ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ - Πανηγυρικός (61-70)

[61] Πολλῶν δ᾽ ὑπαρχουσῶν ἡμῖν εὐεργεσιῶν εἰς τὴν πόλιν τὴν Λακεδαιμονίων περὶ ταύτης μόνης μοι συμβέβηκεν εἰπεῖν· ἀφορμὴν γὰρ λαβόντες τὴν δι᾽ ἡμῶν αὐτοῖς γενομένην σωτηρίαν οἱ πρόγονοι μὲν τῶν νῦν ἐν Λακεδαίμονι βασιλευόντων, ἔκγονοι δ᾽ Ἡρακλέους, κατῆλθον μὲν εἰς Πελοπόννησον, κατέσχον δ᾽ Ἄργος καὶ Λακεδαίμονα καὶ Μεσσήνην, οἰκισταὶ δὲ Σπάρτης ἐγένοντο, καὶ τῶν παρόντων ἀγαθῶν αὐτοῖς ἁπάντων ἀρχηγοὶ κατέστησαν.

[62] ὧν ἐχρῆν ἐκείνους μεμνημένους μηδέποτ᾽ εἰς τὴν χώραν ταύτην εἰσβαλεῖν, ἐξ ἧς ὁρμηθέντες τοσαύτην εὐδαιμονίαν κατεκτήσαντο, μηδ᾽ εἰς κινδύνους καθιστάναι τὴν πόλιν τὴν ὑπὲρ τῶν παίδων τῶν Ἡρακλέους προκινδυνεύσασαν, μηδὲ τοῖς μὲν ἀπ᾽ ἐκείνου γεγονόσιν διδόναι τὴν βασιλείαν, τὴν δὲ τῷ γένει τῆς σωτηρίας αἰτίαν οὖσαν δουλεύειν αὑτοῖς ἀξιοῦν.

[63] εἰ δὲ δεῖ τὰς χάριτας καὶ τὰς ἐπιεικείας ἀνελόντας ἐπὶ τὴν ὑπόθεσιν πάλιν ἐπανελθεῖν καὶ τὸν ἀκριβέστατον τῶν λόγων εἰπεῖν, οὐ δή που πάτριόν ἐστιν ἡγεῖσθαι τοὺς ἐπήλυδας τῶν αὐτοχθόνων, οὐδὲ τοὺς εὖ παθόντας τῶν εὖ ποιησάντων, οὐδὲ τοὺς ἱκέτας γενομένους τῶν ὑποδεξαμένων.

[64] ἔτι δὲ συντομώτερον ἔχω δηλῶσαι περὶ αὐτῶν. τῶν μὲν γὰρ Ἑλληνίδων πόλεων χωρὶς τῆς ἡμετέρας Ἄργος καὶ Θῆβαι καὶ Λακεδαίμων καὶ τότ᾽ ἦσαν μέγισται καὶ νῦν ἔτι διατελοῦσιν. φαίνονται δ᾽ ἡμῶν οἱ πρόγονοι τοσοῦτον ἁπάντων διενεγκόντες ὥσθ᾽ ὑπὲρ μὲν Ἀργείων δυστυχησάντων Θηβαίοις, ὅτε μέγιστον ἐφρόνησαν, ἐπιτάττοντες,

[65] ὑπὲρ δὲ τῶν παίδων τῶν Ἡρακλέους Ἀργείους καὶ τοὺς ἄλλους Πελοποννησίους μάχῃ κρατήσαντες, ἐκ δὲ τῶν πρὸς Εὐρυσθέα κινδύνων τοὺς οἰκιστὰς καὶ τοὺς ἡγεμόνας τοὺς Λακεδαιμονίων διασώσαντες. ὥστε περὶ μὲν τῆς ἐν τοῖς Ἕλλησι δυναστείας οὐκ οἶδ᾽ ὅπως ἄν τις σαφέστερον ἐπιδεῖξαι δυνηθείη.

[66] Δοκεῖ δέ μοι καὶ περὶ τῶν πρὸς τοὺς βαρβάρους τῇ πόλει πεπραγμένων προσήκειν εἰπεῖν, ἄλλως τ᾽ ἐπειδὴ καὶ τὸν λόγον κατεστησάμην περὶ τῆς ἡγεμονίας τῆς ἐπ᾽ ἐκείνους. ἅπαντας μὲν οὖν ἐξαριθμῶν τοὺς κινδύνους λίαν ἂν μακρολογοίην· ἐπὶ δὲ τῶν μεγίστων τὸν αὐτὸν τρόπον ὅνπερ ὀλίγῳ πρότερον πειράσομαι καὶ περὶ τούτων διελθεῖν.

[67] ἔστιν γὰρ ἀρχικώτατα μὲν τῶν γενῶν καὶ μεγίστας δυναστείας ἔχοντα Σκύθαι καὶ Θρᾷκες καὶ Πέρσαι, τυγχάνουσι δ᾽ οὗτοι μὲν ἅπαντες ἡμῖν ἐπιβουλεύσαντες, ἡ δὲ πόλις πρὸς ἅπαντας τούτους διακινδυνεύσασα. καίτοι τί λοιπὸν ἔσται τοῖς ἀντιλέγουσιν, ἢν ἐπιδειχθῶσι τῶν μὲν Ἑλλήνων οἱ μὴ δυνάμενοι τυγχάνειν τῶν δικαίων ἡμᾶς ἱκετεύειν ἀξιοῦντες, τῶν δὲ βαρβάρων οἱ βουλόμενοι καταδουλώσασθαι τοὺς Ἕλληνας ἐφ᾽ ἡμᾶς πρώτους ἰόντες;

[68] Ἐπιφανέστατος μὲν οὖν τῶν πολέμων ὁ Περσικὸς γέγονεν, οὐ μὴν ἐλάττω τεκμήρια τὰ παλαιὰ τῶν ἔργων ἐστὶν τοῖς περὶ τῶν πατρίων ἀμφισβητοῦσιν. ἔτι γὰρ ταπεινῆς οὔσης τῆς Ἑλλάδος ἦλθον εἰς τὴν χώραν ἡμῶν Θρᾷκες μὲν μετ᾽ Εὐμόλπου τοῦ Ποσειδῶνος, Σκύθαι δὲ μετ᾽ Ἀμαζόνων τῶν Ἄρεως θυγατέρων, οὐ κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον, ἀλλὰ καθ᾽ ὃν ἑκάτεροι τῆς Εὐρώπης ἐπῆρχον, μισοῦντες μὲν ἅπαν τὸ τῶν Ἑλλήνων γένος, ἰδίᾳ δὲ πρὸς ἡμᾶς ἐγκλήματα ποιησάμενοι, νομίζοντες ἐκ τούτου τοῦ τρόπου πρὸς μίαν μὲν πόλιν κινδυνεύσειν, ἁπασῶν δ᾽ ἅμα κρατήσειν.

[69] οὐ μὴν κατώρθωσαν, ἀλλὰ πρὸς μόνους τοὺς προγόνους τοὺς ἡμετέρους συμβαλόντες ὁμοίως διεφθάρησαν ὥσπερ ἂν εἰ πρὸς ἅπαντας ἀνθρώπους ἐπολέμησαν. δῆλον δὲ τὸ μέγεθος τῶν κακῶν τῶν γενομένων ἐκείνοις· οὐ γὰρ ἄν ποθ᾽ οἱ λόγοι περὶ αὐτῶν τοσοῦτον χρόνον διέμειναν εἰ μὴ καὶ τὰ πραχθέντα πολὺ τῶν ἄλλων διήνεγκεν.

[70] λέγεται δ᾽ οὖν περὶ μὲν Ἀμαζόνων ὡς τῶν μὲν ἐλθουσῶν οὐδεμία πάλιν ἀπῆλθεν, αἱ δ᾽ ὑπολειφθεῖσαι διὰ τὴν ἐνθάδε συμφορὰν ἐκ τῆς ἀρχῆς ἐξεβλήθησαν, περὶ δὲ Θρᾳκῶν ὅτι τὸν ἄλλον χρόνον ὅμοροι προσοικοῦντες ἡμῖν τοσοῦτον διὰ τὴν τότε στρατείαν διέλιπον ὥστ᾽ ἐν τῷ μεταξὺ τῆς χώρας ἔθνη πολλὰ καὶ γένη παντοδαπὰ καὶ πόλεις μεγάλας κατοικισθῆναι.

***
[61] Παρόλο που πολλές ήταν οι ευεργεσίες που προσφέραμε στην πόλη των Σπαρτιατών, η περίσταση το έφερε να σας μιλήσω μοναχά γι᾽ αυτήν. Και αυτό γιατί οι πρόγονοι των σημερινών βασιλιάδων της Σπάρτης και απόγονοι του Ηρακλή, στηριγμένοι ακριβώς στη σωτηρία που τους εξασφαλίσαμε εμείς, κατέβηκαν στην Πελοπόννησο, πήραν το Άργος, τη Λακεδαίμονα και τη Μεσσήνη, ίδρυσαν ύστερα τη Σπάρτη και έγιναν οι δημιουργοί των αγαθών που απολαβαίνουν τώρα όλοι.

[62] Όλα αυτά βέβαια έπρεπε να τα θυμούνται εκείνοι και σε καμιά περίπτωση να μην εισβάλουν στη χώρα τούτη, από όπου ξεκίνησαν και απόχτησαν τόση ευημερία· ποτέ να μη βάζουν σε κίνδυνο την πόλη αυτή, που αντιμετώπισε κινδύνους, για να υπερασπίσει τα τέκνα του Ηρακλή· ούτε και να έχουν την αξίωση να κάνουν σκλάβα τους την πόλη, που έσωσε το γένος του Ηρακλή, τη στιγμή μάλιστα που κάνουν βασιλιάδες τους απογόνους του.

[63] Μα και αν ακόμα πρέπει να αφήσω κατά μέρος την καλοσύνη που τους δείξαμε και την ευγνωμοσύνη που χρωστούν σ᾽ εμάς, για να ξαναγυρίσω στο βασικό μου θέμα και να σας πω τα πράγματα χωρίς περιστροφές, έχω να πω ότι δεν είναι πατροπαράδοτη συνήθεια των Ελλήνων να διευθύνουν οι ξενοφερμένοι τους αυτόχθονες, ούτε και όσοι ευεργετήθηκαν τους ευεργέτες τους, ούτε και αυτοί που έπεσαν στα γόνατα θερμοπαρακαλώντας όσους τους δέχτηκαν με καλοσύνη και ανθρωπιά.

[64] Μπορώ όμως να τα αποδείξω αυτά και πιο συνοπτικά: Από τις πόλεις της Ελλάδας, αν βγάλεις τη δικιά μας, ήταν και είναι οι πιο μεγάλες το Άργος, η Θήβα και η Σπάρτη. Οι πρόγονοί μας όμως τόσο τους πέρασαν όλους αυτούς, ώστε για το χατίρι των Αργείων, όταν έπαθαν τη συμφορά εκείνη, επέβαλαν τη θέλησή τους στους Θηβαίους, τη στιγμή μάλιστα που ετούτοι ήταν γεμάτοι έπαρση, που νίκησαν.

[65] Έπειτα για τους απογόνους του Ηρακλή νίκησαν πολεμώντας τους Αργείους και τους άλλους Πελοποννησίους. Τέλος με τον πόλεμο κατά του Ευρυσθέα έσωσαν αυτούς που ίδρυσαν τη Σπάρτη και σήμερα την κυβερνούν. Ύστερα απ᾽ όλα αυτά δεν ξέρω με ποιόν τρόπο θα μπορούσε να αποδείξει κανείς σαφέστερα το δικαίωμα που έχουμε για την ηγεμονία των Ελλήνων.

[66] Τώρα, νομίζω, ήρθε η ώρα να μιλήσω και για τα κατορθώματα της πόλης κατά των Περσών, κυρίως γιατί βασικό θέμα του λόγου μου αυτού είναι η ηγεμονία της εκστρατείας εναντίον τους. Αν απαριθμούσα όμως όλους εκείνους τους αγώνες, θα έτρωγα χωρίς άλλο πολύ χρόνο· γι᾽ αυτό, όπως και παραπάνω, θα σταθώ μόνο στους πιο σημαντικούς.

[67] Οι Θράκες λοιπόν, οι Σκύθες και οι Πέρσες οπωσδήποτε είναι τα πιο πολεμικά από τα βαρβαρικά έθνη και έχουν την πιο μεγάλη δύναμη. Όλοι αυτοί τα βάλανε μαζί μας, και η πόλη αντιμετώπισε σκληρούς αγώνες εναντίον τους. Τί θα απομείνει τώρα για επιχείρημα σ᾽ αυτούς που υποστηρίζουν το αντίθετο, αφού θα αποδειχτεί ότι, όσοι από τους Έλληνες αδυνατούσαν να βρουν το δίκιο τους, σ᾽ εμάς κατάφευγαν για προστασία και, όσοι από τους βαρβάρους είχαν σκοπό να υποδουλώσουν τους Έλληνες, πρώτα τα έβαζαν μαζί μας;

[68] Από τους πολέμους αυτούς βέβαια ο πιο ονομαστός στάθηκε ο Περσικός. Όμως τα αρχαιότερα κατορθώματά μας δεν αποτελούν απόδειξη μικρότερη για όσους προβάλλουν δικαιώματα στο θέμα της πατροπαράδοτης ηγεμονίας. Θέλω να πω πως, τον καιρό που η Ελλάδα ήταν ταπεινή και ασήμαντη, ήρθαν στη χώρα μας οι Θράκες με τον Εύμολπο, το γιο του Ποσειδώνα, και οι Σκύθες με τις Αμαζόνες, τις θυγατέρες του Άρη — όχι βέβαια την ίδια εποχή, αλλά τα χρόνια που το καθένα έθνος από τα δυο αυτά επιχειρούσε να επεκταθεί και στην Ευρώπη. Μισούσαν οπωσδήποτε όλους μαζί τους Έλληνες, μα επινόησαν προφάσεις για να τα βάλουν με εμάς ξεχωριστά, ακριβώς γιατί πίστευαν πως, πολεμώντας μόνο με τη δικιά μας πόλη, την ίδια ώρα θα εξασφάλιζαν κυριαρχία πάνω σε όλους τους Έλληνες.

[69] Βέβαια δεν τα κατάφεραν. Μπορεί να πολέμησαν μόνο με τους δικούς μας τους προγόνους, έπαθαν όμως τέτοια συμφορά, σαν να τα έβαλαν με όλο τον πληθυσμό της γης. Θέλετε και απόδειξη για το μέγεθος της καταστροφής που τους βρήκε τότε; Ποτέ η παράδοση γι᾽ αυτά τα γεγονότα δε θα ήταν τόσο ζωντανή, αν το κατόρθωμα το ίδιο δεν είχε εντελώς ξεχωριστή σημασία.

[70] Λένε μάλιστα για τις Αμαζόνες πως, από όσες ήρθαν εδώ, καμιά δε γύρισε πίσω· και όσες πάλι απόμειναν στον τόπο τους διώχτηκαν από την εξουσία που είχαν, μόνο και μόνο για το κακό που έπαθαν εδώ. Για τους Θράκες ύστερα, που είχαν τα ίδια σύνορα μ᾽ εμάς πρωτύτερα, λένε ότι με εκείνη την καταστροφή πήγαν και χώθηκαν τόσο βαθιά, ώστε στον άδειο χώρο που άφησαν εγκαταστάθηκαν έθνη πολλά και διάφορες φυλές και χτίστηκαν τεράστιες πόλεις.

Ο ΟΣΤΡΑΚΙΣΜΟΣ

 Ο ΟΣΤΡΑΚΙΣΜΟΣ δεν ήταν ποινή,[1] αλλά πολιτική πράξη. Αποφασιζόταν όχι από κάποιο δικαστήριο, αλλά από το Δήμο. Οι Πρυτάνεις υπέβαλλαν στην κυρία ἐκκλησία της έκτης πρυτανείας το ερώτημα αν ενέκρινε να εφαρμοσθεί εκείνη τη χρονιά το μέτρο του ὀστρακισμοῦ. Ο λαός αποφάσιζε αμέσως, χωρίς συζήτηση. Αν η απόφαση ήταν καταφατική, γινόταν δεύτερη συγκέντρωση του λαού, αυτή τη φορά στην Αγορά, με θέμα τη διεξαγωγή της ψηφοφορίας με όστρακα. Μετά το τέλος της ψηφοφορίας, οι αρμόδιοι μετρούσαν τα όστρακα ως σύνολο. Αν ήσαν λιγότερα από 6.000, δεν υπήρχε αποτέλεσμα. Αν ήσαν περισσότερα, γινόταν χωριστή καταμέτρηση των ονομάτων που βρίσκονταν γραμμένα στα όστρακα, για να βρεθεί ποιο όνομα πλειοψηφούσε και επομένως ποιος ηγέτης έπρεπε να απομακρυνθεί από την Αθήνα για δέκα χρόνια (βλ. σελ. 135, 166, 222).

 

Αυτό το μέτρο εφαρμόσθηκε για πρώτη φορά το 487 π.Χ. εναντίον του Ιππάρχου, που ήταν τότε αρχηγός μερίδας Αθηναίων φιλικής προς τον Ιππία, η οποία θεωρήθηκε ύποπτη να βοηθήσει τους Πέρσες σε μία νέα εκστρατεία τους εναντίον των Αθηναίων.[2] Για όμοιους λόγους εξοστρακίσθηκαν δύο Αλκμεωνίδες, ο Μεγακλής, το 486 π.Χ., και ο Αλκιβιάδης ο Παλαιός, το 485 π.Χ.

