ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἡρακλῆς Μαινόμενος (735-762)

735 ΧΟ. μεταβολὰ κακῶν· μέγας ὁ πρόσθ᾽ ἄναξ [στρ.]
πάλιν ὑποστρέφει βίοτον ἐξ Ἅιδα.
ἰὼ
δίκα καὶ θεῶν παλίρρους πότμος.
740 ἦλθες χρόνωι μὲν οὗ δίκην δώσεις θανών,
ὕβρεις ὑβρίζων εἰς ἀμείνονας σέθεν.
χαρμοναὶ δακρύων ἔδοσαν ἐκβολάς·
πάλιν ἔμολεν,
745 ἃ πάρος οὔποτε διὰ φρενὸς ἤλπισ᾽ ἂν
παθεῖν, γᾶς ἄναξ.
ἀλλ᾽, ὦ γεραιοί, καὶ τὰ δωμάτων ἔσω
σκοπῶμεν, εἰ πράσσει τις ὡς ἐγὼ θέλω.
ΛΥ. (ἔσωθεν)
ἰώ μοί μοι.
750 ΧΟ. τόδε κατάρχεται μέλος ἐμοὶ κλύειν
φίλιον ἐν δόμοις· θάνατος οὐ πόρσω.
βοᾶι
φόνου φροίμιον στενάζων ἄναξ.
ΛΥ. (ἔσωθεν)
ὦ πᾶσα Κάδμου γαῖ᾽, ἀπόλλυμαι δόλωι. [ἀντ.]
755 ΧΟ. καὶ γὰρ διώλλυς· ἀντίποινα δ᾽ ἐκτίνων
τόλμα, διδούς γε τῶν δεδραμένων δίκην.
τίς ὁ θεοὺς ἀνομίαι χραίνων, θνατὸς ὤν,
ἄφρονα λόγον
†οὐρανίων μακάρων† κατέβαλ᾽ ὡς ἄρ᾽ οὐ
σθένουσιν θεοί;
760 γέροντες, οὐκέτ᾽ ἔστι δυσσεβὴς ἀνήρ.
σιγᾶι μέλαθρα· πρὸς χοροὺς τραπώμεθα.
φίλοι γὰρ εὐτυχοῦσιν οὓς ἐγὼ θέλω.

***
ΧΟΡ. Άλλαξε η τύχη· κι ο μεγάλος ως τα τώρα
βασιλιάς τούτος τα πρυμνίζει για τον Άδη.
—Ω Δίκη και μοίρα των θεών, που όλο γυρίζεις!—
740 Αργά όμως ήρθες στο σημείο για ν᾽ αποθάνεις
τιμωρημένος, που έβριζες τους πιο καλούς σου,
κι οι χαρές σου όλες βγήκανε τώρα σε δάκρυα.
Ανάποδα ήρθαν όσα πριν ποτέ στον νου του
δεν τα ᾽βαζεν ο βασιλιάς πως θα τα πάθει.
Μα, ω γέροντά μου, ας εξετάσουμε και μέσα,
αν κάποιος κάμνει όπως εγώ θέλω να κάμνει.
750 ΛΥΚ. Αλίμονό μου!
ΧΟΡ. Τραγούδι αρχίζει αγαπητό στ᾽ άκουσμα, μέσα
στο παλάτι· κι ο θάνατος μακριά δεν είναι.
Ο βασιλιάς κλαίει του θανάτου το προοίμιο.
ΛΥΚ. Ω πάσα γη του Κάδμου, χάθηκα με δόλο!
ΧΟΡ. Άμποτε να χαθείς! και τώρα τόλμα δίκια
να πληρώσεις αντίποινα για όσα έχεις κάμει!
Ποιός θνητός λερώνοντας τους θεούς
μ᾽ ανομίες άμυαλο λόγο
για τους μακάριους ουρανίους
πρωτόειπε, πως δεν έχουν δύναμη;
760 Γέροντες, δεν υπάρχει πια ο ασεβής άντρας.
Το παλάτι σώπασε· τους χορούς αρχίστε.
Γιατί οι αγαπημένοι μου τώρα ευτυχούνε.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της, Η τέχνη της πρώιμης κλασικής εποχής

4.2.2. Ο ναός του Δία στην Ολυμπία

Ένα μνημείο που φέρνει μπροστά στα μάτια μας την τέχνη της πρώιμης κλασικής εποχής στη λαμπρότερη μορφή της είναι ο ναός του Δία στην Ολυμπία. Πληροφορίες για την κατασκευή του ναού μάς δίνει ο περιηγητής Παυσανίας (Ελλάδος περιήγησις 5.10.2):

 

«Ο ναός του Δία και το άγαλμα έγιναν από τα λάφυρα που πήραν οι Ηλείοι όταν υπόταξαν με πόλεμο τους Πισαίους και τους περιοίκους, οι οποίοι είχαν αποστατήσει μαζί με τους Πισαίους. Το άγαλμα είναι έργο του Φειδία, όπως μαρτυρεί μια επιγραφή που υπάρχει κάτω από τα πόδια του Δία: «μ᾽ έκαμε ο Φειδίας, γιος του Χαρμίδη, Αθηναίος». Ο ναός είναι δωρικού ρυθμού περίστυλος απ᾽ έξω· ως υλικό χρησιμοποιήθηκε εγχώριος πωρόλιθος· το ύψος του ως το αέτωμα είναι εξηνταοκτώ πόδια, το πλάτος ενενηνταπέντε και το μήκος διακόσια τριάντα. Αρχιτέκτονας του ναού ήταν ένας ντόπιος Λίβων.»

 

Η τελική νίκη των Ηλείων στον πόλεμο εναντίον των κατοίκων της Πίσας και των άλλων πόλεων της κοιλάδας του Αλφειού τοποθετείται από τους ιστορικούς το 472 π.Χ. Μετά τη νίκη αυτή η πόλη της Ήλιδας έγινε κυρίαρχη της Ολυμπίας και οι Ηλείοι ήταν πλέον οι μόνιμοι διοργανωτές των Ολυμπιακών Αγώνων. Η μεγάλη πολιτική και στρατιωτική επιτυχία των Ηλείων δικαιολογεί την απόφασή τους να χτίσουν έναν μνημειακό ναό για τον Δία στο ιερό της Ολυμπίας, την Ἄλτιν. Η κατασκευή του ναού πρέπει να είχε ολοκληρωθεί το 457 π.Χ. Αυτό το συνάγουμε από την πληροφορία που μας δίνει ο περιηγητής Παυσανίας ότι στην κορυφή της ανατολικής πλευράς του, κάτω από το κεντρικό ακρωτήριο, ήταν κρεμασμένη μια ασπίδα, αφιερωμένη από τους Λακεδαιμονίους μετά τη νίκη τους κατά των Αργείων και των Αθηναίων στη μάχη της Τανάγρας, που έγινε τη χρονιά εκείνη. Μπορούμε, επομένως, να πούμε ότι ο ναός χτίστηκε ανάμεσα στο 472 και το 457 π.Χ.

 

Ο ναός του Δία στην Ολυμπία θεωρείται το πιο αντιπροσωπευτικό παράδειγμα περίπτερου δωρικού ναού της κλασικής εποχής· έχει έξι κίονες στην πρόσοψη και δεκατρείς στις μακρές πλευρές, ενώ το κυρίως κτίσμα περιλαμβάνει πρόδομο, σηκό και οπισθόδομο. Οι διαστάσεις του ναού είναι επιβλητικές: 64,12 m x 27,68 m. Το ύψος των κιόνων είναι 10,53 m και το συνολικό ύψος του κτηρίου ως την κορυφή της στέγης ξεπερνά τα 16 m. Ο ναός του Δία είναι ο μεγαλύτερος αρχαίος ναός της Πελοποννήσου· το μνημειακό του μέγεθος και ο πλούτος του γλυπτού διακόσμου προκαλούν δικαιολογημένα τον θαυμασμό.

 

Το λατρευτικό άγαλμα του Δία, έργο του Φειδία από ελεφαντόδοντο και χρυσό, κατασκευάστηκε και τοποθετήθηκε στον σηκό αρκετά χρόνια μετά την αποπεράτωση του ναού, στα χρόνια 435-430 π.Χ.. Αλλά ο μαρμάρινος γλυπτός διάκοσμος, που σώζεται σε σχετικά καλή κατάσταση, είναι σύγχρονος με την κατασκευή του ναού. Ο διάκοσμος αυτός περιλαμβάνει δώδεκα ανάγλυφες μετόπες τοποθετημένες ανά έξι επάνω από τον πρόναο και επάνω από τον οπισθόδομο καθώς και δύο αετωματικές συνθέσεις. Στις μετόπες εικονίζονται οι δώδεκα άθλοι του Ηρακλή. Η τεχνοτροπία είναι πολύ διαφορετική από εκείνη των μετοπών του θησαυρού των Αθηναίων και των αετωμάτων του ναού της Αφαίας. Εδώ οι μορφές στέκονται και κινούνται πολύ πιο ελεύθερα και ο τρόπος με τον οποίο αποδίδονται τα σώματα και τα ρούχα τα κάνει να φαίνονται πιο φυσικά. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι η μετόπη που εικονίζει τον Ηρακλή καθώς προσπαθεί να καθαρίσει την κόπρο του Αυγεία. Ο ήρωας ετοιμάζεται να ανοίξει με λοστό ένα ρήγμα στον τοίχο του στάβλου, από όπου θα εισρεύσει το ορμητικό νερό του Αλφειού και θα παρασύρει την κόπρο· πίσω του η προστάτιδά του θεά, η Αθηνά, του δείχνει με το δόρυ της το σημείο όπου πρέπει να χτυπήσει.

 

Ακόμη πιο σαφής είναι αυτή η τάση στα γλυπτά των αετωμάτων. Στο ανατολικό αέτωμα εικονίζεται ένας τοπικός μύθος, η αρματοδρομία του Πέλοπα και του Οινόμαου. Ο Πέλοπας, που έδωσε το όνομά του στην Πελοπόννησο, ήταν ένας από τους πολλούς υποψήφιους γαμπρούς που είχαν ζητήσει το χέρι της Ιπποδάμειας, της όμορφης κόρης του βασιλιά της Πίσας Οινόμαου. Αλλά ο Οινόμαος (που είχε πάρει έναν χρησμό, σύμφωνα με τον οποίο ο γαμπρός του θα τον σκότωνε) είχε θέσει όρο ότι, για να παντρευτεί κάποιος την κόρη του, έπρεπε να τον νικήσει σε αγώνα αρματοδρομίας· αν ο υποψήφιος γαμπρός έχανε, η τιμωρία του ήταν ο θάνατος. Στην πραγματικότητα ο Οινόμαος ήταν αδύνατο να χάσει, γιατί τα άλογά του, δώρο του Άρη, ήταν ανίκητα. Ανάμεσα στους μνηστήρες ήταν και ο Πέλοπας, ο οποίος κατέφυγε σε ένα τέχνασμα: ζήτησε από την Ιπποδάμεια, που τον είχε ερωτευθεί, να πείσει τον ηνίοχο του Οινόμαου, τον Μυρτίλο, να μην στερεώσει καλά τους τροχούς του άρματός του και έτσι στη διάρκεια της αρματοδρομίας το άρμα διαλύθηκε και ο Οινόμαος σκοτώθηκε. Στη σύνθεση του αετώματος εικονίζεται στη μέση ο Δίας, που καθορίζει τη μοίρα των ανθρώπων· στα δεξιά του είναι ο νεαρός Πέλοπας με τη μνηστή του την Ιπποδάμεια και στα αριστερά του ο ηλικιωμένος Οινόμαος με τη γυναίκα του τη Στερόπη. Μετά τους πρωταγωνιστές βλέπουμε τα δύο άρματα με τους ηνιόχους, δύο ηλικιωμένους άνδρες που παρακολουθούν την προετοιμασία του αγώνα καθιστοί, και στα άκρα δύο ξαπλωμένες ανδρικές μορφές, που ενσαρκώνουν τους δύο ποταμούς της Ολυμπίας, τον Αλφειό και τον Κλάδεο.

 

Στο δυτικό αέτωμα εικονίζεται η θεσσαλική Κενταυρομαχία. Στη Θεσσαλία ζούσαν οι Λαπίθες, και στον γάμο ενός από αυτούς, του Πειρίθου, ήταν προσκεκλημένοι και οι Κένταυροι, καθώς ήταν συγγενείς της νύφης. Στο γλέντι όμως που ακολούθησε οι Κένταυροι μέθυσαν και επιτέθηκαν στις γυναίκες των Λαπιθών για να τις βιάσουν. Τότε οι Λαπίθες συνεπλάκησαν μαζί τους και τους έδιωξαν, αφού σκότωσαν αρκετούς. Στη μάχη συμμετείχε και ο Αθηναίος Θησέας, που ήταν φίλος του Πειρίθου. Οι Κένταυροι δεν έχουν ακόμη ηττηθεί, είναι όμως σαφές ότι δεν θα καταφέρουν να επικρατήσουν. Στο κέντρο της παράστασης δεσπόζει η επιβλητική μορφή του Απόλλωνα, που απλώνει το χέρι για να σταματήσει το κακό, ενώ δεξιά και αριστερά του μάχονται οι δύο πρωταγωνιστές, ο Πειρίθους και ο Θησέας. Η μάχη με τους Κενταύρους συμβόλιζε στα μάτια των αρχαίων Ελλήνων τη νίκη του πολιτισμού και της σωφροσύνης ενάντια στην κτηνώδη βία.

 

Τα αετωματικά γλυπτά του ναού του Δία στην Ολυμπία έχουν μεγάλη σημασία και καλλιτεχνική αξία, γιατί είναι τα πρώτα μνημειακά σύνολα στα οποία βλέπουμε ξεκάθαρα τη νέα τεχνοτροπία που εμφανίστηκε στην ελληνική τέχνη την πρώτη εικοσαετία του 5ου αιώνα π.Χ. και επικράτησε μετά τους Περσικούς Πολέμους. Η σύνθεση του ανατολικού αετώματος είναι στατική, αλλά η ένταση και η αγωνία που διακατέχει τα πρόσωπα είναι εμφανής στη στάση τους και στην έκφραση των προσώπων τους. Χαρακτηριστική είναι η φυσιογνωμία του ηλικιωμένου άνδρα (ίσως είναι ο μάντης Ίαμος) με το φαλακρό κεφάλι και την πλαδαρή σάρκα, που φαίνεται να έχει προαισθανθεί το επικείμενο τραγικό τέλος του Οινόμαου. Ενδεικτική για την τόλμη στον σχεδιασμό και τον ρεαλισμό στην απόδοση των λεπτομερειών είναι επίσης η μορφή του νεαρού γυμνού ιπποκόμου, που κάθεται οκλαδόν στο έδαφος, αγγίζοντας με το χέρι τα δάχτυλα του ποδιού. Έντονη και ζωηρή είναι αντίθετα η δράση στο δυτικό αέτωμα, όπου οι Κένταυροι συμπλέκονται με τους Λαπίθες και τις γυναίκες τους. Αξιοσημείωτη είναι εδώ η διαφορά ανάμεσα στα σεμνά και ατάραχα πρόσωπα των Λαπιθίδων και τις άγριες, σχεδόν δαιμονικές φυσιογνωμίες των Κενταύρων.

Μπράβο σου, που άντεξες και σήμερα

Ήταν μια μέρα που όλοι θέλαμε να φωνάξουμε δυνατά.
Μια μέρα που θέλαμε να πούμε ό,τι μας βαραίνει.
Μια μέρα που όσες κατηγορίες μας φόρτωσαν, τις αντικρούσαμε με την πίκρα, τον θυμό και την αγανάκτηση που μας είχε πνίξει, χωρίς όμως να πούμε ούτε λέξη.

Μια μέρα που δεν πιστεύαμε πως δεν μας γνώριζαν. Που απλά μας κοιτούσαν αλλά δεν είχαν ιδέα για το ποιοι ήμασταν. Δεν γνώριζαν τον πόνο, τα προβλήματα και το τι είχαμε περάσει.

Μια μέρα που μείναμε ανέκφραστοι απέναντι σε όσα ακούγαμε και μονάχα λέγαμε μέσα στις σκέψεις μας «Τι λένε για μένα;»
Ήταν εκείνη η μέρα που επιλέξαμε να μην μιλήσουμε, να μην τα διαλύσουμε όλα, να μην ουρλιάξουμε, να μην ξεστομίσουμε τις προσβολές που μας είχαν κάνει.

Ήταν εκείνη η μέρα που είπαμε απλά ένα ξερό «εντάξει κατάλαβα» για να μην γίνει εμφύλιος πόλεμος, σεβόμενοι τους γύρω μας.

Η μέρα που κλείσαμε σιγά την πόρτα του δωματίου μας, πήραμε το μαξιλάρι μας, το τοποθετήσαμε στο στόμα μας, για να μην ακουστεί το ουρλιαχτό της καρδιάς μας και πλαντάξαμε στο κλάμα για όσα έγιναν!

Ήταν εκείνη η μέρα που ύστερα βγήκαμε με ένα χαμόγελο, κρατώντας τον εαυτό μας όρθιο με όση δύναμη μας είχε απομείνει και συνεχίσαμε.

Ήταν η μέρα που βγήκαμε νικητές αλλά λαβωμένοι. Και ίσως κανένας να μην μας πει εκείνο το μπράβο, ίσως όμως χρειαστείς κάποια στιγμή να το διαβάσεις:

Μπράβο για εκείνη την ημέρα που το ουρλιαχτό σου ήταν τόσο μεγάλο και το μετέτρεψες σε σιωπή!

Μπράβο για εκείνη την ημέρα που πήρες την ψυχή σου στα χέρια σου θρύψαλα, αλλά άντεξες!

Μπράβο για εκείνη την ημέρα που πνίγηκες από τα δάκρυά σου αλλά στο τέλος χαμογέλασες!

Μπράβο για εκείνη την ημέρα που απλά άντεξες!
Μακάρι όμως να μην έρθει ξανά εκείνη η μέρα!

