Μνημείο αντιπαλογνωσίας... η οδυσσειακή αντεπίθεση!
Φαίνεται λοιπόν πως στην μακρόχρονη του πορεία προς την ολοκληρωμένη νοημοσύνη, ο ελληνισμός έχασε αυτό ακριβώς το πολυτιμότερο τμήμα της δύναμης του, την φυλακτήρια, διεκδικητική, οδυσσειακή πανουργία!
Φαίνεται μάλιστα, πως αν δεν ξέρεις καθόλου να πλέκεις δόλους, τότε ούτε να τους διακρίνεις μπορείς! Ας ρίξουμε λοιπόν μια σύντομη ματιά σ’ αυτόν τον πανούργο ήρωα του Ομήρου, για να νιώσουμε καλύτερα την ουσία της ιδανικής αντεπιθετικής του συμπεριφοράς!
Πραγματικά εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει η ομηρική προσωπογράφηση του Οδυσσέα στην τρίτη ραψωδία της Ιλιάδος, όπου διαβάζουμε: «όταν όμως τον λόγο έπαιρνε ο πολυμήχανος στη σκέψη Οδυσσέας, όρθιος στεκόταν και στη γη τα μάτια του κρατούσε στυλωμένα, το σκήπτρο του δεν σάλευε για ομπρός για πίσω διόλου, μα ασάλευτο σαν καρφωμένο το κρατούσε, θα ‘λεγες πως ήταν κάποιος θυμωμένος και τρελός, χωρίς δισταγμό κανένα. Αλλ’ όταν πια απ’ τα στήθια έβγαζε φωνή, σαν χειμωνιάτικες χιονονιφάδες έπεφταν τα λόγια του άνδρα, και τότε κανείς δεν μπορούσε πια να μετρηθεί μαζί του»[1] Ιλιάδα Γ 215-225
Ο Οδυσσέας είχε την αρτιότερη επίγνωση του κρυφού κίνδυνου. Ήταν θυμόγνωμος[2] στις εκτιμήσεις του! Ναί, όταν μιλούσε ο Οδυσσέας, τότε... χιόνιζε παγωμένα λόγια! Οι ψυχρές του εκτιμήσεις έκαναν τους ακροατές του, να βλέπουν μεσ’ το κατακαλόκαιρο τα χιόνια του επερχόμενου Χειμώνα! Ήταν ο έμπειρος, ο οξυδερκής, ο ψυχρός εκτιμητής καταστάσεων. Ο αποτρεπτικότερος του εχθρού, αλλά και ο καλύτερος στις αντεπιθετικές προτάσεις!
Κανείς δεν γνώριζε περισσότερες όψεις του εχθρού απ’ αυτόν. Γιατί ήταν ο ίδιος ριψοκίνδυνος εξερευνητής του άγνωστου και του ανεξιχνίαστου. Ο δουρειο-πορθητής της Τροίας! Ο "κεραστής" του Κύκλωπα! Ο υποσκελιστής των Σειρήνων! Ο μόνος άξιος αντίπαλος των μαγισσών. Ο δολοπλέχτης μνηστηροκτόνος Οδυσσέας!
Ο Όμηρος μάλιστα, αποδίδει την ικανότητα του δόλου, ακόμα και στην σεμνή γυναίκα του Οδυσσέα την Πηνελόπη, η οποία επιμένοντας με δυναμισμό στο δικό της ρόλο, δικαίως καυχιόταν ότι με δόλους κατάφερε να καθυστέρησε την ερωτική μανία των μνηστήρων: «εκείνοι για γάμους βιάζονται, εγώ δε δόλους πλέκω»! Οδύσσεια τ.137
Ο ελληνισμός κάπου στην διαδρομή λοιπόν, φαίνεται πως έχασε αυτόν τον άγρυπνο φύλακα άγγελο του, τον οδυσσειακό του εαυτό! Μπορεί στην ένδοξη ιστορική του διαδρομή, να απέκτησε ακατάβλητους φιλόσοφους, μαχητικούς και πολυτάλαντους επιστήμονες, ακούραστους εξερευνητές, λεπτόλογους θεραπευτές και να έσυρε απ’ τα σκοτάδια στο φως της κατανόησης τεράστιες ποσότητες γνώσης. Φαίνεται όμως πως έχασε ότι πολυτιμότερο... τον φορτωμένο φυλακτήριες δυνάμεις οδυσσειακό Γρύπα![3] Τον γυμνασμένο στους δόλους ακοίμητο φρουρό των θησαυρών του, τον έμπειρο δολογνώστη και ανελέητα αντεπιθετικό και αντιπαλογνώστη Οδυσσέα!