 

Ακολούθησαν ο Ξάνθιππος το 484, ο Αριστείδης το 483 π.Χ. Το 472 ήλθε η σειρά του Θεμιστοκλή. Μετά ένδεκα χρόνια εξοστρακίσθηκε ο Κίμων. Αργότερα ο Δάμων, το 444, ο Θουκυδίδης ο Μελησίου, το 443. Τελευταίος ο Υπέρβολος, το 417 π.Χ. Βλέπουμε λοιπόν ότι αρχικά, το 487, το 486 και το 485 ο ὀστρακιομός εφαρμόσθηκε ως προληπτικό μέτρο εναντίον ηγετών, στους οποίους αποδόθηκε πρόθεση να επικρατήσουν πολιτικά στηριζόμενοι σε ξένη δύναμη. Αργότερα, το 484, το 483, το 472, το 461 και το 443 λειτούργησε κα­θαρά ως μέσο απομακρύνσεως του αρχηγού της αντιπολιτεύσεως από την πο­λιτική σκηνή. Η θετική ψήφος για ὀστρακισμό ενός πολιτικού ισοδυναμούσε με καταψήφισή του από την πλειοψηφία των πολιτών, και η καταψήφισή του είχε ως αποτέλεσμα την αχρήστευσή του ως πολιτικού για χρονικό διάστημα ίσο με τη διάρκεια της απομακρύνσεώς του. Ο νέος χαρακτήρας του ὀστρακισμοῦ νοθεύθηκε δύο φορές. Πρώτη φορά, όταν οι αντίπαλοι του Περικλή δεν τόλμησαν να προτείνουν τον ὀστρακισμό του ίδιου και στη θέση του πρότειναν να οστρακισθεί ο Δάμων, που ήταν δάσκαλος του Περικλή και πρόσωπο που εξόργιζε τους αριστοκρατικούς, επειδή είχε εισηγηθεί στον Περικλή την ιδέα των μισϋών. Δεύτερη φορά, όταν ο Νικίας και ο Αλκιβιάδης, πολιτικοί αντίπαλοι που αντιμετώπιζαν με ίσες πιθανότητες το ενδεχόμενο ὀστρακισμοῦ, συμφώνησαν να βάλουν τους οπαδούς τους να γράψουν το όνομα του Υπέρβολου. Αυτή η πράξη δυσφήμισε τον ὀστρακισμό σε βαθμό που περιήλθε σε αχρηστία.

  

ΚΑΤΑΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΟΣΤΡΑΚΙΣΜΟΥ

 

Είδαμε πιο πάνω ότι οι πολιτικοί αγώνες διεξάγονταν στη δημοκρατική Αθήνα μεταξύ ηγετών και με μέσα τον ὀστρακισμό και την πολιτική δίκη. Σ’ αυτά τα σημεία η αρχαία δημοκρατία διαφέρει από τη νέα, όπου οι πολιτικοί αγώνες γίνονται μεταξύ κομμάτων και με μέσο την κρίση του λαού για τα προγράμματα των κομμάτων, η οποία εκφράζεται ανά χρονικά διαστήματα διά βουλευτικών εκλογών. Το αρχαίο σύστημα προσφερόταν σ’ ολισθήματα για διάφορους λόγους. Κυρίως, επειδή έθετε συχνά μία πολιτική υπό τα πρόσωπα που την προωθούσαν: Οι αντίθετοι σε μία πολιτική επιδίωκαν να αχρηστεύσουν τον εμπνευστή της ή άλλον από τους υποστηρικτές της, χρησιμοποιώντας ως μέσα τον ὀστρακισμό και την πολιτική δίκη. Εξ άλλου και τα δύο τούτα μέσα νόθευαν την πολιτική διαμάχη με στοιχεία αλλότρια προς την πολιτική και έφθειραν τα πολιτικά ήθη.

 

Ο ὀστρακισμός (βλ. σελ. 135, 166, 222, 397-399) εφευρέθηκε και εφαρμόσθηκε ως μέσο απομακρύνσεως από την Αθήνα, το 487 π.Χ., του Ιππάρχου, που είχε συγγενικό δεσμό με τον έκπτωτο τύραννο Ιππία, ήταν αρχηγός ισχυρού ρεύματος υπέρ της παλινορθώσεώς του και ενέπνεε βάσιμες υποψίες ότι απεργαζόταν την υποταγή της πόλεως στον Μεγάλο Βασιλέα που ετοιμαζόταν να εκστρατεύσει εναντίον της Ελλάδος. Τα δύο επόμενα χρόνια εφαρ­μόσθηκε επίσης εναντίον πολιτικών προσώπων υπόπτων συμπαθείας προς τον ίδιον εξωτερικό παράγοντα. Γρήγορα όμως παρεξέκλινε από τον αρχικό σκοπό του, για να λειτουργεί εναντίον του πιο σημαντικού από τους πολιτικούς αντιπάλους της πολιτικής που ενέκρινε η πλειοψηφία των πολιτών. Με αυτόν το χαρακτήρα, που επικράτησε το 484, το 483, το 472, το 461 και το 443 π.Χ., ο ὀστρακισμός, εκτός του ότι ζημίωνε προσωπικά τον οστρακιζόμενο και μάλιστα δεν διέφερε από μια ποινική κύρωση, τη φυγή (εξορία), εισήγε στοιχεία ανισότητας στους όρους της πολιτικής διαπάλης, αφού στερούσε από μια μερίδα των πολιτών τον αρχηγό της, εξασθενούσε την αντιπολιτευτική της δύναμη, και μείωνε την ικανότητά της να γίνει πλειοψηφία. Ο νεότερος χαρακτήρας του ὀστρακισμοῦ νοθεύθηκε, με τη σειρά του, το 444 και το 417 π.Χ. με συνέπεια να περιέλθει ο θεσμός σ’ αχρηστία.

----------------------------- 

[1] Ο ὀστρακισμός μοιάζει με την ποινή της φυγῆς (εξορίας), επειδή επέσυρε την υποχρεωτική απομάκρυνση του οστρακιζομένου από τη χώρα.

[2] Ο περσικός στρατός που απείλησε την Αθήνα το 490 π.Χ. έφερνε μαζί του τον έκπτωτο τύραννο Ιππία. Πριν από τη μάχη του Μαραθώνα, μια λάμψη ασπίδας που φάνηκε από το άστυ έδωσε λαβή σ’ ανησυχίες ότι είχε προέλθει από φίλους του Ιππία. Το 487 οι Αθηναίοι είχαν αρχίσει να αναμένουν μια δεύτερη περσική εκστρατεία, που πράγματι έγινε το 480 π.Χ.

 

Ο Δήμος ήταν ανελέητος; (Οστρακισμός)

 

 Οι σταδιοδρομίες του Ιφικράτη, του Καλλίστρατου και του Τιμόθεου ίσως να φαίνεται ότι επιβεβαιώνουν τη ρητορική κοινοτοπία - τη σκληρή μεταχείριση των ηγετών από το Δήμο[1]. Ποια ήταν η πραγματικότητα κατά την περίοδο που εξετάζουμε; Ίσως μπορούμε να αρχίσουμε από τον οστρακισμό, που ήταν ένα από τα εντυπωσιακά γνωρίσματα του αθηναϊκού δημόσιου βίου κατά τον 5^ο αιώνα αν και, όπως είδαμε, περιέπεσε σε αχρηστία κατά τον 4ο αιώνα. Εκ πρώτης όψεως θα μπορούσε να φανεί ως ανελέητο όπλο. Ένας πολιτικός ηγέτης δεν είχε την ευκαιρία να υπερασπιστεί τον εαυτό του, γιατί η διαδικασία δεν επέτρεπε δημόσια συζήτηση. Κάθε χρόνο, σε μια τακτική συνέλευση της Εκκλησίας κατά την έκτη πρυτανεία, περίπου τον Ιανουάριο, ο Δήμος αποφάσιζε εάν θα γινόταν οστρακοφορία (ψηφοφορία για οστρακισμό). Εάν η ψηφοφορία ήταν θετική, η οστρακοφορία γινόταν κατά την όγδοη πρυτανεία. Ο πολίτης έγραφε σ’ ένα θραύσμα αγγείου (ό­στρακον) το όνομα του προσώπου που επιθυμούσε να απομακρύνει από την Αθήνα. Υπό την προϋπόθεση ότι υπήρχε η απαρτία των 6.000, το άτομο που εναντίον του εστρέφετο μεγαλύτερος αριθμός οστράκων κατά, έπρεπε να εξοριστεί για δέκα χρόνια. Σε καμία συνέλευση δεν επιτρεπόταν συζήτηση. Το διάστημα που μεσολαβούσε, όμως, επέτρεπε συζητήσεις μεταξύ των ατόμων. Είναι συζητήσιμο κατά πόσον αυτές οι ιδιωτικές συζητήσεις μπορούσαν να οδηγήσουν σε λογικότερες αποφάσεις απ’ όσο η δημόσια συζήτηση σε μια μεγάλη συνέλευση. Η διαδικαστική απαίτηση των δύο συνελεύσεων σήμαινε ότι η απόφαση δεν ήταν βιαστική[2]. Αλλά το διάστημα που μεσολαβούσε έδινε και την ευκαιρία να οργανωθεί η ψηφοφορία. Ο οστρακισμός του Υπερβόλου είναι το γνωστότερο παράδειγμα, αλλά έχουμε λόγους να πιστεύουμε ότι το ενδιάμεσο διάστημα χρησιμοποιούνταν προ πολλού μ’ αυτό τον τρόπο. Πράγματι, επειδή δεν γινόταν συζήτηση επί του θέματος στη συνέλευση, ήταν απαραίτητο να ενθαρρυνθεί η παρουσία του λαού και να επιστρατευτούν ψήφοι για κάτι που ήταν αντιεκλογή. Στο πρώτο μισό του 5ου αιώνα οι αντίπαλοι του Θεμιστοκλή σε μία περίπτωση κατασκεύαζαν συστηματικά όστρακα που έφεραν το όνομα του Θεμιστοκλή, όπως φαίνεται καθαρά από τις ανασκαφές στην Αγορά, που απέδωσαν 191 όστρακα γραμμένα με δεκατέσσερις διαφορετικούς γραφικούς χαρακτήρες. Η πρόθεση αυτής της συντονισμένης προσπάθειας ήταν να μοιραστούν τα όστρακα την κατάλληλη στιγμή για να διευκολυνθεί η ψηφοφορία κατά του Θεμιστοκλή[3].

 

Η δεκαετής εξορία ήταν ένα βαρύ, αν και όχι πάντοτε θανατηφόρο, χτύπημα για έναν πολιτικό ηγέτη και τη δύναμή του. Όμως η έρευνα των παλαιότερων, αντί του οστρακισμού, εναλλακτικών λύσεων δείχνει ότι ήταν μια ηπιότερη εναλλακτική λύση. Επέτρεπε την απομάκρυνση ενός πολιτικού αντιπάλου ή ενός ηγέτη που φαινόταν να είναι πολύ ισχυρός ή προκαλούσε διάσταση απόψεων και γι’ αυτό αποτελούσε κίνδυνο για τη δημοκρατία και τη σταθερότητά της - χωρίς να καταφύγουν στη στάσι (δημόσια εξέγερση) ή το φόνο[4]. Στην Αθήνα κατά την αρχαϊκή περίοδο και σε άλλες ελληνικές πόλεις η ήττα σε μια στάση ήταν πιθανό να έχει ως αποτέλεσμα την εκτέλεση των αντιπάλων ή την εξορία ολόκληρων οικογενειών, τη δήμευση περιουσιών και τη μόνιμη απώλεια των πολιτικών δικαιωμάτων. Ο οστρακισμός έδινε ένα θεσμοθετημένο μέσο αναχαίτισης των ακροτήτων στις πολιτικές διαμάχες και μπορεί να θεωρηθεί ότι άσκησε σταθεροποιητική επίδραση στην αθηναϊκή πολιτική ζωή κατά τον 5ο αιώνα. Ταυτόχρονα, ο οστρακισμός χρησιμοποιόταν ως όπλο στις πολιτικές συγκρούσεις. Παραδόξως, ένας θεσμός που εθεωρείτο μέσο απομάκρυνσης ενός ηγέτη, η δύναμη του οποίου δημιουργούσε φόβους τυραννίας ή η πολιτική του οποίου δεν ήταν δημοφιλής, μπορούσε να ενισχύσει σημαντικά τη θέση ενός άλλου. Φαίνεται ότι η θέση του Περικλή ενισχύθηκε σημαντικά μετά τον οστρακισμό του Θουκυδίδη, γιου του Μελησία, το 443. Η συνειδητοποίηση αυτού του γεγονότος μπορεί να οδήγησε σ’ αυτό που φαίνεται αποφυγή χρήσης του οστρακισμού κατά τα επόμενα είκοσι πέντε χρόνια, ιδίως εάν η πρόταση οστρακοφορίας το 443 είχε υποστηριχθεί εν μέρει από τους αντιπάλους του Περικλή που φοβούνταν την αυξανόμενη επιρροή του. Η απόδειξη, το 417, όταν οι αντίπαλοι του Υπερβόλου σχεδίασαν τον οστρακισμό του, ότι ο θεσμός μπορούσε να υπονομευθεί, οδήγησαν στην εγκατάλειψη μιας τακτικής, ετήσιας ευκαιρίας για τη λήψη αποφάσεων εναντίον ατόμων η πολιτική των οποίων θα μπορούσε να διχάσει την πολιτεία και για την αντιμετώπιση των υπερβολικά φιλόδοξων και των ανθρώπων με ανατρεπτικές τάσεις.
  ---------------------

[1] Πλουτ. Αριστ. 26, Νικ. 6, Δημ. 26, Δημ. 4.47.

[2] ΑΠ 22.3-6 και 43.5 (και CAAP), D.S. 11.55.1-2, Πλουτ. Αριστ. 7,Φιλόχ. FGrll 328 απ. 30' Raubitschek (1952-3) 113-22, Hignett 159-66, ML 21, Vanderpool (1970).

[3] Humphreys (1978) 101· Broneer (1938) 228-43.

[4] ΑΠ 22.6, Πλουτ. Αριστ. 7.2-3, Θουκ. 8.73.3, Αριστ. Πολ. 1284a17-22, 1302b 15-21. 

 

Ὀστρακισμός: Ὁ φρουρὸς κι ὁ ἐφιάλτης τῆς Ἀθηναϊκῆς Δημοκρατίας. 

 

Ι.

 

             Ο Αριστοτέλης στα “Πολιτικά” του γράφει ότι στην Αθήνα δε θεωρούσαν τον οστρακισμό ως ποινή, αλλά ως μέσο περιοριστικό της δύναμης ατόμων,κάθε φορά που υπήρχε ο φόβος ότι κάποιος από τους πολίτες είχε αποκτήσει τόση δύναμη,ώστε να θέσει σε κίνδυνο την ελευθερία του λαού, δηλαδή να καταλύσει το πολίτευμα και να επιβάλει τυραννία (δικτατορία).

 

            Το θεσμό αυτό της προστασίας της δημοκρατίας καθιέρωσε για πρώτη φορά στην Αθήνα ο σπουδαίος πολιτικός και δημοκράτης Κλεισθένης συμπληρώνοντας την προοδευτική πολιτική, που είχε χαράξει ο μεγάλος νομοθέτης Σόλων. Η κίνηση αυτή του Κλεισθένη δικαιωματικά του χάρισε τον τίτλο του ιδρυτή της αθηναϊκής δημοκρατίας, η οποία έφτασε στην κορύφωσή της τον 5ο π.Χ. αιώνα.

 

            Μια φορά το χρόνο ο λαός της Αθήνας συγκεντρωνόταν στην Αγορά, ύστερα από απόφαση της Εκκλησίας του Δήμου, και ψήφιζε εναντίον οποιουδήποτε ατόμου, το οποίο θεωρούσε επικίνδυνο για την κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος.

 

            Για να εξοριστεί ο επικίνδυνος πολίτης, έπρεπε να πάρει το ελάχιστο 6000 ψήφους. Η εξορία διαρκούσε δέκα χρόνια.

 

            Δυστυχώς η ασφαλιστική αυτή δικλείδα για την προστασία της δημοκρατίας με το πέρασμα του χρόνου εκφυλίστηκε και έκτοτε χρησιμοποιήθηκε ως όπλο εξόντωσης πολιτικών αντιπάλων, δημιουργώντας προβλήματα στη δημοκρατική διακυβέρνηση της Αθήνας. Μάλιστα για να είναι πιο σίγουροι οι πολιτικοί που ήθελαν να εξοντώσουν τους αντιπάλους τους, ε δίσταζαν να εξαγοράζουν ψηφοφόρους με ελαστική συνείδηση.

 

            Δεν έλειπαν βέβαια και οι περιπτώσεις κατά τις οποίες οι κινδυνεύοντες να οστρακισθούν προέβαιναν σε καλπονοθεία εξαγοράζοντας την εφορευτική επιτροπή, η οποία φρόντιζε να εξαφανίσει τόσες ψήφους, όσες χρειάζονταν, ώστε ο συνολικός αριθμός ψήφων να είναι λιγότερος από 6000.

