Φυλλομετρῶν ἡμέραν τινὰ τὰς περὶ τὰ ζῷα ἱστορίας τοῦ Ἀριστοτέλους ἔτυχε ν᾿ ἀναγνώσω ἐν αὐταῖς τὰ ἑξῆς:
«
Περὶ τὸν Ὕπανιν ποταμόν, τὸν περὶ Βόσπορον Κιμμέριον, ὑπὸ τροπὰς θερινὰς καταφέρονται ὑπὸ τοῦ ποταμοῦ οἷον θύλακοι μείζους ῥωγῶν, ἐξ ὧν ῥηγνυμένων ἐξέρχεται ζῷον πτερωτὸν τετράπουν· ζῇ δὲ καὶ πέτεται μέχρι δειλῆς, καταφερομένου δὲ τοῦ ἡλίου ἀπομαραίνεται καὶ ἅμα δυομένου ἀποθνῄσκει, βιῶσαν ἡμέραν μίαν, διὸ καὶ καλεῖται ἐφήμερον». (Περὶ τὰ ζῷα Ἱστορ. E´, ιθ´).
Πρώτην φορὰν ἤκουον περὶ τῶν ἡμεροβίων τούτων τετραπόδων τῶν γεννωμένων ἐκ τῶν ῥωγῶν· ἐπειδὴ δὲ ἐγένετο λόγος εἰς τὴν αὐτὴν σελίδα περὶ «κωνώπων, ἃ γίνονται ἐκ τῆς περὶ τὸ ὄξος ἰλύος» καὶ περὶ σαλαμάνδρας, «ἡ διὰ πυρὸς βαδίζουσα κατασβέννυσι τὸ πῦρ», ἔκλινα νὰ κατατάξω καὶ τὰ ἐφήμερα εἰς τὴν κατηγορίαν τῶν παραδόξων ἀκουσμάτων. Δὲν ἠξεύρω ὅμως πῶς ἔτυχε νὰ ἐγχαραγχθῇ εἰς τὴν μνήμην μου τὸ ἀριστοτελικὸν τοῦτο χωρίον καὶ πῶς μὲ ἤγαγεν ἔπειτα νὰ ἐξετάσω τίνα πράγματι εἶναι τὰ ἐφήμερα ταῦτα.
Εὔκολος ὑπῆρξεν ἡ ἱκανοποίησις τῆς περιεργείας μου, διότι τὸ χωρίον τοῦτο τοῦ Σταγειρίτου εἶχεν ἑλκύσει ἀπὸ πολλοῦ πλὴν τῆς ἐμῆς τὴν προσοχὴν πλήθους φυσιοδιφῶν. Κατὰ τὰς ἐρεύνας αὐτῶν τὰ ἐφήμερα πράγματι ὑπάρχουσι, καὶ μάλιστα ἀφθονοῦσιν ὄχι μόνον εἰς τὸν Ὕπανιν τοῦ Κιμμερίου Βοσπόρου, ἀλλὰ καὶ εἰς πάντα σχεδὸν ἄλλον τῆς Εὐρώπης ποταμόν. Εἶναι δὲ ταῦτα τετράπτερα ἔντομα τοῦ εἴδους τῶν νευροπτέρων, διανύοντα ἐντὸς τοῦ ὕδατος τὴν ἐμβρυώδη περίοδον τοῦ βίου των, ἐξερχόμενα ἔπειτα τέλεια ἐξ αὐτοῦ καὶ ἐπὶ τίνας μόνον ὥρας ζῶντα.
Μέχρι τοῦ Ῥεωμύρου ἐπιστεύετο, ὅτι τὰ ἔντομα ταῦτα δὲν συζεύγονται, μὴ ἔχοντα καιρὸν πρὸς τοῦτο, ἀλλ᾿ ὁ φυσιοδίφης οὗτος ἀπέδειξε, καὶ ἔπειτα παρὰ τῶν ἄλλων ἐβεβαιώθη, ὅτι ὁ ἔρως εἶναι ἀπεναντίας ἡ μόνη του βραχυτάτου βίου των ἀσχολία. Ἀφ᾿ ἑτέρου ὅμως δὲν περισσεύει εἰς ταῦτα καιρὸς πρὸς φαγητόν, καὶ διὰ τοῦτο ἴσως ἐθεώρησε περιττὸν ἡ Θεία Πρόνοια νὰ τὰ προικίσῃ διὰ στόματος καταλλήλου πρὸς κατάποσιν τροφῆς.
