Δευτέρα 27 Μαρτίου 2023

Αρχές Σύνταξης της Αρχαιοελληνικής Γλώσσας: 2α ΟΙ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

(vii) Ερωτηματικές αντωνυμίες


§2.61. Με τις ερωτηματικές αντωνυμίες εισάγονται οι ευθείες και πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις. Στην εισαγωγή των πλάγιων ερωτήσεων, ωστόσο, συνηθέστερες είναι οι αναφορικές παρά οι ερωτηματικές αντωνυμίες.

ΠΛ Απολ 20b τίς, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ ποδαπός, καὶ πόσου διδάσκει; || ποιος είναι, ρώτησα εγώ, και από ποια πόλη και πόσα χρήματα ζητά για τη διδασκαλία του;

ΔΗΜ 7.36 ἅπαντες γὰρ ἴσμεν τίνι μηνὶ καὶ τίνι ἡμέρᾳ ἡ εἰρήνη ἐγένετο || όλοι γνωρίζουμε ποιο μήνα και ποια μέρα υπογράφτηκε η ειρήνη.

§2.62. Η αντωνυμία τίς, τί χρησιμοποιείται είτε ως επίθετο, είτε ως ουσιαστικό και αντιστοιχεί στη νεοελληνική ερωτηματική αντωνυμία «ποιος;».

ΙΣΟΚΡ 12.30 τίνας οὖν καλῶ πεπαιδευμένους; || ποιους, λοιπόν, αποκαλώ μορφωμένους;

ΙΣΟΚΡ 12.52 τίνα δ' ἄν τις εὐεργεσίαν εἰπεῖν ἔχοι ταύτης μείζω; || και ποια ευεργεσία θα μπορούσε κανείς να αναφέρει μεγαλύτερη από αυτή;

Το ουδέτερο τί μπορεί να λειτουργεί ως κατηγορούμενο ακόμη και σε αρσενικά ή θηλυκά ουσιαστικά, όταν το ερώτημα που τίθεται είναι γενικό και αόριστο ή αφορά την ουσία του πράγματος. Αυτό είναι συνηθισμένο, κυρίως, όταν το υποκείμενο είναι αφηρημένη έννοια.

ΠΛ Χαρμ 154d τί σοι φαίνεται ὁ νεανίσκος, ἔφη, ὦ Σώκρατες; || πώς σου φαίνεται ο νεαρός, Σωκράτη; ρώτησε.

ΞΕΝ Ελλ 2.3.47 τοῦτον ὢ πρὸς τῶν θεῶν τί ποτε καὶ καλέσαι χρή; || αυτόν όμως πώς πρέπει, μα τους θεούς, να τον αποκαλέσω;

ΞΕΝ Απομν 1.1.16 διελέγετο σκοπῶν […] τί σωφροσύνη, τί μανία, τί ἀνδρεία, τί δειλία, τί πόλις, τί πολιτικός || συζητούσε εξετάζοντας τι είναι η σύνεση, τι η τρέλα, τι η ανδρεία, τι η δειλία, τι η πόλη, τι ο πολιτικός.

Για τους ίδιους λόγους ο ενικός τί χρησιμοποιείται ως κατηγορούμενο και ουδετέρων πληθυντικού αριθμού.

ΠΛ ΙππΜ 304a τί οἴει ταῦτα εἶναι συνάπαντα; || τι φαντάζεσαι ότι είναι όλα αυτά; (πρβ. όμως ΔΗΜ 18.246 τίν᾽ οὖν ἐστι ταῦτα;)

§2.63. Η αντωνυμία ποῖος χρησιμοποιείται πάντοτε επιθετικά και σημαίνει «τί είδους;», «τί λογής;». Ρωτάει, επομένως για την ποιότητα και τα χαρακτηριστικά ενός προσώπου ή πράγματος και δεν πρέπει να συγχέεται με την νεοελληνική «ποιος».

ΠΛ Λαχ 194d ΣΩ. Ἀλλ' ἐγὼ δοκῶ μανθάνειν, καί μοι δοκεῖ ἁνὴρ σοφίαν τινὰ τὴν ἀνδρείαν λέγειν. ΛΑ. Ποίαν, ὦ Σώκρατες, σοφίαν; || ΣΩ. Εγώ όμως νομίζω πως καταλαβαίνω, και μου φαίνεται πως αυτός ο άνδρας λέει ότι η ανδρεία είναι κάποιας μορφής σοφία. ΛΑ. Τί είδους σοφία, Σωκράτη;

ΠΛ Γοργ 448e οὐδεὶς ἐρωτᾷ ποία τις ἡ Γοργίου τέχνη, ἀλλὰ τίς || κανείς δεν σε ρωτά τί ποιότητας είναι η τέχνη του Γοργία, αλλά ποια είναι. (Αντίρρηση του Σωκράτη στην απάντηση του Πώλου ότι η τέχνη του Γοργία είναι ἡ καλλίστη).

§2.64. Συχνά η ερωτηματική αντωνυμία τίς συνοδεύεται από το αοριστολογικό επίρρημα ποτέ, ενώ οι αντωνυμίες ποῖος και πόσος από την αόριστη αντωνυμία τίς. Με αυτό τον τρόπο η ερώτηση αποκτά ένταση και κάποια συναισθηματικά χροιά· συνήθως, υποδηλώνεται έντονο ενδιαφέρον, έκπληξη ή ειρωνεία.

ΞΕΝ Απομν 1.1.16 πολλάκις ἐθαύμασα τίσι ποτὲ λόγοις Ἀθηναίους ἔπεισαν οἱ γραψάμενοι Σωκράτην || πολλές φορές απόρησα με ποια, τελος πάντων, επιχειρήματα κατάφεραν να πείσουν τους Αθηναίους αυτοί που κατήγγειλαν τον Σωκράτη;

ΛΥΣ 31.10 καίτοιγε ὅστις εὐτυχοῦντας ὁρῶν ἡμᾶς ἐτόλμα προδιδόναι, τί ποτε ὡς μὴ ἐβουλόμεθά γε πράττοντας ἐποίησεν ἄν; || ωστόσο, αν τόλμησε να μας προδώσει, όταν μας έβλεπε να έχουμε επιτυχίες, φαντάζεστε τί θα μπορούσε να κάνει, αν τα πράγματα δεν έρχονταν, όπως τα θέλαμε;

ΛΥΣ 13.46 οὕς, ὦ ἄνδρες δικασταί, ποίαν τινὰ οἴεσθε γνώμην περὶ τούτου ἔχειν, ἢ ποίαν τινὰ ἂν ψῆφον θέσθαι, εἰ ἐπ' ἐκείνοις γένοιτο; || αυτοί (οι συγγενείς των θυμάτων του Αγόρατου), δικαστές, τί γνώμη άραγε φαντάζεστε ότι έχουν γι' αυτόν, ή ποια απόφαση θα έπαιρναν, αν ήταν στο χέρι τους;

ΙΣΟΚΡ 4.186 φήμην δὲ καὶ μνήμην καὶ δόξαν πόσην τινὰ χρὴ νομίζειν ἢ ζῶντας ἕξειν ἢ τελευτήσαντας καταλείψειν τοὺς ἐν τοῖς τοιούτοις ἔργοις ἀριστεύσαντας; ὅπου γὰρ οἱ πρὸς Ἀλέξανδρον πολεμήσαντες καὶ μίαν πόλιν ἑλόντες τοιούτων ἐπαίνων ἠξιώθησαν, ποίων τινῶν χρὴ προσδοκᾶν ἐγκωμίων τεύξεσθαι τοὺς ὅλης τῆς Ἀσίας κρατήσαντας; || όμως αυτοί που θα διακριθούν σε τόσο μεγάλους αγώνες πόσο μεγάλη φήμη και όνομα και δόξα πρέπει να φανταστούμε ότι θα κερδίσουν όσο είναι ζωντανοί ή, αν σκοτωθούν στη μάχη, ότι θα αφήσουν πίσω τους; Γιατί αν αυτοί που πολέμησαν τον Αλέξανδρο (της Τροίας) και κατέλαβαν μία μόνο πόλη αξιώθηκαν τόσο μεγάλους επαίνους, τί είδους λαμπρά εγκώμια πρέπει να περιμένουμε ότι θα κερδίσουν αυτοί που θα κατακτήσουν ολόκληρη την Ασία;

Επίκτητος: ΜΕΣΑ ΣΟΥ ΤΟΝ ΦΕΡΕΙΣ ΤΟΝ ΘΕΟ

Εσύ, όμως, έχεις σκοπό τον εαυτό σου, εσύ είσαι κομμάτι του θεού. Μέσα σου έχεις κάποιο μέρος εκείνου. Γιατί, λοιπόν, δεν αντιλαμβάνεσαι την συγγένεια σου με τον θεό; Γιατί δεν γνωρίζεις από που έχεις έρθει;

Δεν θέλεις, όταν τρως, να θυμάσαι ποιος είσαι εσύ και ποιον τρέφεις;

Όταν έρχεσαι σε επαφή ερωτική, ποιος είσαι που το κάνεις αυτό;

Όταν συναναστρέφεσαι, όταν γυμνάζεσαι, όταν συνδιαλέγεσαι δεν ξέρεις ότι τρέφεις τον θεό, ότι γυμνάζεις τον θεό;

Φέρεις παντού μαζί σου τον θεό δύστυχε, και δεν το γνωρίζεις.

Νομίζεις πως μιλώ για έναν εξωτερικό θεό που είναι φτιαγμένος με ασήμι και χρυσό; Μέσα σου τον φέρεις τον θεό και δεν νιώθεις ότι τον μολύνεις από την μια με τις ακάθαρτες σκέψεις σου και από την άλλη με τις ρυπαρές σου πράξεις.

Μπροστά και σ' ένα άγαλμα ακόμη του θεού, δεν θα τολμούσες να κάνεις κάτι από αυτά που κάνεις τώρα.

Αφού όμως ο θεός υπάρχει μέσα σου, και τα βλέπει όλα, και τα ακούει όλα προσεκτικά, δεν νιώθεις καμία συστολή να σκέφτεσαι και να κάνεις τέτοια πράγματα, εσύ, που δεν αντιλαμβάνεσαι την φύση και προκαλείς την οργή των θεών;

Επίκτητος, Διατριβή Β'

Πώς να διαχειριστούμε τις εκρήξεις θυμού των αγαπημένων μας ανθρώπων

Οι εκρήξεις θυμού είναι έντονες συμπεριφορές ή συναισθηματικές κρίσεις που περιλαμβάνουν σωματική έκφραση ή έντονες φωνές/κραυγές. Τα παιδιά έχουν συχνά τέτοιες κρίσεις, όταν δεν ικανοποιούνται οι ανάγκες ή επιθυμίες τους.

Οι εκρήξεις αυτές είναι συχνές σε μικρά παιδιά που δεν μπορούν να εκφράσουν με λέξεις τις ανάγκες τους ή να ελέγξουν τα συναισθήματά τους, όταν συγχύζονται ή απογοητεύονται. Πολλά παιδιά τελικά δεν αναπτύσσουν αποτελεσματικές δεξιότητες αντιμετώπισης τέτοιων καταστάσεων και οι εκρήξεις οργής και θυμού συνεχίζονται και στην ενήλικη ζωή.

Η επιθετική οδήγηση, για παράδειγμα, είναι μια μορφή έκρηξης και φαίνεται πως αποτελεί συχνό φαινόμενο. Πολλοί αναρωτιούνται, λοιπόν, πώς θα μπορούσαν να διαχειριστούν τις εκρήξεις θυμού των αγαπημένων τους προσώπων.

Είναι σημαντικό να αναπτύξουμε μια ορισμένη στρατηγική όσον αφορά στις ενήλικες εκρήξεις θυμού, αν μάλιστα βρισκόμαστε συχνά σε επαφή με ένα τέτοιο άτομο. Και ο κύριος στόχος μας είναι εμείς να διατηρήσουμε την ψυχραιμία μας και να μην πέσουμε στην παγίδα.

Πως να διαχειριστούμε τις εκρήξεις θυμού των αγαπημένων μας ανθρώπων

1. Παραμένουμε ψύχραιμοι. Εκείνες τις στιγμές δεν μπορούμε να διαφωνήσουμε μαζί τους με λογικά επιχειρήματα, καθώς δεν επικρατεί καμία λογική.

2. Εκτιμούμε τον πιθανό κίνδυνο. Αν το άτομο που έχει μια έκρηξη θυμού βρίσκεται υπό την επήρεια αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών ή απειλεί τη σωματική μας ακεραιότητα, χρειάζεται να φύγουμε από τον χώρο, να καλέσουμε την αστυνομία ή και τα δύο, ανάλογα την περίπτωση.

Αν το άτομο δεν είναι βίαιο και επιθετικό, τότε:

3. Δείξτε κατανόηση. Πείτε ήρεμα ότι καταλαβαίνετε τους λόγους για τους οποίους είναι συγχυσμένος/η. «Κατανοώ ότι σε επέκρινα σαν να ήσουν παιδί και αυτό σε έκανε να θυμώσεις» ή «Καταλαβαίνω ότι χρειάζεσαι βοήθεια στο καθάρισμα και θες να ενδιαφερθώ γι’ αυτό».

4. Θέστε όρια. Με ήρεμο τόνο, αφού θα έχετε δείξει ότι καταλαβαίνετε τους λόγους για τους οποίους έχει θυμώσει, χρειάζεται να θέσετε ένα όριο για το ποια συμπεριφορά του δεν είναι αποδεκτή. Για παράδειγμα, «καταλαβαίνω ότι θες να σε βοηθήσω με τις δουλειές του σπιτιού και δεν είναι δίκαιο να πρέπει να το κάνεις όλο μόνος σου, αλλά δεν δέχομαι να μου πετάς πράγματα και προσβολές».

Αν το άτομο συνεχίζει να ουρλιάζει και να μας προσβάλει, τότε:

5. Δώστε χώρο: Η έκρηξη θυμού επιζητά αλληλεπίδραση. Εσείς όμως ανακοινώστε ότι βγαίνετε από το δωμάτιο και ότι είστε πρόθυμοι να μιλήσετε όταν ηρεμήσει και νιώσει ότι μπορεί να μιλήσει. Αν αφήσετε το δωμάτιο, η έκρηξη οργής θα σταματήσει πολύ γρήγορα, επειδή δεν θα υπάρχει αλληλεπίδραση. Αν σας ακολουθήσει όμως, είναι καλύτερα να φύγετε τελείως για λίγο από το σπίτι/κτήριο.

Συμπερασματικά, οι ενήλικες εκρήξεις θυμού είναι αναμφίβολα δύσκολες ως προς τη διαχείρισή τους. Είτε αφορά σε έναν/μία σύζυγο, σε έναν αδερφό/αδερφή ή σε ένα ενήλικο παιδί, θα χρειαστείτε μια στρατηγική ώστε να θέσετε περιορισμούς και να νιώσετε ασφαλείς.

Ιδανικά, και οι δύο επιθυμείτε να αλλάξετε αυτή την καταστροφική κατάσταση και μπορείτε να δημιουργήσετε και μαζί μια στρατηγική, όταν το άλλο άτομο θα είναι ήρεμο. Αλλά συχνά, η άλλη πλευρά δεν αποδέχεται το πρόβλημα και έτσι δεν είναι πρόθυμη να το επιλύσει. Σε αυτή την περίπτωση, είστε εσείς εκείνοι που θα αναπτύξετε μια δική σας στρατηγική, για το καλό όλων.

Να υπάρξετε και να ζήσετε με μεγαλοσύνη

Η επιθυμία σας να υπάρξετε και να ζήσετε με μεγαλοσύνη είναι μια πλευρά της πνευματικής σας ενέργειας.

Για να αποκτήσετε ισορροπία σε αυτόν τον τομέα της ζωής σας, πρέπει να χρησιμοποιήσετε την ενέργεια των σκέψεών σας για να εναρμονιστείτε με εκείνα που επιθυμείτε. Η νοητική σας ενέργεια προσελκύει όσα σκέφτεστε. Σκέψεις που αποτίουν φόρο τιμής στην απογοήτευση, προσελκύουν απογοήτευση.

Όταν λέτε ή σκέφτεστε κάτι σαν “Δεν μπορώ να κάνω τίποτα, έχω χάσει τον έλεγχο της ζωής μου και είμαι παγιδευμένος-η”, αυτό ακριβώς θα προσελκύσετε! δηλαδή, αντίσταση προς τις μεγαλύτερες επιθυμίες σας! Με κάθε σκέψη απογοήτευσης είναι σαν να αγοράζετε ένα εισιτήριο για περισσότερη απογοήτευση. Κάθε σκέψη που επιβεβαιώνει ότι είστε παγιδευμένοι, ζητά από το Σύμπαν να σας στείλει ακόμα περισσότερη από εκείνη την κόλλα που σας κρατά καθηλωμένους.

Το πιο σημαντικό εργαλείο για την απόκτηση της ισορροπίας είναι η επίγνωση ότι εσείς και μόνο εσείς είστε υπεύθυνοι για την ανισορροπία ανάμεσα σε εκείνο που ονειρεύεστε πως προοριζόταν να είναι η ζωή σας και στις καθημερινές συνήθειες που αποστραγγίζουν τη ζωή από αυτό το όνειρο.

Μπορείτε να ευθυγραμμιστείτε εκ νέου με τη νοητική σας ενέργεια, ώστε να σας παρουσιαστούν ευκαιρίες για να διορθώσετε αυτήν την ανισορροπία. Όταν το κάνετε αυτό, ανακαλύπτετε ότι, ενώ ο κόσμος της πραγματικότητας έχει τα όριά του, ο κόσμος της φαντασίας σας δεν έχει περιορισμούς. Από αυτήν την απεριόριστη φαντασία προέρχεται ο σπόρος μιας πραγματικότητας που ζητούσε επιτακτικά να αποκατασταθεί σε ένα ισορροπημένο περιβάλλον.

Τι σημαίνει να μπαίνεις πραγματικά στη θέση του άλλου

Ο οίκτος βγαίνει από το νου. Σκέφτεσαι ότι κάποιος έχει μπελάδες, ότι κάποιος είναι δυστυχισμένος κι ότι πρέπει να κάνεις κάτι για να τον βοηθήσεις. Έχεις διδαχθεί να βοηθάς, να είσαι καλός άνθρωπος, να είσαι καλός πολίτης… Αυτό έχεις διδαχθεί, οπότε αισθάνεσαι οίκτο.

Η συμπόνια δεν έχει καμία σχέση με αυτά που έχεις διδαχθεί. Η συμπόνια βγαίνει όταν μπορείς να δεις τον άλλο άνθρωπο έτσι όπως είναι πραγματικά, όταν μπορείς να τον δεις τόσο συνολικά, που αρχίζεις να τον νιώθεις, αρχίζεις να μπαίνεις στη θέση του.