 

            Μια τέτοια καλπονοθεία αποκαλύφθηκε στη δεκαετία του 1930,όταν η Αμερικανική αρχαιολογική σχολή διενεργούσε ανασκαφικές έρευνες στη αρχαία Αγορά των Αθηνών. Καλπονοθεία, που ήρθε στο φως ύστερα από 25 αιώνες περίπου.

 

            Τα αφαιρεθέντα από την κάλπη ψηφοδέλτια βρέθηκαν στον πυθμένα πηγαδιού ,όπου ρίχτηκαν για περισσότερη σιγουριά με σκοπό τη συγκάλυψη της καλπονοθείας.

 

              Λίγο πριν τη ψηφοφορία λειτουργούσαν έξω από το χώρο, όπου είχαν στηθεί οι κάλπες, καταστήματα, στα οποία ειδικοί χαράκτες χάρασσαν σ΄ ένα κομμάτι από σπασμένο αγγείο το όνομα του υποψηφίου προς οστρακισμό (Στη γλώσσα της αρχαιολογίας ονομάζονται όστρακα κομμάτια από αγγεία).

 

             Οι ανασκαφικές έρευνες που έγιναν τόσο στην αρχαία Αγορά της Αθήνας, όσο και στον Κεραμεικό, έφεραν στο φως όστρακα με ομοιόμορφο γραφικό χαρακτήρα, κάτι που ενισχύει την άποψη για ύπαρξη επαγγελματιών γραφέων ψηφοδελτίων.

 

            Το θεσμό αυτό εφάρμοσαν αργότερα στο Αργος, στα Μέγαρα και στη Μίλητο.

 

            Στις Συρακούσες, όπου εφαρμόστηκε ο θεσμός, αντί για όστρακα χρησιμοποιήθηκαν φύλλα ελιάς, πάνω στα οποία γραφόταν το όνομα του υποψηφίου για οστρακισμό, ο οποίος μετονομάσθηκε σε πεταλισμό και εκφυλλοφόρηση (από το ρήμα εκφυλλοφορεύω= εξορίζω ή καταδικάζω δια φύλλων. Τέτοιες ψήφοι δίνονταν στους βουλευτές της Αθηναϊκής Βουλής).

 

            Θύματα οστρακισμού στην αρχαία Αθήνα ήταν ο Ιππαρχος, γιος του τυράννου Πεισίστρατου, που εξορίστηκε το 487 π.Χ., ο Μεγακλής, που εξορίστηκε το 486 π.Χ., αρχηγός των Αλκμεωνιδών, τον οποίο κατηγόρησαν άδικα ότι στο Μαραθώνα είχε κάνει με την ασπίδα του προδοτικά φωτεινά σήματα στους Πέρσες (όστρακο με το όνομα Μεγακλής Ιπποκράτους Αλωπεκήθεν βρέθηκε κατά τις αρχαιολογικές ανασκαφές στον Κεραμεικό),ο Ξάνθιππος, πατέρας του Περικλή, που εξορίστηκε το 484 π.Χ.,ο δίκαιος Αριστείδης, που εξορίστηκε το 482 π.Χ.,ο Θεμιστοκλής, η μεγάλη μορφή των Μηδικών Πολέμων, που εξορίστηκε το 474 π.Χ.,επειδή τα στρατιωτικά του σχέδια θεωρήθηκαν παράτολμα από τους αντιπάλους του (κατά τις ανασκαφικές έρευνες στον Κεραμεικό βρέθηκαν όστρακα από τον οστρακισμό του με το όνομα Θεμιστοκλής Νεοκλέους Φρεάρριος).

 

            Δυστυχώς, ο μεγαλουργός του θριάμβου της ελευθερίας και δημοκρατίας εναντίον του δεσποτισμού και της ανελευθερίας των Μήδων, ο Σωτήρας της Αθήνας και της δημοκρατίας, δοκίμασε την αγνωμοσύνη του αθηναϊκού δήμου, ο οποίος αγόμενος από την τυφλή προπαγάνδα φαύλων πολιτικών και λαϊκιστών, αλλά και την ύπαρξη εξαγορασμένων συνειδήσεων, απαξιώθηκε στην εποχή του, καταξιώθηκε όμως στο διάβα της ιστορικής μνήμης.

 

 ΙΙ.

 

Η φροντίδα των Αθηναίων να ενισχύσουν και να διατηρήσουν το δημοκρατικό πολίτευμα ήταν σημαντική. Ως μέτρα εναντίον των επίδοξων τυράννων καθιερώθηκαν το σύστημα του οστρακισμού και η γραφή παρανόμων. Οι βουλευτές έδιναν όρκο να καταγγέλουν οποιονδήποτε θα υπονόμευε τη δημοκρατία ή θα βοηθούσε μια απόπειρα για εγκατάσταση τυραννίας στην πόλη τους.

 

Ο οστρακισμός ήταν η δεκάχρονη απομάκρυνση από την Αθήνα των πολιτών που θεωρούνταν επικίνδυνοι για την ανατροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος. Στην εισαγωγή του μέτρου αυτού εναντίον των επίδοξων τυράννων συνέτεινε ο φόβος των Αθηναίων για την εγκαθίδρυση τυραννίδας και για το λόγο αυτό αρκετές φορές εξορίστηκαν πολίτες που είχαν αποκτήσει μεγάλη δημοτικότητα και πολιτική δύναμη, τις οποίες θεωρήθηκε ότι θα τις χρησιμοποιούσαν κατά των συμφερόντων του δήμου. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη (Aθηναίων πολιτεία 22.4) ο νόμος καθιερώθηκε από τον Κλεισθένη το 508/7 π.Χ.

 

Η Εκκλησία του δήμου στην έκτη πρυτανεία συζητούσε, εάν έπρεπε το χρόνο εκείνο, να εφαρμοσθεί ή όχι οστρακισμός. Στην περίπτωση που ψήφιζε υπέρ, τότε στην όγδοη πρυτανεία κάθε πολίτης έγραφε σε ένα όστρακο, δηλαδή σε ένα θραύσμα αγγείου, το όνομα του Αθηναίου που ήθελε να τιμωρηθεί. Για να εφαρμοστεί ο οστρακισμός σύμφωνα με ορισμένους μελετητές έπρεπε η Εκκλησία να συγκεντρώσει έξι χιλιάδες πολίτες, οπότε εξοριζόταν εκείνος το όνομα του οποίου ήταν γραμμένο στα περισσότερα όστρακα ή σύμφωνα με άλλους έπρεπε να μαζευτούν έξι χιλιάδες όστρακα που θα καταδίκαζαν τον ίδιο Αθηναίο.

 

Ο πολίτης που καταδικαζόταν σε οστρακισμό έπρεπε να εγκαταλείψει την Αθήνα σε δέκα ημέρες και να παραμείνει εξόριστος για δέκα χρόνια. Μετά, μπορούσε να επιστρέψει στην Αθήνα. Στο διάστημα της εξορίας του δεν έχανε ούτε την ιδιότητα του πολίτη ούτε την περιουσία του. Από τους γνωστότερους Αθηναίους που εξορίστηκαν με τον τρόπο αυτό ήταν ο Αριστείδης (482 π.Χ.), ο Θεμιστοκλής (472/471 π.Χ.), ο Κίμων (462/461 π.Χ.) και ο Θουκυδίδης (443/442 π.Χ.).

Oι τύποι χαρακτήρων στην εφηβεία και η επιθετικότητα

Τόσο η κοινωνική όσο και η αντικοινωνική συμπεριφορά του κάθε παιδιού και του εφήβου σχετίζονται ασφαλώς άμεσα αφενός με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του και αφετέρου με τις διαπροσωπικές σχέσεις που αυτό αναπτύσσει στο περιβάλλον του. Η συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού στη βρεφική ηλικία κατέχει πολύ σημαντικό ρόλο στον τομέα αυτό, αφού το είδος του συναισθηματικού δεσμού και η «προσκόλληση» που έχει τις ρίζες της στη βρεφική ηλικία παίζει καθοριστικό ρόλο στην ολοκλήρωση της ανάπτυξης της προσωπικότητάς του, καθώς αποδεικνύεται ότι αυτός είναι ένας ισχυρός αλλά και μακροχρόνιος συναισθηματικός δεσμός, τον οποίο το παιδί ασυνείδητα αναπαράγει ως μοντέλο σε όλες τις διαπροσωπικές του σχέσεις σε ολόκληρη τη ζωή του. Σύμφωνα με την θεωρία της προσκόλλησης του Bowlby (1969) και της Ainsworth (1982), ο ρόλος της είναι σημαντικός όχι μόνο στη διαμόρφωση και στη συγκρότηση της προσωπικότητας αλλά και στις σχέσεις του παιδιού και αργότερα του εφήβου σε διάφορα πλαίσια όπου αυτό συμμετέχει ενεργά και δραστηριοποιείται.

Οι τρεις κατηγοριοποίησεις του συναισθηματικού δεσμού

Στην βρεφική ηλικία, μπορεί να προβλέψει την ποιότητα των συναναστροφών του παιδιού κατά τη μέση παιδική, αλλά και κατά την εφηβική ηλικία (Egeland, Caslson+ Sroufe, 1993. Sroufe, Carlson & Shulman, 1993).

Σε ό,τι αφορά στις μορφές προσκόλλησης στις διάφορες ηλικίες, έχουν εντοπιστεί τρεις: η ασφαλής, η ανασφαλής /απορριπτική και η ανασφαλής /ανήσυχη. Οι απορριπτικοί έφηβοι προτιμούν την συναισθηματική τους ανεξαρτησία και χαρακτηρίζονται από απροθυμία επιδίωξης διαπροσωπικών σχέσεων οικειότητας με τους άλλους. Αντίθετα, τα ανήσυχα παιδιά-έφηβοι, μας εξηγεί ο κ. Στέλιος Μαντούδης, Αναπτυξιακός Εργοθεραπευτής, χαρακτηρίζονται από συναισθηματική υπερ-εξάρτηση και ανησυχία μήπως αυτή δεν επιτευχθεί. Οι θεωρητικοί της προσκόλλησης ισχυρίζονται, επίσης, ότι οι έφηβοι μπορούν να προσκολληθούν σε περισσότερα του ενός πρόσωπα (πατέρας, μητέρα, φίλοι), γεγονός που έχει θετικές επιπτώσεις στην ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη και προσαρμογή.

Σε ότι ακόμα αφορά στις ενδοοικογενειακές σχέσεις, ευρήματα παγκόσμιας έρευνας που έγινε πάνω στο θέμα της αποδοχής (acceptance) ή της απόρριψης (rejection) των γονέων προς τα παιδιά (Rohner, & Khaleque, 2008), δείχνουν ότι σε όλο τον κόσμο ανεξαρτήτως πολιτισμικού πλαισίου, φύλου και κοινωνικής τάξης, η απόρριψη των γονέων προς τα παιδιά συνδέεται στην ενήλικη ζωή με συμπεριφορές που ευνοούν τη δημιουργία εξαρτητικών σχέσεων, με συναισθηματική αστάθεια και με εκδήλωση επιθετικής συμπεριφοράς, καθώς και με παθητική επιθετικότητα, με χαμηλό αυτοσυναίσθημα και αρνητική θεώρηση γενικότερα του κόσμου.

Αυτοπεποίθηση: αρχίστε να στηρίζεστε στον εαυτό σας

Ακόμη και αν αποτύχετε χιλιάδες φορές, θα πρέπει να έχετε αυτοπεποίθηση για να πετύχετε τους στόχους σας. Μην συγκρίνετε τον εαυτό σας με τους άλλους αλλά με μια ακόμη καλύτερη εκδοχή του εαυτού σας
Σε κάποια φάση της ζωής μας, όλοι έχουμε αισθανθεί αποτυχημένοι ή ακόμη και νικημένοι.

Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχετε εμπιστοσύνη στον εαυτό σας, αν και μπορεί να υποδεικνύει ότι αφήσατε πίσω σας κάτι σημαντικό.

Η αυτοπεποίθηση σας προσφέρει ό,τι χρειάζεστε για να πετύχετε όλα όσα επιθυμείτε γιατί στην ουσία μόνο εσείς γνωρίζετε τις δυνάμεις και τις αντοχές σας.

Γιατί δεν αρχίζετε να στηρίζεστε στον εαυτό σας;

Αν θέλετε κάτι τότε μπορείτε να το καταφέρετε

Σίγουρα ορισμένα πράγματα δεν θα πάνε καλά και πάντα υπάρχουν περιορισμοί σε ορισμένους τομείς της ζωής.

Αλλά αν θέλετε πραγματικά να κάνετε κάτι τότε τι είναι αυτό που σας εμποδίζει να το υλοποιήσετε; Ίσως υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες που διαταράσσουν την εμπιστοσύνη που θα πρέπει να έχετε στον εαυτό σας – κυρίως εξωτερικοί παράγοντες.

Αν θέλετε κάτι τότε μπορείτε να το αποκτήσετε – αλλά πρώτα θα πρέπει να ξεκαθαρίσετε τους στόχους σας.

Ποτέ μην αφήνετε τον εαυτό σας να πτοείται από τον όγκο των ονείρων σας. Μερικές φορές μπορεί να μοιάζουν μικρά αλλά δεν είναι τίποτε άλλο παρά μόνο η εκδήλωση των δικών σας ανασφαλειών. Αν θέλετε κάτι, κυνηγήστε το -το πιο πιθανό είναι να το αποκτήσετε.

Μάθετε από τις αποτυχίες σας
Είναι εύκολο να πιστεύει κανείς ότι η αποτυχία είναι κάτι ταπεινωτικό, κάτι που θα πρέπει να σας κάνει να κάνετε πίσω, κάτι για το οποίο θα πρέπει να ντρέπεστε. Πολλοί άνθρωποι έχουν φανταστικούς στόχους αλλά δεν τους επιτυγχάνουν ποτέ επειδή βιώνουν κάποιο είδος αποτυχίας.
Η αποτυχία δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια ευκαιρία από την οποία μάθατε ορισμένα πράγματα.

 Είναι ένας τρόπος για να επιστρέψετε ξανά στην πραγματικότητα και να επαναπροσδιορίσετε την πορεία που πρέπει να χαράξετε. Το λάθος είναι αν δεν δώσατε την ευκαιρία στον εαυτό σας να προσπαθήσει.

Ποτέ μην τα παρατάτε επειδή αποτύχατε – συνεχίστε μέχρι να πετύχετε όσο περισσότερα μπορείτε.

Ποτέ μην συγκρίνετε τον εαυτό σας
Οι συγκρίσεις ποτέ δεν θα αποφέρουν κάτι καλύτερο. Δεν πρέπει να συγκρίνετε τον εαυτό σας με τους άλλους ανθρώπους επειδή κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και ξεχωριστός. Ο καθένας είναι διαφορετικός από τους υπόλοιπους, με διαφορετικές δυνάμεις και αδυναμίες.

Αυτό που έχει σημασία είναι να βελτιώσετε τον εαυτό σας και όχι να προσπαθείτε να ξεπεράσετε τους άλλους.

Η αυτοπεποίθηση επέρχεται όταν βλέπετε τον εαυτό σας ως ένα άτομο που δεν έχει ανάγκη να «αντιγράψει» οποιονδήποτε άλλο. Είστε μοναδικοί και με τη σύγκριση το μόνο που θα καταφέρετε να αποκτήσετε είναι περισσότερη ανασφάλεια.

Μην αφήσετε να σας συμβεί κάτι τέτοιο. Πιστέψτε στον εαυτό σας, επειδή ο άνθρωπος που συγκρίνει τον εαυτό του με τους άλλους πάντα θα χάνει.

Επικεντρωθείτε στα επιτεύγματά σας
Μερικές φορές το να στηρίζεται κανείς στον εαυτό του δεν είναι εύκολη υπόθεση όταν τα πράγματα πάνε στραβά και κυρίως, όταν η μια δυσκολία έρχεται μετά την άλλη. Αν και μπορεί να γνωρίζετε ότι οι αποτυχίες είναι σημαντικές εμπειρίες εκμάθησης που σας βοηθούν να προχωρήσετε μπροστά, έχετε κολλήσει και αισθάνεστε ότι δεν μπορείτε να συνεχίσετε να προσπαθείτε.

Όταν συμβεί κάτι τέτοιο -και πιθανότατα έχει συμβεί και σε σας και αρκετές φορές μάλιστα- μην ανησυχείτε. Θα πρέπει να σκεφτείτε όλα τα πράγματα που έχετε καταφέρει μέχρι τώρα στη ζωή σας και προσπαθήστε να μην είστε τόσο σκληροί με τον εαυτό σας!

Προσπαθήστε να θυμηθείτε ακόμη και τα πιο μικρά επιτεύγματά σας, επειδή ακόμη και αυτά κάνουν τη διαφορά.

Κάνοντας αυτή την ανασκόπηση θα μπορέσετε να προχωρήσετε μπροστά και να βγείτε από αυτή την παγίδα στην οποία έχετε εγκλωβιστεί.

Δεν είναι μόνο οι δυσκολίες που μπορούν να προκαλέσουν αυτό το εμπόδιο -ακόμη και ο αρνητικός τρόπος με τον οποίο βλέπετε τα πράγματα μπορεί να σας οδηγήσει στην αποτυχία. Επικεντρωθείτε στα επιτεύγματά σας για να αυξήσετε την αυτοπεποίθησή σας και να προχωρήσετε.