Τὰ ἔντομα ταῦτα διήρεσαν οἱ ἐπιστήμονες εἰς γένῃ καὶ εἴδη, κατεμέτρησαν τὸ μῆκος τῆς νευρικῆς ἁλύσου τῶν γαγγλίων των, διέκριναν τοὺς ταρσοὺς αὐτῶν καὶ ἠρίθμησαν τὰ ἐν τῇ κοιλίᾳ των ᾠά, τὰ ὁποῖα εὑρέθησαν ὀκτακόσια.
Τὰ ἐφήμερα δύναταί τις νὰ παρατηρήσῃ πρὸ πάντων τὰς μεσημβρινὰς ὥρας τοῦ θέρους, ἐξορμῶντα ἐκ τοῦ ὕδατος ἀνὰ πυκνὰ σμήνη καὶ ὁμοιάζοντα μικρὰς καταλεύκους πεταλούδας δύο περίπου ἐκατοστομέτρων μήκους. Εἰς τίνας χώρας καὶ ἰδίως ἐν Βελγίῳ καὶ ἐνιαχοῦ τῆς Γαλλίας εἶναι κατὰ τὰς ὑγρὰς ἡμέρας τοῦ θέρους τόσον πολλά, ὥστε σχηματίζουσι νεφελώδη θόλον ὑπεράνω τοῦ ῥύακος ἢ τῆς λίμνης. Τὰ νέφη ταῦτα μένουσι μετέωρα ἐπὶ τρεῖς ὥρας, ὅσον δηλ. διαρκεῖ ὁ βίος τῶν ἀποτελούντων ταῦτα ζωυφίων, περὶ δὲ τὴν δύσιν τῆς μόνης αὐτῶν ἡμέρας τὰ πτώματα αὐτῶν ἀρχίζουσι νὰ καταπίπτωσιν ὡς μικραὶ νιφάδες χιόνος, τὰς ὁποίας καταπίνουσιν ἀπλήστως οἱ ἰχθύες. Τὰ ἐφήμερα οὐδέποτε ἀναπαύονται, ἀλλ᾿ ἡ ζωὴ αὐτῶν συνοψίζεται εἰς ἓν μόνον τρίωρον ἢ τετράωρον πτερύγισμα. Ὀλίγας δὲ στιγμὰς πρὸ τοῦ θανάτου, καταπίπτουσιν ἐκ τῆς γαστρὸς τῆς θηλείας ἐν σχήματι βότρυος τὰ ᾠά, τὰ ἐπὶ τίνας στιγμὰς ἐπιπλέοντα καὶ ἔπειτα βυθιζόμενα εἰς τὸ ὕδωρ τοῦ ποταμοῦ.
Σοφός τις φυσιοδίφης, ὁ Μαρέσιος (Desmarets), ἂν ἐνθυμοῦμαι καλῶς, ὠθούμενος ὑπὸ τῆς περιεργείας, ἐπεχείρησε καὶ κατώρθωσε νὰ χωρίσῃ τὰ ἄῤῥενα ἐφήμερα ἀπὸ τῶν θηλέων, καὶ τότε ὁ βίος αὐτῶν παρετάθη ἀπὸ τεσσάρων εἰς εἰκοσιτέσσαρας ὥρας, μετὰ τὰς ὁποίας τὰ θύματα ταῦτα τῆς ἐπιστήμης ἀπέθαναν παρθένα, ἐκ τῆς λύπης πιθανῶς καὶ τῆς πλήξεως, ἀντὶ ν᾿ ἀποθάνωσιν ἐξ ὑπερβολῆς ἔρωτος καὶ ἡδυπαθείας, ὡς ὥρισεν αὐτοῖς ὁ πανάγαθος Θεός. Τοιαύτη εἶναι ἡ ἀνελλιπὴς τῶν ἐφημέρων βιογραφία, ἡ ὅσον καὶ ὁ βίος αὐτῶν βραχεῖα.
