ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Μήδεια (976-1001)

ΧΟ. νῦν ἐλπίδες οὐκέτι μοι παίδων ζόας, [στρ. α]

οὐκέτι· στείχουσι γὰρ ἐς φόνον ἤδη.
δέξεται νύμφα χρυσέων ἀναδεσμᾶν
δέξεται δύστανος ἄταν·
980 ξανθᾷ δ᾽ ἀμφὶ κόμᾳ θήσει τὸν Ἅιδα
κόσμον αὐτὰ χεροῖν.

πείσει χάρις ἀμβρόσιός τ᾽ αὐγὰ πέπλον [αντ. α]
χρυσότευκτόν ‹τε› στέφανον περιθέσθαι·
985 νερτέροις δ᾽ ἤδη πάρα νυμφοκομήσει.
τοῖον εἰς ἕρκος πεσεῖται
καὶ μοῖραν θανάτου δύστανος· ἄταν δ᾽
οὐχ ὑπεκφεύξεται.

990 σὺ δ᾽, ὦ τάλαν ὦ κακόνυμφε κηδεμὼν τυράννων, [στρ. β]
παισὶν οὐ κατειδὼς
ὄλεθρον βιοτᾷ προσάγεις ἀλόχῳ
τε σᾷ στυγερὸν θάνατον.
995 δύστανε, μοίρας ὅσον παροίχῃ.

μεταστένομαι δὲ σὸν ἄλγος, ὦ τάλαινα παίδων [αντ. β]
μᾶτερ, ἃ φονεύσεις
τέκνα νυμφιδίων ἕνεκεν λεχέων,
1000 ἅ σοι προλιπὼν ἀνόμως
ἄλλᾳ ξυνοικεῖ πόσις συνεύνῳ.

***

ΧΟ. Τώρα έσβησαν πια οι ελπίδες μου για τη ζωή των παιδιών,
έσβησαν πια· οδεύουν ήδη στη σφαγή.
Η νύφη θα πάρει στα χέρια της το χρυσό διάδημα,
θα πάρει η δύσμοιρη τη συμφορά.
980 Με το στολίδι του Άδη θα στέψει τα ξανθά της τα μαλλιά,
μόνη της, με τα ίδια της τα χέρια.

Μαγεμένη από την ομορφιά και τη θεσπέσια λάμψη,
θα φορέσει τον πέπλο και το χρυσό στεφάνι·
985 και τότε θα ντυθεί νύφη για τους νεκρούς του Κάτω Κόσμου.
Τέτοια παγίδα,
τέτοια μοίρα θανάτου περιμένει τη δύσμοιρη.
Δεν θα ξεφύγει από τη συμφορά.

990 Και εσύ, δυστυχισμένε,
εσύ κακορίζικε βασιλικέ γαμπρέ, δίχως να το ξέρεις,
φέρνεις για τη ζωή των παιδιών σου όλεθρο,
για τη γυναίκα σου θάνατο αποτρόπαιο.
Δύσμοιρε, πόσο ξαστόχησες
995 από τη μοίρα που ονειρεύτηκες!

Μοιράζομαι θρηνώντας την οδύνη σου,
δυστυχισμένη μητέρα των παιδιών,
εσύ που θα τα θανατώσεις
για το κρεβάτι του γάμου, αυτό που ο άντρας σου,
1000 δίχως να σεβαστεί νόμο και τάξη, το απαρνήθηκε
και πήγε και παντρεύτηκε άλλη γυναίκα.

Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας: Πώς προφέρονταν τα αρχαία Ελληνικά

6.4 Σύμφωνα και ημίφωνα

Ήδη έχουμε μιλήσει σε προηγούμενα κεφάλαια για κάποια από τα σύμφωνα και τα ημίφωνα της αρχαίας ελληνικής. Θυμάστε ότι λέγαμε για το σύμφωνο β ότι προφερόταν [b], σαν το αγγλικό b (π.χ. στη λέξη baby 'μωρό'), και όχι όπως προφέρεται σήμερα. Αυτό φαίνεται από τον τρόπο με τον οποίο οι αρχαίοι έγραφαν το βέλασμα των προβάτων: βῆ βῆ, που αρκεί για να μας πείσει ότι το β προφερόταν [b]. Το ίδιο δείχνουν και οι ελληνικές λέξεις που εμφανίζονται ως δάνεια στα λατινικά, τη γλώσσα των Ρωμαίων. Έτσι λ.χ. η αρχαία ελληνική λέξη βάρβαρος εμφανίζεται στα λατινικά ως barbarusκαι όχι varvarus. Το β λοιπόν προφερόταν ως ένα ηχηρό διχειλικό κλειστό σύμφωνο και όχι ως τριβόμενο, δηλαδή [ν], όπως στα νέα ελληνικά.

Αλλά και το δ και το γ προφέρονταν στα αρχαία ελληνικά όχι ως τριβόμενα αλλά ως κλειστά: οδοντικό το πρώτο (όπως στην αγγλική λέξη dear 'αγαπητός'), ουρανικό το δεύτερο (όπως στην αγγλική λέξη group'ομάδα'). Γι' αυτό οι Ρωμαίοι αποδίδουν στη γλώσσα τους, τα λατινικά, τις ελληνικές λέξεις δράκων 'δράκος' και γραμματική ως draco και grammatica. Η νεοελληνική προφορά των β, δ, γ ως τριβόμενων χρονολογείται από τους πρώτους αιώνες μ.Χ., αν και σε ορισμένες αρχαίες διαλέκτους βρίσκουμε αυτή την αλλαγή, που γέννησε τη νεοελληνική προφορά, πολύ πιο νωρίς.

Στα αρχαία ελληνικά (και αυτό το έχουμε ήδη πει) υπήρχε ένας φθόγγος που προφερόταν όπως π.χ. το αγγλικό h στη λέξη house 'σπίτι'. Έτσι η λέξη ιστορία προφερόταν στα αρχαία ελληνικά [historía]. Γι' αυτό και, όταν οι Ρωμαίοι δανείστηκαν αυτή τη λέξη, την έγραψαν με τη μορφή historia. Και έτσι συνεχίστηκε να γράφεται μέχρι σήμερα στα αγγλικά, τα γαλλικά και σε άλλες γλώσσες: history, histoire. Σε μεταγενέστερα χρόνια αυτός ο φθόγγος δηλωνόταν με ένα σημάδι που ονομαζόταν δασεία (῾): ἱστορία. Το σημάδι αυτό χρησιμοποιούνταν μέχρι πολύ πρόσφατα. Έπαψε να χρησιμοποιείται με την αντικατάσταση του πολυτονικού συστήματος από το μονοτονικό.

Τα γράμματα φ, θ, χ αντιστοιχούν σήμερα σε τριβόμενους φθόγγους. Στα αρχαία ελληνικά όμως αντιστοιχούσαν, το καθένα, σε έναν «σύνθετο» φθόγγο: [ph], [th], [kh]. Το δεύτερο στοιχείο αυτού του σύνθετου φθόγγου ήταν αυτός που μόλις συζητήσαμε. Αλλά πώς το ξέρουμε αυτό; Σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας (όπως στη Σαντορίνη, δηλαδή την αρχαία Θήρα) δεν χρησιμοποιούσαν τα γράμματα Φ, Θ, Χ (θυμηθείτε ότι οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν μόνο κεφαλαία), όπως στην Αθήνα και σε άλλες περιοχές, αλλά τα ΠΗ, ΤΗ, ΚΗ. Το δεύτερο γράμμα, αυτό που στην αρχαία Αθήνα δήλωνε το μακρό [e], εδώ δηλώνει τον φθόγγο [h], δηλαδή [ph], [th], [kh]. Έτσι η λέξη φόβος γραφόταν ΠΗΟΒΟΣ, η λέξη θεός ΤΗΕΟΣ, η λέξη χορός ΚΗΟΡΟΣ. Αυτό δείχνει καθαρά ότι τα γράμματα φ, θ, χ αντιστοιχούσαν σε έναν «σύνθετο» φθόγγο, [ph], [th], [kh], και όχι σε έναν «απλό» όπως σήμερα. Αλλά αυτό αποδεικνύεται και πάλι από τη μορφή που παίρνουν οι λέξεις με αυτά τα γράμματα, όταν τις δανείζονται τα λατινικά. Το αρχαίο ελληνικό όνομα Φίλιππος γράφεται στα λατινικά Philippus (και συνεχίζει να γράφεται έτσι μέχρι σήμερα στο αγγλικό Philip). Η αρχαία ελληνική λέξη θεωρία γράφεται στα λατινικά theoria. Η αρχαία ελληνική λέξη χάος γράφεται στα λατινικά chaos. Αυτά τα παραδείγματα αρκούν για να μας πείσουν ότι τα φ, θ, χ προφέρονταν στα αρχαία ελληνικά [ph], [th], [kh] και όχι όπως σήμερα.

Αυτό, βέβαια, επιβεβαιώνεται και από τις περιγραφές των ίδιων των αρχαίων. Όταν λοιπόν οι αρχαίοι μιλούν για τους φθόγγους στους οποίους αντιστοιχούν τα γράμματα φ, θ, χ, λένε ότι «προφέρονται βαθιά στο στόμα», «στον φάρυγγα». Δοκιμάστε να προφέρετε τους φθόγγους [ph], [th], [kh] και θα καταλάβετε, ιδίως όταν προφέρετε το [h], πόσο αυτή η περιγραφή ταιριάζει στους φθόγγους αυτούς και όχι στη σημερινή προφορά των γραμμάτων φ, θ, χ. Επιπλέον, οι αρχαίοι ονόμαζαν τους φθόγγους αυτούς «δασείς» σε αντίθεση με τους φθόγγους π, τ, κ, που τους ονόμαζαν «ψιλούς», δηλαδή «γυμνούς». Για τους αρχαίους λοιπόν οι φθόγγοι φ, θ, χ, δεν ήταν «γυμνοί» αλλά είχαν κάτι παραπάνω από τα π, τ, κ, και αυτό το κάτι ήταν το [h].

Πότε έγιναν αυτοί οι φθόγγοι τριβόμενοι, όπως στα νέα ελληνικά; Το πιο πιθανό είναι ότι αυτό έγινε στους πρώτους αιώνες μ.Χ. Καθώς χάνεται ο φθόγγος [h], τόσο ως ανεξάρτητος φθόγγος όσο και ως κομμάτι των [ph] (φ), [th] (θ), [kh] (χ), τα φ, θ, χ αλλάζουν σε τριβόμενα, έτσι ώστε να εξακολουθούν να γίνονται διακρίσεις λέξεων. Ένα παράδειγμα: οι δύο λέξεις πόρος και φόρος (αρχαίες και οι δύο, η πρώτη σημαίνει 'πέρασμα' αλλά και 'πηγή αγαθών') διακρίνονταν ως προς τη σημασία τους από τα διαφορετικά σύμφωνα π, φ (= [ph]). Από τη στιγμή που χάνεται ο φθόγγος [h] στο [ph] (φ), οι δυο λέξεις γίνονται ίδιες: πόρος. Αυτό όμως δεν μπορεί να το «ανεχτεί» η γλώσσα, γιατί εξαφανίζεται η διαφορά σημασίας - δεν «υποστηρίζεται» από τη διαφορετική μορφή των αρχικών φθόγγων. Αυτός φαίνεται να ήταν ο λόγος που τα [ph] (φ), [th] (θ), [kh] (χ) έγιναν τριβόμενα. Η διαφορά σημασίας μεταξύ των λέξεων πόρος - φόρος διατηρείται μέσα από μια νέα προφορά των αρχικών συμφώνων: [p], [f].

