ὑποτιθέασιν, καὶ οὐχ ὥσπερ οἱ ἰαμβοποιοὶ περὶ τὸν καθ᾽ ἕκαστον ποιοῦσιν. ἐπὶ δὲ τῆς τραγῳδίας τῶν γενομένων ὀνομάτων ἀντέχονται. αἴτιον δ᾽ ὅτι πιθανόν ἐστι τὸ δυνατόν· τὰ μὲν οὖν μὴ γενόμενα οὔπω πιστεύομεν εἶναι δυνατά, τὰ δὲ γενόμενα φανερὸν ὅτι δυνατά· οὐ γὰρ ἂν ἐγένετο, εἰ ἦν ἀδύνατα. οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ ἐν ταῖς τραγῳδίαις ἐν ἐνίαις μὲν ἓν ἢ δύο τῶν γνωρίμων ἐστὶν ὀνομάτων, τὰ δὲ ἄλλα πεποιημένα, ἐν ἐνίαις δὲ οὐθέν, οἷον ἐν τῷ Ἀγάθωνος Ἀνθεῖ· ὁμοίως γὰρ ἐν τούτῳ τά τε πράγματα καὶ τὰ ὀνόματα πεποίηται, καὶ οὐδὲν ἧττον εὐφραίνει. ὥστ᾽ οὐ πάντως εἶναι ζητητέον τῶν παραδεδομένων μύθων, περὶ οὓς αἱ τραγῳδίαι εἰσίν, ἀντέχεσθαι. καὶ γὰρ γελοῖον τοῦτο ζητεῖν, ἐπεὶ καὶ τὰ γνώριμα ὀλίγοις γνώριμά ἐστιν, ἀλλ᾽ ὅμως εὐφραίνει πάντας. δῆλον οὖν ἐκ τούτων ὅτι τὸν ποιητὴν μᾶλλον τῶν μύθων εἶναι δεῖ ποιητὴν ἢ τῶν μέτρων, ὅσῳ ποιητὴς κατὰ τὴν μίμησίν ἐστιν, μιμεῖται δὲ τὰς πράξεις. κἂν ἄρα συμβῇ γενόμενα ποιεῖν, οὐθὲν ἧττον ποιητής ἐστι· τῶν γὰρ γενομένων ἔνια οὐδὲν κωλύει τοιαῦτα εἶναι οἷα ἂν εἰκὸς γενέσθαι [καὶ δυνατὰ γενέσθαι], καθ᾽ ὃ ἐκεῖνος αὐτῶν ποιητής ἐστιν.

Τῶν δὲ ἁπλῶν μύθων καὶ πράξεων αἱ ἐπεισοδιώδεις εἰσὶν χείρισται· λέγω δ᾽ ἐπεισοδιώδη μῦθον ἐν ᾧ τὰ ἐπεισόδια μετ᾽ ἄλληλα οὔτ᾽ εἰκὸς οὔτ᾽ ἀνάγκη εἶναι. τοιαῦται δὲ ποιοῦνται ὑπὸ μὲν τῶν φαύλων ποιητῶν δι᾽ αὐτούς, ὑπὸ δὲ τῶν ἀγαθῶν διὰ τοὺς ὑποκριτάς· ἀγωνίσματα γὰρ ποιοῦντες καὶ παρὰ τὴν δύναμιν παρατείνοντες τὸν μῦθον