Μια ζωή πίσω από κάτι τρέχουμε, κυνηγάμε ατελείωτα και τα πάντα, για να αποκτήσουμε τα μέσα για να κάνουμε τα όνειρά μας πραγματικότητα. Να γεμίσουμε ντουλάπες με ρούχα, γκαράζ με αμάξια, ημέρες και αναμνήσεις με ταξίδια και φωτογραφίες που θα αποδεικνύουν το πόσο όμορφα περάσαμε. Κυνηγάμε δουλειές, εργασίες που προσφέρουν κύρος και χρήμα γιατί αυτά κάπου μας κάνουν να νιώθουμε σημαντικοί, ίσως και να θέλουμε να δειχτούμε και λίγο, να δηλώσουμε παντού πόσο τέλεια, ιδανικά πλασμένη είναι η ζωή μας. Σ’ αυτό βέβαια βοηθούν και τα social media, έτσι ώστε να βγει προς τα έξω η εικόνα που τόσο παλεύουμε να αποδείξουμε πως μας ανήκει.    

Το lifestyle λοιπόν που ο καθένας από εμάς θέλει να χτίσει και που του ταιριάζει, διαφοροποιείται, ανάλογα με τις ρίζες του, την επιρροή που του ασκεί ο κύκλος και το περιβάλλον του, τα μίντια, καθώς και το υπόβαθρό του. Πόσες φορές θέλησες και εσύ κάτι που περίτεχνα σου πλάσαρε μια φωτογραφία, εκείνο το παντελόνι, ή το υπέροχο ταξίδι που έκανε ο συνάδελφος κι εκείνα τα υπέροχα παπούτσια που ανάθεμα κι αν θα τα φορούσες και ποτέ. Μα ωραία θα ήταν να τα έχεις. Πασχίζεις λοιπόν, τρέχεις, δουλεύεις σκληρά, ώρες ατέλειωτες, κι όντως, κάτι έχεις καταφέρει να κάνεις. Ο τραπεζικός σου λογαριασμός γεμίζει κι όλα τα κουτάκια στην to do list σου πια μοιάζουν να είναι εφικτά.

Αμ δε, σε γέλασανε, έπεσες στην παγίδα κι εσύ κι εγώ και όλοι μας. Η λίστα έτοιμη σίγουρα, μα ο χρόνος πού πήγε; Ψάχνεις να βρεις κενό, να πας για ψώνια, έχεις ήδη κάνει screenshot όλα τα πράγματα και είναι εικονικά στο καλάθι των αγορών σου, μα όχι στην ντουλάπα σου. Για εκείνο το ταξίδι βρήκες τα εισιτήρια, σε έχεις με μαεστρία φανταστεί να βγάζεις τις φωτογραφίες σου ευτυχισμένος στην παραλία, ή με φόντο εκείνο το ηλιοβασίλεμα. Μα η άδεια μοιάζει μακριά, τα εισιτήρια δε, πιο ακριβά. Του χρόνου μωρέ, δεν πειράζει.

Κάπου μοιάζεις να πελαγώνεις, κάπου να απελπίζεσαι και το ρίχνεις στη δουλειά. Όλα τα όνειρά σου τα πας για την επόμενη εβδομάδα, την επόμενη μέρα, όλα για λίγο πιο μετά. Μα το μετά πότε θα έρθει, έχεις σκεφτεί; Κάνε μια παύση, βάλε λίγο νερό στο κρασί σου και κάπως μίκρυνε και λίγο τις φιλοδοξίες σου, γιατί αλλιώς δε θα εκπληρώσεις καμία από αυτές. Τι να το κάνεις το lifestyle των περιοδικών αν δεν προλαβαίνεις να ζήσεις τις μικρές σου στιγμές. Εκείνες τις βόλτες κάν’ τες κι ας μην έχουν φόντο το τέλειο ηλιοβασίλεμα, ή το απόλυτο ρούχο, μια χαρά βολτάραμε τόσα χρόνια και στις γειτονιές μας. Το χαμόγελο που προσφέρει η ελευθερία να ζήσεις τις στιγμές είναι το ωραιότερο ένδυμα που μπορείς να βάλεις, μαζί με μια καλή παρέα. Οι άνθρωποι που συνέχεια κάτι κυνηγούν, χάνουν την ελευθερία των στιγμών, χάνουν χρόνο πολύτιμο κι αναμνήσεις που δε θα τις βρεις και πουθενά στο Instagram.

Βρες χρόνο λοιπόν να κάνεις πράγματα απλά και ουσιώδη, ανά πάσα στιγμή και χωρίς αιτία και το πιο σημαντικό από όλα με τους ανθρώπους που εσύ θες και γουστάρεις και σε κάνουν να χαμογελάς. Κανένα lifestyle που κυνηγάς, όσο φανταχτερό και να μοιάζει, δε θα σου χαρίσει αληθινές στιγμές, αν εσύ δεν προλαβαίνεις να τις ζήσεις.

Τι νιώθεις όταν τα έχεις νιώσει όλα;

Δυστυχώς τίποτα δεν κρατάει για πάντα. Όλα τα όμορφα μα και τα άσχημα αργά ή γρήγορα τελειώνουν, έρχεται το πλήρωμα του χρόνου και πίσω μένουν μόνο καλές ή κακές αναμνήσεις που σου φέρνουν στο μυαλό το κάπου- κάποτε. Κάπως έτσι συμβαίνει και στον έρωτα, δεν κρατά για πάντα είτε είναι αμοιβαίος είτε όχι, τελειώνει κι εκείνος. Η καθημερινή τριβή και ο χρόνος έχουν την ιδιότητα να στέλνουν μακριά τις πεταλούδες που σφίγγουν το στομάχι μας και κάνουν τον έρωτα να ξεθωριάζει μέρα με τη μέρα, ώσπου και ο ίδιος δεν είναι τίποτα παρά μόνο μία ανάμνηση που σου θυμίζει πως κάποτε ένα βλέμμα κι ένα χαμόγελο ήταν αρκετά για να νιώθεις γεμάτος ζωή και χαρά.    

Ωστόσο οι αναμνήσεις που αφήνει ο έρωτας στη ζωή μας καμιά φορά μοιάζουν να κάνουν τραμπάλα, άλλοτε γλυκές γεμάτες νοσταλγία κι άλλοτε σκαλίζουν ξανά και ξανά μία πληγή που προσπαθεί να επουλωθεί. Κάνοντας σχέση, δύο ερωτευμένοι άνθρωποι αλλάζουν πολλά χωρίς καν να το αντιληφθούν. Υποσυνείδητα πια τα βάζουν όλα στο μικροσκόπιο και τα θέλω που μέχρι χθες κινούσαν τα νήματα πιάνονται χέρι-χέρι με τα πρέπει. Ζώντας μαζί, αρχίζουν να βλέπουν ο ένας τον άλλον με άλλο μάτι και μπαίνει στο παιχνίδι και ο εγωισμός. Αυτόματα οι ατέλειες και τα ελαττώματα που τόσο καιρό ο ενθουσιασμός και το πάθος κάλυπταν με μαεστρία είναι εμφανή και η μαγεία πια άφαντη.

Δεν υπάρχει αδημονία, μούδιασμα, τρέμουλο, η τρέλα γίνεται λογική και συνήθεια και ο έρωτας αποδημητικό πουλί που ετοιμάζεται να πετάξει για νέο, πιο θερμό κλίμα. Εκεί όμως, λίγο πριν πετάξει, οι δύο άνθρωποι καλούνται να αποφασίσουν τι θα γίνει με τη σχέση τους.

Γιατί όσο να΄ ναι ο έρωτας προικίζει τα παιδιά του. Άλλες φορές με αγάπη που κάνει το σμίξιμο δύο ανθρώπων σχέση ζωής και άλλες φορές στέλνει ένα μεγαλοπρεπές ξενέρωμα που σε γεμίζει σοφία και μαθήματα, ενώ προσθέτει άλλη μία αποτυχημένη σχέση στο βιογραφικό σου. Το γεγονός όμως είναι πως από στον έρωτα μόνο κερδισμένος βγαίνει κανείς. Όλα, άλλωστε, κρίνονται στο πόσο θα ταιριάξουν δύο άνθρωποι όταν σταματήσουν τα πυροτεχνήματα και τα βεγγαλικά. Γιατί εδώ που τα λέμε και τα ξαναλέμε, ο έρωτας ή η αγάπη από μόνα τους δεν αρκούν για να΄ ναι δύο άνθρωποι μαζί και ευτυχισμένοι.

Μερικές φορές, ο έρωτας αφήνει μόνο καλές αναμνήσεις και δεν έχει τα περιθώρια να καταλήξει σε απότομο ξενέρωμα. Άλλες πάλι, σε γεμίζει και σε αδειάζει την ίδια στιγμή, είναι απόλυτα εγκεφαλικός και παραμένει έτσι. Δεν είναι απαραίτητο πως ένας έρωτας δεν έχει ανταπόκριση. Κι αυτή μάλιστα είναι η γλυκόπικρη ομορφιά του. Έχει τόσες μορφές, τόσες διακυμάνσεις κι όταν φύγει η τρέλα της αρχής, αποφασίζεις ποια μορφή του θέλεις να φορέσεις.

Μπορεί να σε πετάξει ψηλά, να σε κρατήσει στο χώμα, να σε αφήσει με το μύθο του να πλανάται στο μυαλό σου, να σε κάνει να ξεχάσεις γιατί τον ένιωσες εξ’ αρχής. Σου φτιάχνει μια ολόκληρη ιστορία γύρω του, μια περσόνα άλλοτε φανταχτερή κι άλλοτε απλή, λιτή, σχεδόν αέρινη. Εσύ αποφασίζεις σε ποιον έρωτα θέλεις να ζήσεις. Μα πρόσεχε, γιατί δεν υπάρχει εισιτήριο επιστροφής. Άπαξ κι αποφασίσεις να βουτήξεις, θα γίνεις μούσκεμα. Ό, τι καιρό κι αν έχει.

Ο Αριστοτέλης και ο κόσμος της Φυσικής

Υπάρχει μια θαυμαστή εννοιολογική συγγένεια ανάμεσα στην αριστοτελική φιλοσοφία και στη σύγχρονη επιστημονική σκέψη, καθώς και βαθύτατες αναλογίες στη χρήση εξηγητικών σχημάτων για τη σύλληψη και κατανόηση του κόσμου

Πώς όμως μπορεί η σκέψη ενός φιλοσόφου που έζησε πριν από 2.500 χρόνια να συνδεθεί με το έργο των θετικών επιστημών στο στάδιο της τρομακτικής εξέλιξης όπου βρίσκονται σήμερα, καθώς ετοιμαζόμαστε να διαβούμε το κατώφλι του 21ου αιώνα; Θα αναφερθώ ενδεικτικά και εν συντομία στη σχέση της αριστοτελικής σκέψης με τον χώρο των φυσικών επιστημών.

Η αξία της Αριστοτελικής Φυσικής Φιλοσοφίας, σε αντίθεση προς τη Λογική και Μεταφυσική του, υποβαθμίστηκε για πολλούς αιώνες σχεδόν ως τις ημέρες μας. Στη στάση αυτή συνέβαλε το γεγονός ότι ο σταγιρίτης φιλόσοφος προσεγγίσθηκε μέσα από το πνεύμα και τις ιδέες που προέκυψαν από την ανάπτυξη των εμπειρικών – πειραματικών επιστημών από την Αναγέννηση και μετά, κυρίως όμως μετά την επικράτηση της Νευτώνειας Μηχανικής, του Μηχανιστικού Ντετερμινισμού και της Ατομικής Θεωρίας της Ύλης.

Με την ανάπτυξη ωστόσο της Κβαντικής Φυσικής και στη συνέχεια της Φυσικής των Στοιχειωδών Σωματίων η εικόνα για την ύλη και τους νόμους που τη διέπουν μεταμορφώθηκε ριζικά. Η παλιά άποψη ότι ο μικροσκοπικός κόσμος των ατόμων είναι απλώς μια εκδοχή σε μικρότερη κλίμακα του καθημερινού κόσμου της εμπειρίας φάνηκε ότι έπρεπε να εγκαταλειφθεί. Στην κλίμακα του υποατομικού κόσμου δεν μπορούμε πλέον να μιλούμε για τις ιδιότητες των σωματιδίων με τον ίδιο τρόπο που μιλούμε για τα οικεία σε εμάς αντικείμενα της κλίμακας, στην οποία κινούμαστε στον κόσμο της καθημερινής μας εμπειρίας.

Επιστέγασμα όλων των παρατηρήσεων που τόνισαν την ασυμφωνία μεταξύ της Νευτώνειας και της Κβαντικής Φυσικής απετέλεσε η διατύπωση της «αρχής της απροσδιοριστίας» του Heisenberg, με την οποία έγινε φανερό ότι η πλήρης περιγραφή ενός μικροσωματίου, όπως λ.χ. του ηλεκτρονίου, μπορεί να δοθεί μόνο με πιθανότητες και όχι με τους κλασικούς αιτιοκρατικούς νόμους, όπως ίσχυαν στο πλαίσιο του μηχανιστικού ντετερμινιστικού μοντέλου. Φάνηκε ακόμη ότι στο υποατομικό επίπεδο το ηλεκτρόνιο αναδεικνύει κάθε φορά, ανάλογα με τις συνθήκες της πειραματικής διάταξης, άλλοτε έναν σωματιδιακό και άλλοτε έναν κυματικό χαρακτήρα.

Η έρευνα λοιπόν της συμπεριφοράς των μικροσωματίων στον κβαντικό τομέα δημιούργησε δύο βασικές κατηγορίες προβλημάτων, τα οποία σύντομα υπερέβησαν τα όρια του προβληματισμού της φυσικής επιστήμης για να επεκταθούν σε μια σφαίρα ανώτερου θεωρητικού ενδιαφέροντος με αναπόφευκτες φιλοσοφικές προεκτάσεις. Η πρώτη κατηγορία αναφέρεται στην ιδέα της απροσδιοριστίας σε αντιπαράθεση προς την έννοια της αιτιότητας, όπως αυτή ίσχυε στο πλαίσιο της Κλασικής Φυσικής. Η δεύτερη, στον χαρακτήρα της πραγματικότητας του κόσμου που ερευνούν οι επιστήμονες στο επίπεδο της μικροσκοπικής κλίμακας.

Μια άλλη κατηγορία ερωτημάτων φυσικού και φιλοσοφικού συνάμα περιεχομένου συνδέθηκε με το θεμελιώδες πρόβλημα της σύστασης και δημιουργίας του φυσικού κόσμου. Ήδη από τα πρώτα μοντέλα του ατόμου, που προτάθηκαν στο τέλος του 19ου και στις αρχές του αιώνα μας, έγινε η διαπίστωση ότι το άτομο δεν είναι το άτμητο, έσχατο σωματίδιο της ύλης, όπως θεωρούνταν στο πλαίσιο της ατομικής θεωρίας της ύλης, αλλά έχει κάποια δομή, αποτελείται δηλαδή από τον πυρήνα και από ένα ηλεκτρόνιο (ή ηλεκτρόνια), που διαγράφει τροχιές γύρω από αυτόν. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν ανακαλύφθηκαν στη συνέχεια πολλές δεκάδες μικροσωματίων και των αντισωματίων τους, την ύπαρξη των οποίων κανείς δεν είχε ως τότε υποπτευθεί. Αποκαλύφθηκε έτσι στο εσωτερικό της σύστασης της ύλης ένας κόσμος με μια θαυμαστή ποιοτική ποικιλία και έναν ανεξάντλητο πλούτο δυνάμεων και αλληλεπιδράσεων, που οδηγούσαν στους μετασχηματισμούς ύλης σε ενέργεια και αντίστροφα. Με τις ανακαλύψεις αυτές άρχισε να πραγματοποιείται μια ριζική μεταβολή στον τρόπο με τον οποίο οι επιστήμονες αντιμετωπίζουν τον φυσικό κόσμο, έτσι ώστε όλα να οδηγούν στη δημιουργία ενός νέου μοντέλου πραγματικότητας, με την έννοια του γενικού πλαισίου σκέψης ή του εννοιολογικού σχήματος γύρω από το οποίο στη συνέχεια πλέκονται τα δεδομένα της εμπειρίας.

Ποια είναι όμως η σχέση του μοντέλου εξήγησης του φυσικού κόσμου που διαμορφώνεται στη νέα Φυσική με την αριστοτελική φιλοσοφία;

Βαθιές αναλογίες

Το μοντέλο που διαμορφώνεται σήμερα στη Φυσική παρουσιάζει, από πολλές απόψεις, βαθιές αναλογίες με το αριστοτελικό, εφόσον οδηγεί σε μια δυναμική εικόνα του φυσικού κόσμου. Αυτό αποτελεί μια νέα αντίληψη για την Αριστοτελική Φυσική Φιλοσοφία.

Εκείνο λοιπόν που έχει δειχθεί είναι ότι υπάρχει μια θαυμαστή εννοιολογική συγγένεια ανάμεσα στην αριστοτελική φιλοσοφία και στη σύγχρονη επιστημονική σκέψη, καθώς και βαθύτατες αναλογίες στη χρήση εξηγητικών σχημάτων για τη σύλληψη και κατανόηση του κόσμου σε σχεδόν όλους τους σύγχρονους επιστημονικούς κλάδους, γεγονός που καθιστά απόλυτα επίκαιρο και διαχρονικό το έργο του σταγιρίτη φιλοσόφου.

Φαίνεται λοιπόν ότι η αριστοτελική φιλοσοφία και η φιλοσοφική σκέψη ευρύτερα μπορούν να προσφέρουν τις εννοιολογικές γέφυρες που είναι απαραίτητες για να επιτευχθεί η ενότητα της γνώσης, επιτακτική ανάγκη της εποχής μας, όχι μόνο ανάμεσα στους διάφορους κλάδους των θετικών επιστημών αλλά και ανάμεσα στις θετικές επιστήμες και στις επιστήμες του ανθρώπου.