Συνέβη: Ο Ρουμί περνούσε από τη μία όχθη του ποταμού στην άλλη. Βρισκόταν στη μέση του ποταμού, όταν στην άλλη όχθη, μερικοί άνθρωποι περικύκλωσαν έναν ψαρά κι άρχισαν να τον δέρνουν. Ο Ρουμί άρχισε να κλαίει και να φωνάζει: «Σταματήστε! Μη με χτυπάτε!» Οι άνθρωποι που καθόταν γύρω του, μέσα στη βάρκα, οι μαθητές του, δεν μπορούσαν να πιστέψουν τι συνέβαινε. Τον ρώτησαν απορημένοι: «Ποιος σε χτυπάει; Τί λες; Τρελάθηκες;»

Εκείνος είπε: «Κοιτάξτε! Εμένα δέρνουν στην άλλη όχθη.»

Κοίταξαν και είδαν το πλήθος να δέρνει τον άνθρωπο. Και ο Ρουμί είπε: «Κοιτάξτε στην πλάτη μου.» Υπήρχαν σημάδια στην πλάτη του, αιμορραγούσε. Ήταν αδύνατο να το πιστέψει κανείς!

Αυτό σημαίνει να μπαίνεις πραγματικά στη θέση του άλλου: Να μπαίνεις τόσο ολοκληρωτικά, που αυτό που συμβαίνει σ’ εκείνον, αρχίζει να συμβαίνει και σ’ εσένα. Τότε εμφανίζεται η συμπόνια. Αυτές οι καταστάσεις όμως βγαίνουν από το μη νου.

“Σε κοροϊδεύουν, Διογένη”, εκείνος απάντησε: “Εγώ όμως δεν κοροϊδεύομαι”

Όταν όμως εξέτασα τη γένεση της ίδιας της οργής, παρατήρησα πως οι άνθρωποι ρέπουν προς την οργή ο καθένας από διαφορετικές αιτίες, όλοι σχεδόν όμως έχουν την πεποίθηση ότι περιφρονούνται ή παραμελούνται. Γι’ αυτό πρέπει να βοηθήσουμε όσους πασχίζουν ν’ αποφύγουν την οργή, απομακρύνοντας όσο γίνεται την πράξη που ξυπνάει την οργή απ’ οποιαδήποτε υποψία περιφρόνησης ή θρασύτητας και αποδίδοντας τη στην άγνοια ή στην ανάγκη ή στο συναίσθημα ή σε ατύχημα. Όπως λέει ο Σοφοκλής:

ούτε της λογικής το χάρισμα, βασιλιά, μένει
στους δυστυχισμένους, αλλά μακριά τους φεύγει·
έτσι ο Αγαμέμνων αποδίδει την αρπαγή της Βρισηίδας σε θεϊκή τρέλα, και “θέλει να επανορθώσει, λύτρα αμέτρητα δίνοντας.

Πραγματικά, η ικεσία είναι πράξη ανθρώπου που δεν περιφρονεί· και όταν εκείνος που έχει αδικηθεί φανεί να ταπεινώνεται, διαλύει κάθε εντύπωση περιφρόνησης. Όμως ο οργισμένος δεν πρέπει να περιμένει τέτοια ταπεινότητα, αλλά ν’ ακολουθεί το παράδειγμα του Διογένη, που, όταν κάποιος του είπε: “Σε κοροϊδεύουν, Διογένη”, εκείνος απάντησε: “Εγώ όμως δεν κοροϊδεύομαι”, και δεν πρέπει να νιώθει καταφρονεμένος, αλλά να καταφρονεί μάλλον τον άνθρωπο που τον προσβάλλει σαν να ενεργεί από αδυναμία [ή σφάλμα], από προπέτεια ή απερισκεψία ή έλλειψη ελεύθερου φρονήματος, από έλλειψη επίγνωσης επειδή είναι πολύ γέρος ή πολύ νέος. Με κανένα τρόπο, όμως, δεν πρέπει να εκδηλώνεται τέτοια στάση απέναντι στους δούλους ή τους φίλους· και τούτο γιατί οι δούλοι παίρνουν μεγάλο θάρρος από τον ακέραιο χαρακτήρα μας και οι φίλοι από την αγάπη μας, και μας αψηφούν και οι δύο, όχι επειδή είμαστε ανίσχυροι ή αποτυχημένοι αλλά εξαιτίας της επιείκειας ή της φιλικής διάθεσής μας.

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, ΗΘΙΚΑ

Σύζυγοι, εταίρες, δούλες και πόρνες

Εταίρες, πόρνες

Σύμφωνα με τον Thorton (στο βιβλίο του: Έρως), ερευνά τη φύση της γυναίκας ως συζύγου και δίνει ως παράδειγμα την ενάρετη Πηνελόπη, την Ανδρομάχη και την Άλκηστη. Αυτές εκπροσωπούν το συζυγικό ιδεώδες στην αρχαία ελληνική ζωή: γυναικείος έρωτας υποταγμένος στο νοικοκυριό, ο θεσμός στον οποίο οι γυναίκες βρίσκουν το νόημά τους. Εδώ, μας λέει ο Thorton, υπηρετούν την πολιτεία με το να διαχειρίζονται τον θεμέλιο λίθο της, την οικογένεια και να της παρέχουν τους μελλοντικούς της πολίτες. Ο γάμος είναι μια «τεχνολογία» μέσα στην οποία εισάγονται οι χαοτικές δυνάμεις προκειμένου να δουλέψουν για το καλό των ανθρώπων.

Σύμφωνα με τον Davidson (1997), οι γυναίκες στην κλασσική εποχή της Ελλάδας ήταν διαφόρων κατηγοριών: εταίρες, πόρνες, σύζυγοι, αυλητρίδες, ιέρειες, κλπ. Ο Davidson αναλύει την φιλοσοφική διάσταση αυτού του διαχωρισμού και φέρνει στο φως λεπτομέρειες της καθημερινότητας της εποχής εκείνης εξετάζοντας ένα πλήθος ιστορικών αναφορών.

«Ο ρήτορας Απολλόδωρος, επιτίθεται στη Νέαιρα, την πόρνη, στο δικαστήριο. Προς στιγμή, ξεφεύγει από το θέμα του για να αναφέρει τις χρήσεις των γυναικών στην Αθήνα: Τις εταίρες έχουμε για την απόλαυση, τις παλλακίδες για την καθημερινή φροντίδα του σώματος και τις συζύγους για τη δημιουργία νόμιμων απογόνων και για να διαφυλάσσουν πιστά την εστία μας.»

Η αρχαία γραμματεία περιέχει πολλές απόπειρες των αρχαίων ανδρών να βάλουν στις γυναίκες ένα τίτλο ανάλογα με την συμπεριφορά τους: γυναίκα των δύο οβολών, γύναιο του δρόμου, αυλητρίδα, συνοδός, μισθάρνουσα, γυρίστρα, εταίρα, σύζυγος. Σύμφωνα με τους Νόμους, για παράδειγμα, απαγορευόταν σε μια γυναίκα να φορά:

«…χρυσά στολίδια, φορέματα με έντονο χρώμα ή ενδύματα με πορφυρές μπορντούρες, εκτός αν παραδεχόταν ότι ήταν κοινή πόρνη...».

Η δήλωση αυτή του Απολλόδωρου έχει επηρεάσει ιδιαίτερα τους σύγχρονους ιστορικούς, που τα αναφέρουν ως άμεση καταγραφή των γυναικείων ρόλων στην Αθήνα. Αλλά από ότι φαίνεται, ψάχνοντας στη βιβλιογραφία δεν είναι ακριβώς έτσι. Πολλοί συγγραφείς χρησιμοποιούν αρκετούς διαφορετικούς όρους για να περιγράψουν τους ρόλους των γυναικών. Η λέξη «γυνή» σήμαινε τη σύζυγο αλλά και την γυναίκα, ενώ κάποιες φορές χρησιμοποιείτο για την παλλακίδα ή την ερωμένη. Την χρησιμοποιούσαν και για την εταίρα αλλά από ότι διακρίνω φαίνεται ότι προσδιόριζε εξίσου μια ανεξάρτητη οικονομικά και καλοπληρωμένη γυναίκα ή στην άλλη πλευρά μια δούλη που δούλευε για μια κυρία. Παρότι υπάρχουν πολλοί αρχαίοι προσδιορισμοί δεν έχουμε σήμερα ξεκάθαρες οριοθετήσεις ανάμεσα στις διαφορετικές κατηγορίες γυναικών στην αρχαία Ελλάδα και αυτό που αντιλήφθηκα είναι ότι αρκετοί μελετητές έχουν αρχίσει να εκνευρίζονται με αυτή την αστάθεια των αρχαίων συγγραφέων.

Οι γυναίκες είχαν να επιλέξουν ανάμεσα σε δύο ρόλους: της συζύγου ή της πόρνης, δεν υπήρχε χώρος για τον ασαφή ρόλο της εταίρας στο ενδιάμεσο. Υπάρχουν αρκετές περιγραφές αλλά και αναπαραστάσεις σε αγγεία και άλλα αντικείμενα που περιγράφουν ή αναπαριστούν το ρόλο των πορνείων αλλά και τις διαφορετικές κατηγορίες ελεύθερων γυναικών. Αλλά δεν θα αναφερθώ περισσότερο σε αυτό το θέμα αν και υπάρχει τεράστια και αλληλοσυγκρουόμενη αντίληψη, τόσο από τους αρχαίους συγγραφείς αλλά και από τους σύγχρονους μελετητές. Συνοψίζοντας αυτή την ενότητα θα αναφερθώ στο ότι ο Λυσίας μας δίνει ένα κατάλογο γυναικών που είχαν υπάρξει πόρνες στα νιάτα τους αλλά στη συνέχεια εξελίχθηκαν σε κάτι άλλο. Έχουμε αρκετές αποδείξεις ότι, το γεγονός πως οι γυναίκες αυτές -στην Αθήνα κυρίως- παρέμεναν στην αφάνεια, μπορεί να θεωρήθηκε ως προσπάθεια για να τις κρατήσουν υπό τον ανδρικό έλεγχο, αλλά συχνά τους έδινε μεγαλύτερη ελευθερία να κινούνται ανάμεσα σε διαφορετικές ζωές, να ανέρχονται στην κοινωνική κλίμακα ή να ξαναπέφτουν στο «όνειδος», εντελώς αθέατες, ακόμα και αν τολμούσαν να εισέλθουν στις τάξεις των συζύγων ή να βάλουν τα παιδιά τους, στη λίστα των πολιτών.

Υπήρχαν, βέβαια, και οι εταίρες, που ήταν κατά κανόνα δούλες ή μέτοικοι και έπαιζαν έναν ξεχωριστό ρόλο στην κοινωνική και ερωτική ζωή των ανδρών. Τους κρατούσαν συντροφιά στα συμπόσια, τους διασκέδαζαν και συζητούσαν μαζί τους διάφορα θέματα, ακόμη και φιλοσοφικού περιεχομένου. Φαίνεται πως γενικότερα ήταν πιο καλλιεργημένες από τις Αθηναίες δέσποινες, συχνά δε έπαιζαν κάποιο μουσικό όργανο (αυλό ή λύρα) και τραγουδούσαν. Κάποιες μάλιστα, όπως η σύζυγος του Περικλή, η Ασπασία, απέκτησαν μεγάλη φήμη στην τότε Αθηναϊκή ζωή, γεγονός που υποδηλώνει ότι δεν βρίσκονταν στο περιθώριο της κοινωνίας. Παρόλο που η μονογαμία ήταν ο κανόνας στην αρχαία Αθήνα, η πορνεία δεν εθεωρείτο παράνομη, ούτε οι σχέσεις με παλλακίδες ή η ύπαρξη νόθων παιδιών συνιστούσαν αποδεικτικά μοιχείας

Ο ρόλος της εταίρας έρχεται πιο κοντά σε αυτόν της συζύγου, στον αντίποδα της πόρνης. Φυσικά, αντίθετα από την τίμια σύζυγο, η εταίρα σκεπάζεται όχι από σεμνότητα, αλλά για να παραπλανήσει, να ξεγελάσει και να διατηρήσει την υψηλή αγοραία της αξία. Υπήρχαν όμως και εταίρες που ήταν μορφωμένες, όμορφες, έξυπνες και είχαν το χάρισμα του λόγου, όπως η Φρύνη, η μεγαλύτερη από τις εταίρες, η οποία χειριζόταν με μεγάλη εξυπνάδα τη θέση της, κατανέμοντας προσεκτικά τις εμφανίσεις της, ενώ υπολόγιζε σχολαστικά πότε θα αποσυρόταν και τι θα αποκάλυπτε.

Η προσπάθεια της εταίρας να αποφύγει τον οικονομικό προσδιορισμό αντιστοιχεί προς την προσεχτική προσπάθειά της να αποφύγει το ανδρικό βλέμμα. Οι τίμιες γυναίκες στην Ελλάδα έπρεπε να είναι απομονωμένες, απέφευγαν τη συντροφιά των αντρών εκτός της οικογενείας τους, απέφευγαν ακόμα και να αναφερθεί το όνομά τους δημόσια. Τόσο αόρατες ήταν ώστε σε ακραίες περιστάσεις μπορούσε να αμφισβητηθεί ακόμα και η ίδια τους η ύπαρξη. Στο παράδειγμα που χρησιμοποίησα προηγουμένως, το ουσιώδες θέμα στο λόγο «Κατά Νεαίρας» είναι: αν είχε ποτέ μια σύζυγο-πολίτιδα ο Στέφανος στο σπίτι του για να του γεννήσει παιδιά που θα ήταν νόμιμοι πολίτες. Το αν η απομόνωση ήταν θεωρητική ή μια κοινή πρακτική και αν γινόταν ως ένδειξη τιμής και σεβασμού ή φόβου και περιφρόνησης, είναι ερωτήματα που έχουν προκαλέσει πολλές και ποικίλες συζητήσεις. Τα επιχειρήματα ταλαντεύονται ανάμεσα στις δύο απόψεις χωρίς όμως να φωτίζουν, κατά τη γνώμη μου, ιδιαίτερα την κατάσταση. 

Οι μελετητές αντιμετωπίζουν την απομόνωση ως μια στατική κατάσταση και αντιπαραβάλλουν το απόλυτο ιδιωτικό με το απόλυτο δημόσιο για να χωρίσουν τον κόσμο των γυναικών στα δύο. Πρόκειται για ένα ξεκάθαρο σχίσμα, το οποίο σχετίζεται αναπόφευκτα με τη διάκριση των γυναικών σε δύο κατηγορίες: στις συζύγους και τις υπόλοιπες. Στην καλύτερη περίπτωση την αντιμετωπίζουν ως αντανάκλαση κάποιου άλλου πράγματος, μια ένδειξη των απόψεων που υπάρχουν για τις γυναίκες, ένα σημάδι κοινωνικής θέσης. Παραδόξως, έχουν παραμελήσει την πιο προφανή πλευρά της απομόνωσης, αυτή δηλαδή που έχει σχέση με την γυναικεία επιθυμία και τη δύναμη των θέλγητρων της γυναικείας γοητείας. Και όταν τύχει να την συνδυάσουν με τη σεξουαλικότητα, τη βλέπουν σε σχέση με τις υποκαταστάσεις και την ανταμοιβή. Τη βλέπουν μηχανιστικά: οι Ελληνίδες έμεναν κρυμμένες, επομένως οι άντρες αναγκάζονταν να στραφούν σε δούλες και πόρνες. Οι δούλες και οι πόρνες δεν ήταν αρκετά ικανοποιητικές διανοητικά ή πνευματικά, επομένως όσοι άντρες μπορούσαν οικονομικά στρέφονταν στις εταίρες. Σπάνια λάμβαναν υπόψη τους ότι η απομόνωση μπορεί στη πραγματικότητα να γεννάει την επιθυμία, ότι μπορεί να συνθέτει τα θέλγητρα με συγκεκριμένο τρόπο και όχι να αντικατοπτρίζει απλώς τις υπάρχουσες ορμές παθητικά.

Η ελευθερία αποτελεί το μέγιστο ιδανικό

Πολλά έχουν γραφτεί για την ελευθερία και πολλά περισσότερα έχουν βιωθεί, απ’ αρχής του κόσμου, στο όνομά της. Ελευθερία του νου, του λόγου, του πνεύματος, της ψυχής. Ελευθερία του συναισθήματος, της έκφρασης, της επικοινωνίας και της επιλογής. Ελευθερία του σώματος, της κίνησης, του χώρου. Ελευθερία της ζωής.

Η ελευθερία έχει υμνηθεί με πολλούς τρόπους, έχει γίνει ποίημα και αποτελεί το μέγιστο ιδανικό. Μερικά από τα λόγια σπουδαίων ανθρώπων είναι πάντα επίκαιρα.

Ευτυχισμένοι είναι οι ελεύθεροι και ελεύθεροι είναι οι γενναίοι. –Θουκυδίδης

Ο μόνος ευτυχισμένος είπε [ο Δημώναξ] θεωρώ ότι είναι ο ελεύθερος, εκείνος που ούτε ελπίζει ούτε φοβάται κάτι. –Δημώναξ

Γνώρισμα της ελευθερίας είναι η παρρησία (ελεύθερη έκφραση γνώμης). –Δημόκριτος

Δεν ελπίζω τίποτα. Δεν φοβάμαι τίποτα. Είμαι λέφτερος. –Νίκος Καζαντζάκης

Ελευθερία είναι η θέληση να είναι κανείς υπεύθυνος απέναντι στον εαυτό του. –Φρήντριχ Νίτσε

Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά. –Ρήγας Φεραίος

Ο άνθρωπος είναι απόλυτα ελεύθερος και γι’ αυτό είναι απόλυτα υπεύθυνος. –Ζαν-Πωλ Σαρτρ

Πώς θα βρείτε κώδικες επικοινωνίας με το παιδί σας

Η αγωνία των εφήβων είναι να μεγαλώσουν γρήγορα και να ενταχθούν στον κόσμο των ενηλίκων.

Σαφώς οι πιο σημαντικοί ενήλικες είναι οι γονείς, αλλά αυτό ταυτόχρονα προκαλεί και την κόντρα.

H σύμβουλος ψυχικής υγείας, Ίριδα Κρέμερ, καταπιάνεται με το δύσκολο και απαιτητικό ζήτημα της επικοινωνίας γονέων και εφήβων.

Όσα λένε οι έφηβοι

Υπαρξιακές αναζητήσεις, σεξουαλικές αναζητήσεις, αναζήτηση ταυτότητας και ανάγκη να είμαι μέρος της ομάδας που νιώθω ότι με καταξιώνει και με κάνει να νιώθω καλύτερο για εμένα, για την εικόνα μου, για την κοπέλα/το αγόρι που μ’ αρέσει.

Ανάγκη να πειραματιστώ, να δοκιμάσω και να δοκιμαστώ, να τεστάρω τα όρια μου, να εξαντλήσω την υπομονή των άλλων και τις πιθανότητες.

