ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Σφῆκες (526-587)

ΧΟ. νῦν σέ, τὸν ἐκ θἠμετέρου [στρ.]
γυμνασίου λέγειν τι δεῖ
καινόν, ὅπως φανήσει—
ΒΔ.ἐνεγκάτω μοι δεῦρο τὴν κίστην τις ὡς τάχιστα.
530 ΦΙ. ἀτὰρ φανεῖ ποῖός τις ὤν, ἢν ταῦτα παρακελεύῃ;
ΧΟ. μὴ κατὰ τὸν νεανίαν
τόνδε λέγειν. ὁρᾷς γὰρ ὥς
σοι μέγας ἐστὶν ἁγὼν
καὶ περὶ τῶν ἁπάντων,
535 εἴπερ —ὃ μὴ γένοιθ᾽— οὗ-
τός ‹σ᾽› ἐθέλει κρατῆσαι.
ΒΔ. καὶ μὴν ὅσ᾽ ἂν λέξῃ γ᾽ ἁπλῶς μνημόσυνα γράψομαι ᾽γώ.
ΦΙ. τί γάρ, φαθ᾽ ὑμεῖς, ἢν ὁδί με τῷ λόγῳ κρατήσῃ;
540 ΧΟ. οὐκέτι πρεσβυτῶν ὄχλος
χρήσιμός ἐστ᾽ οὐδ᾽ ἀκαρῆ·
σκωπτόμενοι δ᾽ ἂν ‹αὐτίκ᾽› ἐν
ταῖσιν ὁδοῖς ἁπάσαις
θαλλοφόροι καλοίμεθ᾽, ἀντ-
545 ωμοσιῶν κελύφη.
ἀλλ᾽ ὦ περὶ τῆς πάσης μέλλων βασιλείας ἀντιλογήσειν
τῆς ἡμετέρας, νυνὶ θαρρῶν πᾶσαν γλῶτταν βασάνιζε.
ΦΙ. καὶ μὴν εὐθύς γ᾽ ἀπὸ βαλβίδων περὶ τῆς ἀρχῆς ἀποδείξω
τῆς ἡμετέρας ὡς οὐδεμιᾶς ἥττων ἐστὶν βασιλείας.
550 τί γὰρ εὔδαιμον καὶ μακαριστὸν μᾶλλον νῦν ἐστι δικαστοῦ,
ἢ τρυφερώτερον ἢ δεινότερον ζῷον, καὶ ταῦτα γέροντος;
ὃν πρῶτα μὲν ἕρποντ᾽ ἐξ εὐνῆς τηροῦσ᾽ ἐπὶ τοῖσι δρυφάκτοις
ἄνδρες μεγάλοι καὶ τετραπήχεις· κἄπειτ᾽ εὐθὺς προσιόντι
ἐμβάλλει μοι τὴν χεῖρ᾽ ἁπαλὴν τῶν δημοσίων κεκλοφυῖαν·
555 ἱκετεύουσίν θ᾽ ὑποκύπτοντες τὴν φωνὴν οἰκτροχοοῦντες·
«οἴκτιρόν μ᾽, ὦ πάτερ, αἰτοῦμαί σ᾽, εἰ καὐτὸς πώποθ᾽ ὑφείλου
ἀρχὴν ἄρξας ἢ ᾽πὶ στρατιᾶς τοῖς ξυσσίτοις ἀγοράζων·»
ὃς ἔμ᾽ οὐδ᾽ ἂν ζῶντ᾽ ᾔδειν, εἰ μὴ διὰ τὴν προτέραν ἀπόφευξιν.
ΒΔ. τουτὶ περὶ τῶν ἀντιβολούντων ἔστω τὸ μνημόσυνόν μοι.
560 ΦΙ. εἶτ᾽ εἰσελθὼν ἀντιβοληθεὶς καὶ τὴν ὀργὴν ἀπομορχθεὶς
ἔνδον τούτων ὧν ἂν φάσκω πάντων οὐδὲν πεπόηκα,
ἀλλ᾽ ἀκροῶμαι πάσας φωνὰς ἱέντων εἰς ἀπόφευξιν.
φέρ᾽ ἴδω, τί γὰρ οὐκ ἔστιν ἀκοῦσαι θώπευμ᾽ ἐνταῦθα δικαστῇ;
οἱ μέν γ᾽ ἀποκλάονται πενίαν αὑτῶν καὶ προστιθέασιν
565 κακὰ πρὸς τοῖς οὖσιν, ἕως ἀνιῶν ἂν ἰσώσῃ τοῖσιν ἐμοῖσιν·
οἱ δὲ λέγουσιν μύθους ἡμῖν, οἱ δ᾽ Αἰσώπου τι γέλοιον·
οἱ δὲ σκώπτουσ᾽, ἵν᾽ ἐγὼ γελάσω καὶ τὸν θυμὸν καταθῶμαι.
κἂν μὴ τούτοις ἀναπειθώμεσθα, τὰ παιδάρι᾽ εὐθὺς ἀνέλκει
τὰς θηλείας καὶ τοὺς υἱεῖς τῆς χειρός, ἐγὼ δ᾽ ἀκροῶμαι·
570 τὰ δὲ συγκύψαντ᾽ ἀμβληχᾶται· κἄπειθ᾽ ὁ πατὴρ ὑπὲρ αὐτῶν
ὥσπερ θεὸν ἀντιβολεῖ με τρέμων τῆς εὐθύνης ἀπολῦσαι,
«εἰ μὲν χαίρεις ἀρνὸς φωνῇ, παιδὸς φωνὴν ἐλεήσας,»
εἰ δ᾽ αὖ τοῖς χοιριδίοις χαίρω, θυγατρὸς φωνῇ με πιθέσθαι.
χἠμεῖς αὐτῷ τότε τῆς ὀργῆς ὀλίγον τὸν κόλλοπ᾽ ἀνεῖμεν.
575 ἆρ᾽ οὐ μεγάλη τοῦτ᾽ ἔστ᾽ ἀρχὴ καὶ τοῦ πλούτου καταχήνη;
ΒΔ. δεύτερον αὖ σου τουτὶ γράφομαι, τὴν τοῦ πλούτου καταχήνην·
καὶ τἀγαθά μοι μέμνησ᾽ ἅχεις φάσκων τῆς Ἑλλάδος ἄρχειν.
ΦΙ. παίδων τοίνυν δοκιμαζομένων αἰδοῖα πάρεστι θεᾶσθαι.
κἂν Οἴαγρος εἰσέλθῃ φεύγων, οὐκ ἀποφεύγει πρὶν ἂν ἡμῖν
580 ἐκ τῆς Νιόβης εἴπῃ ῥῆσιν τὴν καλλίστην ἀπολέξας.
κἂν αὐλητής γε δίκην νικᾷ, ταύτης ἡμῖν ἐπίχειρα
ἐν φορβειᾷ τοῖσι δικασταῖς ἔξοδον ηὔλησ᾽ ἀπιοῦσιν.
κἂν ἀποθνῄσκων ὁ πατήρ τῳ δῷ καταλείπων παῖδ᾽ ἐπίκληρον,
κλάειν ἡμεῖς μακρὰ τὴν κεφαλὴν εἰπόντες τῇ διαθήκῃ
585 καὶ τῇ κόγχῃ τῇ πάνυ σεμνῶς τοῖς σημείοισιν ἐπούσῃ,
ἔδομεν ταύτην ὅστις ἂν ἡμᾶς ἀντιβολήσας ἀναπείσῃ.
καὶ ταῦτ᾽ ἀνυπεύθυνοι δρῶμεν· τῶν δ᾽ ἄλλων οὐδεμί᾽ ἀρχή.

***
ΧΟΡ., στο Φιλοκλέωνα.
Συναθλητή και φίλε μας,
κάτι καινούριο κοίταξε,
κάτι πρωτότυπο να πεις...
ΒΔΕ., διακόπτοντας το Χορό.
Πένα και καλαμάρι ευθύς γιά φέρτε μου από μέσα.
530 ΦΙΛ. Βρε προσταγές! Θαρρείς μ᾽ αυτά πως θα φανείς σπουδαίος;
ΧΟΡ. κι από το λόγο του νεαρού
να ᾽ναι ο δικός σου αλλιώτικος·
για υπόθεση πολύ τρανή
και σοβαρή θ᾽ αγωνιστείς·
πάει να σε βάλει κάτω αυτός·
κούφια να᾽ ν᾽ η ώρα που τ᾽ ακούει.
ΒΔΕ., παίρνοντας την πένα και το καλαμάρι που του έφερε ένας δούλος.
Θέλω σημείωση να κρατώ για κείνα που θα λέει.
ΦΙΛ., στο Χορό.
Και τί θα γίνει λέτε εσείς, αν τούτος με νικήσει;
540 ΧΟΡ. Αχ τότε οι γέροι οι δύστυχοι,
να ξέρεις, θα εξευτελιστούν·
κορόιδα θα μας έχουνε
στους δρόμους και στα τρίστρατα·
και θα μας λεν ξεκούτηδες
και κούτες για δικόγραφα.
ΚΟΡ. Μπρος! Τη γλώσσα σου τρόχισε, φίλε, καλά,
κι η ψυχή σου ας γεμίσει με θάρρος·
στον αντίλογο αυτόν για συνήγορος πας
της δικής μας εσύ βασιλείας.
ΦΙΛ. Απ᾽ του λόγου μου ευθύς το ξεκίνημα εγώ
καθαρά θα το δείξω πως ότι
απ᾽ του κόσμου καμιά βασιλεία πιο μικρή
η εξουσία των ενόρκων δεν είναι.
550 Πιο καλότυχο πλάσμα και πιο ζηλευτό
δεν υπάρχει σε τούτο τον κόσμο
απ᾽ το γέρο προπάντων τον ένορκο. Τί
καλοπέραση! Κι όλοι τον τρέμουν!
Σαν ξυπνώ την αυγή και πηγαίνω γραμμή
να δικάσω, στα κάγκελ᾽ απέξω
με προσμένουν κάτι άντρες σπουδαίοι και τρανοί·
σα σιμώσω και πάω να περάσω,
μες στο χέρι μου νιώθω ένα χέρι απαλό,
που έχει κάμει βουτιά στο δημόσιο·
με κεφάλια σκυφτά, με ικεσίες· μια φωνή
που έχει πάρει κλαψιάρικο τόνο:
«Σε ικετεύω, σπλαχνίσου με, αν κάτι κι εσύ,
πατερούλη μου, σούφρωσες, όταν
ή σε θέση διορίστηκες ή στο στρατό
σιτιστή σε είχαν βάλει του λόχου.»
Από δίκη αν δεν είχε γλιτώσει και πριν,
ούτε θα ᾽ξερε καν πως υπάρχω.
ΒΔΕ. Ας σημειώσω λοιπόν πρώτα πρώτα γι᾽ αυτούς
που θρηνούν και γυρεύουνε χάρη.
560 ΦΙΛ. Αφού τέτοιες λοιπόν ικεσίες το θυμό
από πάνω μου λίγο σφουγγίξουν,
μπαίνω μέσα· κι αμέσως ξεχνώ, κι απ᾽ αυτά
που τους έταξα ούτ᾽ ένα δεν κάνω·
στήνω μόνο τ᾽ αφτί κι όλο ακούω όσα λεν
την αθώωση ζητώντας οι δόλιοι.
Τί φωνές, πόσοι τόνοι, τί χάδια στ᾽ αφτιά
των ενόρκων και τί κολακείες!
Άλλοι κλαίνε τη φτώχεια τους· λεν τα δεινά
πὄχουν τωόντι, προσθέτουνε κι άλλα
κι αραδιάζουνε πίκρα στην πίκρα, ώσπου πια
τις δικές μου να φτάσουν στο ζύγι·
άλλοι μύθους σ᾽ εμάς ιστορούν, μερικοί
απ᾽ τον Αίσωπο κάτι θυμούνται·
άλλοι λένε ξυπνάδες κι αστεία, με σκοπό
να γελάσω, να σβήσει η οργή μου.
Των ενόρκων η γνώμη αν αλλάξει μ᾽ αυτά,
πάει καλά· μα αν κρατάει ο θυμός μας,
τα παιδιά τους μας φέρνουνε, κόρες και γιους,
απ᾽ το χέρι· κι εγώ πια τ᾽ ακούω·
570 με σκυμμένα κεφάλια βελάζουν αυτά·
κι ο πατέρας τους, στ᾽ όνομα εκείνων,
σα θεό με ικετεύει και τρέμοντας «αχ,
δώσ᾽ μου» λέει «την αθώωση» και κλαίει·
των αρνιών η φωνούλα αν σ᾽ αρέσει, να, ακούς
του αγοριού τη φωνή και σπλαχνίσου·
γουρουνόπουλα αν πάλι ν᾽ ακούς προτιμάς,
στη λαλιά της κορούλας μου πείσου».
Κι εμείς τότε για κείνον της άγριας οργής
το στριφτάρι λασκάρουμε λίγο.
Πώς; Μεγάλη εξουσία δεν τα λες όλ᾽ αυτά,
περιγέλιο δεν είναι του πλούτου;
ΒΔΕ. Περιγέλιο του πλούτου λοιπόν· πάει καλά·
το σημειώνω για δεύτερο τούτο·
την Ελλάδα όπως είπες ορίζεις· λοιπόν
θύμισέ μου απ᾽ αυτό τί κερδίζεις.
ΦΙΛ. Απ᾽ τον έλεγχο οι νέοι σαν περνούν, τότ᾽ εμείς
ένα θέαμα χαιρόμαστε ωραίο.
Είναι υπόδικος ένας θεατρίνος; Αυτός
δε γλιτώνει κι αθώωση δεν παίρνει,
580 αν της Νιόβης το πιο όμορφο μέρος για μας
δε διαλέξει και δεν το απαγγείλει.
Ένας πάλι αν κερδίσει τη δίκη αυλητής,
αμοιβή στους ενόρκους θα δώσει:
σα σκολαίνουν αυτοί και στο σπίτι τους παν,
απαλή μελωδία θα τους παίξει.
Αν πεθαίνοντας ένας ορίσει σε ποιόν
θα δοθεί η πλούσια κόρη κι η προίκα,
στη διαθήκη του λέμε «δεν πας στο καλό;»
το ίδιο λέμε στην κέρινη βούλα
που ᾽χει βάλει από πάνω και επίσημα —πώς!—
με κοχύλι την έχει σκεπάσει,
και τη νύφη τη δίνουμε σ᾽ όποιον θα ᾽ρθει
με γλυκόλογα ωραία να μας πείσει.
Και δεν έχουμε λόγο να δώσουμ᾽ εμείς
για όλ᾽ αυτά· μόνοι εμείς μες στο κράτος.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΛΑΜΙΑ

ΛΑΜΙΑ

(τέρας, πηγή)

 

Με το όνομα Λάμια σώζονται τρεις ή τέσσερις μυθολογικές μορφές. Η μία είναι κόρη του Ποσειδώνα που από τον Δία απέκτησε μια από τις Σίβυλλες, τη Λιβυκή. Με το όνομα Λάμια προσφωνούνταν και το τέρας Γελώ. Αυτή ή αυτές που εμπλέκονται σε ιστορίες μεταμόρφωσης δεν είναι σαφές αν είναι δύο διαφορετικές ή το ίδιο πρόσωπο σε δύο επεισόδια. Εξάλλου, το όνομα σώζεται και στον πληθυντικό αριθμό· λάμιες ήταν θηλυκά πνεύματα που κολλούσαν στους νέους και ρουφούσαν το αίμα τους.

 

1. Η Λάμια, κόρη του Βήλου και της Λιβύης, είχε την ατυχία να την ερωτευτεί ο Δίας, κάτι που φυσικά προκάλεσε την οργή της Ήρας, όχι βέβαια προς τον άνδρα της αλλά στην ερωμένη του και τα παιδιά τους. Κάθε φορά που η Λάμια έφερνε στον κόσμο ένα παιδί, η Ήρα το εξολόθρευε. Από απελπισία η άτυχη κοπέλα κρύφτηκε σε μια σπηλιά· η απόγνωσή της τη μεταμόρφωσε σε τέρας ζηλόφθονο για τις ευτυχισμένες μανάδες και τα παιδιά τους που τα άρπαζε και τα καταβρόχθιζε. Δεν ήταν όμως αυτό αρκετό για την Ήρα που της στέρησε τελείως τον ύπνο, κάτι που είχε συνέπειες και στους ανθρώπους, καθώς μερόνυχτα περιπλανιόταν, παραμόνευε και κατασπάραζε. Ο Δίας λυπήθηκε την παλιά ερωμένη για την αϋπνία της και της έδωσε τη δυνατότητα να βγάζει τα μάτια της και να τα ξαναβάζει όποτε ήθελε. Και αυτή, όταν ήταν να κοιμηθεί, τα ακουμπούσε σε ένα δοχείο δίπλα της και κοιμόταν βαθιά, ειδικά μετά από μια γερή οινοποσία. Τότε μόνο οι άνθρωποι ήταν ασφαλείς. Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο που οι γυναίκες αναφέρονταν συχνά σε αυτή τη γυναίκα σαν φόβητρο για τα παιδιά.

 

2. Η δεύτερη Λάμια, ή το δεύτερο επεισόδιο της πρώτης, ζει στο όρος Κίρφη (ἡ Κίρφις ἐκ τοῦ νοτίου μέρους, ὄρος ἀπότομον, νάπην ἀπολιπὸν μεταξύ, δι´ ἧς Πλεῖστος διαρρεῖ ποταμός. ὑποπέπτωκε δὲ τῇ ὁ Κίρφει πόλις ἀρχαία Κίρρα (Στράβων 9.3)) στους πρόποδες του Παρνασσού προς τον νότο, πλάι στην Κρίσα, σε μια τεράστια σπηλιά. Αυτή η Λάμια -λέγεται αλλιώς και Σύβαρη- άρπαζε στους αγρούς κοπάδια και ανθρώπους. Χρησμός του θεού απέτρεψε τη μετεγκατάσταση των κατοίκων των Δελφών, κάτι που θα προκαλούσε την ερήμωση και του μαντείου, με την προϋπόθεση ότι θα προσέφεραν ως θύμα στο τέρας ένα νέο. Ο κλήρος έπεσε στον όμορφο και χαρισματικό Αλκυονέα, μοναχογιό του Δίομου και της Μεγάνειρας. Οι ιερείς τον ετοίμασαν για τη θυσία σαν ιερό σφάγιο, τον στεφάνωσαν και με πομπή τον οδηγούσαν μέχρι την είσοδο του σπηλαίου. Στον δρόμο τους συνάντησε ένας ευγενής από τη γενιά του ποταμού Αξιού, ο Ευρύβατος, γιος του Εύφημου, τον οποίο πληροφόρησαν για την αιτία της πομπής. Ο Ευρύβατος ζήτησε τότε να αντικαταστήσει τον Αλκυονέα, γιατί τον ερωτεύτηκε αλλά δεν μπορούσε να τον ελευθερώσει με τη βία. Οι ιερείς δέχτηκαν, έβγαλαν τα στεφάνια από το κεφάλι του Αλκυονέα, τα φόρεσαν στον Ευρύβατο και τον οδήγησαν στη σπηλιά, όπου και τον εγκατέλειψαν. Με τόλμη μπήκε στο άντρο, άρπαξε τη Λάμια, την έβγαλε στο φως και της τσάκισε το κεφάλι σε ένα βράχο. Το τέρας εξαφανίστηκε και στη θέση του αναπήδησε πηγή που την ονόμασαν Σύβαρη. Αυτό το όνομα έδωσαν στην πόλη που ίδρυσαν αργότερα οι Λοκροί στην Ιταλία.

Οι πεποιθήσεις μας εμπόδιο στην εξέλιξή μας

Όλα στη ζωή μας διαμορφώνονται και πλάθονται απ’ τις σκέψεις μας. Η σκέψη μας οδηγεί να πάρουμε αποφάσεις, μας δείχνει πώς να πορευτούμε, η σκέψη μας κάνει να ‘μαστε σίγουροι, προσεκτικοί, αφελείς. Η στάση κι η συμπεριφορά μας ελέγχονται απ’ τις σκέψεις μας. «Αν ακούσεις κάτι που ταιριάζει με τις ιδέες σου πρόσεξε μήπως είναι λάθος. Κι αν ακούσεις κάτι που δεν ταιριάζει με τις ιδέες σου πρόσεξε μήπως είναι σωστό.» Το κατακάθι που μένει απ’ τη θύελλα των σκέψεων είναι οι πεποιθήσεις.

Οι πεποιθήσεις μας είναι η ρίζα του δέντρου της ζωής μας. Εμείς τις ποτίζουμε, εμείς τις κλαδεύουμε κι αυτές, με τη σειρά τους, μας ελέγχουν και μας ορίζουν. Τι είναι σωστό και τι λάθος; Τι θέλουμε και τι όχι; Είναι απόρροια των σκέψεών μας κι οι σκέψεις μας είναι γέννημα θρέμμα των πεποιθήσεών μας. Οι περισσότερες λειτουργούν ως πρίσμα για τη ματιά μας στον κόσμο. Το κοινωνικό περιβάλλον είναι αυτό που διανθίζει τις πεποιθήσεις μας. Ίσως κι ως κληρονομιά κάποιες φορές περνάνε από χέρι σε χέρι σκέψεις και πεποιθήσεις. Στερεότυπα και παγιωμένες συμπεριφορές κάνουν κύκλους από γενιά σε γενιά.

Οι περισσότερες πεποιθήσεις μας ελέγχουν, γιατί περιορίζουν τους ορίζοντές μας και δε μας αφήνουν να προσαρμοζόμαστε στις όποιες αλλαγές. Γεγονός που οδηγεί σε συμπεριφορές περιοριστικές κι αγχωτικές. Για παράδειγμα, όταν ένας άνθρωπος έχει μάθει μέσα απ’ την οικογένειά του πως όλοι όσοι χωρίζουν βρίσκονται σε κοινωνική περιθωριοποίηση κι είναι κατακριτέα ενέργεια το διαζύγιο, τότε το άτομο αυτό τι σκέψεις κάνει και τι βαθύτερες ιδέες έχει παγιώσει; Πως δεν έχει περιθώρια αλλαγής απ’ τη στιγμή που παντρεύεται. Αν κάτι πάει στραβά στον γάμο του, ο χωρισμός δεν είναι επιλογή. Θα πρέπει να συμβιβαστεί, στην καλύτερη περίπτωση, ή να ετοιμαστεί για τον προσωπικό του αφανισμό, μιας και βάσει του οικογενειακού σεναρίου, το τέλμα του είναι προκαθορισμένο.

Έτσι, λοιπόν, οι πεποιθήσεις στηρίζουν το οικοδόμημα της καθημερινότητάς μας. Με αφετηρία αυτές πορευόμαστε για το σωστό ή το λάθος. Τελικά, όμως, μήπως αυτές οι πεποιθήσεις απαγορεύουν την εξέλιξή μας; Πώς μπορούμε να εξελιχτούμε όταν οι πεποιθήσεις εμποδίζουν την ελεύθερη σκέψη και την επιλογή; Το «θέλω» γίνεται «πρέπει», και κάθε διάθεση για προσαρμογή και δημιουργία βρίσκει εμπόδιο. Είναι σημαντικό να λειτουργούμε με αρχές αλλά όχι με τη στενή έννοια του όρου. Η ευελιξία που χαρίζει το δικαίωμα της επιλογής της σκέψης είναι αγαθό και θείο δώρο.

Πόσες φορές δεν έχουμε νιώσει ενοχές και δυσκολία στην πορεία της ζωής μας, σε διάφορους σταθμούς. Καλούμαστε να πάρουμε αποφάσεις για διάφορα θέματα. Τα συναισθήματά μας υπερισχύουν ενίοτε των σκέψεών μας και κάπου εκεί έρχεται η ρήξη κι οι ενοχές κάνουν την εμφάνισή τους. Σωματοποίηση του άγχους κι έντονο στρες. Όλα αυτά γιατί οι πεποιθήσεις είναι αντίθετες απ’ το συναίσθημα. Οι σκέψεις ορίζουν, αλλά όταν δεν καθορίζουν τότε υπάρχει εσωτερική ταραχή.