Με τι ασχολήθηκε

Tο φάσμα τώρα των ενδιαφερόντων του είναι πραγματικά εντυπωσιακό. Aν εξαιρέσει κανείς τα καθαρά μαθηματικά και την τέχνη της ιατρικής, σε όλους τους άλλους γνωστικούς τομείς ο Aριστοτέλης έχει καθοριστική συμβολή. Με σημερινούς όρους, θα λέγαμε ότι ασχολήθηκε με όλους τους κλάδους της φιλοσοφίας και τη λογική, με όλες τις φυσικές επιστήμες, με τη φυσιολογία, τη γεωγραφία και τη μετεωρολογία. Ακόμη με τη ρητορική, τη θεωρία του επιχειρήματος, τη γλώσσα και τη θεωρία της λογοτεχνίας, την ιστορία των θεσμών και των ιδεών, την πολιτική επιστήμη.

Στη φιλοσοφία, ο Αριστοτέλης επιχειρεί τον επιτυχή συνδυασμό της πλατωνικής ηθικής και πολιτικής φιλοσοφίας με τη φυσική φιλοσοφία των προσωκρατικών και εγκαινιάζει τον κλάδο της λογικής. Στις επιστήμες, θέτει τις βάσεις για τη φυσική, τη χημεία και τη μετεωρολογία, και αναδεικνύει τη σημασία και την κεντρική θέση της βιολογίας. Συστηματοποιεί την πρακτική της ρητορικής, θεμελιώνει τη θεωρία της λογοτεχνίας (την «ποιητική») και ξεκινάει ένα πρόγραμμα συστηματικής καταγραφής των πολιτευμάτων και των θεσμών των ελληνικών πόλεων. Mε δύο λόγια, τα αριστοτελικό έργο αντιπροσωπεύει την εγκυκλοπαίδεια των γνώσεων του 4ου αιώνα π.X.

Η φυσική φιλοσοφία του σταγειρίτη πανεπιστήμονα (Φυσικές Πραγματείες) διερεύνησε θεωρητικά και πρακτικά ζητήματα του φυσικού κόσμου, που αποτυπώθηκαν στα «Φυσικά» («Φυσική Ακρόαση»), «Περί Ουρανού», «Περί Γενέσεως και Φθοράς», «Μετεωρολογικά», ενώ το «Περί Κόσμου» θεωρείται σήμερα ψευδεπίγραφο.

Ο Αριστοτέλης ασχολήθηκε εξονυχιστικά και με τη βιολογία, με τις έρευνές του να απαθανατίζονται στα Βιολογικά (Βιολογικές Πραγματείες), αν και κάποια θεωρούνται νόθα έργα. Το μόνο που γνωρίζουμε από τον ίδιο τον φιλόσοφο και από τις αναφορές του είναι το ευχάριστο έργο με τον τίτλο «Περί Θαυμασίων Ακουσμάτων», του αποδίδονται ωστόσο με σχετικές επιφυλάξεις και τα «Περί Ζώων Ιστορίας», «Περί Ζώων Μορίων», «Περί Ζώων Πορείας», «Περί Ζώων Κινήσεως», «Περί Ζώων Γενέσεως», ενώ το «Περί Φυτών» θεωρείται πια ψευδεπίγραφο.

Δρυίδες: Οι Άγνωστοι Κέλτες Σοφοί & η Μαγεία τους

Όταν κάποιος ακούει τη λέξη “Δρυίδης”, σίγουρα ο νους του πάει σε έναν χαρακτήρα όπως ο Πανοραμίξ ή σ’ έναν γέρο άντρα με μακριά γενειάδα, κρατώντας κοντάρι, με διάφορα πουγκάκια και φιαλίδια στην ζώνη δεμένα. Ίσως δεν είναι και τόσο μακριά η αλήθεια, από αυτή την εικόνα. Οι Δρυίδες ήταν μια δοξασμένη κάστα από Ιερείς των Κελτών, αναγνωρισμένοι και καταξιωμένοι σύμφωνα με τους Ρωμαίους, λόγω της πανίσχυρης Μαγείας τους. Στα γαλλικά η λέξη “Δρυίδης” σημαίνει “γνωρίζων τη Δρυς”.

Οι Κέλτες ήταν ένας βαρβαρικοί, φυλετικοί άνθρωποι που εξαπλώθηκαν στην Γαλατία, τη Βρετανία, την Ιρλανδία, την Ευρώπη, τη Μικρά Ασία και στα Βαλκάνια από τον 5ο αιώνα π.Χ. Τον 1ο αιώνα μ.Χ. οι Ρωμαίοι εξαπέλυσαν μια σειρά καταστολής των Κελτών και την θρησκεία τους, με αποτέλεσμα στο τέλος να αντικατασταθεί από τον Χριστιανισμό.

Οι διδαχές και οι τελετουργίες των Δρυίδων ήταν ιδιαίτερα κρυφές και περνούσαν στις επόμενες γενιές από στόμα σε στόμα. Δυστυχώς, στις μέρες μας πολύ λίγα πράματα είναι γνωστά σχετικά με τους Δρυίδες, αν και σε πολλά από αυτά μπορούν απλά να γίνουν εικασίες, από τους αρχαίους χρόνους. Όσα γνωρίζουμε γι’ αυτούς προέρχονται από γραπτές πηγές των Ελλήνων και των Ρωμαίων, αν και οι Ρωμαίοι ως κατακτητές, θα πρέπει να μελετηθούν με κάποιο σκεπτικισμό. Πληροφορίες έχουμε και από αρχαιολογικά ευρήματα που λήφθηκαν από τους τάφους, τους βωμούς και τους ναούς, καθώς και από την εικονογραφία. Οι όσες γραπτές πηγές έχουν διασωθεί είναι από τον 2ο αιώνα π.Χ. μέχρι και τον 4ο αιώνα μ.Χ.

Τον ακριβή ρόλο που είχε ο Δρυίδης στην Κέλτικη Κοινωνία έχει διαφορετικές περιγραφές, ανάλογα τις πηγές. Ο Διογένης ο Κυνικός (ή Σινωπεύς όπως ήταν αλλιώς γνωστός. Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος και θεωρείται ο κυριότερος εκπρόσωπος της Κυνικής Φιλοσοφίας, χρησιμοποιώντας τον αστεϊσμό και το λογοπαίγνιο ως μέσο για τα διδάγματά του) σημείωσε πως οι Δρυίδες ήταν ήδη ένας αρχαίος θεσμός τον 4ο αιώνα π.Χ., την εποχή του Αριστοτέλη. Ο Ιούλιος Καίσαρας είπε πως οι Γαλάτες Δρυίδες ήταν μια από τις δυο πιο υψηλές κάστες μαζί με τους Ιππότες, και όπως αυτοί, ήταν οργανωμένοι κάτω από μία επίτιμη κεφαλή. Στην Ιρλανδία, οι Δρυίδες ήταν η δεύτερη από τις τρεις υψηλές κάστες, κατώτεροι από τους Ευγενείς και ανώτεροι από τους ακτήμονες.

Στα περισσότερα όμως αρχεία, οι Δρυίδες ήταν οι φύλακες της παραδοσιακής σοφίας η οποία απασχολούνταν με την ηθική φιλοσοφία, τα φυσικά φαινόμενα και την θεολογία. Ήταν ιδιαίτεροι δεξιοτέχνες στην μαντική τέχνη, στην ερμηνεία των οιωνών, τα τυπικά των θυσιών, την κατασκευή ημερολογίου, τις μαγικές και φαρμακευτικές δυνάμεις των βοτάνων, την επιστήμη της αστρονομίας αλλά και την ποίηση. Έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην θρησκευτική και πολίτικη ζωή των Κελτών. Εκτελούσαν θρησκευτικές τελετές, λειτουργούσαν σαν διαμεσολαβητές ανάμεσα στους ανθρώπους και τους Θεούς, ασκούσαν επιρροή επάνω στη ηθική και πνευματική δομή της Κέλτικης Κοινωνίας, καθώς επίσης έπαιρναν πολιτικές και δικαστικές αποφάσεις σε διάφορα ζητήματα. Ο Αμμιανός Μαρκελλίνος (Ρωμαίος φιλόσοφος και στρατιώτης, με πιθανή ελληνική καταγωγή), παραθέτοντας λόγια του Τιμαγένη (Έλληνας συγγραφέας, ιστορικός και δάσκαλος της Ρητορικής) είπε: “Οι Δρυίδες ανυψώνονται με την έρευνα τους πάνω στα πράματα τα οποία είναι κρυφά και μεγαλειώδη”.

 

Οι Γαλάτες Δρυίδες λέγεται απέδιδαν δικαιοσύνη και νόμο, παρόλο που παραμένει άγνωστο το πως έκαναν αυτό σε σχέση με τους αρχηγούς της φυλής. Οι Ιρλανδοί Δρυίδες περιγράφονται ως άνθρωποι της μάθησης και της τέχνης που περιλάμβαναν Μάντης, Σοφούς, Βάρδους και Νομικούς. Οι Δρυίδες της Γαλατίας και της Βρετανίας λέγεται πως ήταν ξεχωριστοί από τους υπολοίπους στην Ιεροσύνη, συμπεριλαμβανομένου Μάντης, Βάρδους και Προφήτες. Φαίνεται να αλληλεπικαλύπτονται, καθώς οι Δρυίδες λέγεται πως μπορούσαν να διαβάσουν τους οιωνούς και να προφητεύσουν το μέλλον. Μέσα στους Δρυίδες υπήρχαν και άντρες και γυναίκες, καθώς οι γυναίκες είχαν μια σημαντική θέση στην Κέλτικη Κοινωνία.

Τον 1ο αιώνα, ο Δίων ο Χρυσόστομος (αρχαίος Έλληνας ρήτορας, συγγραφέας και φιλόσοφος του 1ου αιώνα, ο οποίος λόγω της ευγλωττίας του έλαβε την προσωνυμία “Χρυσόστομος”) εξομοίωσε τους Δρυίδες με τους Ινδούς Βραχμάνους, τους Πέρσες Μέιτζαϊ (Magi, ακόλουθοι του Ζωροαστρισμού) και τους Αιγύπτιους Ιερείς. Σε πιο σύγχρονους χρόνους, έχουν περιγραφεί ως Σαμάνοι επειδή εξασκούσαν νυχτερινές φωτιές, τυμπανισμούς, ψαλμωδίες και εκστατικούς χορούς.

Ορισμένα δέντρα, φυτά και ζώα πιστεύεται πως είναι προικισμένα με ιερές και θεραπευτικές δυνάμεις, και οι Δρυίδες τα χρησιμοποιούσαν σε διάφορες θρησκευτικές τελετές και για θεραπευτικούς σκοπούς. Ο Ιξός, πίστευαν πως ήταν σημάδι από τον ουρανό, και το χρησιμοποιούσαν για να κάνουν αντίδοτα γιατρικά ενάντια στα δηλητήρια και θεραπείες για την στειρότητα ακόμα και στα ζώα. Η Βελανιδιά ή Δρυς, θεωρούνταν πως είχε έρθει από το Ιερό Δάσος, και το φύλλωμα του χρησιμοποιούνταν σε τελετές. Τις θρησκευτικές τους τελετές τις εκτελούσαν μέσα σε Ιερά Δάση ή σε άλση από Βελανιδιές όπου εξυπηρετούσαν σαν ναοί. Τα μέρη αυτά ήταν και σημεία συγκέντρωσης όπου οι Δρυίδες έπαιρναν αποφάσεις και απέδιδαν δικαιοσύνη στους πολίτες και στους εγκληματίες. Άλλες συναντήσεις λάμβαναν χώρα σε πηγές ποταμών και λιμνών επειδή οι Κέλτες λάτρευαν Υδάτινους Θεούς και πίστευαν πως το νερό ήταν ιερό.

Για τους ρομαντικούς με τους Δρυίδες, θα πικραθούν στο σημείο αυτό. Οι Δρυίδες εξασκούσαν και τη ζωική αλλά και την ανθρώπινη θυσία. Τα ανθρώπινα θύματα καίγονταν ζωντανά μέσα σε ψάθινα κλουβιά, μαχαιρώνονταν, παλουκώνονταν ή τους χτυπούσαν με βέλη. Η ανθρωποθυσία ήταν αυτό που εξόργισε τους Ρωμαίους, πράγμα το οποίο το απαγόρευσαν ως βάρβαρο με απόφαση της Γερουσίας το 97 π.Χ. Η μόνη λεπτομερής καταγραφή που σώζεται και αναφέρεται σε Δρυιδική τελετή, είναι αυτή του Πλίνιου του Πρεσβύτερου (Ρωμαίος αριστοκράτης, επιστήμονας και ιστορικός, συγγραφέας του έργου «Φυσική Ιστορία»). Η τελετή αυτή έχει να κάνει με την συγκομιδή Ιξού:

“Την έκτη μέρα του φεγγαριού, ο Δρυίδης που ντύθηκε με μανδύα λευκό, σκαρφαλώνει πάνω στον Ιξό και με το χέρι το δεξί, με δρεπάνι χρυσό κόβει τον Ιξό. Το βότανο δεν θα πρέπει στο έδαφος να πέσει, σε ρούχο λευκό συλλεγόταν. Δυο ταύροι λευκοί θυσιάζονταν και ένα πλουσιοπάροχο γεύμα γινόταν“ (το συγκεκριμένο δρεπάνι ήταν χάλκινο και επιχρυσωμένο, καθώς ο χρυσός είναι πολύ μαλακός για να κόψει τον Ιξό.)

Για την ερμηνεία των οιωνών, οι Δρυίδες παρατηρούσαν τους άγριους λαγούς ή τα πουλιά όπως τα κοράκια και τους αετούς, καθώς αυτά προέλεγαν τα γεγονότα. Εξασκούσαν την τέχνη της μαντείας με το να παρατηρούν τους θανατικούς σπασμούς και τα εντόσθια των θυσιασμένων θυμάτων τους. Κατά την διάρκεια των θρησκευτικών εορτών τους, οι Δρυίδες ερμήνευαν τα όνειρα. Ένας άνθρωπος έπεφτε για ύπνο με τους Δρυίδες να ψάλλουν πάνω από το σώμα του. Όταν ξυπνούσε, ο άνθρωπος περιέγραφε το όνειρο και οι Δρυίδες έβγαζαν την ερμηνεία. Γραπτές πηγές κάνουν αναφορά στη μαγεία τους, που περιλάμβανε φυλαχτά από βότανα και Ιξό, και την πίστη τους σε ένα μαγικό αυγό το οποίο γινόταν από το σάλιο οργισμένων φιδιών, το οποίο αυγό εξασφάλισε την επιτυχία στις δίκες και χάρες από πρίγκιπες.

Οι Δρυίδες πίστευαν στην αθανασία της ψυχής και στην ζωή μετά τον θάνατο, όπου ορισμένοι συγγραφείς εξομοίωσαν με τη πίστη της “Μεταμόρφωσης” του Πυθαγόρα. Οι νεκροί καίγονταν με όλα τους τα υπάρχοντα. Κάποιες φορές, οι συγγενείς εκτελούσαν θρησκευτικές αυτοκτονίες με το να πηδούν μέσα στη φωτιά και να κρατούν τα πτώματα, ώστε να είναι μαζί στον Άλλο Κόσμο. Οι Κέλτες έγραφαν γράμματα στους νεκρούς και προωθούσαν δάνεια ώστε να είναι εξοφλητέα μετά το θάνατο. Ο Καίσαρας είπε πως η άποψη περί της αθανασίας διατήρησε το θρυλικό Κέλτικο κουράγιο στις μάχες.

Φτάσαμε δυστυχώς, κάπου εδώ, στο τέλος των Δρυίδων. Οι Ρωμαίοι φοβήθηκαν και απωθήθηκαν από τους Κέλτες, και το 43 μ.Χ. ο Ο Τιβέριος Κλαύδιος Καίσαρας Αύγουστος Γερμανικός, μόλις δύο χρόνια αφότου έγινε Αυτοκράτορας, απαγόρευσε τον Δρυιδισμό σε όλη την αυτοκρατορία. Το 60-61 μ.Χ, οι Ρωμαίοι έδιωξαν και κατέστρεψαν το ιερό τους οχυρό, το οποίο βρισκόταν στο νησί Άνγκλεσι (στα Ουαλικά λέγεται “Νησί Μον”, και είναι νησί του Ηνωμένου Βασιλείου και το μεγαλύτερο της Ουαλίας αλλά και της Ιρλανδικής θάλασσας). Σύμφωνα με τον Τάκιτο (ένας από τους σημαντικότερους Λατίνους ιστορικούς), μια Δρυίδισσα με μαύρη επένδυση στάθηκε μπροστά από τους Κέλτες πολεμιστές, κραυγάζοντας στους Θεούς και ξεστομίζοντας κατάρες εναντίον των Ρωμαίων. Οι Ρωμαίοι όμως ήταν νικητές. Έσφαξαν τους Κέλτες πολεμιστές και τους Δρυίδες και κατέστρεψαν τα ιερά τους άλση. Αυτό ήταν που έθεσε τον Δρυιδισμό σε μόνιμη παρακμή. Μέσα σε κάμποσες γενιές, η σεβαστή και πανίσχυρη Ιεροσύνη των Δρυίδων τους έριξε τόσο χαμηλά, που θεωρούνταν κοινοί γητευτές.