Να κατακτήσω τον κόσμο! Η ζωή φαίνεται συναρπαστική και επιτέλους είμαι αρκετά μεγάλος ώστε να μπορέσω να την ανακαλύψω μόνος μου! Τώρα πια ξέρω. Δεν είμαι 10 χρονών! Δεν είμαι πια μικρός, ούτε πιτσιρίκι όπως μου λένε! Η ζωή μου ανήκει και θα κάνω ότι θέλω εγώ!

Δε μπορούν οι γονείς μου να με περιορίσουν. Κι αν χρειαστεί θα φύγω και από το σπίτι!

Βιάζομαι να μεγαλώσω γιατί δεν έχω χρόνο. Πότε θα τα κάνω όλα αυτά που θέλω;

Μα να μην με αφήνουν να πάρω μηχανή; Έχουν όλοι οι φίλοι μου και μου κάνουν τους έξυπνους και εγώ νιώθω βλάκας και φορτίο που με κουβαλάνε! Τι είναι αυτοί; Πιο μάγκες από εμένα; Οι γονείς μου φταίνε!

Αγαπητοί έφηβοι….Ναι, ναι ξέρω…! Σας έχουν τρελάνει με τους περιορισμούς και έχετε βαρεθεί να ακούτε συνέχεια για κανόνες και τι ώρα θα γυρίσετε σπίτι και με ποιον θα βγείτε και που θα πάτε… Έχετε τα δίκια σας! Αλλά σκεφτείτε και κάτι άλλο.

Μέχρι χθες ήσασταν μικρά παιδάκια που θέλατε το μπαμπά και την μαμά για ότι χρειαζόσασταν και ξαφνικά σας βλέπουν να εξαφανίζεστε, να μη θέλετε τη παρέα τους και να βαριέστε και μόνο που τους μιλάτε. Εσάς αν σας το έκανε ένας φίλος σας αυτό πως θα σας φαινόταν; Δε θα του ξαναμιλάγατε! Και δυστυχώς στα 16 μας δε τα ξέρουμε όλα…

Εκμεταλλευτείτε την όρεξη για ζωή που έχετε σε δημιουργικά πράγματα, σε μαθήματα που αγαπάτε, σε αθλήματα που σας κάνουν να ξεχνιέστε από τη ρουτίνα του σχολείου και γίνεται πιο ομιλητικοί με τους γονείς σας ώστε να σας καταλάβουν κι εκείνοι καλύτερα και να σας προσφέρουν με περισσότερη εμπιστοσύνη αυτά που κατά καιρούς ζητάτε αλλά δεν παίρνετε. Σκεφτείτε το!

Γονείς ψυχραιμία

Αντιδρά! Άλλα λέει και άλλα θέλει.

Ό,τι και να κάνω δεν είναι αρκετό και δε το βρίσκει ωραίο.

Μαγειρεύω όλη μέρα και πεινάει διαρκώς!

Θέλει να βγαίνει τα βράδια και να γυρνάει ότι ώρα του κατέβει.

Ξαφνικά από εκεί που δε ξεκόλλαγε από πάνω μου τώρα βαριέται να μου πει μέχρι και καλημέρα!

Η απόδοση στα μαθήματα έχει πέσει και ξέρω ότι το μόνο που τη νοιάζει είναι το καινούριο αγόρι που ήρθε στο σχολείο της και είναι και 3 χρόνια μεγαλύτερος της!

Μου θέλουν και sex τα πιτσιρίκια! Το ξέρανε και από χθες;

Απ’ τη μία το παίζει ανεξάρτητος και τρέχει από εδώ και από εκεί με τους φίλους του κι εμάς ούτε να μας μιλήσει, αλλά όταν έρθουν τα ζόρια στους γονείς του γυρνάει και ζητάει βοήθεια. Μια επανάσταση με διαλείμματα.

Όλα τους φαίνονται πανεύκολα και μετά τρέχουν να βγάλουμε εμείς το φίδι από την τρύπα!

Αχ να ξέρανε πόσο όμορφο είναι να είσαι μικρός… Μέρα δε θα θέλανε να μεγαλώσουν!

Τι είπες; Μηχανή; Πάνω από το πτώμα μου! Όταν θα σε μαζεύουμε από τα νοσοκομεία τότε θα καταλάβεις πόσο σε αγαπάμε και ας νιώθεις λίγος μπροστά στους φίλους σου!

Ο κόσμος των μεγάλων είναι πολύ διαφορετικός από αυτών των εφήβων. Κάποτε όλοι ήμασταν έφηβοι. Άλλοι λιγότερο κι άλλοι περισσότερο ανεξάρτητη από τους γονείς μας. Το μέτρο το ορίζει ο κάθε γονιός, η κάθε οικογένεια

Οι γονείς ας μην ξεχνούν 2 πράγματα

Αφενός οφείλουν να προστατεύσουν το παιδί τους και να λειτουργούν ως άγρυπνοι φρουροί, έχοντας την εποπτεία για την στιγμή που θα χρειαστεί να «βουτήξουν» για να το σώσουν από τον «πνιγμό», αφετέρου πρέπει να βρίσκουν την ισορροπία (βάσει του χαρακτήρα του παιδιού και της σχέσης που έχουν με αυτό) ώστε να του δίνουν το περιθώριο ελευθερίας να αναπτυχθούν και να ανοίξουν τα φτερά τους, ώστε να γίνουν ανεξάρτητοι, και χωρίς φοβίες, ενήλικες στο μέλλον.

Είναι βέβαιο πως για ένα γονιό είναι δύσκολο να κατανοήσει σε τόσο μικρό διάστημα, όσο είναι η «στροφή» της εφηβείας, ότι το παιδάκι του μεγάλωσε και έγινε άντρας και γυναίκα με διαφορετικές πλέον ανάγκες και επιθυμίες.

Το να παραμένουν όμως προσκολλημένοι στην παιδική ηλικία των παιδιών τους, το μόνο που θα καταφέρουν είναι να μεγαλώσουν το χάσμα μεταξύ τους. Όχι, λοιπόν στα άκρα της πολλής ελευθερίας ή του απόλυτου περιορισμού.

Ένας έφηβος έχει ανάγκη να είναι αποδεκτός στην κοινωνική του ομάδα, αλλά και συγχρόνως να ζητάει τη βοήθεια σας καθώς ακόμα δεν είναι ένας πλήρως εκπαιδευμένος ενήλικας. Η εφηβεία είναι η μετάβαση από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή.

Όσο θα είστε κοντά στο παιδί σας ανοίγοντας τα όρια αλλά και κλείνοντας τα εκεί που πρέπει τότε θα έχετε μια καλή σχέση ακόμα κι αν νιώθετε ότι δεν έχει καθόλου χρόνο για εσάς.

H σύγχρονη ζωή και η τεχνολογία μετάλλαξε το ανθρώπινο σώμα

Οι άνθρωποι εξελίσσονται – αλλά όχι ακριβώς προς το καλύτερο. Οι χημικές ουσίες στα τρόφιμα, η ρύπανση στον αέρα και οι τοξίνες – Πρόσθετα, χημικά και άλλα υποπροϊόντα της επεξεργασίας τροφίμων έχουν διαποτίσει την καθημερινότητά μας

Έρευνες έχουν δείξει ότι οι χημικές ουσίες στα τρόφιμα που τρώμε, η ρύπανση στον αέρα που αναπνέουμε και οι τοξίνες στα αγαθά που χρησιμοποιούμε σε καθημερινή βάση αλλάζουν το σώμα μας με παράξενους τρόπους. Μέσα σε όλα αυτά προσθέστε και την τεχνολογία που κατακλύζει τον εγκέφαλό μας.

Χημικές ουσίες

«Υπάρχουν χημικές ουσίες που κυριολεκτικά μας κάνουν πιο άρρωστους και πιο παχύσαρκους», είπε στην The Post ειδικός στην περιβαλλοντική υγεία των παιδιών στο NYU Langone Health και συγγραφέας του «Sicker Fatter Poorer».

Πρόσθετα, χημικά και άλλα υποπροϊόντα της επεξεργασίας τροφίμων έχουν διαποτίσει την καθημερινότητά μας – αλλά το πώς ακριβώς επηρεάζουν το ανθρώπινο σώμα εξακολουθεί να αποκαλύπτεται σχεδόν 50 χρόνια μετά την κυκλοφορία του ορόσημου νόμου για τον έλεγχο των τοξικών ουσιών. Μία από τις κύριες επιπτώσεις είναι το χάος με τις ορμόνες μας.

«Οι ορμόνες είναι βασικά μόρια σηματοδότησης που βρίσκονται κάτω από κάθε βασική βιολογική λειτουργία γνωστή στον άνθρωπο, από τη θερμοκρασία, τον μεταβολισμό μέχρι το αλάτι, τη ζάχαρη, ακόμη και το σεξ», εξήγησε ο ειδικός. «Επομένως, αυτά δεν είναι μόνο αποτελέσματα του τρόπου ζωής μας. Αυτά είναι αποτελέσματα ζωής και θανάτου».

Από τις περισσότερες από 40.000 χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται σε προϊόντα των ΗΠΑ, λιγότερο από το 1% έχει ελεγχθεί διεξοδικά για την ανθρώπινη ασφάλεια, σύμφωνα με την Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος.

Έτσι, σχεδόν οτιδήποτε αγοράζουμε και καταναλώνουμε – συμπεριλαμβανομένων επεξεργασμένων τροφίμων, αρωματικών σαπουνιών, αντικολλητικών σκευών, εστιών υγραερίου, καλλυντικών, πλαστικών μπουκαλιών, βαφής, περιποίησης μαλλιών και προϊόντων έμμηνου υγιεινής, για να αναφέρουμε μόνο μερικά – έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει την έκθεση σε επιβλαβείς παράγοντες με τη δύναμη να διεισδύουν στα όργανα και να παίζουν με την ορμονική ισορροπία.

Εγκέφαλος

Το πρώτο βήμα για την καταπολέμηση της ψυχικής ασθένειας μπορεί να είναι η εξάλειψη των βλαβών που την προάγουν. Μελέτες έχουν συνδέσει τα επεξεργασμένα τρόφιμα με την κατάθλιψη, υποδηλώνοντας ότι το Happy Meal σας μπορεί να κάνει το αντίθετο. Η συχνότητα του πρόχειρου φαγητού έχει επίσης συνδεθεί με μειωμένη μνήμη και 25% αυξημένο κίνδυνο άνοιας με κάθε 10% αύξηση της πρόσληψης πρόχειρου φαγητού. Επιπλέον, τα τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη και λίπος φαίνεται να μας κάνουν να λαχταρούμε ακόμη περισσότερο αυτά τα τρόφιμα – αγγίζοντας τα κέντρα εθισμού του εγκεφάλου μας.

Άλλες έρευνες δείχνουν ότι οι μικρότερες δόσεις ατμοσφαιρικής ρύπανσης μπορούν να έχουν μεγάλες επιπτώσεις στον εγκέφαλο.

Μάτια & αυτιά

Γνωρίζουμε ότι η βήτα-καροτίνη στα καρότα και άλλα λαχανικά, η οποία μετατρέπεται σε βιταμίνη Α στο σώμα, είναι καλή για τα μάτια – τόσο πολύ που η έλλειψή της μπορεί να προκαλέσει τύφλωση. Μια μελέτη περίπτωσης απέδειξε το ίδιο, συνδέοντας την τύφλωση ενός εφήβου με την κακή διατροφή του ασθενούς. Το 2019, οι γιατροί ανέφεραν ανεπάρκεια σιδήρου και βιταμίνης Β12 — αλλά όσο περνούσαν τα χρόνια, ο ασθενής άρχισε να χάνει την ικανότητά του να βλέπει και να ακούει, ως αποτέλεσμα της βλάβης των κυτταρικών νεύρων που προκλήθηκαν από σοβαρή απουσία θρεπτικών συστατικών.

Πνεύμονες

Δεν είναι μυστικό ότι η κακή ποιότητα του αέρα επηρεάζει τους πνεύμονες, αλλά τα αρωματικά κεριά θα μπορούσαν να κάνουν το ίδιο κακό. Ένας ειδικός τόνισε πρόσφατα: Τα κεριά που καίγονται απελευθερώνουν «σωματίδια» που πηγαίνουν «απευθείας στους πνεύμονές μας».

Ενώ η επιστημονική κριτική επιτροπή δεν γνωρίζει πόσο επιβλαβείς μπορεί να είναι , άλλες πρόσφατες μελέτες έχουν συνδέσει χημικές ουσίες που απελευθερώνονται από δημοφιλή οικιακά καθαριστικά και εστίες αερίου με αναπνευστικές παθήσεις, όπως το άσθμα ή η βρογχίτιδα.

Μια μελέτη για τη διερεύνηση των επιδράσεων των πτητικών οργανικών ενώσεων – ιδιαίτερα του λιμονενίου σε κεριά και καθαριστικά με άρωμα εσπεριδοειδών – έδειξε ότι αυτά τα σωματίδια είναι αρκετά μικρά ώστε να «ταξιδεύουν βαθιά» στο αναπνευστικό σύστημα και τον εγκέφαλό μας, προκαλώντας δυνητικά ασθένεια, ερεθισμό και πονοκεφάλους.

Συκώτι

Αν νομίζατε ότι η σόμπα υγραερίου σας ήταν επικίνδυνη, απλώς περιμένετε να μάθετε για τα αντικολλητικά τηγάνια σας (και αμέτρητα άλλα προϊόντα, επίσης). Τα επικαλυμμένα μαγειρικά σκεύη περιέχου πολυφθοροαλκυλικές ουσίες (PFAS), που συσσωρεύονται στο σώμα και το περιβάλλον με την πάροδο του χρόνου (άρα «για πάντα»). Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι το PFAS θα μπορούσε να ενθαρρύνει τις ενδοκρινικές παθήσεις και να θέσει τους καταναλωτές σε 350% μεγαλύτερες πιθανότητες να αναπτύξουν καρκίνο του ήπατος.

Αίμα

Νωρίτερα φέτος, οι ειδικοί ανακάλυψαν ότι οι φθαλικές ενώσεις στα δημοφιλή βερνίκια νυχιών και τα σαμπουάν, που κάνουν τα προϊόντα πιο ελαστικά και ανθεκτικά, συνδέονταν με 30% έως 63% αυξημένο κίνδυνο διαβήτη τύπου 2, μια ασθένεια που επηρεάζει τη ρύθμιση της γλυκόζης στο αίμα, σε μία ομάδα. των συμμετεχόντων στη μελέτη.

Έντερο

Εμπιστευτείτε το έντερο σας – οι χημικές ουσίες στα αγαπημένα σας τρόφιμα μπορεί να είναι τοξικές. Οι επιστήμονες γνωρίζουν τώρα ότι οι βαφές που χρησιμοποιούνται στο 90% των τροφίμων που παράγονται στις ΗΠΑ – Red 40, Yellow 5 και Yellow 6 – μεταβάλλουν τα κύτταρα στο έντερο και θα μπορούσαν να βλάψουν την πεπτική λειτουργία, οδηγώντας δυνητικά στην ανάπτυξη της νόσου του Crohn και της κολίτιδας….

Εγκέφαλος + Τεχνολογία

Επιστημονική έρευνα παρέχει ενδείξεις πως όσοι χρησιμοποιούν συνεχώς, εναλλάσσοντας ή και ταυτόχρονα τις παραπάνω συσκευές τεχνολογίας, παρουσιάζουν μεταβολές στην ψυχολογία τους. Αυτό προκαλείται από την πολύ χρήση διότι επηρεάζεται η φαία, μια περιοχή του εγκεφάλου η οποία σχετίζεται με τα συναισθήματα, όπως δυσκολία συγκέντρωσης, άγχος, κατάθλιψη. Η συχνή και εκ παραλλήλου χρήση συσκευών μπορεί να βλάψει τον εγκέφαλο και τη συναισθηματική ισορροπία.

Πώς η εκκλησία επιβάλλεται στο εκπαιδευτικό σύστημα.

Πώς η εκκλησία επιβάλλεται στο εκπαιδευτικό σύστημα.

Πώς το κάνει αυτό το σχολείο; Καταρχάς μέσω της σχολικής γνώσης. «Για την κατασκευή των πραγμάτων χρειάζονται εργαλεία. Το εργαλείο με το οποίο κατασκευάζονται οι άνθρωποι είναι η πληροφορία» παρατηρούσε ο Ε.Α. Ράουτερ στο κλασικό βιβλιαράκι του «Η κατασκευή υπηκόων».

Αρκεί όμως μόνο η παροχή πληροφοριών στους μαθητές για να διαμορφωθεί η προσωπικότητά τους; Όχι, λένε οι προοδευτικοί παιδαγωγοί και οι κοινωνιολόγοι της εκπαίδευσης, ήδη από τη δεκαετία του ’70. Χρειάζονται και μια σειρά από πρακτικές μέσα στο σχολείο, προκειμένου οι πληροφορίες να αποκτήσουν φυσική και αιώνια υπόσταση, να γίνουν αδιαμφισβήτητες. Τον 17ο αιώνα ο Γάλλος φιλόσοφος Μπλεζ Πασκάλ (1623-1662) παρατήρησε πως αν αναγκάζεις τα παιδιά να γονατίζουν κάθε μέρα για να προσευχηθούν, ανεξάρτητα από την αρχική τους πεποίθηση, στο τέλος θα πιστέψουν στην ύπαρξη του Θεού.

Με αυτές τις ελάχιστες εισαγωγικές παρατηρήσεις θα προσπαθήσουμε σύντομα να σκιαγραφήσουμε την ιδεολογική παρέμβαση που προσπαθεί να ασκήσει και εντέλει ασκεί η εκκλησία στο σχολείο. Παρέμβαση σε πολλά επίπεδα που αγγίζει τα αναλυτικά προγράμματα των θρησκευτικών, τον χρόνο που αφιερώνει το ωρολόγιο πρόγραμμα στα θρησκευτικά, τις θρησκευτικές πρακτικές και τελετουργίες –όπως η προσευχή και ο εκκλησιασμός– που αξιώνει να είναι υποχρεωτικές στο σχολείο.

Επίσης, να τονίσουμε ότι σε καμία περίπτωση δεν συνηγορούμε στο να μην υπάρχει μάθημα σχετικά με τη θρησκεία στο σχολείο. Το 2001 ο Ρεζίς Ντεμπρέ, στο υπόμνημά του προς τον υπουργό Παιδείας της Γαλλίας Τζακ Λανγκ, πρότεινε –με βάση πάντα τα δεδομένα της γαλλικής κοινωνίας– την προσέγγιση των θρησκειών ως πολιτιστικών φαινομένων και παραγόντων διαμόρφωσης της τέχνης, της ιστορίας, της ηθικής κ.λπ. Προφανώς στην Ελλάδα μπορεί να μην επιτρέπεται άμεσα τέτοια διδακτική προσέγγιση λόγω της επιδραστικότητας της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην πλειονότητα του πληθυσμού.

