ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Τραχίνιαι (663-722)

ΔΗ. γυναῖκες, ὡς δέδοικα μὴ περαιτέρω

πεπραγμέν᾽ ᾖ μοι πάνθ᾽ ὅσ᾽ ἀρτίως ἔδρων.
665 ΧΟ. τί δ᾽ ἔστι, Δῃάνειρα, τέκνον Οἰνέως;
ΔΗ. οὐκ οἶδ᾽· ἀθυμῶ δ᾽ εἰ φανήσομαι τάχα
κακὸν μέγ᾽ ἐκπράξασ᾽ ἀπ᾽ ἐλπίδος καλῆς.
ΧΟ. οὐ δή τι τῶν σῶν Ἡρακλεῖ δωρημάτων;
ΔΗ. μάλιστά γ᾽· ὥστε μήποτ᾽ ἂν προθυμίαν
670 ἄδηλον ἔργου τῳ παραινέσαι λαβεῖν.
ΧΟ. δίδαξον, εἰ διδακτόν, ἐξ ὅτου φοβῇ.
ΔΗ. τοιοῦτον ἐκβέβηκεν, οἷον, ἢν φράσω,
γυναῖκες, ὑμῖν θαῦμ᾽ ἀνέλπιστον μαθεῖν.
ᾧ γὰρ τὸν ἐνδυτῆρα πέπλον ἀρτίως
675 ἔχριον, ἀργῆς οἰὸς εὐείρῳ πόκῳ,
τοῦτ᾽ ἠφάνισται διάβορον πρὸς οὐδενὸς
τῶν ἔνδον, ἀλλ᾽ ἐδεστὸν ἐξ αὑτοῦ φθίνει,
καὶ ψῇ κατ᾽ ἄκρας σπιλάδος. ὡς δ᾽ εἰδῇς ἅπαν,
ᾗ τοῦτ᾽ ἐπράχθη, μείζον᾽ ἐκτενῶ λόγον.
680 ἐγὼ γὰρ ὧν ὁ θήρ με Κένταυρος, πονῶν
πλευρὰν πικρᾷ γλωχῖνι, προυδιδάξατο
παρῆκα θεσμῶν οὐδέν᾽, ἀλλ᾽ ἐσῳζόμην,
χαλκῆς ὅπως δύσνιπτον ἐκ δέλτου γραφήν·
καί μοι τάδ᾽ ἦν πρόρρητα καὶ τοιαῦτ᾽ ἔδρων·
685 τὸ φάρμακον τοῦτ᾽ ἄπυρον ἀκτῖνός τ᾽ ἀεὶ
θερμῆς ἄθικτον ἐν μυχοῖς σῴζειν ἐμέ,
ἕως νιν ἀρτίχριστον ἁρμόσαιμί που.
κἄδρων τοιαῦτα. νῦν δ᾽, ὅτ᾽ ἦν ἐργαστέον,
ἔχρισα μὲν κατ᾽ οἶκον ἐν δόμοις κρυφῇ
690 μαλλῷ, σπάσασα κτησίου βοτοῦ λάχνην,
κἄθηκα συμπτύξασ᾽ ἀλαμπὲς ἡλίου
κοίλῳ ζυγάστρῳ δῶρον, ὥσπερ εἴδετε.
εἴσω δ᾽ ἀποστείχουσα δέρκομαι φάτιν
ἄφραστον, ἀξύμβλητον ἀνθρώπῳ μαθεῖν.
695 τὸ γὰρ κάταγμα τυγχάνω ῥίψασά πως
τῆς οἰός, ᾧ προύχριον, ἐς μέσην φλόγα,
ἀκτῖν᾽ ἐς ἡλιῶτιν· ὡς δ᾽ ἐθάλπετο,
ῥεῖ πᾶν ἄδηλον καὶ κατέψηκται χθονί,
μορφῇ μάλιστ᾽ εἰκαστὸν ὥστε πρίονος
700 ἐκβρώματ᾽ ἂν βλέψειας ἐν τομῇ ξύλου.
τοιόνδε κεῖται προπετές. ἐκ δὲ γῆς, ὅθεν
προύκειτ᾽, ἀναζέουσι θρομβώδεις ἀφροί,
γλαυκῆς ὀπώρας ὥστε πίονος ποτοῦ
χυθέντος ἐς γῆν Βακχίας ἀπ᾽ ἀμπέλου.
705 ὥστ᾽ οὐκ ἔχω τάλαινα ποῖ γνώμης πέσω·
ὁρῶ δέ μ᾽ ἔργον δεινὸν ἐξειργασμένην.
πόθεν γὰρ ἄν ποτ᾽, ἀντὶ τοῦ θνῄσκων ὁ θὴρ
ἐμοὶ παρέσχ᾽ εὔνοιαν, ἧς ἔθνῃσχ᾽ ὕπερ;
οὐκ ἔστιν, ἀλλὰ τὸν βαλόντ᾽ ἀποφθίσαι
710 χρῄζων ἔθελγέ μ᾽· ὧν ἐγὼ μεθύστερον,
ὅτ᾽ οὐκέτ᾽ ἀρκεῖ, τὴν μάθησιν ἄρνυμαι.
μόνη γὰρ αὐτόν, εἴ τι μὴ ψευσθήσομαι
γνώμης, ἐγὼ δύστηνος ἐξαποφθερῶ·
τὸν γὰρ βαλόντ᾽ ἄτρακτον οἶδα καὶ θεὸν
715 Χείρωνα πημήναντα, χὧνπερ ἂν θίγῃ,
φθείρει τὰ πάντα κνώδαλ᾽· ἐκ δὲ τοῦδ᾽ ὅδε
σφαγῶν διελθὼν ἰὸς αἵματος μέλας
πῶς οὐκ ὀλεῖ καὶ τόνδε; δόξῃ γοῦν ἐμῇ.
καίτοι δέδοκται, κεῖνος εἰ σφαλήσεται,
720 ταὐτῇ σὺν ὁρμῇ κἀμὲ συνθανεῖν ἅμα.
ζῆν γὰρ κακῶς κλύουσαν οὐκ ἀνασχετόν,
ἥτις προτιμᾷ μὴ κακὴ πεφυκέναι.

***

ΔΗΙ. Γυναίκες, πώς φοβούμαι μην πιο πέρα
προχώρησα μ᾽ αυτά πὄχω τολμήσει…
ΧΟΡ. Δηιάνειρα, κόρη του Οινέα, τί τρέχει;
ΔΗΙ. Δεν ξέρω· κάτι σφίγγει την καρδιά μου,
μην, εκεί πὄλπιζα καλό, βρεθεί
σε λίγο να ᾽ καμα κακό μεγάλο.
ΧΟΡ. Δεν είναι βέβαια για τα δώρα πὄχεις
στείλει στον Ηρακλή. ΔΗΙ. Γι᾽ αυτά ίσα-ίσα·
που εγώ δε θα συμβούλευα κανένα
με προθυμία ποτέ να επιχειρήσει
670 αβέβαιο πράμα. ΧΟΡ. Μάθε μας, αν κάνει
να μάθομε, πώς σού ηρθ᾽ αυτός ο φόβος.
ΔΗΙ. Τέτοιο γένηκε κάτι, που αν, γυναίκες,
τ᾽ ακούσετε, θάμα άπιστο θα πείτε:
Η άσπρη τουλούπα από μαλλί προβάτου,
που άλειφα τώρα μ᾽ αυτήν το χιτώνα
το γιορτινό, έγινε άφαντη, χωρίς
κανένας απ᾽ τους μέσα να τη γγίξει,
μα μόνη της μαράθηκε λιωμένη
κι έρεψε στάχτη καταγής στην πέτρα.
Μα για να μάθεις πώς γένηκαν όλα
θα σου τα δηγηθώ κι ένα προς ένα.
680 Εγώ, απ᾽ τις οδηγίες που μού ειχε δώσει
ο Κένταυρος, ενώ η πικρή σαΐτα
μες στα πλευρά τον δάμαζε, καμιά
δεν ξέχασα, μα φύλαγα στο νου μου
σαν άσβηστη γραφή σε χαλκή πλάκα.
Ιδού λοιπόν τί μου ᾽χε παραγγείλει
και που έκαμα κι εγώ: Αυτό το φίλτρο
μακριά από τη φωτιά να το φυλάγω
κι άγγιχτο πάντ᾽ από θερμήν αχτίνα
στου παλατιού τα βάθη, ως νά ᾽ρθει η ώρα
να τ᾽ αλείψω νωπό σε κάτι απάνω.
Έτσι έκαμα· λοιπόν σήμερα πού ηταν
ανάγκη να ενεργήσω, πάω κι αλείφω
το δώρο μου κρυφά μες στο παλάτι
690 με μαλλί πὄχα κόψει από ᾽να αρνί μας,
κι έπειτα το διπλώνω και το βάζω,
αθώρητο απ᾽ τον ήλιο, μες σε κείνο
που είδατε το κουτί· μα όταν γυρίζω
μέσα ξανά, βλέπω ανήκουστο θάμα
που δεν το βάζει ανθρώπου νους· γιατί
το μαλλί που χρειάστηκα ν᾽ αλείψω
έτσι στην τύχη το ᾽ριξα σε μέρος
ζεστό, που πέφτανε του ήλιου οι ακτίνες·
μα μόλις πια ζεστάθηκε κι αμέσως
χάνεται άφαντ᾽ αλάκερο και ρεύει
στάχτη στη γης κι έμοιαζε να το βλέπεις
700 σαν πριονίδια από ξύλο που κόβουν.
Έτσι είναι καταγής κι από κει που ᾽ναι
πεσμένο, αφρός πηχτός ανακοχλάζει,
καθώς όταν χάμω χυθεί ο παχύς
χυμός του ολόξανθου καρπού του Βάκχου.
Τί λοιπόν πρέπει να σκεφθώ δεν ξέρω
η δύστυχη, μα βλέπω που έχω πράξει
κατιτί τρομερό· γιατί από πού
κι ως πού και για ποιό λόγο ο Νέσσος
πεθαίνοντας θα μου έδειχνε μια τέτοια
συμπάθεια, αφού σκοτώνουνταν για μένα;
Δε γίνεται· μα θέλοντας εκείνον
που τον είχε σαϊτέψει να εξοντώσει,
710 με πλάνεψε· και μόλις αργά τώρα,
που πια δεν ωφελεί, το βάζει ο νους μου.
Γιατ᾽ εγώ μόνη, αν ψεύτικες δε βγούνε
αυτές μου οι ιδέες, εγώ η δυστυχισμένη
θα τον έχω σκοτώσει, αφού γνωρίζω
πως το βέλος που του έριξε, ακόμα
ώς και θεό, το Χείρωνα, είχε φάει,
και φτείρει όλα τα ζωντανά που αγγίζει.
Αυτό λοιπόν το βέλος που από τόσους
πέρασε φόνους κι είναι μαύρο από αίμα,
πώς δε θα φάει κι αυτόν; αυτή ᾽ναι εμένα
τουλάχιστο η ιδέα μου· αν κι έχω
την απόφαση πάρει, αν πάθει εκείνος,
720 μεμιάς κι εγώ μαζί του να πεθάνω·
γιατί δεν είναι υποφερτό να ζει
κακονοματισμένη μια γυναίκα
πὄχει τιμή της την καλή γενιά της.

ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (3.418-3.461)

Ὣς ἔφατ᾽, ἔδεισεν δ᾽ Ἑλένη Διὸς ἐκγεγαυῖα,

βῆ δὲ κατασχομένη ἑανῷ ἀργῆτι φαεινῷ
420 σιγῇ, πάσας δὲ Τρῳὰς λάθεν· ἦρχε δὲ δαίμων.
Αἱ δ᾽ ὅτ᾽ Ἀλεξάνδροιο δόμον περικαλλέ᾽ ἵκοντο,
ἀμφίπολοι μὲν ἔπειτα θοῶς ἐπὶ ἔργα τράποντο,
ἡ δ᾽ εἰς ὑψόροφον θάλαμον κίε δῖα γυναικῶν.
τῇ δ᾽ ἄρα δίφρον ἑλοῦσα φιλομμειδὴς Ἀφροδίτη
425 ἀντί᾽ Ἀλεξάνδροιο θεὰ κατέθηκε φέρουσα·
ἔνθα κάθιζ᾽ Ἑλένη, κούρη Διὸς αἰγιόχοιο,
ὄσσε πάλιν κλίνασα, πόσιν δ᾽ ἠνίπαπε μύθῳ·
«ἤλυθες ἐκ πολέμοι᾽· ὡς ὤφελες αὐτόθ᾽ ὀλέσθαι,
ἀνδρὶ δαμεὶς κρατερῷ, ὃς ἐμὸς πρότερος πόσις ἦεν.
430 ἦ μὲν δὴ πρίν γ᾽ εὔχε᾽ ἀρηϊφίλου Μενελάου
σῇ τε βίῃ καὶ χερσὶ καὶ ἔγχεϊ φέρτερος εἶναι·
ἀλλ᾽ ἴθι νῦν προκάλεσσαι ἀρηΐφιλον Μενέλαον
ἐξαῦτις μαχέσασθαι ἐναντίον· ἀλλά σ᾽ ἔγωγε
παύεσθαι κέλομαι, μηδὲ ξανθῷ Μενελάῳ
435 ἀντίβιον πόλεμον πολεμίζειν ἠδὲ μάχεσθαι
ἀφραδέως, μή πως τάχ᾽ ὑπ᾽ αὐτοῦ δουρὶ δαμήῃς.»
Τὴν δὲ Πάρις μύθοισιν ἀμειβόμενος προσέειπε·
«μή με, γύναι, χαλεποῖσιν ὀνείδεσι θυμὸν ἔνιπτε·
νῦν μὲν γὰρ Μενέλαος ἐνίκησεν σὺν Ἀθήνῃ,
440 κεῖνον δ᾽ αὖτις ἐγώ· πάρα γὰρ θεοί εἰσι καὶ ἡμῖν.
ἀλλ᾽ ἄγε δὴ φιλότητι τραπείομεν εὐνηθέντε·
οὐ γάρ πώ ποτέ μ᾽ ὧδέ γ᾽ ἔρως φρένας ἀμφεκάλυψεν,
οὐδ᾽ ὅτε σε πρῶτον Λακεδαίμονος ἐξ ἐρατεινῆς
ἔπλεον ἁρπάξας ἐν ποντοπόροισι νέεσσι,
445 νήσῳ δ᾽ ἐν Κραναῇ ἐμίγην φιλότητι καὶ εὐνῇ,
ὥς σεο νῦν ἔραμαι καί με γλυκὺς ἵμερος αἱρεῖ.»
Ἦ ῥα, καὶ ἄρχε λέχοσδε κιών· ἅμα δ᾽ εἵπετ᾽ ἄκοιτις.
Τὼ μὲν ἄρ᾽ ἐν τρητοῖσι κατεύνασθεν λεχέεσσιν,
Ἀτρεΐδης δ᾽ ἀν᾽ ὅμιλον ἐφοίτα θηρὶ ἐοικώς,
450 εἴ που ἐσαθρήσειεν Ἀλέξανδρον θεοειδέα.
ἀλλ᾽ οὔ τις δύνατο Τρώων κλειτῶν τ᾽ ἐπικούρων
δεῖξαι Ἀλέξανδρον τότ᾽ ἀρηϊφίλῳ Μενελάῳ·
οὐ μὲν γὰρ φιλότητί γ᾽ ἐκεύθανον εἴ τις ἴδοιτο·
ἶσον γάρ σφιν πᾶσιν ἀπήχθετο κηρὶ μελαίνῃ.
455 τοῖσι δὲ καὶ μετέειπεν ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγαμέμνων·
«κέκλυτέ μευ, Τρῶες καὶ Δάρδανοι ἠδ᾽ ἐπίκουροι·
νίκη μὲν δὴ φαίνετ᾽ ἀρηϊφίλου Μενελάου,
ὑμεῖς δ᾽ Ἀργείην Ἑλένην καὶ κτήμαθ᾽ ἅμ᾽ αὐτῇ
ἔκδοτε, καὶ τιμὴν ἀποτινέμεν ἥν τιν᾽ ἔοικεν,
460 ἥ τε καὶ ἐσσομένοισι μετ᾽ ἀνθρώποισι πέληται.»
Ὣς ἔφατ᾽ Ἀτρεΐδης, ἐπὶ δ᾽ ᾔνεον ἄλλοι Ἀχαιοί.

***

Ετρόμαξε στον λόγον της η Ελένη και στον πέπλον
κλεισμένη τον ολόασπρον κατόπι της κινούσε
420 σιγά, χωρίς οι Τρώισσες ποσώς να το νοήσουν,
κι όταν στα δώματ᾽ έφθασαν τα ωραία του Αλεξάνδρου,
αμέσως οι θεράπαινες στα έργα τους στραφήκαν,
και στον υψηλόν θάλαμον ανέβ᾽ η γυνή θεία,
κι έπιασεν η φιλόγελη αθάνατη Αφροδίτη
425 ένα θρονί και το ᾽στησεν αντίκρυ του Αλεξάνδρου·
σ᾽ αυτό η Ελένη εκάθισε, του Δία θυγατέρα,
κι ονείδιζε τον άνδρα της με αντίστροφο το βλέμμα:
«Ήλθες από τον πόλεμον, στον τόπον να ᾽χες μείνει
σφαγμένος απ᾽ τον ήρωα που πρώτος μου ήταν άνδρας,
430 και όμως πρώτα επαίρεσο πως ήσουν και στα χέρια
και στο κοντάρι ανώτερος του ανδρείου Μενελάου·
εμπρός λοιπόν προκάλεσε και πάλιν τον ανδρείον
Μενέλαον στον πόλεμον· αλλά σε συμβουλεύω
να ησυχάσεις στο εξής, μη σαν μωρός θελήσεις
435 με τον ξανθόν Μενέλαον να κτυπηθείς και πάλιν,
μη πέσεις γρήγορα νεκρός στην λόγχην του αποκάτω».
Και ο Πάρις της απάντησε: «Γυνή, μη μ᾽ ονειδίζεις
τόσο πικρά, και αν σήμερον μ᾽ ενίκησεν ο Ατρείδης
με βοηθόν την Αθηνάν, κι εγώ θα τον νικήσω
440 άλλην φοράν· ότι θεοί καλοί κι εμάς δεν λείπουν·
αλλ᾽ έλα τώρα ερωτικά να γλυκοκοιμηθούμε·
ποτέ τόσον δεν άναψεν ο πόθος την ψυχήν μου,
μηδ᾽ όταν απ᾽ την Σπάρτην σου την πρόσχαρην σ᾽ επήρα
τότε κι επλέαμε μαζί στα ποντοπόρα πλοία
445 κι έσμιξα ερωτικά μ᾽ εσέ στην νήσο της Κρανάης,
όσο για σε τώρα γλυκός με συνεπαίρνει ο πόθος».
Είπε, στην κλίνην έπεσε κι εκείνη ευθύς κατόπι.
Κι ενώ εκείνοι επλάγιαζαν στην τορνευμένην κλίνην,
ωσάν θηρίον γύριζεν ο Ατρείδης μες στα πλήθη
450 κάπου να ιδεί τον Πάριδα, αλλά δεν εδυνήθη
των Τρώων και των βοηθών κανείς να φανερώσει
τον θεϊκόν Αλέξανδρον του θείου Μενελάου
κι όμως δεν θα τον έκρυβε κανένας απ᾽ αγάπην,
ότι ως τον μαύρον θάνατον τον εμισούσαν όλοι·
455 και είπε τότε ο κραταιός Ατρείδης Αγαμέμνων:
«Σεις Τρώες, και σεις Δάρδανοι, σεις σύμμαχοι, όλοι ακούτε·
η νίκη εφανερώθηκε του ανδρείου Μενελάου·
σεις τώρα παραδώσετε την Άργισσαν Ελένην
με όσους έχει θησαυρούς και πρόστιμον ακόμη,
460 που και στες άλλες γενεές να φθάσει τ᾽ άκουσμά του».
Αυτά ᾽πε και των Αχαιών τα πλήθη συμφωνούσαν.

Να αγαπάς τον εαυτό σου, να του δίνεις ευκαιρίες και ανάσες

Να αγαπάς τον εαυτό σου. Να του χαρίζεις αγκαλιές και χάδια και να τον φροντίζεις. Για να ξέρει τι επιτρέπεται στους άλλους , όχι λιγότερα, και σε αυτούς να δίνει τα πιο πολλά, τα πιο ιδιαίτερα και τα πιο ξεχωριστά.

Να αγαπάς τον εαυτό σου. Να του προσφέρεις ταξίδια, από αυτά που κάνεις με κλειστά μάτια. Να τον αφήνεις να ταξιδεύει με όλες του τις αισθήσεις. Να μυρίζει μυρωδιές, να γεύεται γεύσεις, να βλέπει εικόνες, να αγγίζει σώματα και να ακούει μελωδίες που κανείς δεν μύρισε, δεν γεύτηκε, δεν είδε, δεν άγγιξε και δεν άκουσε… γιατί είναι ο μόνος που κατάφερε να ταξιδέψει ως εκεί.

Να αγαπάς τον εαυτό σου. Να μην τον σκορπίζεις στα χθες και τα αύριο. Να τον αφήνεις να απολαμβάνει το τώρα. Μην δίνεις χώρο σε κανένα νοσταλγικό παρελθόν και σε κανένα φοβισμένο μέλλον. Να τον αγαπάς για το «εδώ» του και το «τώρα».

Να αγαπάς τον εαυτό σου. Να του δίνεις ευκαιρίες και ανάσες. Ευκαιρίες ακατόρθωτες για τους άλλους και ανάσες βαθιές, κοφτές, της έκπληξης και του θάρρους.

Να αγαπάς τον εαυτό σου. Να τον αφήνεις να παίζει σε γειτονιές με άλλα παιδιά και αν δεν βρίσκεις παιδιά να ψάχνεις να του βρεις για νέες γειτονιές .

Να αγαπάς τον εαυτό σου. Να του επιτρέπεις να ονειρεύεται και όταν τα όνειρα του παύουν να έχουν χρώμα να του αλλάζεις βλέμματα και όψεις.

Να αγαπάς τον εαυτό σου. Να μην τον χαραμίζεις σε αγκαλιές που είναι αλλού από το «εκεί» του. Ευκαιριακές και επιφανειακές αγκαλιές να μην του προσφέρεις.

Να αγαπάς τον εαυτό σου. Να του μαθαίνεις συναισθήματα. Να ξέρει τι είναι πόνος, τι είναι γέλιο, τι είναι έρωτας και δάκρυ. Και να μαθαίνει να επιλέγει από μόνος του τι θέλει και για τι ψάχνει.

Να αγαπάς τον εαυτό σου. Να μην τον κουράζεις στις σκέψεις και τα ενδεχόμενα. Να του χαρίζεις αυθόρμητες στιγμές χωρίς δεύτερες και τρίτες σκέψεις.

Να αγαπάς τον εαυτό σου. Να μην του σβήνεις τα σημάδια, τις πληγές και τις ρυτίδες. Γιατί αυτά είναι οι αναμνήσεις που έζησε, οι χαρές και τα πάθη που ένιωσε, οι άνθρωποι που συνάντησε. Όλα αυτά τον έφεραν στο «σήμερα» του. Μην του τα σβήνεις.

Να αγαπάς τον εαυτό σου. Να μην του κρατάς μυστικά. Μοιράσου μαζί του την δική σου «αλήθεια». Να του λες τους φόβους σου, τις σκέψεις σου, τους στόχους σου, όλα όσα η καρδιά θα ακούσει και θα σε πάει εκεί που θες.

Να αγαπάς τον εαυτό σου. Να μην τον βολεύεις σε στρυμωγμένες γωνιές και σε καλούπια. Να τον περπατάς σε αλάνες και σε δρόμους που ο αέρας είναι καθαρός και οι άνθρωποι αλητεύουν κάτω από αστέρια και ήλιους.

Να αγαπάς τον εαυτό σου, να του το λες κάθε μέρα πόσο πολύ τον αγαπάς. Να τα ακούει, να το θυμάται για να μπορείς και εσύ να θυμάσαι πως αν δεν αγαπήσεις εσύ τον εαυτό σου, κανένας δε θα βρεθεί να το κάνει για εσένα.