Από κει και πέρα πέρασαν 15 αιώνες περίπου, και ένα ενδιαφέρον για τους Δρυίδες αναστήθηκε τον 16ο και 17ο αιώνα. Μεταφραστές των κλασσικών κειμένων, ωραιοποίησαν σε πιο ρομαντικό ύφος τους Δρυίδες και τους μετέτρεψαν σε λαογραφικούς χαρακτήρες. O Βρετανός αρχαιοπώλης Τζον Όμπρεϊ του 17ου αιώνα, πρότεινε ότι οι Δρυίδες έχτισαν το Στόουνχετζ, μια θεωρία που αργότερα διαψεύσθηκε. Όμως οι απόψεις του στηρίχθηκαν τον 18ο αίωνα, από τον Ουίλιαμ Στούκελι (Άγγλος φυσικός, αρχαιοπώλης και κληρικός), ο οποίος έγινε γνωστός ως “Αρχι-Δρυίδης” και ήταν ο ιδρυτής του Μοντέρνου Δρυιδισμού. Το 1717, λέγεται πως έγινε μια συνάντηση των “Βρετανών Δρυίδων”, την οποία οργάνωσε κάποιος Τζόν Τόλαν και καθοδηγήθηκε από τον Στούκελι. Το 1781, η “Αρχαία Τάξη των Δρυίδων” ιδρύθηκε από τον ξυλουργό Χένρι Χερλ. Αυτή η τάξη εμπνεύστηκε από τον Ελευθεροτεκτονισμό και ήταν μια κοινωφελής κοινότητα. Το θέμα όμως της φιλανθρωπίας ήταν και αυτό που έφερε το τέλος της το 1833. Η “Ηνωμένη Αρχαία Τάξη των Δρυίδων” συνέχισε κυρίως ως κοινωφελής κοινότητα, ενώ η “Αρχαία Τάξη των Δρυίδων” διατήρησε τις μυστικιστικές της υποστηρίξεις. Στο σύνολο 5 οργανώσεις ιδρύθηκαν μέχρι τις αρχές του 20ου αίωνα, όπως ήταν οι “Δρυιδικοί Ερμητιστές” και ο “Βρετανικός Κύκλος του Παγκόσμιου Δεσμού”, αλλά οι περισσότερες δεν κατάφεραν να επιζήσουν πέρα από λίγες δεκαετίες. Το 1963, η “Τάξη των Βάρδων, Οβάτων και Δρυίδων ” (Οβάτοι ή Ovate, στα αρχαία χρόνια ήταν οι Προφήτες, οι Μάντης και οι Θεραπευτές. Στην σύγχρονη εποχή , είναι αυτός που ασχολείται με τη μάθηση των βοτάνων, την θεραπεία και την μαντεία μέσα από τις Δρυιδικές διδαχές) διαχωρίστηκαν από την Αρχαία Τάξη, τραβώντας μέλη μακριά από εκείνη την ομάδα και τον Βρετανικό Κύκλο.

Πριν το 1915, το μέρος που είναι το Στόουνχεντζ καθώς και το ίδιο το μνημείο, ανήκε σε ιδιώτη, αλλά επιτρεπόταν στους μοντέρνους Δρυίδες να συγκεντρώνονται εκεί. Τη δεκαετία του 1900, μια πέτρα γκρεμίστηκε από την θέση της και ο ιδιοκτήτης έφραξε το μνημείο και άρχισε να χρεώνει είσοδο. Στον επόμενο εορτασμό του Ηλιοστασίου, ορισμένοι από τους Δρυίδες στάθηκαν αρνητικοί στο να πληρώσουν είσοδο για να τελέσουν τα θρησκευτικά τους πιστεύω. Η αστυνομία καλέστηκε, και οι Δρυίδες απομακρύνθηκαν από το χώρο, οι οποίοι όμως δεν το άφησαν έτσι. Επειδή το θεώρησαν προσβολή, τελετουργικά καταράστηκαν το σημείο.

Το 1915, το Στόουνχεντζ βγήκε προς δημοπρασία από την οικογένεια Άντρομπας, μετά από το θάνατο του μοναδικού αρσενικού κληρονόμου στο 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Σέσιλ Τσύμπ ενδιαφέρθηκε για τη τοπική περιοχή, καθώς ο ίδιος ήταν γεννημένος στο χωριό Σρούτον, μόλις 6,5 χιλ. από το Στόουνχεντζ. Τελικά ήρθε στα χέρια του για το ποσό των 6.600 λιρών Αγγλίας (με τα σημερινά δεδομένα, το ποσό ήταν περίπου 477 χιλ. λίρες ή 563 χιλ. €). Όπως δήλωσε αργότερα ο ίδιος, ευχόταν σε όλη τη διάρκεια της δημοπρασίας, το μνημείο να μην πέσει σε χέρια κάποιου υπερπόντιου. Οι “κακές γλώσσες” της εποχής έλεγαν πως το έκανε για να ευχαριστήσει την γυναίκα του, η οποία είχε κληρονομήσει από τον θείο της δρ. Κόρμπιν Φίντς, τα κτίρια του και το Άσυλο Ανιάτων “Fisherton House”, το οποίο έγινε αργότερα “Old Manor House” και σήμερα λειτουργεί με την ονομασία “Fountain Way”. Μετά από 3 χρόνια, το Στόονχεντζ δωρίθηκε στη Κυβέρνηση υπό όρους.

Οι σύγχρονοι Δρυίδες επιτρέπονταν να τελούν τις γιορτές τους στο μέρος εκεί, μέχρι το 1985 όπου το μνημείο όρισε όρια και δεν επέτρεπε την διεξαγωγής τους πλέον. Ο λόγος ήταν οι βανδαλισμοί από θεατές που προσελκύονταν από τις συγκεντρώσεις. Από τότε, και μέχρι και σήμερα, μικρές ομάδες συμπεριλαμβανομένων και των Δρυίδων, θα πρέπει να πάρουν ειδική άδεια για να τελέσουν τις γιορτές τους και τις τελετές τους.

Ο Δρυιδισμός αποτελεί την δεύτερη μεγαλύτερη παράδοση παγκοσμίως, μέσα στο Παγανισμό. Οι ακόλουθοι του επανερμηνεύουν όσα μας είναι γνωστά για τους Δρυίδες και προσπαθούν να χτίσουν ένα πνευματικό μονοπάτι αφιέρωση, τελετής και μαγείας…

Η αξιοπρέπεια είναι δύναμη

Αξιοπρέπεια λοιπόν, μια λέξη, κι όμως με τόση μεγάλη σημασία. Μια λέξη που μπορεί να καθορίσει την αξία και την αγωγή σου ως άνθρωπος και συνάμα να εκπέμπει προς τα έξω σεβασμό για τον ίδιο σου τον εαυτό.

Πολλές φορές είναι αθόρυβη, την παίρνεις και φεύγεις χωρίς να ενοχλείς κανέναν. Όταν βρίσκεσαι ανάμεσα σε καταστάσεις οι οποίες σε προσβάλουν, σε θίγουν σαν άνθρωπο, όταν περιβάλλεσαι από άτομα τα οποία δεν εκτιμούν την ύπαρξη σου και σε αναζητούν όποτε αυτά βολεύονται, όταν απειλείται η ψυχική σου ηρεμία και διακατέχεσαι από καταπίεση, ε τότε ναι, την παίρνεις και φεύγεις. Φεύγεις γιατί ο αυτοσεβασμός σου δεν σου επιτρέπει να είσαι ανεκτικός, να πιέζεις καταστάσεις, ούτε να δείχνεις δεδομένος για κανένα..

Ένας αξιοπρεπής άνθρωπος έχει συναίσθηση, σέβεται τον εαυτό του αλλά και τους γύρω του, δεν ξεπουλιέται και δεν αρκείται σε μέτριους ανθρώπους και καταστάσεις, αλλά ούτε επιζητά απελπισμένα την προσοχή.

Η αξιοπρέπεια είναι δύναμη, μια δύναμη που δεν επιτρέπει σε κανένα να μειώνει την προσωπικότητα του αλλά ούτε να τον χρησιμοποιεί και να τον εκμεταλλεύεται. Είναι μια δύναμη που καθρεφτίζει τον εσωτερικό σου κόσμο, τονίζει την αυθεντικότητα, την τιμιότητα, το ήθος, τα πιστεύω και τα ιδανικά σου.

Είναι αλήθεια πως στις μέρες μας σπανίζει, είναι μια αξία δυστυχώς ξεχασμένη. Κι όμως υπάρχουν εκεί έξω και αυτοί οι λίγοι που ξέρουν καλά να την διαφυλάσσουν έχοντας την συνείδηση τους και το ‘’μέτωπο’’ τους πάντα καθαρά.

Μεγάλη υπόθεση να είσαι αξιοπρεπής άνθρωπος, να περιβάλλεσαι από αξιοπρέπεια και να περπατάς έχοντας το κεφάλι ψηλά!

Να την προστατεύεις!

Έμπνευση, εφαρμογή και διάδοση της τεχνολογίας στην κοινωνία

Η τεχνολογία αυτοτροφοδοτείται. Η τεχνολογία δημιουργεί πιο προωθημένη τεχνολογία, κι αυτό το διαπιστώνουμε αν ρίξουμε μια ματιά στην εξέλιξη των μεταρρυθμίσεων. Οι τεχνολογικές μεταρρυθμίσεις συντελούνται σε τρία στάδια, αλληλοσυνδεόμενα μέσα σε έναν αυτο-ενισχυόμενο κύκλο. Πρώτα έρχεται η δημιουργική, εφικτή έμπνευση. Δεύτερη, η πρακτική εφαρμογή της. Τρίτο, είναι το στάδιο της διάδοσής της στην κοινωνία.

Η διαδικασία ολοκληρώνεται, ο κύκλος κλείνει, όταν η εξάπλωση της τεχνολογίας που ενσωματώνει τη νέα ιδέα, με τη σειρά της, συμβάλλει στην παραγωγή νέων, δημιουργικών ιδεών. Σήμερα, υπάρχουν ασφαλείς ενδείξεις ότι ο χρόνος που παρεμβάλλεται ανάμεσα στα στάδια αυτού του κύκλου έχει συντομευτεί.

Συνεπώς, δεν είναι μια απλή αλήθεια ότι, όπως συχνά αναφέρεται, το 90% όλων των επιστημόνων που έζησαν στο παρελθόν είναι ακόμα ζωντανοί και νέες επιστημονικές εφευρέσεις επιτυγχάνονται καθημερινά. Αυτές οι νέες ιδέες υλοποιούνται πολύ ταχύτερα σήμερα απ’ ό,τι στο παρελθόν, καθώς ο χρόνος ανάμεσα στην αρχική σύλληψη και στην πρακτική χρήση έχει μειωθεί δραστικά. Πρόκειται για μια χτυπητή διαφορά ανάμεσα σε μας και τους προγόνους μας. Ο Απολλώνιος εκ Πέργης ανακάλυψε τις κωνικές τομές, αλλά χρειάστηκαν 2.000 χρόνια για να εφαρμοστούν στα προβλήματα μηχανικής. Πέρασαν, κυριολεκτικά, αιώνες, από την εποχή που ο Παράκελσος ανακάλυψε ότι ο αιθέρας μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σαν αναισθητικό, μέχρι την εποχή που άρχισε να χρησιμοποιείται γι’ αυτό το σκοπό.

Ακόμα και πιο πρόσφατα, υπάρχουν τα ίδια δείγματα καθυστέρησης. Το 1836 εφευρέθηκε μία μηχανή, που θέριζε, αλώνιζε, έδενε το άχυρο σε δεμάτια και έριχνε σπόρο σε σάκους. Αυτή η μηχανή βασιζόταν σε τεχνολογία τουλάχιστον είκοσι χρόνων παλαιότερη από εκείνης της εποχής. Εν τούτοις, αυτή η αλωνιστική μηχανή δε διοχετεύτηκε στην αγορά, παρά μόνο έναν αιώνα αργότερα, στη δεκαετία του ’30. Η πρώτη Αγγλική πατέντα γραφομηχανής κυκλοφόρησε το 1714, αλλά πέρασαν άλλα 150 χρόνια μέχρι οι γραφομηχανές να διατεθούν στο εμπόριο. Ένας ολόκληρος αιώνας μεσολάβησε από εποχή που ο Νίκολας Άπερτ ανακάλυψε τον τρόπο κονσερβοποίησης της τροφής, μέχρι η κονσερβοποίηση να καταστεί απαραίτητη στη βιομηχανία τροφίμων.

Σήμερα, τέτοιες καθυστερήσεις από την ιδέα μέχρι την υλοποίησή της είναι αδιανόητες. Κι αυτό δε σημαίνει ότι είμαστε πιο ανυπόμονοι ή λιγότερο νωθροί απ’ τους προγόνους μας, αλλά ότι με την πάροδο του χρόνου έχουμε επινοήσει όλων των ειδών τα κοινωνικά εργαλεία για να επισπεύδουμε τις εξελίξεις. Έτσι, διαπιστώνουμε ότι ο χρόνος ανάμεσα στο πρώτο και το δεύτερο στάδιο του μεταποιητικού κύκλου —ανάμεσα στην ιδέα και την εφαρμογή- έχει μειωθεί δραστικά. Ο Φρανκ Λυν, για παράδειγμα, μελετώντας είκοσι, μείζονος  σημασίας, μεταρρυθμίσεις, όπως την ψύξη των τροφών, τα αντιβιοτικά, τα κλειστά κυκλώματα και το συνθετικό δέρμα, ανακάλυψε ότι από την αρχή αυτού του αιώνα, ο μέσος χρόνος που απαιτείται ώστε μια πολύ σημαντική εφεύρεση να πάρει χρήσιμη τεχνολογική μορφή, έχει μειωθεί κατά περισσότερο από 60%. Σήμερα, μια μεγάλη και επεκτεινόμενη βιομηχανία έρευνας και ανάπτυξης στοχεύει στην περαιτέρω μείωση αυτής της καθυστέρησης.

Αλλά αν απαιτείται λιγότερος χρόνος για να πλασαριστεί μια νέα ιδέα στην αγορά, απαιτείται επίσης λιγότερος χρόνος για να κατακτήσει την κοινωνία. Έτσι το μεσοδιάστημα ανάμεσα στο δεύτερο και το τρίτο στάδιο του κύκλου —ανάμεσα στην εφαρμογή και την εξάπλωση έχει, με τον ίδιο τρόπο, μειωθεί, και ο ρυθμός εξάπλωσης αυξάνεται με φανταστική ταχύτητα. Αυτό επιβεβαιώνεται από την ιστορία άφθονων συσκευών οικιακής χρήσης. Ο Ρόμπερτ Γιανγκ, στο Ερευνητικό Ινστιτούτο του Στράτφορντ, μελέτησε το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από την πρώτη εμπορική εμφάνιση μιας νέας -ηλεκτρικής συσκευής, μέχρι η κατασκευαστική εταιρεία να αγγίξει το ανώτερο σημείο παραγωγικότητας ως προς το συγκεκριμένο προϊόν.

Ο Γιανγκ. διαπίστωσε ότι για ένα σύνολο συσκευών που παρουσιάστηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες πριν από το 1920 – συμπεριλαμβανομένης και της ηλεκτρικής σκούπας, της ηλεκτρικής κουζίνας και του ψυγείου— το μέσο χρονικό διάστημα από την παρουσίαση μέχρι τη μέγιστη παραγωγή ήταν τριάντα τέσσερα χρόνια. Αλλά για ένα άλλο σύνολο, αποτελούμενο από την ηλεκτρική φριτέζα, την τηλεόραση και τον συνδυασμό πλυντηρίου-στεγνωτηρίου, που παρουσιάστηκε κατά την περίοδο 1939-1959, το χρονικό διάστημα ήταν μόνο οκτώ χρόνια. Η καθυστέρηση είχε μειωθεί περισσότερο από 76%. «Το μεταπολεμικό σύνολο συσκευών», δήλωσε ο Γιανγκ, «κατέδειξε χαρακτηριστικά τη ραγδαία επιταχυνόμενη φύση των σταδίων του σύγχρονου κύκλου».

Ο αυξανόμενος ρυθμός της εφεύρεσης, αξιοποίησης και εξάπλωσης με τη σειρά του, επιταχύνει το σύνολο του κύκλο , ακόμη περισσότερο. Διότι οι νέες μηχανές ή τεχνικές δεν απλώς ένα προϊόν, αλλά μια πηγή νέων, δημιουργικών ιδεών.

Κάθε καινούρια μηχανή ή τεχνική μεταβάλλει, κατά μία έννοια όλες τις υπάρχουσες μηχανές και τεχνικές, επιτρέποντάς μας να τις ενοποιήσουμε μέσα από νέους συνδυασμούς. Ο αριθμός των πιθανών συνδυασμών αυξάνεται γεωμετρικά καθώς ο αριθμός των νέων μηχανών ή μεθόδων αυξάνεται αριθμητικά. Πράγματι, ο κάθε νέος συνδυασμός μπορεί να θεωρηθεί σαν μία νέα υπερ-μηχανή.

Ο υπολογιστής, για παράδειγμα, συνέβαλε στην επιτυχία μιας υψηλού επιπέδου προσπάθειας σε σχέση με το διάστημα. Συνδεδεμένος με συσκευές αντίληψης, με εξοπλισμό επικοινωνιών και πηγές ενέργειας, ο υπολογιστής έγινε τμήμα ενός σχηματισμού που σαν συλλογική μορφή απετέλεσε μια μοναδική νέα υπερ-μηχανή —μια μηχανή που εισβάλλει στο πέραν του ηλιακού συστήματος διάστημα και το εξερευνά. Αλλά μηχανές ή μέθοδοι που προορίζονται να συνδυαστούν με νέους τρόπους, πρέπει να τροποποιηθούν, να προσαρμοστούν, να βελτιωθούν ή, διαφορετικά, να αντικατασταθούν. Κατ ’ αυτόν τον τρόπο, αυτή ακριβώς η προσπάθεια να ενσωματώσουμε τις μηχανές σε υπερ-μηχανές, μας υποχρεώνει να προχωρήσουμε σε ακόμη πιο προωθημένες τεχνολογικές μεταρρυθμίσεις.

Επιπλέον, έχει ζωτική σημασία να κατανοήσουμε ότι η τεχνολογική μεταρρύθμιση δε συνδυάζει και δεν ανασυνθέτει απλώς μηχανές και τεχνικές. Σημαντικές νέες μηχανές —κάνουν πολύ περισσότερα από το να προτείνουν ή να επιβάλλουν αλλαγές σε άλλες μηχανές— προβάλλουν πρωτότυπες λύσεις στα κοινωνικά, φιλοσοφικά, ακόμη και προσωπικά προβλήματα. Μεταλλάσσουν το συνολικό πνευματικό περιβάλλον του ανθρώπου —τον τρόπο που σκέφτεται και αντικρίζει τον κόσμο.