Θέστε ρεαλιστικούς στόχους
Όταν συσσωρεύετε την αυτοπεποίθησή σας σε ανέφικτους στόχους, σίγουρα δεν πρόκειται να καταφέρετε κάτι καλό. Όλες οι προσπάθειες που κάνετε για να πετύχετε τα όνειρά σας δεν πρόκειται ποτέ να ευδοκιμήσουν.

Και αυτό επειδή είναι αδύνατο να υλοποιηθούν.

Γι’ αυτό είναι σημαντικό να μάθετε να θέτετε μικρότερους στόχους που ξέρετε ότι θα μπορέσετε να πετύχετε. Να αποφεύγετε τους στόχους που είναι πολύ μεγάλοι για να μπορέσουν να υλοποιηθούν.
Αυτό θα σας βοηθήσει να αποφύγετε το πιθανό αίσθημα της αποτυχίας.

Στηριχτείτε στον εαυτό σας
Η τελευταία μας συμβουλή είναι να στηρίζεστε πάντα στον εαυτό σας επειδή η αυτοπεποίθηση είναι κάτι που θα πρέπει να αναπτύξετε και συνειδητά μάλιστα.

Επομένως, αν θέλετε κάτι πείτε στον εαυτό σας «Ναι! Μπορώ να το κάνω!». Σίγουρα θα έχετε τις αμφιβολίες σας ή εκείνες τις κακές μέρες όπου η αυτοεκτίμησή σας δεν θα είναι τόσο καλή όσο θα έπρεπε.

Παρόλα αυτά, σταθείτε στο ύψος σας και ρισκάρετέ τα όλα για τον εαυτό σας. Αν αποτύχετε, αν τα όνειρά σας εξαφανιστούν, αν υπάρχουν αναρίθμητα εμπόδια στο δρόμο σας… τότε το καλύτερο πράγμα που μπορείτε να κάνετε είναι να στηριχτείτε στον εαυτό σας.

Αυτό είναι ένα στοίχημα που πάντα θα καταλήγετε να κερδίζετε.
Έχετε πάψει ποτέ να πιστεύετε στον εαυτό σας; Πόσες φορές έχετε στοιχηματίσει στον εαυτό σας; Αν δεν έχετε αυτοπεποίθηση, ελπίζουμε τα πράγματα που αναφέραμε παραπάνω να σας βοηθήσουν να την αποκτήσετε.

Δοκιμάστε να στηριχτείτε στον εαυτό σας, ξεκινώντας από σήμερα.

Τα θετικά του να είσαι... ψυχοπαθής

Ο όρος ψυχοπαθής δεν είναι κολακευτικός- τα άτομα στα οποία αποδίδουμε αυτόν τον χαρακτηριστμό είναι συνήθως ψυχρά, χειριστικά, δεν μετανιώνουν για τις πράξεις τους και αναζητούν συγκινήσεις χωρίς να φοβούνται και χωρίς να νοιάζονται αν θα βλάψουν άλλους.

Νέα μελέτη ψυχολόγων του Πανεπιστημίου της Βόννης ωστόσο, έρχεται να ανατρέψει την εικόνα που είχαμε μέχρι σήμερα για τους ψυχοπαθείς, καθώς βρήκαν πως μία συγκεκριμένη μορφή ψυχοπάθειεας μπορεί να βοηθήσει ένα άτομο να φτάσει στην κορυφή επαγγελαμτικά, χωρίς όμως να έχει βλάψει τους συναδέλφους τους.

Τα άτομα που έχουν αυτήν την προσωπικότητα ανεβαίνουν σχετικά γρήγορα τη σκάλα της επαγγελματικής επιτυχίας, καθώς είναι πρόθυμοι να πάρουν ρίσκα, είναι αδίστακτοι αλλά και γοητευτικοί ταυτόχρονα.

«Η τοξική μορφή της ψυχοπάθειας χαρακτηρίζεται από αντικοινωνική παρορμητικότητα», λέει ο καθηγητής Gerhard Blickle από το Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Βόννης. Οι άνθρωποι αυτοί δεν μπορούν να ελέγξουν τον εαυτό τους, παίρνουν ό,τι τους αρέσει, πράττουν χωρίς να σκέφτονται τις συνέπειες και ρίχνουν το φταίξιμο στους άλλους».

Η δυνητικά καλοήθης μορφή της ψυχοπάθειας ονομάζεται ‘ατρόμητη κυριαρχία’, σύμφωνα με τους ερευνητές. Οι άνθρωποι με αυτά τα χαρακτηριστικά δεν γνωρίζουν τι θα πει φόβος, έχουν έντονη αυτοπεποίθηση, καλές κοινωνικές δεξιότητες και είναι εξαιρετικά ανθεκτικοί στο στρες.

Το αν ένα άτομο με ‘ατρόμητη κυριαρχία’ θα φτάσει στην κορυφή επαγγελματικά, έχει να κάνει με την εκπαίδευσή του. Οι «ψυχοπαθείς» με υψηλή μόρφωση αξιολογούνται από τους συναδέλφους τους στο χώρο εργασίας ως εξαιρετικά ικανοί και σε καμία περίπτωση δεν είναι αντικοινωνικοί.

Ένας άνθρωπος με ‘ατρόμητη κυριαρχία', νοημοσύνη άνω του μέσου όρου και καλές επιδόσεις στην εκπαίδευση μπορεί να γίνει ένας ανιδιοτελής ήρωας της καθημερινότητας, επιλέγοντας ένα επάγγελμα όπως γιατρός στα επείγοντα.

H μελέτη θα δημοσιευθεί τον Απρίλιο στην επιθεώρηση Personality and Individual Differences.

Πώς να θεραπεύσεις τη θλίψη μέρα με τη μέρα

Η θλίψη είναι ένα από τα πιο δύσκολα συναισθήματα. Είναι ικανή να αποδυναμώσει σωματικά και πνευματικά το άτομο, να του αλλάξει τον τρόπο σκέψης όταν χρειάζεται να κάνει επιλογές αλλά και να τον καθιστά ανίκανο να ανταποκρίνεται ακόμα και στις πιο απλές δραστηριότητες.

Η σύγχρονη εποχή, οι δυσκολίες, οι γρήγοροι ρυθμοί, η αποξένωση και η απογοήτευση είναι μερικές μόνο από τις αιτίες που την προκαλούν. Η θλίψη μπορεί να προέρχεται από οπουδήποτε, ανάλογα με το άτομο, το χαρακτήρα και την ψυχοσύνθεσή του. Κάποιος μπορεί να είναι περισσότερο ανθεκτικός σε κάτι που κάποιος άλλος, ενδεχομένως, λυγίσει όταν του εμφανιστεί. Σημαντικό ρόλο παίζουν και οι συνθήκες που επικρατούν στην εκάστοτε περίπτωση. Το αποτέλεσμα, όμως, είναι σχεδόν παρόμοιο για όλους- ο ψυχικός πόνος που νιώθει το άτομο είναι εμφανής και, δυστυχώς, δεν περνάει εύκολα.

Υπάρχουν κάποιες προτεινόμενες λύσεις που μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα που υποφέρουν από τέτοια αρνητικά συναισθήματα. Η πρώτη λύση είναι να στραφούν προς τα αγαπημένα τους πρόσωπα, είτε αυτά είναι η οικογένειά τους, ο/η σύντροφός τους, οι φίλοι ή οι συγγενείς. Δεν είναι αναγκαίο να το κάνουν για να συζητήσουν αυτό που τους προκάλεσε τη θλίψη και να προσπαθήσουν μαζί να το καταπολεμήσουν. Μπορούν να το κάνουν, αλλά ο απώτερος σκοπός που θα στραφούν σε αυτά τα πρόσωπα είναι για να τους προσφέρουν την ηρεμία και την συντροφιά που χρειάζονται.

Μπορεί η κατάσταση να αντιμετωπίζεται δύσκολα ή καθόλου. Άρα, το άτομο που πονάει, ουσιαστικά ζητάει κάποιον για να νιώσει καλά και αν μπορέσει να ξεχαστεί. Δεν χρειάζεται να ψάχνουμε πάντα τις λύσεις, γιατί μπορεί να είναι έτσι η κατάσταση ώστε να μην υπάρχουν και αυτό θα μας απογοητεύσει ακόμα περισσότερο.

Η δεύτερη λύση είναι να δοκιμάσετε να κάνετε νέα πράγματα, κυρίως για να ξεχαστείτε. Μπορείτε να ξεκινήσετε αναπτύσσοντας τα ενδιαφέροντά σας και αν αυτό δεν σας ιντριγκάρει, τότε δοκιμάστε να κάνετε κάτι που δεν έχετε σκεφτεί ποτέ. Κάτι που είναι έξω από τη 'ζώνη άνεσης' σας. Μπορεί να είναι το τελευταίο που θέλετε ή σκέφτεστε να κάνετε, όμως μπορεί αν το κάνετε να σας βοηθήσει και να σας φτιάξει τη διάθεση.

Ως τρίτη λύση προτείνεται η πλέον συνηθισμένη συμβουλή όλων, να προσπαθείτε να μην σκέφτεστε αυτό που σας προκαλεί πόνο. Αυτό μπορεί να είναι από δύσκολο έως και ανέφικτο. Αναμφίβολα όμως, είναι κάτι απόλυτα λογικό. Θέλει αρκετή δύναμη, θέληση και υπομονή. Επειδή, όμως έχει αυτό το βαθμό δυσκολίας, ας σκεφτούμε τουλάχιστον ότι εμείς ελέγχουμε τα συναισθήματά μας γιατί εμείς δημιουργήσαμε έτσι τον εαυτό μας. Άρα, μπορούμε αν θέλουμε να αλλάξουμε την κρίση μας πάνω σε αυτά που μας ενοχλούν, επιλέγοντας να είμαστε πιο ελαστικοί ή ανθεκτικοί. Αυτές οι ιδέες βρίσκονται στο μυαλό σας και όσο δύσκολο και αν φαντάζει μπορείτε να περιορίσετε κάποια πράγματα. Βέβαια, χρειάζεται αρκετό χρόνο και επιμονή για να τα καταφέρετε.

Τά εν οίκω μή εν δήμω: Μιλώντας για τη σχέση μας σε τρίτους

Το πως παρουσιάζουμε τον σύντροφό μας στην οικογένεια μας και τον κύκλο μας, θα είναι αργότερα η άποψη που θα καλλιεργηθεί ως προς το πρόσωπό του. Ας μην αφήσουμε τις δικές μας ερμηνείες και σκαμπανεβάσματα να χαλάσουν την όψη της σχέσης! Ας γίνουμε πιο επιλεκτικοί στο προσωπικό υλικό που μοιραζόμαστε με άτομα εκτός της σχέσης μας.

Τα συναισθήματα δύσκολα κρύβονται και αυτά απέναντι στον σύντροφο μας δεν αποτελούν εξαίρεση! Όταν ερωτευόμαστε θέλουμε να το πούμε σε όλο τον κόσμο (και συχνά το κάνουμε), αλλά δυστυχώς για τη σχέση μας, όταν γινόμαστε θηρία, πάλι θέλουμε να το ξεφωνίσουμε παντού! Εδώ έρχεται και το πρόβλημα. Αυτά τα πάνω – κάτω στη σχέση μας, που είναι πολύ φυσικά και δεν λείπουν από καμία σχέση, όταν εκφράζονται σε φίλους και συγγενείς μπορούν να δώσουν λάθος μηνύματα – και λάθος εντυπώσεις. Επηρεασμένοι από το συναίσθημα της στιγμής, περιγράφουμε καταστάσεις οι οποίες μπορεί να μην είναι αληθείς.

Το πως βιώνουμε εμείς ένα καυγά, μια διαφωνία ή μια ξεχωριστή ρομαντική στιγμή, διαφέρει από την πραγματικότητα σε κάθε περίπτωση. Αυτό συμβαίνει γιατί ο καθένας βιώνει μέσα από τη δική του πλευρά το κάθε συμβάν, και έτσι βγάζει τα δικά του συμπεράσματα που φιλτράρονται μέσα από τις δικές του εμπειρίες*.

Σε αυτό έρχεται να προστεθεί και η ένταση της στιγμής, η οποία μας κάνει να βλέπουμε τα πράγματα με πιο δραματικό μάτι! Έτσι, καταλήγουμε να περιγράφουμε σημεία και τέρατα σε οικογένεια και φίλους, κάνοντας τους έτσι να πλάσουν μια διαστρεβλωμένη εικόνα για το ταίρι μας. Αυτό μπορεί μετά να οδηγήσει σε παρεξηγήσεις: μπορεί η οικογένεια μας να νομίζει πως μας ‘κακοφέρνονται’, μπορεί οι φίλοι να νομίζουν πως ο σύντροφος μας είναι πολύ ελαστικός, ή μπορεί να προβληθεί μια τέλεια εικόνα η οποία όμως να διαφέρει μακράν από την πραγματικότητα.

Καλό θα ήταν λοιπόν να συμφωνήσουμε με τον σύντροφό μας να κρατάμε τους τσακωμούς, τις εντάσεις και τους χαρακτηρισμούς μεταξύ μας. Έτσι, όταν θα υπάρχει ένα πρόβλημα ή παρεξήγηση μέσα στη σχέση, θα αφορά μόνο τη σχέση και κανέναν άλλο. Δυστυχώς το πρότυπο της κοινωνίας μας θέλει τον καθένα να κουτσομπολεύει τον σύντροφό του κάθε απόγευμα με τον καφέ. Αυτό μπορεί να φέρει σε μεγάλη ρήξη τη σχέση μας με τρίτους αλλά και με το ταίρι μας! Όσο περιγράφουμε αναλήθειες, τόσο τα άτομα που βρίσκονται έξω από τη σχέση μας θα μας δίνουν λάθος συμβουλές και θα παροτρύνουν λάθος συμπεριφορές. Αυτό θα οδηγήσει σε λάθη επικοινωνίας με τον σύντροφό μας και αποξένωση.

Καλό θα ήταν να εφαρμόζουμε αυτόν τον κανόνα σε όλες μας τις σχέσεις, ερωτικές και μη: όταν υπάρχει ένα θέμα να λυθεί, θα πρέπει να συζητηθεί μόνο από τα ενδιαφερόμενα μέλη (ή σε σοβαρότερη μορφή και με έναν ειδικό), και όχι να εξωτερικευτεί. Αυτό θα σας σώσει από πολλές παρεξηγήσεις, καυγάδες, και αντιπάθειες μεταξύ ανθρώπων που αγαπάτε.
-----------------
* Θα ήθελα εδώ να διευκρινίσω, πως για κάθε άτομο, αυτό που περιγράφει τη στιγμή που βιώνει κάποια συναισθήματα, είναι η αλήθεια του. Πιο αναλυτικά, όταν αναδύονται συναισθήματα, τη στιγμή που βιώνονται, ανεξάρτητα από το συμβάν που τα προκάλεσε, το άτομο αυτό έχει δίκιο σε ότι βιώνει καθώς τα συναισθήματα δεν έχουν σωστό ή λάθος. Οπότε είναι φυσικό όταν κάποιος βιώνει ένα δυνατό συναίσθημα να θεωρεί πως έχει δίκιο, χωρίς όμως να σημαίνει πως η πραγματικότητα πρέπει να συμβαδίσει με τα συναισθήματα αυτά.

Κλιματική Αλλαγή: Οι άνθρωποι επιδρούν στο σύστημα της Γης περισσότερο από ότι οι φυσικές δυνάμεις

Ο άνθρωποι προκαλούν αλλαγή στο κλίμα 170 φορές ταχύτερα από τις δυνάμεις της φύσης. Αυτό είναι το εύρημα νέας έρευνας που το Australian National University (ANU) υπογράφει. Ο ένας από τους συγγραφείς, ο Καθηγητής Will Steffen από το ANU, ανέφερε ότι στο πλαίσιο της μελέτης, για πρώτη φορά, επινοήθηκε μια μαθηματική εξίσωση για να περιγραφεί η επίδραση της ανθρώπινης δραστηριότητας στο σύστημα της Γης, γνωστή ως Ανθρωπόκαινη εξίσωση.

«Κατά τα τελευταία 7000 χρόνια οι κύριες δυνάμεις που οδηγούν την αλλαγή είναι αστρονομικές – αλλαγές στη ηλιακή ένταση και ανεπαίσθητες αλλαγές σε τροχιακές παραμέτρους, μαζί με λίγα ηφαίστεια. Έχουν οδηγήσει σε ένα ρυθμό αλλαγής 0,01 C (βαθμούς Κελσίου) ανά αιώνα», είπε ο Καθηγητής Steffen, από το Fenner School of Environment and Society και το Ινστιτούτο Κλιματικής αλλαγής στο ANU. «Οι προκαλούμενες από τον άνθρωπο εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά τη διάρκεια των περασμένων 45 ετών αύξησαν το ρυθμό ανόδου της θερμοκρασίας σε 1,7 C ανά αιώνα, καθιστώντας το ρυθμό του φυσικού υποβάθρου μικροσκοπικό».

Η μελέτη που δημοσιεύθηκε στο The Anthropocene Review εξετάζει το σύστημα της Γης ως ένα ενιαίο σύνθετο σύστημα και αξιολογεί την επίδραση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην πορεία του συστήματος.