Θερινὴν τίνα ἡμέραν, πρὸ ἐτῶν πολλῶν, δὲν ἐνθυμοῦμαι ἀκριβῶς πόσων, ἀφοῦ ἐπρογευμάτισα εὐθύμως μετὰ τίνων φίλων εἰς τὸ παρὰ τὴν ὄχθην τοῦ Κηφισοῦ, τοῦ ἔχοντος τότε ὕδωρ, ἑστιατόριον τῆς Κολοκυνθοῦς, ἀφῆκα αὐτοὺς παραδιδομένους εἰς τὴν μακαριότητα τοῦ μεσημβρινοῦ ὕπνου καὶ ἠκολούθησα μόνος τὴν ἄγουσαν εἰς τὰ Σεπόλια παρὰ τὴν ὄχθην τοῦ ῥύακος ὁδόν. Ἀφοῦ ἐπὶ τίνα ὥραν ἐπεριπάτησα, κατέφυγα πρὸς ἀνάπαυσιν ὑπὸ τὴν σκιὰν ὑπερκειμένου τοῦ ῥεύματος δένδρου. Ἦτο ἡμέρα Κυριακή, ὥρα περὶ τὴν δευτέραν μετὰ μεσημβρίαν, καὶ ἐκ τούτου ἀπόλυτος ἐπεκράτει περὶ ἐμὲ σιωπὴ καὶ ἐρημία. Ὁ καύσων δὲν ἦτο ὑπερβολικός· τὸν ἥλιον ἐσκίαζον λευκὰ τίνα νέφη καὶ ἐλαφρὰ ἐκ διαλειμμάτων πνοὴ ἀνέμου ἔσειε τὰ καλάμια καὶ τὰ ἔκαμνε νὰ συγκύπτωσι πρὸς ἀλλῆλα, ὡς νὰ ἐκρυφομίλουν.
Ἀλλὰ τὴν προσοχήν μου εἵλκυσε πρὸ πάντων τὸ πλῆθος τῶν ὑπεράνω τοῦ ὕδατος ἱπταμένων ἐντόμων καὶ ἰδίως αἱ ἀπειράριθμοι χρυσαλλίδες. Οὐδαμοῦ ἔτυχε νὰ ἴδω τόσον πολλάς, τόσον μικρὰς καὶ τόσον ὁμοιομόρφως λευκάς. Τὸ πλῆθος καὶ ἡ λευκότης αὐτῶν ἀνεκάλεσαν εἰς τὴν μνήμην μου ὅσα εἶχον ἀναγνώσει περὶ τῶν ἐφημέρων, καὶ μετ᾿ αὐτῶν ὅσας ἡ τύχη τῶν ἐντόμων τούτων μοι ὑπαγόρευε πολλάκις, ἐν συγκρίσει πρὸς τὴν ἀνθρωπίνην, μελαγχολικὰς σκέψεις. Γνωστὸν εἶναι ὅτι μεταξὺ ὕπνου καὶ ἐγρηγόρσεως ὑπάρχει μέση τις κατάστασις, κατὰ τὴν ὁποίαν οὔτε ἐντελῶς ἔξυπνος εἶναι τις οὔτε κοιμᾶται ἀκόμη. Εἰς τοιαύτην τινὰ κατάστασιν ἀποχαυνώσεως, οὐχὶ ἀμοίρου ἡδυπαθείας, μὲ εἶχε βυθίσει ἡ μόνωσις, ἡ ἠρεμία, κατά τι δὲ ἴσως καὶ οἱ ἀτμοὶ τῶν δύο ἢ τριῶν κατὰ τὸ πρόγευμα ποτηρίων οἴνου. Δύσκολον ἐκ τούτου εἶναι νὰ ὁρίσω κατὰ πόσον μετεῖχον ἀναμνήσεως ἀναγνωσμάτων, ῥεμβασμοῦ καὶ ἐνυπνίου ὅσα κατὰ τὴν ὥραν ἐκείνην ἐσκέφθην ἢ ὠνειρεύθην.
M᾿ ἐφάνη ὅτι αἱ πτερυγίζουσαι ὑπεράνω τοῦ ῥεύματος τοῦ Κηφισοῦ χρυσαλλίδες καὶ τ᾿ ἄλλα περιβομβοῦντα γύρω μου πτερωτὰ ἔντομα ἦσαν ἐφήμερα, ὅτι ὁ βόμβος αὐτῶν ἦτο γνώριμος εἰς ἐμὲ γλῶσσα, καὶ ὅτι τελείως κατενόουν τὸν ἑξῆς μεταξὺ δύο ἐξ αὐτῶν διάλογον.
– Σεβάσμιε πρεσβῦτα, ἔλεγε τὸ νεώτερον εἰς τὸ ἄλλο, ἔχεις ἡλικίαν τουλάχιστον τεσσάρων ὡρῶν καὶ ἑπομένως μακρὰν πεῖραν τοῦ κόσμου. Εὐδόκησε λοιπὸν νὰ μὲ συμβουλεύσῃς, ἐμὲ τὸν νέον καὶ ἄπειρον, τὶ πρέπει νὰ κάμω διὰ νὰ εὐτυχήσω.