Όλοι διδασκόμαστε από το περιβάλλον μας, ανιχνεύοντάς το συνεχώς —αν και κάπως ασυνείδητα— προκειμένου να υιοθετήσουμε κάποια πρότυποι. Αυτά τα πρότυπα δεν είναι μόνο οι άλλοι άνθρωποι. Είναι, ολοένα και περισσότερο, οι μηχανές. Με την παρουσία τους, ο άνθρωπος υπόκειται διακριτικά σε παράλληλες θεωρήσεις συγκεκριμένων κατευθύνσεων. Έχει παρατηρηθεί, για παράδειγμα, ότι το σύμπαν εμφανίστηκε πριν τη Νευτωνική κοσμική εικόνα, σαν ένας μεγάλος, ομοιάζων με ρολόι μηχανισμός, μια φιλοσοφική αντίληψη που είχε τον απώτατο αντίκτυπο της στην πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου. Από αυτήν την εικόνα του σύμπαντος σαν ένα μεγάλο ρολόι, εμφανίστηκαν και οι ιδέες για την αιτία και το αποτέλεσμα, καθώς και για τη σπουδαιότητα των εξωτερικών έναντι των εσωτερικών ερεθισμάτων, τα οποία διαμορφώνουν την καθημερινή συμπεριφορά όλων μας σήμερα. Το ρολόι επηρέασε επίσης και την αντίληψή μας για το χρόνο, έτσι ώστε η θεώρηση ότι η ημέρα υποδιαιρείται σε είκοσι τέσσερα ίσα μέρη των εξήντα λεπτών το καθένα, έχει γίνει, στην κυριολεξία, ένα κομμάτι από μας.

Πρόσφατα, ο κομπιούτερ συνέτεινε σ’ έναν καταιγισμό ανανεωμένων ιδεών για τον άνθρωπο, σαν ένα τμήμα σε αλληλεπίδραση με μεγαλύτερα συστήματα, για την ψυχολογία του, τον τρόπο που μαθαίνει, που θυμάται, που αποφασίζει. Στην ουσία, κάθε πνευματική διεργασία, από την πολιτική επιστήμη μέχρι την ψυχολογία τη; οικογένειας, έχει κατακλυστεί από ένα κύμα υποθέσεων, που διακρίνονται από φαντασία και που ενεργοποιούνται απ’ την εφεύρεση και εξάπλωση του υπολογιστή, του οποίου η επίδραση ακόμη δεν έχει φανεί. Κι έτσι, ο μεταρρυθμιστικός κύκλος, αυτοτροφοδοτούμενος, επιταχύνεται.

Ωστόσο, εάν η τεχνολογία πρόκειται να θεωρηθεί σαν μία κινητήρια δύναμη, ένας ισχυρός επιταχυντής, τότε η γνώση πρέπει να θεωρηθεί σαν το καύσιμό του. Οπότε φτάνουμε στην ουσία της επιταχυντικής διαδικασίας στην κοινωνία, καθώς ο κινητήρας τροφοδοτείται καθημερινά με ολοένα και πιο πλούσια καύσιμα.

Τι σημαίνει, τελικά, “τυχαίο”;

Ας ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά στο ζήτημα της τάξης και της αταξίας. Στο παράδειγμα της ανακατεμένης τράπουλας, δεν φαίνεται να υπάρχει αμφιβολία πως η εντροπία της ολοκαίνουριας τράπουλας, στην οποία όλα τα φύλλα είναι διατεταγμένα κατά χρώμα και αύξουσα σειρά, ήταν χαμηλή, και ότι μια τράπουλα που ανακατεύεται τυχαία, έχει υψηλότερη εντροπία. Τι γίνεται, όμως, αν η τράπουλα αποτελείται από δύο μόνο φύλλα; Εφόσον τώρα τα φύλλα μπορούν να διαταχθούν με δύο μόνο τρόπους, δεν έχει νόημα να διακρίνουμε ανάμεσα σε μια λιγότερο και μια περισσότερο εύτακτη διάταξη. Αν έχουμε τρία φύλλα- ας πούμε, τα δύο, τρία και τέσσερα κούπα; Ίσως νομίζετε πως η ακολουθία “δύο, τρία, τέσσερα” είναι πιο εύτακτη, πιο καλά τακτοποιημένη, και συνεπώς χαμηλότερης εντροπίας από την ακολουθία “τέσσερα, δύο, τρία”. Εξάλλου, στην πρώτη περίπτωση τα φύλλα διατάσσονται κατά αύξουσα σειρά. Τι θα συνέβαινε, όμως, αν και τα τρία φύλλα ήταν δυάρια – κούπα, καρό και μπαστούνι; Υπάρχει τώρα κάποια διάταξη πιο εύτακτη από τις άλλες; Η μόνη διαφορά τώρα είναι πως τα φύλλα ορίζονται με βάση το χρώμα και όχι την αξία τους. Ο τρόπος με τον οποίο επισημαίνουμε τα φύλλα δεν μπορεί να σχετίζεται με την εντροπία της τράπουλας, σωστά; Η ακολουθία «δύο κούπα, δύο καρό, δύο μπαστούνι» δεν έχει περισσότερη, ούτε λιγότερη εντροπία από την ακολουθία «δύο καρό, δύο κούπα, δύο μπαστούνι».

Απ’ ό,τι φαίνεται, ο ορισμός της εντροπίας ως μέτρου της αταξίας είναι κάπως ελλιπής, επειδή ο ορισμός μας για την αταξία είναι πολύ στενός. Σε μερικές περιπτώσεις είναι προφανές τι εννοούμε, σε άλλες, όμως, όχι. Επιτρέψτε μου να προχωρήσω το επιχείρημα λίγο παραπέρα. Ας δούμε ένα πραγματικά «κακό» κόλπο με την τράπουλα, που δείχνει πιο καθαρά τι εννοώ. Παίρνω μια τράπουλα που τα φύλλα της είναι διατεταγμένα με τάξη, τα ανακατεύω, σας τα δείχνω, και βλέπετε πως είναι καλά ανακατεμένα. Κοιτάξτε εδώ τώρα, σας λέω, και ανακατεύω ακόμη μια φορά την τράπουλα. Ισχυρίζομαι, όμως, τώρα, ότι έχω δώσει στα φύλλα μια πολύ ξεχωριστή διάταξη. Ο ισχυρισμός, αν μη τι άλλο, ξαφνιάζει, αφού το δεύτερο ανακάτεμα έδειχνε παρόμοιο με το αρχικό. Γυρίζω ανάποδα την τράπουλα και την απλώνω ομοιόμορφα στο τραπέζι. Έκπληκτοι, αλλά και με μια απογοήτευση που δεν μπορείτε να κρύψετε, διαπιστώνετε ότι τα φύλλα δείχνουν απλώς το ίδιο ανακατεμένα με πριν. Ε, όχι και «ξεχωριστή διάταξη» αυτή, θα ισχυριστείτε.

Και όμως, είναι. Βλέπετε, θα στοιχημάτιζα οποιοδήποτε πόσο ότι δεν μπορείτε να πάρετε μια άλλη τράπουλα, να την ανακατέψετε και να δημιουργήσετε ακριβώς την ίδια διάταξη με τη δική μου. Οι πιθανότητες να το πετύχετε είναι, φυσικά, εξίσου απειροελάχιστες με την πιθανότητα να ανακατέψετε πάλι την τράπουλα και να καταλήξετε σε μια απολύτως τακτική διάταξη των φύλλων. Και αυτή η πιθανότητα είναι μία στα εκατό εκατομμύρια τρισεκατομμυρίων τρισεκατομμύρια τρισεκατομμυρίων τρισεκατομμύρια τρισεκατομμυρίων τρισεκατομμύρια (1:10^80). Βασικά, μην μπείτε στον κόπο να το δοκιμάσετε. Άρα, κάτω από αυτό το πρίσμα, βλέπουμε πως η τυχαία διάταξη της τράπουλάς μου είναι το ίδιο «ξεχωριστή» με μια άθικτη, μη ανακατεμένη τράπουλα. Τι γίνεται, λοιπόν, τώρα με την εντροπία; Απ’ ό,τι φαίνεται, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η εντροπία έχει αυξηθεί, αν καταλήξουμε σε μια διάταξη το ίδιο απίθανη με την αρχική, όσο τυχαία ανακατεμένα κι αν φαίνονται τα φύλλα της.

Για να είμαι ειλικρινής, εδώ προσπαθώ να σας ξεγελάσω. Φυσικά και μια τράπουλα με φύλλα διατεταγμένα κατά χρώμα και αύξουσα σειρά είναι πιο ξεχωριστή από τη δική μου «ξεχωριστή», τυχαία διάταξη των ανακατεμένων φύλλων. Συνεπώς, η εντροπία είναι μάλλον ένα μέτρο της τυχαιότητας, παρά της αταξίας. Μπορεί να μοιάζει σαν να παίζουμε με τις λέξεις, αλλά στην πραγματικότητα, αυτός είναι ο τρόπος για να καταλήξουμε σε έναν πιο αυστηρό ορισμό της εντροπίας. Τεχνικά, για τη μέτρηση των διαφόρων επιπέδων του «ξεχωριστού» χρησιμοποιούμε τον όρο «αλγοριθμική τυχαιότητα».

Στην επιστήμη των υπολογιστών, ο όρος «αλγόριθμος» δηλώνει μια ακολουθία εντολών σε ένα υπολογιστικό πρόγραμμα, και η αλγοριθμική τυχαιότητα ορίζεται ως το μήκος του μικρότερου προγράμματος που μπορεί να συνταχθεί σε υπολογιστή για να αναπαραχθεί μια δεδομένη διάταξη των φύλλων (ή, μια ακολουθία αριθμών). Έτσι, στην περίπτωση της τράπουλας με τα τρία φύλλα, είναι ξεκάθαρο ότι για να προκόψει η διάταξη «δύο, τρία, τέσσερα» απαιτείται η εντολή «βάλε τα στη σειρά από το μικρότερο στο μεγαλύτερο», ενώ για τη διάταξη «τέσσερα, δύο, τρία» θα μπορούσε να δοθεί η εντολή «ξεκίνα με τον μεγαλύτερο αριθμό, έπειτα συνέχισε κατά αύξουσα σειρά», η οποία θα μπορούσε κάλλιστα να επαναδιατυπωθεί ως εξής: «ξεκίνα με το τέσσερα, συνέχισε με το δύο, συνέχισε με το τρία». Σε κάθε περίπτωση, οι δύο τελευταίες εντολές χαρακτηρίζονται από ελαφρώς υψηλότερη αλγοριθμική τυχαιότητα από την πρώτη, επομένως, η διάταξη «τέσσερα, δύο, τρία» έχει ελαφρώς υψηλότερη εντροπία από τη διάταξη «δύο, τρία, τέσσερα».

Τα πράγματα είναι πολύ πιο ξεκάθαρα στην περίπτωση μιας κανονικής τράπουλας, με 52 φύλλα. Μπορούμε εύκολα να δώσουμε οδηγίες σε έναν υπολογιστή για την αναπαραγωγή της πλέον εύτακτης τράπουλας: «Ξεκίνα με τις κούπες και βάλε τα φύλλα κατά αύξουσα σειρά, οι άσοι πρώτα, μετά κάνε το ίδιο για τα καρό, τα σπαθιά και τα μπαστούνια». Πώς, όμως, θα προγραμματίζαμε τον υπολογιστή για να αναπαραγάγει τη δική μου, ξεχωριστή διάταξη φύλλων; Στην περίπτωση αυτή, δεν υπάρχει σύντομος δρόμος και ίσως χρειαστεί να παραθέσουμε αναλυτικά τις οδηγίες, βήμα προς βήμα: «ξεκίνα με τον ρήγα σπαθί, συνέχισε με το δύο καρό, με το επτά κούπα [και ούτω καθεξής]». Αν η τράπουλα δεν ανακατεύτηκε στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό, ίσως υπάρχουν μικρές ακολουθίες μη ανακατεμένων φύλλων, όπου έχει διατηρηθεί η αρχική τάξη, και οι οποίες μειώνουν ελαφρώς το μήκος του προγράμματος -για παράδειγμα, αν τα δύο, τρία, τέσσερα, πέντε και έξι μπαστούνι παραμένουν στη σειρά, είναι ευκολότερο να δώσουμε στον υπολογιστή την εντολή «ξεκίνα με το δύο μπαστούνι και βάλε κατά αύξουσα σειρά τα επόμενα τέσσερα φύλλα με το ίδιο σύμβολο», παρά να δηλώσουμε ξεχωριστά τα τέσσερα φύλλα.

Όλα αυτά σχετικά με το μήκος ενός προγράμματος, μάλλον δεν σας λένε πολλά. Μάλιστα, μπορούμε ν’ απαλλαγούμε από αυτόν τον τρόπο ορισμού της αλγοριθμικής τυχαιότητας. Εφόσον ο εγκέφαλός μας- όπως ο εγκέφαλος του δαίμονα του Μάξουελ- είναι, σε πολύ βασικό επίπεδο, ένας υπολογιστής που εκτελεί εντολές, έχουμε τη δυνατότητα να αντικαταστήσουμε την ιδέα του υπολογιστικού προγράμματος με την ικανότητα απομνημόνευσης. Αν σας έδειχνα μια σειρά από τυχαία ανακατεμένα τραπουλόχαρτα και σας ζητούσα να τα διατάζετε κατά σύμβολο και κατά αύξουσα σειρά, θα το κάνατε εύκολα. (Σημειώστε ότι σας δίνω τη δυνατότητα να γυρίσετε τα φύλλα και να τα διατάξετε στη σειρά, παρά να στηριχτείτε στο τυφλό, τυχαίο ανακάτεμα). Αν, όμως, σας ζητήσω να διατάξετε τα φύλλα με την ίδια σειρά που έχουν στη δική μου «ξεχωριστή» διάταξη, την οποία πέτυχα ανακατεύοντας την τράπουλα τυχαία, θα είναι σχεδόν αδύνατον να απομνημονεύσετε τη σειρά τους.

Βασικά, χρειάζεστε τώρα πολύ περισσότερη πληροφορία από πριν. Και όσο περισσότερη πληροφορία διαθέτετε για ένα σύστημα, τόσο περισσότερο θα μπορείτε να το οργανώσετε και να χαμηλώσετε την εντροπία του.

Η κοινωνική ευθύνη των επιστημόνων

Θα πρέπει να ενδιαφέρουν τους φυσικούς επιστήμονες οι κοινωνικές επιπτώσεις της εργασίας τους και τα ηθικά ζητήματα που ανακύπτουν από αυτή; Πρέπει να αποδέχονται την ευθύνη για τις συνέπειες της επιστημονικής έρευνας στον άνθρωπο και το περιβάλλον;

Τα συγκεκριμένα ερωτήματα δεν είχαν τεθεί στο μακρινό παρελθόν, διότι αυτού του είδους οι συνέπειες ήταν ελάχιστες. Τότε, η επιστήμη δεν έπαιζε κανένα ρόλο στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων ή στην ασφάλεια των κρατών. Το μοναδικό κίνητρο της επιστημονικής αναζήτησης ήταν η περιέργεια — το ίδιο ερέθισμα που δραστηριοποιεί τους επιστήμονες και σήμερα — χωρίς κανέναν φανερό πρακτικό στόχο. Η απομάκρυνση των επιστημόνων από τις καθολικού ενδιαφέροντος ανθρώπινες υποθέσεις τους οδήγησε στην κατασκευή ενός τείχους απομόνωσης πίσω από το οποίο βρήκαν καταφύγιο, προσποιούμενοι ότι η εργασία τους δεν είχε οποιαδήποτε σχέση με την ανθρώπινη ευημερία. Ο στόχος της επιστημονικής έρευνας, διαβεβαίωναν, ήταν η κατανόηση των νόμων της φύσης. Εφ’ όσον αυτοί είναι αμετάβλητοι και ανεπηρέαστοι από τις αντιδράσεις και τα συναισθήματα των ανθρώπων, οι αντιδράσεις και τα συναισθήματα τους δεν έχουν θέση στη μελέτη της φύσης.

Εξαιτίας αυτού του αποκλεισμού οι φυσικοί επιστήμονες ανέπτυξαν διάφορες αντιλήψεις και αρχές περί της επιστήμης με στόχο να δικαιολογήσουν το διαχωρισμό από την πραγματικότητα. Σε αυτές περιλαμβάνονται απόψεις όπως: «η επιστήμη για χάρη και μόνο της επιστήμης», «η επιστημονική αναζήτηση δεν γνωρίζει όρια», «η επιστήμη είναι ορθολογική και αντικειμενική», «η επιστήμη είναι ουδέτερη», «η επιστήμη ουδεμία σχέση έχει με την πολιτική», «οι επιστήμονες είναι απλώς εξειδικευμένοι εργάτες» και «δεν πρέπει να κατηγορούμε την επιστήμη για τις κακές εφαρμογές της». Ο John Ziman, επίτιμος καθηγητής φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ, ανέλυσε όλα αυτά τα αξιώματα και βρήκε ότι κανένα δεν ισχύει στον σύγχρονο κόσμο.

Τούτη η νοοτροπία απομόνωσης ήταν ίσως ανεκτή στο παρελθόν, τότε που τα επιστημονικά ευρήματα διαχωρίζονταν σαφώς από τις πρακτικές τους εφαρμογές στο χρόνο και το χώρο. Έπειτα από μια ανακάλυψη απαιτούνταν δεκαετίες για να βρεθεί μια εφαρμογή της, και αυτή πάλι θα την αναλάμβαναν άλλοι, κυρίως μηχανικοί των πολυτεχνικών σχολών ή των βιομηχανικών εργαστηρίων.