Πώς γίνεται αδέλφια, όταν μεγαλώνουν, να σταματούν να μιλάνε μεταξύ τους;

Είμαι βέβαιη, ότι δεν είμαι η μόνη που έχει κραυγαλέα παραδείγματα μέσα στην ίδια της την οικογένεια, αδελφιών να μη μιλούν μεταξύ τους: Η μαμά μου με τον αδερφό της, για παράδειγμα, αν μπορούσαν δεν θα συναντιόντουσαν ποτέ ξανά στη ζωή τους –τόσο κακή σχέση έχουν.

Ο δε μπαμπάς μου, δεν είναι τσακωμένος με την αδερφή του, αλλά είναι ζήτημα τα να μιλούν στο τηλέφωνο μια φορά τον μήνα. Δεν θυμάμαι από πότε έχουν να συναντηθούν από κοντά.

Και πρόκειται για μεγάλους ανθρώπους. Συνταξιούχους. Που δεν έχουν πια ούτε τόσο παραφορτωμένο πρόγραμμα, ούτε πάρα πολλές ευθύνες –για να πεις, ότι δεν προλαβαίνουν.

Εγώ είμαι μοναχοπαίδι και δεν έχω «εντρυφήσει» τόσο πολύ στην αδελφική σχέση, αλλά έχοντας αποκτήσει πλέον δύο παιδιά, δυσκολεύομαι να «χωνέψω» πώς γίνεται δύο αδέλφια να μη μιλάνε μεταξύ τους. Πώς παίρνεις την απόφαση να διακόψεις κάθε σχέση με το «αίμα» σου.

Έχει να κάνει με «τραύματα» της παιδικής ηλικίας που εξελίχθηκαν σε μνησικακία; Συνειδητοποιείς κάποια στιγμή, ότι τελικά μάλλον δεν συμπαθείς τον αδερφό ή την αδερφή σου, οπότε δεν βρίσκεις τον λόγο να οδηγήσεις μέχρι την άλλη άκρη της πόλης για να τον δεις; Ή είναι η ανάγκη να φροντίσεις τους ηλικιωμένους πλέον γονείς -με την ελπίδα ίσως και να τους κληρονομήσεις- που βάζει τις μεγάλες φωτιές;

Υπάρχουν, βέβαια, και αδέρφια που είναι τρομερά δεμένα μεταξύ τους –το ποσοστό αυτό υπολογίζεται σύμφωνα με στατιστικές του εξωτερικού περί το 25%, ενώ γύρω στο 20% των αδερφιών έχουν τυπικά καλές σχέσεις.

Υπάρχει, όμως, και ένα δυναμικό 20% που είτε δεν μιλάει είτε έχει έως και εχθρικές σχέσεις. Μεταξύ μας, υποστηρίζουν οι ειδικοί, το ποσοστό των αδερφιών-εχθρών είναι μεγαλύτερο, απλά λίγοι είναι αυτοί που έχουν το θάρρος να το παραδεχτούν ανοιχτά.

Γιατί παρόλο που μέσα τους μπορεί να νιώθουν έως και ανακούφιση, για το γεγονός ότι η σχέση τους διακόπηκε, είναι κάπως ντροπιαστικό να εξηγήσεις σε κάποιον που ρωτά «Γιατί δεν τα πάτε καλά;

Τι έχει συμβεί;»

Όταν η αντιζηλία γίνεται πόλεμος

Όλα τα αδέλφια, όταν είναι παιδιά μαλώνουν. Θυμώνουν που ο ένας πήρε το παιχνίδι του άλλου ή πέρασε τη γραμμή που είχαν νοητά ορίσει ανάμεσά τους, στο πίσω κάθισμα.

Όπως λέει η ψυχολόγος Laurie Kramer, από το Πανεπιστήμιο του Illinois, «η ικανότητα να τσακώνεσαι με τα αδέλφια σου και να επιλύεις αυτές τις διαφορές, αποτελεί σημαντική αναπτυξιακή επιτυχία.»

Τα παιδιά, δηλαδή, που δεν έμαθαν ποτέ να διαχειρίζονται αυτές τις διαμάχες, έχουν περισσότερες πιθανότητες να αποξενωθούν μεταξύ τους μεγαλώνοντας. «Δεν έχουν κανένα κίνητρο για να θέλουν να διατηρήσουν επαφές. Θέλουν απλά να μείνουν μακριά ο ένας από τον άλλο», συμπληρώνει η ίδια.

Η ψυχοθεραπεύτρια Jeanne Safer επισημαίνει, ότι υπάρχουν δύο τύποι προσωπικοτήτων που έχουν περισσότερες πιθανότητες να αποξενωθούν από τα αδέλφια τους: αυτοί που είναι τρομερά εχθρικοί και αυτοί που χαρακτηρίζονται ως «συλλέκτες παραπόνων» – που θα σου πουν, για παράδειγμα, ότι ποτέ δεν τους ευχαρίστησες για εκείνη τη φορά που σου έστειλαν λουλούδια στα γενέθλιά σου. (Είμαστε βέβαιοι, ότι μπορείτε να σκεφτείτε πολλούς από τους δεύτερους…)

Ο ρόλος της μαμάς…

Σε κάποιον βαθμό, φταίει και η εξέλιξη. Τα αδέρφια μοιάζουν «προγραμματισμένα» να αναπτύσσουν μεταξύ τους αντιζηλίες, γιατί έχουν να ανταγωνιστούν μεταξύ τους για έναν από τους σημαντικότερους «πόρους» -τη φροντίδα των γονιών.

«Η ένταση του αδελφικού ανταγωνισμού, βγάζει πολύ περισσότερο νόημα, όταν συνειδητοποιεί κανείς, ότι μικρές διαφορές στις προτιμήσεις των γονιών (στις “αδυναμίες” τους), μπορούν να καθορίσουν, αν ένα παιδί π.χ. θα πάει στον παιδίατρο για κάτι που εμφάνισε ή όχι.»
Επίσημες έρευνες αποκαλύπτουν, ότι δύο στις τρεις μαμάδες έχουν αδυναμία σε κάποιο παιδί. Και όταν αυτή η αδυναμία είναι εμφανής ή μεταφράζεται έτσι, τα αδέρφια έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να αποξενωθούν μεταξύ τους.

Κάποιοι ενήλικες θα παραδεχτούν, ότι ενοχλούνται ακόμα από αυτή τη διαφορά στις προτιμήσεις των γονιών. Άλλοι δεν θα το πουν ποτέ. Το ζήτημα είναι, όπως λένε οι ειδικοί, πώς νιώθουν τα αδέλφια για τη ζωή τους ως ενήλικες.

Αυτοί που έχουν επιτύχει επαγγελματικά και ζουν ευτυχισμένα, έχουν λιγότερες πιθανότητες να μείνουν προσκολλημένοι στο παρελθόν, ενώ μπορεί ακόμα και να γελούν για το γεγονός, ότι ήταν τα «μαύρα πρόβατα» της οικογένειας.

Έχει νόημα να διορθωθεί μια τέτοια σχέση;

Το να βγάλεις εντελώς από τη ζωή σου έναν αδερφό ή μια αδερφή, ανεξάρτητα από του πόσο του/της «αξίζει», μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις, λένε οι ψυχολόγοι. Εξηγούν δε, ότι όσοι το έχουν κάνει, αργότερα το μετανιώνουν βαθιά.

Όπως χαρακτηριστικά λέει η Safer «Έχουμε τους γονείς μας για περίπου 30-50 χρόνια, αλλά τα αδέρφια μας μπορεί να τα έχουμε και για 80 χρόνια. Πρόκειται για τους μοναδικούς ανθρώπους που θυμούνται τα παιδικά μας χρόνια –είναι δυνατόν να μην έχουμε να πούμε τίποτα μαζί τους; Είναι τραγικό…»

Πολλοί είναι αυτοί που λένε, ότι θα τα ξαναέβρισκαν με τα αδέρφια τους, αν εκείνα απολογούνταν και έδειχναν πρόθυμα να κάνουν μια νέα αρχή. Δυστυχώς, βέβαια, η ζωή τα φέρνει έτσι, ώστε συνήθως χρειάζεται μια τραγωδία για να συμβεί αυτό, π.χ. να αρρωστήσει σοβαρά ο ένας από τους δύο. Και τότε και οι δύο πλευρές συνειδητοποιούν πόσα χρόνια πήγαν χαμένα…

Χαλίλ Γκιμπράν: Μην πιστέψεις ότι μπορείς να κατευθύνεις την πορεία της αγάπης, γιατί η αγάπη κατευθύνει την πορεία σου

Tότε η Αλμίτρα του είπε: Μίλησέ μας για την Αγάπη.

Κι εκείνος σήκωσε το κεφάλι του και κοίταξε τον λαό μπροστά του και μια ησυχία ασάλευτη είχε απλωθεί ανάμεσά τους. Και με φωνή μεγάλη είπε:

Όταν η αγάπη σε καλεί, ακολούθησέ την, κι ας είναι ο δρόμος της σκληρός κι απότομος.

Κι όταν σ’ αγκαλιάσουν οι φτερούγες της, παραδώσου, κι ας σε πληγώσει το σπαθί που είναι κρυμμένο ανάμεσα στο φτέρωμά της.

Κι όταν σου μιλήσει, πίστεψέ την, κι ας κομματιάσει η φωνή της τα όνειρά σου σαν τον βοριά που ξεριζώνει τον κήπο.

Γιατί όπως η αγάπη σε στεφανώνει, έτσι κιόλας σε σταυρώνει. Όπως είναι για το μεγάλωμά σου, έτσι είναι και για το κλάδεμά σου.

Γιατί όπως ανεβαίνει ως την κορφή σου και χαϊδεύει τα πιο τρυφερά κλωνάρια σου που τρεμοπαίζουν στον ήλιο, έτσι κατεβαίνει στις ρίζες σου και τις ταρακουνά να ξεκολλήσουν απ’ τη γη.

Σαν δεμάτια καλαμποκιού σε μαζεύει κοντά της. Σε αλωνίζει για να σε καθαρίσει.

Σε κοσκινίζει για να σε ελευθερώσει από τις φλοίδες. Σε αλέθει για να σε λευκάνει.

Σε ζυμώνει για να σε μαλακώσει.

Κι έπειτα σε προσφέρει στην ιερή φωτιά της για να γίνεις ιερό ψωμί για το άγιο του Θεού δείπνο.

Όλα αυτά θα σου κάνει η αγάπη για να μπορέσεις να γνωρίσεις τα μυστικά της καρδιάς σου και, κατακτώντας τούτη τη γνώση, να γίνεις κομμάτι της καρδιάς της Ζωής.

Μα αν από τον φόβο σου γυρέψεις της αγάπης την ειρήνη και την ηδονή, τότε καλύτερα για σένα να σκεπάσεις τη γύμνια σου και να βγεις από το αλώνι της αγάπης, στον δίχως εποχές κόσμο όπου θα γελάς αλλά όχι με ολάκερο το γέλιο σου, θα κλαις αλλά όχι με όλα τα δάκρυά σου.

Ή αγάπη δεν δίνει τίποτα παρά μονάχα τον εαυτό της και δεν παίρνει τίποτα παρά μονάχα τον εαυτό της.

Ή αγάπη δεν κατέχει τίποτα και δεν μπορεί να κατέχεται.

Ή αγάπη αρκείται στην αγάπη.

Όταν αγαπάς, δεν πρέπει να λες «Ο Θεός είναι στην καρδιά μου» αλλά καλύτερα «Βρίσκομαι στην καρδιά του Θεού».

Και μην πιστέψεις ότι μπορείς να κατευθύνεις την πορεία της αγάπης, γιατί η αγάπη, αν σε βρει άξιο, εκείνη θα κατευθύνει την πορεία σου.

Ή αγάπη δεν έχει καμία άλλη επιθυμία παρά μονάχα την εκπλήρωσή της.

Μα αν αγαπάς, κι είναι ανάγκη να έχεις επιθυμίες, ας είναι αυτές οι επιθυμίες σου:

Να λιώσεις και να γίνεις σαν κελαρυστό ρυάκι που τραγουδά τη μελωδία του στη νύχτα. Να γνωρίσεις τον πόνο της πολύ μεγάλης τρυφερότητας.

Να πληγωθείς από την ίδια την επίγνωση της αγάπης. Και να ματώσεις με προθυμία και χαρά.