Στη σύγχρονη κοινωνία σχεδόν όλα περνάνε από το πρίσμα των κοινωνικών επιστημών και τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη του. Είναι απόλυτα συνειδητοποιημένο ότι αν δεν είμαστε εκ των έσω καλά, αυτό έχει αρνητικό αποτέλεσμα που καθρεφτίζεται και προς τα έξω. Για να ‘χουμε ισορροπία θα πρέπει να ‘χουμε εσωτερική ειρήνη. Επομένως είναι επιτακτική ανάγκη να προσαρμοστούν οι ισχυρές πεποιθήσεις μας με το περιβάλλον που ζούμε και τις αλλαγές που έχουν συμβεί.

Μονόδρομος η προσωπική ενδυνάμωση κι η καθημερινή σφυρηλάτηση του εσωτερικού κόσμου μας. Να απαγκιστρωθούμε από πεποιθήσεις που δε βοηθούν στην εξέλιξή μας και μας κρατάνε πίσω.

Paul Watzlawick: Φτιάξε τη δυστυχία σου μόνος σου

Στην εφημερίδα, το ωροσκόπιό σας σάς προειδοποιεί (μαζί με άλλα τριακόσια εκατομμύρια πρόσωπα που γεννήθηκαν κάτω από τον ίδιο αστερισμό), για την πιθανότητα ενός ατυχήματος.

Και πράγματι, γλιστράτε και χτυπάτε. Ήταν να το περιμένετε! Σε τελευταία ανάλυση, η αστρολογία δεν λέει μπούρδες...

Αλλά είναι όντως έτσι; Παίρνετε όρκο ότι θα πέφτατε ακόμα κι αν δεν είχατε διαβάσει αυτή την πρόβλεψη; Ή αν δεν πιστεύατε καθόλου στην αστρολογία;

Δυστυχώς, δεν είναι δυνατόν να απαντήσουμε σ’ αυτή την ερώτηση εκ των υστέρων.

Ο φιλόσοφος Καρλ Πόππερ έχει αναπτύξει την ενδιαφέρουσα ιδέα ότι – για να απλοποιήσουμε λιγάκι- οι ενέργειες του Οιδίποδα για να αποφύγει την πραγματοποίηση της φρικτής προφητείας, είναι αυτές ακριβώς που οδήγησαν στην μοιραία επιβεβαίωση του χρησμού. Βλέπουμε εδώ μια άλλη δυνατή εφαρμογή της συμπεριφοράς αποφυγής: κάτω από κάποιες συνθήκες, μπορεί να οδηγήσει εκεί ακριβώς απ’ όπου είχε σκοπό να ξεφύγει.

Ποιες είναι αυτές οι συνθήκες;

Πρώτον, χρειάζεται μία πρόβλεψη, με την πλατιά έννοια του όρου, δηλαδή: αναμονή, ανησυχία και πίστη ή έστω υποψία ότι τα γεγονότα θα ακολουθήσουν μία συγκεκριμένη ροή. Δεν έχει καμία σημασία αν αυτή η προσμονή θα δημιουργηθεί μέσα μας από πεποιθήσεις που μας μεταδόθηκαν από άλλους, ή εάν θα είναι προϊόν αυθυποβολής.

Δεύτερον, η προσμονή αυτή δεν πρέπει να αντιμετωπιστεί σαν μία απλή πιθανότητα, αλλά σαν μία έγκυρη αναγγελία ενός σίγουρου γεγονότος που απαιτεί μια άμεση συμπεριφορά αποφυγής.

Τρίτον, αυτή η τελευταία υπόθεση θα είναι τόσο πιο προφανής όσο θα την συμμερίζεται ο πολύς κόσμος και θα είναι τόσο πιο πιστευτή όσο περισσότερο θα είναι σε αρμονία με την κοινή λογική, τους κοινωνικούς κανόνες και τις εμπειρίες του παρελθόντος. Π.χ., αρκεί να εδραιώσουμε μέσα μας την πεποίθηση – άσχετα αν είναι δικαιολογημένη ή παράλογη – ότι οι άνθρωποι γύρω μας κουτσομπολεύουν και μας κοροϊδεύουν πίσω απ’ την πλάτη μας.

Με βάση αυτά τα.. «γεγονότα» η κοινή λογική θα μας επιβάλλει να δυσπιστούμε πλέον με τους ανθρώπους.

Και, εφ’ όσον καμουφλάρουν τις ενέργειές τους κάτω από ένα λεπτό πέπλο, θα λάβουμε τα μέτρα μας και θα τους παρατηρούμε προσεκτικά, δίνοντας «σημασία στη λεπτομέρεια».

Με τέτοιες αφετηρίες, είναι μόνο ζήτημα χρόνου να τους τσακώσουμε μια μέρα να ψιθυρίζουν, να πνίγουν μικρά γελάκια, να κλείνουν το μάτι ο ένας στον άλλο και να κουνούν συνωμοτικά τα κεφάλια τους.

Η προφητεία θα έχει πραγματοποιηθεί και θα μπορούμε να φωνάζουμε θριαμβευτικά όσο και πικρά: «Το ήξερα εγώ»!

Η επιτυχία είναι εγγυημένη, στο βαθμό που καταφέρνουμε να αγνοούμε τελείως τη δικιά μας συμβολή στην εξέλιξη της κατάστασης αυτής.

Όταν αυτό το παιχνίδι των διαπροσωπικών σχέσεων συνεχιστεί για αρκετό καιρό θα είναι πια αδύνατο (κι άλλωστε χωρίς σημασία), να εντοπίσουμε ποιος το ξεκίνησε: ήταν άραγε η καχύποπτη συμπεριφορά μας, (που έφτανε στα όρια της γελοιότητας), που «τσίγκλισε» τους γύρω μας, ή μήπως ήταν η συμπεριφορά τους που ξύπνησε τις υποψίες μας;

Αυτές οι προβλέψεις που πραγματοποιούνται, διαθέτουν μια αληθινά μαγική δύναμη για να δημιουργούν μια «πραγματικότητα» και, γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικές για τον σκοπό μας.

Έχουν επίλεκτη θέση στο οπλοστάσιο όλων αυτών που κυνηγούν τη δυστυχία, είτε σε καθαρά ατομικό επίπεδο, είτε σε κοινωνικό – συνολικό.

Η ιστορία δείχνει, για παράδειγμα, πως όταν οι εθνικές ή κοινωνικές μειοψηφίες δεν μπορούν, στα πλαίσια μίας απαγορευτικής κοινωνίας, να ασχοληθούν με «νόμιμες» δραστηριότητες (γεωργία, βιοτεχνία, κλπ) επειδή η πλειοψηφία τους θεωρεί πολίτες β’ κατηγορίας, τεμπέληδες, πλεονέκτες, και, προ πάντων, «διαφορετικούς», θα προσαρμοστούν και θα εξασφαλίσουν την επιβίωσή τους δουλεύοντας σαν ρακοσυλλέκτες, τοκογλύφοι, λαθρέμποροι, κλπ.

Μ’ αυτές τις δραστηριότητες, γίνονται τα αποβράσματα της «καλής κοινωνίας», που φυσικά, έχει όλα τα δίκαια όταν τους κρατάει στο περιθώριο!

Όσο περισσότερα απαγορευτικά σήματα βάλει στους δρόμους η τροχαία, τόσες παραβάσεις θα γίνουν κι αυτό θα δικαιολογήσει τη λήψη περισσότερων ακόμα απαγορευτικών μέτρων, αφού οι οδηγοί είναι τόσο κακοί.

Όσο θα αυξάνουν οι φόροι για να καλύψουν την φοροδιαφυγή (είτε αυτή είναι αληθινή είτε φανταστική), τόσοι περισσότεροι τίμιοι πολίτες θα γίνονται φοροφυγάδες. Κάθε πρόβλεψη για μελλοντική έλλειψη (σωστή ή όχι) ενός καταναλωτικού αγαθού, παρασύρει τις νοικοκυρές να αγοράσουν τόσα αποθέματα, ώστε στο τέλος να δημιουργηθεί όντως η έλλειψη που είχε προαναγγελθεί. Η πρόβλεψη κάθε γεγονότος έχει ένα τελικό αποτέλεσμα: αυτό ακριβώς που είχε προβλεφθεί.

Απαραίτητη προϋπόθεση είναι, όπως έχουμε τονίσει επανειλημμένα, να πεισθούμε ή ν’ αφήσουμε να μας πείσουν για ένα αναπόφευκτο μελλοντικό γεγονός και να θεωρήσουμε ότι η πραγματοποίησή του είναι ανεξάρτητη από τη θέλησή μας. (Γι’ αυτό, ίσως, οι πνευματιστικές συγκεντρώσεις με μέντιουμ αποτυγχάνουν όταν παρευρίσκεται ένας άπιστος.)

Σαν νέοι Οιδίποδες, μπορούμε να πετύχουμε με σιγουριά το αποτέλεσμα που θέλαμε να αποφύγουμε.

 

Paul Watzlawick, Φτιάξε τη δυστυχία σου μόνος σου

Δεν παίζεις μόνο εσύ. Υπάρχουν κι άλλοι

Κάθε άνθρωπος, κάθε μέρα, συναντά εκδηλώσεις ενός ιδιότυπου εγωκεντρισμού. Στο πλαίσιο μιας ανθρώπινης σχέσης, κάποιος να φέρεται δίχως να λογαριάζει τον άλλον. Να παραβλέπει την πρωταρχική πραγματικότητα, που είναι ότι, στην ανθρώπινη σχέση, δεν παίζεις μόνο εσύ.

Υπάρχουν κι άλλοι!

Πώς προκύπτει αυτό; Τι μπορώ να κάνω γι’ αυτό; Πώς πλάθεται έντεχνη ανθρώπινη σχέση;

Αποκαλύπτοντας το προφανές

Περιέργως, μάλλον είναι καιρός κι ανάγκη να μιλήσουμε κάπως για μια πρωταρχική πτυχή της ανθρώπινης κατάστασης: Για την ανθρώπινη σχέση.

Δηλαδή για εμπειρίες και πράγματα που είναι τόσο διάχυτα και που φαίνονται τόσο αυτονόητα, ώστε συχνά ξεχνάμε ακόμη και να σκεφτούμε θέματα προφανή ως προς την ανθρώπινη σχέση: Ως προς το ότι υπάρχει, ως προς το πώς υπάρχει και ως προς το τι θέλει για να υπάρχει, να καλλιεργηθεί και ν’ ανθίσει.

Όταν όλα μοιάζουν να κυλούν κανονικά, κατά τρόπο αναμενόμενο, σπάνια θα στρέψεις την προσοχή σου σε πρωταρχικά δεδομένα, όπως το σώμα σου, το ότι σκέφτεσαι και βλέπεις, το ότι κινείσαι κάνοντας διάφορα... και το ότι περιβάλλεσαι από άλλους ανθρώπους.

Η προσοχή και η διερώτηση γι’ αυτά αρχίζουν όταν κάτι σκοντάφτει, πάει στραβά, ξαφνιάζει: Όταν για παράδειγμα, το σώμα πονά, η σκέψη γεμίζει ιδέες παράξενες, το βλέμμα περιεργάζεται κάτι απροσδόκητο...Και οι άνθρωποι γύρω σου φέρονται με τρόπο που δεν ταιριάζει με το τι περιμένεις απ’ αυτούς, σε ξαφνιάζει, σε φέρνει σε δύσκολη ίσως θέση.

Τότε αναρωτιέσαι, μα τι τρέχει, γιατί αυτός αυτό κι εκείνη εκείνο κι ο άλλος το παρ' άλλο αφού...

Ουδέν κακόν αμιγές καλού, ωστόσο.

Πρώτα, το κακό: Όπως κάθε εποχή, έτσι και η εποχή που ζούμε έχει τη δική της χαρακτηριστική παθολογία των ανθρώπινων καταστάσεων. Θα τη λέγαμε καταναλωτικός ναρκισσισμός.

Ο καταναλωτισμός είναι η ιστορικά προσδιορισμένη νοοτροπία και κουλτούρα που κυβερνά (δουλώνει μάλλον) τον τρόπο ζωής στη σημερινή δυτική κοινωνία. Και ο ναρκισσισμός (ως εγωπάθεια, εγωκεντρισμός, λατρεία του Εγώ) είναι το είδος ανθρώπινης λειτουργίας που ταιριάζει άριστα, τροφοδοτεί και τροφοδοτείται από το καταναλωτικό υπόδειγμα βίου.