Βέβαια ακόμα και ο Οδυσσέας, δεν φαίνεται να έκανε παράλογη χρήση του δόλου. Αν και ακούγεται οξύμωρο, φαίνεται πως υπάρχει σαφής διαφορά μεταξύ συνετής και ασύνετης χρήσης του δόλου, και νομίζω στη συνέχεια θα διακρίνουμε αρκετά καθαρά, ποια είναι η ειδοποιός διάφορα ανάμεσα τους! Ο ίδιος ο Οδυσσέας ομολογεί: «Εγώ πάντας δόλους (αλλά) και μήτιν[4] (σύνεση) ύφαινον». Οδύσσεια Ι΄420. Ο Οδυσσέας ήταν ένα σύμπλεγμα δόλου και ευφυούς σύνεσης!
Σημειώστε πως ο Οδυσσέας δεν ήταν αναίτια δόλιος. Όταν όμως δεχόταν δόλιες επιθέσεις, δεν είχε ενδοιασμούς στην ανταπόδοση των ίσων. Ήταν λοιπόν ένας αντι-δόλιος ήρωας!
Αναζητώντας μια ερμηνευτική διέξοδο στην μυθοποιημένη αφήγηση του Ομήρου, ο Πάρης τραυμάτισε θανάσιμα τον Αχιλλέα στην φτέρνα με δηλητηριασμένο βέλος!»[5]
Σκοτώνοντας όμως έτσι δόλια τον Αχιλλέα, με την πράξη του αυτή, άλλαξε δραματικά τους όρους του πολέμου! Μόνο τότε ο πανούργος Οδυσσέας ανταπάντησε χρησιμοποιώντας τους δικούς του «αντι-δόλους»!
Με ανταποδοτική διάθεση έφερε από την Λήμνο τα δηλητηριασμένα βέλη του Ηρακλή, που τα κατείχε πια ο Φιλοκτήτης. Και όπως όλα δείχνουν, με τα βέλη αυτά, οι Έλληνες ανταπέδωσαν το δόλιο φονικό χτύπημα πρώτα στον Τρώα Πάρη, τον δόλιο φονιά του Αχιλλέα! (Δίον Χρυσόστομος περί των Φιλοκτήτου τόξων)
Όλα δείχνουν ότι ο Οδυσσέας (τουλάχιστον αυτός του Ομήρου[6]) στα προηγούμενα εννέα χρόνια του τρωικού πολέμου, μάχεται μόνο με την ανδρεία του και δεν καταδέχεται να χρησιμοποιήσει αναίτια, θανατηφόρους δόλους κατά της Τροίας. Μετά όμως από το πρώτο αυτό δόλιο χτύπημα των Τρώων κατά του ισχυρότερου των Ελλήνων (Αχαιών) Αχιλλέα, ο Οδυσσέα αισθάνεται ηθικά ελεύθερος ν’ ανοίξει την δική του οπλοθήκη. Η «σύνεση» του, που κατά τον Σουΐδα είναι: «έξις ευρετική του καθήκοντος» (!) του επιτρέπει τώρα την χρήση του αντι-δόλου! Το πανούργο μυαλό του, κρίνει ότι τώρα έχει πλέον καθήκον να απάντηση με αντι-δόλους.
Ο Οδυσσέας πράγματι τελικά απάντησε στο δηλητηριασμένο Πάριο βέλος, χρησιμοποιώντας κατά των αντιπάλων του σειρά ολόκληρη από αντιστοίχους εξοντωτικούς δόλους. Το οδυσσειακό βέλος που σκοτώνει τον Πάρη, είναι μόνο η αρχή! «Δόλους πυκνούς και ολέθριους», (Ιλιάδα Γ΄203) έπλεξε με το μοναδικό πανούργο[7] μυαλό του! Ο Δούρειος Ίππος, το θεικό δώρο[8] που σκοτώνει, ήταν η Οδυσσειακή απάντηση στον ύπουλο θάνατο του Αχιλλέα!