 Η Ανθρωπόκαινη εξίσωση: E είναι το σύστημα της Γης, A οι αστρονομικές δυνάμεις, G είναι οι γεωφυσικές δυνάμεις, Ι οι εσωτερικές δυναμικές και H, οι βιομηχανοποιημένες κοινωνίες

«Δεν λέμε ότι οι αστρονομικές δυνάμεις του ηλιακού μας συστήματος ή οι γεωλογικές διεργασίες έχουν εξαφανιστεί, όμως από την άποψη των επιδράσεών τους σε τόσο σύντομη χρονική περίοδο τώρα είναι αμελητέες σε σύγκριση με τη δική μας επίδραση», είπε ο Καθηγητής Steffen. «Η αποκρυστάλλωση αυτών των στοιχείων με τη φόρμα μιας απλής εξίσωσης δίνει στην τρέχουσα κατάσταση μια σαφήνεια, την οποία ο πλούτος των δεδομένων συχνά εξασθενίζει. Θέτει επίσης τη σύγχρονη ανθρώπινη επίδραση στο πλαίσιο των μεγάλων δυνάμεων της φύσης που έχουν οδηγήσει τη δυναμική του συστήματος της Γης κατά τη διάρκεια δισεκατομμυρίων ετών».

Ο Καθηγητής Steffen λέει ότι η ανθρωπότητα είχε ακόμη μια ευκαιρία να προλάβει την καταστροφική αλλαγή του κλίματος, όμως ο χρόνος εξαντλείται ταχύτατα. «Η παγκόσμια οικονομία μπορεί να λειτουργήσει το ίδιο καλά με μηδέν εκπομπές. Η έρευνα δείχνει ότι μπορούμε να τροφοδοτήσουμε εννέα δισεκατομμύρια ανθρώπους – τον προβαλλόμενο πληθυσμό μέχρι το 2050 – και να μειώσουμε ταυτόχρονα τις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου», υποστηρίζει ο Καθηγητής.

Δώσε και θα επιστρέψει

Γιατί δεν γνωρίζεις πραγματικά τι θέλεις;
Δύο είναι οι λόγοι, που πραγματικά δεν γνωρίζεις τι θέλεις.
Νούμερο ένα: Το έχεις.
Νούμερο δύο: Δεν γνωρίζεις τον εαυτό σου.
Επειδή ποτέ δεν μπορείς.
-Άλαν Γουότς

 

Mικρά πράγματα που αξίζει να θυμάσαι όταν νιώθεις ότι έχεις χάσει τον ενθουσιασμό σου για τη ζωή

Μια φορά κι έναν καιρό, ήταν ένα κορίτσι που μπορούσε να κάνει ό,τι ήθελε. Αρκεί να επέλεγε αυτό που ήθελε και να αφοσιωνόταν σε αυτό. Έτσι, μια μέρα, κάθισε μπροστά από ένα λευκό καμβά και ξεκίνησε να ζωγραφίζει. Κάθε της πινελιά ήταν πιο τέλεια από την προηγούμενη. Σταδιακά και με χάρη, δημιουργούσε ένα ζωγραφικό αριστούργημα. Κι όταν το ολοκλήρωσε, το κοίταξε με υπερηφάνεια και χαμογέλασε.

Ήταν ηλίου φαεινότερο ότι είχε ένα μεγάλο χάρισμα. Ήταν καλλιτέχνης. Και το ήξερε πολύ καλά, το ένιωθε σε κάθε ίνα της ύπαρξής της. Αλλά, λίγες στιγμές μετά την ολοκλήρωση του έργου της…σηκώθηκε αναστατωμένη. Γιατί συνειδητοποίησε ότι, ενώ είχε τη δυνατότητα να κάνει ό,τι ήθελε σε αυτή τη ζωή, αυτή περνούσε το χρόνο της ζωγραφίζοντας καμβάδες.

Ένιωθε ότι υπήρχε κάτι πολύ περισσότερο να προσφέρει σε αυτόν τον κόσμο. Ότι είχε περισσότερες επιλογές. Και ότι αν αποφάσιζε, τελικά, ότι κάτι άλλο της ταιριάζει να κάνει, ο χρόνος που πέρασε ζωγραφίζοντας θα ήταν μια σπατάλη.

Έτσι, έριξε μια τελευταία ματιά στους πίνακές της και περπάτησε έξω στο φως. Και καθώς περπατούσε, σκεφτόταν…και συνέχισε να περπατά πιο πολύ…και όσο περπατούσε δεν πρόσεχε τίποτε, ούτε τον ουρανό, ούτε τον ήλιο, ούτε τα αστέρια…γιατί το μυαλό της είχε κολλήσει στην απόφαση που έπρεπε να πάρει και δεν έβλεπε τίποτε άλλο. Είχε να επιλέξει ανάμεσα σε τόσες πολλές επιλογές. Μήπως θα έπρεπε να γίνει γιατρός; Μήπως δικηγόρος; Μήπως αρχιτέκτονας; Μήπως δασκάλα; Τι θα έπρεπε να επιλέξει;

25 χρόνια μετά, το κορίτσι άρχισε να κλαίει. Γιατί συνειδητοποίησε ότι περπατώντας χωρίς σταματημό, όλα αυτά τα χρόνια, και ενώ έκανε τόσα πολλά από όλες αυτές τις δυνατότητες που ανοίγονταν μπροστά της, δεν είχε κάνει τίποτε ουσιαστικό γι’ αυτήν. Και, επιτέλους, έμαθε ότι η ζωή δεν είναι μόνο οι δυνατότητες – όλα είναι δυνατά. Η ζωή είναι η απόφαση που παίρνεις να κάνεις κάτι που έχει νόημα και είναι πολύ σημαντικό για σένα.

Έτσι, το κορίτσι, που πια δεν ήταν κορίτσι, αλλά γυναίκα, αγόρασε κάποιους λευκούς καμβάδες, χρώματα και πινέλα, από ένα κατάστημα που βρήκε στο δρόμο της, πήγε σε ένα πάρκο και ξεκίνησε να ζωγραφίζει. Κάθε πινελιά της την πήγαινε στην επόμενη και δεν σταμάτησε να ζωγραφίζει μέχρι που ξημέρωσε η επόμενη μέρα. Και όσο ζωγράφιζε χαμογελούσε. Γιατί είχε πάρει την απόφασή της. Και ακόμη, υπήρχε ο χρόνος να αφεθεί και να απολαύσει αυτή τη μαγεία που λέγεται ζωή.

Αλλά, αλλά (υπάρχει πάντα ένα «αλλά»)...

Στη ζωή υπάρχει και κάτι άλλο, εκτός από το πάθος. Σωστά; Ναι. Για παράδειγμα, το πάθος σου μπορεί να μην φέρνει ό,τι χρειάζεσαι για αν ζήσεις, τουλάχιστον άμεσα. Και οι περισσότεροι από εμάς έχουμε υποχρεώσεις, οικογένειες, παιδιά, λογαριασμούς. Και σε αυτήν την περίπτωση πρέπει να υπάρχει κάτι παραπάνω από το πάθος. Αλλά, πρέπει να υπάρχει και κάποιο πάθος! Το κλειδί είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι η ζωή δεν είναι όλα ή τίποτα.

Η ιστορία του κοριτσιού δεν σου λέει να ακολουθήσεις το πάθος σου και να βουλιάξεις σε μία τρύπα με χρέη ή σε μία άβυσσο δυστυχίας. Όταν ανακαλύψεις αυτό που “τρέφει” την ψυχή σου και φέρνει στη ζωή σου νόημα, χαρά και ενθουσιασμό, κάτι που έχει σημασία για σένα, φρόντισε να βρεις αυτό το χρόνο και το χώρο στη ζωή σου, ακόμη και αν είναι λίγος, για να του αφιερώσεις. Και αν διαπιστώσεις ότι δεν μπορείς να βρεις αυτό το λίγο χρόνο, τελικά, σταμάτα να κάνεις κάποια πράγματα από αυτά που δεν έχουν κανένα νόημα για σένα και δεν σου προσφέρουν τίποτε.

Φρόντισε το χρόνο σου και δώσε σημασία στο πως τον ξοδεύεις.
Το δικό σου νόημα στη ζωή είναι που σε κάνει να ταξιδεύεις, αυτό είναι το πάθος και η φωτιά που πυροδοτεί το ταξίδι σου. Χωρίς αυτό, κάποια στιγμή θα κατανοήσεις ότι δεν μπορείς να ταξιδέψεις.

Η ουσία, η καρδιά, της ανθρώπινης αριστείας ξεκινά να χτυπά όταν ανακαλύπτεις αυτό που σε κάνει να πετάς, αυτό που σε παρασέρνει, αυτό που σε συναρπάζει και σου δίνει νόημα στη ζωή σου.

Κάποιοι άνθρωποι αντιστέκονται σε αυτό, θεωρώντας ότι το πάθος είναι κάτι επιφανειακό. Επίτρεψέ μου να σου πω ότι αυτό το βρίσκω μεγάλη ανοησία. Οι πιο δυστυχισμένοι και θλιβεροί άνθρωποι που έχω συναντήσει στη ζωή μου είναι αυτοί που δεν έχουν ένα ουσιαστικό πάθος για οτιδήποτε. Το πάθος και η πληρότητα, πάνε χέρι-χέρι. Και χωρίς αυτά, η ευτυχία είναι μια προσωρινή κατάσταση, γιατί δεν υπάρχει τίποτε πίσω από αυτή.

Αν υπάρχει μία μέρα που μπορείς να ακολουθήσεις την καρδιά σου και να κάνεις κάτι, μικρό ή μεγάλο, που είναι σημαντικό για εσένα…αυτή η μέρα είναι σήμερα.

Εδώ είναι 10 μερικά μικρά πράγματα που αξίζει να θυμάσαι:

1. Ένα μεγάλο μέρος της ζωής σου είναι αποτέλεσμα των επιλογών που κάνεις. Και αν δεν σου αρέσει η ζωή σου - αν στερείται εντελώς ενθουσιασμού και πάθους – τώρα είναι η ώρα για να κάνεις αλλαγές και να προχωρήσεις σε καλύτερες επιλογές.

2. Η ζωή είναι για να την ζήσεις και να την απολαύσεις, όχι απλά για να επιβιώσεις. Ακολούθησε τη διαδρομή που σε κινητοποιεί και σε συναρπάζει. Μπορείς, πάντα, να κάνεις κάτι μικρό και θετικό που σε κάνει ευτυχισμένο.

3. Υπάρχει πάντα ένας καλός λόγος για τον οποίο πρέπει να ξυπνάς το πρωί και με επίγνωση να επιλέγεις με ποιο τρόπο και με ποιους ανθρώπους θα περάσεις τη μέρα σου. Γιατί, σε αντίθεση με άλλα πράγματα στη ζωή – χρήματα, διασκέδαση, υποχρεώσεις – υπάρχει ένα πράγμα που δεν μπορεί να γυρίσει πίσω όταν περάσει. Ο χρόνος σου!

4. Δεν είσαι αυτό που λες, αλλά αυτό που κάνεις. Αν πραγματικά θέλεις πολύ να κάνεις κάτι, μπορείς να βρεις ένα τρόπο. Αν δεν το κάνεις, μπορείς να βρεις μια δικαιολογία.

5. Το πάθος είναι μια φωτιά που μένει άσβεστη μέσα σου. Ποτέ μην εγκαταλείπεις κάτι που δεν περνά μέρα που να μην το σκέφτεσαι. Το πάθος δεν είναι ποτέ χάσιμο χρόνου.

6. Όταν εστιάζεις το μυαλό και την καρδιά σου σε αυτό που δίνει νόημα στη ζωή σου, στο δικό σου σκοπό, κάθε μέρα και από λίγο, θα διαπιστώσεις ότι θα αρχίσει να ρέει στη ζωή σου θετική ενέργεια.

7. Σταμάτα να λες στον εαυτό σου ότι οι άλλοι είναι ο λόγος της δυστυχίας σου, ο λόγος που δεν κάνεις αυτό που σου αρέσει στη ζωή. Δεν είναι.

8. Όσο περισσότερο ζούμε τη ζωή μας με αυθεντικό πάθος και σκοπό, τόσο λιγότερο θα μας απασχολεί η γνώμη των άλλων, η επιβεβαίωση και η έγκρισή τους.

9. Το σώμα σου μπορεί να κουραστεί, να εξαντληθεί. Μπορεί να μείνεις άγρυπνος κάποιες νύχτες. Μπορεί να δεις τον κόσμο γύρω σου να καταρρέει από αρνητικότητα και τοξικότητα, να συναντήσεις την εχθρικότητα και την έλλειψη σεβασμού. Μπορεί πολλά…Υπάρχει μόνο ένα πράγμα που μπορεί να σε βοηθήσει να ξεπεράσεις όλα αυτά και να ξαναβρείς τον πραγματικό σου εαυτό, αυτό που σε κάνει να “πετάς”. Αυτό είναι μόνο το πάθος σου, αυτό που δεν μπορεί να σβήσει, αυτό που σε κάνει δυνατό, σε απελευθερώνει από την αμφιβολία και το φόβο.

10. Μόνο ένα μικρό βήμα σήμερα είναι αρκετό. Αυτό είναι όλο. Ο αληθινός σκοπός δεν έχει κανένα χρονικό περιορισμό. Το αληθινό πάθος δεν έχει καμία προθεσμία. Μην αφήσεις το άγχος να σε συντρίψει. Απλά, κάνε αυτό που μπορείς τώρα, γιατί αυτό είναι το επόμενο μικρό βήμα για μια ουσιαστική πορεία.

Το πάθος είναι το μυστικό συστατικό που με έχει στηρίξει σε μερικές από τις πιο δύσκολες στιγμές της ζωής μου. Γιατί, υπάρχει κάποιο σημείο στη ζωή που αναρωτιέσαι τι κάνεις και γιατί, ειδικά σε κρίσιμες στιγμές. Όλα αυτά τα χρόνια έχω αμφισβητήσει πολλές φορές τον εαυτό μου, αυτά που κάνω, βρίσκοντας χιλιάδες λόγους για να συνεχίσω ή να μην συνεχίσω. Ωστόσο, αυτό που με κρατάει εδώ, είναι ο πυρήνας μου. Το πάθος μου να μαθαίνω, να βιώνω εμπειρίες, να διαχειρίζομαι προκλήσεις και να τις μοιράζομαι, είτε μέσα στις συνεδρίες μου, είτε γράφοντας εδώ.

Αυτό που ξεχωρίζει κάποιους ανθρώπους που επιμένουν στο όνειρό τους από κάποιους άλλους που ζουν απαθώς στον καναπέ τους, είναι ότι κάποιοι από εμάς έμαθαν – ίσως με σκληρό τρόπο- ότι η ζωή είναι σύντομη και ότι πρέπει κάθε μέρα να επωφελούμαστε από τις μικρότερες ή μεγαλύτερες, πάντα όμως ανεκτίμητες, ευκαιρίες που μας δίνει. Αυτές που κάνουν το ταξίδι να αξίζει κάθε κόπο.

Φυσικά, δεν μπορούμε να τα κάνουμε όλα και δεν μπορούμε να τα έχουμε όλα. Μερικές φορές πρέπει να πούμε “όχι” σε καλές ευκαιρίες για να καταφέρουμε να πούμε “ναι” σε ακόμη σημαντικότερες. Μερικές φορές πρέπει να πάρουμε κάποια μικρά ή μεγαλύτερα ρίσκα. Αλλά στη ζωή αν δεν ρισκάρεις λίγο, θα ρισκάρεις τα πάντα.

Γι’ αυτό, ξεκίνα τώρα.
Πάρε ένα μικρό ρίσκο σήμερα.
Νιώσε το πάθος.
Ανακάλυψε την αγάπη.
Προχώρησε ελεύθερα.
Απόλαυσε τη μαγεία της ζωής.

ΑΘΛΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΕΙΑ

Αν δεν κάνω λάθος ο πρώτος που χαρακτήρισε το γένος των ανθρώπων ως άθλιο ήταν ο Όμηρος. Ακολούθησαν κι άλλοι, προβάλλοντας κάθε φορά τη δική τους εξήγηση για έναν τέτοιο χαρακτηρισμό. Ο Ηράκλειτος δεν μίλησε ανοιχτά για την αθλιότητα του ανθρώπινου είδους, αλλά την υπαινίχθηκε σε κάποια διασωθέντα αποσπάσματα του έργου του.

Δυό τέτοια αποσπάσματα είναι τα: πιθήκων ὁ κάλλιστος αἰσχρὸς ἀνθρώπων γένει συμβάλλειν (D, 82) και ἀνθρώπων ὁ σοφώτατος πρὸς θεὸν πίθηκος φανεῖται καὶ σοφίαι καὶ κάλλει καὶ τοῖς ἄλλοις πᾶσιν (D, 83). Δεν θα σταθώ στις ερμηνείες που έχουν δοθεί, αλλά στις γεωμετρικές αναλογίες που εισάγουν αυτά τα αποσπάσματα και που σχηματικά παίρνουν την ακόλουθη μορφή (ο ''Θεός'' τοποθετείται λίγο πιο κάτω απ’ τον άνθρωπο, όχι γιατί βρίσκεται σε σημείο κατώτερο, αλλά για λόγους που θα φανούν στην πορεία).