Δυο λόγια για την προφορά του ζ στα αρχαία ελληνικά. Η προφορά του ζ στα αρχαία ελληνικά δεν ήταν ίδια με την προφορά του στα νέα ελληνικά. Το γράμμα ζ «κρύβει» δύο φθόγγους - είναι [zd]. Πώς το ξέρουμε αυτό; Το ξέρουμε από τις περιγραφές των ίδιων των αρχαίων, αλλά και από τη μορφή με την οποία αποδίδονται ξένες λέξεις (με τους φθόγγους [zd]) στα αρχαία ελληνικά. Έτσι τα περσικά ονόματα Auramazda, Artavazda αποδίδονται στα αρχαία ελληνικά ως Ώρομάζης, Αρτάοζος. Η αλλαγή του [zd] σε [ζ], όπως στα νέα ελληνικά, φαίνεται ότι άρχισε νωρίς, ήδη από τον 4ο αιώνα π.Χ.

Ένας φθόγγος που θα πρέπει να συζητήσουμε ακόμη (έχουμε ήδη αναφερθεί σε αυτόν σε προηγούμενο κεφάλαιο) είναι αυτός που δηλωνόταν με το γράμμα δίγαμμα , που λεγόταν έτσι γιατί έμοιαζε με δύο κεφαλαία γάμα μαζί (Ƒ). Το γράμμα αυτό αντιστοιχούσε σε έναν φθόγγο παρόμοιο με αυτόν που βρίσκουμε στην αρχή των αγγλικών λέξεων was 'ήταν' ή woman 'γυναίκα'. Ο φθόγγος αυτός χάθηκε σχετικά νωρίς από τις περισσότερες ελληνικές διαλέκτους.

Θα πρέπει, τέλος, να σημειώσουμε ότι, όταν οι αρχαίοι έγραφαν διπλά σύμφωνα (π.χ. άλλος, θάλασσα), αυτό αντιστοιχούσε σε διπλή προφορά, όπως γίνεται στα σημερινά κυπριακά.

Όλα Θα Βγάζουν Νόημα Όταν Κοιτάξεις Πίσω

Κάποια μέρα θα κοιτάξεις πίσω κι όλα θα βγάζουν νόημα. Όσα ερωτηματικά σε παίδευαν καθημερινά, θα ‘ρθουν μεταμφιεσμένα σε απαντήσεις. Απαντήσεις φτιαγμένες από σκληρές αλήθειες και μάλιστα πολύ καλά ακονισμένες.

Οι απαντήσεις θα ‘ρθουν ξαφνικά, χωρίς να το περιμένεις, γιατί είναι κι αυτός ο μπάρμπα χρόνος ανάποδος και του αρέσει να τσιγκλάει, δίνοντάς σου στην αρχή την ψευδαίσθηση πως έχεις το πάνω χέρι και βάζοντάς σου μετά τρικλοποδιές, αφού θέλει πάντα να περνάει το δικό του. Σε ταλαιπωρεί, σε αναγκάζει να περάσεις από δοκιμασίες και μια μέρα αποφασίζει να σου δώσει απλόχερα και πανεύκολα όσα έψαχνες μάταια τόσο καιρό να βρεις.

Κι εσύ στέκεις καταϊδρωμένος απ’ τον αγώνα δρόμου, έχοντας πια κουραστεί να προσπαθείς να λύσεις τα άλυτα, κουνώντας εξουθενωμένα μια άσπρη σημαιούλα παρέα με τον θυμό που πλέον αποτελεί έναν απ’ τους καλύτερους σου φίλους. Τα συναισθήματα ψάχνουν άδικα λίγο χώρο στις σκέψεις σου, καθώς αν είχες τη δυνατότητα να τα αφήσεις όλα πίσω σου θα το ‘χες κάνει προ πολλού.

Με όση δύναμη σού έχει απομείνει από την εσωτερική πάλη, παίρνεις την πιο βαθιά ανάσα και γυρίζεις το κεφάλι προς τα εμπρός, αργά – αργά σαν να ταλαιπωρείσαι από αυχενικό. Γνωρίζεις πως στο εξής δε θα υπάρξουν ξανά λοξές ματιές προς τα πίσω, εφόσον ακόμα και η ελπίδα έτρεξε μακριά από σένα σαν μικρό παιδάκι.

Παρελθόν και μέλλον τα φτιάχνουν μπροστά στα μάτια σου κι εσύ στο παρόν δεν ξέρεις με τι τίτλο να ξεκινήσεις το καινούριο σου κεφάλαιο, ενώ το άγχος σου αν είχε μορφή θα ήταν σίγουρα αυτή του Γκοτζίλα. Ο δρόμος που έχεις να διανύσεις θυμίζει στα μάτια σου τον αυτοκινητόδρομο «Pan-American Highway» και εσύ είσαι με τα πόδια.

Έτσι, βήμα-βήμα, με το πέρας του μπάρμπα χρόνου και καθώς εσύ έχεις αρχίσει να γράφεις τα καινούρια σου απομνημονεύματα, έρχεται να χτυπήσει πάλι την πόρτα σου, όμως αυτήν τη φορά αντί για ταλαιπωρίες και τρικλοποδιές, σού αφήνει ένα δώρο. Ένα περίεργο δώρο, μα εξίσου σημαντικό. Είναι ένας μαγικός καθρέφτης που αναπαριστά τον παλιό σου εαυτό με όλα τα αφανή ελαττώματά του, μα και τον πλήρη ανανεωμένο εαυτό σου, αυτό που είσαι τώρα.

Και όσο εσύ τους χαζεύεις, το τελευταίο πράγμα που περίμενες ήταν να ξεστομίσεις ένα «ευχαριστώ» στον μπάρμπα χρόνο. Μα το είπες, αν και διστακτικά, το είπες. Τώρα, η αγαλλίαση που νιώθεις είναι αδύνατον να περιγραφεί με λέξεις και η ειρωνεία είναι πως πια θα σου αρέσουν τα τραύματά σου, διότι κάθε φορά που θα τα κοιτάς θα σου υπενθυμίζουν πως βγήκες νικητής.

Ο έρωτας είναι ανάσταση με ένα μόνο βλέμμα

Η καρδιά πάλλεται, χτυπά συνεχώς όχι μονάχα για να μας κρατά στη ζωή μα κυρίως για να μας θυμίζει πως κάθε χτύπος της είναι μια υπενθύμιση να ερωτευτούμε, να αγαπήσουμε, να ζήσουμε αληθινά. Ο αληθινός έρωτας γεννιέται πρώτα στην καρδιά, χτυπάει στο κέντρο της ύπαρξής μας.

Είναι σαν να κρατάς τον κόσμο ολόκληρο στα δυο σου χέρια και ταυτόχρονα να αγκαλιάζεις την πιο ευαίσθητη πτυχή της ύπαρξής σου. Καθένας μπορεί να παραπονεθεί πως στην εποχή μας η μοναξιά έγινε επιδημία. Άνθρωποι πολλοί, μα συναισθήματα γνήσια και αυθεντικά λίγα.

Χτίζοντας εμπιστοσύνη στον έρωτα

Ο έρωτας ζει μόνο στο τώρα και ζώντας στο τώρα υπάρχει πάντα. Χρειάζεται όμως να προσπαθήσεις να ανοίξεις την καρδιά σου, να εμπιστευτείς πριν καν ερωτευτείς. Γιατί έρωτας σημαίνει εμπιστοσύνη. Να σε συγκινεί η καλοσύνη, η ομορφιά μιας καρδιάς κι ας μην την έχεις γνωρίσει ακόμα σε βάθος.

Σιγά σιγά χτίζεται η εμπιστοσύνη και μέσα στην εμπιστοσύνη ανθίζει η αγάπη. Να μην αμελείς να βγεις στο φως, να επιτρέψεις στην ψυχή σου να πιστέψει στην ομορφιά της πλάσης γύρω σου αλλά και στην ομορφιά των ανθρώπων.

Όλα γύρω σου έχουν ζωή, πνοή. Τα λουλούδια, τα δένδρα, ο ήλιος όλα είναι υπέροχα φτάνει εσύ να διαθέσεις λίγο από τον χρόνο σου να τα προσέξεις, να επιτρέψεις στον εαυτό σου να αφεθεί στη στιγμή, να χαρεί πραγματικά την ομορφιά γύρω σου. Έτσι ακριβώς είναι και ο έρωτας πανέμορφος και μεγαλειώδης ταυτόχρονα φτάνει να τον προσέξεις, να μην χάσεις όσους σου φέρνει κοντά σου η ζωή και σου δείχνουν αγάπη και ενδιαφέρον. Να μην είσαι απορροφημένος από υποχρεώσεις και ευθύνες.

Οι ευκαιρίες είναι πουλιά διαβατάρικα πάντα υπάρχουν μα αν δεν ανοίξεις τα χέρια και την καρδιά σου να τα καλωσορίσεις πετούν για άλλους ουρανούς και για άλλες πιο στοργικές αγκαλιές.

Ο έρωτας είναι αθάνατος. Υπάρχει μια στιγμή, τότε υπάρχει πάντα όσο οι καρδιές αντέχουν να θυσιάζονται και να αγαπούν. Στον έρωτα δεν υπάρχει χώρος για εγωισμούς και δικαιολογίες. Δίψα για συναίσθημα η αγάπη. Να μπορείς να ανασταίνεις τον άνθρωπο σου με ένα μόνο σου βλέμμα.

Η μεταμορφωτική δύναμη της αγάπης

Ο έρωτας είναι χορός της φλόγας. Έχει φως και φωτιά μαζί. Φως για να φωτίζει τα σκοτάδια μέσα μας και να ανακαινίζει τη ζωή μας και φλόγα για να μας ζεσταίνει. Η αγάπη σε αλλάζει ανεπαίσθητα, σταδιακά. Μεταμορφώνεται χωρίς καν να το αντιλαμβάνεσαι και να το καταλαβαίνεις.

Μοιάζει με την μεταμόρφωση της πεταλούδας, που δεν ξέρει πως θα πετάξει κι όμως μέσα της έχει φτερά, ώσπου έρχεται η κατάλληλη στιγμή και μεταμορφώνεται.

Έτσι και ο έρωτας απαλά σε αγγίζει και σε μεταμορφώνει, βλέπεις μέσα σου την ομορφιά της ψυχής σου και τα διαμάντια της ψυχής του ανθρώπου σου και θες να πετάξεις μαζί και να γευτείς όλη την ομορφιά του κόσμου. Να αφήνεσαι στην αγάπη, να ρισκάρεις να γίνεις ευάλωτος. Να είσαι αυθεντικός, να μπορείς να ανοίγεσαι και να εκφράζεις τα συναισθήματά σου. Να μην φοβάσαι την απόρριψη. Σημασία έχει να είσαι ο αληθινός εαυτός σου, να είσαι πραγματικά εσύ να μην κρύβεσαι πίσω από οχυρά και τυπολογίες. Αγάπη σημαίνει άνοιγμα και έρωτας σημαίνει τόλμη.