Με χειροπιαστά αποτελέσματα, λίγο ή πολύ δυσάρεστα, ενίοτε ανυπόφορα, που τα ζει και τα συναντά ο καθένας μέσα του και γύρω του:

Δυσκολία των ερώτων, που όλο και συχνότερα βιώνονται σαν άγονοι, ασταθείς, μετέωροι, μέχρι και με τρόπο που δεν αξίζει να ελπίζεις ή να προσπαθείς γι’ αυτούς.

Άπιαστο της αγάπης, που όλο και συχνότερα φαίνεται απρόσιτη, επισφαλής, ανέστια, δίχως χώρο και τόπο σ’ έναν κόσμο χρήσιμο ή ευχάριστο, όχι όμως αγαπητό.

Δεσποτεία των αψύχων, που θέτει σα μέτρο του ονείρου τη συσσώρευση πραγμάτων και πληροφοριών.

Και κρίση των ανθρώπινων σχέσεων, όπου μοιάζει να βασιλεύει η αποξένωση, η ματαιοδοξία, ο ανταγωνισμός (συχνά, για έπαθλα κενά και μάταια).

Με συνέπεια, κατά κανόνα ο βίος να μη ρέει φυσικά, αυθόρμητα, στρωτά, χωρίς δυσανάλογο κόπο γι’ αμφίβολα αποτελέσματα. Να ζούμε χωρίς την αβίαστη παρουσία, διαθεσιμότητα, ζεστασιά και υποστήριξη, που θα περίμενε κανείς από μια αληθινή ανθρώπινη συμβίωση.

Αυτές οι κοινές εμπειρίες είναι, λοιπόν, το κακό που όλοι συναντάμε πια τριγύρω μας.

Υπάρχει εδώ κάτι καλό; Και τι;

Ναι, υπάρχει. Και συνίσταται στο ότι δεν είναι πλέον δυνατόν, σε τέτοιες περιστάσεις, να παραβλέπουμε την κακοδαιμονία της ανθρώπινης συμβίωσης στον σημερινό δυτικό κόσμο. Δεν είναι δυνατόν να προσπερνάμε σαν να μην τρέχει τίποτα την ερήμωση του ανθρώπινου τοπίου γύρω μας. Να μη μας πονάει (αυτή είναι η λέξη που ταιριάζει) η ένδεια και το έλλειμμα της ανθρώπινης σχέσης, να μη μας αναγκάζει να σκεφτούμε το ρήμαγμα της κοινωνίας, με τη βαριά κι αυθεντική έννοια του όρου «κοινωνία».

Που σημαίνει ακριβώς ανθρώπινη σχέση, επαφή, δούναι και λαβείν ανθρώπινης ποιότητας, συγκρότηση πεδίων κι αγαθών κοινών, δόσιμο και μοίρασμα, συν-ύπαρξη και συμ-βίωση με ανθρώπους –ακόμη κι αν συγκρούεσαι μαζί τους.

Δηλαδή, να υπάρχει και τόπος και τρόπος να ζεις από κοινού, χωρίς να χάνεις τον εαυτό σου, όσα μόνο η κοινότητα βίου μπορεί να προσφέρει στη συγκρότηση μιας αυθεντικά προσωπικής ζωής και ύπαρξης.

Κι επειδή μπορεί και ν’ ακούγονται λίγο εξεζητημένες αυτές οι λέξεις, ας πούμε το ίδιο πιο απλά:

Πως γίνεται και τόσες φορές απορούμε που οι άλλοι δεν βρίσκονται εκεί που περιμέναμε, δεν συμπεριφέρονται όπως υποθέταμε, δεν είναι τελικά ό,τι εμείς είχαμε φανταστεί πως είναι;

Πως γίνεται και τόσες φορές απορούν οι άλλοι για τον τρόπο που φέρεσαι εσύ, στο λένε ή δε στο λένε, μένουν κοντά σου «αν και...» ή απομακρύνονται, με περισσότερο ή λιγότερο θορυβώδη τρόπο;

Παρακινώντας σε να σκεφτείς κι εσύ τι πάσχει στον τρόπο σου, τι κάνεις λάθος, και να κοιτάξεις να διορθώσεις ό,τι στράβωσε κι ό,τι δεν λειτουργεί;

Αυτό λοιπόν θα συζητήσουμε εδώ:

Πως γίνεται και η συνάντηση με τον άλλον άνθρωπο αστοχεί ή παραμένει άγονη;

Πως γίνεται και μια ανθρώπινη σχέση μπλοκάρει, φτωχαίνει, ατροφεί και σβήνει;

Πως γίνεται και δυο άνθρωποι (ή και περισσότεροι) έρχονται κοντά, αλλά η επαφή τους δεν φέρνει καλό;

Και μάλιστα, πως γίνεται και η σχέση τους, αντί για καλό, φέρνει κακό;

Γιατί, αντί εμπιστοσύνη κι ευχαρίστηση, άφημα και υποστήριξη, συναντάμε και βιώνουμε δυσπιστία, αμφιβολία, ένταση, δυσαρέσκεια, αγωνία, τσίτα, φόβο, απόσταση κι εγκατάλειψη (και λίγα μάλλον λέω);

Πως γίνεται κι ενώ η ελπίδα ήταν πως η καλή συνάντηση θα φέρει συντροφιά, κοινές χαρές και κοινές προσπάθειες, ένα κοινό παιχνίδι προς αμοιβαίο όφελος... πως γίνεται κι αντί γι’ αυτά έρχεται κούραση, αίσθηση ματαιότητας, πολύς κόπος για το τίποτα, κάτι άνοστο ή κενό, και τελικά χανόμαστε σε πνιγηρή μοναξιά ― χώρια ή μαζί, δεν έχει πια σημασία...

Πως η αληθινή λαχτάρα να είσαι με τον άλλον εκτοπίζεται ή πνίγεται από την αίσθηση ότι είσαι μαζί του μόνο επειδή τον χρειάζεσαι ― “I need you”, που λένε και σε κάποια παγκόσμια γλώσσα, εκεί που θα ταίριαζε να πουν «Σ’ αγαπώ», «Σε θέλω», «Σ’ επιθύμησα», «Σε λαχτάρησα»...

Πως η αυθεντικότητα δεν έχει τόπο να σταθεί και η ζωή στην ανθρώπινη σχέση καταντά παράσταση ―καμιά φορά, μάλιστα, χρήση-χρησιμοποίηση του άλλου, ακόμη και του εαυτού σου, «για τις ανάγκες της παράστασης»;

Η κακοδαιμονία της ανθρώπινης σχέσης στη σύγχρονη κοινωνία, λοιπόν, έχει τουλάχιστον αυτό το καλό: Δεν επιτρέπει πια να παραβλέπουμε το προφανές. Επειδή το παραβλεπόμενο –ογκόλιθος– μας συνθλίβει. Μας βγάζει πια τα μάτια. Και μας αναγκάζει, έστω και θολά, έστω κι αν είμαστε ανέτοιμοι, έστω κι αν δε θέλουμε, να δούμε ότι εδώ κάτι δεν πάει καθόλου καλά.

Ν’ αντιληφθούμε ότι το τίμημα της παράβλεψης είναι μοιραίο: Εσωτερική κενότητα και ανισορροπία, φρενήρης παράσταση για το τίποτα, παχυδερμοσύνη, μοναξιά κι ερημιά, που με τίποτα δεν τ’ αντιρροπούν γυαλιστερά στολίδια, αστραφτερά κοπάδια, οι μάσκες και τα δήθεν, το λίφτινγκ και του νου και της μορφής, ουσίες χημικές ή νοερές που τάχα ναρκώνουν το άλγος, οι κούφιες κουβέντες του είδους «να περνάω καλά» και τα παρόμοια.

Να συνειδητοποιήσουμε ότι, έτσι όπως είναι κι έτσι όπως πάει, κάτι στη ζωή μας νοσεί πολύ περισσότερο απ’ όσο φανταζόμαστε. Και ν’ αναλογιστούμε αν και πως μπορούμε να πιάσουμε αυτόν τον ταύρο από τα κέρατα.

Έτσι λοιπόν, το κακό που διατρέχει τη σημερινή εμπειρία του βίου οδηγεί βιαίως στην αποκάλυψη του προφανούς.

Αποκαλύπτει ότι στην άγρια προσπάθεια να κερδίσουμε θέσεις και πράγματα, ακρωτηριάζουμε ή και χάνουμε τη ζωή και τους ανθρώπους.

Επισημαίνει ότι κάτι πάει πολύ στραβά και πλήττει όχι μόνο την ανθρώπινη σχέση, αλλά και την ίδια την ικανότητά μας ν’ αντιλαμβανόμαστε το πλήγμα, τη ζημιά και την κατάσταση.

Φανερώνει ότι έχουν πληγεί και τα πράγματα και οι εμπειρίες. Ότι και οι άνθρωποι και η πληροφορία και η ερμηνεία και η αντιμετώπιση της αντιξοότητας, όλα έχουν πληγεί –ας ελπίσουμε, όχι ανεπανόρθωτα.

Αν στο τέλος της σχέσης, κάνεις αυτά που έκανες στην αρχή της σχέσης, πολύ απλά δεν πρόκειται να υπάρξει τέλος

Κι όμως, ο έρωτας μπορεί να κρατήσει για πάντα

Ιστορίες και παραμύθια θα σκέφτεσαι. Τρεις, έξι μήνες, «ένα χρόνο το περισσότερο», ή μήπως όχι; Τα μεγαλύτερα κλειδιά είναι εδώ.

Ο έρωτας είναι η ενέργεια που κρατάει τα πάντα σε αρμονία αν το καλοσκεφτείς. Είναι ο μαγνητισμός που κρατάει από τους πλανήτες και τ’ αστέρια σε ισορροπημένη έλξη με τις βαρυτικές συνισταμένες, μέχρι το κάθε σου κύτταρο που δημιούργησε κατά ερωτικό σύνολο όργανα και ιστούς κι όλα μαζί γύρω από τα αρμονικά σύνορα του φυσικού σου σώματος. Ακόμα και στη Θεογονία βλέπουμε τον Έρωτα ως ένα από τα πρώτα στοιχεία της Δημιουργίας, που θέτει σε κίνηση όλα τα υπόλοιπα.

Είναι αυτή η δύναμη που φέρνει τα άτομα τόσο κοντά, αλλά μέχρι το σημείο που να μην αφομοιωθεί το ένα από το άλλο και χάσει την ταυτότητά του. Κάποιες χημικές ενώσεις μπορεί να είναι εκρηκτικές και ασταθείς, κάποιες αρμονικές που να δίνουν επιπλέον ιδιότητες στα μέρη που τις αποτελούν, κι άλλες ανάλογα με τον χρόνο και τις συνθήκες περνούν από αυτά ή και ενδιάμεσα στάδια μέχρι να σταθεροποιηθούν, ή διαλυθούν.

Ο έρωτας είναι μαγνητισμός, κι αυτό που είναι σημαντικό σ’ αυτή την τόσο ισχυρή κατάσταση ύπαρξης, είναι μέσα από την “τρέλα” που τον συνοδεύει, να μπορέσουμε να διακρίνουμε πέρα από τη σωματική χημεία, με τι έχουμε μαγνητιστεί. Ποιά κομμάτια μας, με ποια του άλλου ανθρώπου.

Αν καταφέρουμε να αξιοποιήσουμε και τη λογική μέσα σε αυτόν το τυφώνα ενέργειας, και συνολικά ο νους με την καρδιά δώσουν το πράσινο φως, τότε έχουμε στα χέρια μας ένα από τα μεγαλύτερα δώρα που μπορεί να μας φτάσει ξεχωριστά αλλά και σαν ζευγάρι, σε απίστευτα επίπεδα.

Όπως λέει κι ο Τόνι Ρόμπινς, «αν στο τέλος της σχέσης, κάνεις αυτά που έκανες στην αρχή της σχέσης, πολύ απλά δεν πρόκειται να υπάρξει τέλος». Με την προϋπόθεση ότι συνειδησιακά οι δύο άνθρωποι είναι σε κοντινό επίπεδο, ή, υπάρχει διάθεση κι από τις δύο μεριές να γεφυρώσουν το πιθανό χάσμα σε μία υγιή συνάντηση, τότε η σχέση έχει τις δυνατότητες ενός έρωτα που εκτός από τη μετουσίωσή του σε αγάπη, μπορεί να τους συντροφέψει για πάντα.