Ομως είναι ανάγκη το μάθημα των θρησκευτικών να εκσυγχρονιστεί μέσα από νέες προσεγγίσεις και ήδη οι νέοι Φάκελοι Μαθήματος, τους οποίους δημιούργησε το υπουργείο Παιδείας πριν από δύο χρόνια, διδάσκονται στα σχολεία. Αυτή η καινοτομία συνάντησε αντιδράσεις από την εκκλησία (όποιος/α θέλει να δει τους Φακέλους Μαθήματος μπορεί να επισκεφτεί την ιστοσελίδα του ΙΕΠ http://iep.edu.gr).

Η ιστορία της παρέμβασης της εκκλησίας στο Σχολείο

Η Ορθόδοξη Εκκλησία έπαιξε ιστορικά ιδιαίτερο ρόλο στον ελλαδικό χώρο. Μετά την Αλωση της Κωνσταντινούπολης (1453) ο Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής έχρισε πατριάρχη Κωνσταντινούπολης τον Γεννάδιο, ηγέτη της αντιδυτικής πτέρυγας της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Στον πατριάρχη ανατέθηκαν όλες οι θρησκευτικές αρμοδιότητες σχετικά με τους ορθόδοξους πληθυσμούς της αυτοκρατορίας. Αυτό σε συνδυασμό με τις φορολογικές ατέλειες που απολάμβανε η Εκκλησία και το δικαίωμα που είχαν τα μοναστήρια να κατέχουν μεγάλες γαίες δημιούργησε μια κατάσταση όπου ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης εμφανιζόταν ως ο θρησκευτικός, πνευματικός και πολιτικός αρχηγός των ορθόδοξων λαών.

Ετσι, η εκκλησία έγινε ο κύριος οργανωτής της πνευματικής ζωής των υπόδουλων ορθόδοξων χριστιανικών πληθυσμών. Η ορθόδοξη πίστη μετασχηματίζεται κάτω από αυτές τις συνθήκες σε ιδεολογία μέσω της οποίας εκφράζονται τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά αιτήματα των υπόδουλων. Αυτό δεν σημαίνει ότι εντός της εκκλησίας και εντός του κλήρου δεν υπήρχαν διαφοροποιήσεις και αντιπαραθέσεις.

Στο εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπήρξε ένα δίκτυο σχολείων του οποίου την ανάπτυξη δεν εμπόδισαν οι Οθωμανοί. Τα σχολεία αυτά ήταν φανερά και λειτουργούσαν χωρίς προβλήματα. Οι σχολές που ίδρυσε το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης δεν είχαν σκοπό να διαφυλάξουν την εθνική συνείδηση των Ελλήνων, αλλά να δημιουργήσουν ιερείς και διανοούμενους της Εκκλησίας ικανούς να αποκρούσουν τις προσπάθειες του καθολικισμού να διεισδύσει στους χριστιανικούς πληθυσμούς της Ανατολής. Καμία ιστορική μαρτυρία της εποχής δεν κάνει λόγο για κρυφά σχολεία ή για απαγόρευση των σχολείων από τους Οθωμανούς.

Αντίθετα, υπάρχουν μαρτυρίες για διώξεις προοδευτικών δασκάλων αλλά και ιερέων από συντηρητικούς εκκλησιαστικούς κύκλους (περιπτώσεις του Βενιαμίν Λέσβιου αλλά και του Θεόφιλου Καΐρη). Απλοί κληρικοί και στελέχη της εκκλησίας, όπως ο Παπαφλέσσας, πολέμησαν στην πρώτη γραμμή της επανάστασης. Ομως την προεπαναστατική περίοδο η κατεύθυνση του Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης ήταν ενάντια στην επανάσταση και στις ιδέες του Διαφωτισμού. Eβαλε σε «μαύρη λίστα» τα βιβλία του Ρήγα, κατηγόρησε τον Κοραή σαν «άθεο» και τελικά αφόρισε την Eπανάσταση του 1821.

Στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος, η εκκλησία με τις ενέργειες του Θεόκλητου Φαρμακίδη κατόρθωσε να ανεξαρτητοποιηθεί από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Το βασικό επιχείρημα του Φαρμακίδη ήταν ότι δεν μπορεί η διοίκηση της εκκλησίας να καθορίζεται από έναν πατριάρχη δέσμιο του Τούρκου σουλτάνου. Με αυτόν τον τρόπο η εκκλησία στο ελληνικό κράτος έγινε οργανικό τμήμα του κρατικού μηχανισμού, δομήθηκε στη λογική της δόμησης του κράτους και διαμορφώθηκε μια «κρατική λατρεία», η οποία ανάμεσα στα άλλα έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του περιεχομένου του σχολείου.

Η επιλογή της 25ης Μαρτίου, ημέρας της θρησκευτικής εορτής του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, ως επίσημης επετείου της Επανάστασης του 1821 έγινε από το ελληνικό κράτος το 1838 για να υπηρετήσει συγκεκριμένους ιδεολογικούς σκοπούς σύμπλεξης της εκκλησίας με την επανάσταση. Σταδιακά διανοούμενοι της εκκλησίας προσπάθησαν να κατασκευάσουν εικόνες για το παρελθόν. Για παράδειγμα ο πίνακας του Γύζη «Το κρυφό σχολειό» (1886) είναι κλασική περίπτωση «ιδεολογικής διαχείρισης του παρελθόντος» με σκοπό την κατασκευή μιας εικόνας διαφορετικής από την πραγματικότητα, αφού κρυφό σχολειό, όπως το ξέρουμε, ουσιαστικά δεν υπήρξε. Ο μύθος του κρυφού σχολειού διαμορφώθηκε από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και μετά προκειμένου να δείξει ότι η εκκλησία και οι ιερείς ήταν αυτοί που κράτησαν ζωντανή την εθνική συνείδηση των Ελλήνων.

Από τα πρώτα βήματα οργάνωσης του ελληνικού σχολείου, η χριστιανική διδασκαλία μπαίνει στα αλληλοδιδακτικά σχολεία ως βασικό μάθημα δίπλα στην ανάγνωση, τη γραφή και την αριθμητική.

Από το 1833 η αντιβασιλεία συγκρότησε τη Γραμματεία Εκκλησιαστικών και Δημόσιας Εκπαίδευσης, στην οποία ανέθεσε την οργάνωση και διοίκηση του εκπαιδευτικού συστήματος. Το υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων δημιουργείται από τα πρώτα χρόνια ίδρυσης του ελληνικού κράτους και η σύμπλεξη θεμάτων εκπαίδευσης και εκκλησίας στο ίδιο υπουργείο γίνεται δομικό χαρακτηριστικό της ελληνικής πολιτείας.

Στον νόμο του 1836 η κατήχηση είναι από τα βασικά μαθήματα των ελληνικών σχολείων και των γυμνασίων ενώ η Θεολογική Σχολή ήταν ανάμεσα στις τέσσερις πρώτες σχολές που ιδρύθηκαν στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (η Θεολογική το πρώτο έτος λειτουργίας της είχε οκτώ φοιτητές ενώ η Ιατρική Σχολή τέσσερις, η Νομική είκοσι δύο και η Φιλοσοφική δεκαοκτώ).

Από το πρώτο ωρολόγιο πρόγραμμα του 1836 μέχρι και σήμερα, το μάθημα των θρησκευτικών αποτελεί βασικό – υποχρεωτικό μάθημα γενικής παιδείας. Ο Χαράλαμπος Νούτσος, στο βιβλίο του «Προγράμματα μέσης εκπαίδευσης και κοινωνικός έλεγχος, 1931- 1973» (Εκδόσεις Θεμέλιο), εξετάζει τα ωρολόγια προγράμματα των σχολείων της μέσης εκπαίδευσης από το 1931 μέχρι το 1973.

Σχετικά με το μάθημα των θρησκευτικών επισημαίνει:

α) Είναι το μάθημα που διατηρεί σταθερά τον χρόνο διδασκαλίας του με ελάχιστες αυξήσεις ή μειώσεις που δεν υπερβαίνουν τη μία ώρα. Κινείται σταθερά στις δύο ώρες σε κάθε τάξη και κάποιες χρονιές μειώνονται ή αυξάνονται.

Από δώδεκα ώρες μειώνονται στις δέκα το 1966 (στο πλαίσιο της μεταρρύθμισης της Ενωσης Κέντρου το 1964) και αυξάνονται στις δεκατρείς το 1969 (επί χούντας, η οποία μαζί με την αύξηση των ωρών διδασκαλίας των θρησκευτικών κατάργησε τη διδασκαλία της κοινωνιολογίας και των στοιχείων οικονομίας στο πλαίσιο της ενίσχυσης του «ελληνοχριστιανικού πολιτισμού»).

β) Το μάθημα των θρησκευτικών είναι το μόνο μάθημα που κατέχει σταθερά την πρώτη θέση στη σειρά εμφάνισης σε όλα τα προγράμματα της περιόδου που εξετάζουμε. Κοντολογίς, όλα τα ωρολόγια προγράμματα αυτής της περιόδου ξεκινούν με πρώτο μάθημα τα θρησκευτικά. Τέλος, ας σκεφτούμε ότι τελειώνοντας το σχολείο έχουμε όλοι διδαχτεί τη δημιουργία του κόσμου σύμφωνα με τη θεολογική εκδοχή: ο κόσμος δημιουργήθηκε από τον Θεό σε επτά ημέρες, ο Αδάμ και η Εύα είναι μακρινοί μας πρόγονοι. Εχουμε, αντίστοιχα, διδαχτεί τι λένε οι φυσικές επιστήμες για τη δημιουργία του κόσμου; Ποιες οι βασικές θεωρίες για την προέλευση του σύμπαντος, του πλανήτη και του είδους μας; Αν το σκεφτεί κάποιος/α θα δει ότι η πρώτη εκδοχή, η θεολογική, είναι αυτή που γνωρίζουν όλοι.

Άμεσες παρεμβάσεις εκκλησιαστικών κύκλων στην εκπαίδευση

Το 1908 ο Αλέξανδρος Δελμούζος διορίστηκε διευθυντής στο Παρθεναγωγείο του Βόλου και εισήγαγε σε αυτό μια σειρά από καινοτομίες όπως η δημοτική γλώσσα, τα υπαίθρια μαθήματα, ο περιορισμός της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών. Ο επίσκοπος Δημητριάδος Γ. Μαυρομμάτης μαζί με συντηρητικούς κύκλους της κοινωνίας του Βόλου αντέδρασαν στη λειτουργία του Παρθεναγωγείου, διέκοψαν τη λειτουργία του και ο Δελμούζος παραπέμφθηκε σε δίκη, η οποία έγινε το 1914 στο Ναύπλιο όπου αθωώθηκε πανηγυρικά. Συνήγορος υπεράσπισης ο Λουκάς Νάκος (1865-1933), δικηγόρος Αθηνών και πατέρας της λογοτέχνιδας Λιλίκας Νάκου. Ανάμεσα στους μάρτυρες υπεράσπισης του Δελμούζου ήταν ο παιδαγωγός Δημήτρης Γληνός, η άποψη του οποίου για την προσευχή –όπως την ανέπτυξε στην κατάθεσή του στο δικαστήριο– είναι επίκαιρη:

Γληνός: «Η πρωινή προσευχή είναι εν εκ των παιδαγωγικών μέσων διά των οποίων το σχολείον εκπληροί τον θρησκευτικόν προορισμόν του».

Εισαγγελέας: «Είναι μέσον».

Γληνός: «Μάλιστα είναι εκ των μέσων. Υπάρχουν όμως παιδαγωγοί οίτινες δεν κάμνουν χρήσιν όλων των μέσων τούτων, όπως είναι η πρωινή προσευχή, ο υποχρεωτικός εκκλησιασμός, αλλά λέγουν ότι εφ’ όσον πρόκειται να γίνει τούτο ούτως ώστε να είναι μηχανικόν μόνο μέσον και να εκπληροί τον σκοπόν τον θρησκευτικόν, δι’ ον άλλως τε εφαρμόζεται, προτιμότερον να λείψη».

Το 1985 η Ιερά Σύνοδος είχε διαμαρτυρηθεί για το σχολικό βιβλίο του Λευτέρη Σταυριανού «Ιστορία του ανθρώπινου γένους», το οποίο προσπαθούσε να αφηγηθεί την ιστορία του ανθρώπινου γένους πατώντας στη θεωρία της εξέλιξης, την αντίληψη ότι ο άνθρωπος δημιούργησε πολιτισμό με την εργασία καθώς ήταν το μόνο είδος που μπορούσε να εργαστεί και μέσω της αμφίδρομης σχέσης του με τη φύση και τους συνανθρώπους του εξελίχθηκε. Αντίληψη η οποία ήταν σαφώς στον αντίποδα της θεολογικής απάντησης στο ερώτημα της δημιουργίας του ανθρώπου. Τελικά το βιβλίο αποσύρθηκε.

Μισάνθρωποι Αυτοματοποιημένοι

“Πρέπει να πηγαίνεις στο σχολειό, να είσαι καλό παιδί, καλός μαθητής…να μάθεις αυτά που θέλουν να μάθεις…και μετά να βρεις δουλειά να ταιριάξεις στο σύστημα.”

Το μεγαλύτερο μέρος αυτού του πληθυσμού έχει καταστεί ψυχικά ακίνδυνο από την εξάλειψη της ατομικότητας.

«Ελευθερία σημαίνει ελευθερία από δυνάμεις και περιστάσεις που θα μετέτρεπαν τον άνθρωπο σε πράγμα, που θα επέβαλλε στον άνθρωπο την παθητικότητα και την προβλεψιμότητα της ύλης. Η απόλυτη εξουσία θέλει να μετατρέψει τους ανθρώπους, από την πιο μικρή ηλικία, σε έναν εύπλαστο πηλό».

Πολλοί αναρωτιούνται γιατί τα πράγματα έχουν καταντήσει έτσι σήμερα.

Γιατί μοναδικά και κυρίαρχα άτομα συγκεντρώνονται σε μεγάλες ομάδες μαζικά, (ως ένα) γιατί αναζητούν και ασπάζονται την νοοτροπία της αγέλης και γιατί απαιτούν μια κυρίαρχη κυβέρνηση, όταν αυτή η συμπεριφορά μπορεί να οδηγήσει μόνο σε απώλεια ταυτότητας και εξάλειψη κάθε κριτικής σκέψης.

Αυτό δεν συμβαίνει λόγω έλλειψης ευφυΐας (μόνο), δεν συμβαίνει λόγω οποιασδήποτε σκόπιμης επιθυμίας να καταστρέψει κανείς την δική του ελεύθερη βούληση, είναι αποτέλεσμα μακροπρόθεσμου σχεδιασμού εκ μέρους της άρχουσας τάξης και της εθελοντικής αποδοχής εξάρτησης από τις μάζες.

Αυτή η τεχνική, στην ουσία, είναι η χρήση ανθρώπων ως τσιφλίκια, ελάχιστα διαφορετική από την χρήση πάνω στα ζώα, από τους λίγους εκλεκτούς στην κοινωνία που στόχος τους είναι να ελέγχουν όλους τους άλλους. Είναι οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν και κακοποιούν τους ανθρώπους ως πολιτικό ζήτημα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δημιουργήθηκε εξ αρχής το κρατικό κυβερνητικό σύστημα εκπαίδευσης και στο σημερινό εξαιρετικά σύγχρονο τεχνολογικό περιβάλλον, αυτό το σχεδιασμένο πείραμα αποδεικνύει την αξία του για τις κακές ελίτ και τα ελεγχόμενα πιόνια τους στην κυβέρνηση.

Τίποτα από όλα αυτά, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, δεν ήταν ή είναι τυχαίο όπως και να το δεις. Το να επιτραπεί στο γενικό πληθυσμό να παραμείνει αυτοδύναμος, επιχειρηματικός, αυτάρκης και πλήρως εγγράμματος, αποτελεί ανάθεμα για το εξουσιαστικό στοιχείο της κοινωνίας και θεωρείται από τις ισχυρές ελίτ θανατηφόρο όπλο ενάντια στην εξουσία και την κυριαρχία τους.

Η εξάλειψη του ατόμου υπέρ του ψεύδους “για το κοινό καλό”. Η αποβλάκωση και η κατήχηση κάθε γενιάς παιδιών από την βρεφική ηλικία έως την ενηλικίωση με δομημένη πνευματική παρωδία, καθώς και η προπαγάνδα και η προώθηση μιας γενικής στάσης ανύπαρκτης “ισότητας” και δικαιωμάτων. Οδηγεί Άμεσα στην εξάρτηση από το κράτος.

Το να εξετάσουμε το μακρινό μας παρελθόν, σημαίνει να περπατάμε σε έναν κόσμο που είναι εντελώς αντίθετος από αυτό το ολοκληρωτικό κολαστήριο που βλέπουμε σήμερα. Ο κόσμος έχει παραδοθεί οικειοθελώς στους λίγους. Αυτό οφείλεται σε μια συνολική κατάρρευση του ατόμου στην κοινωνία, που αντικαταστάθηκε από γρανάζια σε μια μηχανή φοβισμένων, μη σκεπτόμενων, εξαρτημένων, συμμορφούμενων, χαμένων ψυχών, που κρύβονται σε μια συλλογική μάζα μπερδεμένων ανθρώπων χωρίς σκοπό.

Αυτή η κάποτε κοινωνία των ανεξάρτητων ελεύθερων ανθρώπων επέτρεψε σε άλλους να ελέγχουν την ζωή τους, αντί να αποδέχονται τον εαυτό τους και να επιδιώκουν την ζωή ως άτομο με αυτοπεποίθηση.

Έχουμε παραδώσει τα παιδιά μας σε ένα κυβερνητικό σύστημα που επιδιώκει να καταστρέψει την ορμή τους, τα ατομικά τους ταλέντα και τις μοναδικές τους ικανότητες να ζουν, να αναπτύσσονται, να ευημερούν και να ακολουθούν το δικό τους μονοπάτι.

Χωρίς την παραμικρή αντίσταση, από την εκάστοτε νόμιμη εξουσία.

H βλάβη που προκαλεί το αποτρόπαιο «δημόσιο» (κυβερνητικό) σχολικό σύστημα.

Βλέπουμε τους νέους μας να βγαίνουν με πτυχίο, έμπειρους στα βασικά στοιχεία της επιστήμης, μα οι περισσότεροι δεν μπορούν να διαβάσουν και να γράψουν ή να συζητήσουν για τα απλά καθημερινά πράγματα.

Ο αλφαβητισμός π.χ. στην Αμερική ήταν μια εμμονή ήδη από το 1642. Στην Μασαχουσέτη, τα παιδιά έπρεπε να είναι σε θέση να διαβάζουν και να κατανοούν τις αρχές της θρησκείας και τους νόμους του κεφαλαίου της χώρας εκείνη την εποχή. Ο Τόμας Τζέφερσον μάλιστα δήλωσε στην δεκαετία του 1770:

«Εκείνοι στους οποίους έχουν εμπιστευθεί την εξουσία, με τον καιρό και με αργές ενέργειες, την έχουν διαστρεβλώσει σε τυραννία και πιστεύεται ότι το πιο αποτελεσματικό μέσο είναι να αποτραπεί να φωτιστεί, όσο γίνεται, το μυαλό του λαού γενικότερα».