Να ξυπνάς την αυγή με καρδιά έτοιμη να πετάξει και να νιώθεις ευγνωμοσύνη για μία ακόμη μέρα που αγαπάς.

Να αναπαύεσαι το μεσημέρι και να συλλογίζεσαι την έκσταση της αγάπης.

Να επιστρέφεις σπίτι το σούρουπο με ευγνωμοσύνη. Κι έπειτα να κοιμάσαι με μια προσευχή στην καρδιά σου για τον αγαπημένο σου και με μια δοξολογία στα χείλη σου.

Khalil Gibran, Ο Προφήτης

Γιατί αξίζει να βιώνουμε τις συγκρούσεις και η δύναμη που κρύβει η επίλυσή τους

Η σύγκρουση συνιστά ένα αναπόσπαστο και φυσιολογικό κομμάτι της ζωής μας. Αναπόφευκτα διαφωνούμε με άλλους αναφορικά με τις αξίες, τις πεποιθήσεις, τη συμπεριφορά μας και με πολλά άλλα.

Ως ψυχίατρος θα πω ότι χρειάζεται να εστιάσουμε και στις συγκρούσεις εντός της οικογένειας και των σχέσεών μας. Ξεκινώντας από το κοντινό μας πλαίσιο, στη συνέχεια μπορούμε να κινηθούμε προς το ευρύτερο. Από την κλινική μου εμπειρία, οι σχέσεις ισχυροποιούνται, δυναμώνουν μέσω της επίλυσης μιας σύγκρουσης.

Αλλά η επίλυση χρειάζεται εξάσκηση. Απαιτεί το χτίσιμο διαπροσωπικών δεξιοτήτων, απαραιτήτων σε μια τρυφερή σχέση στο σπίτι, στη φιλία και στην κοινότητα. Η διαδικασία της επίλυσης μιας σύγκρουσης επίσης χτίζει και τη δική μας ανθεκτικότητα. Στις οικογένειες, υπάρχουν δύο καταστάσεις που με ανησυχούν κλινικά:

1. Οι οικογένειες που ποτέ δεν καυγαδίζουν, που δεν υπάρχει ούτε εμφανής μα ούτε και κρυμμένη σύγκρουση.

2. Οικογένειες στις οποίες η σύγκρουση είναι ολοφάνερη, συχνά βίαιη, ακόμη και τραυματική.

Το κοινό ανάμεσα σε αυτές τις δύο καταστάσεις είναι η έλλειψη επίλυσης της σύγκρουσης. Στη μία κατάσταση, η σύγκρουση κρύβεται ή απωθείται. Στην άλλη, ο έντονος θυμός, η σκληρότητα και η αυστηρότητα δεν επιτρέπουν τον στοχασμό και τη γαλήνη. Και στις δύο περιπτώσεις, η σύγκρουση κατατρώει τον δεσμό και επιβαρύνει τόσο τις ίδιες τις σχέσεις, όσο και την προσωπική αίσθηση ασφάλειας, αποδοχής και αυτοεκτίμησης.

Ένα είναι βέβαιο: όλοι θα έρθουμε σε σύγκρουση κάποιες φορές – είναι θεμελιώδες στοιχείο των ανθρώπινων σχέσεων. Όμως, όταν καθιστούμε τη σύγκρουση αυτή ορατή, όταν παίρνουμε την ευθύνη του ρόλου μας σε αυτή και όταν την επιλύουμε, ερχόμαστε πιο κοντά. Το δέσιμο και η αίσθηση του ανήκειν βελτιώνονται θεαματικά.

Ένας σύντομος οδηγός για την επίλυση των συγκρούσεων

Η επίλυση δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι συμφωνούμε. Μπορεί να συμφωνούμε ότι διαφωνούμε. Η επίλυση περιλαμβάνει:

– την εκτίμηση των διαφορών

– την αποδοχή

– την ανοχή

– την ικανότητα να αγαπάμε ο ένας τον άλλο παρά τις διαφωνίες.

Σε πολλές συγκρούσεις, είναι εμφανές το τι συμβαίνει – ίσως να αφορά έναν καυγά για κανόνες, για μια συμπεριφορά ή για διαφορετικές απόψεις. Εντούτοις, υπάρχουν και φορές που είναι δυσκολότερο να φτάσουμε στη ρίζα των προβλημάτων.

Όταν η σύγκρουση δεν είναι εμφανής, μπορούμε να δούμε την επίδρασή της μόνο στη συμπεριφορά ενός παιδιού ή ενός εφήβου. Για παράδειγμα, σε μια σύγκρουση ανάμεσα σε ένα ζευγάρι, το παιδί θα επιδεικνύει θυμό, εναντιωματική συμπεριφορά ή σωματικά συμπτώματα, όπως κοιλιακό πόνο. Τα παιδιά λαμβάνουν ασυνείδητα τη διαμάχη και την ένταση αυτή. Ως εκ τούτου, είναι κρίσιμο να έχουμε υπόψη μας τα παρακάτω:

1. Κάνουμε ανοιχτές συζητήσεις και ακούμε όλες τις πλευρές με την ίδια προσοχή και βαρύτητα.

2. Προσέχουμε να μην είμαστε επικριτικοί. Καμία σύγκρουση δεν επιλύεται με ειρωνεία, σαρκασμό και κριτική.

3. Κάνουμε συχνές συζητήσεις και διατηρούμε υπό έλεγχο τα συναισθήματα. Καμία μεγάλη σύγκρουση δεν επιλύεται σε μια στιγμή.

4. Προετοιμαζόμαστε για το ενδεχόμενο να χρειαστεί να ζητήσουμε συγγνώμη. Η συγγνώμη δεν επιλύει τη σύγκρουση απαραιτήτως, αλλά είναι μέρος της βάσης που χρειαζόμαστε για αποδοχή, αντοχή και σύνδεση.

5. Αναγνωρίζουμε το πρόβλημα και φτιάχνουμε ένα πλάνο. Είναι ίσως το πιο δύσκολο, ειδικά αν πρόκειται για κρυμμένη σύγκρουση.

6. Αναλαμβάνουμε την ευθύνη για ό,τι μας αναλογεί χωρίς υπεκφυγές αλλά και χωρίς παράλογους συμβιβασμούς.

7. Η βία δεν πρέπει ποτέ και για κανένα λόγο να γίνεται ανεκτή σε μια σύγκρουση.

8. Οι επιπτώσεις και διόρθωση είναι ορισμένες φορές μέρος της λύσης. Ορισμένες φορές δηλαδή θα χρειαστεί προσπάθεια και από τις δύο πλευρές, ακόμη και χρόνια.

9. Το ζήτημα δεν είναι αν κερδίζει κανείς – μαθαίνουμε να ζούμε με τις διαφορές μας.

10. Αναζητάμε βοήθεια επαγγελματία, αν η προσπάθεια δεν ευοδώσει.

Το σύνδρομο του «ευεργετηθέντος αχάριστου»

Το σύνδρομο του ευεργετηθέντος αχάριστου… Όσο πιο πολύ βοηθάς κάποιον τόσο πιο πιθανό είναι να τον βρεις απέναντί σου.

Γιατί συχνά ξεχνάμε στα εύκολα ποιος μας στήριξε στα δύσκολα. Γιατί συχνά στηρίζουμε κάποιον μόνο και μόνο για το συμφέρον μας.

Γιατί συχνά βοηθάμε και η αναμονή της ανταπόδοσης γίνεται εμμονή μας.

Οπότε η ευθύνη της αχαριστίας ανήκει και στους δυο. Και στον ευεργέτη και στον ευεργετηθέντα.

Παρατήρησέ το όλο αυτό που συμβαίνει και δες τι χρειάστηκε να μάθεις.

Και αν είσαι στη θέση του ευεργέτη, θα καταλάβεις ότι ευεργέτες δεν υπάρχουν χωρίς εσωτερική εξέλιξη.

Και αν είσαι στη θέση του ευεργετηθέντος, θα καταλάβεις γιατί θα γίνεις ευεργέτης κάποιου άλλου προσώπου, που θα σου αποδώσει τα δέοντα για να έρθεις στα ίσα σου.

Η μοναδική μου περιουσία είναι οι φίλοι μου. Φίλους μου θεωρώ και τους συγγενείς μου, τα παιδιά μου, τους συνεργάτες μου.

Όταν από τον φίλο σου εκμαιεύεις τον καλύτερό του εαυτό, τότε είσαι ευλογημένος, γιατί είδες μέσα του τον δικό σου καλύτερο εαυτό.

Δεν με αφορούν οι συμπεριφορές που βγάζουν οι φίλοι μου σε κάποιον τρίτο, γιατί την ευθύνη την έχουν οι τρίτοι. Όπως και αντίστροφα.

Εμένα με ενδιαφέρει η συμπεριφορά τους προς εμένα. Και όταν δεν με ικανοποιεί, ψάχνω να βρω τι λάθος συμπεριφορά έχω εγώ και πώς να την αλλάξω ή τι έχω να μάθω από αυτό.

Κι αν αυτό που χρειάζεται να μάθω είναι ακόμα και το να αγνοήσω κάποιους που θεωρούσα φίλους. Ό,τι δίνεις σε φίλο σαν φίλος, ανιδιοτελώς, με αγάπη, είναι μια κατάθεση στην τράπεζα της αφθονίας με πολλαπλάσιο επιτόκιο.

Με αγαπώ πολύ μέσα από την αμύθητη φιλική περιουσία που μου προσφέρεται!

Ο χειρότερος σύμβουλος είναι οι σκέψεις μας.

Το μεγαλύτερο λάθος που μπορείς να κάνεις στον εαυτό σου είναι να μη μοιράζεσαι τις σκέψεις σου.

Να ακούσεις και κάτι άλλο πέρα από το ανασφαλές «εγώ» σου.

Η μια σκέψη φέρνει την άλλη και πλάθεις ιστορίες στο μυαλό σου, που κάθε σου αρρωστημένη σκέψη τις επιβεβαιώνει και τις κάνει υπέρογκες.

Και νομίζεις πως η φούσκα των ψευδαισθήσεών σου δεν θα σπάσει ποτέ.

Όλες οι σκέψεις σου εξαρτώνται από το υποσυνείδητό σου, που φαντάζεται ανεμόμυλους.

Το σύμπαν σου έχει στείλει γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο αμέτρητους καθρέφτες.

Συγγενείς, φίλους, άγνωστους, για να μοιραστείς μαζί τους σκέψεις και συμπεριφορές και να επαναπροσδιορίζεσαι κάθε στιγμή.

Εσύ όμως επιλέγεις να παίζεις κρυφτό. Μόνο μαζί σου! Μα δεν σε βρίσκεις ποτέ!

ΕΧΟΥΜΕ ΕΝΑ ΙΔΑΝΙΚΟ ΤΩΡΑ!

Στη χαμένη πατρίδα της παιδικής μας αθωότητας βρίσκεται η υπερδύναμή μας

Μεγαλώνουμε μα νοσταλγούμε αιωνίως τη χαμένη πατρίδα των παιδικών μας χρόνων. Τότε που η μαμά έψηνε κουλουράκια στον φούρνο και το σπίτι ολόκληρο μύριζε πορτοκάλι. Ο παππούς μας περίμενε έξω από το σχολείο. Είχε πάντα σοκολατάκια υγείας στην τσέπη και εμείς ακόμη και τώρα τρώμε μόνο πικρή σοκολάτα, σαν ένα φευγαλέο κλείσιμο του ματιού στη θύμησή του.

Συντροφιά του πηγαίναμε ένα σωρό βόλτες και γνωρίζαμε τόσους διαφορετικούς τύπους. Ο παππούς συνήθιζε να πιάνει ψιλή κουβέντα μαζί τους, μιλώντας τους με τέτοια ζεστασιά που θα ορκιζόσουν πως τους ήξερε από παλιά. Μας δίδαξε να αγαπάμε τους ανθρώπους, ειδικά όσους εύχονταν καλημέρα με ένα πλατύ χαμόγελο, σαν και του λόγου του.

Αν το καλοσκεφτείς η παιδική μας ηλικία έσφυζε από συναρπαστικές ιστορίες, ζωηρά χρώματα, μεθυστικές μυρωδιές, φως, χαρούμενες φωνές και μια ανεξάντλητη πίστη στον ανοιχτό ορίζοντα που απλωνόταν μπροστά μας. Μετά αρχίσαμε να μιλάμε πιο σιγά και μάθαμε να απαντάμε με ένα ξερό «καλά» στο «τι κάνεις».