Ευγνωμοσύνη

Κάθε πέταγμα, κάθε ανάσα που παίρνεις είναι δώρο Του Θεού. Μπορείς να συνηθίσεις να επιβιώνεις απλά ή από την άλλη μεριά να ζεις κάθε μέρα σου σαν την πιο πολύτιμη ευκαιρία, το πιο μεγάλο δώρο που μπορεί να σου χαριστεί.

Ο έρωτας τρέφεται με την εμπιστοσύνη και με την ευγνωμοσύνη, να χαίρεσαι για ό,τι σου προσφέρει ο άνθρωπος σου, που ομορφαίνει τη ζωή σου, που απλά υπάρχει. Αληθινή αγάπη είναι να χαίρεσαι με την ύπαρξη την ομορφιά της ψυχής των ανθρώπων γύρω σου. Να αντέχεις να χαίρεσαι με την χαρά τους και να συμπαραστέκεται στον πόνο και στις δυσκολίες που περνούν.

Έχει χρώμα ο έρωτας και το χρώμα του είναι η πινελιά που επιλέγεις να του δώσεις. Μπορείς να ομορφύνεις τα πάντα, να αυτοσχεδιάσεις, να χαρείς ή μπορείς να επιτρέψεις να δεις τον έρωτα ως κάτι συνηθισμένο. Μόλις, όμως, ο έρωτας γίνει συνήθεια, ρουτίνα τότε αφήνεις την μαγεία του να χαθεί.

Με ένα σου βλέμμα, με ένα χάδι, ένα στοργικό σου άγγιγμα θυμήσου πως μπορείς να αναστήσεις τον άνθρωπο που αγαπάς. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη δύναμη, μεγαλύτερη θεραπεία στον κόσμο από την αγάπη. Κάθε χτύπος της καρδιάς μας αναζητά να ακουμπήσει σε μια στοργική αγκαλιά γεμάτη ενσυναίσθηση, κατανόηση και άνευ όρων αποδοχή.

Κάθε φορά που ξεκινάς την ημέρα σου να θυμάσαι πως έχεις μια πολύτιμη ευκαιρία να ζήσεις με ευγνωμοσύνη και αυθεντικότητα κάθε λεπτό που σου χαρίζεται.

Χρειάζεται να γκρεμίσεις άμυνες, τείχη, να τολμήσεις να παλέψεις κι ας χάσεις. Να αποπειραθείς να μοιραστείς συναισθήματα και εμπειρίες. Να αφεθείς να ζήσεις όντας με όλες σου τις αισθήσεις στο παρόν.

Ο έρωτας κρατάει όσο οι καρδιές παραδίνονται σε αυτόν. Δεν τελειώνει η μαγεία του Έρωτα παρά μόνο αν επιλέξεις να τον αγνοήσεις. Ο άνθρωπος σου περιμένει το ζεστό χάδι σου, την στοργική αγκαλιά σου, την τρυφερότητα σου, να συνδεθείτε πραγματικά. Πραγματική σύνδεση σημαίνει επικοινωνία, εμπιστοσύνη, ευγνωμοσύνη, συνεξέλιξη και κοινός αγώνας.

Οι καρδιές πλάστηκαν για να αγαπούν και να αγαπιούνται. Ο έρωτας πάντα νοηματοδοτεί τη ζωή όλων μας, γιατί οι ερωτευμένοι τολμούν να παλεύουν για ένα καλύτερο μαζί. Και μαζί σημαίνει πως είμαστε ένα.

Η Ανάγκη για Επιβεβαίωση

Όλοι θέλουμε να είμαστε αρεστοί. Να μιλάει ο περίγυρος μας πάντα με καλά λόγια για μας και να μας επαινεί. Πολλές φορές για να το επιτύχουμε αυτό είμαστε διατεθειμένοι να υιοθετήσουμε συμπεριφορές, είτε συνειδητά είτε υποσυνείδητα, που υπό άλλες συνθήκες δεν θα το κάναμε και καταλήγουμε να πιεζόμαστε, να καταπιεζόμαστε ή και να ασφυκτιούμε.

Πώς λειτουργεί η ανάγκη της επιβεβαίωσης

Ένα απλό παράδειγμα είναι η δυσκολία του να πούμε όχι. Όλα τα παραπάνω περιγράφουν με λίγα λόγια την ανάγκη που έχουμε για την επιβεβαίωση των άλλων, της οποίας τα αίτια, ενώ είναι μέσα μας καλά κρυμμένα, καταφέρνει τελικά να υποκινεί την συμπεριφορά μας.

Συχνά, δεν κάνουμε κάτι, γιατί φοβόμαστε ότι θα μας κρίνουν ή ότι θα μας απορρίψουν. Γιατί δεν μπορούμε να πούμε απλά την γνώμη μας, χωρίς να μας επηρεάζει τόσο η γνώμη των άλλων; Γιατί αναζητούμε το δικό τους πολυπόθητο ναι;

Πολλές από τις φορές που νιώθουμε εκνευρισμένοι, θυμωμένοι, στενοχωρημένοι κτλ, αν παρατηρήσουμε τους εαυτούς μας, θα δούμε ότι αισθανόμαστε έτσι επειδή με κάποιον τρόπο δεν έχουμε λάβει την επιβεβαίωση που θέλαμε. Μπορεί να συμβιβαζόμαστε, να υποκύπτουμε, να ανεχόμαστε, να προσπαθούμε να σώσουμε τους άλλους κάνοντας τους ήρωες και τους σωτήρες.

Επίσης, μπορεί να κατηγορούμε ή να υποτιμούμε και να κρίνουμε εμείς οι ίδιοι τους άλλους για να μπορέσουμε να αντισταθμίσουμε το γεγονός ότι δεν έχουμε επιβεβαιωθεί και το ότι δεν έχει καλυφθεί αυτή μας η ανάγκη.

Όλες αυτές οι συμπεριφορές κρύβουν αρκετό εγωισμό και ανάγκες, όσο κι αν φαίνεται παράξενο και δεν είναι τόσο αθώες όσο θέλουμε να πιστεύουμε.

Η ανάγκη για επιβεβαίωση σε σύνδεση με την απόρριψη

Η ανάγκη για επιβεβαίωση συνδέεται με τον τρόπο που μεγαλώνουμε και με το πόση απόρριψη έχουμε βιώσει. Ουσιαστικά είναι η ανάγκη μας για αγάπη και αποδοχή. Έχουμε μεγαλώσει όμως πια!

Τώρα ξέρουμε ότι δεν γίνεται να μας συμπαθούν όλοι. Ξέρουμε ότι δεν θα αρέσουμε σε όλους. Ξέρουμε ότι δεν θα είμαστε αποδεκτοί από όλους. Γιατί, λοιπόν, συνεχίζουμε να προσπαθούμε ακόμη και αν δεν το καταλαβαίνουμε; Τι είμαστε διατεθειμένοι να θυσιάσουμε; Την γνώμη μας; Την επιθυμία μας; Τον εαυτό μας μήπως;

Γιατί δεν δίνουμε στον εαυτό μας τον χώρο που χρειάζεται για να υπάρχει; Γιατί δεν δίνουμε και στους γύρω μας το δικαίωμα να μας επιλέξουν ή όχι; Γιατί είμαστε δέσμιοι κατ’ αυτόν τον τρόπο;

Όταν θα καταφέρουμε να αποδεχτούμε ότι όπως εμείς έχουμε το δικαίωμα να επιλέγουμε, έτσι το έχουν και οι γύρω μας, πιθανότατα θα έχουμε ξεκινήσει να σπάμε τα δεσμά μας και θα έχουμε αντιληφθεί ότι το τίμημα που πρέπει να πληρώσουμε σε αυτή την περίπτωση για την ελευθερία μας είναι η αποδοχή της ελευθερίας του άλλου.

Γι' αυτό δεν υπάρχει, όπως λέμε, (αλλά δεν κατανοούμε) σωστό και λάθος. Το σωστό του ενός είναι το λάθος του άλλου. Για οποιονδήποτε λόγο. Επειδή έτσι έμαθε, έτσι συνήθισε, έτσι βολεύεται, έτσι του επιτάσσουν οι φόβοι και οι ανάγκες του... όμως κανείς δεν είναι υποχρεωμένος να ασπαστεί τίποτα που δεν είναι δικό του ή δεν του ταιριάζει.

Όταν, λοιπόν, θα είμαστε έτοιμοι να αναλάβουμε την ευθύνη του δεν ασπάζομαι, δεν συμφωνώ κτλ (δεν χρειάζομαι την απ’ έξω από μένα επιβεβαίωση) κάνουμε ακόμη ένα βήμα προς την ελευθερία μας.
Οι ατέλειές μας είναι η τελειότητά μας

Στην ουσία η ανάγκη για επιβεβαίωση είναι η ανάγκη να κάνουν οι άλλοι για μας, κάτι που δεν κάνουμε εμείς οι ίδιοι για τον εαυτό μας. Δηλαδή, να τον πιστέψουμε, να τον φροντίσουμε, να τον στηρίξουμε... να τον αποδεχτούμε. Στην πραγματικότητα καλούμαστε να νικήσουμε τις ανασφάλειές μας και να καλλιεργήσουμε την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή μας.

Όταν θα καταφέρουμε να εκτεθούμε χωρίς φόβο και με τόλμη σε ό,τι είναι αυτό που μας φοβίζει, δηλαδή στην πραγματική μας διάσταση, στην ανθρώπινη φύση μας και όταν θα δεχτούμε ότι δεν είμαστε μηχανές, αλλά άνθρωποι, και ότι δεν χρειάζεται να προσπαθούμε να γίνουμε τέλειοι, γιατί είμαστε ήδη τέλειοι, ακριβώς έτσι όπως είμαστε... με τις ατέλειες μας, τότε κάτι θα έχουμε πετύχει.

Ενδυνάμωση μέσα από την αυτοπαρατήρηση

Από που να ξεκινήσουμε λοιπόν;

-Αρχικά μπορούμε να παρατηρήσουμε λίγο πιο προσεκτικά τη συμπεριφορά μας.
-Να προσπαθήσουμε να την κατανοήσουμε. Ποια είναι τα πραγματική αίτια; γιατί το έκανα αυτό; γιατί αισθάνθηκα έτσι;
-Να επικεντρωθούμε λίγο σε μας και να δούμε γιατί εμάς μας αγγίζει τόσο η γνώμη των άλλων.
-Έπειτα μπορούμε να πειραματιστούμε. Μέρα με τη μέρα. Να πούμε όχι, να βάλουμε τα όριά μας, να πούμε αυτό που θέλουμε και να δούμε τι θα γίνει. Θα είναι τόσο τρομακτικό το αποτέλεσμα ή τελικά ήταν λίγο υπερβολικά τα πράγματα στο μυαλό μας; Μήπως θα απολαμβάνουμε την αίσθηση ότι σιγά-σιγά μπορούμε να πατάμε στα πόδια μας και το ότι υποστηρίζουμε τον εαυτό μας;
-Και θυμηθείτε: αφήστε τους άλλους να αποφασίσουν για τον εαυτό τους, να κάνουν τις επιλογές τους. Όταν δεν σας επιλέγουν-επιβεβαιώνουν δεν σημαίνει αυτό κάτι για την αξία σας ως άτομα! Επιτρέψτε στους άλλους να μην σας επιλέξουν. Είναι δικαίωμά τους ! Κι εσείς το κάνετε!