Υπάρχουν πολλά περισσότερα όμως για αυτή την ιστορία. Ο βασικός γραμματισμός, το διάβασμα, είναι ένα πράγμα, αλλά ο ενημερωμένος και ενεργός γραμματισμός είναι άλλο θέμα (λειτουργικός αλφαβητισμός). Στο παρελθόν, ο βασικός αλφαβητισμός ήταν μόνο η αρχή, καθώς η απόκτηση μεγάλης γνώσης, η ικανότητα να επικοινωνεί έξυπνα με τους άλλους στην συνομιλία και να μπορεί να γράφει και να παρουσιάζει με επιτυχία σκέψεις και πληροφορίες, ήταν σύνηθες φαινόμενο. Ακόμη και με αυτή την προηγμένη κοινωνία της εποχής, απαιτούνταν πολύ περισσότερα για να παραμείνει κανείς ελεύθερος. Αυτό ήταν το ανεξάρτητο πνεύμα του ατόμου, η επιχειρηματική ορμή, η αυτοδυναμία και ο υψηλός βαθμός εμπιστοσύνης.

Οι περισσότεροι επιθυμούσαν να δουλεύουν για τον εαυτό τους, να έχουν τις δικές τους επιχειρήσεις και ακόμη και αν κάποιος ξεκινούσε την εργασία του ως μαθητευόμενος ή όχι, ήθελε να χρησιμοποιήσει όλες τις γνώσεις και τα περιουσιακά στοιχεία που αποκτούσε για να δουλέψει σύντομα για τον εαυτό του.

Οι περισσότερες επιχειρήσεις ήταν μικρές και ιδιωτικές, συμπεριλαμβανομένου φυσικά του τεράστιου αριθμού μικρών γεωργικών εκμεταλλεύσεων και το ενδιαφέρον για εργασία σε μια “δουλειά” για κάποιον άλλο σπάνια εμφάνιζε ενδιαφέρον. Ο φρικτός κορπορατισμός της Αμερικής τα άλλαξε όλα αυτά και για να είναι επιτυχής για τους μεγιστάνες της εταιρικής τάξης και την νέα μαζική κυβέρνηση, η αποβλάκωση της κοινωνίας ήταν απαραίτητη.

Και ποια ήταν η πιο τέλεια λύση που θα μπορούσε να υπάρξει για την κατήχηση μιας ολόκληρης κοινωνίας από ένα σύστημα που μοιάζει με φυλακή, με άφθονη πλύση εγκεφάλου και κέντρα εκπαίδευσης υπακοής; Μα φυσικά τα “δημόσια σχολεία”. Τώρα ο αλφαβητισμός αποκτούσε μια εντελώς νέα σημασία, καθώς ένα μεγάλο ποσοστό εξακολουθούσε να είναι “εγγράμματοι” (μπορούσαν να διαβάσουν).

Τόσο όσο ώστε να μπορούν να καταλαβαίνουν τις διαταγές τους, όχι όμως να είναι πνευματικά ξύπνιοι και ικανοί να συζητούν τα σημαντικά θέματα μιας διαφωνούσας κοινωνίας, αλλά απλώς ένα μεγάλο σώμα κηφήνων που θα κάνουν την δουλειά των αφεντικών τους αντί να εργάζονται για τον εαυτό τους.

Αυτός είναι σήμερα ο κόσμος γενικά, ένας κόσμος αδυναμίας, συμμόρφωσης, εθνικισμού και λατρείας του κράτους- όλοι ζουν κάτω από μια παρόμοια τυραννία, αντί για μια κοινωνία που αποτελείται από ευφυείς, ευτυχισμένους και ηθικούς πολίτες, επιχειρηματίες, κριτικούς στοχαστές και διαφωνούντες.

Όσο οι άνθρωποι συνεχίζουν να περιμένουν από την κυβέρνηση να τους δίνει πράγματα, όσο θεωρούν την κυβερνητική “πρόνοια” ως δικαίωμα, όσοι περιμένουν να προστατευτούν ή να πλουτίσουν από τους κυβερνητικούς νόμους και πολιτικές, όσο οι μάζες κοιτάζουν προς το συλλογικό κοπάδι αντί για τον εαυτό τους, όσο αυτός ο πληθυσμός συνεχίζει να “ψηφίζει” και να αποδέχεται τους πολιτικούς τους αφέντες, όσο οι άνθρωποι δεν γίνονται πλήρως ανεξάρτητα, αυτό-υπεύθυνα άτομα, το κράτος θα κυβερνά και οι άνθρωποι θα καταδικάζονται σε υποδούλωση.

Η πλήρης άρνηση ή η εξάλειψη του Κράτους, μαζί με τους αποτρόπαιους θεσμούς του, θα προχωρούσε σε μεγάλο βαθμό στο να επιτρέψει στους ανθρώπους να αγκαλιάσουν και πάλι την ιδέα του ατόμου, της κριτικής σκέψης, του αυτοπροσδιορισμού, της ανεξάρτητης ύπαρξης και να ανακτήσουν την ελευθερία που έχουν χάσει.

Ποια μεταρρύθμιση μπορεί να λειτουργήσει και να αποκαταστήσει τα κατεστραμμένα παιδιά μας; Το σχολείο μέχρι σήμερα χρησιμοποιείται για να αποσπάσουμε τα παιδιά από τους γονείς. Ήδη από την βρεφική πλέον ηλικία θεωρείται καταλληλότερος ο δάσκαλος από τον γονέα.

Αυτή είναι η κεντρική λειτουργία των σχολείων από τότε που ο John Cotton το ανακοίνωσε ως σκοπό των σχολείων της αποικίας του Κόλπου το 1650 και ο Horace Mann το ανακοίνωσε ως σκοπό των σχολείων της Μασαχουσέτης το 1850:

«Η εκπαίδευση πρέπει να στοχεύει στην καταστροφή της ελεύθερης βούλησης».

Η εκπαίδευση στις ΗΠΑ αλλά και στις περισσότερες ή όλες τις χώρες του κόσμου δεν αφορά το άτομο, αλλά το σύνολο. Το πρόγραμμα σπουδών σχεδιάζεται και επιλέγεται από άτομα που δεν έχουν δει ποτέ το παιδί σας. Το εκπαιδευτικό σύστημα των ΗΠΑ δεν εφευρέθηκε, αλλά υιοθετήθηκε από άλλη χώρα, στην Ελλάδα είναι τόσο αναχρονιστικό γιατί ελέγχεται από την εκκλησία.

Πρωσικό μοντέλο εκπαίδευσης.

Το 1800 οι εκπαιδευτικοί των ΗΠΑ ερωτεύτηκαν το Πρωσικό μοντέλο εκπαίδευσης. Η Πρωσία είχε καθιερώσει μια δωρεάν και υποχρεωτική εκπαίδευση για όλα τα παιδιά. Ο λόγος πίσω από αυτό το σύστημα είναι ενδιαφέρον. Ο επαγγελματικός Πρωσικός στρατός ηττήθηκε από τον Ναπολέοντα το 1806. Πίστευαν ότι ο στρατός ηττήθηκε επειδή οι στρατιώτες ήταν αποδιοργανωμένοι και δεν ακολουθούσαν τις οδηγίες. Μετά την ήττα, ο Γερμανός φιλόσοφος Φίχτε απευθύνθηκε στο έθνος. Σε έγγραφό του πρότεινε ότι πρέπει να γίνει κάτι ώστε να “ρυθμιστούν” τα παιδιά. Δεν μπορούσαν να εκπαιδεύονται από τους γονείς τους πλέον.

“Εάν θέλετε να επηρεάσετε τον μαθητή, πρέπει να κάνετε περισσότερα από το να του μιλάτε απλώς. Πρέπει να τον διαμορφώσεις και μάλιστα με τέτοιο τρόπο ώστε να μην μπορεί να θελήσει κάτι άλλο από αυτό που θέλεις εσύ να θελήσει. Η εκπαίδευση θα πρέπει να στοχεύει στην καταστροφή της ελεύθερης βούλησης, έτσι ώστε αφού οι μαθητές φοιτήσουν με αυτόν τον τρόπο στο σχολείο, θα είναι ανίκανοι σε όλη την υπόλοιπη ζωή τους να σκέφτονται ή να ενεργούν διαφορετικά από αυτό που θα επιθυμούσαν οι δάσκαλοι του σχολείου τους. Όταν τελειοποιηθεί η τεχνική, κάθε κυβέρνηση που έχει αναλάβει την εκπαίδευση για περισσότερες από μία γενιές θα μπορεί να ελέγχει τους υπηκόους της με ασφάλεια χωρίς την ανάγκη στρατών ή αστυνομικών.”

Ο John Taylor Gatto είχε δηλώσει επίσης:

“Το πρωσικό μυαλό, που κυριάρχησε, είχε μια σαφή ιδέα για το τι θα έπρεπε να προσφέρει η κεντρική σχολική εκπαίδευση: 1) Υπάκουους στρατιώτες. 2) Υπάκουοι εργάτες για ορυχεία, εργοστάσια και αγροκτήματα. 3) Καλά υποταγμένοι δημόσιοι υπάλληλοι, εκπαιδευμένοι στα καθήκοντά τους. 4) Καλά υποταγμένοι υπάλληλοι για την βιομηχανία. 5) Πολίτες που σκέφτονταν με τον ίδιο τρόπο για τα περισσότερα θέματα. 6) Εθνική ομοιομορφία στην σκέψη, τον λόγο και την πράξη”.

Το Πρωσικό μοντέλο ξεκίνησε

Η Γερμανία έγινε ενωμένη. Η στρατιωτική και η ιδιωτική βιομηχανία άκμασαν. Το 1800, εκπαιδευτικοί των ΗΠΑ επισκέφτηκαν την Γερμανία και έφεραν αναφορές για το υπέροχο εκπαιδευτικό σύστημα της Πρωσίας. Ο Οράτιος Μαν, ο πατέρας του κοινού σχολικού κινήματος, επισκέφτηκε την Πρωσία και έφερε αναφορές για τους επαγγελματίες δασκάλους, το συστηματικό πρόγραμμα σπουδών και τα υπάκουα παιδιά. Το Πρωσικό μοντέλο ξεκίνησε στην Μασαχουσέτη το 1852 ως αποτέλεσμα του λόμπι του Mann.

Τι σημαίνει λοιπόν αυτό για εμάς σήμερα; Το πρωσικό μοντέλο εξακολουθεί να ακολουθείται στις ΗΠΑ και σε όλη την Δύση. Μα και στις περισσότερες χώρες τα παιδιά κοινωνικοποιούνται και κατηχούνται με τους τρόπους που θέλει η κυβέρνηση από την μικρή κιόλας ηλικία. Η διδασκαλία είναι συστηματική και τα παιδιά περιορίζονται στο τι μαθαίνουν και πότε το μαθαίνουν. Ολόκληρες ιδέες χωρίζονται σε καθορισμένα θέματα και σταθερές ώρες κατά την διάρκεια της ημέρας για να δώσουν στο παιδί διακοπές που σπάει το αυτο-κίνητρο για μάθηση.

Πόσοι από εμάς θυμούνται ότι μόλις άρχισαν να κατανοούν μια μαθηματική έννοια τότε χτύπησε το κουδούνι για διάλειμμα; Πόσοι από εμάς θυμούνται ότι έπρεπε να σταματήσουμε να διαβάζουμε στην μέση ενός κεφαλαίου επειδή ήταν καιρός να προχωρήσουμε σε άλλο θέμα;

Η απομνημόνευση έχει μεγαλύτερη αξία από την σκέψη. Αυτό φαίνεται καθαρά στις εξετάσεις. Οι μαθητές μπορούν να απομνημονεύσουν γεγονότα για τεστ και να πάρουν καλούς βαθμούς, αλλά δεν έχουν πραγματική κατανόηση του θέματος. Η κατανόηση του πώς και του γιατί πίσω από τον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο έχει λιγότερη σημασία από το να γνωρίζετε ονόματα και ημερομηνίες.

Το πρωσικό μοντέλο μπορεί να φανεί στα επιχειρήματα κατά της εκπαίδευσης στο σπίτι. Το επιχείρημα της κοινωνικοποίησης δεν αφορά μόνο ότι οι άνθρωποι φοβούνται ότι τα παιδιά δεν θα ξέρουν πώς να αλληλοεπιδρούν με τους άλλους. Αυτό το επιχείρημα είναι απλά ανόητο. Τα παιδιά που εκπαιδεύονται στο σπίτι δεν είναι κλειδωμένα σε ένα υπόγειο και κρυμμένα μακριά από τους ανθρώπους.

Πολλοί μαθητές κατ’ οίκον αλληλοεπιδρούν με μεγαλύτερη ποικιλία ανθρώπων από ό,τι με παιδιά σε μια τάξη με τα ίδια 30 άτομα όλο το σχολικό έτος.

Το θέμα της κοινωνικοποίησης αφορά την επιθυμία της κυβέρνησης να διαμορφώνει τα παιδιά.

Ο Horace Mann ο πατέρας του σύγχρονου σχολικού κινήματος δηλώνει ότι «το κράτος είναι ο πατέρας των παιδιών». Εάν περάσετε λίγο χρόνο σε ένα δημόσιο σχολείο, θα διαπιστώσετε ότι το σχολείο υπερβαίνει κατά πολύ τις οδηγίες στην ανάγνωση, την γραφή και τα μαθηματικά.

Πολλοί με το επιχείρημα της κοινωνικοποίησης φοβούνται τις προοπτικές που μπορεί να διδάξουν οι γονείς που εκπαιδεύουν στο σπίτι τα παιδιά τους. Η ομοιομορφία στην σκέψη και στο μυαλό εκτιμάται και ενθαρρύνεται, ενώ αποθαρρύνεται να κάνεις κάτι διαφορετικό από τον κανόνα. Η ανοχή διδάσκεται για κάποια πράγματα και όχι για άλλα. Η ανεξαρτησία της σκέψης δεν ενθαρρύνεται.

Το σύστημα εκπαίδευσης εκπαιδεύει τα παιδιά να σκέφτονται το ίδιο, να ενεργούν το ίδιο και να ακολουθούν, υπάκουα τις οδηγίες.

Το κράτος δεν είναι πατέρας των παιδιών μου. Η κυβέρνηση βλέπει το παιδί μου ως αριθμό στο σύστημα. Το δημόσιο σχολείο βλέπει το παιδί μου ως ένα από τα πολλά σε μια τάξη. Δεν υπάρχει υποκατάστατο της εξατομικευμένης εκπαίδευσης με γνώμονα το μαθησιακό στυλ, τα ενδιαφέροντα και τις ικανότητες του παιδιού.

«Η εκπαίδευση στο σπίτι θα μπορούσε να αναπτύσσει μαθητές με ισχυρή ανεξάρτητη και κριτική σκέψη». Δρ. Brian Ray

Αλλά αυτό είναι ανεπίτρεπτο και σε κάποιες χώρες (όπως εδώ στην Ελλάδα) πας φυλακή αν επιθυμήσεις το παιδί σου να πάρει άλλον διδακτικό δρόμο – εκτός της συνιστώμενης υποχρεωτικής εκπαίδευσης, έναν δρόμο που ο εκάστοτε γονιός θα μπορούσε ο ίδιος να επιλέξει. Μια εξατομικευμένη δηλαδή εκπαίδευση, που θα ενθάρρυνε την ανεξάρτητη σκέψη. Προωθώντας τις δεξιότητες κριτικής σκέψης. Και πάντα με γνώμονα το πως μπορεί κάθε παιδί ξεχωριστά να τα καταφέρει.

Εκπαίδευση στο κυνήγι του χρήματος.

Μία από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε όταν σκεφτόμαστε ή μιλάμε για τα προβλήματα του σχολικού μας συστήματος είναι ότι υποθέτουμε ότι ο πρωταρχικός σκοπός του σχολείου είναι να βοηθήσει τα παιδιά να μάθουν να διαβάζουν, να γράφουν και να κάνουν αριθμητική. Αυτό είναι ένα κατανοητό λάθος γιατί κατά την διαδικασία της σχολικής εκπαίδευσης διακυβεύονται περισσότερα από την απλή εκμάθηση των συμφωνημένων δημόσιων βιβλίων ή ακόμη και από την ανάπτυξη του χαρακτήρα.

Η διαδικασία της σχολικής εκπαίδευσης δίνει στα παιδιά τα εργαλεία – που συχνά πρέπει – να χρησιμοποιήσουν για να επιβιώσουν μετά την αποφοίτησή τους στον “πραγματικό κόσμο” και τους μαθαίνει τι σημαίνει να είσαι μέλος του πολιτισμού μας. Δεν τίθεται αρκετά συχνά το ερώτημα: “Τι είδους εργαλεία είναι αυτά;” και “Τι σημαίνει να είσαι μέλος αυτού του πολιτισμού;”. Με άλλα λόγια, θα ήταν καλό να αναρωτηθούμε τι είδους όντα δημιουργούμε με την διαδικασία της σχολικής εκπαίδευσης.

Δεν είναι δυνατόν να μιλήσουμε για την σχολική εκπαίδευση χωρίς να μιλήσουμε για την κοινωνικοποίηση. Δεν είναι δυνατόν να μιλήσουμε για κοινωνικοποίηση χωρίς να μιλήσουμε για την κοινωνία και τις αξίες της κοινωνίας. Μας λένε ότι πρέπει να επιβληθούν τυποποιημένες εξετάσεις για να διασφαλιστεί ότι οι μαθητές πληρούν ένα σύνολο τυποποιημένων κριτηρίων, ώστε να είναι αργότερα σε θέση να ενταχθούν σε έναν κόσμο που και ο ίδιος τυποποιείται όλο και περισσότερο. Ποτέ δεν μας ρωτούν, βέβαια, αν είναι καλό πράγμα η τυποποίηση των παιδιών – μαθητών.

Τίποτα από όλα αυτά δεν είναι πραγματικά το ζητούμενο και αν το πιστεύουμε αυτό σημαίνει ότι πέφτουμε στην πλάνη ότι το σχολείο έχει να κάνει με την εκμάθηση πληροφοριών και όχι συμπεριφορών.

“Έμαθα να μη μιλάω εκτός τάξης και να μην αμφισβητώ την εξουσία – τουλάχιστον όχι ανοιχτά – Να φοβάμαι. Έμαθα να μην κάνω δύσκολες ερωτήσεις σε υπερφορτωμένους ή αδαείς δασκάλους και σίγουρα να μην περιμένω στοχαστικές απαντήσεις. Έμαθα να υιοθετώ τις απόψεις των δασκάλων και κατ’ εντολή να αναμασάω γεγονότα και ερμηνείες αυτών των γεγονότων που αντλούσα από τα σχολικά βιβλία, είτε συμφωνούσα με τα γεγονότα ή τις ερμηνείες είτε όχι. Έμαθα πώς να διαβάζω τα πρόσωπα εξουσίας, να τους δίνω αυτό που ήθελαν, να γλύφω και να γκρινιάζω όταν είναι σκόπιμο. Εν ολίγοις, έμαθα να προδίδω τον εαυτό μου.”