Στις μέρες μας, είναι εξαιρετικά δύσκολο να διακρίνουμε τη διαφορά μεταξύ καθαρής και εφαρμοσμένης έρευνας. Οι πρακτικές εφαρμογές ακολουθούν καταπόδας τις επιστημονικές ανακαλύψεις και διεκπεραιώνονται από τους ίδιους ανθρώπους. Πράγματι, οι ερευνητές στις πανεπιστημιακές έδρες παροτρύνονται στην εφαρμοσμένη έρευνα για να εξασφαλίσουν οικονομική αυτάρκεια. Η τρομακτική πρόοδος της καθαρής επιστήμης κατά τον 20ό αιώνα — ειδικά της φυσικής κατά το πρώτο μισό του αιώνα και της βιολογίας κατά το δεύτερο — έχουν αλλάξει παντελώς τη σχέση μεταξύ επιστήμης και κοινωνίας. Η επιστήμη έχει καταστεί κυρίαρχο στοιχείο της ζωής μας. Προσέφερε τεράστια βελτίωση στην ποιότητα της ζωής, αλλά δημιούργησε και σοβαρότατους κινδύνους. Σε αυτούς περιλαμβάνονται η μόλυνση του περιβάλλοντος, η σπατάλη των ζωτικών πόρων, η αύξηση μεταδοτικών ασθενειών και, πάνω απ’ όλα, η απειλή για την ίδια την ύπαρξη του ανθρώπινου είδους λόγω της ανάπτυξης όπλων μαζικής καταστροφής.

Οι φυσικοί επιστήμονες δεν είναι δυνατόν πλέον να υποστηρίζουν ότι η εργασία τους δεν έχει καμία σχέση με την ευμάρεια των ατόμων ή την κρατική πολιτική. Παραδόξως, πολλοί είναι αυτοί που επιμένουν σε τέτοιους ισχυρισμούς- πολλοί εμμένουν στη νοοτροπία της απομόνωσης, υπερασπιζόμενοι για την επιστήμη μια πολιτική «ελεύθερης αγοράς». Η λογική τους στηρίζεται κυρίως στη διάκριση μεταξύ καθαρής και εφαρμοσμένης έρευνας. Υποστηρίζουν ότι επιβλαβείς μπορεί να είναι μόνο οι εφαρμογές’ οι περί την καθαρή επιστήμη έχουν μοναδική υποχρέωση να δημοσιοποιούν τα αποτελέσματα της ερευνάς τους. Το τι θα πράξουν οι «άλλοι» με αυτά, είναι δική τους δουλειά, όχι των επιστημόνων.

Ωστόσο, όπως έχει διαπιστωθεί, η διάκριση μεταξύ καθαρής και εφαρμοσμένης έρευνας είναι, σε μεγάλο βαθμό, ανύπαρκτη. Η υιοθέτηση αμοραλιστικής στάσης από τους επιστήμονες είναι απαράδεκτη. Κατά τη δική μου γνώμη, αποτελεί ανήθικη στάση, διότι αποφεύγει να δεχτεί την προσωπική ευθύνη για τις πιθανές συνέπειες των πράξεων μας.

Είμαστε πολίτες μιας παγκόσμιας κοινότητας, με όλο και μεγαλύτερη αλληλεξάρτηση — αλληλεξάρτηση οφειλόμενη κυρίως στις τεχνολογικές προόδους που δημιουργεί η επιστημονική έρευνα. Μια αλληλεξαρτώμενη κοινότητα προσφέρει σημαντικά οφέλη στα μέλη της’ αλλά, για τον ίδιο λόγο, τα φέρνει αντιμέτωπα με τις μεγάλες ευθύνες τους. Κάθε πολίτης είναι υπόλογος για τα έργα του. Όλοι έχουμε ευθύνη έναντι της κοινωνίας.

Η ευθύνη αυτή είναι βαρύτερη για τους επιστήμονες για το λόγο ακριβώς που αναφέραμε προηγουμένως: τον κυρίαρχο ρόλο που παίζει η επιστήμη στη σύγχρονη κοινωνία. Ο μαθηματικός Michael Atiyah, κάτοχος του μεταλλίου Φιλντς (1966) και σημερινός πρόεδρος των Συνδιασκέψεων της Pugwash για την Επιστήμη και τις Παγκόσμιες Υποθέσεις, εξήγησε κατά τη διάλεξη Schrödinger του 1997 τους λόγους αυτής της ειδικής ευθύνης των επιστημόνων:

«Πρώτον, υπάρχει το ζήτημα της ηθικής ευθύνης. Αν δημιουργήσεις κάτι, πρέπει να ενδιαφερθείς για τις συνέπειες. Κάτι τέτοιο πρέπει να ισχύει για τις επιστημονικές ανακαλύψεις όπως ακριβώς ισχύει για τα παιδιά που φέρνουμε στον κόσμο.»

Ο Atiyah συνέχισε περιγράφοντας άλλους τέσσερις λόγους για τους οποίους οι φυσικοί επιστήμονες πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη των συνεπειών της ερευνάς τους:

Κατανοούν τα τεχνικά προβλήματα καλύτερα από τον μέσο πολιτικό ή πολίτη — και η γνώση συνοδεύεται από ευθύνη.
Μπορούν να προσφέρουν τεχνικές συμβουλές και βοήθεια για την επίλυση των απρόοπτων προβλημάτων που ανακύπτουν.
Μπορούν να προειδοποιήσουν για τους μελλοντικούς κινδύνους που ίσως προκύπτουν από μια τρέχουσα ανακάλυψη.
Αποτελούν μια διεθνή αδελφότητα που υπερβαίνει τα φυσικά σύνορα κι έτσι είναι σε θέση να έχουν συνολική άποψη για τα συμφέροντα του ανθρώπινου γένους.

Και στη διάλεξη Schrodinger αλλά και στην ομιλία του ως προέδρου της Βασιλικής Εταιρείας του Λονδίνου, ο Atiyah τόνισε ότι οι επιστήμονες πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη των έργων τους και για έναν ακόμη λόγο: τις συνέπειες μιας άσχημης δημόσιας εικόνας για την επιστήμη. Το κοινό θεωρεί τους επιστήμονες υπεύθυνους για τους κινδύνους που συνεπάγεται η επιστημονική πρόοδος:

Τα πυρηνικά όπλα αποτελούν σοβαρή απειλή, και ορθώς κατηγορούνται οι επιστήμονες. Η κλωνοποίηση ανθρώπων είναι απεχθής και αντιμετωπίζεται ως ανήθικη- το αποτέλεσμα, η επιστήμη συνολικά δέχεται κατηγορίες εξαιτίας λίγων επιστημόνων που θέλουν να την αναπτύξουν.

Το κοινό έχει τη δυνατότητα, μέσω των εκλεγμένων κυβερνήσεων του, να ελέγξει την επιστήμη είτε σταματώντας τη χρηματοδότηση είτε θέτοντας περιοριστικούς όρους. Προφανώς, είναι προτιμότερο ο οποιοσδήποτε έλεγχος να ασκείται από τους ίδιους τους επιστήμονες.

Η επιστήμη πρέπει συνεχώς να μεριμνά για τη δημόσια εικόνα της, διότι έτσι εμπνέει σεβασμό για την ακεραιότητα της και κερδίζει την εμπιστοσύνη του κοινού στις εξαγγελίες και τους στόχους της. Οι επιστήμονες πρέπει με τη συμπεριφορά τους να αποδείξουν ότι μπορούν να συνδυάζουν τη δημιουργικότητα με την ευσπλαχνία, ότι τη στιγμή που αφήνουν ελεύθερη τη φαντασία τους εξακολουθούν να ενδιαφέρονται για τους συνανθρώπους τους, και ότι είναι πλήρως υπεύθυνοι για τις πράξεις τους όταν παλεύουν με το άγνωστο.

Για όλα τα παραπάνω πρέπει να ληφθούν συγκεκριμένα μέτρα. Το πρώτο είναι ένας ηθικός κώδικας για τη συμπεριφορά των επιστημόνων, ανάλογος με τον όρκο του Ιπποκράτη που δίνουν οι γιατροί. Ο ηθικός κώδικας για τη συμπεριφορά όσων ασκούν την ιατρική υπάρχει εδώ και δυόμισι σχεδόν χιλιάδες χρόνια. Στο παρελθόν, όπως και σήμερα, η ζωή του ασθενούς βρίσκεται κυριολεκτικά στα χέρια του γιατρού και είναι απαραίτητο να εξασφαλιστεί ότι ο γιατρός χειρίζεται αυτή τη δύναμη υπεύθυνα, έχοντας ως πρώτιστο καθήκον τη φροντίδα του ασθενούς. Σήμερα, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι οι φυσικοί επιστήμονες έχουν σχεδόν παρόμοιο ρόλο σε σχέση με το ανθρώπινο είδος. Είναι επομένως καιρός, όσοι αποκτούν επιστημονικό τίτλο να αρχίσουν να δίνουν κάποιο είδος όρκου ή υπόσχεσης. Αυτό θα είχε μια σημαντική συμβολική αξία, αλλά θα μπορούσε επίσης να αναπτύξει στους νέους επιστήμονες την επίγνωση και τον προβληματισμό για ευρύτερα ζητήματα.

Τέτοιοι όρκοι έχουν εισαχθεί σε μερικές διακηρύξεις (για παράδειγμα, τούτη του Ινστιτούτου για τις Κοινωνικές Καινοτομίες —ISI), και έχουν προταθεί διάφορες μορφές διατύπωσης, κατάλληλες για ποικίλες περιπτώσεις. Ο παρακάτω όρκος, ο οποίος έχει προταθεί από το φοιτητικό τμήμα της Αμερικανικής Ομάδας της Pugwash, θα ήταν κατάλληλος για την τελετή αποφοίτησης όλων των νέων επιστημόνων:

«Υπόσχομαι να εργαστώ για έναν καλύτερο κόσμο, όπου η επιστήμη και η τεχνολογία θα χρησιμοποιούνται με κοινωνικά υπεύθυνο τρόπο. Δεν θα χρησιμοποιήσω τις γνώσεις μου για οτιδήποτε έχει σκοπό να βλάψει τους ανθρώπους ή το περιβάλλον. Καθ’ όλη τη σταδιοδρομία μου θα εξετάζω έγκαιρα τις ηθικές συνέπειες της επιστημονικής δράσης μου. Παρότι οι αξιώσεις της θέσης που θα κατέχω μπορεί να είναι πολύ μεγάλες, αποδέχομαι αυτή τη δήλωση, διότι αναγνωρίζω ότι η ατομική ευθύνη αποτελεί το πρώτο βήμα στο δρόμο για την ειρήνη.»

Αντιλαμβάνεστε ότι ένας τέτοιος όρκος δεν μπορεί να συμβιβαστεί με σταδιοδρομίες που σχετίζονται με χημικά, βιολογικά ή πυρηνικά όπλα.

Θα ήθελα να δω τα πανεπιστήμια σε όλο τον κόσμο να υιοθετούν την πρακτική μιας τέτοιας ορκωμοσίας κατά την αποφοίτηση των φοιτητών τους. Μια προϋπόθεση γι’ αυτό θα ήταν η εισαγωγή στην πανεπιστημιακή ύλη μαθημάτων σχετικών με τις ηθικές πλευρές της επιστήμης.

Ενώ λοιπόν είναι ιδιαίτερα σημαντικό να κατανοήσουν την κοινωνική τους ευθύνη όσοι ξεκινούν την επιστημονική τους σταδιοδρομία, είναι εξίσου σημαντικό να έχουν συνείδηση αυτών των ευθυνών και οι παλιότεροι επιστήμονες. Γι’ αυτό το λόγο προτείνω οι εθνικές ακαδημίες επιστημών (ή τα αντίστοιχα ιδρύματα στις χώρες όπου δεν υπάρχουν ακαδημίες) να συμπεριλάβουν ρητώς ηθικά ζητήματα στον καθορισμό των αρμοδιοτήτων τους). Τα καταστατικά ορισμένων ακαδημιών ήδη περιλαμβάνουν άρθρα που τους επιτρέπουν να ασχοληθούν με τις κοινωνικές συνέπειες της επιστημονικής έρευνας. Θα ήθελα όμως αυτά τα άρθρα να γίνουν υποχρεωτικά. Θα επιθυμούσα όλες οι εθνικές ακαδημίες να δηλώνουν ρητά ότι τα ηθικά ζητήματα αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του επιστημονικού έργου.

Ως συνέπεια αυτής της γενικής δέσμευσης, προτείνω να αναλάβουν οι ακαδημίες ένα συγκεκριμένο καθήκον: την ίδρυση επιτροπών δεοντολογίας — άλλη μία πρακτική που εφαρμόζεται στην ιατρική. Σε πολλές χώρες τα ερευνητικά προγράμματα που αφορούν ασθένειες πρέπει να εγκρίνονται από επιτροπές δεοντολογίας της πολιτείας ή του νοσοκομείου προκειμένου να εξασφαλισθεί ότι η έρευνα δεν θα θέσει σε κίνδυνο την υγεία του ασθενούς. Θα επιθυμούσα να επεκταθεί αυτή η πρακτική στην ερευνητική εργασία γενικότερα, αρχίζοντας από τη γενετική μηχανική.

Εκτός από τις ακαδημίες Επιστημών, σημαντικό ρόλο μπορούν να παίξουν και άλλοι, ανεξάρτητοι οργανισμοί οι οποίοι ενδιαφέρονται ειδικά για τα ηθικά ζητήματα που προκύπτουν από την επιστημονική έρευνα και τις εφαρμογές της. Αυτοί οι οργανισμοί μπορούν να αναπτύξουν δραστηριότητες τις οποίες οι ακαδημίες αδυνατούν να διεξέλθουν, είτε εξαιτίας καταστατικών περιορισμών είτε επειδή είναι, επισήμως ή εμμέσως, κυβερνητικοί οργανισμοί.

Υπάρχουν πολλοί τέτοιοι ανεξάρτητοι οργανισμοί επιστημόνων, αυτός όμως που γνωρίζω καλύτερα είναι η κίνηση Pugwash, η οποία αυτοπροσδιοριζεται ως η «συνείδηση των επιστημόνων» και περιγράφει το ρόλο της ως εξής:

«Η κίνηση Pugwash είναι η έκφραση της επίγνωσης του κοινωνικού και ηθικού καθήκοντος των φυσικών επιστημόνων να βοηθήσουν στην αποτροπή και το ξεπέρασμα των πραγματικών και δυνητικών επιζήμιων αποτελεσμάτων των επιστημονικών και τεχνολογικών ανακαλύψεων και να προωθήσουν τη χρήση της επιστήμης και της τεχνολογίας για ειρηνικούς σκοπούς.»

Στα 62 χρόνια της ύπαρξης της, η κίνηση Pugwash έχει συγκεντρώσει, απ’ όλο τον κόσμο, επιστήμονες, διανοούμενους και ανθρώπους με εμπειρία σε κυβερνητικά, διπλωματικά και στρατιωτικά ζητήματα. Σκοπός της είναι η μείωση του κινδύνου ένοπλης σύγκρουσης και η εύρεση συνεργατικών λύσεων σε παγκόσμια προβλήματα που άπτονται της επιστήμης και των διεθνών υποθέσεων.

Η κοινωνική συνείδηση των επιστημόνων της κίνησης Pugwash βρήκε την κύρια έκφραση της στην ενασχόληση με τη βασική απειλή που προήλθε από την επιστημονική έρευνα: την ανάπτυξη των πυρηνικών όπλων. Για πολλά χρόνια, το κύριο καθήκον της ήταν να εμποδίσει τη μετατροπή του Ψυχρού Πολέμου σε θερμό —κάτι που θα οδηγούσε στην καταστροφή του πολιτισμού μας και πιθανόν του ανθρώπινου είδους. Οι προσπάθειες της κίνησης επικεντρώθηκαν σε μέτρα που θα σταματούσαν την κούρσα των πυρηνικών εξοπλισμών μέσω συμφωνιών περιορισμένης σημασίας, όπως η Συνθήκη μερικής απαγόρευσης των πυρηνικών δοκιμών (1963), η Συνθήκη για τους αντιβαλλιστικούς πυραύλους (1972) και η Συνθήκη για τα πυρηνικά όπλα μέσου βεληνεκούς (1987).

Όταν ο Ψυχρός Πόλεμος τερματίστηκε, η κίνηση Pugwash έστρεφε το ενδιαφέρον της στον κύριο στόχο —την πλήρη εξάλειψη των πυρηνικών όπλων. Οι δημοσιεύσεις που προέκυψαν από αυτή την προσπάθεια είχαν ως συνέπεια να καταστεί αντικείμενο σοβαρής μελέτης το ζήτημα του απαλλαγμένου από πυρηνικά όπλα πλανήτη μας. Άμεσο αποτέλεσμα υπήρξε η ίδρυση της Επιτροπής της Καμπέρα: η αναφορά της επιτροπής, η οποία δημοσιεύτηκε το 1996, αποτελεί το πλέον εύγλωττο επιχείρημα υπέρ της ιδέας της πυρηνικής αποτροπής.

Μπορεί να συμβάλει άμεσα η επιστημονική κοινότητα στην εξάλειψη των πυρηνικών και λοιπών όπλων μαζικής καταστροφής; Νομίζω ότι θα το είχε πράξει ήδη αν πρόσεχε τις εκκλήσεις του νομπελίστα φυσικού Hans Bethe πριν από λίγα χρόνια:

«Εισερχόμαστε σε μιαν εποχή αφοπλισμού και απόσυρσης των πυρηνικών όπλων. Ωστόσο, μερικές χώρες συνεχίζουν να αναπτύσσουν πυρηνικά όπλα. Είναι αβέβαιο αν, και πότε, θα συμφωνήσουν τα έθνη να σταματήσει τούτο το επικίνδυνο παιχνίδι. Όμως, οι μεμονωμένοι επιστήμονες μπορούν να επηρεάσουν αυτή τη διαδικασία αρνούμενοι να συμπράξουν. Γι’ αυτό το λόγο, ζητώ από τους επιστήμονες όλων των χωρών να απέχουν από κάθε εργασία δημιουργίας, ανάπτυξης, βελτίωσης και παραγωγής πυρηνικών όπλων, καθώς και οποιουδήποτε άλλου όπλου με δυνατότητες μαζικής καταστροφής, όπως τα χημικά ή τα βιολογικά όπλα.»