– Τέκνον μου, ἀπήντησεν ὁ ἐρωτώμενος, ἀληθὲς εἶναι ὅτι εἶμαι γέρων· ὄχι ὅμως ὅσον φαίνομαι. Τὰ πάθη καὶ αἱ λῦπαι μ᾿ ἔκαμαν νὰ γηράσω προώρως. Δὲν ἔχω ἡλικίαν ἀνωτέραν τριῶν ὡρῶν. Πολλὰ ὅμως εἶδον καὶ ὑπέφερα κατὰ τὸ διάστημα τοῦτο. Θὰ σὲ εἴπω τὰ σφάλματα, τὰ ὁποῖα μὲ κατέστησαν δυστυχῆ καὶ ἠμπορεῖς σὺ ν᾿ ἀποφύγῃς καὶ νὰ εὐτυχήσῃς. Ὡς δύνασαι νὰ παρατηρήσῃς, ἡ κεφαλή μου εἶναι μεγαλυτέρα τῆς ἰδικῆς σου καὶ τῆς τῶν ἄλλων ἐφημέρων καὶ ἐντὸς αὐτῆς ἐφύτρωσαν καὶ ἀνεπτύχθησαν ἀλλόκοτοι τίνες ἰδέαι, διὰ τὰς ὁποίας δὲν θὰ ὑπῆρχε τόπος ἐντὸς κεφαλῆς συνήθους μεγέθους. Ὅπως σύ, ὑπῆρξα καὶ ἐγὼ νέος, ἀλλὰ ἔχασα τὴν νεότητά μου.
Ὀλίγον μετὰ τὴν γέννησίν μου ἀπήντησα ὡραιοτάτην ἐφημέρισσαν· εἶχε ἡλικίαν δέκα λεπτῶν καὶ ἐγὼ ἑνὸς τετάρτου τῆς ὥρας. Ἦτο δὲ διὰ τοὺς δύο ἡ ἀληθινὴ τοῦ ἔρωτος ἐποχή. Ἀλλ᾿ ἀντὶ νὰ τῆς ἐκθέσω καθαρὰ καὶ χωρὶς περιφράσεις τὶ ἐπιθυμῶ παρ᾿ αὐτῆς, ἐπεθύμησα, ὡς ἔχων μεγαλυτέραν κεφαλήν, νὰ διακριθῶ τῶν συνήθων ἐραστῶν, νὰ φανῶ μεγαλόκαρδος, ὑπερευαίσθητος, ποιητικός. Ἐκείνη ἦτο φιλάρεσκος καὶ κάπως φαντασμένη καὶ ἐπίστευσεν, ὅτι ἦτο ἀληθῶς ἀξία τῶν ὕμνων τοὺς ὁποίους ἐτόνιζα εἰς τιμὴν της. Ὅταν λοιπόν, ἀφοῦ τὴν ἀπεθέωσα, ἠθέλησα νὰ τὴν μεταχειρισθῶ ὡς εὔμορφην θνητήν, ἐνόμισεν ὅτι ἐπέβαλεν εἰς αὐτὴν ἡ ἀποθέωσις νὰ ὑποκριθῇ ὀλίγην ἀντίστασιν εἰς τοὺς πόθους μου, καὶ ἐγὼ ὁ μεγαλοκέφαλος βλάξ, ἀντὶ νὰ ἀψηφήσω τὴν σκιὰν ἐκείνην ἀντιστάσεως καὶ νὰ προβῶ ἀπὸ τῶν μεταφυσικῶν εἰς τὰ φυσικά, ὡς ἡ ἐρωμένη μου ἤλπιζε βεβαίως καὶ ἐπεθύμει, ἤρχισα νὰ παραπονοῦμαι καὶ νὰ μεμψιμοιρῷ, νὰ γίνωμαι ἐλεγειακός, μονότονος καὶ ἐπὶ τέλους ἀνιαρός.
Κατ᾿ ἐκείνη τὴν στιγμὴν ἐπτερύγισε πλησίον μας ἄλλος τὶς νέος ἐφήμερος, πολὺ φρονιμώτερός μου, ἂν καὶ ἡ κεφαλή του ἦτο μικροτέρα, ὅστις χωρὶς πολλὰ προοίμια καὶ περιττὰ λόγια, ἥρπασε τὴν λατρευτήν μου ἀπὸ τὴν μέσην. Τοὺς εἴδα ν᾿ ἀπομακρύνωνται πληρέστατα συνεννοημένοι, καὶ μάλιστα ἀγκαλιασμένοι, καὶ ἀπέμεινα ταπεινωμένος, ἀπαρηγόρητος, κατῃσχυμένος, καταρώμενος τὴν ἄπιστον καὶ τὴν Θείαν Πρόνοιαν καὶ εὑρίσκων ἀτελεύτητον τὸν ἀναμένοντα μὲ δίωρον ἀκόμη βίον. Εἰς θρήνους καὶ παράπονα ἔχασα μίαν ὥραν, κατὰ τὸ διάστημα τῆς ὁποίας εὔκολον ἦτο ν᾿ ἀνεύρω δέκα ἄλλας ἐφημέρους, προθύμους νὰ μὲ ἀποζημιώσουν διὰ τὴν ἀπώλειαν τῆς μιᾶς.