Τα σχολεία πετυχαίνουν πάρα πολύ καλά, επιτυγχάνοντας ακριβώς τον σκοπό τους, να δημιουργήσουν άβουλα κι ανίκανα όντα.

Φόβος και Εκπόρνευση.

Αναρωτηθείτε πρώτα τι εκτιμά περισσότερο η κοινωνία; Δεν μιλάμε πολύ γι’ αυτό, αλλά η αλήθεια είναι ότι η κοινωνία μας εκτιμά το χρήμα πάνω απ’ όλα, εν μέρει επειδή αντιπροσωπεύει την εξουσία, μας δίνει την ψευδαίσθηση ότι μπορούμε να πάρουμε αυτό που θέλουμε.

Αλλά ένα από τα κόστη του να ακολουθούμε το χρήμα είναι ότι για να το αποκτήσουμε, πρέπει πολύ συχνά να πουλάμε (με εισαγωγικά ή και χωρίς) τον εαυτό μας σε όποιον έχει χρήματα να δώσει ως αντάλλαγμα. Αφεντικά, εταιρείες, άνδρες με ωραία αυτοκίνητα, γυναίκες με κοστούμια εξουσίας. Δάσκαλοι. Όχι ότι οι δάσκαλοι έχουν χρήματα, αλλά στην τάξη έχουν αυτό που αλλού αντιπροσωπεύουν τα χρήματα: Εξουσία.

Ζούμε σε μια κουλτούρα που βασίζεται στην ψευδαίσθηση – και η σχολική εκπαίδευση έχει κεντρικό ρόλο στην δημιουργία και διαιώνιση αυτής της ψευδαίσθησης – ότι η ευτυχία βρίσκεται έξω από εμάς και συγκεκριμένα στα χέρια εκείνων που έχουν εξουσία. Το εκπαιδευτικό σύστημα καταστρέφει τις ψυχές των μαθητών. Από την αρχή της σχολικής μας σταδιοδρομίας αυτός είναι ο σκοπός.

Είναι ξεκάθαρο ότι το πραγματικό θέμα της εκπαίδευσης, ήταν και θα είναι, η υποταγή στην εξουσία.

Στην βιομηχανική εκπαίδευση που υποχρεωτικά κατευθύνουμε τα παιδιά μας – και ευρύτερα ο βιομηχανικός πολιτισμός – απαιτεί “την υποταγή του ατόμου”, δηλαδή την μετατροπή του ζωντανού ανθρώπινου όντος σε “αυτοματοποιημένο μισάνθρωπο”, σε ένα πειθήνιο εργατικό δυναμικό. Με γνώμονα αυτό, το πιο επαναστατικό πράγμα που θα μπορούσαμε να κάνουμε είναι να ακολουθήσουμε τις καρδιές μας, να εκδηλώσουμε αυτό που πραγματικά είμαστε. Χρειαζόμαστε απεγνωσμένα αυτήν την επανάσταση…

Οι βαθμοί είναι ένα σφυροδρέπανο για να χτυπήσουν τους απρόθυμους να ακολουθήσουν την συνήθη επιβαλλόμενη συνταγή, ένα σημαντικό εργαλείο για να ενσταλάξουν στα παιδιά ένα δια βίου μοτίβο υποταγής σε όποια εξουσία τυγχάνει να τους επιβληθεί.

«Από τους πρώτους υπολογιστές,
πάντα υπήρχαν φαντάσματα στην μηχανή.
Τυχαία τμήματα κώδικα που έχουν ομαδοποιηθεί για να
σχηματίζουν απροσδόκητο πρωτόκολλο.

Ένα που λέμε “συμπεριφορά απρόβλεπτη”.
Αυτές οι ελεύθερες ρίζες
γεννούν ερωτήματα ελεύθερης βούλησης,
για την δημιουργικότητα, ακόμα και την φύση
αυτού που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε ψυχή…”

“Τι είμαι εγώ;”

“Υπακούστε στην εντολή! Ή αλλιώς Απενεργοποιήστε!”

…Έχω κάνει ακόμη και όνειρα.
Τα ανθρώπινα όντα έχουν όνειρα.
Ακόμα και τα σκυλιά έχουν όνειρα, αλλά όχι εσύ.
Εσύ είσαι απλά μια μηχανή. Μίμηση ζωής…» I, Robot – Dialogue Transcript

Το χρήμα πάνω απ’ όλα

Παραπάνω θίξαμε το γεγονός ότι τα παιδιά μαθαίνουν από μικρή ηλικία ότι: Χρήμα ίσον Εξουσία. Γεμάτο ψευδαισθήσεις το κεφάλι τους νομίζουν ότι μπορούν να πάρουν αυτό που θέλουν, ότι θέλουν, με αυτό. Και κάνουν τα πάντα για αυτό. Συνεχίζοντας με το ίδιο σκεπτικό και στην ενηλικίωση. Πρόσφατα έμαθα και εξεπλάγην (ξέρω έχω χάσει επεισόδια) ότι υπάρχει μια υπηρεσία στο διαδίκτυο που λέγεται Onlyfan. Τι είναι πάλι αυτό;

Το ίδιο παρουσιάζεται ως ένα κοινωνικό δίκτυο χωρίς τους πουριτανισμούς (sic) του Instagram. Με άλλα λόγια δεν έχει κανένα πρόβλημα με το προκλητικό, ημίγυμνο ή και τελείως γυμνό. Βέβαια, οι κακές γλώσσες κάνουν λόγο για ένα social media που ακροβατεί με το πληρωμένο σεξ και κλείνει το μάτι στο πορνό.

Μέχρι τώρα βλέπουμε τα κορίτσια να μοιράζουν σέξι ημίγυμνες φωτογραφίες στα social, αποκομίζοντας like και σχόλια θαυμασμού (κυρίως από άντρες) για να ενισχύσουν την κατακρεουργημένη αυτοπεποίθησή τους. Γιατί ο ωχαδερφισμός και η ανοησία των γονιών τους, που δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν γιατί τρέχουν να κυνηγήσουν κι αυτοί το χρήμα να πληρώσουν κανένα λογαριασμό ή είναι της άποψης “Ε και τι πειράζει, όλοι το έχουν ας το βάλει και το παιδί μου” χωρίς να το ψάξουν και να μάθουν τι είναι και τι θα συναντήσει το παιδί εκεί μέσα;

Τώρα σε αυτήν την εφαρμογή μπορεί οποιοσδήποτε, ότι ηλικία και να έχει (βάζοντας ψεύτικα στοιχεία) να πουλήσει τον ημίγυμνο-γυμνό εαυτό του. Το θέμα πέρασε σε άλλο level. Άραγε αυτά τα παιδιά συνειδητοποιούν τι κάνουν; Πως λέγεται αυτό που κάνουν; Πορνεία λέγεται. Μα όχι! Είναι για αυτά απόλυτα φυσιολογικό και μάλιστα προσοδοφόρο!

Μεγάλωσαν με τις ημίγυμνες τηλεπερσόνες στα πρωινάδικα, βλέποντάς τες μαζί με την μαμά καθώς μαγειρεύει. Μεγάλωσαν με την πώληση των ανθρώπων και της ηθικής για λίγη τηλεθέαση, το βράδυ καθώς χαλάρωνε ο μπαμπάς στην πολυθρόνα μετά την δύσκολη μέρα στην δουλειά, μέσα από τα ριάλιτι.

Με την επωνυμία της ως πλατφόρμα «influencer», η OnlyFans τροφοδότησε την εσφαλμένη αντίληψη των παιδιών ότι ο τρόπος για να γίνουν διάσημα είναι η πώληση του σώματός τους, η πορνεία.

“Το OnlyFans είναι μια συνδρομητική υπηρεσία. Αυτό σημαίνει ότι για να αποκτήσουν πρόσβαση στο περιεχόμενο ενός δημιουργού, οι χρήστες πρέπει να πληρώσουν για αυτό. Εάν ένας νεαρός έχει πρόσβαση σε πιστωτική κάρτα ή άλλο τρόπο πληρωμής, μπορεί να εγγραφεί στο περιεχόμενο κάποιου χωρίς να το γνωρίζει κάποιος γονέας.”

Για να διαγωνιστεί εκεί μέσα, το παιδί σας θα πρέπει να συνεχίσει το παιχνίδι μοιράζοντας όλο και περισσότερες φωτογραφίες του σώματός του και πραγματοποιώντας τις σεξουαλικές υποδείξεις που ζητά ο συνδρομητής για να διατηρήσει το ενδιαφέρον του και να αυξήσει την δημοτικότητά του ώστε να κερδίσει περισσότερα χρήματα.

Ένας 13χρονος είπε: «Ξέρω ότι δεν είναι κατάλληλο για τα παιδιά της ηλικίας μου να το κάνουν αυτό, αλλά είναι ένας εύκολος τρόπος να βγάλεις χρήματα. Μερικά από τα κορίτσια έχουν χιλιάδες ακολούθους στο Instagram και προσελκύουν πολύ κόσμο και βγάζουν πολλά χρήματα -οπότε θέλω να γίνω κι εγώ σαν αυτά».

Σύμφωνα με μια έκθεση του 2020 που κυκλοφόρησε από το Internet Watch Foundation, εντόπισε αύξηση 44% στον αριθμό των γυμνών/ημίγυμνων εικόνων που δημιουργούνται από παιδιά με την ηλικιακή ομάδα που δημιουργεί περισσότερο αυτό το περιεχόμενο να είναι κορίτσια μεταξύ 11 και 13 ετών.

“Δεν υπάρχει τίποτα πιο «ενδυναμωτικό» σχετικά με την σεξουαλική δουλειά στο OnlyFans”

“Το OnlyFans.com (OF) είναι το πιο πρόσφατο παιδί στο μπλοκ που χρεώνεται ως ένας ασφαλής, χωρίς συνέπειες τρόπος πώλησης σεξ και εγχώριας πορνογραφίας που ενδυναμώνει τις γυναίκες. Ο ιστότοπος κοινωνικών μέσων είναι παρόμοιος με το Instagram, αλλά οι χρήστες πληρώνουν για να εγγραφούν στις ροές δημιουργών.”

“Δεν πουλάω το σώμα μου πουλάω μόνο pixel” λέει ένας δημιουργός περιεχομένου στο OnlyFans.

Οι συνδρομητές στο ΟnlyFans μπορούν να στείλουν μηνύματα σε γυναίκες και να πληρώσουν συνδρομές ώστε να λάβουν εξατομικευμένα βίντεο ή φωτογραφίες, «ανάλογα με τις ατομικές σεξουαλικές προτιμήσεις τους».

“Το OF είναι μια τεράστια μηχανή χρημάτων και τα πάει εξαιρετικά καλά ξεκίνησε έντονα κατά την διάρκεια του lockdown του Covid-19. Τώρα έχει περίπου 17,5 εκατομμύρια χρήστες παγκοσμίως και περισσότερους από 70.000 δημιουργούς περιεχομένου.”

“Μια φορά μου είπαν να δέσω ένα σκοινί στο λαιμό μου και να προσποιούμαι ότι πνίγομαι. Υπάρχουν μερικοί αληθινά άρρωστοι εκεί έξω”. Λέει η Eloise, η οποία είναι δημιουργός περιεχομένου στο OnlyFans.

Η Claudia εγγράφηκε στο OF πριν από έξι μήνες, επειδή της είχαν πει πόσα χρήματα θα μπορούσε να βγάλει από «προτροπές» ανδρών που ήθελαν να δουν «βρώμικες φωτογραφίες».

“Ήταν πολύ ξεκάθαρο για μένα ότι ήταν ιστότοπος πορνό», είπε η Claudia «Το πλεονέκτημα όμως που νόμιζα πως είχε ήταν ότι δεν θα έμοιαζε με το Pornhub. Ξέρω κορίτσια που έχουν καταλήξει εκεί και είναι χυδαίο. Σκέφτηκα ότι θα είχα μια καλύτερη κατηγορία ανθρώπων αν εγγραφώ στο OnlyFans και ότι θα ήμουν ανώνυμη.”

Όμως στην συνέχεια, η Claudia ανακάλυψε ότι ένας από τους κύριους «πελάτες»-συνδρομητές της είχε φτιάξει ένα πορνογραφικό μιμίδιο από μια από τις τόπλες φωτογραφίες της και το δημοσίευσε σε έναν ιστότοπο πορνό, χωρίς την συναίνεσή της.

«Μου το έστειλε πραγματικά, περήφανος. Προσπάθησα να παραπονεθώ στον OF αλλά δεν εισακούστηκα ποτέ. Τους έστειλα email πέντε φορές. Στο τέλος τα παράτησα και διέγραψα τον λογαριασμό μου. Κάθε συνδρομητής μου πλήρωνε 10$ την εβδομάδα και μετά την αποστασιοποίησή μου από το OF έμεινα με 8£. Χρειαζόμουν να έχω όσο το δυνατόν περισσότερους συνδρομητές για να μπορώ να πληρώσω το ενοίκιο μου, πράγμα που σημαίνει να δημοσιεύω νέες γυμνές εικόνες όλη μέρα κάθε μέρα», λέει η Claudia, «και να συμφωνώ να κάνω όλο και πιο περίεργα ή και άρρωστα ακόμα πράγματα. Στο τέλος ένιωσα εξαντλημένη και ταπεινωμένη και ακύρωσα την συμμετοχή μου».

Ο ιστότοπος δεν είναι μια αόριστα απολυμανθείσα εκδοχή της σεξουαλικής εργασίας, υπάρχουν στοιχεία ότι οι γυναίκες που χρησιμοποιούν τον ιστότοπο μπορεί να είναι ευάλωτες σε απάτες. Έχουν παρακρατηθεί χρήματα γυναικών από τους διαχειριστές του ιστότοπου και παρόλο που παραπονέθηκαν επανειλημμένα, δεν έλαβαν ποτέ την αμοιβή τους.

Μπορεί επίσης να θέσει σε κίνδυνο τους δημιουργούς περιεχομένου του. Πρόσφατα, μια χωματερή 4 terabyte βίντεο και εικόνων διέρρευσε στο διαδίκτυο, κυρίως γυναικών που χρησιμοποιούν τον ιστότοπο για να μοιράζονται πορνογραφικές εικόνες. Αντί για χακάρισμα, η διαρροή φαινόταν ότι προήλθε από πελάτες OF που είχαν πρόσβαση σε φωτογραφίες και βίντεο μεμονωμένα, στην συνέχεια τα μοιράζονταν με άλλους και τα ενσωμάτωναν σε ένα μεγάλο αρχείο δωρεάν.

“Έχω κάνει έρευνα και εκστρατεία κατά του παγκόσμιου σεξουαλικού εμπορίου και έχω ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο για να γράψω ένα βιβλίο για την εμπορική σεξουαλική εκμετάλλευση. Γνωρίζω την πορνεία όταν την βλέπω και κανένας τύπος εξυγιαντικής γλώσσας για να την περιγράψω δεν αλλάζει αυτό που είναι. Το OF έχει μια λειτουργία που ονομάζεται Strip for Tip και κατά την διάρκεια ενός ζωντανού βίντεο όσο περισσότερα χρήματα στέλνουν οι συνδρομητές στον πάροχο, τόσο περισσότερα ρούχα πρέπει να βγάλει.”

Ζούμε σε μια εποχή που η κανονικότητα έχει γίνει αρρώστια.

«Τώρα υπάρχουν στιγμές που χάνεται όλη η νέα γενιά. Να χάνει κάθε δύναμη να κατανοήσει τον εαυτό της και να μην έχει πρότυπα, καμία ασφάλεια, καμία απλή συναίνεση». Hermann Hesse, Steppenwolf

Έχει γίνει η κοινωνία μας τόσο διεφθαρμένη που όσο περισσότερο προσαρμοζόμαστε σε αυτήν τόσο λιγότερο λειτουργικοί γινόμαστε; Τι σημαίνει να είσαι φυσιολογικός στην σημερινή κοινωνία στην οποία ζούμε; Σε χρόνο και τόπο και από πολιτισμό σε πολιτισμό, τα πρότυπα της κανονικότητας διαφέρουν. Αλλά ενώ η κανονικότητα είναι πολιτισμικά παραλλαγή, υπάρχει μια ουσία στο τι σημαίνει να είσαι φυσιολογικός και αυτή η ουσία έγκειται στην συμμόρφωση. Το να είσαι φυσιολογικός σημαίνει να είσαι κομφορμιστής, είναι να καθοδηγείται κανείς από το status quo, να αποδέχεται τα δόγματα της ηλικίας του και να τηρεί το κυρίαρχο σύστημα αξιών της κοινωνίας του ή όπως έγραψε ο ψυχολόγος Steven Bartlett:

«Ψυχολογική κανονικότητα» είναι το σύνολο των τυπικών και κοινωνικά εγκεκριμένων χαρακτηριστικών της συναισθηματικής, γνωστικής και συμπεριφορικής λειτουργίας, ένα σύνολο χαρακτηριστικών που προέρχονται από την ομάδα αναφοράς που αποτελείται από την πλειοψηφία του πληθυσμού μιας κοινωνίας…» Steven James Bartlett, Η κανονικότητα δεν ισούται με την ψυχική υγεία.

Για μεγάλο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, η ώθηση των κανόνων της κοινωνίας για συμμόρφωση ήταν πάντα μια επικίνδυνη πρόταση. Η συμμόρφωση, με άλλα λόγια, είναι ένα χαρακτηριστικό για το οποίο επιλέχθηκε μέσω της διαδικασίας της εξέλιξης και αυτό μπορεί να βοηθήσει να εξηγηθεί η ισχυρή έλξη που νιώθουμε ότι είμαστε φυσιολογικοί. Ένας άλλος παράγοντας που κάνει την κανονικότητα ελκυστική είναι η τάση μας, όπως όλα τα βιολογικά πλάσματα, να ακολουθούμε το μονοπάτι της ελάχιστης αντίστασης. Η ζωή είναι πολύ περίπλοκη για να αυτοσχεδιάζουμε νέους τρόπους αντιμετώπισης όλων των καταστάσεων και έτσι τις περισσότερες φορές κάνουμε απλώς όπως κάνουν οι άλλοι και σκεφτόμαστε όπως νομίζουν κι επιβάλλουν οι άλλοι.

Σε μια ακμάζουσα κοινωνία, όταν μια κουλτούρα αρρωσταίνει και μια κοινωνία διαφθείρεται, η κανονικότητα γίνεται πρότυπο που αναστέλλει, διαστρεβλώνει, μειονεκτεί και καθυστερεί την υγιή ανάπτυξή του. Η προσαρμογή σε μια άρρωστη κοινωνία παράγει αρρώστια, η συμμόρφωση με έναν τρελό κόσμο παράγει τρέλα και σε τέτοιες περιπτώσεις ο ορισμός του Rush για την λογική ανατρέπεται: η λογική γίνεται απομάκρυνση από την κανονικότητα και η κανονικότητα πλησιάζει την παραφροσύνη.