Αλήθεια, τι κάνουμε τελικά; Δουλεύουμε. Πολύ. Τα βράδια βλέπουμε τηλεόραση. Τρομάζουμε. Κυρίως με τις ειδήσεις. Μα ίσως περισσότερο με τον ίδιο τον εαυτό μας. Θα αλλάξουμε, υποσχόμαστε. Θα ανησυχούμε λιγότερο και θα απολαμβάνουμε περισσότερο γιατί, διάολε, είναι μικρή η ζωή. Έπειτα δουλεύουμε ακόμη περισσότερο βέβαια. Δεν πρέπει να σκεφτούμε. Και έτσι στιγμή δεν καθόμαστε.

Αποφεύγουμε να μιλάμε για όσα μας απασχολούν. Προς Θεού μην μας περάσουν για αδύναμους. Δείχνουμε φωτογραφίες από τα ταξίδια μας όμως ακόμη δεν τολμήσαμε να γνωρίσουμε την αφεντιά μας.

Κάπου κάπου παίρνουμε και προαγωγές. Δεν χαίρονται όλοι όταν τις ανακοινώνουμε. Ή τουλάχιστον τα μάτια δεν ακολουθούν τα χαμόγελά τους. Μας ζηλεύουν, υποθέτουμε. Αυτό δεν επιθυμούσαμε; Μια επιτυχία, τρανταχτή απόδειξη της ανωτερότητάς μας.

Όμως εμείς γιατί δεν χαιρόμαστε; Πιθανότατα γιατί στο τέλος της ημέρας όλοι γυρεύουμε απλώς λίγη παραπάνω αγάπη. Κάποιον να μας πάρει αγκαλιά και να μας πει «είναι εντάξει». Μια δεύτερη ευκαιρία και ένα χάδι.

Ακριβώς όπως τότε, που ήμασταν μικροί. Επιστρέφαμε σπίτι στεναχωρημένοι και ο μπαμπάς μας καθησύχαζε. «Μην σκας, να τρως καλά» μας έλεγε σφυρίζοντας ένα κεφάτο σκοπό και εμείς, ακολουθώντας τη συμβουλή του κατά γράμμα, ριχνόμασταν λαίμαργά σε έναν σωρό λιχουδιές.

Πια άλλαξε ο μεταβολισμός μας και αντικαταστήσαμε τα κουλουράκια πορτοκάλι με παξιμάδια ολική άλεσης. Δεν έχουν την ίδια νοστιμιά μα ξεγελούν για λίγο την πείνα μας. Να ξεγελιόμαστε, αυτό κυρίως γυρεύουμε.

Αλλά τώρα -περισσότερο από ποτέ- αρχίζουμε να το υποψιαζόμαστε: Στο τέλος της ημέρας εκείνο που μένει πίσω μας είναι μια όμορφη ιστορία, σαν και εκείνες που συνήθιζε να αφηγείται ο παππούς.

Κλείνουμε τα μάτια. Ήμαστε και πάλι παιδιά λοιπόν. Στο τζάκι η φωτιά καίει. Η γιαγιά μας διηγείται ένα παραμύθι. Νυστάζει και μπερδεύει τα λόγια της.

«Και μετά;» ρωτάμε με αγωνιά.

«Ε μετά έζησαν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα» απαντά ενώ χασμουριέται.

Και τελικά μεγαλώνοντας καταλαβαίνουμε πως ακόμη και αν η διαδρομή προς το καλύτερο στοιχειώνεται από ένα σωρό δράκους και σκοτεινές μάγισσες εμείς αξίζει να πολεμάμε για το παραμύθι.

Γιατί μέσα από αυτό ζωντανεύουν όσοι πια μας κοιτούν από ψηλά. Είναι δίπλα μας. Έγιναν μνήμες και συντροφιά μας ταξιδεύουν. Μας θυμίζουν τη θάλασσα της παιδικής μας αθωότητας, τότε που δε φοβόμασταν να βραχούμε, που το αδύνατο φάνταζε το πιθανότερο σενάριο. «Δε θα βουτήξεις;» μας ενθαρρύνουν και πάλι οι γνώριμες φωνές τους.

Νοσταλγούμε την χαμένη πατρίδα των παιδικών μας χρόνων αλλά τελικά την κουβαλάμε πάντα μέσα μας. Σε όσες βραδιές τραγουδούμε στη μέση του δρόμου και στις φορές που γελάμε απλώς επειδή ο ήλιος μας έκανε τη χάρη να μας λούσει με τις ακτίνες του.

Η συνταγή της ευτυχίας είναι γνωστή από παλιά άλλωστε, ακόμη και αν τη λησμονήσαμε κάπου στον δρόμο: Να ρωτάμε εκείνους που συμπαθούμε αν θέλουν να παίξουμε. Να μην κλέβουμε. Να ξυπνάμε χαρούμενοι μονάχα επειδή είναι Κυριακή και ο μπαμπάς αγόρασε το κέικ σοκολάτας που τόσο μας αρέσει. Να μαλώνουμε αλλά μετά να το ξεχνάμε και να τα ξαναβρίσκουμε.

Να γνωρίζουμε την έννοια της δημοκρατίας από ένστικτο. Και να τη διεκδικούμε. Να αντιδράμε στην αδικία, ακόμη και αν δεν αφορά εμάς τους ίδιους. Να κλαίμε όταν λυπόμαστε και λίγο μετά να το αφήνουμε πίσω μας και να ξαναμπαίνουμε στο παιχνίδι.

Να διαθέτουμε κριτική σκέψη, να ρωτάμε συνεχώς «γιατί». Όταν μας απαντάνε «επειδή έτσι» να επαναστατούμε. Να φωνάζουμε μάλιστα τόσα δυνατά που περιθώριο δεν θα τους απομένει να μας αγνοήσουν.

Να βλέπουμε τον λεκέ στην μπλούζα μας ως εικαστική παρέμβαση και να τιμούμε το παράλληλο σύμπαν της φαντασίας μας: Να καταφεύγουμε σε αυτό όχι γιατί εθελοτυφλούμε αλλά επειδή επιμένουμε να χρωματίζουμε την καθημερινότητα με τη μαγεία του.

Να μοιραζόμαστε το κολατσιό μας με όσους πεινάνε και να ορκιζόμαστε αιώνια φιλία στα προαύλια της ζωής. Να ονειρευόμαστε. Να είμαστε αυθόρμητοι. Να ανοίγουμε διάπλατα την αγκαλιά μας. Να μη τρέμουμε μήπως πληγωθούμε. Να ρισκάρουμε. Να τρέχουμε για να νιώσουμε το χάδι του ανέμου στο πρόσωπό μας και όχι επειδή πασχίζουμε να φτάσουμε κάπου.

Να λέμε σε αγαπώ. Με την πιο ασήμαντη αφορμή. Για τον πιο χαζό λόγο. Να κοιτάμε γύρω μας σαν να ανακαλύπτουμε κάθε στιγμή έναν μαγικό θησαυρό. Να ακούμε. Ήμασταν πιο σοφοί, προτού τα μάθουμε όλα.

Σε εκείνη τη χαμένη πατρίδα της παιδικής μας αθωότητας κρύβεται η πιο ιερή μας ελπίδα, μια ελπίδα που απαγορεύεται αυστηρά να χάσουμε: Η ελπίδα πως στο τέλος της διαδρομής θα αφήσουμε πίσω τη δική μας ωραία ιστορία. Και όπως συνήθιζε να λέει και ο παππούς: Η ωραία ιστορία περισσότερο από περίτεχνες λέξεις και βαρύγδουπα νοήματα απαιτεί ψυχή.

NICCOLO MACHIAVELLI: Με ποιον τρόπο οι ηγεμόνες πρέπει να κρατούν τον λόγο τους

1. Όλοι καταλαβαίνουν πόσο αξιέπαινο είναι ένας ηγεμόνας να κρατάει τον λόγο που έχει δώσει και να ζει με ακεραιότητα και όχι με πανουργία. Παρ όλα αυτά, βλέπουμε από πρόσφατα παραδείγματα ότι κατάφεραν σπουδαία πράγματα εκείνοι οι ηγεμόνες οι οποίοι έδωσαν λίγη σημασία στη συνέπεια τους και κατάφεραν με την πανουργία τους να γυρίσουν τα μυαλό των ανθρώπων. Και στο τέλος ξεπέρασαν εκείνους που στηρίχτηκαν στη συνέπεια τους.

2. Πρέπει λοιπόν να ξέρετε πως υπάρχουν δύο τρόποι για να πολεμάς: ο ένας είναι με τους νόμους και ο άλλος με τη βία. Ο πρώτος είναι ίδιον του ανθρώπου, ο δεύτερος των ζώων. Όμως, επειδή ο πρώτος τρόπος πολλές φορές δεν επαρκεί, πρέπει να καταφύγεις στο δεύτερο. Έτσι, ο ηγεμόνας πρέπει να ξέρει να χρησιμοποιεί καλά και το ζώο και τον άνθρωπο. Αυτή την αρχή δίδαξαν συγκαλυμμένα στους ηγεμόνες οι αρχαίοι συγγραφείς με τους μύθους, γράφοντας πως ο Αχιλλέας και πολλοί άλλοι αρχαίοι ηγεμόνες ανατράφηκαν από τον Κένταυρο Χείρωνα για να τους διαπαιδαγωγήσει σύμφωνα με τις αρχές του. Το να έχεις για παιδαγωγό ένα πλάσμα που είναι μισό ζώο και μισό άνθρωπος σημαίνει πως ο ηγεμόνας πρέπει να χρησιμοποιεί τόσο τη μία όσο και την άλλη φύση, καθώς η μία δε μπορεί να έχει διάρκεια χωρίς την άλλη.

3. Ένας ηγεμόνας λοιπόν, εφόσον πρέπει να ξέρει να χρησιμοποιεί καλά τη φύση του ζώου, οφείλει να παίρνει ως παράδειγμα την αλεπού και το λιοντάρι, γιατί το λιοντάρι δεν ξέρει να προφυλάγεται από τις παγίδες και η αλεπού δεν μπορεί να προφυλαχτεί από τους λύκους. Πρέπει λοιπόν να είναι κανείς αλεπού για να αναγνωρίζει τις παγίδες και λιοντάρι για να τρομάζει τους λύκους. Εκείνοι που ακολουθούν μόνο την πρακτική του λιονταριού δεν καταλαβαίνουν από πολιτική. Επομένως, ένας συνετός ηγεμόνας δεν μπορεί ούτε πρέπει να τηρεί τον λόγο του, όταν η τήρηση αυτή αποδεικνύεται πως είναι σε βάρος του και όταν έχουν πάψει να υπάρχουν οι αιτίες που τον έκαναν να υποσχεθεί κάτι. Και αν οι άνθρωποι ήταν όλοι καλοί, αυτή η αρχή δεν θα ήταν σωστή. Όμως επειδή είναι κακοί και δεν θα τηρούσαν τον λόγο τους απέναντί σου, δεν πρέπει κι εσύ να τον τηρείς απέναντί τους. Ούτε έλειψαν ποτέ από έναν ηγεμόνα τα νόμιμα αίτια για να δικαιολογήσει αυτή την αθέτηση, Θα μπορούσαμε να δώσουμε άπειρα σύγχρονα σχετικά παραδείγματα και να αποδείξουμε πόσες συνθήκες ειρήνης και πόσες υποσχέσεις αποδείχτηκαν μάταιες και άχρηστες, γιατί οι ηγεμόνες δεν τήρησαν το λόγο που είχαν δώσει. Και όποιος ήξερε να χρησιμοποιεί καλύτερα την τακτική της αλεπούς πέτυχε καλύτερα αποτελέσματα. Είναι όμως απαραίτητο να ξέρει να κρύβει καλά αυτή τη φύση του και να είναι καλός ψεύτης και υποκριτής. Οι άνθρωποι είναι τόσοι αφελείς και υπακούουν τόσο πολύ στην ανάγκη της στιγμής, ώστε εκείνος που τους εξαπατά θα βρίσκει πάντα κάποιον πρόθυμο να εξαπατηθεί.