Ὅταν ἐννόησα ἐπὶ τέλους τὸ σφάλμα μου, τοῦτο ἦτο ἀνεπανόρθωτον, διότι ἤμην ἤδη γέρων εἰς ἡλικίαν δύο ὠρῶν. Αἱ νέαι ἐφήμεροι διήρχοντο πλησίον μου χωρὶς νὰ μὲ κοιτάξουν, ἢ ἂν ἔστρεφον πρὸς ἐμὲ τὸ βλέμμα, τοῦτο ἦτο ψυχρὸν καὶ περιφρονητικόν. Ἀλλ᾿ ἀρκετὰ σ᾿ ἐφλυάρησα, νεανίσκε μου, ἐνῶ αἱ στιγμαί σου εἶναι πολύτιμοι. Θὰ ἦτο κίνδυνος νὰ σὲ κάμω νὰ περιπέσῃς εἰς τὸ σφάλμα, ἀπὸ τὸ ὁποῖον ζητῶ νὰ σὲ προφυλάξω, ἂν σὲ ὡμίλουν μικρότερον περὶ αὐτοῦ. Ἐγεννήθης πρὸ ἡμισείας ὥρας καὶ δὲν ἔχεις καιρὸν νὰ χάσῃς. Ἰδού, βλέπω μίαν ἐφήμερον, ἡ ὁποία διερχομένη πλησίον μας σ᾿ ἐκοίταξε μετὰ συμπαθείας. Πέταξε νὰ τὴν φθάσῃς. Ἀλλ᾿ αἰσθάνομαι ὅτι ἔφθασεν ἡ τελευταία μου στιγμή. Χαῖρε, μικρέ μου φίλε.
Ταῦτα λέγων περιεδινήθη ὁ πρεσβύτης ὡς κροκὶς λευκοῦ ἐρίου εἰς τὸν ἀέρα καὶ ἔπεσεν ἄπνους εἰς τὸ νερόν, καθ᾿ ἣν στιγμὴν κατέφθανεν ὁ σύντροφός του τὴν ὑποδειχθεῖσαν ἐφήμερον καὶ περιεπτύσσετο αὐτὴν τόσον σφιγκτά, ὥστε ἐφαίνετο τὸ ζεῦγος ἓν μόνον ἔντομον μὲ ὀκτὼ πτερά.
Ὄνειρον πιθανῶς ἦτο τοῦ αἰσθηματικοῦ ἐκείνου ἐφημέρου μου ἡ μωρία καὶ ἡ κακὴ τύχη, ἀφοῦ ὁ Θεὸς μόνον τὸ ἡμέτερον λογικὸν γένος ἔπλασε δεκτικὸν τοιούτων παραλογισμῶν. Ἀλλ᾿ ἂν ἦτο ἐκεῖνο ὄνειρον, βέβαιον ἀπεναντίας καὶ ἀναμφισβήτητον εἶναι ὅτι δὲν ὑπάρχουσιν ἄλλα οὔτε ἐπίγεια, οὔτε ὑδρόβια οὐδ᾿ ἐναέρια πλάσματα ζηλευτότερα τῶν ἐφημέρων. Γεννῶνται, ἀγαπῶσι καὶ ἀποθνήσκουσιν ἀνταλλάσσοντα φίλημα, εἰς τὸ ὁποῖον ἐξατμίζεται ἡ μικρὰ αὐτῶν ψυχή. Οὐδὲν ἄλλο ἔχουσιν εἰς τὸν κόσμον νὰ πράξωσιν, οὐδὲ περὶ τῶν συνεπειῶν τῶν φιλημάτων αὐτῶν νὰ φροντίσωσιν, ἀφοῦ ἀρκεῖ ν᾿ ἀφήσῃ ἡ θήλεια νὰ καταπέσωσιν εἰς τὸ ὕδωρ τὰ ᾠά της διὰ ν᾿ ἀσφαλισθῇ τῶν ἀπογόνων της ἡ τύχη. Μόνα τὰ ἐφήμερα δὲν κινδυνεύουσι νὰ προσκρούσωσιν εἰς μακρὰν ἀντίστασιν ἐρωμένης, διὰ τὸν λόγον ὅτι εἶναι ἀκαταμάχητον τὸ ἐπιχείρημα: «Κυρία μου, δὲν ἔχομεν καιρόν».