Ως προς την ομορφιά και τη σοφία, ο άνθρωπος βρίσκεται μεταξύ του κτήνους και των θεών και ό,τι καλύτερο έχει να παρουσιάσει η κάθε προηγούμενη κατηγορία, από άποψη ομορφιάς και σοφίας, είναι κατώτερο απ’ αυτό της κάθε επόμενης κατηγορίας. Η αθλιότητα όμως του ανθρώπου δεν έγκειται σ’ αυτή την αντιβολή των αντιθετικών ζευγαριών, πίθηκος-άνθρωπος, άνθρωπος-θεός. Ο άνθρωπος είναι προορισμένος οντολογικά να στέκεται εφ' όρου ζωής πάνω σ’ ένα λεπτό σημείο ισορροπίας, μεταξύ κτήνους και θεού, που εύκολα κι ανά πάσα στιγμή μπορεί να τη διαταράξει κι έτσι να ξεπέσει είτε στην κατάσταση του ζώου είτε στην κατάσταση της μέθης και της έπαρσης που δημιουργεί η εντύπωση ότι έφτασε τον ''θεό''!

Η ευκολία αυτή στον ξεπεσμό και στην επακόλουθη κακομοιριά οφείλεται τόσο στην ακηδία όσο και στην οίηση προς την οποία ρέπει, έτσι κι αλλιώς, η ανθρώπινη φύση. Κι η μεν ακηδία ευθύνεται για τη μεταμόρφωσή του σε ζώο (με ό,τι συνεπάγεται αυτό), η δε οίηση για την πεποίθηση ότι έφτασε τον θεό (με ό,τι σημαίνει για τον καθένα μία τέτοια στάση).

Η παραπάνω τοποθέτηση οδηγεί στην ιδέα ότι όλος ο αγώνας του ανθρώπου γίνεται, όχι για να βελτιώνεται συνεχώς και να κατακτάει όλο και πιο ανώτερες σφαίρες (κι ας έλεγε ο Nietzsche ότι ο άνθρωπος πρέπει να φτάσει τον υπεράνθρωπο), αλλά για να μην ξεπέσει είτε στη μία είτε στην άλλη προαναφερόμενη κατάσταση. Δηλαδή, ο άνθρωπος πρέπει να πασχίζει κάθε στιγμή όχι να βελτιώνει αλλά να μην χειροτερεύει τη θέση του και έτσι να διατηρεί την ισορροπία του πάνω σ’ αυτό το λεπτό σημείο, μεταξύ κτήνους και θεού.

Μου φαίνεται πως ιδωμένη η θέση του ανθρώπου στον κόσμο ως προσπάθεια όχι ανεβάσματος αλλά ισορροπίας κι αποφυγής της εξαθλίωσής του, μπορεί να μας δώσει και την κύρια ιδιότητα του άριστου άνδρα κατά τούτο: Οι άριστοι πασχίζουν μία ζωή ν’ αντισταθούν τόσο στην ύβρη όσο και στην πάσα μορφή οκνηρίας, προκειμένου να διατηρήσουν την αρμόζουσα με τη φύση τους θέση, μεταξύ κτήνους και θεού.

Κατ’ εμέ είναι πιο εφικτό και μες στ’ ανθρώπινα μέτρα η διατήρηση της θέσης αυτής κι η αποφυγή της «πτώσης», παρά το αίτημα γι’ αέναη βελτίωση κι ανέβασμα. Εξυπακούεται ότι όλα τα συστήματα ηθικής μαζί κι οι θρησκείες δεν θ’ άντεχαν και θα κατέρρεαν μπροστά σε μία τέτοια θεώρηση του ανθρώπου.

Τώρα που τέλειωσε το καρναβάλι... ας ξαναφορέσουμε τις μάσκες μας

 Σε κάθε γωνιά της χώρας μας ακόμα μια χρονιά είδαμε να γίνονται εκδηλώσεις με αρκετούς καρναβαλιστές ή γενικότερα ανθρώπους που απολάμβαναν την κάθε στιγμή τους με οικείους ή ακόμα και... με αγνώστους!

Σαφώς και δεν μιλάμε για πειράγματα ή κινήσεις που θα θίξουν την ηθική ή την προσωπικότητα κάποιου.

Στην Πάτρα, για παράδειγμα, που θεωρείται η πρωτεύουσα του καρναβαλιού με εκατοντάδες χιλιάδες κόσμο να συμμετέχει στις εκδηλώσεις, σήμερα είναι μια ηλιόλουστη αλλά... μουντή ημέρα.

 Μην ξεχνάμε ότι μιλάμε για μια πόλη που τα επίπεδα ανεργίας είναι στα υψηλότερα ποσοστά στην χώρα μας.

Το περίεργο είναι πως μιλάμε για τα ίδια άτομα που από σήμερα κιόλας δεν δέχονται την κριτική, τον σαρκασμό , το χαμόγελο ή το πείραγμα κάποιου άλλου/άλλης.

 Σίγουρα ο κάθε ένας έχει διαφορετικούς στόχους μακροπρόσθεσμους/εμπρόθεσμους, ή ακόμα καταπιάνεται με διαφορετικά πράγματα στην καθημερινότητα του...

 Φορούν όλοι ξανά την ταμπέλα του δικηγόρου, του εισοδηματία, του υπάλληλου, του μαθητή, του φοιτητή, του πράσινου, του κόκκινου, του μπλε και ότι άλλο μπορεί να φανταστεί ο ανθρώπινος νους για να διαχωρίσει τους συμπολίτες.

Το καρναβάλι πέρασε και βγάλαμε τις καρναβαλικές μάσκες μας... ή απλά φορέσαμε κάποιες άλλες;

 Το αυθόρμητο χαμόγελό σου και η ικανοποίησή σου με τις στιγμές της ημέρας δίνει την απάντηση... αν δεν παίρνεις απάντηση... μάλλον είναι καιρός να αναπροσδιορίσεις κάποια πράγματα.

Ποιος ήταν ο Ωκεανός στην αρχαία ελληνική μυθολογία




Άγαλμα του Ωκεανού στη Ρώμη

Ο Ωκεανός (αρχ. ελλ. Ὠκεανός) στην αρχαία Ελληνική Μυθολογία ήταν γιος του Ουρανού και της Γαίας.

Η Ορφική Μυθολογία

Ο Ωκεανός είναι η αρχαιότερη θαλάσσια θεότητα της Ελληνικής Μυθολογίας. Εμφανίζεται για πρώτη φορά στα ορφικά ποιήματα μαζί με την Τηθύ. Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή, η Νύχτα και ο Αιθέρας γέννησαν ένα ασημένιο αυγό, προφανώς το φεγγάρι. Από το αυγό αυτό βγήκε ο Έρωτας. Ο Έρωτας ταξινόμησε τα πάντα και έπλασε το αχανές Χάος ψηλά στον ουρανό και την γη Γαία από κάτω. Το Χάος και η Γαία ζευγαρώθηκαν με την συναίνεση του Έρωτα και γέννησαν τον Ωκεανό και την Τηθύα. Ο Ωκεανός εκ μέρους του άρχισε να γεννάει όλα τα ζωντανά πλάσματα της γης και όλους τους κατοπινούς θεούς.

Ο Ωκεανός Τιτάν

Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, ο Ωκεανός ήταν γιος του Ουρανού και της Γαίας και ισχυρότερος των δώδεκα Τιτάνων και Τιτανιδών. Όλοι τον ζήλευαν για την περίσσια δύναμή του και μονομαχούσαν συχνά για την υπεροχή. Όσες φορές προσπάθησε να βιάσει την Ήρα ο Δίας την προστάτευε και την έσωζε.

Με την αδερφή και σύζυγό του την Τηθύ έκανε απογόνους όλες τις θεότητες των ποταμών, της θάλασσας και των πηγών – τις Ωκεανίδες. Οι δυό τους ήτανε τόσο καρπεροί, που από την υπερπαραγωγή υδάτινων στοιχείων της φύσης γινόντουσαν πλημμύρες. Έτσι χωρίσανε τελικά και το κακό σταμάτησε.

 Ο Ωκεανός και η Τηθύς δεν αναμίχτηκαν στην Τιτανομαχία κατά του Δία, γιαυτό και ο Δίας τους άφησε ανενόχλητους να κυριαρχούν στό υγρό τους βασίλειο.Με την άλλη του αδερφή την Θεία γέννησε τους Κέκροπες.

Ερμηνεία και προέλευση του μύθου

Ο Ωκεανός αποτελούσε την ανθρωπόμορφη ιδεατή μορφή του υδάτινου κόσμου που περιέβαλε από παντού τη Γη ως παμμέγιστος ποταμός χωρίς πηγές αλλά και χωρίς εκβολές. Μετά τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα και την απόσυρση των υδάτων οι εμφανιζόμενοι ποταμοί λίμνες πηγές κλπ. απετέλεσαν αλληγορικά τα τέκνα του Ωκεανού. Για την ερμηνεία των πηγών πίστευαν πως ο

Ωκεανός ήταν εκείνος που με υπόγεια ρεύματα τροφοδοτούσε τους ποταμούς που συνέχιζαν την αέναη κίνησή τους (ροή τους) εξ ου και ονομαζοταν «αψόρρους».

Ως συνέπεια των πρώτων παρατηρήσεων ο Ωκεανός θεωρούταν ένα τεράστιος κύκλος που δίχαζε την ουράνια σφαίρα στο υπεράνω της Γης ημισφαίριο και στο υπό της Γης ημισφαίριο γι’ αυτό και ονομαζόταν επίσης «ορίζων». Κάτω από αυτή την αντίληψη όλοι οι συναφείς μύθοι παρουσίαζαν την ανατολή του Ήλιου της Ηούς, των αστέρων και των αστερισμών να γίνεται από τον Ωκεανό και στη συνέχεια να δύονται, (να βυθίζονται), επίσης σ’ αυτόν. Πέραν δε του Ωκεανού, οι αρχαίοι πίστευαν ότι βρισκόταν ο ζοφερός Άδης.

 

Έτσι ο Ωκεανός όπως και όλες οι άλλες παρατηρούμενες φυσικές δυνάμεις αναβιβάστηκε στην έννοια του θεού και μάλιστα, με την έννοια του αρχικού στοιχείου, ως Πατέρας θεών και πραγμάτων.

 

Έτσι παράλληλα με την αρχική θεϊκή δυάδα Ουρανού και Γαίας, οι αρχαίοι Έλληνες (παρατηρητές) δημιούργησαν τη θεϊκή δυάδα του πατέρα Ωκεανού και της μητέρας Τηθύος από την ένωση των οποίων, κατά την Θεογονία του Ησιόδου, γεννήθηκαν οι τρισχίλιοι ποτάμιοι θεοί (ποταμοί) και οι τρισχίλιες νύμφες οι καλούμενες Ωκεανίδες (ιδεατές ισάριθμες μορφές της ροής των αδελφών τους) των οποίων και τελικά τέκνα ήταν πολλά ανθρώπινα γένη (δηλαδή οι νησιώτες και οι παραποτάμιοι λαοί).
 

Χρήση του ονόματος

Πρώτος που κατέγραψε ιστορικά τον Ωκεανό με την έννοια της πολύ μεγάλης θαλάσσιας έκτασης ήταν ο Ηρόδοτος όπου και έκτοτε παρέμεινε ο όρος σε παγκόσμια χρήση με την αυτή έννοια.

Καλές Τέχνες

Στη Τέχνη ο Ωκεανός αρχικά παριστάνεται κυκλικός έχοντας στο μέσον τη γη, τον ουρανό και τη θάλασσα όπως στην ασπίδα του Ηρακλή αλλά και του Αχιλλέα. Στην Αλεξανδρινή εποχή (Ελληνιστική περίοδος) παριστάνεται ως γέρος γενειοφόρος ημίγυμνος με κέρατα τράγου. Στη συνέχεια στη Ρωμαϊκή περίοδο ως γέρος ημίγυμνος καθισμένος σε ανάκλιντρο του οποίου το στρώμα αποτελούσε η επιφάνεια της θάλασσας, προσκέφαλο του, ο Όλυμπος, (η Γη), φέροντας στο κεφάλι μικρό κάλυμμα ενώ στο δεξί χέρι μακρύ σκήπτρο.

Βιολόγοι θέλουν να «διαβάσουν» το DNA όλης της ζωής πάνω στη Γη

Μία ομάδα βιολόγων ανακοίνωσε ένα άκρως φιλόδοξο σχέδιο: να «διαβάσει» (αλληλουχίσει) το DNA όλης της ζωής που υπάρχει πάνω στη Γη.

Η πρόταση παρουσιάσθηκε στο πλαίσιο του συνεδρίου «BioGenomics2017» που διοργάνωσαν στην Ουάσιγκτον Αμερικανοί και Κινέζοι γενετιστές. Επικεφαλής της πρωτοβουλίας, που ήδη ονομάσθηκε Πρόγραμμα ΒιοΓονιδιώματος της Γης (Earth BioGenome Project-EBP), είναι ο εξελικτικός γενετιστής Χάρις Λιούιν του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια-Ντέιβις.

Κατά καιρούς έχουν ανακοινωθεί φιλόδοξα σχέδια στο πεδίο της γενετικής, όπως η Βιοτράπεζα της Βρετανίας (UK Biobank) που υπόσχεται να αποκωδικοποιήσει τα γονιδιώματα 500.000 ανθρώπων ή η προσπάθεια της Ισλανδίας να μελετήσει το DNA όλου του πληθυσμού της. Όμως η πρόθεση να αποκωδικοποιηθεί το γονιδίωμα κάθε ζωντανής μορφής πάνω στον πλανήτη μας, είναι ένα όραμα ασφαλώς πολύ μεγαλύτερης κλίμακας.

Μερικοί επιστήμονες ήδη κάνουν παραλληλισμούς με το Πρόγραμμα Ανθρωπίνου Γονιδιώματος (Human Genome Project), που όταν αρχικά προτάθηκε, είχε επικριθεί ως μη ρεαλιστικό, αλλά τελικά πέτυχε την αλληλούχιση του ανθρωπίνου DNA.

Το Πρόγραμμα ΒιοΓονιδιώματος της Γης βρίσκεται ακόμη στη φάση του σχεδιασμού. Το σχέδιο δεν έχει εξασφαλίσει την αναγκαία χρηματοδότηση, που εκτιμάται σε αρκετά δισεκατομμύρια δολάρια (μεγαλύτερο του κόστους για την ανάγνωση του πρώτου ανθρωπίνου γονιδιώματος, που έφθασε τα 4,8 δισεκατομμύρια δολάρια σε σημερινές τιμές), συνεπώς δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα υλοποιηθεί.

Οι οραματιστές βιολόγοι, σύμφωνα με το «Science», σκοπεύουν να κάνουν το πρώτο βήμα εστιάζοντας στους ευκαρυωτικούς οργανισμούς (που διαθέτουν πυρήνα στο κύτταρό τους), μια τεράστια ομάδα έμβιων όντων που περιλαμβάνει όλα τα φυτά και ζώα, καθώς και τους μονοκύτταρους οργανισμούς όπως οι αμοιβάδες.

Ο αρχικός στόχος είναι να αλληλουχηθεί με λεπτομέρεια το DNA ενός μέλους κάθε ευκαρυωτικής οικογένειας (περίπου 9.000), ώστε να δημιουργηθούν γονιδιώματα αναφοράς για κάθε μία από αυτές, τα οποία θα είναι ανάλογα με το ανθρώπινο γονιδίωμα αναφοράς.

Το επόμενο βήμα θα είναι η ανάγνωση του γονιδιώματος ενός είδους από κάθε ένα από τα 150.000 έως 200.000 γένη (στη συστηματική ταξινόμηση της ζωής, τα συγγενικά είδη απαρτίζουν ένα γένος και τα συγγενικά γένη μια οικογένεια).

Στο τελικό στάδιο, αναμένεται η ανάλυση του γονιδιώματος (με λιγότερες λεπτομέρειες) καθενός από τα 1,5 εκατομμύρια εναπομένοντα γνωστά ευκαρυωτικά είδη. Μέχρι σήμερα, από όλο το δέντρο της ζωής, έχουν «διαβασθεί» πολύ λίγα πλήρη γονιδιώματα ευκαρυωτικών οργανισμών και πολύ περισσότερα γονιδιώματα μη ευκαρυωτικών (βακτηρίων και αρχαίων).

Αν και φαντάζει μεγαλεπήβολη, η ιδέα μπορεί να είναι πραγματοποιήσιμη, αν βρεθούν τα χρήματα και σε χρονικό ορίζοντα μεγαλύτερο της δεκαετίας. Το κόστος αλληλούχισης (ανάγνωσης) ενός γονιδιώματος πέφτει συνεχώς χάρη στη νέα τεχνολογία και αυτό αποτελεί μεγάλο «όπλο». Η αμερικανική εταιρεία γενετικής Complete Genomics ανακοίνωσε στο συνέδριο «BioGenomics2017» ότι σε ένα έτος θα μπορεί να αλληλουχίσει ένα ευκαρυωτικό γονιδίωμα με κόστος μόνο 100 δολάρια.