Οι λεπτομέρειες του σχεδίου, που περισώθηκαν από πολλές διαφορετικές πηγές, είναι ένα αστραφτερό δοκίμιο δόλου! Τόσο ευφυές και καλοσχεδιασμένο, που στις λεπτομέρειες και τις αφυπνιστικές αντιστοιχίες του, θα έπρεπε να καταφεύγουν, όσοι θέλουν να διακρίνουν του σημαντικότερους γρίφους της ιστορίας! Εμείς στις λεπτομέρειες της δολωματικής τρωικής άλωσης, θα επανέλθουμε οπωσδήποτε προσεχώς!
Εξαιρετικό επίσης ενδιαφέρον παρουσιάζουν, οι λεπτομέρειες με τις οποίες ο πανούργος αυτός ήρωας του Ομήρου έφερε σε πέρας μόνος του σχεδόν, την δύσκολη αποστολή της εξόντωσης των πολυάριθμων παρασιτόζωων μνηστήρων στο ίδιο του το αρχοντικό.
Πράγματι, απ’ τις διασημότερες αντεπιθέσεις της ελληνικής λογοτεχνίας (και γιατί όχι της μυθολογημένης ελληνικής ιστορίας), είναι η μνηστηροφονία της οδύσσειας! Οι λεπτομέρειες είναι εκπληκτικές και άκρως διδακτικές. Ο ίδιος ο κώδικας θα λέγαμε και το πρότυπο της ορθής αντεπιθετικής τακτικής.
Οι μνηστήρες ήταν ήδη νεκροί, απ’ την στιγμή που ο πανούργος Οδυσσέας πάτησε το πόδι του στην Ιθάκη! Η πικρή τους ήττα, ήταν ήδη δρομολογημένη απ’ την στιγμή που ο αντιπαλογνώστης και πολύτροπος στη σκέψη Οδυσσέας, αποφάσισε το σημαντικότερο όλων... να μπει ανάμεσα στους αντιπάλους του, μεταμορφωμένος σε άκακο γέροντα! (Οδ. π 273)
Η αφήγηση δείχνει πως η ιδέα ήταν της "θεάς" Αθηνάς που τον συνοδεύει. Μα η πραγματικότητα είναι πως η "Αθηνά" της οδυσσειακής σοφίας, κατοικούσε μονίμως μέσα στον ποικιλόβουλο, νου του ήρωα!
Ο Οδυσσέας, έχοντας την πανουργία της πολεμόσοφης Αθηνάς, δημιούργησε πρώτα αθέατος τις προϋπόθεσης της νίκης του. Έδωσε προσεκτικά γνωριμία, μόνο σε άτομα της απολύτου εμπιστοσύνης του, και απέφυγε να φανερωθεί μπροστά σε όσους δεν μπορούσαν να αντέξουν συναισθηματικά (όπως η Πηνελόπη) και να συνεργαστούν στην δύσκολη αποστολή του!
Στήνοντας μνημείο αντιπαλογνωσίας, γνώρισε και μελέτησε από κοντά τους αντίπαλους του. Ξεχώρισε τους δυνατούς από τους αδυνάτους. Μάλιστα πριν ακόμα αποκαλυφθεί, με το πρόσχημα της περιποίηση των οπλών (!) αφόπλισε εγκαίρως τους αντιπάλους του: «Τηλέμαχε ανάγκη πάσα όλα τα’ άρματα να βγάλουμε από μέσα, γι’ αυτό τους μνηστήρες πλάνεψε με μαλακά τα λόγια. Κι αν τύχει και τα’ αναζητούν και σε συχνορωτάνε, τα πείρα να τους πεις γιατί έχασαν την λάμψη τους απ’ του καπνού την άχνα. Ακόμα πες τους το σπουδαιότερο... (τα πείρα) μήπως πιωμένοι πιαστείτε και μεταξύ σας χτυπηθείτε, και πληγώσετε ο ένας τον άλλον και μολύνεται του γάμου το τραπέζι, γιατί το όπλο το ίδιο τον άνθρωπο τον παρασέρνει» Οδ. τ 1-14
Για την περιποίηση των όπλων λοιπόν (!) και για την δική τους ασφάλεια (!) ο Οδυσσέας... αφόπλισε τους αντιπάλους του!