Ἀλλ᾿ οὐδὲ ἔριδας ἔχουσι νὰ φοβῶνται, οὔτε ζηλείαν γνωρίζουσιν, οὔτε ἀστασίαν, οὔτε ψυχρότητα, οὔτε ἐγκατάλειψιν ἢ ἀπιστίαν, διὰ τὸν λόγον ὅτι οὐδὲ διὰ τὰς τοιαύτας δὲν περισσεύει καιρός. Εἶναι τὰ μόνα πλάσματα, διὰ τὰ ὁποῖα εἶναι ὁ ἔρως ῥόδον ἄνευ ἀκανθῶν. Πῶς δὲ νὰ μὴ θεωρήσωμεν ὡς μέγιστον αὐτῶν εὐτύχημα, ὅτι οὐδὲν οὔτε πράττουσιν οὔτε αἰσθάνονται δὶς κατὰ τὸ διάστημα τοῦ βίου αὐτῶν, ἐνῶ πᾶσα ἡμῶν ἀπόλαυσις, ὁσάκις ἐπαναλαμβάνεται, ἀποβάλλει μέγα μέρος τοῦ προτέρου αὐτῆς θελγήτρου; Ἡ ἡδονὴ ἡμῶν δύναται νὰ ὁμοιωθῇ πρὸς ποτήριον γενναίου οἴνου, τὸ ὁποῖον πίνομεν κατὰ μικρὰς δόσεις καὶ μετὰ πᾶσαν ῥόφησιν γεμίζομεν δι᾿ ὕδατος τὸ ποτήριον, μέχρις οὗ καταντήσωσιν ἀνούσιον ἀπόπλυμα αἱ τελευταῖαι.
Ὅσον ἀκριβέστερον ἐξετάζω τὰ πράγματα, τόσον μᾶλλον κλίνω νὰ πιστεύσω, ὅτι τὸ ἐφήμερον εἶναι τὸ μόνον τοῦ Θεοῦ πλάσμα, εἰς τὸ ὁποῖον δὲν ἁρμόζει τὸ δυνάμενον περὶ τῶν λοιπῶν καὶ πρὸ πάντων περὶ τοῦ ἀνθρώπου νὰ ῥηθῇ, ὅτι κάλλιον θὰ ἦτο νὰ μὴ γεννηθῇ.
Μόνον τὸ ἐφήμερον περὶ οὐδενὸς ἔχει νὰ σκεφθῇ ἢ ν᾿ ἀποφασίση· ζῇ τὴν μικρὰν αὐτοῦ ζωὴν πτερυγίζον χωρὶς οὐδέποτε νὰ στραφῇ νὰ κοιτάξῃ πρὸς δεξιὰν ἢ ἀριστεράν· τὸ τέλος του ἐπέρχεται ἄνευ νόσου, ἄνευ ὀδύνης καὶ ἄνευ τρόμου τοῦ θανάτου· δὲν αἰσθάνεται ἐξαντλουμένας τοῦ σώματος καὶ τῆς ψυχῆς του τὰς δυνάμεις, ἀλλ᾿ ἀποθνῄσκει διὰ μιᾶς ἐντὸς δευτερολέπτου, κατὰ τὴν διάρκειαν ἐρωτικοῦ σπασμοῦ.
Κατ᾿ ἀντίθεσιν πρὸς τὸ τρισόλβιον τοῦτο ἔντομον, ἀναγκαζόμεθα ἡμεῖς δεκάκις τῆς ἡμέρας νὰ σκεπτώμεθα καὶ ν᾿ ἀποφασίζωμεν περὶ παντοίων πραγμάτων. Τὴν ἀπόφασιν παρακολουθεῖ πλειστάκις ἡ μετάνοια, ἡ δὲ ταλάντευσις καὶ ἔλλειψις ἀποφάσεως εἶναι βάσανος ὀδυνηρά. Τὸν βίον ἡμῶν εὑρίσκομεν βραχύν, ἀλλὰ συγχρόνως καὶ πᾶσαν ὥραν αὐτοῦ μακράν. Μόνα ἐξ ὅλων τῶν ζώντων ἔχουσι τὰ ἐφήμερα τὸ πλεονέκτημα νὰ μὴ τρώγωσι, τοῦ δὲ ἀνθρώπου ὁ πολυσύνθετος ἐπιούσιος ἄρτος κατήντησε σήμερον τοσοῦτον δυσπόριστος, ὥστε μὴ ἐξαρκοῦντος πλέον τοῦ Θεοῦ ἀναγκάζονται πολλοὶ νὰ ζητήσωσιν αὐτὸν παρὰ τοῦ διαβόλου.