4. Μεταξύ των πρόσφατων παραδειγμάτων θέλω να παραθέσω ετούτο: ο πάπας Αλέξανδρος ΣΤ’ δεν έκανε ποτέ τίποτ’ άλλο και δεν σκέφτηκε ποτέ τίποτε άλλο παρά πώς να εξαπατά τους άλλους· και πάντα έβρισκε κάποιους που μπορούσε να τους εξαπατήσει. Κανένας ποτέ δεν είχε μεγαλύτερη πειθώ από αυτόν και κανένας ποτέ δεν έδωσε μεγαλύτερες υποσχέσεις, τις οποίες στη συνέχεια δεν τήρησε. Παρ’ όλα αυτά, πάντα οι απάτες του γνώριζαν επιτυχία, γιατί ήξερε καλά αυτή την πλευρά της ανθρώπινης φύσης.

5. Ο ηγεμόνας λοιπόν δεν πρέπει απαραίτητα να έχει πραγματικά όλες τις ικανότητες που ανέφερα, θα τολμήσω όμως να πω ότι πρέπει να δείχνει πως τις έχει. Θα πω και κάτι άλλο: αν τις έχει και τις εφαρμόζει πάντα, είναι βλαβερές· αν όμως φαίνεται πως τις έχει, είναι χρήσιμες. Πρέπει να εμφανίζεται ευσπλαχνικός, νομιμόφρων, ανθρώπινος, ειλικρινής, ευσεβής και πρέπει να είναι. Πάντως, όταν πρέπει να μην είναι, οφείλει να γνωρίζει πώς θα αλλάζει στο αντίθετό τους. Πρέπει να καταλάβουμε πως ένας ηγεμόνας, κυρίως ένας νέος ηγεμόνας, δεν μπορεί να εφαρμόσει όλα αυτό τα πράγματα για τα οποία οι άνθρωποι θεωρούνται καλοί, επειδή συχνά, προκειμένου να διατηρήσει την εξουσία, είναι απαραίτητο να ενεργήσει ενάντια στον λόγο που έχει δώσει, ενάντια στην ευσπλαχνία, ενάντια στην ανθρωπιά, ενάντια στη θρησκεία. Οπότε, χρειάζεται να αλλάζει ανάλογα με το πώς φυσάει ο άνεμος της τύχης και όπως επιβάλλουν οι καταστάσεις. Και όπως είπα προηγουμένως, δεν πρέπει να απομακρύνεται από το καλό, αν μπορεί να το κάνει· πρέπει όμως να ξέρει να χρησιμοποιεί και το κακό, αν τον αναγκάσουν οι συνθήκες.

6. Επομένως, ένας ηγεμόνας πρέπει να προσέχει και να μην ξεστομίζει ποτέ κάτι που να μην περιέχει τις παραπάνω πέντε ιδιότητες· να φαίνεται, ακούγοντας τον και βλέποντας τον, όλος συμπόνια, όλος νομιμοφροσύνη, όλος ειλικρίνεια, όλος ανθρωπιά, όλος θρησκευτική πίστη. Και δεν υπάρχει πιο απαραίτητο πράγμα από το να δείχνεις ότι διαθέτεις αυτή την τελευταία ιδιότητα. Οι άνθρωποι γενικά κρίνουν περισσότερο με βάση όσα βλέπουν παρά με όσα αγγίζουν· όλοι βλέπουν την εξωτερική πλευρά των πραγμάτων, λίγοι όμως καταλαβαίνουν τι υπάρχει από πίσω. Ο καθένας βλέπει πώς φαίνεσαι, λίγοι όμως καταλαβαίνουν ποιος είσαι. Κι αυτοί οι λίγοι δεν τολμούν να αντιταχθούν στη γνώμη των πολλών, οι οποίοι διαθέτουν την εξουσία του κράτους που τους προστατεύει. Οι πράξεις όλων των ανθρώπων, αλλά κυρίως των ηγεμόνων, καθώς δεν υπάρχει ένα δικαστήριο όπου μπορείς να στραφείς, κρίνονται από το αποτέλεσμα. Επομένως, ένας ηγεμόνας οφείλει να φροντίζει αποκλειστικά πώς να νικήσει και πώς να διατηρήσει την εξουσία: τα μέσα θα κριθούν πάντα έντιμα και θα επαινεθούν απ’ όλους, επειδή ο όχλος παρασύρεται μόνο από τα φαινόμενα και όχι από την πραγματικότητα. Και στον κόσμο δεν υπάρχει παρά μόνο όχλος και οι λίγοι δεν έχουν θέση, ενώ οι πολλοί έχουν πού να στηριχτούν. Ένας ηγεμόνας της εποχής μας, τον οποίο δεν είναι καλό να ονομάσω, δεν κηρύσσει ποτέ τίποτ’ άλλο παρά ειρήνη και νομιμοφροσύνη, ενώ είναι φανατικός εχθρός και των δύο. Κι αν εφάρμοζε αυτό τα δύο, θα είχε χάσει πολλές φορές τόσο τη φήμη του όσο και την εξουσία.

ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ, Ο ΗΓΕΜΟΝΑΣ

Πέντε μυστήρια που δεν μπορεί να εξηγήσει το Καθιερωμένο Μοντέλο

1. Διαφορετικοί τύποι των νετρίνων

Τρία από τα σωματίδια του Καθιερωμένου Μοντέλου είναι διαφορετικοί τύποι των νετρίνων. Το Καθιερωμένο Μοντέλο προβλέπει ότι, όπως και τα φωτόνια, τα νετρίνα δεν πρέπει να έχουν μάζα. Ωστόσο, οι επιστήμονες έχουν βρει ότι τα τρία νετρίνα ταλαντεύονται, δηλαδή μετατρέπονται το ένα σε ένα άλλο, καθώς κινούνται. Αυτό το κατόρθωμα είναι εφικτό μόνο και μόνο επειδή τα νετρίνα δεν είναι άμαζα.

«Αν χρησιμοποιήσουμε τις θεωρίες που έχουμε σήμερα, παίρνουμε λάθος απάντηση», λέει ο André de Gouvêa, καθηγητής στο Northwestern University.

Το Μοντέλο έκανε λάθος στα νετρίνα, αλλά παραμένει να δούμε πόσο λάθος είναι. Εξάλλου, η μάζα των νετρίνων είναι αρκετά μικρή. Οφείλεται ότι το Καθιερωμένο Μοντέλο έχει αστοχίες, ή υπάρχουν περισσότερα που δεν γνωρίζουμε για τα νετρίνα; Μερικά πειραματικά αποτελέσματα έχουν δείξει, για παράδειγμα, ότι μπορεί να υπάρχει ένας τέταρτος τύπος νετρίνων που ονομάζεται άγονο νετρίνο που δεν έχουμε ακόμη ανακαλύψει.

2. Τι είναι η σκοτεινή ύλη;

Οι επιστήμονες συνειδητοποίησαν ότι έλειπε κάτι όταν παρατήρησαν ότι οι γαλαξίες περιστρέφονταν πολύ γρηγορότερα από ό, τι έπρεπε, με βάση την βαρυτική έλξη της ορατής ύλης. Στρέφονταν τόσο γρήγορα που έπρεπε να έχουν διαλυθεί. Κάτι όμως που δεν μπορούμε να δούμε, κάποια ουσία το οποίο οι επιστήμονες έχουν ονομάσει «σκοτεινή ύλη», πρέπει να δίνει επιπλέον μάζα στους γαλαξίες και συνεπώς και σοβαρή έλξη στους γαλαξίες αυτούς.

Η σκοτεινή ύλη θεωρείται ότι αποτελεί το 27% του συνολικού περιεχομένου του σύμπαντος. Αλλά δεν περιλαμβάνεται στο Καθιερωμένο Μοντέλο.

Οι επιστήμονες αναζητούν τρόπους να μελετήσουν αυτή η μυστήρια ύλη και να εντοπίσουν τα δομικά της στοιχεία. Αν οι επιστήμονες μπορούσαν να δείξουν ότι η σκοτεινή ύλη αλληλεπιδρά με κάποιο τρόπο με την κανονική ύλη, «θα χρειαζόταν ακόμα ένα νέο μοντέλο, αλλά θα σήμαινε ότι το νέο μοντέλο και το πρότυπο μοντέλο συνδέονται», λέει η Andrea Albert, ερευνήτρια στο Εθνικό Εργαστήριο SLAC, που μελετά τη σκοτεινή ύλη. «Αυτό θα ήταν μια τεράστια αλλαγή.»

3. Γιατί υπάρχει τόση ύλη στο σύμπαν;

Κάθε φορά που δημιουργείται ένα σωματίδιο της ύλης – για παράδειγμα, σε μια σύγκρουση σωματιδίων στον Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων ή στη διάσπαση ενός άλλου σωματιδίου – κανονικά υπάρχει και το αντισωματίδιο του. Όταν συναντώνται σε ίσα ποσά ύλη και αντιύλη, εξαφανίζει η μία την άλλη.

Οι επιστήμονες υποθέτουν ότι όταν το σύμπαν σχηματίστηκε κατά τη Μεγάλη Έκρηξη, η ύλη και η αντιύλη θα έπρεπε να έχουν παραχθεί σε ίσα μέρη. Ωστόσο, με κάποιους μηχανισμούς η ύλη κυριάρχησε της αντιύλης και έτσι το σύμπαν γύρω μας κυριαρχείται από την ύλη.

Το Τυπικό Μοντέλο δεν μπορεί να εξηγήσει την ανισορροπία. Πολλά διαφορετικά πειράματα μελετούν την ύλη και την αντιύλη στην αναζήτηση ενδείξεων γιατί ανατράπηκε η ισορροπία τους.

4. Γιατί επιταχύνεται η διαστολή του σύμπαντος;

Προτού οι επιστήμονες ήταν σε θέση να μετρήσουν την διαστολή του σύμπαντος μας, μάντευσαν ότι είχε ξεκινήσει πολύ γρήγορα τη διαστολή του μετά το Big Bang και στη συνέχεια, με την πάροδο του χρόνου, είχε αρχίσει να επιβραδύνεται. Γι' αυτό ήρθε στην κοινότητα των φυσικών σαν σοκ ότι, όχι μόνο η επέκταση του σύμπαντος δεν επιβραδύνεται – αλλά πράγματι επιταχύνεται.

Οι τελευταίες μετρήσεις από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble και το παρατηρητήριο Gaia της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας δείχνουν ότι οι γαλαξίες απομακρύνονται από μας στα 72 km ανά δευτερόλεπτο ανά 1 megaparsec ή 3.2 εκατομμύρια km . Αυτή η ταχύτητα πολλαπλασιάζεται για κάθε επιπλέον megaparsec σε σχέση με τη θέση μας.

Αυτός ο ρυθμός πιστεύεται ότι προέρχεται από μια ανεξήγητη ιδιότητα του χωροχρόνου που ονομάζεται σκοτεινή ενέργεια, η οποία ωθεί το σύμπαν να διαστέλλεται. Θεωρείται ότι αποτελεί το 68% περίπου της υλο-ενέργειας του σύμπαντος. «Αυτό είναι κάτι πολύ θεμελιώδες που κανείς δεν θα μπορούσε να περιμένει απλά κοιτάζοντας το Τυπικό Μοντέλο», λέει ο de Gouvêa.

5. Υπάρχει σωματίδιο που να συνδέεται με τη δύναμη της βαρύτητας;

Το καθιερωμένο ή τυπικό μοντέλο δεν σχεδιάστηκε για να εξηγήσει τη βαρύτητα. Αυτή η τέταρτη και η ασθενέστερη δύναμη της φύσης δεν φαίνεται να έχει καμία επίδραση στις υποατομικές αλληλεπιδράσεις που εξηγεί το Τυπικό Μοντέλο.

Αλλά οι θεωρητικοί φυσικοί πιστεύουν ότι ένα υποατομικό σωματίδιο που ονομάζεται γκραβιτόνιο (graviton) μπορεί να μεταδώσει τη βαρύτητα με τον ίδιο τρόπο που τα σωματίδια που ονομάζονται φωτόνια μεταφέρουν την ηλεκτρομαγνητική δύναμη.