Τέτοιες βέβαια ευφυείς υπερασπιστηκές ιδέες, δεν θα της βρείτε στους βίους οποιουδήποτε αποχαυνωμένου στυλίτη αγίου, αλλά διαβάζοντας τον αξεπέραστο Όμηρο, που δείχνει τον Οδυσσέα ακόμα... και προφήτη!
Ναι, όταν κάποιος πέταξε στον Οδυσσέα ένα σκαμνί και τον βρήκε στην πλάτη, ο μεταμορφωμένος σε γέρο ζητιάνο Οδυσσέας, (παρόμοια με τους προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης) γνωρίζοντας ήδη ότι: «για όλους είχανε στηθεί τα δίχτυα του θανάτου» (Οδ. χ 32) προαναγγέλλει τα μελλούμενα, γιατί ο ίδιος τα έχει με κάθε λεπτομέρεια προσχεδιάσει!
Προφητεύει λοιπόν τον επικείμενο θάνατο του θρασύδειλου μνηστήρα λέγοντας του: «Όχι δεν είναι για παράπονα ούτε για θλίψη ο άνθρωπος σαν χτυπηθεί κοιτάζοντας το βιός του να γλιτώσει... μα εμένα ο Αντίνοος με χτύπησε για την κοιλιά την δύστυχη και την καταραμένη, που στους ανθρώπους βάσανα μονάχα φέρνει. Μα αν υπάρχουν και για τους φτωχούς θεοί και Ερινύες, πριν απ’ τον γάμο (της Πηνελόπης) ο Αντίνοος τέλος θανάτου θα ‘βρει» Οδ. Ρ.475
Λίγο αργότερα ο Όμηρος, παρουσιάζει παρ’ όλα αυτά το ανθρώπινο πρόσωπο του Οδυσσέα. Ενώ κλείνει κρυφά τις πόρτες του παλατιού (Οδ. φ 385) και σκοτώνει (όπως προφήτεψε!) με μια σαϊτιά τον αρχηγό των μνηστήρων Αντίνοο, δίνει μια τελευταία ευκαιρία διαφυγής σε όλους απ’ το παλάτι του λέγοντας: «στο χέρι σας είναι να πολεμήσετε εδώ ή να φύγετε, μήπως γλυτώσει κάποιος» Οδ. χ 65
Οι μνηστήρες παρ’ όλα αυτά, βλέποντας την αριθμητική τους υπέροχη, ξεπερνούν την πρώτη τους έκπληξη και αντιστέκονται. Από λάθος μάλιστα του απειροπόλεμου Τηλέμαχου, ανακτούν ένα μέρος απ’ τα κρυμμένα τους όπλα, και η μάχη κρίνεται και πάλι απ’ την αξιοσύνη του πολέμαρχου Οδυσσέα!
Θα πρέπει μάλιστα να διευκρινίσουμε κάτι, που για το Οδυσσέα γίνεται και πάλι εδώ φανερό. Ο Οδυσσέας έχει πράγματι ένα δικό του κώδικα τιμής. Φαίνεται να χρησιμοποιεί τους δόλους του, με μια δική του αίσθηση μέτρου και σύνεσης! Θα καταλάβετε τι θέλω να πω, αφού πρώτα διαβάσουμε αυτά που η θεά Αθηνά μεταμορφωμένη σε παλιό φίλο του Οδυσσέα, ομολογεί στον γιο του τον Τηλέμαχο: «Αχ πόσο του Οδυσσέα που λείπει εσύ (Τηλέμαχε) δεν τον φτάνεις... που πήγε με καράβι στον Ίλο, γιο του Μέρμερου, ανδρόφονο φαρμάκι ζητώντας του, τις χάλκινες σαΐτες του ν’ αλείβει. Μα εκείνος δεν του το’ δωσε γιατί τους επουράνιους φοβόταν, ο πατέρας όμως ο δικός μου του το’ δωσε, που φίλος του ήταν καρδιακός. Ναι τέτοιος ο Οδυσσέας ν’ άπλωνε χέρι πάνω τους, θα καταντούσαν (οι μνηστήρες) όλοι τους μεμιάς γληγοροπέθαντοι και πικροπαντρεμένοι» Οδ. α, 259-273
Ο Οδυσσέας όμως επέστρεψε, ακριβώς όπως αναστενάζοντας ευχήθηκε η θεά! Από την θέση δε του ευπρόσδεκτου μεταμορφωμένου ζητιάνου, είχε κάθε δυνατότητα εφαρμογής της εύκολης και αόρατης αυτής θανατηφόρου τροφο-μαγγανείας που ο Όμηρος εδώ υπαινίσσεται. Ο Οδυσσέας όμως δεν χρησιμοποιεί τους ποταπούς αυτούς δηλητηριο-δόλους, γιατί όπως είπαμε ακόμα και στους δόλους (αυτός ο Έλληνας) έχει ένα κώδικα τιμής και μια παράξενη δική του αίσθηση σύνεσης και μέτρου!