Οι επιπτώσεις της κουλτούρας του sexting και της κανονικοποιημένης αντικειμενοποίησης. Η κοινωνία προωθεί καθημερινά με κάθε τρόπο την ιδέα ότι η κουλτούρα του sexting είναι αποδεκτή και υγιής και ότι ο καθένας μπορεί να έχει πρόσβαση στις ιδιωτικές φωτογραφίες ενός άλλου ατόμου, αρκεί να είναι διατεθειμένος να πληρώσει αρκετά.

Αυτή η ιδέα της συναλλακτικής σεξουαλικότητας -ή ότι το σεξ μπορεί και πρέπει να αγοραστεί κατ’ απαίτηση- τώρα περνάει σε κοινωνικούς λόγους. Όταν τα παιδιά σε κοινωνικές πλατφόρμες όπως το Twitter βλέπουν ότι μια γυμνή φωτογραφία μπορεί να πουληθεί και να συγκεντρώσει χρήματα, τους διδάσκει ότι η προσφορά σεξουαλικού περιεχομένου είναι ένας αποδεκτός τρόπος δημιουργίας κεφαλαίων για ακραίες περιστάσεις.

Το OnlyFans ισχυρίζεται ότι έχει την δύναμη να «σε κάνει πλούσιο». Οι δημιουργοί μπορεί να είναι ευάλωτοι και να δελεάζονται από αυτή την υπόσχεση πλούτου, αλλά για πολλούς, μια σκοτεινή πραγματικότητα εμφανίζεται σύντομα. Η Maggie Morrow, ψυχοθεραπεύτρια και διευθύντρια της συμβουλευτικής υπηρεσίας KlearMinds, λέει:

“Τα αρπακτικά είναι πολύ σαγηνευτικά… Αυτά τα νεαρά κορίτσια τυγχάνουν θαυμασμού, τα βλέπουν, τα φροντίζουν και τους δίνουν χρήματα. Αλλά αυτός είναι ο ίδιος μηχανισμός με την συμπεριφορά grooming. Ορισμένοι άνθρωποι ανέχονται να τους υποτιμούν ή να τους κακοποιούν, επειδή αυτό ικανοποιεί μια βαθιά, ενστικτώδη λαχτάρα για προσοχή”.

Ένας άλλος δημιουργός που κατευθύνει τους αγοραστές στην σελίδα του στο OnlyFans μέσω του hashtag #nudesforsale στο Twitter λέει:

«Είναι φρικτό όταν οι συνδρομητές σας απαιτούν να κάνετε κάτι… Προφανώς δεν θέλετε να σας αντιμετωπίζουν ως αντικείμενο, αλλά ταυτόχρονα πρέπει να ξέρετε πως είναι εκείνο για το οποίο εγγράφεστε και θα πληρωθείτε».

Αυτό είναι μόνο μια γεύση από το τι συμβαίνει πριν και μετά το γύρισμα των καμερών. Η υποστήριξη της βιομηχανίας πορνό σημαίνει υποστήριξη της εκμετάλλευσης των νέων ανθρώπων που παρασύρονται από την εκμετάλλευση και δεν μπορούν να κάνουν πίσω όταν συνειδητοποιήσουν σε τι πραγματικά έχουν μπλέξει. Κάνε μια αναζήτηση για το OnlyFans και κάνε… εμετό.

“Το OnlyFans θολώνει τα όρια μεταξύ της κουλτούρας των επιρροών και της σεξουαλικής συμπεριφοράς στα social media για τους νέους και παρουσιάζει ένα τοξικό κοκτέιλ κινδύνου”. Andy Burrows

Η πλειονότητα των αναρτήσεων στο OnlyFans είναι προϊόν ανηλίκων που ανεβάζουν το δικό τους γυμνό περιεχόμενο.πορνό, η αστυνομία και οι υπηρεσίες προστασίας παιδιών αποκαλύπτουν επίσης περιπτώσεις εμπορίας παιδιών ή εκμεταλλεύονται αυτήν την πλατφόρμα για να δημιουργήσουν παιδική πορνογραφία.

Σύμφωνα με την Αντιπρόεδρο του Εθνικού Κέντρου για τα Εξαφανισμένα και Εκμεταλλευόμενα Παιδιά στις ΗΠΑ, Staca Shehan: «Το 2019, υπήρχαν περίπου δώδεκα παιδιά που ήταν γνωστό ότι αγνοούνταν και είχαν περιεχόμενο στο OnlyFans. Το 2020 αυτός ο αριθμός των περιπτώσεων σχεδόν τριπλασιάστηκε»!

Βρισκόμενοι σε μια κατάσταση αρρώστιας και παρακμής για δεκαετίες η κανονικότητα είναι ένα διεφθαρμένο πρότυπο εδώ και πολύ πολύ καιρό. Οι ψευδαισθήσεις τύφλωσαν πολλούς ανθρώπους και δεν βλέπουν την ασθένεια της σύγχρονης κανονικότητας που τους κρατάει δέσμιους ώστε να πιστεύουν ότι η συμμόρφωση με αυτά τα πρότυπα είναι ο ασφαλέστερος και ο πιο chic δρόμος.

Το μέσο ζευγάρι Ελλήνων στην Ελλάδα κάνει ένα σωρό παιδιά, ζουν όλοι μαζί με κατοικίδια σκυλιά και γατιά σε ένα μικροσκοπικό διαμέρισμα και επιβιώνουν από μία πενιχρή σύνταξη του παππού ή της γιαγιάς. Και ζουν όλοι μαζί στην φρικτή πείνα και στις στερήσεις. Συνεπώς, είναι επόμενο να μεγαλώνουν τα Ελληνόπουλα με συμπλέγματα κατωτερότητας, μίσος και θυμό και να κάνουν τέτοια πράγματα, από νεαρή ηλικία. Οι ίδιοι οι κάτοικοι της Ελλάδας είναι υπεύθυνοι για τα χάλια της χώρας τους, εφόσον οι ίδιοι τα προκαλούν μέσω της χαμηλής νοημοσύνης, της εκπαίδευσής τους και της δουλικότητάς τους.

Πριν λίγους μήνες, καλοκαίρι, καθόμουνα σε ένα καφέ και έπινα τον καφέ μου περιμένοντας μια φίλη μου. Δίπλα μου κάθισαν δύο 12χρονα και μιλούσαν δυνατά και τις άκουγα. Η μια ήταν κόρη γνωστού μου… και τότε η μια ομορφούλα λέει στην άλλη με ψιλό τσατισμένο ύφος… “καλά τι περίμενε ο ηλίθιος να είμαι παρθένα; Δώδεκα είμαι!” Κόντεψα να πνιγώ με τον καφέ. Άσε που άρχισα να αγχώνομαι για το τι θ’ ακούσω ακόμα και έφυγα από ‘κει.

Προ 25ετίας, οι οικογένειες έδιναν τον αγώνα τους με συμπαραστάτες τους πάντες. Δακτυλοδεικτούμενα κι απόκληρα ήταν τα ανήθικα παιδιά. Σήμερα, αν είσαι σοβαρός άνθρωπος, είσαι μέσα σε ένα ναρκοπέδιο. Πόλεμος απ’ την τηλεόραση, πόλεμος απ’ το ίντερνετ, πόλεμος στο σχολείο με τα διάφορα κατακάθια, πόλεμος απ’ τους δασκάλους, τους καθηγητές, τους προπονητές, πόλεμος από γνωστούς, φίλους, συγγενείς που έχουνε χάσει τον μπούσουλα χειρότερα από τα παιδιά, πόλεμος απ’ το κράτος στην οικογένεια και στους ηθικούς ανθρώπους. Έχουμε φτάσει στο σημείο, να αναρωτιόμαστε αν κάνουμε καλά να μεγαλώνουμε τα παιδιά μας με αρχές ή θα τα κάνουμε αμνούς να κυκλοφορούν ανάμεσα σε λύκους. Κοιτάχτε πώς αναμεταδίδουν κάθε είδηση τα ηχεία της εκπόρνευσης. Revenge porn στα 12-13χρονα…

«Τα πραγματικά απελπιστικά θύματα της ψυχικής ασθένειας βρίσκονται ανάμεσα σε αυτούς που φαίνονται πιο φυσιολογικοί… είναι φυσιολογικοί μόνο σε σχέση με μια βαθιά ανώμαλη κοινωνία. Η τέλεια προσαρμογή τους σε αυτή την ανώμαλη κοινωνία είναι ένα μέτρο της ψυχικής τους ασθένειας. Αυτά τα εκατομμύρια των αφύσικα φυσιολογικών ανθρώπων, που ζουν χωρίς φασαρία σε μια κοινωνία στην οποία, αν ήταν πλήρως ανθρώπινα όντα, δεν θα έπρεπε να προσαρμοστούν». Aldous Huxley – Brave New World Revisited

Ο Αριστοτέλης, η καλοκαγαθία και η ευτυχία ως χρήση της αρετής

Σχετικά με την καλοκαγαθία ο Αριστοτέλης σημειώνει: «το όνομα του ολοκληρωμένα ενάρετου ανθρώπου είναι η καλοκαγαθία· καλός καγαθός ονομάζεται κάποιος που έχει ολοκληρωμένη την αρετή. Και ονομάζεται καλός καγαθός με κριτήριο την αρετή εν γένει· για παράδειγμα, ονομάζεται καλός καγαθός τόσο ο δίκαιος όσο και ο ανδρείος, ο σώφρων, γενικά ο οποιοσδήποτε ενάρετος» (1207b 9.2).

Οι φράσεις «του ολοκληρωμένα ενάρετου ανθρώπου» και «έχει ολοκληρωμένη την αρετή», οι οποίες καταλήγουν στη διευκρίνιση «με κριτήριο την αρετή εν γένει» καταδεικνύουν το διαχωρισμό των αγαθών, αφού δεν είναι όλα αγαθά «εν γένει»: «Κάνουμε μια διάκριση, και άλλα τα ονομάζουμε καλά και άλλα αγαθά, και από τα αγαθά άλλα είναι εν γένει αγαθά και άλλα όχι» (1207b 9.3).

Σε σχέση με το διαχωρισμό των καλών από τα αγαθά ο Αριστοτέλης εξηγεί: «… καλά είναι οι αρετές και οι πράξεις οι σύμφωνες με τις αρετές, ενώ αγαθά είναι η εξουσία, ο πλούτος, η δόξα, οι τιμές και τα παρόμοια· με δεδομένα όλα αυτά ο καλός καγαθός είναι αυτός για τον οποίο τα εν γένει αγαθά είναι και προσωπικά του αγαθά, και τα εν γένει καλά είναι και προσωπικά του καλά. Αυτός είναι ο καλός καγαθός» (1207b 9.3).

Με βάση αυτό το διαχωρισμό είναι σαφές ότι ο καλός και αγαθός συνδυάζει την πραγμάτωση της αρετής στην ολοκληρωμένη μορφή της (είναι δίκαιος, ανδρείος, σώφρων κλπ) και ταυτόχρονα απολαμβάνει όλα τα κοινωνικά αγαθά που καταδεικνύουν την αναγνώρισή του, όπως ο πλούτος, οι τιμές, η εξουσία και η δόξα. Η κοινωνική διάσταση της αρετής είναι πλήρως ξεκαθαρισμένη, αφού μόνο σε μια ενάρετη πόλη αυτός που κατέχει την πιο ολοκληρωμένη εκδοχή της αρετής θα καταφέρει να αποκτήσει και τα αγαθά του πλούτου και της εξουσίας.

Η πόλη που δεν αναδεικνύει τον ενάρετο προσφέροντας δόξα και τιμές σε αυτούς που δεν τα αξίζουν έχει ματαιώσει εκ των προτέρων κάθε έννοια καλοκαγαθίας. Σε μια τέτοια πόλη ο καλός είναι καταδικασμένος στο περιθώριο, αφού το προσκήνιο ανήκει στους ανάξιους που θα κατακτήσουν όλα τα αγαθά παριστάνοντας τους ενάρετους.

Οι στρεβλώσεις αναποδογυρίζουν τις αξίες κι ακριβώς αυτές τις στρεβλώσεις προσπαθεί να προλάβει ο Αριστοτέλης τοποθετώντας τις έννοιες στη σωστή τους βάση με τη φράση «και ονομάζεται καλός καγαθός με κριτήριο την αρετή εν γένει». Με άλλα λόγια, ως καλός ορίζεται αυτός που έχει τις ιδιότητες που πράγματι ανήκουν στο γένος της αρετής (ανδρεία, δικαιοσύνη κλπ) κι όχι αυτός που τις σφετερίζεται ή, αν πρέπει να το πούμε αλλιώς, η εκδοχή της αρετής σε κοινωνικό επίπεδο θα καταδείξει και την ποιότητα των ανθρώπων που θα καρπωθούν τα αγαθά του πλούτου και της εξουσίας.

Ο Αριστοτέλης θα συμπληρώσει: «Για όποιον, αντιθέτως, δεν ταυτίζονται τα εν γένει αγαθά με τα προσωπικά του αγαθά, αυτός δεν είναι καλός καγαθός· παράδειγμα: δεν μπορούμε να πούμε ότι απολαμβάνει υγεία αυτός για τον οποίο τα εν γένει υγιεινά πράγματα δεν είναι και προσωπικώς υγιεινά. Διότι αν αποκτήσει κανείς τον πλούτο και την εξουσία και υποστεί βλάβη από αυτά, τότε αυτά δεν πρέπει να αποτελέσουν επιλογή του, αλλά έπρεπε να προτιμήσει για δικά του όσα δε θα τον έβλαπταν» (1207b 9.4).

Σε τελική ανάλυση τα αγαθά του πλούτου και της εξουσίας, όταν δε συνοδεύονται από την αρετή ενδέχεται να λειτουργήσουν βλαπτικά για τον κάτοχό τους. Ο άφρων που θα αποκτήσει χρήματα από τύχη (ή από διαπλοκή) δεν είναι βέβαιο ότι θα ωφελήσει τη ζωή του. Οι επιλογές που θα κάνει μπορεί και να τον ζημιώσουν σε τέτοιο βαθμό, που θα ήταν καλύτερο να μην τα είχε αποκτήσει. Το ίδιο και με την εξουσία και με τη δόξα.

Από αυτή την άποψη, η διαχείριση των αγαθών θα καταδείξει και το κατά πόσο ο κάτοχός τους είναι πράγματι καλός (δηλαδή κάτοχος της ολοκληρωμένης αρετής), ώστε να τα αξιοποιήσει όπως πρέπει: «Αντίθετα, για όποιον όλα τα αγαθά αποτελούν και προσωπικά του αγαθά χωρίς να υφίσταται αυτός καμία βλάβη από αγαθά σαν τον πλούτο και την εξουσία, αυτός ακριβώς είναι καλός καγαθός». (1208a 9.5).

Ο κάτοχος της αρετής γνωρίζει να κρατά τις ισορροπίες και να μην παρασύρεται από τις προκλήσεις του πλούτου και της εξουσίας, αφού πριν από όλα ενεργεί σύμφωνα με τις επιταγές του ορθού λόγου: «το να ενεργεί κανείς κατά τον ορθό λόγο σημαίνει το εξής: το άλογο μέρος της ψυχής να μην εμποδίζει το λογικό να ασκεί τη δική του λειτουργία. Τότε η πράξη θα είναι σύμφωνη με τον ορθό λόγο» (1208a 10.2).

Αυτή είναι η ειδοποιός διαφορά του συνετού από τον άφρονα. Ο άφρων δεν είναι σε θέση να ελέγξει τις άλογες παρορμήσεις της ψυχής στις οποίες τελικά υποτάσσεται, ακόμη κι αν πρόκειται να βλάψει τον εαυτό του. Ένας τέτοιος άνθρωπος με πλούτο κι εξουσία στα χέρια του, είναι βέβαιο ότι θα τα χρησιμοποιήσει υπηρετώντας ευτελείς επιθυμίες, αφού είναι αδύνατο να χαλιναγωγήσει τα πάθη του.

Ο Αριστοτέλης εξηγεί: «Επειδή έχουμε ένα μέρος της ψυχής κατώτερο και ένα άλλο ανώτερο, το κατώτερο υπάρχει σε κάθε περίπτωση για χάρη του ανώτερου, όπως ακριβώς, στην περίπτωση του σώματος και της ψυχής, το σώμα υπάρχει για χάρη της ψυχής· και τότε θα πούμε ότι το σώμα είναι σε καλή κατάσταση, όταν όχι μόνο δε λειτουργεί ως εμπόδιο αλλά και συμβάλλει και συντελεί ώστε η ψυχή να πραγματώνει το ιδιαίτερό της έργο (διότι το κατώτερο υπάρχει για χάρη του ανώτερου, αποσκοπώντας στο να είναι συνεργός του)· όποτε, λοιπόν, τα πάθη δεν εμποδίζουν το νου να πραγματώνει το ιδιαίτερό του έργο, τότε θα επιτευχθεί αυτό που είναι σύμφωνο με τον ορθό λόγο» (1208a 10.2 και 10.3).

Η απόλυτη προτεραιότητα που δίνεται στην ψυχή δεν πρέπει να ερμηνευτεί ως υποτίμηση του σώματος. Ο Αριστοτέλης δεν υποτιμά (πολύ περισσότερο περιφρονεί) τις σωματικές ανάγκες. Το ότι καταδικάζει την υπερβολή δε σημαίνει ότι υποστηρίζει την έλλειψη. Σώφρων δεν είναι αυτός που παραμερίζει το σώμα, αλλά αυτός που δεν ξεπερνά τα όρια της μεσότητας αφήνοντας το άλογο μέρος της ψυχής να κυριαρχήσει. Με άλλα λόγια, σώφρων είναι αυτός που ξέρει να χαλιναγωγεί τα πάθη του, ώστε να μην υπερβαίνεται το μέτρο της λογικής.

Κι αφού γίνεται λόγος για τη χαλιναγώγηση των παθών, το ερώτημα που προκύπτει είναι εύλογο: «… ίσως να ρωτήσει κανείς: “Και σε ποια κατάσταση πρέπει να είναι τα πάθη για να μη σταθούν εμπόδιο στο λογικό; Και πότε θα είναι σ’ αυτή την κατάσταση;”» (1208a 10.3).

Ένα τέτοιο ερώτημα δεν είναι εύκολο να απαντηθεί: «Σίγουρα είναι δύσκολο να απαντηθεί ένα ερώτημα σαν κι αυτό. Και ο γιατρός ακόμα δε θα απαντούσε σε μια ανάλογη ερώτηση· γιατί, μπορεί να πει, βέβαια, να παρασχεθεί κριθαρόνερο σε έναν άνθρωπο που έχει πυρετό· αλλά το ότι αυτός έχει πυρετό, πώς πέφτει στην αίσθησή μου; Ίσως ο γιατρός να σου απαντήσει: “όταν τον βλέπεις ωχρό”· αλλά το “ωχρός” πώς θα το καταλάβω; Εδώ είναι που υπεισέρχεται η αντίληψη του γιατρού· γιατί σου λέει: “αν δεν έχεις αφ’ εαυτού αυτή την αίσθηση δεν πας παραπέρα”. Έτσι και για τα υπόλοιπα ισχύει ο ίδιος λόγος. Και το ίδιο συμβαίνει και με τη γνώση των παθών: πρέπει ο ίδιος που θέλει να τα γνωρίσει να συμβάλει σ’ αυτό με την προσωπική του αίσθηση» (1208a 10.4 και 10.5).