Ὡς τὰ τάγματα κατὰ στρατιωτικὴν ἐπιθεώρησιν, οὕτω παρήλαυνον ἀλλεπάλληλοι εἰς τὴν μνήμην μου ὅλαι αἱ ἀθλιότητες τοῦ ἀνθρωπίνου βίου. Αὗται εἶναι τόσον γνωσταὶ καὶ ἀναμφισβήτητοι καὶ τοσάκις περιεγράφησαν καὶ ἐθρηνήθησαν ἀπὸ τοῦ Ἐκκλησιαστοῦ καὶ τοῦ Ἱερεμίου μέχρι τοῦ Σοπεγχάουερ καὶ Λεοπάρδι, ὥστε κατήντησαν κοινοὶ τόποι. Κατ᾿ οὐδὲν ὅμως συνετέλεσεν ἡ πεῖρα εἰς συνετισμὸν τῶν λεγομένων λογικῶν ὄντων καὶ οὐδεμία παρ᾿ αὐτῶν κατεβλήθη προσπάθεια, ὅπως περιορισθῇ ἡ ἐγκειμένη τῇ ἀνθρωπίνῃ φύσει ἀθλιότης εἰς τὸν ἐλάχιστον αὐτῆς ὀρόν. Ὁ βίος ὁμολογεῖται πάλη κατὰ παντοίων δεινῶν καὶ ὁ μόνος τρόπος μετριασμοῦ αὐτῶν θὰ ἦτο νὰ περισυλλεχθῇ καὶ συσταλῇ, οὕτως εἰπεῖν, ὁ ὑφιστάμενος ταῦτα, ὥστε νὰ παρουσιάζῃ μικροτέραν ὅσον τὸ δυνατὸν ἐπιφάνειαν εἰς τὰς πληγάς· ἀντὶ τούτου οὐδὲν ἄλλο φαίνεται ἐπιζητῶν ἢ μόνην τὴν ἐπέκτασιν αὐτῆς, ἤτοι τὴν αὔξησιν τῶν φροντίδων καὶ τῶν βασάνων του.
Μὴ ἀρκούμενος νὰ ζήσῃ καὶ ν᾿ ἀποθάνῃ ὅπου ἔτυχε νὰ γεννηθῇ, περιέρχεται τὴν γῆν ὅλην, καταβαίνει εἰς τὰ σπλάγχνα αὐτῆς καὶ τοὺς βυθοὺς τῆς θαλάσσης ἢ ζητῇ ν᾿ ἀνυψωθῇ εἰς τὸν ἀέρα, νὰ ζήσῃ οὐ μόνον ὡς ἐπίγειον πλάσμα, ἀλλὰ καὶ ὡς ὀψάριον ἢ πτηνόν. Θέλει νὰ παρευρίσκεται πανταχοῦ οὐ μόνον διαδοχικῶς, ἀλλὰ καὶ συγχρόνως. Πᾶς φλύαρος, ἀντὶ νὰ ἐνοχλῇ διὰ τῆς ἀδολεσχίας του μόνους τοὺς ἀκροατάς του, κατορθώνει διὰ τῶν ἀνταποκρίσεων αὐτοῦ ἢ διὰ τοῦ τύπου νὰ φλυαρῇ συγχρόνως ἐν Παρισίοις, ἐν Ῥώμῃ, ἐν Πετρουπόλει, ἐν Νέᾳ Ὑόρκῃ καὶ ἐν Πεκίνῳ.