«Είναι μαγεία να πιστεύεις στον εαυτό σου. Αν μπορείς να το κάνεις αυτό, μπορείς να κάνεις τα πάντα». - Βόλφγκανγκ Γκαίτε

Ηθική και Ευτυχία

Η σύνδεση ανάμεσα στην ευτυχία και στην ηθική φαίνεται ξεκάθαρη, αν και είναι σαφές ότι το να είσαι ευτυχής σημαίνει περισσότερα από το να είσαι απλώς ηθικός. Δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι ένα άτομο που δεν λέει ποτέ ψέματα, δεν εξαπατά και δεν κλέβει, έχει κάποια εγγύηση ότι θα είναι περισσότερο ευτυχισμένο από ένα άτομο που διαπράττει αυτά τα αμαρτήματα χωρίς ενδοιασμούς.

Όλοι γνωρίζουμε ότι ένα καλό και συμπονετικό άτομο μπορεί να είναι εξαιρετικά άτυχο, και πολλά κτήνη φαίνεται να έχουν πιάσει την τύχη από τα κέρατα. Τα παιδιά που γεννιούνται χωρίς ένα λειτουργικό αντίγραφο του γονιδίου, που παράγει το ένζυμο υποξανθίνη -γουανίνη φωσφοριβοσυλτρανσφεράση, θα υποφέρουν από ένα σύνολο παθήσεων και αδυναμιών που είναι γνωστά ως σύνδρομο Λες-Νίχαν. Θα αυτοακρωτηριάζονται επίσης ανεξέλεγκτα, πιθανώς ως αποτέλεσμα της συσσώρευσης ουρικού οξέος στον οργανισμό τους. Αν αφεθούν ελεύθερα, αυτά τα παιδιά δαγκώνουν τα χείλη τους και τα δάκτυλά τους, και φθάνουν ακόμη στο σημείο να μπήγουν αιχμηρά αντικείμενα στα μάτια τους. Είναι δύσκολο να δει κανείς το πώς η εκπαίδευση στην ηθική θα συνεισφέρει πρακτικά στην ευτυχία τους. Αυτό που χρειάζονται αυτά τα παιδιά δεν είναι καλύτερη ηθική εκπαίδευση, ή περισσότερη αγάπη από τους γονείς. Χρειάζονται υποξανθίνη φωσφοριβοσυλτρανσφεράση.

Χωρίς να αμφισβητούμε ότι η ευτυχία έχει πολλές προϋποθέσεις -καλά γονίδια, ένα νευρικό σύστημα που δεν δυσλειτουργεί τελείως κλπ, μπορούμε να υποθέσουμε ότι, όποιο και αν είναι το επίπεδο της ευτυχίας ενός ατόμου, η κατάστασή του θα βελτιωθεί γενικώς αν αποκτήσει περισσότερη αγάπη και δείξει μεγαλύτερη συμπόνια, επομένως γίνει πιο ηθικό. Αυτός είναι ένας αυστηρά εμπειρικός ισχυρισμός -ένας ισχυρισμός που έχει δοκιμασθεί επί χιλιετηρίδες, από στοχαστές σε διάφορες πνευματικές παραδόσεις, και ιδιαιτέρως στο πλαίσιο του Βουδισμού. Θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε κατά πόσον η ανεξέλεγκτη αύξηση της αγάπης και της συμπόνιας θα μπορούσε να μειώσει την αίσθηση της προσωπικής ευτυχίας κάποιου, μια και τα βάσανα των άλλων γίνονται όλο και περισσότερο δικά του. Μόνο άτομα που έχουν καλλιεργήσει αυτήν την πνευματική κατάσταση σε ακραίο βαθμό θα είναι εις θέσιν να αποφανθούν επάνω σε αυτό το ερώτημα, αλλά σε γενικό επίπεδο, φαίνεται να μην υπάρχει αμφιβολία ότι η αγάπη και η συμπόνια είναι θετικές, χάρη στο ότι μας συνδέουν βαθύτερα με τους άλλους.

Με δεδομένη αυτήν την κατάσταση, μπορούμε να δούμε ότι κάποιος θα μπορούσε να επιθυμεί να έχει περισσότερη αγάπη και συμπόνια για καθαρά εγωιστικούς λόγους. Αυτό είναι, φυσικά, ένα κάποιο παράδοξο, επειδή αυτά τα χαρακτηριστικά υπονομεύουν εξ ορισμού την εγωιστική συμπεριφορά.Επίσης εμπνέουν συμπεριφορές που τείνουν να συμβάλλουν στην ευτυχία άλλων ανθρώπινων υπάρξεων.

Οι εν λόγω ψυχικές καταστάσεις δεν δίνουν μόνο μία καλή αίσθηση αλλά ωθούν σε κοινωνικές σχέσεις που κάνουν τον άνθρωπο να αισθάνεται καλά με τους άλλους, ενώ οδηγεί άλλους στο να αισθάνονται καλά με τον εαυτό τους.

Το μίσος, ο φθόνος, το πείσμα, η απέχθεια, η ντροπή -αυτές δεν είναι πηγές ευτυχίας, στο προσωπικό ή στο κοινωνικό επίπεδο. Η αγάπη και η συμπόνια είναι τέτοιες πηγές. Όπως τόσα άλλα που γνωρίζουμε σε σχέση με τον εαυτό μας, ισχυρισμοί αυτού του είδους δεν χρειάζεται να επιβεβαιωθούν από κάποια λεπτομερή μελέτη. Μπορούμε εύκολα να φαντασθούμε κάποια εξελικτικά αίτια για τους λόγους που τα θετικά κοινωνικά συναισθήματα μας κάνουν να αισθανόμαστε καλά, ενώ τα αρνητικά δεν το κάνουν, αλλά αυτό θα ήταν εκτός θέματος.

Το ζήτημα είναι ότι η διάθεση να λάβεις υπ’ όψιν την ευτυχία του άλλου -για να είσαι ηθικός- φαίνεται να αποτελεί έναν λογικό τρόπο για να αυξήσει κανείς τη δική του ευτυχία. Η συνάρτηση εδώ γίνεται όλο και περισσότερο σημαντική, όσο ανώτερη γίνεται η ευτυχία ενός ατόμου. Η σύνδεση ανάμεσα στην πνευματικότητα -την καλλιέργεια της ευτυχίας με άμεσο τρόπο, μέσω συγκεκριμένων εκλεπτύνσεων της προσοχής μας- και στην ηθική είναι επαρκώς τεκμηριωμένη. Ορισμένες στάσεις και συμπεριφορές φαίνεται να οδηγούν στη στοχαστική ενόραση, ενώ άλλες δεν το κάνουν.

Αυτή δεν είναι μία πρόταση, την οποία χρειάζεται κανείς απλώς να πιστέψει. Είναι, μάλλον, μία υπόθεση που απαιτείται να δοκιμασθεί στο εργαστήριο της ζωής ενός ανθρώπου.

Η κύρια προϋπόθεση για να φτάσουμε στην αγάπη είναι το ξεπέρασμα του ναρκισσισμού μας

Τώρα θα εξετάσω εκείνες τις ιδιότητες που έχουν ιδιαίτερη σημασία για την τέχνη, την ικανότητα, της αγάπης.

Σύμφωνα με όσα είπα για τη φύση της αγάπης, η κύρια προϋπόθεση για να φτάσουμε στην αγάπη είναι το ξεπέρασμα του ναρκισσισμού μας.

Η ναρκισσιστική κατάσταση είναι εκείνη όπου πιστεύει κανείς σαν πραγματικό μόνο αυτό που νιώθει μέσα του, ενώ τα φαινόμενα του έξω κόσμου δεν είναι πραγματικά από μόνα τους, αλλά τα νιώθει μόνο από την άποψη αν είναι ωφέλιμα ή επιζήμια σ’ αυτόν.

Ο αντίθετος από το ναρκισσισμό πόλος είναι η αντικειμενικότητα. Η ικανότητα δηλαδή να βλέπεις τους ανθρώπους και τα πράγματα όπως είναι, αντικειμενικά, και να είσαι σε θέση να ξεχωρίζεις αυτή την αντικειμενική εικόνα από την εικόνα που σχηματίζεται σύμφωνα με τις επιθυμίες και τους φόβους σου.

Όλες οι μορφές της ψύχωσης δείχνουν τη σε υπερβολικό βαθμό ανικανότητα του να είναι κανείς αντικειμενικός.

Για το παράφρον άτομο η μόνη πραγματικότητα που υπάρχει, είναι αυτή που έχει μέσα του, η πραγματικότητα των επιθυμιών και των φόβων του.

Βλέπει τον εξωτερικό κόσμο σαν σύμβολο του εσωτερικού του κόσμου, σαν δημιούργημά του.

Το ίδιο κάνουμε όλοι όταν ονειρευόμαστε.

Στα όνειρά μας φτιάχνουμε γεγονότα, σκηνοθετούμε δράματα, που είναι η έκφραση των επιθυμιών και φόβων μας (καθώς και της κρίσης και της διαίσθησής μας καμιά φορά) και όσο κοιμόμαστε είμαστε βέβαιοι ότι αυτά είναι πραγματικά σαν την πραγματικότητα που βλέπουμε ξύπνιοι.

Ο παράφρονας ή ο ονειροπόλος αποτυχαίνει τέλεια στο να έχει αντικειμενική εικόνα του εξωτερικού κόσμου.

Ωστόσο όλοι μας είμαστε λίγο ή πολύ παράφρονες, λίγο ή πολύ ονειροπόλοι.

Ο καθένας μας έχει μια μη αντικειμενική αντίληψη του κόσμου, μία άποψη παραμορφωμένη από το ναρκισσισμό του.

Παραδείγματα πολλά μπορεί να βρει ο καθένας παρατηρώντας τον εαυτό του, τους διπλανούς του, ακόμα και διαβάζοντας τις εφημερίδες.

Ποικίλλουν βέβαια στο βαθμό της ναρκισσιστικής παραμόρφωσης της πραγματικότητας.

Μία γυναίκα π.χ. τηλεφωνεί στο γιατρό της για να του πει ότι θέλει να τον επισκεφτεί στο γραφείο του το ίδιο απόγευμα. Ο γιατρός απαντά ότι δεν είναι ελεύθερος το απόγευμα, αλλά θα μπορέσει να τη δεχτεί την επομένη. Αυτή επιμένει: γιατρέ μου, το σπίτι μου είναι μόνο πέντε λεπτά από το γραφείο σας.

Δε μπορεί να καταλάβει ότι το γεγονός πως μένει δίπλα, δεν προσθέτει τίποτε στο χρόνο του γιατρού. Αντιλαμβάνεται την όλη κατάσταση ναρκισσιστικά : εφόσον αυτή γλιτώνει χρόνο, θα πει ότι κι ο άλλος γλιτώνει χρόνο. Η μόνη πραγματικότητα γι’ αυτήν είναι ο εαυτός της.

Λιγότερο υπερβολικές – ή ίσως μόνο λιγότερο φανερές- αυτές οι παραμορφώσεις της πραγματικότητας παρουσιάζονται στις διαπροσωπικές σχέσεις.