«Μετά την επιβεβαίωση της ύπαρξης βαρυτικών κυμάτων από το LIGO, ρωτάμε τώρα: Ποιο είναι το μικρότερο δυνατό κύμα βαρύτητας; Αυτό είναι σχεδόν σαν να ρωτούσαμε ποιό είναι το γκραβιτόνιο» λέει ο Alberto Güijosa, καθηγητής στο Ινστιτούτο Πυρηνικών Επιστημών του Μεξικάνικου UNAM.

Αυτά τα πέντε μυστήρια είναι τα μεγάλα ζητήματα της φυσικής στον 21ο αιώνα, λέει ο Ramos. Ωστόσο, υπάρχουν ακόμη πιο θεμελιώδη αινίγματα, λέει:

Ποιά είναι η πηγή της χωροχρονικής γεωμετρίας; Από πού τα σωματίδια παίρνουν το spin τους; Γιατί είναι η ισχυρή δύναμη τόσο ισχυρή και η ασθενής δύναμη είναι τόσο αδύναμη;

Έχουν ακόμα πολλά να μελετηθούν, λέει ο Güijosa. «Ακόμη και αν καταλήξουμε σε μια τελική και τέλεια θεωρία για τα πάντα στα χέρια μας, θα συνεχίσουμε να κάνουμε πειράματα σε διαφορετικές καταστάσεις για να προωθήσουμε τα όριά της».

«Είναι ένα πολύ κλασικό παράδειγμα της επιστημονικής μεθόδου σε δράση» λέει η Andrea Albert. «Με κάθε απάντηση έρχονται περισσότερες ερωτήσεις. τίποτα δεν τελειώνει ποτέ».

ΠΟΛΥΒΙΟΣ: ΠΕΡΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

ΠΟΛΥΒΙΟΣ: 204-122 π.Χ

Β’ 38

Δεν θα μπορούσε να βρει κανείς διοικητικό σύστημα ισότητας λόγου, ελευθερίας και γενικά αληθινής δημοκρατίας και διάθεση ειλικρινέστερη από αυτή που υπάρχει στους Αχαιούς. Αυτό βρήκε μερικούς Πελοποννήσιους πρόθυμα να το επιλέγουν και πολλούς τους κέρδισε με τη δύναμη να πείθει και με τον λόγο. Και μερικούς που τους εξανάγκασε, τους έκανε κι αυτούς, με το πέρασμα του καιρού, από εξαναγκασμένους αρχικά, να το στέρξουν στη συνέχεια. Διότι, χωρίς να χάνει κανένα από τα πλεονεκτήματα που εξαρχής είχε, αλλά δίνοντας τα πάντα με ισότητα σε όσους κάθε φορά έμπαιναν στη συμπολιτεία αυτή, έφτανε γρήγορα στον σκοπό που είχε θέσει χρησιμοποιώντας δύο μέσα πολύ δυνατά: την ισότητα και την ανθρωπιά.

ΣΤ’ 9

Όσο βέβαια ζουν ακόμη μερικοί από αυτούς που έχουν δοκιμάσει την υπεροψία και τη δυναστική εξουσία, ευχαριστημένοι με την κατάσταση που έχουν, δίνουν πολύ μεγάλη αξία στην ισονομία και στην ελευθερία του λόγου· όταν όμως έρθει η νέα γενιά και η δημοκρατία παραδοθεί πάλι στα παιδιά των παιδιών τους, τότε, εξαιτίας της συνήθειας, επειδή πια δεν δίνουν μεγάλη αξία στην ισονομία και στην ελευθερία του λόγου, επιδιώκουν να έχουν περισσότερα πλεονεκτήματα από τους πολλούς. Στην κατάσταση αυτή φτάνουν προπάντων όσοι υπερέχουν από άποψη περιουσιακή.

ΙΑ’ 13

Τα πλήθη που ζουν σε καθεστώς δημοκρατίας έχουν μεγαλύτερη προθυμία στους πολέμους απ’ ό,τι οι πολίτες που ζουν υπό καθεστώς τυραννίας· άλλο τόσο είναι φυσικό, οι μισθοφόροι της μοναρχίας να ξεπερνούν και να ξεχωρίζουν από τους μισθοφόρους της δημοκρατίας. Διότι, όπως στην πρώτη περίπτωση οι μεν πολεμούν για την ελευθερία τους και οι δε για τη δουλεία τους, έτσι και στην περίπτωση των μισθοφόρων, οι πρώτοι πολεμούν για αδιαμφισβήτητο πλεονέκτημα και οι δεύτεροι για ολοφάνερη βλάβη. Πραγματικά, η δημοκρατία, όταν εξοντώσει όσους την επιβουλεύτηκαν, δεν χρησιμοποιεί πια μισθοφόρους για να διατηρήσει την ελευθερία της- η τυραννία όμως, όσο περισσότερα επιθυμεί τόσο περισσότερο έχει ανάγκη από μισθοφόρους. Διότι αφού βλάπτει πολλούς, έχει και πολλούς εχθρούς.

Η ύβρις της Νιόβης και η σκληρή τιμωρία των θεών

Η Νιόβη ήταν κόρη του Τάνταλου, που παντρεύτηκε τον γιο του Δία από την Αντιόπη, Αμφίονα. Κατά μια αρχαιότατη παράδοση, ο Αμφίονας παντρεύτηκε την Ιππομέδουσα, αλλά η επικρατέστερη εκδοχή τον θεωρεί σύζυγο της Νιόβης. Η τραγική της ιστορία αναφέρεται από τον Αχιλλέα στην Ιλιάδα, αλλά τη λεπτομερέστερη αφήγηση του μύθου της Νιόβης συναντούμε στον Οβίδιο.

Τα παιδιά της Νιόβης

Σύμφωνα λοιπόν με τον Οβίδιο, η τραγωδία αρχίζει όταν η κόρη του Τειρεσία, Μαντώ, που γνώριζε να διαβάζει το μέλλον, βγήκε στο δρόμο μια μέρα κι άρχισε να φωνάζει πως πρέπει όλοι να πάνε να προσευχηθούν στον Απόλλωνα και την Άρτεμη και τη μητέρα τους, Λητώ. Και τότε η Νιόβη άρχισε να καυχιέται, θυμίζοντας την ένδοξη καταγωγή της, που ήταν ανώτερη από της Λητούς και πως είχε η Λητώ μόνο δυο παιδιά, δηλαδή “μόνο το ένα έβδομο των παιδιών που κοιλοπόνεσα εγώ: κι έτσι στέκω πολύ ψηλότερα και δεν μπορεί καμιά κακοτυχιά να μου κάνει τίποτα. Επειδή κι αν υποθέσουμε πως χάνω μερικά από τα παιδιά μου, πάλι περισσότερα θα έχω από της Λητώς”.

Η Λητώ οργίστηκε και είπε στον Απόλλωνα και την Άρτεμη να εκδικηθούν γι’ αυτήν την προσβολή. Έτσι, ο Απόλλωνας χτύπησε με τα βέλη του, διαδοχικά, όλους τους γιους της Νιόβης: τον Ισμηνό, τον Σίπυλο, τον Φαίδιμο, τον Τάνταλο, τον Αλφήνορα, τον Δαμασίχθονα και τον Ιλιονέα, που όλοι πέθαναν την ίδια στιγμή εκτός από τον τελευταίο. Όταν το είδε αυτό ο άντρας της Νιόβης, ο Αμφίονας, αυτοκτόνησε. Η δε Νιόβη φώναξε στην εχθρό της: “Χόρτασε απ’ τον πόνο μου, σκληρή Λητώ. Από τα δάκρυά μου. Κι ας χαρεί η αμείλικτη καρδιά σου. Εγώ πεθαίνω επτά φορές. Τι θρίαμβος! Πρέπει να χαίρεσαι για τη νίκη σου! Μα ποια νίκη! Μέσα στη δυστυχία μου, είμαι πλουσιότερη από σένα σε παιδιά. Ύστερα από τόσους θανάτους ακόμη σε νικώ!”.

Τότε εμφανίστηκε η Άρτεμις, που άρχισε να σκοτώνει τις κόρες της Νιόβης μία-μία. “Η πρώτη προσπάθησε να βγάλει τη σαΐτα από το σώμα της, αλλά έπεσε πάνω σ’ έναν από τους αδερφούς της, αγκαλιάζοντάς τον. Μια άλλη, ενώ τη μητέρα της παρηγορούσε, χάνει άξαφνα τη φωνή της, τα μέλη της λύγισαν, σαν να τη χτύπησε αόρατο χέρι κι έκλεισε το στόμα της, καθώς άφησε την τελευταία της πνοή. Μια τρίτη έπεσε νεκρή τη στιγμή που προσπαθούσε, μάταια, να κρυφτεί. Και κρύβεται άλλη, άλλη τρέμει από τον φόβο της. Αλλά πέθαναν απ’ τις εφτά οι έξι. Κι έμεινε μία. Η Νιόβη τρέχει προς το μέρος της, τη σκεπάζει και θερμοπαρακαλεί: “Άσε μου τουλάχιστον τη μια από τις τόσες κόρες μου, τη μικρότερη, τη μόνη που μου μένει ακόμα.” Όμως, ενώ ικέτευε, ξεψύχησε κι η τελευταία της κόρη. Οι συμφορές την σκλήρυναν, την πέτρωσαν. Τίποτα πια μέσα της δεν ζούσε. Η γλώσσα της ξεράθηκε, στις φλέβες της δεν κυλούσε αίμα και τα μέλη της να κινηθούν πια δεν μπορούνε. Πέτρωσαν και τα σωθικά της. Αλλά έκλαιγε, τα δάκρυά της ασταμάτητα κυλούσαν… Κι άξαφνα, ένας ανεμοστρόβιλος τη σήκωσε και την πήγε στην πατρίδα της, όπου τα δάκρυά της τρέχουν ασταμάτητα και βρέχουν το μαρμαρένιο κορμί της”.

Αναφέρουμε ακόμα από τους μύθους που αφορούν τη Νιόβη, εκείνο που λέει πως η βαριόμοιρη μάνα, μετά από τον θάνατο των παιδιών της, έπεσε σε βαριά κατάθλιψη, απόλυτη, δεν έβγαζε μιλιά από το στόμα: γι’ αυτό και την παρομοίασαν με πέτρα. Και λέγανε μάλιστα πως, όταν κάποιος έστησε πάνω στον τάφο των παιδιών της ένα πέτρινο άγαλμα της Νιόβης, μόλις το είδαν οι διαβάτες νόμιζαν πως είναι η ίδια η Νιόβη πετρωμένη.

Εξάλλου, προσπαθήσανε να λύσουν το πρόβλημα και το θαύμα της των δακρύων που κυλούσαν, δεχόμενοι πως ένας γλύπτης είχε σίγουρα λαξέψει το άγαλμά της στο βράχο του βουνού του Σίπυλου κι έπειτα διοχέτευσε εκεί το νερό μιας γειτονικής πηγής, έτσι που να σταλάζει απ’ τα μάτια του αγάλματος το νερό σαν δάκρυα.

ΣΤΩΪΚΟΙ ΚΑΙ ΣΤΩΪΚΙΣΜΟΣ: ΠΡΟΣΩΠΑ - ΖΗΝΩΝ Ο ΚΙΤΙΕΥΣ

Ιδρυτής της «Στοάς» υπήρξε ο Ζήνων ο Κιτιεύς (363 ή 333/322 - 264 ή 262/261, ή Ζήνων ο Πρεσβύτερος) υιός του Δυμέως ή Μνασίου, γεννημένος στο Κίτιον της Κύπρου, (επάνω στο ενδεχόμενο να ήταν φοινικικής καταγωγής έχει γίνει μεγάλη συζήτηση από κύκλους που ενδιαφέρονται πολύ να αποδυναμώσουν τον Στωϊκισμό, θα πρέπει πάντως να ενθυμούμεθα πάντοτε ότι ο αρκετά έγκυρος, A. A. Long είναι κατηγορηματικός στο ότι «δεν υπάρχει τίποτε στον Στωϊκισμό που να επιβάλλει την υπόθεση για σημιτικές επιδράσεις», βλ. «Η Ελληνιστική Φιλοσοφία», σελ. 186, Αθήναι 1987, ΜΙΕΤ), όπου σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο (7, 31) πρωτοήλθε από πολύ νεαρή ηλικία σε επαφή με τη Σωκρατική Φιλοσοφία, και γύρω στο 340 ή 312 (21-22 ετών δηλαδή, αναλόγως της χρονολογίας γεννήσεώς του) εταξίδευσε ως έμπορος, όπου μετά από ναυάγιο κατέληξε στην Αθήνα, στην οποία και παρέμεινε για όλη την υπόλοιπη ζωή του. Εσπούδασε πρώτα δίπλα στον κυνικό Κράτητα τον Θηβαίο (από τον οποίο εδιδάχθη την λιτότητα του βίου ως προϋπόθεση της ανθρωπίνης Ελευθερίας), άκουσε όμως και τους μεγαρικούς Στίλπωνα και Διόδωρο Κρόνο (από τους οποίους εδιδάχθη την διαλεκτική μέθοδο), καθώς και τους ακαδημικούς Ξενοκράτη και Πολέμονα (Διογένης Λαέρτιος 7, 2) στους οποίους εμαθήτευσε επί 20 έτη (10 στον κάθε ένα τους) και εδιδάχθη Μαθηματικά και Φυσική.