Ὅπως ἐν τῷ χώρῳ, οὕτω ζητεῖ νὰ ἐπεκτείνῃ τὴν ἐπιφάνειαν αὐτοῦ καὶ ἐν τῷ χρόνῳ. Τὴν διάρκειαν τοῦ βίου αὐτοῦ εὑρίσκει πολὺ βραχεῖαν. Ἀληθὲς εἶναι ὅτι διέρχεται τὰ τρία τέταρτα αὐτῆς χασμώμενος ἢ στενάζων, ἀλλ᾿ ἑβδομήκοντα ἢ ὀγδοήκοντα ἔτη δὲν ἀρκοῦσιν εἰς αὐτὸν διὰ νὰ χορτάσῃ τὰ χασμήματα καὶ τοὺς στεναγμούς. Ἐπὶ πολλοὺς αἰῶνας ἀνεζήτουν ἀντίδοτον κατὰ τοῦ θανάτου οἱ ἀλχημισταί, καὶ ἀπὸ τῶν χρόνων τοῦ Οὐφελάνδου κατετάχθη εἰς τὰς ἐπιστήμας ἡ λεγομένη Μακροβιωτική. Ἂν πιστεύσωμεν τοὺς ἰατροὺς καὶ τὰς στατιστικάς, κατωρθώθη ἤδη εἰς τίνας χώρας καὶ ἰδίως εἰς Ἀγγλίαν ἡ παράτασις τοῦ πρὶν συνήθους μέσου ὅρου τοῦ βίου κατὰ δύο ἢ τρία ἔτη. Οὐδ᾿ ὡς σταγὼν ὅμως ὕδατος δύναται νὰ θεωρηθῇ ἡ τριὰς αὕτη ἐτῶν ἐν συγκρίσει πρὸς τὴν βασανίζουσαν τὸν ἄνθρωπον δίψαν ἐκτάσεως τῆς διαρκείας αὐτοῦ, τὴν ὁποίαν δὲν δύναται ἐπὶ τοῦ παρόντος νὰ ἱκανοποιήσῃ ἄλλως ἢ φανταζόμενος ἓν οἰονδήποτε εἶδος ὑπάρξεως ἐν σπέρματι προγενεστέρας τῆς γεννήσεως, ἢ ἄλλο παρατεινόμενον μετὰ τὸν θάνατον αὐτοῦ.
Δεν ἐννοῶ διὰ τούτων οὔτε τὴν πυθαγόρειον μετεμψύχωσιν οὔτε τὸ περὶ ἀθανασίας τῆς ψυχῆς χριστιανικὸν δόγμα, ἀλλ᾿ ἄλλο τι τελείως ἄσχετον πρὸς τὴν φιλοσοφίαν καὶ τὴν θρησκείαν, τὴν μανίαν τῆς καταγωγῆς ἐξ ἐπιφανῶν προγόνων καὶ τὸν πόθον τῆς κληροδοτήσεως διαρκοῦς μνήμης τῆς διαβάσεως ἡμῶν διὰ τοῦ κόσμου εἰς τὰς ἔπειτα γενεάς. Πολλοὶ ἐναβρύνονται πιστεύοντες, ὅτι τὸ ὑποκείμενον αὐτῶν προϋπῆρχε λανθάνον παρὰ τοῖς ἐνδόξοις προγόνοις, οἵτινες ἐγέννησαν τοὺς μέλλοντας νὰ γεννήσωσιν αὐτούς, κατορθοῦντες οὕτω νὰ ἐπεκτείνωσιν ἐπὶ τίνας αἰῶνας τὴν ὕπαρξιν αὐτῶν ἐν τῷ παρελθόντι. Τούτων ἡ μωρία εἶναι προφανής· ἀλλ᾿ ἂν ἐξετάσωμεν ἀκριβῶς τὰ πράγματα δύσκολον εἶναι νὰ θεωρήσωμεν ὡς ὀλιγώτερον μωροὺς τοὺς φλεγομένους ὑπὸ τοῦ πόθου ἐπιβιώσεως τοῦ ὀνόματος αὐτῶν παρὰ τοῖς μεταγενεστέροις.
Ἀλλόκοτον ὅσον καὶ κοινὸν εἶναι τὸ αἴσθημα τὸ ἄγον ἡμᾶς νὰ μεριμνῶμεν περὶ γεγονότων, τὰ ὁποῖα ἐνδέχεται νὰ ἐπέλθωσιν, ὅταν δὲν θὰ ὑπάρχωμεν πλέον, καὶ ν᾿ ἀποδίδωμεν μεγάλην σημασίαν εἰς τὴν περὶ ἡμῶν γνώμην ἀνθρώπων, οἵτινες δὲν ἐγεννήθησαν ἀκόμη. Μεθύομεν προκαταβολικῶς δι᾿ οἴνου, τὸν ὁποῖον οὐδέποτε θὰ πίωμεν. Ὁ πάγκοινος καὶ ἀνεκρίζωτος ἐκ τῆς καρδίας ἡμῶν πόθος μακρᾶς ὑπάρξεως μ᾿ ἐφαίνετο κατὰ τὴν στιγμὴν ἐκείνην τόσον ἄτοπος καὶ παράλογος, ὥστε ᾐσχυνόμην ν᾿ ἀνήκω εἰς τὸ μωρὸν καὶ τρισάθλιον ἀνθρώπινον γένος καὶ ἐζήλευα τὰς πετώσας ὑπεράνω τοῦ ῥεύματος μικρὰς χρυσαλλίδας, τὰς ὁποίας ἐπέμενα νὰ ταυτίζω μετὰ τῶν τρισολβίων ἐφημέρων.