Πόσοι γονείς δεν αντιλαμβάνονται τις αντιδράσεις του παιδιού τους με μέτρο την υπακοή του, την ευχαρίστηση που τους προκαλεί, την πίστωση που αντιπροσωπεύει γι’ αυτούς κλπ. αντί να διερευνούν ή έστω να ενδιαφέρονται προσωπικά για το τι νιώθει το παιδί μέσα στον εαυτό του και για τον εαυτό του;

Πόσοι σύζυγοι δεν πιστεύουν για τον άντρα τους ότι είναι άχρηστος και βλάκας, γιατί εκείνος δεν ανταποκρίνεται στη φανταστική εικόνα ενός λαμπρού ιππότη που αυτές είχαν φτιάξει στα παιδικά τους όνειρα;

H ίδια έλλειψη αντικειμενικότητας παρατηρείται και στις σχέσεις ανάμεσα στα έθνη.

Θεωρούμε ότι το έθνος μας αντιπροσωπεύει ό,τι καλό και ευγενικό, και το ξένο μπορεί σε μια μέρα μέσα να αποδειχτεί ότι είναι εχθρικό και διεφθαρμένο.

Με ένα μέτρο κρίνουμε τις δικές μας ενέργειες, με άλλο τις ενέργειες του ξένου έθνους.

Ακόμα κι οι καλές πράξεις του εχθρού κρίνονται σαν δείγμα ιδιαίτερης διαβολικότητας που έχουν σκοπό να εξαπατήσουν κι εμάς και τον κόσμο, ενώ οι δικές μας κακές πράξεις είναι αναγκαίες και δικαιώνονται από τους ευγενικούς σκοπούς που υπηρετούν.

Το συμπέρασμα είναι ότι τόσο στις σχέσεις ανάμεσα στα έθνη όσο και ανάμεσα στα άτομα, η αντικειμενικότητα είναι η εξαίρεση και κανόνας είναι η ναρκισσιστική παραμόρφωση της πραγματικότητας.

Η ιδιότητα, το όργανο της αντικειμενικής σκέψης είναι η λογική.

Η ψυχική στάση που παρακολουθεί τη λογική είναι η ταπεινοφροσύνη.

Το να είσαι αντικειμενικός, να χρησιμοποιείς τη λογική σου, είναι δυνατό μόνο αν έχεις φτάσει σε μία στάση ταπεινοφροσύνης, αν έχεις απελευθερωθεί από τα όνειρα της παντογνωσίας και παντοδυναμίας που έχεις όταν είσαι παιδί.

Στο δικό μας θέμα αυτό σημαίνει ότι η αγάπη εξαρτιέται από τη σχετική έλλειψη ναρκισσισμού και απαιτεί την ανάπτυξη της ταπεινοφροσύνης, της αντικειμενικότητας και του λογικού.

Όλη μας η ζωή πρέπει να αφιερωθεί σε αυτό το σκοπό.

Ταπεινοφροσύνη και αντικειμενικότητα είναι αξεχώριστα, ακριβώς όπως και η αγάπη.

Δε μπορώ να είμαι αληθινά αντικειμενικός προς την οικογένειά μου, αν δε μπορώ να είμαι αντικειμενικός προς τον ξένο, και αντίστροφα.

Αν θέλω να μάθω την τέχνη της αγάπης, πρέπει να επιδιώξω την αντικειμενικότητα σε κάθε κατάσταση και να γίνω ευαίσθητος στις καταστάσεις που δεν είμαι αντικειμενικός.

Πρέπει να προσπαθήσω να δω τη διαφορά ανάμεσα στην εικόνα που έχω για ένα πρόσωπο και τη συμπεριφορά του, καθώς είναι ναρκισσιστικά αλλοιωμένη, και στην πραγματικότητα του προσώπου, όπως αυτή υπάρχει ανεξάρτητα από τα δικά μου συμφέροντα, ανάγκες και φόβους.

Το να κατακτήσεις την ικανότητα για αντικειμενικότητα και λογική, είναι ο μισός δρόμος για να κατακτήσεις την τέχνη της αγάπης, αλλά πρέπει να κατακτηθεί αυτή η αντικειμενικότητα σε σχέση με όλους εκείνους με τους οποίους έρχεσαι σε επαφή.

Αν θελήσεις να κρατήσεις την αντικειμενικότητά σου μόνο για το αγαπημένο πρόσωπο και νομίζεις ότι δε σου χρειάζεται αυτή στις σχέσεις σου με τον υπόλοιπο κόσμο, σύντομα θα ανακαλύψεις ότι αποτυχαίνεις και στο ένα και στο άλλο πεδίο

Η αληθινή συμπόνοια μέσα από τη διδασκαλία του Επίκτητου

Ο Επίκτητος είπε: "Όταν βλέπεις κάποιον να κλαίει, είτε επειδή αποχωρίζεται το παιδί του, είτε εξαιτίας κάποιας υλικής απώλειας, πρόσεχε μην παρασυρθείς από τη σκέψη ότι η κατάστασή του είναι όντως άσχημη. Να έχεις υπόψη σου ότι ο άλλος δεν θλίβεται εξαιτίας του γεγονότος, αλλά εξαιτίας των ερμηνειών του για το γεγονός.

Επίσης, μη φοβηθείς να του συμπαρασταθείς με λόγια, ακόμα και να στενάξεις μαζί του, πρόσεχε όμως μη στενάξεις και μέσα σου".

Είναι πολύ ενδιαφέρον αυτό που λέει ο Επίκτητος "πρόσεχε όμως μη στενάξεις και μέσα σου". Αυτό που πραγματικά εννοεί είναι να προσέξεις να μην εισέλθεις μέσα στη δυστυχία του άλλου.

Η συμπόνοια έχει δύο πλευρές. Η μία πλευρά είναι να νιώσεις τον πόνο του άλλου. Αυτή είναι η ενσυναίσθηση. Για να νιώσεις τον πόνο του άλλου πρέπει να έχεις περάσει κι εσύ από κάτι αντίστοιχο. Αν δεν έχεις υποφέρει, κατά πάσα πιθανότητα η ενσυναίσθηση είναι αρκετά δύσκολο να συμβεί.

Η άλλη πλευρά της αληθινής συμπόνοιας είναι το βάθος που υπάρχει μέσα σου. Είναι μία περιοχή που δεν μπορεί να την αγγίξει η δυστυχία. Έτσι, ενώ δείχνεις συμπόνοια προς κάποιον άλλον, ακόμα και αν νιώθεις τον πόνο του, μέσα σου, στο υπόβαθρο, υπάρχει μια αίσθηση γαλήνης. Και οι δύο αυτές διαστάσεις συνυπάρχουν.

Αν υπάρχει μόνο η μία διάσταση, δηλαδή αν μόνο συμπάσχεις με τον άλλον, εισέρχεσαι στον δικό του κόσμο και δεν τον βοηθάς. Τον βοηθάς μόνο αν παραμένεις συνδεδεμένος με το αιώνιο μέσα σου, ενώ παράλληλα συνδέεσαι και με τον άλλον. Τότε ξεκινάει και η θεραπεία. Μερικές φορές μάλιστα, δεν χρειάζεται να πεις τίποτα και ο άλλος μπορεί να νιώσει ξαφνικά μέσα του αυτή τη γαλήνη.

Ακόμα και σε άλλες περιπτώσεις, όπου συναντάς ανθρώπους να σου διηγούνται το δράμα τους, δεν χρειάζεται να μπαίνεις κι εσύ μέσα στο δράμα. Μπορεί να αρχίσουν να σου λένε "άκου τι μου συνέβη, άκου τι έπαθα, άκουσέ με!" και να προσπαθούν έτσι να ρουφήξουν την ενέργειά σου για να θρέψουν το δράμα τους. Ακόμα και αν τους προτείνεις κάποιες λύσεις θα δεις ότι θα αντιδράσουν αρνητικά, γιατί ουσιαστικά δεν θέλουν να τελειώσει το δράμα τους, καθώς είναι ταυτισμένοι με την όλη αυτή δραστηριότητα του νου. Αν εισέλθεις στο δράμα τους, μετά από μια ώρα μπορεί να νιώθεις εξουθενωμένος, ενώ μπορεί να έχεις την εντύπωση ότι έτσι συμπονάς τον άλλον και τον βοηθάς.

Μην μπαίνεις ολοκληρωτικά μέσα στην πραγματικότητα των άλλων. Αναγνώρισε την πραγματικότητά τους ως ένα ψεύτικο κατασκεύασμα που έχει δημιουργήσει ο νους τους.

Αλλά μην τους το πεις αυτό. Να το ξέρεις, αλλά μην τους το πεις, γιατί αυτό το κατασκεύασμα δεν θέλει να το προκαλούν. Και επίσης, αν τους το πεις, θα απευθυνθείς μόνο στον νου τους, ο οποίος δεν είναι δεκτικός σε τέτοιου είδους λόγια.

Ο νους δεν θέλει να δει τα ψεύτικα κατασκευάσματά του, γιατί αν τα δει θα επέλθει και το τέλος του.

Η απόσταση της λογικής: από τον ορθό λόγο στον εξορθολογισμό

O ορθός λόγος είναι η λογική ικανότητα του ανθρώπου να σκέφτεται χρησιμοποιώντας το μυαλό, τις αισθήσεις, και την αντίληψή του, «συλλαμβάνοντας» στο νοητικό του πεδίο και αποτυπώνοντας έννοιες, λέξεις και εικόνες. Ο ορθός λόγος είναι μια κατάκτηση των ανθρώπων έναντι των προλήψεων, των δεισιδαιμονιών και της οποιαδήποτε άνωθεν επιβαλλόμενης αυθεντίας και μοναδικής αλήθειας. Ο ορθός λόγος αγωνίζεται για την πνευματική ελευθερία, την ανεξιθρησκία και τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της έκφρασης γνώμης και άποψης.

Αυτά συμβαίνουν σε ατομικό επίπεδο, ενώ στο συλλογικό, ο ορθός λόγος είναι το «στήριγμα» στην αυτοδιάθεση των λαών, στην κατοχύρωση και στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και στην ελευθερία των ατόμων και των συλλογικοτήτων. Δεν είναι τυχαίο ότι ο ορθός λόγος αποκτάει οντότητα με το Διαφωτισμό, όμως ταλανίζεται και αναιρείται με τις αρνήσεις και τις εκτροπές του. Οι βάσεις του Διαφωτισμού τέθηκαν τον 17ο και τον 18ο αιώνα, όμως φιλοσοφικές σχολές που αναπτύχθηκαν αιώνες πριν, ήταν οι πρόδρομοι του ορθού λόγου και των διαφωτιστικών προταγμάτων. Δυστυχώς, έκτοτε ο ορθός λόγος πετάχτηκε στην πυρά αρκετές φορές, καθώς ο σκοταδισμός και οι πρακτικές και πολιτικές μεσαιωνικής προέλευσης και μεσσιανικού τύπου επικράτησαν, σπέρνοντας τον τρόμο και την καταστροφή.