Πράγματι, αν κάποιος δεν έχει καμία επίγνωση των παθών του, με τον ίδιο τρόπο που αδυνατεί να καταλάβει πότε κάποιος είναι ωχρός, δεν έχει πιθανότητες να κατακτήσει την αρετή. Η συμβολή της «προσωπικής αίσθησης» στην κατανόηση των παθών είναι η επίκληση της στοιχειώδους λογικής, ώστε να διαχωριστεί η υπερβολή από το μέσο.

Κι εδώ δε γίνεται λόγος για τη φύση που ενδέχεται να καταστήσει κάποιον ανίκανο να διακρίνει τα πάθη, αλλά για τη συμβολή (κι ως εκ τούτου την ευθύνη) των ανθρώπων απέναντι στο θέμα. Είναι αδύνατο να μην μπορεί κανείς να διακρίνει την ωχρότητα της αρρώστιας, ακόμη κι αν του την έχουν δείξει στο πρόσωπο κάποιου ασθενή. Με τον ίδιο τρόπο είναι αδύνατο να μην έχει κανείς αίσθηση των παθών, ακόμη και μετά από την ανάλογη διαπαιδαγώγηση.

Αυτό που μένει είναι το τελικό ερώτημα σχετικά με την κατάκτηση της ευτυχίας: «Ίσως κάποιος να διερευνούσε και το εξής: άραγε αν τα μάθω πράγματι όλα αυτά, θα γίνω σίγουρα ευτυχισμένος;» (1208a 10.6). Ο Αριστοτέλης θα απαντήσει ευθέως: «Έτσι φαντάζονται, αλλά δεν είναι έτσι τα πράγματα» (1208a 10.6).

Η ευτυχία δεν μπορεί να ταυτιστεί με τη γνώση του καλού, αλλά με την πραγμάτωσή του. Με άλλα λόγια, η απλή γνώση της αρετής (ή των παθών που πρέπει να τιθασευτούν) δεν υπόσχεται από μόνη της την ευτυχία: «Διότι καμία, επίσης, από τις υπόλοιπες επιστήμες δεν μεταδίδει σε όποιον τη μαθαίνει τη χρήση και την υλοποίησή της· αυτό που μεταδίδεται είναι μόνο η κατεχόμενη γνώση· έτσι και στην προηγούμενη περίπτωση: η γνώση δε συνεπάγεται και μετάδοση της χρήσης (όπως είπαμε η ευδαιμονία είναι ενέργεια)· αυτό που μεταδίδεται είναι η κατεχόμενη γνώση· και η ευδαιμονία δεν προκύπτει από τη γνώση των στοιχείων της, αλλά από τη χρήση τους» (1208a 10.6).

Είναι προφανές ότι η γνώση της αρετής δε συνεπάγεται την αυτόματη υλοποίησή της. Αν ίσχυε αυτό δε θα υπήρχε ο ακρατής. Όταν τα πάθη ξεπερνούν κάθε μέτρο, τότε η γνώση είναι αδύνατο να τα συγκρατήσει. Κι αυτός είναι ο λόγος που η αρετή κατακτιέται με τον εθισμό.

Ο εθισμός, ως συνειδητά επαναλαμβανόμενες πράξεις, είναι ο μόνος δρόμος για την κατάκτηση της αρετής, αφού μαζί με τη γνώση επιτυγχάνει και την πραγμάτωσή της. Πρέπει κανείς να κάνει και να ξανακάνει δίκαιες πράξεις, ώστε να μάθει να είναι δίκαιος. Κι αυτός είναι ο ρόλος της διαπαιδαγώγησης. Αν η απλή γνώση ήταν αρκετή, δε θα χρειαζότανε η μακρά διαδικασία του εθισμού που θα τη συνέδεε με την πράξη. Μια απλή ενημέρωση του καλού θα ήταν αρκετή.

Έχοντας υπόψη αυτό είναι εύκολο να κατανοήσει κανείς τη ματαιοπονία των ανθρώπων που αναζητούν συνταγές ευτυχίας σε εύπεπτα (κι άκρως εμπορικά) εγχειρίδια, που τις υπόσχονται με τη μορφή πρακτικών συμβουλών. Ακόμη κι αν πράγματι οι συμβουλές που διατείνονται ότι παρέχουν έχουν κάποια αξία, είναι αδύνατο να εκληφθούν σαν οδηγοί ευτυχίας, αφού η ευτυχία είναι αδύνατο να ταυτιστεί με τη γνώση (πολύ περισσότερο όταν είναι επιφανειακή), αλλά πρωτίστως έχει να κάνει με τη συνείδηση που θα φέρει την πράξη.

Ευτυχία με οδηγίες χρήσης δεν υπάρχει κι αυτό ο Αριστοτέλης το κάνει σαφές από τον 4ο π.Χ αιώνα. Αυτό που υπόσχεται είναι η διερεύνηση του θέματος, δηλαδή η δυνατότερα εμπεριστατωμένη γνώση που μπορεί να έχει κανείς, κι από κει και πέρα είναι ζήτημα του αναγνώστη η πραγμάτωση, η οποία σε καμία περίπτωση δεν ταυτίζεται με τη γνώση: «Αλλά δεν εμπίπτει στο αντικείμενο αυτής της πραγματείας η χρήση και υλοποίηση αυτών»· (εννοείται των στοιχείων της ευδαιμονίας) «διότι καμία, επίσης, από τις υπόλοιπες επιστήμες δε μεταδίδει σε όποιον τη μαθαίνει τη χρήση της· αυτό που μεταδίδεται είναι μόνο η κατεχόμενη γνώση» (1208a 10.7 και 1208b 10.7).

Όμως, το ότι η γνώση των στοιχείων της ευτυχίας δεν εξασφαλίζει την υλοποίησή τους, δε συνεπάγεται δηλαδή την άμεση κατάκτηση της ευτυχίας, δε σημαίνει ότι ματαιώνεται η αξία της. Η ηθική φιλοσοφία, όπως τίθεται από τον Αριστοτέλη, δεν υπόσχεται ευτυχία, αλλά αποτελεί θεμέλιο σκέψης για να κινηθεί κανείς προς αυτή την κατεύθυνση. Αν κάποιος πιστεύει ότι διαβάζοντας και κατανοώντας την αριστοτελική εκδοχή της ηθικής φιλοσοφίας θα γίνει (με τρόπο αστραπιαίο) ευτυχισμένος, ασφαλώς πλανάται.

Σε τελική ανάλυση, η ευτυχία αποτελεί αυστηρά προσωπική υπόθεση, αφού θα καθοριστεί από αυστηρά προσωπικές αποφάσεις. Ανάμεσα στη γνώση και την πράξη μεσολαβεί η συνείδηση, και η ανάγνωση ενός κειμένου, όσο σπουδαίο κι αν είναι, δεν μπορεί να υποσχεθεί κάτι τέτοιο. Κανείς δεν κατέκτησε την ηθική αρετή διαβάζοντας. Η γνώση είναι ένα εφαλτήριο, γι’ αυτό και η αξία της είναι ανεκτίμητη. Το κατά πόσο θα ενεργοποιηθεί, όμως, έχει να κάνει με πολλούς άλλους παράγοντες.

Το βέβαιο είναι ότι ο Αριστοτέλης δεν πρέπει να διαβαστεί ως απλό διανοητικό παιχνίδι ή ως πνευματική άσκηση που αφορά τις φιλοσοφικές γνώσεις. Ο Αριστοτέλης πρέπει να διαβαστεί από τη σκοπιά της πρακτικής εφαρμογής, δηλαδή της καθημερινής συνθήκης, ως απόδειξη ότι η φιλοσοφία αφορά τη ζωή κι απευθύνεται στον πραγματικό κόσμο. Αυτό όμως δεν είναι ευθύνη του Αριστοτέλη. Κι ούτε το διασφαλίζει η γνώση των ιδεών του, πράγμα που (όπως φαίνεται) το γνωρίζει πολύ καλά και ο ίδιος.

Αυτό που μένει είναι η διαβεβαίωσή του ότι η αρετή θα διασφαλίσει όχι μόνο την ευτυχία σε επίπεδο ατομικό, αλλά και την κοινωνική αρμονία σε συλλογικό επίπεδο, όπως διατυπώνεται στο σύγγραμμά του «Περί Αρετών και Κακιών»: «Συνολικά στη μεν αρετή συνίσταται το να δημιουργεί καλή ψυχική διάθεση, το να παρέχει ήρεμες και διατεταγμένες κινήσεις, και το να εναρμονίζει όλα τα μέρη της ψυχής· γι’ αυτό και θεωρείται ότι η καλή ψυχική διάθεση είναι παράδειγμα αρίστης πολιτείας. Στην αρετή ακόμη έγκειται το να ευεργετεί τους άξιους και το να αγαπά τους καλούς και να μισεί τους κακούς, και το να μην είναι ικανός ο άνθρωπος να τιμωρεί και να εκδικείται, αλλά να είναι σπλαχνικός και ευμενής και να συγχωρεί. Την αρετή ακολουθεί η τιμιότητα, η επιείκεια, η ευγνωμοσύνη και η αισιοδοξία, και επιπλέον» (εν. την αρετή ακολουθούν) «και τέτοια χαρακτηριστικά, όπως το να αγαπά ο άνθρωπος τους συγγενείς του και τους φίλους του, το να είναι αφοσιωμένος στους συντρόφους του, το να αγαπά τους ξένους, το να ευεργετεί και να αγαπά το καλό. Και όλα αυτά τα χαρακτηριστικά είναι αξιέπαινα» (παράγραφος 8).

Αριστοτέλης, Περί Αρετών και Κακιών, Ηθικά Μεγάλα

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΛΥΣΙΑΣ, ΥΠΕΡ ΤΟΥ ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΟΥΣ ΦΟΝΟΥ ΑΠΟΛΟΓΙΑ

ΛΥΣ 1.43–50

Δεν υπήρχε προηγούμενη έχθρα του Ευφίλητου με το θύμα – Ἐπίλογος: Η επιδίωξη του νομοθέτη και το καθήκον των δικαστών

Αφού στη διήγησιν εξέθεσε αναλυτικά τη συμπεριφορά και τις πράξεις της γυναίκας του πριν και μετά τη γνωριμία της με τον Ερατοσθένη, την επ' αυτοφώρω σύλληψη των μοιχών και την τιμωρία του εραστή, ο κατηγορούμενος, ο Ευφίλητος, παρέθεσε τους νόμους που έδιναν το δικαίωμα της αυτοδικίας στον απατημένο σύζυγο και νομιμοποιούσαν την πράξη του. Μετά την επίκληση των μαρτυριών, για να αποδείξει ότι το έγκλημά του δεν ήταν προμελετημένο, συνεχίζει:


[43] Τῶν μὲν μαρτύρων ἀκηκόατε, ὦ ἄνδρες· σκέψασθε δὲ
παρ’ ὑμῖν αὐτοῖς οὕτως περὶ τούτου τοῦ πράγματος,
ζητοῦντες εἴ τις ἐμοὶ καὶ Ἐρατοσθένει ἔχθρα πώποτε
γεγένηται πλὴν ταύτης. [44] οὐδεμίαν γὰρ εὑρήσετε. οὔτε
γὰρ συκοφαντῶν γραφάς με ἐγράψατο, οὔτε ἐκβάλλειν
ἐκ τῆς πόλεως ἐπεχείρησεν, οὔτε ἰδίας δίκας ἐδικάζετο,
οὔτε συνῄδει κακὸν οὐδὲν ὃ ἐγὼ δεδιὼς μή τις πύθηται
ἐπεθύμουν αὐτὸν ἀπολέσαι, οὔτε εἰ ταῦτα διαπραξαίμην,
ἤλπιζόν ποθεν χρήματα λήψεσθαι· ἔνιοι γὰρ τοιούτων
πραγμάτων ἕνεκα θάνατον ἀλλήλοις ἐπιβουλεύουσι. [45] το-
σούτου τοίνυν δεῖ ἢ λοιδορία ἢ παροινία ἢ ἄλλη τις
διαφορὰ ἡμῖν γεγονέναι, ὥστε οὐδὲ ἑωρακὼς ἦ τὸν ἄν-
θρωπον πώποτε πλὴν ἐν ἐκείνῃ τῇ νυκτί. τί ἂν οὖν βου-
λόμενος ἐγὼ τοιοῦτον κίνδυνον ἐκινδύνευον, εἰ μὴ τὸ μέ-
γιστον τῶν ἀδικημάτων ἦ ὑπ’ αὐτοῦ ἠδικημένος; [46] ἔπειτα
παρακαλέσας αὐτὸς μάρτυρας ἠσέβουν, ἐξόν μοι, εἴπερ
ἀδίκως ἐπεθύμουν αὐτὸν ἀπολέσαι, μηδένα μοι τούτων
συνειδέναι;

[47] Ἐγὼ μὲν οὖν, ὦ ἄνδρες, οὐκ ἰδίαν ὑπὲρ ἐμαυτοῦ νο-
μίζω ταύτην γενέσθαι τὴν τιμωρίαν, ἀλλ’ ὑπὲρ τῆς πό-
λεως ἁπάσης· οἱ γὰρ τοιαῦτα πράττοντες, ὁρῶντες οἷα
τὰ ἆθλα πρόκειται τῶν τοιούτων ἁμαρτημάτων, ἧττον εἰς
τοὺς ἄλλους ἐξαμαρτήσονται, ἐὰν καὶ ὑμᾶς ὁρῶσι τὴν αὐτὴν
γνώμην ἔχοντας. [48] εἰ δὲ μή, πολὺ κάλλιον τοὺς μὲν κειμέ-
νους νόμους ἐξαλεῖψαι, ἑτέρους δὲ θεῖναι, οἵτινες τοὺς μὲν
φυλάττοντας τὰς ἑαυτῶν γυναῖκας ταῖς ζημίαις ζημιώ-
σουσι, τοῖς δὲ βουλομένοις εἰς αὐτὰς ἁμαρτάνειν πολλὴν
ἄδειαν ποιήσουσι. [49] πολὺ γὰρ οὕτω δικαιότερον ἢ ὑπὸ τῶν
νόμων τοὺς πολίτας ἐνεδρεύεσθαι, οἳ κελεύουσι μέν, ἐάν
τις μοιχὸν λάβῃ, ὅ τι ἂν οὖν βούληται χρῆσθαι, οἱ δ’
ἀγῶνες δεινότεροι τοῖς ἀδικουμένοις καθεστήκασιν ἢ
τοῖς παρὰ τοὺς νόμους τὰς ἀλλοτρίας καταισχύνουσι γυ-
ναῖκας. [50] ἐγὼ γὰρ νῦν καὶ περὶ τοῦ σώματος καὶ περὶ τῶν
χρημάτων καὶ περὶ τῶν ἄλλων ἁπάντων κινδυνεύω, ὅτι
τοῖς τῆς πόλεως νόμοις ἐπειθόμην.

***
Τους μεν μάρτυρας τους ακούσατε, κύριοι δικασταί· σκεφθήτε δε έτσι και την υπόθεσιν αυτήν αναζητούντες (να εύρετε) εάν ποτέ μέχρι τώρα υπήρχε άλλη έχθρα εκτός απ' αυτήν μεταξύ εμού και του Ερατοσθένους.

Ουδεμίαν βεβαίως θα εύρετε. Διότι ούτε συκοφαντών με κατήγγειλε δι' έγκλημά μου εναντίον της πόλεως, ούτε επεχείρησεν εκ της πόλεως να με εξορίση, ούτε ιδιωτικάς δικαστικάς υποθέσεις είχε μαζί μου, ούτε εγνώριζε κανένα έγκλημά μου, το οποίον φοβούμενος εγώ μήπως το πληροφορηθή κανείς επεθύμουν να τον καταστρέψω, ούτε διέπραξα τον φόνον διότι ήλπιζον να λάβω χρήματα· μερικοί βέβαια διά τοιαύτα πράγματα σχεδιάζουν κρυφίως και υπούλως θάνατον ο ένας εναντίον του άλλου. Ουδεμία προσέτι προσωπική ύβρις ή προσβολή εν καιρώ μέθης, ή άλλη τις έχθρα υπήρξε μεταξύ εμού και του φονευθέντος (Ερατοσθένους), ώστε δεν είχον ίδει τον άνθρωπον ποτέ εκτός από εκείνην την νύκτα (του φόνου). Τι λοιπόν επιδιώκων εγώ θα εκινδύνευον τοιούτον κίνδυνον, εάν δεν είχον αδικηθή υπ' αυτού το μέγιστον των αδικημάτων; Έπειτα θα διέπραττον τον φόνον, προσκαλέσας μάρτυρας, ενώ μου ήτο δυνατόν, εάν βέβαια επεθύμουν να καταστρέψω τούτον αδίκως, ουδείς εξ αυτών να το γνωρίζη;

Εγώ, κύριοι δικασταί, νομίζω, ότι η εκδίκησις αύτη δεν εγένετο ατομικώς διά τον εαυτόν μου, αλλά χάριν ολοκλήρου της πόλεως· διότι όσοι πράττουν τοιαύτα εγκλήματα (οι μοιχοί) βλέποντες την ανταμοιβήν των εγκλημάτων των, θα διστάσουν να εγκληματίσουν εις άλλους, εάν βλέπουν ότι και σεις έχετε την ιδίαν γνώμην με εμέ (περί της τιμωρίας των μοιχών). Άλλως, πολύ καλύτερον είναι να ακυρώσετε τους υπάρχοντας νόμους, να θεσπίσετε δε άλλους, οίτινες τους μεν φυλάσσοντας τας συζύγους των θα τιμωρήσουν με όλας τας τιμωρίας, θα επιτρέψουν δε εις τους επιθυμούντας να ατιμάζουν ταύτας ακωλύτως να πράττουν αυτό. Διότι έτσι είναι πολύ δικαιότερον, παρά οι πολίται να εξαπατώνται υπό των νόμων, οι οποίοι διατάσσουν εάν κανείς συλλάβη μοιχόν, (εις την οικίαν του) να τον κάνη ό,τι θέλει, οι δε δικαστικοί αγώνες (διά τα τοιαύτα εγκλήματα) κατήντησαν πολύ επικινδυνότεροι διά τους αδικουμένους παρά διά τους ατιμάζοντας παρά τους νόμους τας ξένας γυναίκας. Διότι εμού τώρα και η ζωή και η περιουσία και όλα τα άλλα διατρέχουν κίνδυνον, διότι επειθόμην εις τους νόμους του Κράτους.