Ένα βασικό ερώτημα είναι κατά πόσο θα βρεθεί μεγάλη και σε βάθος χρόνου χρηματοδότηση για ένα πρόγραμμα που δεν μελετά τους ίδιους τους ανθρώπους. Πάντως τα μεγαλύτερα ινστιτούτα γενετικής στον κόσμο, όπως το βρετανικό Wellcome Trust Sanger Institute και το κινεζικό Beijing Genomics Institute (BGI) έχουν εκφράσει την υποστήριξή τους στο σχέδιο.

Όμως η όλη προσπάθεια θα πρέπει να διεθνοποιηθεί περαιτέρω, με τη συμμετοχή επιστημόνων από αναπτυσσόμενες χώρες, όπου υπάρχει και η μεγαλύτερη βιοποικιλότητα. Η λήψη δειγμάτων DNA από τις πιο απομονωμένες γωνιές της Γης μπορεί να αποτελέσει τελικά την μεγαλύτερη -και πιο δαπανηρή- πρόκληση.

‘Ενα Σύμπαν χωρίς μάζα ή μέγεθος

Αν και οι έννοια του μεγέθους είναι συνυφασμένη με την καθημερινή μας εμπειρία, ορισμένοι φυσικοί έχουν αρχίσει να επεξεργάζονται την ιδέα πως η φύση ίσως να μην έχει αίσθηση της κλίμακας.

Αναμφισβήτητα, ένα αμάξι ζυγίζει περισσότερο από ένα έντομο, όμως μερικοί ερευνητές υποστηρίζουν πως η μάζα ή το μήκος δεν αποτελούν θεμελιώδη μεγέθη της περιγραφής του κόσμου.

Η ιδέα αυτή έχει πάρει το όνομα «συμμετρία κλίμακας» και συνιστά μία σαφώς αιρετική άποψη για τη φυσική πραγματικότητα καθώς αντίκειται στην καθιερωμένη γνώση. Τι είναι αυτό όμως που ωθεί την έρευνα στο συγκεκριμένο τομέα, παρουσιάζοντας μάλιστα μεγάλη ερευνητική έξαρση;

Με τη συμμετρία κλίμακας οι φυσικοί ξεκινούν από μία βασική εξίσωση που περιλαμβάνει μία συλλογή από σωματίδια δίχως μάζα, έχοντας όμως τις υπόλοιπες ιδιότητες του φορτίου ή του σπιν. Καθώς τα σωματίδια αυτά αντιδρούν μεταξύ τους αναπτύσσονται δυνάμεις που σπάνε τη συμμετρία κλίμακας, παράγοντας αυτόματα μάζα και μήκη.

Παρόμοιες διεργασίες συμβαίνουν και στο 99% της μάζας του ορατού Σύμπαντος. Για παράδειγμα, ένα πρωτόνιο, το οποίο αποτελείται από 3 κουάρκ έχει μάζα 100 φορές μεγαλύτερη από αυτή των κουάρκ που το απαρτίζουν, η οποία παράγεται από την ενέργεια που τα συνδέει μεταξύ τους.

«Η περισσότερη από τη μάζα που βλέπουμε παράγεται με τον τρόπο αυτό» εξηγεί ο Αλμπέρτο Σάλβιο, φυσικός του πανεπιστημίου της Μαδρίτης, «εμείς ενδιαφερόμαστε να δούμε τι συμβαίνει αν θέλουμε να παράξουμε όλη τη μάζα με αυτό το μηχανισμό».

Σύμφωνα με την υπάρχουσα θεωρία, ο βασικός μηχανισμός που δίνει τη μάζα στα σωματίδια είναι ο μηχανισμός Χιγκς. Η συμμετρία κλίμακας θέλει να αλλάξει τα δεδομένα, υποστηρίζοντας πως ίσως το σωματίδιο Χιγκς να μην υπάρχει καν και η παρουσία του στα πειράματα να οφείλεται σε μία ψευδαίσθηση που παράγουν οι νόμοι της δυναμικής.

Η συμμετρία κλίμακας μετράει ήδη 20 χρόνια ζωής και ξεκίνησε όταν ο Γουίλιαμ Μπαρντίν, θεωρητικός φυσικός στο εργαστήριο Φέρμι στο Σικάγο των ΗΠΑ έδειξε πως η μάζα του μποζονίου Χιγκς και άλλων στοιχειωδών σωματιδίων μπορεί να υπολογιστεί ως συνέπεια μίας σπασμένης συμμετρίας.

To ενδιαφέρον όμως της πλειοψηφίας των επιστημόνων κινήθηκε τότε προς την εναλλακτική κατεύθυνση της θεωρίας της υπερσυμμετρίας, που μπορούσε να εξηγήσει μία σειρά από μυστήρια όπως αυτό της σκοτεινής ύλης.

Δεκαετίες έπειτα από την ανάπτυξη της υπερσυμμετρίας ωστόσο, η οποία εικάζει πως για κάθε σωματίδια υπάρχει ένα υπερ-σωματίδιο, η πειραματική φυσική δεν έχει σημειώσει κάποια επιτυχία στην εύρεση υπερσωματιδίων.

Πλέον, υπάρχουν ορισμένοι φυσικοί που συνεχίζουν το έργο που άφησε ατέλειωτο ο Μπαρντίν, πιστεύοντας πως η συμμετρία κλίμακας ίσως να κρύβει τις απαντήσεις σε μερικά από τα μεγαλύτερα μυστήρια της φύσης.

Παρακλάδια στην ανάπτυξη της θεωρίας οδηγούν σε πολύ ευφάνταστες ιδέες, όπως της θεωρία της αβαρύτητας (agravity), μία θεωρία βαρύτητας χωρίς διαστάσεις, ή για σωματίδια-φαντάσματα που η ύπαρξή τους συγκεντρώνει αρνητικές πιθανότητες.

“Όταν τα αντισωματίδια είχαν προβλεφθεί για πρώτη φορά στις εξισώσεις, έμοιαζαν με αρνητική ενέργεια και όλοι πίστεψαν πως ήταν ανοησία. Ίσως και για αυτά τα φαντάσματα, ενώ μοιάζουν αδύνατα, να βρεθεί κάποια λογική εξήγηση”, δήλωσε o Αλεσάντρο Στρούμια, από το πανεπιστήμιο της Πίζα που εργάζεται στις θεωρίες αυτές.

Εάν και πρόκειται για πολύ εξωτικές προσπάθειες περιγραφής της φύσης, οι εργασίες που βασίζονται στη συμμετρία κλίμακας έχουν αρχίσει να βρίσκονται στο προσκήνιο, πυροδοτώντας μια αμυδρή ελπίδα μιας μικρής επιστημονικής επανάστασης.

«Λείπει» υπεριώδες φως από το Σύμπαν

Μία εξαιρετικά μεγάλη ποσότητα υπεριώδους φωτός “λείπει” από το Σύμπαν, σύμφωνα με μία νέα μελέτη που δημοσιεύει το επιστημονικό περιοδικό the Astrophysical Journal Letters.

O γρίφος ξεκινάει από το υδρογόνο, το πιο διαδεδομένο στοιχείο στο Σύμπαν από το οποίο και αποτελείται περίπου το 75% του συνόλου της γνωστής ύλης. Το υπεριώδες φως με την υψηλή του ενέργεια έχει τη δυνατότητα να ιονίσει τα ηλεκτρικά ουδέτερα άτομα υδρογόνου, αποσπώντας από το καθένα από αυτά το ηλεκτρόνιο που βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον πυρήνα. Οι δύο γνωστές πηγές αυτών των ακτίνων ιονισμού είναι τα νέα άστρα και τα κβάζαρς που είναι από τις πιο ενεργές δομές στο Σύμπαν, αφού στο κέντρο τους φιλοξενούν υπερμεγέθεις μαύρες τρύπες οι οποίες καθώς διαλύουν άστρα και καταπίνουν ύλη εκτοξεύουν τρομακτικές ποσότητες φωτός.

Οι αστρονόμοι πιστεύουν πως το υπεριώδες φως από τα νεαρά άστρα σχεδόν πάντα απορροφάται από αέρια των γαλαξιών στους οποίους ανήκουν και επομένως δεν αλληλεπιδρούν με διαγαλαξιακά αέρια. Όταν ωστόσο παρήγαγαν υπολογιστικές προσομοιώσεις του ιονισμού του διαγαλαξιακού υδρογόνου και τις συνέκριναν με τις παρατηρήσεις από το διαστημικό τηλεσκόπιο Χαμπλ βρήκαν πως το φως από τα κβάζαρ ήταν πέντε φορές μικρότερο από την απαιτούμενη ποσότητα που θα εξηγούσε το ποσοστό του ιονισμένου διαγαλαξιακού υδρογόνου.

“Είναι σα να βρίσκεσαι σε μία μεγάλη και πολύ φωτεινή αίθουσα, αλλά κοιτώντας πιο κοντά να παρατηρείς μονάχα μερικές λάμπες των 40 Watt. Από που προέρχεται όλο το φως;”, αναρωτιέται η Τζούνα Κολμέιερ, θεωρητική αστροφυσικός του Ινστιτούτου Κάρνεγκι η οποία ηγήθηκε της έρευνας. “Στη σύγχρονη αστροφυσική πολύ σπάνια παρατηρεί κανείς τόσο μεγάλες διαφωνίες μεταξύ θεωρίας και πραγματικότητας. Όταν όμως τις εντοπίσεις, ξέρεις πως υπάρχει μια ευκαιρία να μάθεις κάτι νέο για το Σύμπαν”, εξήγησε.

Αρκετά περίεργο είναι το γεγονός πως το φαινόμενο αυτό παρατηρείται σε σχετικά κοντινές περιοχές του Σύμπαντος. Όταν τα τηλεσκόπια κοιτούν σε απομακρυσμένες περιοχές, δισεκατομμύρια έτη φωτός μακριά, δεν παρατηρείται αυτή η ασυμμετρία. Με άλλα λόγια, η ποσότητα του υπεριώδους φωτός στο παλαιό Σύμπαν συμπίπτει πλήρως με τα αποτελέσματα των προσομοιώσεων.

Η πιο ενδιαφέρουσα θεωρία που μπορεί να εξηγήσει το περίσσιο υπεριώδες φως που χρειάζεται για να εξηγήσει τον ιονισμό του υδρογόνου είναι πως το παράγει μία εξωτική πηγή, όπως οι διασπάσεις σωματιδίων σκοτεινής ύλης. Υπάρχει ωστόσο και μία απλούστερη εξήγηση που είναι η υποεκτίμηση της ποσότητας του υπεριώδους φωτός που “δραπετεύει” από τους γαλαξίες, ή πως ο ιονισμός των ατόμων υδρογόνου συμβαίνει και από ακτίνες φωτός άλλων συχνοτήτων όπως τις ακτίνες χ ή ακόμη και από τις κοσμικές ακτίνες.

Πόσο σημαντική είναι η ανακάλυψη των επτά «γήινων» εξωπλανητών για την αναζήτηση εξωγήινης ζωής;

Ακρως σημαντική και συναρπαστική χαρακτηρίζουν οι επιστήμονες του διαστήματος την ανακάλυψη επτά «γήινων» εξαπλανητών γύρω από το άστρο Trappist-1, σε απόσταση «μόλις» 39 ετών φωτός. Μία ανακάλυψη που όχι μόνο εμπεδώνει πλέον την πεποίθηση των επιστημόνων ότι η Γη δεν είναι μοναδική στο σύμπαν, αλλά ενισχύει την πεποίθηση αρκετών ότι είναι απλώς θέμα χρόνου να βρεθεί κάποια μορφή ζωής κάπου «εκεί έξω».

«Πολύ ενδιαφέρουσα ανακάλυψη, αλλά δεν μπορούμε να συμπεράνουμε ότι βρέθηκε κάποια αδελφή Γη»

Η ανακοίνωση της NASA είναι αξιοσημείωτη για δυο λόγους: Πρώτον, ότι παρατηρήθηκαν τόσο πολλοί (επτά) πλανήτες με μέγεθος παρόμοιο της Γης κοντά στον ήλιο Trappist-1, ενώ στο παρελθόν η μεγάλη πλειονότητα εξωπλανητών ήταν στο μέγεθος του Δία. Και, δεύτερον, ότι ο συνδυασμός ενός μικρού ήλιου (8% μάζα και 0,05% ακτινοβολία του δικού μας) επιτρέπει θερμοκρασίες στην λεγόμενη «κατοικήσιμη ζώνη» όπου το νερό μπορεί να είναι ρευστό.

Όμως ένας χρόνος γι’ αυτούς τους πλανήτες κυμαίνεται από μιάμιση έως 12 ημέρες, ενώ είναι κατά πάσα πιθανότητα «κλειδωμένοι» στη φάση τους με τον ήλιο, δηλαδή η μία πλευρά είναι συνεχώς ημέρα και η άλλη συνεχώς νύχτα. Αυτό σημαίνει ότι, αν υπάρχει ατμόσφαιρα, άνεμοι με τεράστιες ταχύτητες θα πνέουν από τη μέρα προς τη νύκτα και οι συνθήκες θα είναι φοβερά δύσκολες.

Χώρια από το γεγονός ότι αυτού του είδους οι ήλιοι δείχνουν ηλιακές «εκρήξεις» που, αν κρίνουμε από τον δικό μας Ήλιο, θα παράγουν μεγάλες ποσότητες ακτινοβολίας, οι οποίες βέβαια έχουν καταστρεπτικές επιπτώσεις σε οποιαδήποτε βιολογική δραστηριότητα. Συμπερασματικά, η ανακάλυψη είναι πολύ ενδιαφέρουσα, διότι δείχνει πως είναι δυνατό να υπάρχει τεράστιος αριθμός πλανητών του μεγέθους της Γης. Αλλά δεν μπορούμε να συμπεράνουμε ότι κάποια αδελφή Γη βρέθηκε γύρω στο Trappist-1 και ότι τα εγγόνια μας θα κάνουν εκεί διακοπές σε δύο-τρεις γενεές!

«Η ύπαρξη κατοικήσιμων κόσμων είναι σήμερα πια ένα σημαντικό θέμα της έρευνας»

Θεωρώ ότι αυτή η ανακάλυψη είναι πολύ σημαντική γιατί φέρνει νέους στόχους στην αναζήτησή μας για τους «κατοικήσιμους» κόσμους γύρω από άλλα άστρα. Η κατοικήσιμη ζώνη είναι η περιοχή γύρω από ένα αστέρι, όταν αρκετές προϋποθέσεις μπορεί να υπάρχουν που είναι ευνοϊκές για τη ζωή, όπως την ξέρουμε στη Γη: το υγρό νερό, θρεπτικά συστατικά, οι πηγές ενέργειας και ένα σταθερό περιβάλλον.

Η ζώνη αυτή εξαρτάται από τον τύπο των αστέρων. Τα μεγαλύτερα αστέρια έχουν κατοικήσιμη ζώνη μακρύτερα, τα μικρότερα πιο κοντά τους. Ακόμα κι αν το αστέρι Trappist-1 δεν είναι σαν τον Ήλιο μας, η ενέργεια που λαμβάνουν τουλάχιστον τρεις από τους επτά πλανήτες του, είναι παρόμοια με αυτή που λαμβάνουμε στη Γη.

Μελετώντας αυτό το είδος των άστρων, μπορούμε να μάθουμε κάτι για την εμφάνιση και την εξέλιξη της ζωής στον πλανήτη μας ή στο ηλιακό μας σύστημα. Πράγματι, οι προϋποθέσεις για κατοικησιμότητα μπορεί να υπάρχουν στην επιφάνεια ή στο εσωτερικό ενός πλανήτη και, ως εκ τούτου, στο ηλιακό μας σύστημα. Η ύπαρξη κατοικήσιμων κόσμων είναι σήμερα πια ένα σημαντικό θέμα της έρευνας από οργανισμούς διαστήματος όπως η ESA και η NASA.

Από την προσωπική μου εμπειρία και συμμετοχή, μπορώ να αναφέρω ότι η ESA προγραμματίζει το 2022 την εκτόξευση της αποστολής JUICE, η οποία θα μελετήσει την εμφάνιση κατοικήσιμων κόσμων με υγρούς ωκεανούς μέσα στα παγωμένα φεγγάρια που περιστρέφονται γύρω από τον γιγάντιο πλανήτη Δία. Επίσης, στην Ευρώπη μελετάμε μια διαστημική αποστολή με το όνομα ARIEL για να χαρακτηρίσει εξωπλανήτες, η οποία θα περιλαμβάνει ως στόχους και τους πλανήτες του άστρου Trappist-1. Ειδικά τώρα που ξέρουμε ότι αυτό το σύστημα βρίσκεται «κοντά μας», σε απόσταση μόλις 39 ετών φωτός.

«Για το ερώτημα της ύπαρξης νοήμονος ζωής θα χρειασθεί να περιμένουμε πολύ περισσότερο»

Η πρόσφατη δημοσίευση της ανακάλυψης ότι επτά νέοι εξωπλανήτες περιστρέφονται γύρω από ένα ερυθρό νάνο, δηλαδή ένα αστέρι χαμηλότερης θερμοκρασίας από το Ήλιο μας, σε απόσταση περί τα 40 έτη φωτός από το ηλιακό μας σύστημα στον Αστερισμό του Υδροχόου, δεν εξέπληξε την επιστημονική κοινότητα. Έχουμε ήδη «δει» μερικές χιλιάδες εξωπλανήτες γύρω από άλλους Ήλιους στο Γαλαξία μας, αν και η μεγάλη τους πλειοψηφία είναι μεγαλύτεροι από τη Γη.