Ο ορθολογισμός, ως λογικό επακόλουθο του ορθού λόγου, ήταν η φιλοσοφική θεώρηση που αποδέχτηκε ως γνώμονα και αφετηρία της γνώσης, τη λογική σκέψη. Αναπτύχθηκε με το Διαφωτισμό και συνδέθηκε με την εισαγωγή των μαθηματικών μεθόδων στη φιλοσοφία, κατ’ αρχήν με το έργο του Καρτέσιου, του Λάιμπνιτς και του Σπινόζα και στη συνέχεια με τις μελέτες του Χέγκελ (ο τελευταίος πίστευε ότι με τον ορθό λόγο μπορεί να κατανοηθεί και να προβλεφθεί η πορεία της ανθρώπινης ιστορίας). Ο Πλάτωνας ήταν ένας πρόδρομος του ορθολογισμού, υποστηρίζοντας ότι η ανθρώπινη γνώση βασίζεται στην ανάμνηση των ιδεών που έχει «αντικρίσει» η αθάνατη ψυχή προτού αυτή ενσαρκωθεί στο σώμα. Επίσης ο Επίκουρος, με την ηθική του αναγνώρισε το ορθολογικό και το ωφέλιμο, χωρίς να χρειάζεται το πρώτο να «απορροφάται» στο δεύτερο.

Οι δε Σοφιστές (Πρωταγόρας, Ιππίας, Κριτίας, Γοργίας) ασχολήθηκαν με τη γνώση και την αλήθεια, την αρετή, το πολιτικό σύστημα, τους θεσμούς, την κοινωνία και τη θρησκεία. Ο ορθολογισμός ήταν βασικό στοιχείο των φιλοσοφικών και πολιτικών τους θέσεων και βάση των αντιλήψεών τους. Αρχή του ορθολογισμού ήταν το «σκέφτομαι, άρα υπάρχω», όπου κατά τον Καρτέσιο το συμπερασματικό «άρα» δεν χρειαζόταν καθώς οι βασικές ιδέες του ανθρώπου προβάλλονται με άμεση βεβαιότητα στον νου και δεν αποτελούν συμπέρασμα μιας συλλογιστικής διαδικασίας. Παρόλα αυτά, οι αρχικές θέσεις του ορθολογισμού παρέμεναν θεολογικά «εγκλωβισμένες» καθώς θεωρούνταν ότι ο Θεός είχε εμφυτεύσει στον ανθρώπινο νου τις βασικές ιδέες και τα κριτήρια σαφήνειας και ευκρίνειας, για να υπάρχει ο εναργής άνθρωπος. Από το 19ο αιώνα και αργότερα, η υλιστική προσέγγιση του ορθολογισμού αναπτύχθηκε παραμερίζοντας τις θεολογικές του εκφάνσεις.

Όσον αφορά στην εκλογίκευση, αυτή είναι η προσπάθεια της ορθολογικής προσέγγισης της πραγματικότητας με την ταυτόχρονη απόρριψη των μυθολογικών ή των άλογων ερμηνειών που αναφέρονται σε αυτήν. Η εκλογίκευση αποτελεί δείγμα πειθαρχημένης και συγκροτημένης σκέψης. Στην ψυχολογία, ο όρος ταυτίζεται με την προσπάθεια του ανθρώπου να αποκρύψει τα πραγματικά κίνητρα της συμπεριφοράς του προσφέροντας «λογικοφανείς» εξηγήσεις. Μέσω αυτού του αμυντικού μηχανισμού, μια μη αποδεκτή συμπεριφορά δικαιολογείται με την αξιοποίηση της λογικής ή γίνεται συνειδητά ανεκτή με λογικές (αλλά μη ορθολογικές) εξηγήσεις. Η εκλογίκευση είναι ο τρόπος για να δικαιολογηθούν, κατ’ αρχήν από τον ίδιο τον άνθρωπο που αναζητά τη δικαιολόγηση των πράξεων και επιλογών του και στη συνέχεια από τους άλλους που βιώνουν, εμπλέκονται ή σχετίζονται με τα αποτελέσματα και τις συνέπειες αυτών των πράξεων και επιλογών. Πράξεις και ενέργειες «ενδύονται» με το μανδύα της λογικής και υποστηρίζονται με τη χρήση ενός ιδιότυπου και υποκειμενικώς καθοριζόμενου ορθού λόγου.

Τέλος, ο εξορθολογισμός είναι μια πράξη, μια διαδικασία, αλλά και το αποτέλεσμα της εκλογίκευσης. Είναι η προσπάθεια για να αποδοθούν λογικά στοιχεία και έννοιες σε μια μυθική δοξασία ή σε μια διήγηση. Ο εξορθολογισμός είναι η εξήγηση με σκοπό τη συμμόρφωση, βασισμένος στις αρχές της λογικής. Ο Γερμανός φιλόσοφος Γιούργκεν Χάμπερμας διάκρινε δύο διατάσεις στον εξορθολογισμό: την επικοινωνιακή ορθολογικότητα και την εργαλειακή ορθολογικότητα. Η πρώτη στοχεύει στη διεύρυνση της αμοιβαίας κατανόησης μέσω του επικοινωνιακού λόγου και οδηγεί στην κοινωνική ανάπτυξη και στη επικράτηση της δημοκρατίας, ενώ η δεύτερη ασχολείται με τον υπολογισμό και την προσπάθεια για επίτευξη αποτελεσματικότητας. Η εργαλειακή ορθολογικότητα χρησιμοποιείται από την εξουσία και την άρχουσα τάξη.

Παραδείγματα εξορθολογισμού είναι η γραφειοκρατία, που αναπτύχθηκε για την εύρυθμη λειτουργία της κυβερνητικής λειτουργίας, καθώς και η σύγχρονη αρχιτεκτονική σπιτιών που στοχεύει στην εξοικονόμηση χώρων και στο σχεδιασμό της οικιστής πολιτικής. Δεν είναι τυχαίο ότι ο εξορθολογισμός έχει τις ρίζες του στον Καλβινσμό, άμεσα σχετιζόμενος με την Προτεσταντική Ηθική και την επιδίωξη κυριαρχίας του καπιταλισμού τόσο σε οικονομικό επίπεδο, όσο και σε κοινωνικό και αξιακό επίπεδο. Ο εξορθολογισμός είτε ως «απόκλιση» ή ως «παρέκκλιση», είτε ως οργανωμένη και μεθοδευμένη συμπεριφορά και πρακτική, θεωρήθηκε υπεύθυνος για ολοκληρωτικές λύσεις και για ανθρωποθυσίες. Εξορθολογίστηκαν οι εκκαθαρίσεις, το Ολοκαύτωμα, οι φυλετικές γενοκτονίες, οι εγκληματικές ενέργειες και οι στρατιωτικές επεμβάσεις και κατακτήσεις. Με τον εξορθολογισμό των πράξεων που αποφάσισαν οι έχοντες την εξουσία του χρήματος και των όπλων, εκλογίκευσαν τις αποφάσεις και τις αποτρόπαιες επιλογές τους. Στο όνομα του ορθού λόγου διαπράχθηκαν και συνεχίζονται να διαπράττονται ειδεχθή εγκλήματα.

Η απόσταση που διανύει η λογική είναι μία απόσταση από τον ορθό λόγο στον εξορθολογισμό. Αυτοί που αποφασίζουν να θυσιάσουν ανθρώπινες ζωές και να ποδοπατήσουν αξιοπρέπειες και ελευθερίες, κάνουν ένα βήμα· διανύουν μια μικρή απόσταση: από τον ορθό λόγο στον εξορθολογισμό. Φροντίζουν να πείθουν το λαό με τον εξορθολογισμό, χρησιμοποιώντας όπως τους βολεύει τον ορθό λόγο. Η λογική ακολουθεί τον ανθρώπινο παραλογισμό, κάνοντας το άσπρο-μαύρο και το φώς-σκοτάδι. Οι βομβαρδισμοί εκλογικεύονται, τα οικονομικά μέτρα εξορθολογίζονται και ο ορθός λόγος εκχυδαΐζεται από τους πολιτικούς ακροβατισμούς και τις αναλύσεις των τηλεοπτικών ειδημόνων. Επειδή τα χαράτσια μπορούν να εκλογικευτούν, οι σφαγές να εξορθολογιστούν και η κοινωνία να παρακολουθεί -μέσα από τα παράθυρα- τον παραλογισμό του ορθού λόγου.

Irvin D. Yalom: Ποτέ δεν είναι αργά για αλλαγές.

ΤΟ ΞΥΠΝΗΜΑ

Σε κάποια στιγμή της ζωής – μερικές φορές στα πρώτα μας χρόνια, άλλοτε όψιμα – είναι βέβαιο ότι όλοι μας θα ξυπνήσουμε και θα αντιληφθούμε τη θνητότητά μας. Είναι τόσο πολλά αυτά που την πυροδοτούν: μια ματιά στον καθρέφτη που δείχνει το σαγόνι μας να κρεμάει, τα μαλλιά μας ν’ ασπρίζουν, τους ώμους να καμπουριάζουν.

Η παρέλαση των γενεθλίων, ιδίως όσων αφορούν στρογγυλές δεκαετίες – πενήντα, εξήντα, εβδομήντα.

Η συνάντηση μ’ ένα φίλο που έχεις καιρό να τον δεις και σε σοκάρει το πόσο έχει γεράσει.

Όταν βλέπεις παλιές φωτογραφίες του εαυτού σου και των ανθρώπων που γέμιζαν την παιδική σου ηλικία κι είναι πια από καιρό νεκροί.

Μια συνάντηση με τον Κύριο Θάνατο σ’ ένα όνειρο.

Τι νιώθει κανείς, όταν έχει μια τέτοια εμπειρία; Και τι κάνει γι’ αυτό;

Βυθίζεται σε μια φρενιτιώδη δραστηριότητα, για να εξαντλήσει το άγχος και ν’ αποφύγει το θέμα;

Προσπαθεί ν’ απομακρύνει τις ρυτίδες με αισθητική χειρουργική ή να βάψει τα μαλλιά του;

Αποφασίζει να παραμείνει για μερικά χρόνια στην ηλικία των τριανταεννέα ετών;

Περισπά πολύ γρήγορα τον εαυτό του με τη δουλειά και τη ρουτίνα της καθημερινής ζωής;

Σβήνει από τη μνήμη του κάθε τέτοια εμπειρία;

Αγνοεί τα όνειρά του;

Σας προτρέπω να μη περισπάτε τον εαυτό σας.

Το αντίθετο, γευτείτε την αφύπνισή σας. Εκμεταλλευτείτε την.

Κάντε ένα σταμάτημα, καθώς κοιτάζετε τη φωτογραφία του νεότερου εαυτού σας. Αφήστε την έντονη στιγμή να σας κατακλύσει και παρατείνετέ τη λιγάκι. Γευτείτε και τη γλυκύτητά της μαζί με την πικρή της γεύση.

Μην ξεχνάτε το πλεονέκτημα που προσφέρει το να παραμείνετε εν επίγνωση του θανάτου, το ν’ αγκαλιάσετε τη σκιά του.

Μια τέτοια επίγνωση μπορεί ν’ αφομοιώσει το σκοτάδι με τη σπίθα σας για ζωή και να βελτιώσει τη ζωή σας, όσο ακόμα την έχετε.

Ο καλύτερος τρόπος για να εκτιμήσουμε τη ζωή, για ν’ αγαπήσουμε οτιδήποτε πολύ βαθιά, είναι να έχουμε επίγνωση ότι οι εμπειρίες αυτές είναι προορισμένες να χαθούν.