[1452a] πολλάκις διαστρέφειν ἀναγκάζονται τὸ ἐφεξῆς. ἐπεὶ δὲ οὐ μόνον τελείας ἐστὶ πράξεως ἡ μίμησις ἀλλὰ καὶ φοβερῶν καὶ ἐλεεινῶν, ταῦτα δὲ γίνεται καὶ μάλιστα [καὶ μᾶλλον] ὅταν γένηται παρὰ τὴν δόξαν δι᾽ ἄλληλα· τὸ γὰρ θαυμαστὸν οὕτως ἕξει μᾶλλον ἢ εἰ ἀπὸ τοῦ αὐτομάτου καὶ τῆς τύχης, ἐπεὶ καὶ τῶν ἀπὸ τύχης ταῦτα θαυμασιώτατα δοκεῖ ὅσα ὥσπερ ἐπίτηδες φαίνεται γεγονέναι, οἷον ὡς ὁ ἀνδριὰς ὁ τοῦ Μίτυος ἐν Ἄργει ἀπέκτεινεν τὸν αἴτιον τοῦ θανάτου τῷ Μίτυι, θεωροῦντι ἐμπεσών· ἔοικε γὰρ τὰ τοιαῦτα οὐκ εἰκῇ γίνεσθαι· ὥστε ἀνάγκη τοὺς τοιούτους εἶναι καλλίους μύθους.

***
[9] Από όσα έχουμε πει έγινε επίσης φανερό ότι έργο του ποιητή δεν είναι να μιλάει για όσα συνέβησαν στο παρελθόν, αλλά γι᾽ αυτά που θα ήταν αναμενόμενο να συμβούν, γι᾽ αυτά δηλαδή που θα ήταν δυνατό να συμβούν σύμφωνα με ό,τι είναι λογικά πιθανό και σύμφωνα με ό,τι επιβάλλεται στον άνθρωπο κατανάγκην. Γιατί

[1451b] ο ιστορικός και ο ποιητής δεν διαφέρουν μεταξύ τους κατά το ότι ο ένας μιλάει έμμετρα και ο άλλος δίχως μέτρο (το έργο, πράγματι, του Ηρόδοτου θα μπορούσαμε να το βάλουμε σε έμμετρο λόγο, πάλι όμως θα ήταν ένα είδος ιστορίας, το ίδιο με ή χωρίς μέτρο)· η διαφορά τους βρίσκεται στο ότι ο ένας μιλάει για όσα συνέβησαν στο παρελθόν, ενώ ο άλλος για όσα θα ήταν αναμενόμενο να συμβούν. Αυτός είναι και ο λόγος που η ποίηση έχει μέσα της σε μεγαλύτερο βαθμό φιλοσοφικά χαρακτηριστικά, και είναι πιο σημαντική από την ιστορία· πώς αλλιώς, αφού η ποίηση μιλάει πιο πολύ για τα «καθόλου», ενώ η ιστορία για τα ατομικά και τα επιμέρους; Μιλώντας για «καθόλου» εννοούμε: ο τέτοιας ή τέτοιας λογής άνθρωπος τι λογής πράγματα είναι πιθανό να λέει ή να κάνει ή τι λογής πράγματα δεν μπορεί παρά να λέει ή να κάνει· αυτό επιδιώκει η ποίηση, δίνοντας στη συνέχεια ονόματα στους χαρακτήρες. Λέγοντας «ατομικά και επιμέρους» εννοούμε τι έπραξε ο Αλκιβιάδης ή τι του συνέβη.

Στην περίπτωση της κωμωδίας το πράγμα αυτό έγινε ήδη φανερό· αφού δηλαδή συνθέσουν τον μύθο σύμφωνα με τα κατά τη λογική πιθανά, τότε πια «υποβάλλουν» τυχαία ονόματα, και δεν συνθέτουν ποιήματα σαν τα ποιήματα των ιαμβογράφων, που αναφέρονται σε συγκεκριμένα άτομα. Αντίθετα, στην τραγωδία κρατούν τα παραδεδομένα ονόματα. Η αιτία είναι ότι πιστευτό γίνεται αυτό που είναι δυνατό. Αυτά λοιπόν που δεν συνέβησαν δεν τα πιστεύουμε ακόμη ως δυνατά, ενώ αυτά που συνέβησαν είναι φανερό ότι μπορούσαν να συμβούν· αλλιώς δεν θα συνέβαιναν. Παρ᾽ όλα αυτά σε μερικές τραγωδίες ένα ή δύο είναι γνωστά ονόματα· τα υπόλοιπα είναι πλαστά· υπάρχουν και μερικές δίχως κανένα γνωστό όνομα, όπως, για παράδειγμα, ο Ανθεύς του Αγάθωνα: εκεί είναι το ίδιο πλαστά και τα γεγονότα και τα ονόματα — και όμως το έργο προκαλεί όχι λιγότερη ευφροσύνη. Δεν χρειάζεται λοιπόν να ζητούμε να μένουμε εξάπαντος προσκολλημένοι στους παραδεδομένους μύθους — είναι, πράγματι, γελοίο να το ζητούμε, γιατί και τα «γνωστά» είναι γνωστά σε λίγους, και όμως ευφραίνουν τους πάντες.