Στον Γαλαξία μας έχουμε περι τα 100 δισεκατομμύρια αστέρες όλων των χρωμάτων (δηλαδή επιφανειακής θερμοκρασίας) και μεγέθους, από λαμπρούς κυανούς γίγαντες πολύ μεγαλύτερους σε μάζα, λαμπρότητα και διαστάσεις από τον Ήλιο μας, έως ταπεινούς ερυθρούς νάνους πολύ μικρότερης μάζας και διαστάσεων σε σχέση με τον Ήλιο μας, δηλαδή σαν και αυτόν που γύρω του περιστρέφονται οι επτά εξωπλανήτες που πρόσφατα ανακαλύφθηκαν.

Με ένα απλό στατιστικό υπολογισμό προκύπτει ότι οι εξωπλανήτες πρέπει να είναι πανταχού παρόντες. ‘Αλλωστε, ο φυσικός μηχανισμός που δημιουργούνται τα πλανητικά συστήματα, όπως και το δικό μας, φαίνεται να είναι καλά εδραιωμένος και η ερευνητική μας ομάδα στο ΕΚΠΑ έχει συνεισφέρει ιδιαίτερα σε αυτόν. Αυτό που θα αποτελέσει σημαντική ανακάλυψη τα επόμενα χρόνια, θα είναι ότι κάποιοι από αυτούς τους εξωπλανήτες που ευρίσκονται μέσα στη λεγόμενη «κατοικήσιμη ζώνη» γύρω από το μητρικό άστρο, έχουν ατμόσφαιρα παρόμοια με τη δική μας, κάτι που είναι η δεύτερη προϋπόθεση για την εμφάνιση ζωής. Ήδη πρέπει να ετοιμαζόμαστε να προϋπαντήσουμε και μιά τέτοια ανακάλυψη. Τελευταίο και πιο δύσκολο θα παραμείνει, ωστόσο, το ερώτημα της ύπαρξης νοήμονος ζωής στην απεραντοσύνη του Γαλαξία μας. Αλλά γι’ αυτό θα χρειασθεί να περιμένουμε πολύ περισσότερο…

«Οι δύο ιδιαιτερότητες της ανακάλυψης»

Η πρόσφατη ανακάλυψη επτά πλανητών γύρω από το αστέρι Trappist-1 έχει δύο αρκετά ενδιαφέρουσες ιδιαιτερότητες. Η πρώτη είναι ο μεγάλος αριθμός των πλανητών σε ιδιαίτερα κοντινή απόσταση μεταξύ τους. Αυτό καθιστά εύκολα μετρήσιμη την βαρυτική έλξη του ενός με τους άλλους, μια που αυτή μεταβάλλει τη χρονική στιγμή που γίνεται η έκλειψη, δηλαδή η στιγμή που οι πλανήτες βρίσκονται ανάμεσα σε εμάς και στο αστέρι. Αυτό μας δίνει για πρώτη φορά τη δυνατότητα να υπολογίσουμε με ακρίβεια τη μάζα τους, η οποία, σε συνδυασμό με τον υπολογισμό του μεγέθους τους, που υπολογίζεται από τη χρονική διάρκεια της έκλειψης, μάς δίνει με ακρίβεια τόσο την πυκνότητα όσο και την ένταση της βαρύτητας στην επιφάνεια του κάθε πλανήτη.

Η δεύτερη ιδιαιτερότητα είναι το ότι υπάρχουν τρεις τουλάχιστον πλανήτες σε μια τέτοια απόσταση από το αστέρι, ώστε να μπορεί, τουλάχιστον θεωρητικά, να υπάρξει νερό σε υγρή μορφή σε αυτούς. Αυτός ο μεγάλος αριθμός δεν ήταν αναμενόμενος και αυξάνει το πεδίο θεωρητικής διερεύνησης των παραμέτρων, οι οποίες προσομοιώνουν το πώς θα περιμέναμε να είναι ένα πλανητικό σύστημα.

Το αν βέβαια υπάρχει πραγματικά νερό σε υγρή μορφή, αυτό θα καθοριστεί με τη μελλοντική εξερεύνηση της ύπαρξης ατμόσφαιρας σε αυτού τους πλανήτες, εφόσον η ατμόσφαιρα και η χημική της σύσταση καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τη θερμοκρασία στην επιφάνειά τους. Όλοι γνωρίζουμε ότι αν η Γη μας δεν είχε ατμόσφαιρα και δεν είχαμε το «φαινόμενο του θερμοκηπίου», η μέση θερμοκρασία στην επιφάνειά της θα ήταν μόλις μείον 18 βαθμοί Κελσίου, οπότε η ανάπτυξη ζωής και πολιτισμού, όπως τουλάχιστον τον γνωρίζουμε, θα ήταν πολύ πιο δύσκολη, αν όχι αδύνατη.

Τέλος, ίσως αξίζει να σκεφτούμε ότι οι ιδιότητες της ζωής, η οποία αναπτύχθηκε στη Γη, σχετίζονται άμεσα με το γεγονός ότι ο Ήλιος μας έχει μια συγκεκριμένη θερμοκρασία 6.000 βαθμών στην επιφάνειά του και εκπέμπει το περισσότερό του φως στο πράσινο χρώμα. Έτσι, τα μάτια μας είναι πιο ευαίσθητα στο πράσινο χρώμα, αλλά και η φωτοσύνθεση στα φυτά γίνεται κυρίως σε αυτή την περιοχή του φάσματος. Ο Trappist-1 έχει σχεδόν τη μισή θερμοκρασία του Ήλιου, είναι πολύ πιο κόκκινος και η όποια ζωή υπάρχει ίσως στους πλανήτες γύρω από αυτόν, θα είναι προσαρμοσμένη ανάλογα.

«Ιδανικοί στόχοι για περαιτέρω συστηματική μελέτη οι νέοι εξωπλανήτες»

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 που ανακαλύφθηκαν οι πρώτοι πλανήτες εκτός του Ηλιακού μας συστήματος μέχρι σήμερα, οι προσπάθειες των αστρονόμων επικεντρώνονται στο να προσδιορίσουν εξωπλανήτες πάνω στους οποίους θα μπορούσε να ευδοκιμήσει κάποια μορφή ζωής. Ως πρότυπο για τις συνθήκες που πρέπει να επικρατούν, ώστε να χαρακτηριστεί ο πλανήτης φιλόξενος για το φαινόμενο της ζωής, λαμβάνεται το μόνο μέχρι σήμερα γνωστό παράδειγμα, δηλαδή η ίδια η Γη. Υπό αυτήν την έννοια, η πρόσφατη ανακάλυψη επτά πλανητών γύρω από τον ερυθρό νάνο «Trappist-1» είναι ιδιαίτερα σημαντική. Οι εξωπλανήτες αυτοί είναι βραχώδεις με πυκνότητες 60-120% της πυκνότητας της Γης και παρόλο που βρίσκονται σε πολύ κοντινές αποστάσεις από τον κεντρικό αστέρα, μπορούν να έχουν νερό σε υγρή μορφή, δεδομένου ότι ο αστέρας τους είναι πολύ ψυχρότερος του Ήλιου.

Εν συντομία, μπορούμε να πούμε ότι είναι ιδανικοί στόχοι για να μελετηθούν συστηματικά με τα μεγάλα επίγεια και διαστημικά τηλεσκόπια, για να διαπιστωθεί ότι όντως πρόκειται για κόσμους παρόμοιους με τον δικό μας. Ήδη έχουν διαπιστωθεί διαφορές, που κάνουν αρκετούς επιστήμονες σκεπτικούς. Οι πλανήτες πρέπει να δέχονται μεγάλες παλιρροϊκές δυνάμεις από τον κοντινό αστέρα, με αποτέλεσμα η περιφορά τους γύρω από τον Trappist-1 και η περιστροφή γύρω από τον άξονά τους να έχουν την ίδια περίπου περίοδο. Έτσι θα έχουν στραμμένη πάντα την ίδια πλευρά προς τον αστέρα, ενώ η άλλη θα παραμένει πάντοτε σκοτεινή.

Αν κάποιοι από αυτούς έχουν ατμόσφαιρα, όπως εικάζεται, θα έχουμε ακραίες θερμοκρασιακές διαφορές και έντονους ανέμους. Αυτό δεν αποκλείει την ύπαρξη ζωής, αλλά δημιουργεί σίγουρα μη γήινες συνθήκες. Ένα επιπλέον ερώτημα είναι πόσο ευσταθές μπορεί να είναι ένα τέτοιο σύστημα, στο οποίο οι πλανήτες βρίσκονται πολύ κοντά ο ένας στον άλλο, ασκώντας σημαντικές έλξεις μεταξύ τους. Υπολογισμοί που ήδη έγιναν, δείχνουν ότι θα είναι ασταθές και υπάρχει σημαντική πιθανότητα να έχει διαλυθεί σε ένα δισεκατομμύριο χρόνια από σήμερα.

«Το πλέον συναρπαστικό εξωηλιακό σύστημα πλανητών που έχει ανακαλυφθεί»

Το σύστημα Trappist-1 είναι ίσως το πλέον συναρπαστικό εξωηλιακό σύστημα πλανητών που έχει ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα. Η εύρεση πλανητών παρόμοιων με τη Γη εντός της «εύκρατης» (ή «κατοικήσιμης») ζώνης ενός αστέρα ήταν για πολλά χρόνια το «‘Αγιο Δισκοπότηρο» της πλανητικής επιστήμης. Όμως, το Trappist-1 είναι το πρώτο σύστημα επτά «γήινων» πλανητών, με τουλάχιστον τρεις στην «εύκρατη ζώνη» του αστέρα.

Επιπλέον, η σχετικά μικρή απόστασή του από εμάς και η αμυδρότητα του κεντρικού αστέρα-νάνου θα επιτρέψουν πιο λεπτομερείς παρατηρήσεις, με σκοπό την ανάλυση της ατμοσφαιρικής σύστασής τους. Η συγκριτική μελέτη επτά παρόμοιων πλανητών που κινούνται γύρω από τον ίδιο αστέρα, είναι ίσως το καλύτερο «πείραμα» που θα μπορούσαμε να φανταστούμε.

Η «εύκρατη» ζώνη ενός αστέρα είναι η δακτυλιοειδής περιοχή γύρω του, στην οποία το νερό -αν υπάρχει- θα μπορούσε να βρίσκεται σε υγρή μορφή πάνω στην στερεή επιφάνεια του πλανήτη (αν έχει τέτοια), εφόσον και οι ατμοσφαιρικές συνθήκες είναι κατάλληλες. Εννοείται ότι η ύπαρξη νερού σε υγρή μορφή θεωρείται ως η κατεξοχήν προϋπόθεση ύπαρξης οποιασδήποτε μορφής ζωής, με βάση τη γήινη εμπειρία.

Οι τελευταίες παρατηρήσεις επιβεβαιώνουν την ομοιότητα των εν λόγω πλανητών με τη Γη σε μάζα και διάμετρο. Παραταύτα, η σύσταση της ατμόσφαιράς τους και η παρουσία νερού μένουν να επιβεβαιωθούν. Αν κάποιος παρατηρούσε το δικό μας ηλιακό σύστημα από το Trappist-1, θα έβλεπε δύο πολύ όμοιους πλανήτες: τη Γη και την Αφροδίτη. Θα χρειαζόταν πολύ πιο λεπτομερείς παρατηρήσεις για να καταλάβει ότι η Αφροδίτη δεν έχει νερό ούτε κατάλληλη ατμοσφαιρική σύσταση (γι’ αυτό και η θερμοκρασία της είναι πολύ μεγάλη) για να φιλοξενεί ζωή.

Από δυναμική άποψη, το σύστημα Trappist-1 φαίνεται ότι επιβεβαιώνει πρόσφατες θεωρητικές εκτιμήσεις για μια φυσική ροπή προς το σχηματισμό πολυμελών πλανητικών συστημάτων σε «συντονισμένες» τροχιές, κοντά στο μητρικό άστρο. Οι περίοδοι περιφοράς των πλανητών του έχουν λόγο πολύ κοντά σε κάποιο απλό κλάσμα (5:3, 4:3, 3:2 κλπ.), κάτι που δεν ισχύει όμως στο δικό μας ηλιακό σύστημα.

Από την άλλη, γνωρίζουμε ότι η κοντινή απόσταση των πλανητών από τον αστέρα συνεπάγεται ότι πιθανότατα όλοι τους στρέφουν πάντοτε το ίδιο πρόσωπο προς αυτόν, όπως ακριβώς η Σελήνη στρέφει πάντοτε το ίδιο πρόσωπο προς τη Γη, λόγω ισχυρών παλιρροιογόνων δυνάμεων. Αυτό σημαίνει ότι το ένα ημισφαίριο του πλανήτη έχει πάντοτε μέρα, ενώ το άλλο πάντοτε νύχτα! Επιπλέον, συνεπάγεται την ύπαρξη ισχυρότατων, αλληγών ανέμων, λόγω της μεγάλης διαφοράς θερμοκρασίας μεταξύ των δύο ημισφαιρίων. Τέλος, το γεγονός ότι ο αστέρας Trappist-1 δεν μοιάζει με τον Ήλιο, αλλά είναι ερυθρός νάνος, συνεπάγεται πολύ ισχυρότερα επίπεδα «σκληρής» ακτινοβολίας (ακτίνες «Χ»). Με αυτές τις συνθήκες, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τη δημιουργία και τη διατήρηση βιόσφαιρας, παρόμοιας με τη γήινη.

Επομένως, κατά τη γνώμη μου, το σημαντικότερο συμπέρασμα που προκύπτει από την ανακάλυψη του Trappist-1 – πέρα από τη δυνατότητα συγκριτικής ανάλυσης των ατμοσφαιρών τους – αλλά και από άλλες, πρόσφατες, ανακαλύψεις «γήινων» πλανητών, είναι ότι τέτοιοι πλανήτες δεν είναι και τόσο ασυνήθιστοι όσο πιστεύαμε πριν από μερικά χρόνια, όταν η τεχνολογία απλά δεν μας επέτρεπε να τους εντοπίσουμε. Έτσι, οι πιθανότητες να βρεθούν σύντομα και άλλοι γήινοι πλανήτες, σε πιο φιλικά περιβάλλοντα, διαφαίνονται πια πολύ πιο ευνοϊκές.

Για πρώτη φορά στην 20ετή αναζήτηση εξωπλανητών, εντοπίζονται σε ένα μόνο πλανητικό σύστημα επτά πλανήτες παραπλήσιοι σε μέγεθος με τη Γη, τουλάχιστον τρεις εκ των οποίων βρίσκονται στην κατοικήσιμη ζώνη του άστρου τους.

Η ανακάλυψη αυτή, σε τόσο μικρή απόσταση από την Γη, προσφέρει ένα μοναδικό «εργαστήριο» για την αναζήτηση μορφών ζωής εκτός του Ηλιακού συστήματος. Επιπλέον, υποδηλώνει ότι θα πρέπει ίσως να αναθεωρήσουμε προς τα πάνω τις εκτιμήσεις μας για τον συνολικό αριθμό των εξωπλανητών με βραχώδη σύσταση, που βρίσκονται στην κατοικήσιμη ζώνη του άστρου τους, γεγονός που αυξάνει και την πιθανότητα να έχουν εμφανιστεί μορφές ζωής και αλλού στον Γαλαξία μας.

Με την υπάρχουσα τεχνολογία, ωστόσο, μπορούμε να αποφανθούμε μόνο για το εάν ένας εξωπλανήτης διαθέτει συνθήκες που είναι ευνοϊκές για την ζωή και όχι για το εάν όντως φιλοξενεί ζωή. Γνωρίζουμε, όμως, ότι οι έμβιοι οργανισμοί μεταβάλλουν την χημεία της ατμόσφαιρας ενός πλανήτη, ακριβώς όπως συμβαίνει και στη Γη. Κατά συνέπεια, μπορούμε να διερευνήσουμε την πιθανότητα ύπαρξης ζωής σε άλλους πλανήτες, αναζητώντας στην ατμόσφαιρά τους «βιοϋπογραφές», δηλαδή χημικές ενώσεις, όπως το οξυγόνο, οι οποίες θα είχαν μικρή πιθανότητα να οφείλονται σε μη βιολογικές διεργασίες.

Θεωρώ σχεδόν βέβαιο ότι το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb, που θα εκτοξευθεί το 2018, έχει την ικανότητα να ανιχνεύσει αυτές τις ενώσεις, αλλά και να προσδιορίσει τις ατμοσφαιρικές συνθήκες αυτών των πλανητών, που επίσης παίζουν σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση της ζωής. Ας μην ξεχνάμε, ωστόσο, ότι η ανακάλυψη ενός εξωπλανήτη που θα μπορούσε να φιλοξενεί ζωή, δεν ισοδυναμεί με την ανακάλυψη ενός εξωπλανήτη που όντως φιλοξενεί ζωή.

Με αυτά τα δεδομένα, θεωρώ πιθανό ότι θα ανακαλύψουμε τις αποδείξεις για την ύπαρξη μικροβιακών μορφών ζωής σε αυτούς ή και σε άλλους εξωπλανήτες μέσα στα επόμενα 20-30 χρόνια το πολύ.