Η εξάλειψη των πυρηνικών όπλων θα απομάκρυνε τον άμεσο κίνδυνο για το ανθρώπινο είδος, αλλά δεν εγγυάται την ασφάλεια μακροπρόθεσμα. Τα πυρηνικά όπλα δεν μπορεί να «αποεφευρεθούν», δεν γίνεται να σβήσουμε απ’ τη μνήμη μας τη γνώση της κατασκευής τους. Αν υπάρξει στο μέλλον μια σοβαρή σύγκρουση μεταξύ μεγάλων δυνάμεων, τα πυρηνικά οπλοστάσια θα αναδυθούν και θα επιστρέψουμε στο κλίμα του Ψυχρού Πολέμου. Συνεπώς, θα πρέπει εντέλει να ασχοληθούμε με τη φαινομενικά ουτοπική ιδέα ενός κόσμου χωρίς πόλεμο.

«Η εξάλειψη των αιτιών του πολέμου» θα είναι το θέμα της επόμενης ετήσιας συνδιάσκεψης της Pugwash που θα διεξαχθεί στο Queen’s College του Πανεπιστημίου του Καίμπριτζ τον Αύγουστο του 2020. Και αυτό αποτελεί πραγματικά ένα καθήκον για τον νέο αιώνα.

Ηγέτης γεννιέσαι ή γίνεσαι;

O Ξενοφών (Αθηναίος ιστορικός συγγραφέας και σωκρατικός φιλόσοφος, 354 π.Χ.) ήταν λοιπόν ο πρώτος που όρισε την Δεσποτική, την σημερινή δηλαδή, ηγεσία. Ο Ξενοφών προβάλλει ως ιδεατό ηγέτη αυτόν που εμφορείται από υψηλές αξίες , όπως είναι η ευγένεια, η επιείκεια, το πατρικό ενδιαφέρον και η φροντίδα για το στράτευμα του • οι αξίες αυτές σε συνδυασμό με τη δύναμη, την πειθαρχία, το σθένος του, τόσο σε ηθικό όσο και σε ψυχικό επίπεδο, τον καθιστούν πρότυπο ανθρώπινης αρετής και τελειότητας. Σύμφωνα με τον Ξενοφών, μία αυτοκρατορία μπορεί να οδηγηθεί στην ακμή με την καλοσύνη αλλά και το δεσποτισμό του ηγέτη της.

Τέλος, αναφερόμενος στις αρετές του Αγησιλάου ως ανθρώπου και αρχηγέτη, επαινεί τη σοφία, τη δικαιοσύνη, το θάρρος, την ανδρεία, τον αυτοέλεγχο, την ευσέβεια, την προνοητικότητα και την ευγένεια του. Επίσης, δίνει έμφαση σε δύο βασικές αρχές ,που πρέπει να διέπουν κάθε ηγέτη, το προνοείν και το φιλοπονείν. Για τον Αγησίλαο έγραψε επίσης ότι: “Στις καλές μέρες μπορούσε να κάνει κάτι με σύνεση, στις δύσκολες όμως καταστάσεις μπορούσε να είναι τολμηρός”. ενώ στην “Λακεδαιμονίων Πολιτεία” πιστεύει “ότι δεν προέκυψε κανένα πρόβλημα κατά την εφαρμογή, γιατί δεν υπήρχε τίποτε που να μην είχε προβλεφθεί”.

Ηγέτης γεννιέσαι ή γίνεσαι; Ας ανατρέξουμε για λίγο πίσω στον Πλάτωνα, ο οποίος αναγάγει την ηγεσία σε επιστήμη. Ο Πλάτωνας (427 – 347 π.Χ.) ακολουθεί μία εξελικτική πορεία για να μας απαντήσει στο ερώτημα αν ο ηγέτης γεννιέται ή γίνεται. Συγκεκριμένα, στο έργο του “Μένωνα” υποστηρίζει ότι οι αρετές φρόνηση, σωφροσύνη, δικαιοσύνη και ανδρεία αποτελούν ορθογνωμία της ηγεσίας και δεν διδάσκονται (έμφυτα). Θεωρία γνωρισμάτων( Traittheory) 1948 παραθέτει τα έμφυτα χαρακτηριστικά κατάλληλα για έναν ηγέτη – κοινωνικό υπόβαθρο, χαρακτηριστικά προσωπικότητας, χαρακτηριστικά ευφυΐας, χαρακτηριστικά που σχετίζονται με τα καθήκοντα, κοινωνικά χαρακτηριστικά. Τέλος, στο έργο του “Αλκιβιάδης” δηλώνει ότι όποιος κατέχει την επιστήμη της ηγεσίας μπορεί να την διδάξει και να την μεταδώσει και σε άλλους που πληρούν κάποιες έμφυτες προϋποθέσεις (επίκτητα).

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Η ΗΓΕΣΙΑ ΠΡΟΎΠΟΘΕΤΕΙ ΚΑΠΟΙΑ ΕΜΦΥΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΛΛΑ ΕΠΙΔΕΧΕΤΑΙ ΚΑΙ ΕΠΙΚΤΗΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΗΓΕΤΗ.

Χαρακτηριστική υπήρξε η συμβολή των ερευνητών του Πανεπιστημίου της πολιτείας του Oχάιο (Ηοuse κ.ά., 2004) και του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν (Lussier R.N & Αchua C.F, 2010) όπου δόθηκε έμφαση στη συμπεριφορά του ηγέτη και όχι στα γνωρίσματά του (θεωρία ατομικών χαρακτηριστικών) καταλήγοντας στο ότι ο συνδυασμός και των δύο διαστάσεων μας οδηγεί σε ένα αποτελεσματικότερο μοντέλο ηγεσίας. Ηγέτες Κατά καιρούς αναδείχθηκαν πολλοί ηγέτες, οι οποίοι καθόρισαν την ιστορική εξέλιξη με την προσωπικότητα, τις αποφάσεις και τις ενέργειές τους.

Στοιχεία της προσωπικότητας του ηγέτη: Ο Raymond Cattell, ένας από τους πρωτοπόρους μελετητές της προσωπικότητας, ανέπτυξε μια θεωρία περί Ηγετικού Δυναμικού. Η θεωρία αυτή, η οποία βασίστηκε σε μία μελέτη για τη στρατιωτική ηγεσία, χρησιμοποιείται σήμερα για τον καθορισμό των γνωρισμάτων που διακρίνουν έναν ικανό ηγέτη.

Αυτά είναι :

• Συναισθηματική σταθερότητα
• Κυριαρχία
• Ενθουσιασμός
• Ευσυνειδησία
• Κοινωνική τόλμη
• Πειθαρχημένη σκέψη
• Αυτοεπιβεβαίωση
• Ορμητικότητα

Πέρα από αυτά τα βασικά χαρακτηριστικά, οι ηγέτες του σήμερα πρέπει να αναπτύξουν ιδιότητες οι οποίες θα τους βοηθήσουν να παροτρύνουν τους άλλους και να τους οδηγήσουν προς νέες κατευθύνσεις. Οι ηγέτες του μέλλοντος πρέπει να είναι ικανοί να οραματιστούν το μέλλον και να πείσουν και τους υπόλοιπους ότι το όραμά τους αξίζει να επιδιωχθεί.

Για να συμβεί αυτό, πρέπει να αναπτύξουν τα εξής γνωρίσματα:

• Ενεργητικότητα
• Διορατικότητα
• Ωριμότητα
• Ομαδικό πνεύμα
• Ενσυναίσθηση

Λέγει ο Σωκράτης: «Για να αποκτήσει κάποιος το χάρισμα της ηγεσίας απαιτείται όχι μόνον εκπαίδευση και κατάλληλη προδιάθεση αλλά και να εμπνέεται αυτός από το Παν.»

Είστε φτιαγμένοι από υλικό που είναι παλιό όσο ο πλανήτης κι έχει το ένα τρίτο της ηλικίας του σύμπαντος

“Είστε φτιαγμένοι από υλικό που είναι παλιό όσο ο πλανήτης κι έχει το ένα τρίτο της ηλικίας του σύμπαντος, αλλά πρώτη φορά αυτά τα άτομα έχουν συνδυαστεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να πιστεύουν πως είναι εσείς”. -ΦΡΑΝΚ ΚΛΟΟΥΖ, ΒΡΕΤΑΝΟΣ ΦΥΣΙΚΟΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΔΩΝ ΣΩΜΑΤΙΔΙΩΝ (1945), ΜΟΝΙΣΤΗΣ/ΥΛΙΣΤΗΣ

Διάβασα αυτή τη φράση πρόσφατα, στο βιβλίο Φυσική στοιχειωδών σωματιδίων: Μια πολύ σύντομη εισαγωγή [Particle Physics: A Very Short Introduction] του Φρανκ Κλόουζ κι ένιωσα να κρούει μέσα μου μια χορδή θρησκευτικού δέους.

Είναι παράδοξο, αφού πιο υλιστική ρήση από αυτή του Κλόουζ δεν υπάρχει. Από την σκοπιά του, όπως και των περισσότερων φυσικών, μόνο ύλη (σε θεμελιώδες επίπεδο, τα άτομα και τα σωματίδια που τα αποτελούν) υπάρχει, τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο. Υπό το πρίσμα μιας τέτοιας κοσμοθεωρίας, δεν υφίσταται άυλος κόσμος, ούτε θεοί ούτε ψυχές ή ανεξάρτητοι νόες που δεν μπορούν να αναχθούν στη δραστηριότητα των ατόμων της ύλης. Και ούτε λόγος για ελεύθερη βούληση – όλα όσα κάνουμε καθορίζονται από άτομα που χοροπηδούν εδώ κι εκεί.

Οπότε τι έκρουσε τη θρησκευτική χορδή μου;

Η μονιμότητα των πάντων στο σύμπαν. Όλο το βασικό υλικό του σύμπαντος υπάρχει ήδη από τη Μεγάλη Έκρηξη και θα συνεχίσει να υπάρχει όσο υφίσταται Χρόνος. Αυτό που εκλαμβάνουμε ως εξέλιξη του σύμπαντος ή, σε πολύ μικρότερη κλίμακα, ως ιστορία κι εξέλιξη των ανθρώπινων όντων στον πλανήτη μας, είναι απλώς η συναρμολόγηση και η ανασυναρμολόγηση των στοιχείων του εν λόγω υλικού, με διάφορους συνδυασμούς, σε διάφορα χρονικά σημεία. Αυτό προκαλεί δέος σε εκείνο που ενδεχομένως εσφαλμένα εκλαμβάνω ως νου μου.

Το γεγονός ότι αποτελώ κομμάτι αυτής της μονιμότητας μου προσφέρει μια μεγαλόπρεπη παρηγοριά. Κάτι αρχέγονο μέσα μου αντλεί αγαλλίαση από αυτόν τον δεσμό μου με την αιωνιότητα. Συνειδητοποιώ, φυσικά, πως όταν ο υφιστάμενος συνδυασμός ατόμων μου διαλυθεί (κάποιοι το ονομάζουν “θάνατο”) τα αποσυναρμολογημένα άτομά μου δε θα έχουν καμία συναίσθηση ότι υπήρξαν ποτέ εγώ.

Παρ’ όλα αυτά, το γεγονός ότι αυτά τα άτομα, που τώρα, συνδυασμένα μεταξύ τους, είναι “εγώ” στο μέλλον θα διασκορπιστούν αλλά θα παραμείνουν παντοτινά εκεί έξω μου προσφέρει κάποια ηθική ικανοποίηση.

Ίσως ένας υλιστής σαν εμένα βιώνει έτσι, όντας αξιότιμο μέλος της κοινωνίας των ατόμων, τη δική του εκδοχή της ανατολίτικης θρησκευτικής ιδέας ότι “είμαστε ένα με τα πάντα”.

Ο Φρανκ Κλόουζ και άλλοι θεωρητικοί φυσικοί μιλούν για τη δυνατότητα ύπαρξης διαστάσεων πέρα από τις τρεις χωρικές διαστάσεις και τη μια χρονική που γνωρίζουμε. Αφήνουν ανοιχτό αυτό το ενδεχόμενο γιατί δεν μπορούν να εξηγήσουν διαφορετικά κάποια νέα φαινόμενα που έχουν παρατηρηθεί.

Πρόσφατα, φυσικοί στο Fermilab διαπίστωσαν ένα αινιγματικό χαρακτηριστικό των υποατομικών σωματιδίων που ονομάζονται νετρίνα – σωματίδια χωρίς ηλεκτρικό φορτίο που δεν διαθέτουν σχεδόν καθόλου μάζα. Υπό ορισμένες συνθήκες, μεγάλος αριθμός αυτών των σωματιδίων μετατρέπονται σε φορτισμένα νετρίνα ηλεκτρονίου. Μέχρι στιγμής κανένας δεν έχει δώσει μια εύλογη εξήγηση αυτού του φαινομένου, που το αποκαλούν “περίσσευμα χαμηλής ενέργειας”. Οπότε οι εν λόγω επιστήμονες εικάζουν ότι υπάρχει ένα νέο είδος νετρίνου, το οποίο, όπως λένε, “μπαινοβγαίνει σε επιπλέον διαστάσεις”.

Για να είμαι ειλικρινής, δεν έχω την παραμικρή ιδέα τι κάνουν αυτοί οι φυσικοί στο Fermilab, πόσο μάλλον τι τους προβληματίζει, και ασφαλώς δεν είμαι σε θέση να φανταστώ τι θα μπορούσε να είναι μια “επιπλέον διάσταση”. Όμως, μου προκαλεί θαυμασμό το γεγονός ότι θεωρούν πως θα μπορούσαν να υπάρχουν τέτοιες διαστάσεις και ότι θεωρούν ανοιχτό αυτό το ενδεχόμενο επειδή δεν καταφέρνουν να εξηγήσουν διαφορετικά τα εν λόγω νεοανακαλυφθέντα σωματίδια. Ποιος ξέρει, λοιπόν, τι θα μπορούσε να συμβαίνει σε αυτή την επιπλέον διάσταση; Ίσως – εδώ απογειώνομαι· για το τρελιάρικο άλμα μου – να υπάρχει το ενδεχόμενο οι επιστήμονες να συναντήσουν εκεί έξω, σε μια επιπλέον διάσταση, ένα νέο Ον.

Ένα εκπληκτικό χαρακτηριστικό αυτών των νεοανακαλυφθέντων νετρίνων είναι ότι κινούνται ταχύτερα από το φως.

Εδώ πρόκειται για τη θεωρία του Άλμπερτ Αϊνστάιν ότι αν κάποιος κινηθεί ταχύτερα από το φως, κινείται αντίστροφα στον χρόνο.

Έτσι επιτρέπεις στις νευρώσεις της κοινωνίας να γίνονται και δικές σου

Θέλεις να έχεις τον απόλυτο έλεγχο της ζωής σου. Είναι πολύ πιθανόν να έχεις τελειώσει κάποια πανεπιστημιακή σχολή που να σου εγγυάται το επαγγελματικό σου μέλλον. Να δουλεύεις για μια επιχείρηση με σύμβαση αορίστου χρόνου. Να έχεις πάρει δάνειο από τράπεζα για να αγοράσεις και να έχεις ένα ιδιόκτητο διαμέρισμα. Κι επίσης ένα συνταξιοδοτικό πρόγραμμα για να μη χρειαστεί να ανησυχείς όταν φτάσει η μέρα της συνταξιοδότησής σου. Τελικά, σίγουρα θα έχεις ακολουθήσει κατά γράμμα αυτό που το σύστημα σου έχει πει να κάνεις για να έχεις μια φυσιολογική ζωή. Δηλαδή, πλήρως προγραμματισμένη και, πρωταρχικά, σίγουρη και χωρίς κανέναν κίνδυνο. Με κάθε απόφαση που παίρνεις λαχταράς να έχεις τη βεβαιότητα ότι πρόκειται για τη σωστή επιλογή, προλαμβάνοντας σφάλματα και λάθη. Ωστόσο, αυτός ο τύπος συμπεριφοράς δηλώνει πασιφανώς ότι αισθάνεσαι ανυπεράσπιστος και ανασφαλής. Κι αυτό, με τη σειρά του, αποκαλύπτει ότι γενικά δεν ξέρεις να συμβιώνεις με την αβεβαιότητα, αναπόσπαστη από την ύπαρξή σου. Παραδόξως, αν η προσπάθεια να έχεις τον έλεγχο σου προκαλεί ένταση, η αποποίησή του σου προκαλεί ακόμα μεγαλύτερο άγχος. Γι’ αυτό αισθάνεσαι παγιδευμένος.

Η μόνη βεβαιότητα που υπάρχει είναι ότι αργά ή γρήγορα θα πεθάνεις. Κι εν τω μεταξύ, είσαι καταδικασμένος να παίρνεις αποφάσεις. Ωστόσο, η έλλειψη θάρρους σε εμποδίζει να κάνεις χρήση της ελευθερίας σου να επιλέξεις. Όσο μεγαλύτερες είναι οι αβεβαιότητες σου, τόσο περισσότερο αφήνεσαι να σε οδηγεί η γνώμη της πλειοψηφίας, αρνούμενος τη δυνατότητα ν’ ακούσεις τον εαυτό σου. Κι έτσι επιτρέπεις στις νευρώσεις της κοινωνίας να γίνονται και δικές σου. Σε πολλές περιπτώσεις βιώνεις φόβο χωρίς να απειλείσαι από κάποιον πραγματικό και επερχόμενο κίνδυνο. Το νοσηρό της υπόθεσης είναι ότι για να δικαιολογήσεις και να διατηρήσεις τον φόβο σου, συνηθίζεις να επινοείς αυτά τα απειλητικά σενάρια μες στο μυαλό σου. Πόσες φορές δε φοβήθηκες ότι θα έχανες κάτι χωρίς να υπάρχει καμιά επιστημονική εκτίμηση που να υποστηρίζει ότι πράγματι ήσουν σε σημείο να το χάσεις; Αυτή η γνωστική στρέβλωση είναι γνωστή στην καθομιλουμένη ως «αν-ησυχία». Και το ίδιο με το «άγχος», τον «φόβο» και την «ανασφάλεια», δηλώνει πασιφανώς έλλειμμα «εμπιστοσύνης». Το χάρισμα αυτό ασκείται και αναπτύσσεται όταν αρχίζεις ν’ ακούς την εσωτερική σου φωνή, τολμώντας να παίρνεις αποφάσεις από μόνος σου, αποδεχόμενος τις συνέπειες των πράξεών σου. Και σου επιτρέπει να διακρίνεις το κάρμα που εσύ ο ίδιος δημιουργείς κάθε φορά που διαλέγεις τη μία ή την άλλη επιλογή, όσο μικρή κι ασήμαντη και να νομίζεις πως είναι.