Η ενέργεια αυτή ουσιαστικά σε κάνει υπεράνθρωπο. Χρειάζεσαι λιγότερο φαγητό, λιγότερο ύπνο, αποδίδεις παντού καλύτερα, νιώθεις νεότερος, η δημιουργία, η όρεξη και η ζωή αναβλύζουν από μέσα σου σαν ηφαίστειο. Μπορεί συνήθως να έρχεται κεραυνοβόλα, αλλά φεύγει κι εξίσου ξαφνικά, όταν δεν την εκτιμούν και ξεχνούν να την φροντίζουν, παίρνοντάς την για δεδομένη.

Μερικά από τα σημαντικότερα ευρήματα από έρευνες και εμπειρίες, δημιουργούν μια συνταγή που αν την ακολουθήσετε μαζί, η ενέργεια του έρωτα θα παραμείνει, τόσο μέσα όσο και μεταξύ σας, αναλλοίωτη:

Εκτίμηση και σεβασμός

Εκτίμα το κάθε τι, τόσο στην ενέργεια αυτή, όσο και στον άνθρωπό σου. Εξέφρασε την ευγνωμοσύνη σου σε κάθε ευκαιρία. Και επέτρεψε στον σεβασμό σου να ακτινοβολήσει για εκείνον τόσο στον ίδιο, όσο και στους τριγύρω σας.
Υπενθύμιση

Θύμιζε στον εαυτό σου τα θετικά του ανθρώπου που έχεις επιλέξει να είναι δίπλα σου και γιατί τον θαυμάζεις. Μοιράσου τα μαζί του κάθε τόσο, αλλά και βοήθησέ τον να τα θυμάται και να τα διατηρεί ακόμα και τις φορές που ίσως να αφήνεται. Όχι για να μη σε χάσει ή μειωθεί ο θαυμασμός σου, αλλά γιατί θα είναι πάντα εκεί και γιατί θέλεις πάντα το καλύτερο για εκείνον.

Αποδοχή και Εξέλιξη

Είμαι μαζί σου για αυτό που είσαι, αλλά και γι’ αυτό που μπορείς να γίνεις. Εξελιχθείτε μαζί, αποδεχτείτε με αγάπη τις σκοτεινές σας μεριές, κι ό,τι δεν είναι ωφέλιμο, εξελίξτε το. Το σε αποδέχομαι όπως είσαι, αν κάτι που κάνεις δε σε ωφελεί ή δε μας ωφελεί σε βάθος χρόνου, το να το βελτιώσεις δε σημαίνει ότι δεν σε θέλω για αυτό που είσαι, αλλά ότι θέλω να φτάσεις στην καλύτερη εκδοχή του εαυτού σου, πιστεύω σε σένα, και θα είμαι δίπλα σου σε όλη τη διαδρομή.

Είναι καθαρά θέμα οπτικής. Αλλάζοντας είτε μέσω βελτίωσης είτε μέσω δεξιοτήτων γνώσεων και επι-γνώσεων, θα έχετε συνέχεια νέους λόγους να τροφοδοτούν τον έρωτα, όπως ακριβώς η εξέλιξη στη ζωή και τη φύση.

Παρατήρησε και εστίασε

Ταξίδεψε σε καθετί που είναι ξεχωριστό, κάθε λακκάκι στο πρόσωπο, κάθε φλέβα που κυλάει σαν ποτάμι στα χέρι του αγαπημένου σου, κάθε μυρωδιά, κάθε θερμοκρασία, κάθε υφή. Όπως στις αρχές που περπατούσατε χέρι χέρι και νιώθατε σαν να είχατε επιστρέψει στην εποχή των θρανίων, νιώθοντας την ζεστασιά και την ενέργεια από το άγγιγμά σας τόσο μοναδικά. Όσο εστιάζεις σε αυτό, ενισχύεται. Αν το πάρεις σαν δεδομένο, κάποια στιγμή θα είναι απλά σα να κρατάς μια σακούλα από σούπερ μάρκετ κι η μαγεία θα έχει φύγει. Μπορείς να την κρατήσεις, δίνοντάς της παρόν, αξία και προσοχή κάθε στιγμή.

Ο Έρωτας είναι (και) στις λεπτομέρειες

Το κάθε δέντρο είναι εξίσου σημαντικό με το δάσος. Μικρές λεπτομέρειες είναι εξίσου σημαντικές με μεγάλα πράγματα και λόγια. Ένα χαλίκι στο παπούτσι σου αν δε το βγάλεις μπορεί να σου δημιουργήσει πληγή και να χάσεις μια ολόκληρη πορεία. Από τη μία λοιπόν, χρειάζεται σοφία να διαλέγεις ποια πράγματα ίσως δεν είναι τόσο σημαντικά, και από την άλλη ποια δε πρέπει να πέφτουν κάτω και να μαζεύονται κάτω απ’ το χαλί.

Γιόρτασε

Κάθε γιορτή, γενέθλια, επέτειο, αλλά και στιγμή. Βρες λόγους για να γιορτάσετε κάτι, ή απλά μια μέρα γιορτάστε για αυτό που ζείτε και για το ότι έχετε ο ένας τον άλλον.

Μη το διαφημίζεις

Ναι, ο βήχας κι ο έρωτας δεν κρύβονται. Όμως μιας και κάτι τόσο δυνατό είναι σπάνιο, κρατήστε το μεγαλύτερο κομμάτι για εσάς, μιας και αφορά εσάς και μόνο. Πρώτον για τη λεγόμενη αρνητική ενέργεια από φθόνο, και δεύτερον για να μην προκαλείτε με την υπέρμετρη χαρά σας στενάχωρα συναισθήματα σε ανθρώπους που το επιθυμούν πολύ αλλά δεν το ζουν.

Μικρά πράγματα

Από υποκοριστικά, μέχρι φωτογραφίες, στίχους από τραγούδια και παιχνιδίσματα σε μηνύματα, ραβασάκια – σημειωματάκια κρυμμένα στην τσάντα, στο μαξιλάρι ή πάνω στον καθρέφτη γραμμένα στη δική σας μοναδική γλώσσα επικοινωνίας σε ανύποπτους χρόνους, όχι σαν ρουτίνα αλλά σαν εκπλήξεις υπενθύμισης και ενδιαφέροντος.

Άκου

Ρώτα με αληθινό ενδιαφέρον οτιδήποτε απασχολεί τον άνθρωπό σου, αντί να περιμένεις απλά να μοιραστείς τα δικά σου, ή άκουσε ό,τι έχει ανάγκη να μοιραστεί. Όπως ακριβώς στις αρχές που κάνατε εκείνες τις ατελείωτες συζητήσεις και διψούσες να μάθεις τα πάντα.

Ζύγισε

Κάποια πράγματα καλώς ή κακώς δεν μπορούν να συνυπάρχουν. Δες την ιεραρχία στη ζωή σου, και σκέψου τελικά τι είναι σημαντικό πλέον για το τώρα, αλλά και το αύριο. Αυτό θα σε βοηθήσει στις επιλογές σου και τις πιθανές μικρές ή μεγάλες εσωτερικές σου συγκρούσεις.

Προστάτευσε

“Και μη εισενέγκης ημάς εις πειρασμόν” λέει στην προσευχή όπως είχε επισημάνει κάποτε ο Ramez Houch. Μη βάζεις σε πειρασμούς ούτε εσένα, ούτε τον άνθρωπό σου. Τα τεστ ήταν για το σχολείο. Κρατήστε αποθέματα γιατί έτσι κι αλλιώς η ζωή είναι γεμάτη από αυτά.

Ρόλοι

Ο βασικός ρόλος σου ασφαλώς θα είναι σύντροφος και εραστής, όμως ταυτόχρονα μπορείτε να παίρνετε πολλαπλούς ρόλους ανάλογα την περίσταση και ανάγκη, όπως του φίλου, του γονέα, του δασκάλου, του μαθητή, του κολλητού.

Ευχαριστώ και Συγνώμη

Δύο από τις πιο ισχυρές λέξεις μέσα στην κάθε σχέση. Ευχαρίστησε σε κάθε ευκαιρία. Αλλά και μη φοβάσαι να ζητήσεις συγνώμη, ακόμα κι αν δεν είναι απαραίτητα κάποιο δικό σου σφάλμα. Η ουσία πίσω από το συγνώμη δεν είναι πάντα ότι έκανες κάτι λάθος, αλλά το ενδιαφέρον και η αγάπη που μεταφέρει ένα “συγνώμη που νιώθεις έτσι, δεν είναι κάτι που ήθελα, τι μπορώ να κάνω για να νιώσεις καλύτερα”. Όταν ματώνει ο άνθρωπός σου, δεν είναι ώρα να κρίνεις αν ματώνει καλώς ή όχι, αλλά είναι ώρα να προσφέρεις αγάπη και φροντίδα.

Αγάπη και φόβος

Αυτές οι δύο δυνάμεις δύσκολα συνυπάρχουν. Εστίασε στην αγάπη, κι αν υπάρχουν φόβοι, μέσω αυτής, μοιραστείτε τους και φωτίστε τους αγκαλιασμένοι μέχρι να γίνουν τόσο μικροί, που να αποφασίσουν οι ίδιοι πως δεν έχουν πια θέση μέσα αλλά κι ανάμεσά σας.

Όρια, μέτρο και φίλοι

Είναι σημαντικό να υπάρχουν όρια και μέτρο, τόσο στο μεταξύ σας όσο και στο ανάμεσα στον κάθε ένα και σε νέους ανθρώπους που ενδεχομένως γνωρίζετε. Όταν δύο φυτά περιπλέκονται εντελώς το ένα με το άλλο, με τα φύλλα τους στερούνται και τα δύο το πολύτιμο φως για να τραφούν, με αποτέλεσμα σταδιακά να νοσήσουν.

Είναι σημαντικό να περνάτε κάποιο χρόνο χωριστά, και ο καθένας για τον εαυτό του αλλά και με άλλους ανθρώπους όπως καλούς φίλους. Είναι κάτι που ανανεώνει και τους εαυτούς σας αλλά και τη σχέση με εξωτερικά νέα και δεδομένα. Η έντονη και βαθιά σχέση είναι μεν ένα κλειστό κύκλωμα, ειδικά αν μακροπρόθεσμα υπάρχει μια κατεύθυνση οικογένειας, όμως με τα κατάλληλα όρια, με σεβασμό και μέτρο δεν θα κορεστεί όταν τροφοδοτείται και από εξωτερικά ερεθίσματα και εμπειρίες. Οι αληθινοί φίλοι γνωρίζουν ότι πάντα προηγείται μια ερωτική σχέση ζωής, κι είναι πάντα εκεί όταν δεν λειτουργούν εγωϊκά και με συμφέρον. Ταυτόχρονα, γνωρίζουν πως στην ανάγκη θα είσαι εκεί, είτε μόνος είτε με το ταίρι σου, και ασφαλώς οφείλεις να είσαι.

Χρόνος και Ροή

Η κάθε σχέση έχει τους μοναδικούς, δικούς της χρόνους και τη δική της ροή. Δεν υπάρχει το νωρίς ή το αργά. Όμως, χρειάζεται ένα συγχρονισμός στην ανάγκη του καθενός. Όσο μπορείς, παρατήρησε πότε πρέπει έστω λίγο να κρατηθείς, ή να τρέξεις, μιας κι η απόλυτη συναισθηματική ταύτιση είναι ιδιαίτερα σπάνια. Άλλα φυτά θέλουν πολύ νερό, άλλα λιγότερο για να μη πνιγούν. Το βασικό δεν είναι να αφήνεσαι στη ροή της για να την αφήσεις να σε πάει εκεί που θέλει, ούτε να τρέχεις μόνος σου ούτε να την κόβεις. Το μόνο πρέπει, είναι ότι η σχέση πρέπει να χτίζεται κι από τους δύο.

Κι άλλες εκπλήξεις

Φρόντισε πέρα από μία όμορφη βασική καθημερινότητα που εκ των πραγμάτων δημιουργείται, να ρίχνεις συστατικά έκπληξης! Εισιτήρια για σινεμά, ταξίδια, εκδρομές, μικρά δωράκια, ένα δείπνο, οτιδήποτε μπορεί να χρωματίσει απροσδόκητα μια ρουτίνα.