Έχω πολλές φορές εκπλαγεί ευχάριστα βλέποντας έναν ασθενή να κάνει ουσιαστικές θετικές αλλαγές πολύ αργά στη ζωή του, ακόμα και κοντά στον θάνατο.

Ποτέ δεν είναι πολύ αργά. Ποτέ δεν είμαστε πολύ γέροι για κάτι τέτοιο.

Irvin D. Yalom, Στον Κήπο του Επίκουρου - Αφήνοντας πίσω τον τρόμο του θανάτου.

Οι μοντερνιστές φιλόσοφοι για την ανθρώπινη φύση

Η Μεταρρύθμιση: Ποιος είναι αρμόδιος για την Πίστη; Ο Χριστιανισμός κυριαρχούσε ως δυνάστης στα κοινωνικοπολιτικά και θρησκευτικά δρώμενα της Ευρώπης για περισσότερο από 1000 χρόνια, από την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας μέχρι τον 17ο αιώνα τουλάχιστον. Η πρώτη μεγάλη διαίρεση της Χριστιανοσύνης έγινε με το Σχίσμα του 1054 όταν η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία διασχίσθηκε από την Δυτική Καθολική. Η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία έμεινε απολιθωμένη. Ωστόσο, η κυριαρχία της Καθολικής Εκκλησίας στην Ευρώπη διαταράχθηκε από την σταδιακή εμφάνιση και επικράτηση τεσσάρων πετυχημένων καλλιτεχνικών ρευμάτων: της Αναγέννησης, της Μεταρρύθμισης, της επιστημονικής επανάστασης του 17ου αιώνα και τέλος, του Διαφωτισμού.

Με τον όρο Αναγέννηση εννοούμε την ανάπτυξη εννοιών όπως η Λογική και ο Ανθρωπισμός, εννοώντας κυριολεκτικά την επανεμφάνιση των Αρχαιοελληνικών και Ρωμαϊκών ιδεών. Το επόμενο μεγάλο κίνημα ήταν η Μεταρρύθμιση, το οποίο ξεκίνησε όταν ο Μαρτίνος Λούθηρος θυροκόλλησε τις 95 θέσεις του έξω από την Γερμανική εκκλησία του. Υπήρχαν κι άλλες ρηξικέλευθες φωνές πριν από το Λούθηρο, όπως ο Τζον Ουίκλιφ και ο Γιαν Χoυς, όμως η κίνηση του Λούθηρου ήταν αυτή που πυροδότησε την Μεταρρύθμιση. [Και ο Ουίκλιφ, ο οποίος ήταν ένας από τους πρώτους που μετέφρασε την Βίβλο στα Αγγλικά, και ο Χους είχαν τραγικό τέλος. Ο Χους κάηκε στην πυρά, ενώ ο Ουίκλιφ θεωρήθηκε αιρετικός και αφού έγινε η εκταφή της σορού του κάηκε επίσης στην πυρά. Άλλος ένας μεταφραστής της Βίβλου, ο Ουίλιαμ Τίντεϊλ, είχε το ίδιο τέλος με τους προηγούμενους.]

Ο Λούθηρος είχε πολλές διαφωνίες με την Καθολική Εκκλησία, με βασική αυτή της πρακτικής των συγχωροχαρτιών, με τα οποία θεωρούσαν μέχρι τότε οι άνθρωποι ότι θα εξασφαλίσουν μία θέση στον παράδεισο. Ως προς το θεολογικό κομμάτι, ο Λούθηρος πίστευε ότι ο άνθρωπος θα σωθεί μόνο από την πίστη του και από την Θεία Χάρη και ότι η Εκκλησία δεν θα έπρεπε να λειτουργεί ως μέσο μεταξύ του Θεού και των ανθρώπων. Επίσης αποκήρυξε την Λογική του ανθρώπου, την οποία χαρακτήρισε ως «η πόρνη του Διαβόλου» όπως έχει μείνει στην ιστορία ως απόφθεγμα του. [Απορρίπτει την Εκκλησία, τον σχολαστικισμό της και την άνοδο της Λογικής ως σύνδεση με την Αναγέννηση]. Θεωρούσε τις Γραφές ως την μόνη αυθεντική πηγή θρησκευτικής αλήθειας, σε σύγκριση με την Εκκλησία.

Η θρησκευτική μεταρρύθμιση, ειδικά η έμφαση στην πίστη και στην αυθεντία της Βίβλου, επικράτησε στην Βόρεια Ευρώπη. Ειδικότερα η έμφαση στις Γραφές έγινε πιο έντονη στην φιλοσοφία του Ιωάννη Καλβίνου. Ο Ιωάννης Καλβίνος συνέβαλε μεταξύ άλλων στο να γίνει η Γενεύη θεοκρατική πολιτεία και οι ιδέες του ταξίδεψαν στην Αγγλία αρχικά με τους Προτεστάντες και έπειτα στην Αμερική όπου αναπτύχθηκε το δόγμα της απόλυτης αυθεντίας της Βίβλου. Φυσικά αυτό προκάλεσε νέα προβλήματα καθώς τέθηκε το θέμα της ερμηνείας της Βίβλου. Κάποιες σέκτες, όπως οι Κουάκεροι για παράδειγμα, έδωσαν περισσότερη έμφαση στην θρησκευτική εμπειρία. Όλες αυτές οι διαφορές οδήγησαν σε αιματηρές συγκρούσεις και πολλές φορές σε γενοκτονίες μεταξύ των διαφόρων θρησκευτικών ομάδων. [Σήμερα η Ευρώπη δεν ακολουθεί κάποιο θρησκευτικό ρεύμα, ενώ η Αμερική είναι αρκετά πιο θρησκευόμενη].

Η άνοδος της Επιστήμης: Πως εφαρμόζονται οι επιστημονικές μέθοδοι στους ανθρώπους; – Η επανάσταση της Επιστήμης τον 17ο αιώνα άλλαξε τον ρου της ιστορίας. [Κοιτάξτε γύρω σας και θα δείτε παντού τα αποτελέσματα της μεγαλειώδους επιρροής της.] Ο συνδυασμός των πειραμάτων [ που συνδέθηκαν με τον Φράνσις Μπέικον] και της μαθηματικής λογικής που χρησιμοποιήθηκε από τον Γαλιλαίο και από τον Νεύτωνα έδειξε ότι η επιστήμη μπορεί να εξηγήσει τα φυσικά φαινόμενα του ουρανού και της γης. Αυτό είχε ως συνέπεια να θεωρείται ανώφελο να στραφεί κάποιος στην Βίβλο και στην Εκκλησία γενικότερα για θέματα που άπτονται της Επιστήμης. Όμως το πραγματικό ερώτημα είναι, πόσο μπορεί η επιστήμη να εξηγήσει σύνθετα θέματα που έχουν να κάνουν με την ανθρώπινη ζωή και την ανθρώπινη φύση; Οι άνθρωποι έχουν μόνο υλική υπόσταση ή υπάρχει και κάποιο πνευματικό κομμάτι μέσα τους το οποίο δεν είναι απτό;

Τόμας Χομπς (1588 – 1659) – Ο Χομπς ήταν ένας υλιστής [κάποιος που πιστεύει ότι μόνο η ύλη είναι υπαρκτή], ο οποίος απέρριπτε τον δυϊσμό [την ιδέα ότι συνυπάρχουν η ύλη και το πνεύμα]. Υποστήριζε ότι δεν υφίσταται η άυλη ψυχή, αλλά αποπειράθηκε να εξηγήσει το σώμα και το μυαλό με υλιστικές έννοιες. Κατά τον Χομπς, η ανθρώπινη φύση αποτελείται εξ’ ολοκλήρου από ύλη. Μία άλλη θεωρία του ήταν αυτή του ανθρώπου ως εγωιστικό και αδηφάγο ον που επιζητά συνεχώς πλούτο, εξουσία, φήμη και υλικά αγαθά για την προσωπική του ευχαρίστηση. Καθώς, όμως, όλα αυτά δεν βρίσκονται σε απεριόριστο αριθμό, οι άνθρωποι μάχονται μεταξύ τους για να τα αποκτήσουν. Για να αποφευχθούν λοιπόν πολεμικές εχθροπραξίες, θα πρέπει οι άνθρωποι να δεχτούν μία υποχρεωτική Πολιτική Αρχή, η οποία θα διευθετεί τέτοια θέματα. Ουσιαστικά ανταλλάσουν κομμάτι της ελευθερίας τους για την ασφάλεια του Κράτους. Αυτό, βέβαια, έγκειται εντέλει στο προσωπικό ενδιαφέρον του κάθε πολίτη στο βαθμό που διακυβεύεται η επιβίωσή τους. Ο Χομπς, επίσης, ήταν άθεος και επιθυμούσε η Εκκλησία να είναι υποταγμένη στο Κράτος.

Ρενέ Ντεκάρτ (1596 – 1659) – Ο Ντεκάρτ ήταν πιθανόν ο διασημότερος εκπρόσωπος του δυϊσμού. Κατά τον Ντεκάρτ, η ανθρώπινη φύση αποτελείται από την ύλη, το σώμα, και το πνεύμα/ψυχή. Το σώμα αποτελεί υλικό στοιχείο που καταλαμβάνει χώρο και μελετάται από την Επιστήμη. Το πνεύμα/ψυχή από την άλλη δεν καταλαμβάνει χώρο και ως εκ τούτου δεν μπορεί να μελετηθεί από την Επιστήμη. Αυτό το άυλο στοιχείο που ονομάζεται ψυχή μπορεί να υπάρξει και χωρίς το σώμα. Ενώ, λοιπόν, κάποιος μπορεί να αμφισβητήσει την ύπαρξη του σώματος και του υλικού κόσμου εν γένει – μπορεί να είναι κύημα της φαντασίας σας ή ακόμη προερχόμενο από κάποιο σατανικό πλάσμα- αυτό που δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει είναι η ατομική εσωτερική συνείδηση. [Ακόμη κι αν ο άνθρωπος έχει εξαπατηθεί ώστε να έχει συνείδηση, πρέπει να υπάρχει κανείς για να μπορεί να εξαπατηθεί. Έτσι λοιπόν προκύπτει το περίφημο ρητό « Σκέφτομαι, άρα υπάρχω»]. Με αυτή του την θεώρηση, μπόρεσε ο Ντεκάρτ να συνδυάσει την Καθολική και την επιστημονική του υπόσταση.

Μπαρούχ Σπινόζα (1632 – 1677) – Ο Σπινόζα προσπάθησε να συνδυάσει τον δυϊσμό με τον υλισμό. Ήταν πανθεϊστής – σύμφωνα με τον ίδιο ο Θεός και η φύση ήταν έννοιες ταυτόσημες [ ξεκινώντας με αυτό τον τρόπο να «συμφιλιώνει» το υλικό με το πνευματικό]. Υποστήριζε επίσης την δυαδική θεώρηση του μυαλού και της ανθρώπινης φύσης. Για τον Σπινόζα, το μυαλό και η ύλη είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Τα πνευματικά συμβάντα είναι τα ίδια με τα συμβάντα του μυαλού όμως μπορεί κανείς να τα περιγράψει ως πνευματικά ή υλικά. Με άλλα λόγια το πνεύμα ταυτίζεται με το μυαλό. [ αν και αυτή η θεώρηση είναι περισσότερο υλιστική από δυαδικά.