Υποφέρεις επειδή σκέφτεσαι το χειρότερο που μπορεί να σου συμβεί, πιστεύοντας πως έτσι, σε περίπτωση που σου συμβεί θα είσαι περισσότερο προετοιμασμένος να το αντιμετωπίσεις. Επίσης, υποφέρεις επειδή φοβάσαι να χάσεις αυτό που έχεις, πιστεύοντας πως σε περίπτωση που το χάσεις, δε θα μπορείς να είσαι ευτυχισμένος.

Αντιλαμβάνεσαι το παράλογο της δοκιμασίας σου; Ο φόβος σου δεν είναι καθόλου πραγματικός· Είναι παντελώς φανταστικός. Υπάρχει μόνο μέσα στο μυαλό σου. Για να ξεπεράσεις τους φόβους σου οφείλεις να κατανοήσεις ότι η αναζήτηση εξωτερικής σιγουριάς είναι μια μάχη προκαταβολικά χαμένη. Η αληθινή σιγουριά δεν έχει σχέση με τις εξωτερικές συνθήκες, οι οποίες διέπονται από συμπαντικούς νόμους που δεν μπορείς να ελέγξεις. Πρόκειται για μια εσωτερική ψυχική κατάσταση η οποία σου επιτρέπει να ζεις με εμπιστοσύνη, θάρρος και γενναιότητα, απελευθερώνοντάς σε από τη ριζωμένη εμμονή σου να σκέφτεσαι δυνητικές απειλές και μελλοντικούς κινδύνους. Μάθε να πιστεύεις πως, ό,τι και να συμβεί, κάποιο όφελος θα έχεις. Και προπαντός, βρες τη βεβαιότητα μέσα σου ότι ποτέ δε θα σου λείψει το αναγκαίο για να μπορείς να είσαι ευτυχισμένος. Η εμπιστοσύνη στη ζωή είναι το φάρμακο που χρειάζεσαι για να θεραπεύσεις τους φόβους και τις ανασφάλειές σου.

Η χαρά βρίσκεται πάντοτε μέσα σου. Οι άλλοι είναι απλώς οι αφορμές

Όποτε υπάρχει χαρά, νιώθεις πως έρχεται απ’ έξω. Συνάντησες ένα φίλο. Φυσικά, φαίνεται ότι η χαρά σου έρχεται από το φίλο, επειδή τον είδες. Στην πραγματικότητα όμως, δεν συμβαίνει αυτό. Η χαρά βρίσκεται πάντοτε μέσα σου. Ο φίλος έγινε απλώς η αφορμή. Ο φίλος σε βοήθησε να τη βγάλεις προς τα έξω, σε βοήθησε να δεις πως είναι εκεί.

Κι αυτό δεν συμβαίνει μόνο με τη χαρά, αλλά με το κάθε τι. Συμβαίνει με το θυμό, με τη λύπη, με τη δυστυχία, με την ευτυχία, συμβαίνει με το κάθε τι. Οι άλλοι είναι απλώς οι αφορμές, με τις οποίες εκφράζονται τα πράγματα που είναι κρυμμένα μέσα σου. Δεν είναι οι αιτίες, δεν προκαλούν εκείνοι κάτι μέσα σου.

Οτιδήποτε συμβαίνει, συμβαίνει μέσα σου. Πάντοτε εκεί βρισκόταν. Απλώς η συνάντηση με αυτό το φίλο έχει γίνει η αφορμή να βγει οτιδήποτε ήταν κρυμμένο. Από τις κρυμμένες πηγές, έχει γίνει φανερό, έχει εκδηλωθεί. Όποτε συμβαίνει αυτό, μείνε κεντραρισμένος στο εσωτερικό συναίσθημα και τότε θα έχεις διαφορετική συμπεριφορά για το κάθε τι στη ζωή.

Όποτε είσαι μόνος, δεν υπάρχει κανένας που να προκαλέσει το θυμό σου, κανένας που να σε κάνει να στενοχωρηθείς, κανένας που να σε κάνει να φορέσεις τα ψεύτικα πρόσωπά σου. Όταν είσαι μόνος, δεν εμφανίζεται ο θυμός. Όχι ότι ο θυμός έχει εξαφανιστεί, απλώς δεν υπάρχει αφορμή για να εκδηλωθεί ο θυμός. Είσαι γεμάτος θυμό, μα δεν βρίσκεται εκεί κανένας για να σε προσβάλλει, να σε πληγώσει. Το μόνο που λείπει είναι η ευκαιρία. Κι ύστερα, γυρίζεις και πάλι στον κόσμο. Ζεις πενήντα χρόνια στα Ιμαλάια και όταν ξαναγυρίζεις στον κόσμο, αμέσως θα βρεις πως υπάρχει θυμός μέσα σου, φρέσκος όσο ποτέ. Μπορεί μάλιστα να είναι και πιο δυνατός τώρα, επειδή επί πενήντα χρόνια μάζευες θυμό, μάζευες δηλητήριο. Τότε, φοβάται κανείς να ξαναγυρίσει στον κόσμο.

MΩΡΙΣ ΖΟΛΙ: Παράδειγμα απρόβλεπτης ανθρώπινης συμπεριφοράς

Πολλοί θα θυμούνται τη δίκη του Λαβαλέτ που έγινε κατά τη διάρκεια της Παλινόρθωσης. Στην υπόθεση αυτή έλαβε χώρα ένα περιστατικό το οποίο καλό θα είναι να συγκρατήσουμε.

Ο κόμης Λαβαλέτ είχε δεχτεί τη γενική διεύθυνση των δικαστηρίων όταν ήταν με το μέρος της Αυλής. Όταν τον παρέπεμψαν σε δικαστήριο, η τύχη του ήταν βέβαιη. Όταν του έδωσαν τον κατάλογο με τα ονόματα των ενόρκων, μόνο ένα όνομα του ήταν γνωστό. Ήταν το όνομα κάποιον κυρίου Ερόν ντε Βιλφός, ο οποίος ήταν στο Συμβούλιο του Κράτους και τον οποίο είχε βοηθήσει όταν κι εκείνος ήταν σύμβουλος εκεί.

Η χαρά του ΛαΒαλέτ ήταν μεγάλη, επειδή ήταν σίγουρος πως ο Βιλφός θα έπαιρνε το μέρος του. Αντίθετα, δεν μπόρεσε να κρύψει την ταραχή του, όταν, αφού είχε εξαντλήσει όλο το χρόνο της ανάκρισης, είδε να βγαίνει από την κάλπη το όνομα του κυρίου Ζιλιέν, ενός παλιού μετανάστη, που ήταν τότε σύμβουλος της κυβέρνησης και διευθυντής στο υπουργείο Ναυτιλίας, τον οποίο και θεωρούσε προσωπικό του εχθρό.

Ευτυχώς όμως που ο Ντε Βιλφός ήταν πρόεδρος των ενόρκων. Από αυτό το γεγονός ο Λαβαλέτ περίμενε τη σωτηρία του. Όταν πια τελείωσε η δίκη κι ο Λαβαλέτ μπήκε μέσα για να λάβει την ετυμηγορία των ενόρκων, το μόνο που είδε ήταν πρόσωπα ανέκφραστα. Ένας μόνο κρατούσε ένα μαντίλι μπροστά στα μάτια, για να σκουπίζει τα δάκρυά του. Ήταν ο Ζιλιέν, ο παλιός του εχθρός που είχε κάνει τα πάντα για να τον υπερασπιστεί, ενώ ο Ερόν ντε Βιλφός, ο παλιός του φίλος, είχε βάλει όλα του τα δυνατά για να τον καταδικάσει. Άντε λοιπόν να κρίνει κανείς τους ανθρώπους!

Η μητέρα σου σε ξέρει πάρα πολύ καλά;

Ως παιδιά, παρατηρούμε τον τρόπο με τον οποίο σχετίζονται μεταξύ τους οι άλλοι άνθρωποι και αυτό γίνεται για εμάς το πρότυπο της «φυσιολογικής» συμπεριφοράς. Βλέπουμε τις σχέσεις που έχουν μεταξύ τους τα μεγαλύτερα αδέλφια μας, οι θείες και οι θείοι μας, οι γονείς και οι γείτονές μας. Υποφέρουν αλλά πιστεύουν ότι αγαπούν. Τους βλέπουμε να τσακώνονται και ανυπομονούμε να μεγαλώσουμε και να κάνουμε το ίδιο. Η νοημοσύνη μας όταν είμαστε παιδιά φτάνει μέχρι το σημείο όπου λέμε: «Ζήτω, αυτό έχει πλάκα!»

Όλο το δράμα που υποφέρουμε στις σχέσεις μας είναι επειδή, όταν ήμασταν αθώοι, υπήρξαμε μάρτυρες σε τόσα πολλά ψέματα και χρησιμοποιήσαμε αυτά τα ψέματα για να κατασκευάσουμε το δικό μας παραμύθι. Συνέχισα να μελετάω το παραμύθι της ζωής μου και αυτό που ανακάλυψα είναι ότι τα πάντα στο παραμύθι αφορούν εμένα. Βέβαια, έτσι πρέπει να είναι, επειδή εγώ είμαι το κέντρο της αντίληψής μου και το παραμύθι είναι βγαλμένο μέσα από τη δική μου οπτική. Ο πρωταγωνιστής που ζει στο παραμύθι μου βασίζεται σε κάποιον χαρακτήρα που υπάρχει πραγματικά αυτό είναι αλήθεια. Αυτό όμως που πιστεύω για μένα δεν είναι αλήθεια είναι ένα παραμύθι. Εγώ δημιουργώ τον χαρακτήρα μου και είναι απλώς μια εικόνα που βασίζεται σε αυτά που εγώ έχω συμφωνήσει να πιστεύω για τον εαυτό μού. Προβάλλω την εικόνα μου σε άλλους ανθρώπους, στην κοινωνία, και οι άλλοι αντιλαμβάνονται αυτή την προβολή, την τροποποιούν και αντιδρούν σε εμένα ανάλογα με τα δικά τους παραμύθια.

Δημιουργώ επίσης μια εικόνα για κάθε δευτερεύοντα χαρακτήρα που ζει μέσα στο παραμύθι μου. Οι δευτερεύοντες χαρακτήρες βασίζονται σε ανθρώπους που υπάρχουν στην πραγματικότητα αλλά κάθε τι που πιστεύω γι’ αυτούς είναι ένα παραμύθι δικής μου δημιουργίας. Δημιουργώ τον χαρακτήρα της μητέρας μου, τον χαρακτήρα του πατέρα μου, τον χαρακτήρα των αδελφών μου, των φίλων μου, των αγαπημένων μου, ακόμα και του σκύλου και της γάτας μου. Συναντάω έναν άνθρωπο τον χαρακτηρίζω. Του κάνω μια κριτική που βασίζεται σε όλη τη γνώση που έχω στον νου μου. Με αυτόν τον τρόπο διατηρώ την εικόνα τους στη μνήμη μου.

Στο παραμύθι μου, εσύ είσαι ένας δευτερεύων χαρακτήρας που σε δημιούργησα και αλληλεπιδρώ μαζί σου. Προβάλλεις αυτό που θέλεις να πιστεύω για σένα και εγώ τροποποιώ αυτή την προβολή ανάλογα με τα πιστεύω μου. Είμαι βέβαιος ότι εσύ είσαι αυτό που εγώ πιστεύω ότι είσαι. Ακόμα θα μπορούσα να πω: «Σε ξέρω», ενώ η αλήθεια είναι ότι δεν σε ξέρω καθόλου. Ξέρω μόνο το παραμύθι που δημιουργώ γύρω από σένα. Μου πήρε αρκετό καιρό για να καταλάβω ότι γνωρίζω μόνο το παραμύθι που δημιουργώ γύρω από τον εαυτό μου.

Για χρόνια νόμιζα ότι γνώριζα τον εαυτό μου, μέχρι που ανακάλυψα ότι δεν ήταν αλήθεια. Γνώριζα μόνο όλα εκείνα που πίστευα για μένα. Τότε ανακάλυψα ότι δεν είμαι αυτό που πιστεύω ότι είμαι! Είχε πολύ ενδιαφέρον, όμως ήταν πολύ τρομακτικά όταν ανακάλυψα ότι δεν γνωρίζω πραγματικά κανέναν, αλλά ούτε και οι άλλοι γνωρίζουν εμένα.

Η αλήθεια είναι ότι γνωρίζουμε μόνο όσα γνωρίζουμε και το μόνο πράγμα που γνωρίζουμε πραγματικά είναι το παραμύθι μας. Πόσες φορές ακούσατε ανθρώπους να λένε: «Γνωρίζω τα παιδιά μου πολύ καλά• ποτέ δεν θα κάνουν κάτι τέτοιο!» Νομίζεις ότι γνωρίζεις τα παιδιά σου πραγματικά; Νομίζεις ότι γνωρίζεις πραγματικά τον σύντροφό σου; Ωστόσο, μάλλον είσαι βέβαιος ότι ο σύντροφός σου δεν σε ξέρει καθόλου! ‘Η μπορεί να είσαι βέβαιος ότι κανείς δεν σε γνωρίζει πραγματικά, αλλά εσύ γνωρίζεις πραγματικά τον εαυτό σου; Υπάρχει κάποιος που να τον γνωρίζεις πραγματικά; Πίστευα ότι γνώριζα τη μητέρα μου, αλλά το μόνο πράγμα που ξέρω για εκείνη είναι ο ρόλος που της ανέθεσα να παίξει στο παραμύθι μου. Έχω μια εικόνα για τον χαρακτήρα που παίζει τον ρόλο της μητέρας μου. Κάθε τι που γνωρίζω για εκείνη είναι αυτό που πιστεύω για εκείνη. Δεν έχω ιδέα τι έχει μέσα στο κεφάλι της. Μόνο η μητέρα μου μπορεί να γνωρίζει τι είναι η ίδια, αλλά σίγουρα ούτε κι αυτή ξέρει.

Το ίδιο ισχύει και για σένα. Η μητέρα σου μπορεί να ορκιστεί ότι σε ξέρει πάρα πολύ καλά. Αλλά αυτό είναι αλήθεια; Δεν νομίζω. Ξέρεις ότι δεν έχει ιδέα τι έχεις στον νου σου. Γνωρίζει μόνο αυτά που πιστεύει για σένα, που σημαίνει ότι γνωρίζει σχεδόν τίποτε. Στο παραμύθι της είσαι ένας δευτερεύων χαρακτήρας. Παίζεις τον ρόλο του γιου ή της κόρης της. Η μητέρα σου δημιουργεί μια εικόνα για σένα και θέλει να ταιριάζεις στην εικόνα που εκείνη δημιουργεί. Εάν δεν είσαι αυτός που εκείνη θέλει να είσαι σύμφωνα με το παραμύθι της, μάντεψε τι θα συμβεί: αισθάνεται πληγωμένη από σένα και προσπαθεί να σε κάνει να ταιριάξεις με την εικόνα που έχει για σένα. Γι’ αυτό το λόγο αισθάνεται την ανάγκη να σε ελέγχει, να σου πει τι να κάνεις και τι να μην κάνεις, να σου επιβάλει όλες της τις απόψεις για το πώς πρέπει να ζήσεις τη ζωή σου.

Όταν εσύ ξέρεις ότι αυτό είναι απλώς το παραμύθι της, γιατί να κάνεις τον κόπο να υπερασπίσεις τη δική σου οπτική; Δεν έχει σημασία αυτό που λες• δεν θα σε πιστέψει. Πώς μπορεί να πιστεύει στο δικό σου παραμύθι όταν αυτή δεν είναι η δική της άποψη και οπτική; Το καλύτερο που μπορείς να κάνεις είναι να αλλάξεις τη συζήτηση, να απολαύσεις την παρουσία της και να την αγαπήσεις έτσι ακριβώς όπως είναι. Όταν έχεις αυτή την επίγνωση, θα μπορέσεις να συγχωρέσεις τη μητέρα σου για ό,τι σου έκανε, σύμφωνα πάντα με το παραμύθι σου. Απλά, μέσα από την πράξη της συγχώρεσης θα αλλάξει πλήρως η σχέση σου με τη μητέρα σου.

Από τη στιγμή που ανακαλύπτουμε ότι δημιουργούμε και ζούμε μέσα στο δικό μας παραμύθι, τότε πώς μπορούμε να κρίνουμε τους άλλους; Πώς μπορούμε να παίρνουμε τα πράγματα προσωπικά, όταν ξέρουμε ότι απλώς είμαστε ένας δευτερεύων χαρακτήρας στο παραμύθι τους; Γνωρίζω ότι όταν οι άλλοι μιλούν μαζί μου, στην πραγματικότητα μιλάνε στον δευτερεύοντα χαρακτήρα του παραμυθιού τους. Οτιδήποτε λένε οι άνθρωποι για εμάς είναι απλώς μια προβολή της δικής τους εικόνας για εμάς. Δεν έχει να κάνει με εμάς. Δεν χάνω τον καιρό μου παίρνοντας προσωπικά τα πράγματα. Εστιάζω την προσοχή μου στη δημιουργία του δικού μου παραμυθιού.