Συναισθηματική ασφάλεια

Είναι ένα από τα μεγαλύτερα στοιχεία που μπορείς να προσφέρεις στον άνθρωπό σου και στη σχέση σας. Ακόμα και όταν τα πράγματα δυσκολεύουν, σε μία δυσμενή συγκυρία ή τσακωμό, πρέπει να θυμάστε να κοιτάτε προς την ίδια κατεύθυνση. Κι αυτή δεν είναι άλλη από την αγάπη, την κατανόηση, το να έρχεστε στη θέση του άλλου, να μιλάτε ευγενικά, να ρωτάτε με ενδιαφέρον τι ήταν αυτό που ενόχλησε το ταίρι σας, να φροντίζετε ο ένας τον άλλον.

Όποιος ανεβάζει τόνους, είναι επειδή κάτι φοβήθηκε ή κάτι τον πλήγωσε κι έφυγε από το κέντρο του. Σε αυτό το σημείο, αν αμυνθείς σαν αντίδραση, θα τον απομακρύνεις κι άλλο από εσένα και την ισορροπία που έχει χάσει από αδυναμία. Κι αυτό δεν ωφελεί ούτε εσένα ούτε την σχέση. Αν πας κοντά του, δείς αυτή την αλήθεια και τον αγκαλιάσεις με την θέλησή σου για κατανόηση και επούλωση, θα διαπιστώσεις το μεγαλείο αυτού του κλειδιού.

Το εγώ και το εμείς

Φρόντισε τον εαυτό σου, μην αφεθείς και τον παραμελήσεις. Αλλά ταυτόχρονα να θυμάσαι πως το εγώ γίνεται εμείς σαν μια μονάδα, η οποία όμως εξακολουθεί και αποτελείται από δύο μονάδες που οφείλουν να παραμείνουν δυνατές. Και όντας μαζί, γίνονται ακόμα δυνατότερες. Όσο για τα προσωπικά σας, προφανώς αφορούν εσάς και μόνο.

Εναλλαγές και χαλάρωση

Η ποικιλία είναι εξίσου σημαντική, είτε από δραστηριότητες, από καθημερινότητα αλλά και από συζητήσεις που θα είναι πότε επιφανειακές πότε βαθύτερες. Αφέσου, υπάρχουν και οι στιγμές που δεν θα κάνετε κάτι ιδιαίτερο, που ίσως θέλετε να μη κάνετε και απολύτως τίποτα. Στιγμές που μόνο θα απολαμβάνετε τη σιωπή. Ακόμα και η ένταση χρειάζεται χαλάρωση, ώστε σαν κύμα να έρθει ξανά.

Από το τώρα μέχρι τα όνειρα

Δεν υπάρχει πιο ισχυρή φόρμουλα από το να νιώθετε ευγνωμοσύνη και πληρότητα για την κάθε στιγμή και ταυτόχρονα ανυπομονησία και προσμονή για από κοινού όνειρα, είτε για μικρά πράγματα είτε για μεγάλα.

Ακολουθώντας όλα αυτά τα κλειδιά, είναι πάρα πολύ πιθανό με τον κατάλληλο σύντροφο να ζήσεις μια ζωή τόσο χρωματιστή όσο ένα υπέρλαμπρο ουράνιο τόξο, το οποίο θα ξέρεις πως θα είναι πάντα εκεί ακόμα και μετά από κάθε καταιγίδα. Και μιας και τα περισσότερα πράγματα λειτουργούν σε τριάδες, να θυμάσαι τα τρία μέρη αυτής της ζωοποιούς δύναμης: ο έρωτας για τον εαυτό σου, ο έρωτας για τη ζωή, ο έρωτας για τον άνθρωπό σου.

Εκτίμησε την κάθε στιγμή, εξελιχθείτε μαζί, σεβάσου τις όποιες αδυναμίες και βοήθησε να τις ξεπεράσει, μάθε να κάνεις πίσω ακόμα κι αν έχεις δίκιο όταν ο άλλος φεύγει από το κέντρο του, κι ακόμα και στα προβλήματα να στέκεστε δίπλα ο ένας στον άλλον, αγκαλιασμένοι, μαζί κι όχι απέναντι. Σε κάθε χαρά ή δυσκολία, να θυμίζετε ο ένας στον άλλον την αγάπη, την κατεύθυνση και να εστιάζετε στα θετικά, τα πράγματα που σας ενώνουν και στην πορεία. Και θα δεις πως τελικά ο έρωτας μπορεί να κρατήσει για πάντα.

Πώς οι προλήψεις επηρεάζουν την ψυχολογία και την ευημερία μας

Όταν ο μήνας τυχαίνει να έχει Τρίτη και 13 ή Παρασκευή και 13, δικαιολογούμε την κακοδιαθεσία και τις αναποδιές εκείνης της μέρας λόγω της ημερομηνίας. Αυτή η αντίληψη για την κακοτυχία όμως, τα προηγούμενα τουλάχιστον χρόνια, είχε πάρει κι άλλες προεκτάσεις.

Οι αεροπορικές εταιρίες και τα αεροδρόμια απέφευγαν να έχουν 13η πύλη και το εκπληκτικό είναι ότι το 80% περίπου των ουρανοξυστών του κόσμου δεν έχουν 13ο όροφο. Πολλά ξενοδοχεία και νοσοκομεία επιλέγουν συχνά να μην έχουν δωμάτια με το νούμερο 13.

Εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως πιστεύουν σε προλήψεις και δεισιδαιμονίες και μάλιστα πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι οι νεότεροι άνθρωποι είναι περισσότερο προληπτικοί από τους μεγαλύτερους. Για την ακρίβεια, το 70% των μαθητών της Αμερικής βασίζεται σε γούρια και καλή τύχη για καλύτερη ακαδημαϊκή επίδοση.

Εκατομμύρια άνθρωποι στην Κίνα πιστεύουν ότι το κόκκινο χρώμα ή ο αριθμός 8 θα τους φέρει πλούτο και ευτυχία. Οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουμε ότι αυτές οι πεποιθήσεις είναι παράλογες, αλλά και πάλι λατρεύουμε να τις πιστεύουμε, να μιλάμε γι’ αυτές. Γιατί το κάνουμε;

Μήπως οι προλήψεις εκπληρώνουν κάποιο σημαντικό ψυχολογικό ρόλο, κι αν ναι, ποιος είναι; Ποιοι είναι κάποιοι από τους μηχανισμούς που εξηγούν αυτές τις παράλογες πεποιθήσεις και πώς επηρεάζουν την ψυχική μας ευημερία;

Γιατί πιστεύουμε στο αδύνατο;

Το συναρπαστικό στοιχείο με τις προλήψεις είναι ότι συχνά πιστεύουμε σε αυτές αν και γνωρίζουμε, έως ένα βαθμό, ότι δεν ισχύουν. Γιατί το κάνουμε αυτό;

Η Jane Risen, καθηγήτρια επιστημών συμπεριφοράς στο Ιλινόις μας εξηγεί: Οι άνθρωποι μπορούμε να σκεφτούμε και «γρήγορα» και «αργά». Το πρώτο είδος σκέψης είναι διαισθητικό και σβέλτο, ενώ το δεύτερο πιο λογικό, και η κύρια δουλειά του είναι να εντοπίζει και διορθώνει την διαισθητική κρίση όταν βρίσκει λάθη.

Ωστόσο, στην περίπτωση των προλήψεων, η Risen αναφέρει ότι το μοντέλο αυτό χρειάζεται τροποποιήσεις. Η ερευνήτρια σημειώνει ότι ο εντοπισμός λάθους δεν σημαίνει αυτόματα και διόρθωση. Με άλλα λόγια, οι άνθρωποι μπορεί να συνειδητοποιούν ότι η πεποίθησή τους είναι λάθος, αλλά και πάλι την ακολουθούν. Όμως, οι προλήψεις δεν είναι μόνο η έκφραση των λανθασμένων τρόπων σκέψης μας. Κάποιες φορές προσφέρουν αρκετά οφέλη.

Πώς οι προλήψεις ανακουφίζουν από το άγχος

Υπάρχουν κι εκείνες οι φορές που οι προλήψεις μπορεί να έχουν μια ανακουφιστική επίδραση από το άγχος για το άγνωστο και να μας δίνουν μια έστω και πλαστή αίσθηση ελέγχου στη ζωή μας. Αυτό ίσως και να εξηγεί γιατί οι προλήψεις επιβίωσαν εδώ και τόσους αιώνες.

Όπως αναφέρεται σε ένα άρθρο στο International Journal of Psychology and Behavioral Sciences: Οι προλήψεις έχουν τις ρίζες τους στις απαρχές του είδους μας όταν οι πρόγονοί μας δεν μπορούσαν να καταλάβουν τις δυνάμεις της φύσης.

Έτσι, οι προλήψεις «εξελίχθηκαν» για να παράγουν «μια ψευδή αίσθηση ελέγχου στις εξωτερικές συνθήκες» και να μειώσουν το άγχος. Γι’ αυτό και είναι εξαιρετικά εμφανείς σε περιπτώσεις απουσίας αυτοπεποίθησης, ανασφάλειας, φόβου και απειλής.

Κανείς δεν είναι κανενός

Υπάρχει πραγματικό πρόβλημα στην ιδέα της κτήσης ανθρώπων. Είναι εύκολο να ξεχνάμε ότι το «η γυναίκα μου» δεν εξυπακούει ιδιοκτησία, αλλά σχέση με τη γυναίκα — όπως άλλωστε και «το παιδί μου» δεν εξυπακούει κτήση αλλά μοναδική σχέση και ευθύνη απέναντί του. Αλλά δε μας ανήκουν οι άνθρωποί μας.

Ναι, ξέρω ότι ο έρωτας κατακεραυνώνεται ή υμνείται ως κτήση ή ως αδυναμία κτήσης. Ότι γίνονται κουβέντες για γυναίκες που δίνονται αλλά δεν παραδίνονται ή, χειρότερα, που παραδίνονται και (γι’ αυτό) δε δίνονται. Ότι κουβεντιάζονται ατέλειωτα οι άντρες, που είναι ζωάκια του σεξ αδάμαστα και περιπατητικά, που δεν εξημερώνονται παρά αλυσοδένονται με τιβί κι ιμάμ μπαϊλντί, με χόμπι, καφενέ και μερεμέτια.

Οι άνθρωποι όμως δεν είναι πράγματα. Οι γυναίκες δεν είναι πόλεις που λιγουρεύεται ο κάθε πολιορκητής, ούτε οι άντρες ατίθασες ή κατοικίδιες μαϊμούδες (όχι όλοι). Τα παιδιά δεν είναι έπιπλα. Η κτήση ενός ελεύθερου ανθρώπου είναι βαθύς παραλογισμός, είναι προϊόν της εξιδανίκευσης της ζηλοτυπίας και της ιδεολογικοποίησης του πάθους. Στην περίπτωση των παιδιών, η φαντασίωση κτήσης τους προέρχεται από την ανάγκη να τα προστατέψει ο γονιός ή και να ξεπατικωθεί πάνω τους ο δικός του φαινότυπος.

Αλλά η ιδιοκτησία ανθρώπων είναι παραλογισμός. Αν περιοριστούμε στον έρωτα, ναι, η ερωτική πράξη συνοδεύεται από την πλήρη ιδιοκτησία του άλλου και από την απόλυτη κυριαρχία πάνω στον άλλο — στις καλές τις φάσεις, τουλάχιστον. Όμως, ό,τι και αν φαντασιώνεται ο ζηλότυπος εραστής, ο άλλος συνεχίζει να υπάρχει και μετά το όποιο πέρας της ερωτικής πράξης, ως ελεύθερος άνθρωπος όλος πολυπλοκότητα. Ναι, ποθώντας κι αναπολώντας και κάνοντας όνειρα, αλλά ελεύθερος. Ο έλεγχος των πιο κρυφών κυττάρων και η διερώτηση πού είναι ο νους του άλλου όταν κοιμάται (ή τρώει ή διαβάζει ή εργάζεται ή ονειροπολεί ή αφοδεύει…) είναι φαντασιώσεις. Και μόνο.

Ο άλλος (το παιδί, ο εραστής ή ερωμένη, ο φίλος ή η φίλη) είναι δικός μας επειδή έχουμε σχέση κάποιας μορφής και ενός άλφα σθένους μαζί του, όχι επειδή είμαστε ιδιοκτήτες του. Η δε αποκλειστικότητα είναι η αναγωγή αυτής της φαντασίωσης σε κάποιου είδους μονοθεϊστικό ντελίριο.