Από το 313 ή 300 περίπου κατ’άλλους (αναλόγως της χρονολογίας γεννήσεώς του), ο Ζήνων άρχισε να διδάσκει ο ίδιος, όπως προανεφέρθη, με έναν εκφραστικό, σαρκαστικό και επιδεικτικό λόγο, στην «Ποικίλη Στοά» της αθηναϊκής Αγοράς, περίφημη για τις τοιχογραφίες της, από την οποία και έλαβε το όνομά της η Σχολή («στωϊκοί», αν και αρχικώς ελέγοντο και «ζηνωνιανοί»). Για την σπουδαιότητα και την αξία του Ζήνωνος, του πρώτου από τους Έλληνες φιλοσόφους ο οποίος ετόλμησε να καθορίσει όχι απλώς τον σκοπό και τον προορισμό του ανθρωπίνου όντος (το «ομολογουμένως ζήν»), αλλά συγχρόνως και την μέθοδο και τον τρόπο διά των οποίων θα επιτυγχάνετο αυτό, απόδειξη υπήρξε τόσο ο υψηλός αριθμός των μαθητών του, όσο και το μεγάλο κύρος του στον Ελληνικό Κόσμο (λ.χ. Αντίγονος Γονατάς της Μακεδονίας). Από ένα ψήφισμα χαραγμένο σε πέτρα προς τιμήν του, μαθαίνουμε ότι είχε κυρίως νεαρούς οπαδούς, στους οποίους έδιδε με τον ίδιο τον τρόπο ζωής του το άριστο παράδειγμα της Αρετής.

Όταν απέθανε ο φιλόσοφος, υπέργηρος σύμφωνα με την πρώτη χρονολογία γεννήσεώς του, σε ηλικία 98 ετών, γύρω στο 264 ή 262 (επί Αθηναίου άρχοντος Αρρενίδου), και τον διεδέχθη ο μαθητής του Κλεάνθης, η Αθήνα τον ετίμησε με δημόσια ταφή στον Κεραμεικό και απονομή χρυσού στεφάνου, καθώς και με τιμητικά ανάγλυφα στην Ακαδημία και το Λύκειο. Ο Διογένης Λαέρτιος (7, 28) μαρτυρεί ότι ο θάνατός του επήλθε ως αποτέλεσμα ενός μικροατυχήματος κατά την επιστροφή στην οικία του μετά από την καθημερινή του παράδοση στην Ποικίλη Στοά, το οποίο ο υπέργηρος φιλόσοφος ερμήνευσε ως σήμα των Θεών, ότι είχε έλθει δηλαδή η ώρα να αναχωρήσει από την παρούσα ζωή: άρχισε να κτυπά το χώμα απαγγέλλοντας τον στίχο «έρχομαι, έρχομαι, γιατί με φωνάζεις;» («έρχομαι, τι μ’ αύεις;») από ένα ποίημα του Τιμοθέου που δεν έχει διασωθεί («Νιόβη») και αυτοκτόνησε κρατώντας την αναπνοή του («..και παραχρήμα ετελεύτησεν αποπνίξας εαυτόν», άλλες πηγές κάνουν ωστόσο λόγο για εκούσια έκτοτε αποχή του από κάθε τροφή) . Ο Αντίπατρος ο Σιδώνιος, του αφιέρωσε δε το ακόλουθο επίγραμμα: «Εδώ κείται ο Ζήνων, ο προσφιλής του Κιτίου, ο οποίος στον Όλυμπο ανήλθε, όχι βάζοντας την Όσσα επάνω στο Πήλιον, ούτε πράττοντας του Ηρακλέους τους άθλους, αλλά απλώς με την ανακάλυψη τής προς τα άστρα ατραπού, που μόνον η σοφία χαράσσει».

Κατάλογος των έργων του Ζήνωνος μάς παραδίδεται από τον Διογένη Λαέρτιο: («Λύσεις», «Έλεγχοι», «Περί σημείων», «Περί ορμής», «Περί λέξεων», «Περί του κατά Φύσιν βίου», «Περί παθών», «Διατριβή», «Χρείαι», «Περί του καθήκοντος», «Περί Νόμου», «Περί όψεως», «Περί του Όλου», «Πυθαγορικά», «Περί της Ελληνικής Παιδείας», «Καθολικά», «Διατριβή», «Χρείαι», κ.ά.), από τα έργα του έφθασαν όμως έως εμάς πενιχρά μόνον κομμάτια -οι χριστιανοί φρόντισαν γι' αυτό! Μεταξύ των έργων του, ήσαν και 5 βιβλία «Ομηρικών Προβλημάτων» και μία «Πολιτεία».

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: Ι. ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΛΗ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

2. Ο Αναξίμανδρος και η γέννηση της φιλοσοφίας

2.1. Η γέννηση του κόσμου

Στο επίκεντρο της σκέψης του Αναξίμανδρου είναι η κοσμογονική αναζήτηση. Η διδασκαλία του Θαλή για τον πρωταρχικό ρόλο του νερού θα πρέπει να δημιούργησε ένα πρότυπο το οποίο ακολούθησαν οι άμεσοι επίγονοί του. Ενώ όμως ο Θαλής, όπως είδαμε, διατύπωσε κάποιες νύξεις μόνο για την προτεραιότητα του υγρού στοιχείου, στον Αναξίμανδρο βρίσκουμε μια πλήρως ανεπτυγμένη κοσμολογία, που αρχίζει από τη γέννηση του Κόσμου και φτάνει ως την εμφάνιση των ζωντανών οργανισμών και του ανθρώπου. Ο σημερινός αναγνώστης είναι φυσικό να εντυπωσιάζεται από την πρωτοτυπία και από τα προδρομικά στοιχεία της αναξιμάνδρειας κοσμολογίας, ίσως όμως το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό της να είναι η τάση για πληρότητα. Ο Αναξίμανδρος αισθάνεται την ανάγκη να εξηγήσει κάθε πλευρά του σύμπαντος που μας περιβάλλει, να δώσει μια συστηματική γενεαλογία του φυσικού κόσμου. Στην προσπάθειά του αυτή θα αξιοποιήσει τις προγενέστερες απόψεις αλλά και ένα πλήθος εμπειρικών παρατηρήσεων, τις οποίες θα πρέπει να συνέλεξε μόνος του. Όταν ωστόσο τα εμπειρικά δεδομένα είναι ανεπαρκή (πράγμα απολύτως φυσικό για ένα τόσο πρώιμο στάδιο σκέψης), δεν διστάζει να διατυπώνει τολμηρές θεωρήσεις, καθώς πρώτιστο μέλημά του είναι να φτάσει σε μια συνολική περιγραφή της φυσικής πραγματικότητας.

Ο κόσμος λοιπόν προήλθε, κατά τον Αναξίμανδρο, από ένα πρωταρχικό υλικό, αιώνιο και άφθαρτο, που αποκαλείται «άπειρο». Από το άπειρο αποχωρίστηκαν οι δύο βασικές αντίθετες δυνάμεις, του θερμού και του ψυχρού. Το θερμό πήρε τη μορφή πύρινης σφαίρας, και το ψυχρό τη μορφή νεφελώδους αέρα. Η πύρινη σφαίρα τύλιξε τον νεφελώδη αέρα, και στο εσωτερικό του συμπυκνώθηκε η Γη. Στη συνέχεια η πύρινη σφαίρα εξερράγη, εκτινάχθηκαν δακτύλιοι φωτιάς και αέρα και έτσι σχηματίστηκαν ο Ήλιος, η Σελήνη και τα άστρα. Η ακίνητη Γη καταλαμβάνει το κέντρο του σύμπαντος, που θα πρέπει να το φανταστούμε κλειστό και ίσως σφαιρικό, και γύρω από τη Γη κινούνται οι δακτύλιοι των ουρανίων σωμάτων, με τον Ήλιο να τοποθετείται στην πιο απομακρυσμένη από τη Γη θέση και τα άστρα στην πιο κοντινή. Ένας κοσμικός άνεμος είναι υπεύθυνος για τα κύρια μετεωρολογικά φαινόμενα. Προκαλεί τη βροντή και την αστραπή, την κίνηση των νεφών, ίσως και των άστρων, τη συμπύκνωση των υδρατμών η οποία καταλήγει στη βροχή.

Η αρχική κατάσταση της Γης ήταν υγρή. Ο Ήλιος με τη θερμότητά του προκαλεί τη βαθμιαία αποξήρανση της επιφάνειας της Γης, με τον περιορισμό του υγρού στοιχείου στη θάλασσα, ενώ δημιουργεί και ευνοϊκές συνθήκες για τη γέννηση της ζωής. Η ζωή, κατά τον Αναξίμανδρο, ξεκίνησε από τη θάλασσα. «Τα πρώτα ζώα γεννήθηκαν στο υγρό στοιχείο και είχαν αρχικά αγκαθωτό κέλυφος· καθώς μεγάλωναν, έβγαιναν στην ξηρά, έσπαζε το κέλυφός τους και ζούσαν με έναν διαφορετικό τρόπο» (Αέτιος 5.19.4). Ο άνθρωπος προήλθε από άλλο ζωικό είδος, μάλλον από τα ψάρια, αφού, «καθώς χρειάζεται μακροχρόνια μητρική φροντίδα, θα ήταν αδύνατο να επιβιώσει αν αυτή [η ανθρώπινη] ήταν η αρχική του μορφή» (Ψευδοπλούταρχος, Στρωματείς 2). Έτσι λοιπόν ενηλικιώθηκε μέσα σε ιχθυόμορφα πλάσματα και βγήκε από αυτά όταν πια ήταν ικανός να συντηρήσει τον εαυτό του.

Η συνοπτική αυτή περιγραφή δείχνει πρώτα απ᾽ όλα πόσο μακριά από τη μυθολογική σκέψη είναι η κοσμολογία του Αναξίμανδρου. Ο Αναξίμανδρος σε μεγάλο βαθμό στηρίζεται σε έναν σωστό συνδυασμό εμπειρικής παρατήρησης και λογικού συλλογισμού. Από την παρατήρηση ότι ο άνθρωπος χρειάζεται αισθητά μεγαλύτερη φροντίδα από τα άλλα ζώα για να γίνει ικανός προς επιβίωση, φτάνει στο εύλογο συμπέρασμα ότι ο άνθρωπος προήλθε από άλλο ζωικό είδος. Η επιλογή τώρα της χρονικής προτεραιότητας των ψαριών θα πρέπει να ξεκίνησε από την κοινή διαπίστωση ότι το υγρό στοιχείο ευνοεί την ανάπτυξη της ζωής. Αυτή ωστόσο η γραμμή της σκέψης δεν μπορεί να καλύψει και τομείς της κοσμολογίας όπου δεν είναι δυνατόν να έχει κανείς εμπειρικές παρατηρήσεις. Για παράδειγμα, τι μπορεί να παρατηρήσει κανείς για την υφή και την προέλευση των άστρων; Ίσως είναι εύλογο να αποδώσει κανείς στα άστρα πύρινη φύση, αφού είναι πηγές φωτός και, στην περίπτωση του Ήλιου, θερμότητας. Για τη γέννησή τους όμως και την απόστασή τους από τη Γη, η εμπειρία ελάχιστα μας βοηθά. Εδώ ακριβώς έρχεται η τολμηρή φαντασία του Αναξίμανδρου να καλύψει κάθε κενό. Και καταρχήν στην επιλογή του μυστηριώδους «απείρου».