Από όσα είπαμε πιο πάνω συνάγεται ότι ο ποιητής είναι ποιητής επειδή πλάθει μύθους, και όχι τόσο επειδή κατασκευάζει στίχους: είναι ποιητής επειδή στο έργο του υπάρχει το στοιχείο της μίμησης, και με τη μίμησή του αναπαριστάνει συγκεκριμένες πράξεις. Ακόμη λοιπόν και αν τύχει να έχει ως θέμα του κάποια ιστορικά συμβάντα, δεν είναι γι᾽ αυτό λιγότερο ποιητής. Ο λόγος είναι ότι τίποτε δεν εμποδίζει, κάποια από τα πράγματα που έχουν πράγματι συμβεί στο παρελθόν να ανήκουν στην κατηγορία των πραγμάτων που θα ήταν πιθανό [και δυνατό] να συμβούν — και από αυτή την άποψη αυτός είναι ο ποιητής τους.

Από τους απλούς μύθους και τις απλές πράξεις οι χειρότερες είναι οι επεισοδιώδεις. Ονομάζω «επεισοδιώδεις» αυτές στις οποίες η διαδοχή των επεισοδίων δεν γίνεται σύμφωνα με το λογικά πιθανό και σύμφωνα με αυτό που μας επιβάλλεται κατανάγκην. Τέτοιου είδους ποιήματα κάνουν οι κατώτερης αξίας ποιητές λόγω της δικής τους μειωμένης ικανότητας, ενώ οι καλοί ποιητές λόγω των ηθοποιών· συνθέτοντας, πράγματι, κομμάτια ενόψει διαγωνισμού και «τεντώνοντας» τον μύθο πέρα από όσο αντέχει,

[1452a] αναγκάζονται πολλές φορές να διαστρέφουν την αλληλουχία των πραγμάτων.

Επειδή όμως η μίμηση δεν είναι μόνο μίμηση μιας πλήρους και ολοκληρωμένης πράξεως αλλά και πράξεων που προκαλούν τον φόβο και τη συμπόνια, πράξεων του είδους αυτού που γίνονται κατά κύριο λόγο η μια ως συνέπεια της άλλης, και που γίνονται, ιδίως, πέρα από κάθε προσδοκία (γιατί τότε υπάρχει σε μεγαλύτερο βαθμό το θαυμαστό στοιχείο παρά όταν τα γεγονότα γίνονται από μόνα τους και στην τύχη· γιατί και από αυτά που συμβαίνουν στην τύχη θεωρούνται θαυμασιότατα όσα φαίνονται σαν να συνέβησαν για να υπηρετηθεί κάποιος σκοπός, όπως, επιπαραδείγματι, τότε που το άγαλμα του Μίτυ στο Άργος έπεσε και σκότωσε τον φονιά του Μίτυ, τότε δηλαδή που έπεσε πάνω του ενώ εκείνος το κοιτούσε: περιστατικά σαν αυτό δεν φαίνεται να έγιναν στην τύχη), αυτού του είδους οι μύθοι δεν μπορεί παρά να είναι ωραιότεροι.