Προσωπικά φρονώ ότι και η ιδιοκτησία του άλλου και η αξίωση της αποκλειστικότητας είναι βαθιά ανήθικες στάσεις (δε θέλω να χρησιμοποιήσω διασταλτικά την κατηγορία του πολιτικού εδώ). Ναι, όταν είμαστε μαζί με κάποιον καλό είναι να είμαστε μαζί με κάποιον: να είμαστε εκεί όταν είμαστε μαζί. Ναι, ωριμάζουμε δίνοντας από τον εαυτό μας, και μάλιστα δίνοντας μαθαίνουμε πώς να φτιάχνουμε πολλές και διαφορετικές σχέσεις, προσφέροντας στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του. Ναι, η ανθρώπινη εμπειρία έχει χώρο για αποκλειστικότητες, και για τον κάπως απέλπιδα και μωσαϊκό λυρισμό τους, αλλά είναι ανήθικο να τις επιδιώκει ως τάχα ιδανικές.

Η ανηθικότητα της ιδιοκτησίας του φίλου, παιδιού, συντρόφου προκύπτει από την αντιμετώπιση του άλλου ως κάποιου κατά πολύ απλούστερου από εμάς, που μπορεί κι οφείλει να καλύπτεται (συναισθηματικά, σ3ξουαλικά ή — σπανιότερα — διανοητικά) από εμάς και μόνον από εμάς: εδώ λοιπόν υπάρχει ένας βαθύς και συνήθως ανομολόγητος πατερναλισμός. Επιπλέον, η αξίωση της αποκλειστικότητας αντιμετωπίζει τον άλλο, τον άλλο άνθρωπο, ως απλοειδές αντικείμενο: γιατί να μοιράζομαι την εσπρεσσιέρα μου, όταν μπορεί ο άλλος να πάει να πάρει μια δική του; Δε θα μοιραστώ τη γυναίκα μου όπως δε θα μοιραστώ την εσπρεσσιέρα μου. Γιατί όμως; Μήπως επειδή «την αγαπώ»;

Υπάρχει ηθική αξία στην άσκηση να πάμε από την ιδιοκτησία, και τα όποια δικαιώματα που απορρέουν από αυτήν, στη σχέση. Υπάρχει ηθική αξία να απορρίψει κανείς την αποκλειστικότητα και να εναγκαλιστεί την πολλαπλότητα των αναγκών και την ίδια την πολυπλοκότητα του άλλου. Υποπτεύομαι ότι μόνον έτσι μπορεί κανείς να έχει διαρκείς, ουσιαστικές και βαθιές σχέσεις (ερωτικές, οικογενειακές, φιλικές) με όλη τη μαγεία και την ταραχή που συνεπάγονται, με τη δυσκολία και την έκπληξη, με όλον τον πόνο και τη δόξα, με όλη τη βουβή ποίηση που κάποτε παράγουν καίγοντας την καθημερινότητα για καύσιμο.

Πώς οι μνήμες μας σταθεροποιούνται ενώ κοιμόμαστε

Επιστήμονες στο Κέντρο για τη Διαθεματική Έρευνα στη Βιολογία (CNRS/Collège de France/INSERM) έδειξαν ότι τα κύματα δέλτα που εκπέμπονται ενώ κοιμόμαστε δεν είναι γενικευμένες περίοδοι σιωπής κατά τη διάρκεια των οποίων ο φλοιός αναπαύεται, όπως έχει περιγραφεί για δεκαετίες στη επιστημονική βιβλιογραφία. Αντί αυτού, απομονώνει ομάδες νευρώνων που παίζουν ουσιαστικό ρόλο στο σχηματισμό της μακροχρόνιας μνήμης. Τα αποτελέσματα της έρευνας που οδήγησε σε αυτό το σημαντικό εύρημα, δημοσιεύθηκαν στο Science, 18 Οκτωβρίου 2019.

Ενώ κοιμόμαστε, ο ιππόκαμπος απανενεργοποιείται μόνος του αυθόρμητα παράγοντας δραστηριότητα παρόμοια με αυτή που υπάρχει όταν είμαστε ξύπνιοι. Στέλνει πληροφορίες στον φλοιό, ο οποίος στη συνέχεια αντιδρά. Αυτή η ανταλλαγή συχνά ακολουθείται από μια περίοδο σιωπής που αποκαλείται «κύμα δέλτα» μετά με ρυθμική δραστηριότητα αποκαλείται «άτρακτος ύπνου». Αυτό συμβαίνει όταν τα φλοιϊκά κυκλώματα αναδιοργανώνονται για να διαμορφώσουν σταθερές μνήμες. Ωστόσο, ο ρόλος των κυμάτων δέλτα στη διαμόρφωση νέων αναμνήσεων είναι ακόμη ένα αίνιγμα: γιατί μια περίοδος σιωπής διακόπτει την ακολουθία των ανταλλαγών πληροφορίας μεταξύ του ιππόκαμπου και του φλοιού και την λειτουργική αναδιοργάνωση του φλοιού;

Οι συγγραφείς εδώ ερεύνησαν πιο επισταμένα αυτό που συμβαίνει κατά τη διάρκεια των ίδιων των κυμάτων δέλτα. Ανακάλυψαν, με έκπληξη, ότι ο φλοιός δεν είναι τελείως σιωπηλός αλλά ότι λίγοι νευρώνες παραμένουν ενεργοί και σχηματίζουν ομάδες, με άλλα λόγια μικρά, συν-ενεργά σύνολα που κωδικοποιούν πληροφορίες. Αυτή η απρόσμενη παρατήρηση υποδηλώνει ότι ο μικρός αριθμός των νευρώνων που ενεργοποιούνται όταν όλοι οι άλλοι μένουν σιωπηλοί μπορεί να πραγματοποιεί σημαντικούς υπολογισμούς ενώ προστατεύεται από πιθανές διαταραχές.

Και οι ανακαλύψεις από αυτή την εργασία πάνε ακόμη παραπέρα! Αυθόρμητες επανενεργοποιήσεις του ιππόκαμπου προσδιορίζουν ποιοι φλοιϊκοί νευρώνες παραμένουν ενεργοί κατά τη διάρκεια των κυμάτων δέλτα και αποκαλύπτουν μεταφορά πληροφορίας μεταξύ των δυο εγκεφαλικών δομών. Επιπροσθέτως, οι ομάδες που ενεργοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια των κυμάτων δέλτα διαμορφώθηκαν από νευρώνες που έχουν συμμετάσχει στη εκμάθηση μιας ειδικής χωρικής μνημονικής εργασίας κατά τη διάρκεια της ημέρας. Μαζί, αυτά τα στοιχεία, υποδεικνύουν ότι αυτές οι διεργασίες εμπλέκονται στην εδραίωση της μνήμης. Για να το επιδείξουν, σε αρουραίους, οι επιστήμονες προκάλεσαν τεχνητά κύματα δέλτα για να απομονώσουν είτε νευρώνες που σχετίζονταν με επανενεργοποιήσεις στον ιππόκαμπο ή τυχαίους νευρώνες. Αποτέλεσμα: Όταν οι σωστοί νευρώνες ήταν απομονωμένοι, οι αρουραίοι κατάφερναν να σταθεροποιούν τις αναμνήσεις τους και επιτύγχαναν στα χωρικά τεστ την επόμενη ημέρα.

Αυτά τα αποτελέσματα αλλάζουν ουσιαστικά το πώς αντιλαμβανόμαστε τον φλοιό. Τα κύματα δέλτα είναι έτσι ένα μέσο της επιλεκτικής απομόνωσης ομάδων επιλεγμένων νευρώνων, που στέλνουν κρίσιμες πληροφορίες μεταξύ των περιόδων του διαλόγου μεταξύ ιππόκαμπου και φλοιού, και την αναδιοργάνωση των φλοιϊκών κυκλωμάτων, για να διαμορφώσουν μακροχρόνιες μνήμες.

Κβαντικοί υπολογιστές: Φωτονικός κβαντικός προσομοιωτής δείχνει καθαρό πλεονέκτημα μνήμης σε σχέση με τους κλασικούς

Μια πλευρά στην οποία οι κβαντικοί υπολογιστές υπερτερούν έναντι των πιο παραδοσιακών εξαδέλφων τους βρίσκεται στην απαίτηση λιγότερης μνήμης για να προσομοιώσουν στοχαστικές διαδικασίες. Το κάνουν αυτό με πιο αποτελεσματική εγγραφή του πώς εξελίσσονται τέτοια συστήματα, τα οποία σε προσπάθειες στο παρελθόν είχαν απαιτήσει μεγάλο αριθμό παράλληλων προσομοιωτών. Πρόσφατα, ο Farzad Ghafari, του Πανεπιστημίου Griffith στην Αυστραλία και οι συνεργάτες του έχουν συρρικνώσει τον απαιτούμενο αριθμό προσομοιωτών σε μόλις έναν, με την επίδειξη ενός απλού κβαντικού προσομοιωτή του οποίου η κβαντική μνήμη χρησιμοποιεί λιγότερο χώρο αποθήκευσης από ότι ένας κλασικός.

Χρησιμοποιώντας την πόλωση φωτονίου ως αποθηκευτικό της μέσο, η ομάδα διευθέτησε μια συστοιχία οπτικών εξαρτημάτων για να διαχειριστεί την κατάσταση του φωτονίου, κάνοντας μια σειρά μετρήσεων και κωδικοποιώντας το αποτέλεσμα σε ένα νέο φωτόνιο. Η στοχαστική διαδικασία που η ομάδα προσομοίωσε ήταν αυτή ενός μερικώς τυχαίου νομίσματος του οποίου η προηγούμενη συμπεριφορά μπορεί μερικές φορές να χρησιμοποιήθηκε για να προβλέψει το μέλλον του. Εάν το νόμισμα επάνω έρχεται γράμματα, η προσομοίωση αποδίδει ένα 1. Εάν έρχεται επάνω κορώνα, διερευνά το μέλλον του και αποδίδει ένα 0 ή 2 ανάλογα από το εάν το επόμενο στρίψιμο είναι προδικασμένο να επιστρέψει κορώνα ή γράμματα. Μια τυπική ψηφιακή μνήμη εγγράφει αυτά τα τρία αποτελέσματα χρησιμοποιώντας δυο bits – καθένα αποθηκεύοντας αυστηρά είτε 1 ή 0. Καθώς ένα κβαντικό bit (qubit) μπορεί επίσης να είναι ένας συνδυασμός των 1 και 0, ο Ghafari και οι συνεργάτες εκμεταλλεύτηκαν αυτή την τρίτη επιλογή για να κωδικοποιήσουν τις τρεις καταστάσεις σε ένα απλό qubit.