Αν και γνώριζε άριστα την χρήση των δηλητηρίων, προτίμησε με ηπιότερα τεχνάσματα, να φέρει τους αντιπάλους του στο όριο των μαχητικών του δυνατοτήτων!
Ο Οδυσσέας ήταν ο πλέον ολοκληρωμένος μαχητής. Ήταν πολύβουλος, πανούργος, δολοπλέχτης, ήταν βασιλιάς μαζί και ζητιάνος! Γνώριζε, ότι μόνο οι καλές ιδέες, κινούν αποτελεσματικά τα όπλα! Μικρός ή μεγάλος, γνωστός ή άγνωστος, φανερός ή κρυφός, δόλιος ή όχι, ο αντίπαλος του σύντομα θα καταλάβαινε, ότι απέναντι του δεν έστεκε οποιοσδήποτε, αλλά ο απρόβλεπτος, ο πεισματάρης πολυμήχανος Οδυσσέας!
Δυστυχώς, η Πηνελόπη που τον ήξερε καλύτερα απ’ όλους είχε δίκαιο λέγοντας ότι: «λίγοι απ’ τους Αχαιούς (Έλληνες) του έμοιαζαν» και «δεν υπάρχουν αρχηγοί μέσα στ’ ανάκτορα όπως ο Οδυσσέας» Οδ. τ, 240 και τ,315
Κάποιοι σήμερα, δυσανασχετούν στην σκέψη της οδυσσειακής αντι-δόλιας συμπεριφοράς, λέγοντας πως ο αντιδόλιος δεν διαφέρει σε τίποτε απ’ τον δόλιο. Κάνουν όμως τεράστιο λάθος, ο δόλιος κυνηγά και θυματοποιεί αθώους και ανυπεράσπιστους, ενώ ο αντιδόλιος κινείται μόνο κατά των δόλιων... σας φαίνονται όμοιοι αυτοί οι δυο;
----------------------------
[1] Ιλιάδα U. Wilamowitz. Α. Παπαγιάννη - Ν. Σηφάκι εκδ. «Πάπυρος»
[2] Κατά τον Ησύχιο: «Οδυσσάμενος = οργισθείς» ή μισηθείς ή οργισμένος.
[3] Γρύπες: άλαλοι "ακραγείς" θησαυροφύλακες με κεφαλή και φτερά αετού σε σώμα λεόντων. Ακοίμητοι φύλακες των "θεϊκών" θησαυρών, καθώς ακούραστοι φυλάγουν την άσβεστη "φλόγα" της γνώσης που "θνητοί" κι "αθάνατοι" θέλουν δική τους! Ο Γρύπας λοιπόν είναι σύμβολο της φυλακτίριας ιδέας. Τον θρόνο του Δια, αλλά και την περικεφαλαία της Αθηνάς κοσμούσαν τέτοιοι σιωπηλοί λεοντο-αετοί φύλακες!
[4] Μήτις: προσωποποίηση της φρονήσεως. Θυγατέρα του Ωκεανού και πρώτη σύζυγος του Διός.
[5] Το Πάριον (ύπουλο) βέλος
[6] Υπάρχουν και οι εξω-ομηρικές αφηγήσεις που χρεώνουν στον Οδυσσέα τον σχεδόν αναίτιο φόνο του Παλαμήδη, όλοι όμως ομολογούν ότι αυτή η συμπεριφορά δεν ταιριάζει στο ήθος του Ομηρικού Οδυσσέα.
[7] Πανούργος: (πάν-εργος) ικανός να πράξει τα πάντα.
[8] «Στο ξύλινο άλογο οι Έλληνες χάραξαν την επιγραφή: Έλληνες Αθηνά χαριστήριον» Ελληνική Μυθολογία εκδ, Αθηνών
ΧΟ. Γᾶ καὶ παννύχιος σελά- [στρ. α]