Ο προσομοιωτής πέτυχε αυτή τη μειωμένη ζήτηση μνήμης ενώ απέδιδε με 99,3% πιστότητα. Παρόλο που το σενάριο του μαντικού νομίσματος ήταν σχετικά απλό, η ομάδα λέει ότι η τεχνική αυτή θα μπορούσε επίσης να χρησιμοποιηθεί σε πιο πολύπλοκες προσομοιώσεις.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ἠθικὰ Νικομάχεια (1144b-1145a)

[XIII] Σκεπτέον δὴ πάλιν καὶ περὶ ἀρετῆς· καὶ γὰρ ἡ ἀρετὴ παραπλησίως ἔχει ὡς ἡ φρόνησις πρὸς τὴν δεινότητα —οὐ ταὐτὸ μέν, ὅμοιον δέ— οὕτω καὶ ἡ φυσικὴ ἀρετὴ πρὸς τὴν κυρίαν. πᾶσι γὰρ δοκεῖ ἕκαστα τῶν ἠθῶν ὑπάρχειν φύσει πως· καὶ γὰρ δίκαιοι καὶ σωφρονικοὶ καὶ ἀνδρεῖοι καὶ τἆλλα ἔχομεν εὐθὺς ἐκ γενετῆς· ἀλλ᾽ ὅμως ζητοῦμεν ἕτερόν τι τὸ κυρίως ἀγαθὸν καὶ τὰ τοιαῦτα ἄλλον τρόπον ὑπάρχειν. καὶ γὰρ παισὶ καὶ θηρίοις αἱ φυσικαὶ ὑπάρχουσιν ἕξεις, ἀλλ᾽ ἄνευ νοῦ βλαβεραὶ φαίνονται οὖσαι. πλὴν τοσοῦτον ἔοικεν ὁρᾶσθαι, ὅτι ὥσπερ σώματι ἰσχυρῷ ἄνευ ὄψεως κινουμένῳ συμβαίνει σφάλλεσθαι ἰσχυρῶς διὰ τὸ μὴ ἔχειν ὄψιν, οὕτω καὶ ἐνταῦθα· ἐὰν δὲ λάβῃ νοῦν, ἐν τῷ πράττειν διαφέρει· ἡ δ᾽ ἕξις ὁμοία οὖσα τότ᾽ ἔσται κυρίως ἀρετή. ὥστε καθάπερ ἐπὶ τοῦ δοξαστικοῦ δύο ἐστὶν εἴδη, δεινότης καὶ φρόνησις, οὕτω καὶ ἐπὶ τοῦ ἠθικοῦ δύο ἐστί, τὸ μὲν ἀρετὴ φυσικὴ τὸ δ᾽ ἡ κυρία, καὶ τούτων ἡ κυρία οὐ γίνεται ἄνευ φρονήσεως. διόπερ τινές φασι πάσας τὰς ἀρετὰς φρονήσεις εἶναι, καὶ Σωκράτης τῇ μὲν ὀρθῶς ἐζήτει τῇ δ᾽ ἡμάρτανεν· ὅτι μὲν γὰρ φρονήσεις ᾤετο εἶναι πάσας τὰς ἀρετάς, ἡμάρτανεν, ὅτι δ᾽ οὐκ ἄνευ φρονήσεως, καλῶς ἔλεγεν. σημεῖον δέ· καὶ γὰρ νῦν πάντες, ὅταν ὁρίζωνται τὴν ἀρετήν, προστιθέασι, τὴν ἕξιν εἰπόντες καὶ πρὸς ἅ ἐστι, τὴν κατὰ τὸν ὀρθὸν λόγον· ὀρθὸς δ᾽ ὁ κατὰ τὴν φρόνησιν. ἐοίκασι δὴ μαντεύεσθαί πως ἅπαντες ὅτι ἡ τοιαύτη ἕξις ἀρετή ἐστιν, ἡ κατὰ τὴν φρόνησιν. δεῖ δὲ μικρὸν μεταβῆναι. ἔστι γὰρ οὐ μόνον ἡ κατὰ τὸν ὀρθὸν λόγον, ἀλλ᾽ ἡ μετὰ τοῦ ὀρθοῦ λόγου ἕξις ἀρετή ἐστιν· ὀρθὸς δὲ λόγος περὶ τῶν τοιούτων ἡ φρόνησίς ἐστιν. Σωκράτης μὲν οὖν λόγους τὰς ἀρετὰς ᾤετο εἶναι (ἐπιστήμας γὰρ εἶναι πάσας), ἡμεῖς δὲ μετὰ λόγου.

Δῆλον οὖν ἐκ τῶν εἰρημένων ὅτι οὐχ οἷόν τε ἀγαθὸν εἶναι κυρίως ἄνευ φρονήσεως, οὐδὲ φρόνιμον ἄνευ τῆς ἠθικῆς ἀρετῆς. ἀλλὰ καὶ ὁ λόγος ταύτῃ λύοιτ᾽ ἄν, ᾧ διαλεχθείη τις ἂν ὅτι χωρίζονται ἀλλήλων αἱ ἀρεταί· οὐ γὰρ ὁ αὐτὸς εὐφυέστατος πρὸς ἁπάσας, ὥστε τὴν μὲν ἤδη τὴν δ᾽ οὔπω εἰληφὼς ἔσται· τοῦτο γὰρ κατὰ μὲν τὰς φυσικὰς ἀρετὰς ἐνδέχεται, καθ᾽ ἃς

[1145a] δὲ ἁπλῶς λέγεται ἀγαθός, οὐκ ἐνδέχεται· ἅμα γὰρ τῇ φρονήσει μιᾷ ὑπαρχούσῃ πᾶσαι ὑπάρξουσιν. δῆλον δέ, κἂν εἰ μὴ πρακτικὴ ἦν, ὅτι ἔδει ἂν αὐτῆς διὰ τὸ τοῦ μορίου ἀρετὴν εἶναι, καὶ ὅτι οὐκ ἔσται ἡ προαίρεσις ὀρθὴ ἄνευ φρονήσεως οὐδ᾽ ἄνευ ἀρετῆς· ἣ μὲν γὰρ τὸ τέλος ἣ δὲ τὰ πρὸς τὸ τέλος ποιεῖ πράττειν. ἀλλὰ μὴν οὐδὲ κυρία γ᾽ ἐστὶ τῆς σοφίας οὐδὲ τοῦ βελτίονος μορίου, ὥσπερ οὐδὲ τῆς ὑγιείας ἡ ἰατρική· οὐ γὰρ χρῆται αὐτῇ, ἀλλ᾽ ὁρᾷ ὅπως γένηται· ἐκείνης οὖν ἕνεκα ἐπιτάττει, ἀλλ᾽ οὐκ ἐκείνῃ. ἔτι ὅμοιον κἂν εἴ τις τὴν πολιτικὴν φαίη ἄρχειν τῶν θεῶν, ὅτι ἐπιτάττει περὶ πάντα τὰ ἐν τῇ πόλει.

***
[13] Είναι ανάγκη λοιπόν να επανέλθουμε στην εξέταση της αρετής. Γιατί και στην περίπτωση της αρετής υπάρχει μια παρόμοια σχέση: σε όποια σχέση βρίσκεται η φρόνηση προς τη δεινότητα (δεν είναι το ίδιο πράγμα, μοιάζουν όμως), στην ίδια σχέση βρίσκεται και η φυσική αρετή προς την αρετή στην κυριολεκτική της σημασία. Όλοι, πράγματι, οι άνθρωποι πιστεύουν ότι οι διάφορες επιμέρους μορφές χαρακτήρα υπάρχουν κατά κάποιον τρόπο μέσα στον άνθρωπο εκ φύσεως· γιατί και δίκαιοι είμαστε, και ανδρείοι είμαστε, και τάση να γίνουμε σώφρονες έχουμε, και όλες τις άλλες ηθικές ιδιότητες τις έχουμε από την πρώτη στιγμή της γέννησής μας· παρ᾽ όλα όμως αυτά εμείς ζητούμε κάτι άλλο: την αρετή στην κυριολεκτική της σημασία· ζητούμε δηλαδή αυτές οι ιδιότητες να υπάρχουν μέσα μας με έναν άλλο τρόπο. Γιατί οι φυσικές προδιαθέσεις υπάρχουν και στα παιδιά και στα ζώα, είναι όμως φανερό ότι δίχως τον νου αυτές είναι επιβλαβείς, και το μόνο που μπορεί να προσέξει κανείς είναι τούτο: όπως ένας δυνατός άνθρωπος που κινείται δίχως όραση μπορεί να σκοντάφτει άσχημα, αφού δεν βλέπει, έτσι και εδώ· αν όμως ο άνθρωπος αποκτήσει νου, παρουσιάζει τότε μεγάλη διαφορά στις πράξεις του: η προδιάθεσή του, που ως τότε έμοιαζε με την αρετή, τώρα πια θα είναι αρετή στην πλήρη της σημασία. Όπως λοιπόν ενσχέσει με το δοξαστικό μέρος της ψυχής υπάρχουν δύο έξεις, η δεινότητα και η φρόνηση, έτσι και ενσχέσει με το ηθικό της μέρος υπάρχουν δύο ιδιότητες, η φυσική αρετή και η αρετή στην κυριολεκτική της σημασία — και η δεύτερη δεν μπορεί να υπάρχει δίχως τη φρόνηση.

Αυτός είναι ο λόγος που κάποιοι λένε ότι όλες οι αρετές είναι μορφές φρόνησης, και ο Σωκράτης, ενώ τη μια φορά ακολουθούσε στις έρευνές του τον σωστό δρόμο, την άλλη έπαιρνε λανθασμένο δρόμο: όταν θεωρούσε ότι όλες οι αρετές είναι μορφές φρόνησης, έκανε λάθος, όταν όμως υποστήριζε ότι οι αρετές δεν υπάρχουν δίχως φρόνηση, μιλούσε σωστά. Ιδού και η απόδειξη: Όλοι σήμερα, όταν ορίζουν την αρετή, αφού πρώτα μιλήσουν για το τί είδους έξη είναι και για το ποιά είναι τα αντικείμενά της, προσθέτουν «έξη που βρίσκεται σε συμφωνία προς τον ορθό λόγο»· και ορθός είναι ο λόγος που βρίσκεται σε συμφωνία προς τη φρόνηση. Φαίνεται λοιπόν ότι όλοι τους αισθάνονται κατά κάποιον τρόπο ότι αυτού του είδους η έξη είναι, στην πραγματικότητα, η αρετή, η σύμφωνη δηλαδή με τη φρόνηση. Χρειάζεται όμως να προχωρήσουμε ένα βήμα πιο πέρα: Αρετή δεν είναι η έξη που βρίσκεται απλώς σε συμφωνία με τον ορθό λόγο· αρετή είναι η έξη που είναι ένα με τον ορθό λόγο· και ορθός λόγος στα θέματα αυτά είναι η φρόνηση. Ο Σωκράτης λοιπόν ήταν της γνώμης ότι οι αρετές είναι (ορθο)λογικές αρχές (γιατί θεωρούσε ότι όλες τους είναι μορφές γνώσης), ενώ εμείς θεωρούμε ότι οι αρετές αποτελούν μαζί με τον ορθό λόγο μια ενότητα.

Από όσα λοιπόν είπαμε είναι φανερό ότι δεν είναι δυνατό να είναι κανείς αγαθός (με το αληθινό περιεχόμενο της λέξης) δίχως φρόνηση, ή να είναι κανείς φρόνιμος δίχως την ηθική αρετή. Με αυτόν όμως τον τρόπο αναιρείται και το διαλεκτικό επιχείρημα, με το οποίο θα δοκίμαζε κανείς να αποδείξει ότι οι αρετές μπορούν να υπάρχουν χωριστά: να υπάρχουν κάποιες χωρίς να υπάρχουν οι άλλες, και αυτό για τον λόγο ότι ο ίδιος άνθρωπος δεν είναι το ίδιο καλά προικισμένος από τη φύση για όλες τις αρετές, και έτσι κάποια στιγμή θα έχει αποκτήσει τη μια, την άλλη όμως όχι ακόμη. Αυτό όμως είναι δυνατό στην περίπτωση των φυσικών αρετών,

[1145a] δεν είναι όμως δυνατό στην περίπτωση εκείνων των αρετών ενσχέσει με τις οποίες ο άνθρωπος αποκαλείται γενικά αγαθός· γιατί από τη στιγμή που θα υπάρχει η μία, η φρόνηση, θα υπάρξουν και όλες οι άλλες.

Είναι, επίσης, φανερό ότι και αν ακόμη η φρόνηση δεν είχε την ικανότητα να ρυθμίζει τις πράξεις των ανθρώπων, θα μας ήταν απαραίτητη, γιατί είναι, όπως το είπαμε, αρετή ενός μέρους της ψυχής μας, και ακόμη γιατί οι επιλογές και οι προτιμήσεις μας δεν θα ήταν σωστές δίχως τη φρόνηση, όπως και δίχως την αρετή: η αρετή καθορίζει το τέλος, ενώ η φρόνηση μας κάνει να εκτελούμε αυτά που οδηγούν στο τέλος. Ούτε, πάλι, είναι υπέρτερη από τη φιλοσοφική σοφία, ούτε και από το πιο αξιόλογο μέρος μας, ακριβώς όπως η ιατρική δεν είναι υπέρτερη από την υγεία· γιατί δεν τη χρησιμοποιεί, φροντίζει όμως ώστε να υπάρξει· δίνει λοιπόν εντολές για χάρη της, δεν τις δίνει όμως σ᾽ αυτήν — θα ήταν ίδιο σαν να έλεγε κανείς ότι η πολιτική ασκεί εξουσία πάνω στους θεούς, επειδή με τις διαταγές της ρυθμίζει τα πάντα μέσα στην πόλη.