Ο Διαφωτισμός: Μπορεί η Επιστήμη να είναι ο οδηγός μας στη ζωή; – Καθώς η Επιστήμη γινόταν όλο και περισσότερο αποδεκτή με το πέρασμα των χρόνων και αφού έφτασε να είναι η μόνη διανοητική Αρχή στον κόσμο [στην πραγματικότητα, η θρησκεία και η επιστήμη άλλαξαν θέση από τα χρόνια του Μεσαίωνα] τέθηκε το πολύ σημαντικό ερώτημα του αν οι επιστημονικές αρχές μπορούν να δώσουν απαντήσεις σχετικά με την ανθρώπινη φύση. Μπορεί ο Λόγος και η Επιστήμη να εξηγήσουν την ανθρώπινη ύπαρξη και να βελτιώσουν την ανθρώπινη ζωή; [ Η απάντηση είναι ναι και είναι αυταπόδεικτη]. Μπορούν οι επιστημονικές απαντήσεις να αντικαταστήσουν θεολογικές, φιλοσοφικές και πολλές φορές λυρικές θεωρήσεις της ανθρώπινης φύσης; Σταδιακά, η ορθολογιστική προσέγγιση, ειδικά στην πολιτική, αντικατέστησε θρησκευτικές απαντήσεις.

Ντέιβιντ Χιουμ (1711 – 1776) – Ο Χιουμ ήταν υποστηρικτής του Εμπειρισμού, της θεωρίας που πρεσβεύει ότι η γνώση προέρχεται από τις εμπειρίες που αποκτούμε με τις αισθήσεις. Η Λογική μας εξηγεί την σχέση μεταξύ των λογικών και των μαθηματικών ιδεών, όμως οι αισθήσεις μας επιτρέπουν να καταλάβουμε πως λειτουργεί ο Κόσμος. Οι ιδέες μας προκύπτουν από τις εντυπώσεις μας είτε μέσω των πέντε αισθήσεων είτε μέσω των εσωτερικών αισθήσεων του μυαλού μας. Αυτό που ονομάζουμε ύλη είναι απλά, σύμφωνα με τον Χιουμ, ένα σύνολο από αντιλήψεις – και το ίδιο ισχύει και για τον άνθρωπο. Δεν υπάρχει ψυχή ή εαυτός, μόνο μία «ροή» από συνειδησιακές σκέψεις, μία αλληλουχία διανοητικών καταστάσεων. Είμαστε απλά ένα σύνολο αντιλήψεων, μια συνεχόμενη εναλλαγή αντιλήψεων χωρίς κάποια υποκείμενη ουσία. [ Αυτό ταιριάζει και με το δόγμα του μη εαυτού που συναντάμε στον Βουδισμό.] Είναι, ίσως, αυτονόητο ότι ο Χιουμ ήταν άθεος και υπέρμαχος της ελεύθερης σκέψης, έτσι η σκέψη του δεν εμπεριείχε κανένα ψήγμα θρησκευτικής ανάλυσης.

Ζαν Ζακ Ρουσσό (1712 – 1778) – Ο Ρουσσό ήταν διάσημος για την πίστη του στο καλό των ανθρώπων πριν τους διαφθείρει ο πολιτισμός [γνωστοί και ως «ευγενείς βάρβαροι».] Πίστευε επίσης ότι τα παιδιά έχουν εκ φύσεως καλή πρόθεση η οποία αλλοιώνεται από την κοινωνία. Όπως και οι περισσότεροι Ρομαντικοί πίστευε ότι η καλοσύνη είναι το φυσικό. Ωστόσο, δεν θεωρεί ότι ο εσωτερικός εγωισμός είναι στοιχείο της ανθρώπινης φύσης.

Όλες αυτές οι ιδέες θα οδηγήσουν στον Εμμάνουελ Καντ, την ναυαρχίδα του Διαφωτισμού.

ΣΕΝΕΚΑΣ: Μόνο για μια και μοναδική μέρα μπορούμε να μιλάμε, αυτή ακριβώς που κυλά σήμερα

Υπάρχει πιο ανόητος συλλογισμός απ’ αυτόν που κάνουν μερικοί, που υπερηφανεύονται ότι έχουν προγραμματίσει κάθε τι στη ζωή τους; Διαθέτουν κάθε στιγμή της ζωής τους, για να καταστρώσουν πώς θα ζήσουν, λέει, καλύτερα στο μέλλον! Καταρτίζουν μακροπρόθεσμα σχέδια κάνοντας το μεγαλύτερο σφάλμα που υπάρχει: αναβάλλουν να ζήσουν! 

Εμποδιζόμαστε να χαρούμε την κάθε μέρα που περνάει αντί αορίστων υποσχέσεων για το μέλλον. Κρατάμε προσδοκίες μετέωρες στο αύριο και καταστρέφουμε το σήμερα. Στηρίζεσαι σ’ εκείνο που ανήκει στην τύχη και αφήνεις ανεκμετάλλευτο εκείνο που εξαρτάται από σένα. Τι επιδιώκεις λοιπόν; Για τι πράγμα προετοιμάζεσαι; Τα μελλοντικά είναι και αβέβαια. Τη στιγμή ζήσε. Αυτό διακηρύσσει και ο μεγαλύτερος από τους ποιητές, ο Βιργίλιος, όταν κατακυριευμένος από ιερή έμπνευση ψάλλει αυτούς τους σωτήριους στίχους:

«Η καλύτερη της ζωής ημέρα,
των δύστυχων θνητών,
πρώτη πάντα δραπετεύει».

«Γιατί να καθυστερείς;», προσθέτει, «Τι παραμένεις απαθής; Αν δεν επωφεληθείς από την κάθε μέρα, πάει η ζωή, πέταξε». Μα και να επωφεληθείς, πάλι κάτι θα σου φύγει. Έχεις λοιπόν να την ανταγωνιστείς σε ταχύτητα ενώ τρέχει σαν χείμαρρος που πέφτει με ορμή, αλλά που όμως δε θα τρέχει για πάντα. Όσο πιο γρήγορα πιεις τόσο πιο πολύ θα πιεις.

Πόσο ωραία, ο ποιητής, για να κατακρίνει την αόριστη προσδοκία, χρησιμοποιεί τη φράση «καλύτερη της ζωής ημέρα» και όχι «καλύτερη της ζωής εποχή». Και πώς μπορείς, απαθής και ήρεμος ενώ δίπλα σου ο χρόνος κυλά με ιλιγγιώδη ταχύτητα, να κάθεσαι και να φαντάζεσαι τη ζωή σου ως μια προοπτική μακράς αλληλουχίας μηνών και ετών, όταν κάτι τέτοιο δεν μπορεί να απηχεί παρά την επιθυμία σου και μόνο; Μόνο για μια και μοναδική μέρα μπορούμε να μιλάμε, αυτή ακριβώς που κυλά σήμερα.

ΣΕΝΕΚΑΣ, Είναι μικρή η ζωή

A. SCHOPENHAUER: Ο ενεργός βίος έχει, ως επί το πλείστον, διεκπεραιωθεί, ο άνθρωπος δεν έχει πλέον να περιμένει τίποτε

Όσο, όμως, αυξάνει η ηλικία τόσο ευκολότερο και φυσικότερο γίνεται εδώ το sapere aude [τόλμα να γνωρίζεις]· μετά δε τα εξήντα η ορμή για μοναχικότητα είναι πια μια ορμή φυσική, ενστικτοειδής, καθώς τώρα όλα συμπράττουν για την προαγωγή της. Η ισχυρότερη έλξη προς την κοινωνικότητα, ο έρωτας δηλ. για τις γυναίκες και η γενετήσια ορμή, δεν δρα πλέον· από τις μύριες πλάνες και ανοησίες, έχει κανείς πια απελευθερωθεί· ο ενεργός βίος έχει, ως επί το πλείστον, διεκπεραιωθεί, ο άνθρωπος δεν έχει πλέον να περιμένει τίποτε, σχέδια και προθέσεις δεν έχει πια· η γενεά στην οποία πραγματικά ανήκει δεν βρίσκεται πλέον εν ζωή· έχοντας γύρω του μία ξένη γενεά, ο άνθρωπος είναι ήδη αντικειμενικά και ουσιαστικά μόνος.

Συνάμα δε, καθώς η ροή του χρόνου έχει επιταχυνθεί, θέλει ν’ αξιοποιήσει πνευματικά αυτόν που του απομένει· διότι τώρα, εφόσον, βέβαια, το μυαλό έχει διατηρήσει τις δυνάμεις του, οι πολλές αποκτηθείσες γνώσεις κι εμπειρίες, η βαθμηδόν τελειωθείσα επεξεργασία όλων των σκέψεων και η μεγάλη ευχέρεια στην εξάσκηση όλων των πνευματικών δυνάμεων καθιστά την μελέτη κάθε είδους ευκολότερη και πιο ενδιαφέρουσα από ποτέ. Τώρα πια, βλέπει κανείς με διαύγεια μύρια πράγματα που παλαιότερα περιεβάλλοντο από ομίχλη, καταλήγει σε συμπεράσματα και νιώθει όλη του την υπεροχή.

Ως συνέπεια της μακρόχρονης πείρας, έχει πάψει να περιμένει πολλά πράγματα από τους ανθρώπους, καθώς αυτοί, συνολικά θεωρούμενοι, δεν αποδεικνύονται πιο αξιόλογοι όταν τους γνωρίζουμε καλύτερα· αντίθετα, τώρα γνωρίζει κανείς ότι – εξαιρουμένων κάποιων ευτυχών συγκυριών – δεν θ’ απαντά παρά μόνο πολύ ελαττωματικά δείγματα της ανθρώπινης φύσης, τα οποία είναι καλύτερα να μην αγγίζει.

Έτσι, δεν υπόκειται πλέον στις συνήθεις πλάνες, αλλά σύντομα διακρίνει τι είναι ο καθένας και σπάνια νιώθει την επιθυμία να συσχετισθεί περισσότερο μαζί του. Τέλος, και ειδικά εάν ο άνθρωπος έχει αναγνωρίσει την μοναχικότητα σαν μια παλιά καλή του φίλη, έχει προστεθεί επίσης και η συνήθεια της απομόνωσης και της τριβής με τον εαυτό του, έχοντας καταστεί “δευτέρα φύσις”.

Κατά συνέπεια, η αγάπη για την μοναχικότητα, η οποία παλαιότερα έπρεπε να κατακτηθεί με αγώνα κατά της κοινωνικής ορμής, είναι τώρα εντελώς απλή και φυσική: στην μοναξιά νιώθει κανείς όπως το ψάρι μέσα στο νερό. Ως εκ τούτου, κάθε ατομικότητα εξαιρετική κι άρα ανόμοια με τις υπόλοιπες και διαχωρισμένη απ’ αυτές νιώθει, λόγω της ουσιαστικής της αυτής απομόνωσης, στην μεν νεότητα θλίψη, στο δε γήρας ανακούφιση.

Εντούτοις, ο καθένας αποκτά το αληθινό αυτό προνόμιο του γήρατος πάντοτε κατ’ αναλογία προς τις διανοητικές του δυνάμεις, συνεπώς, το εξέχον μυαλό περισσότερο απ’ όλους, σε μικρότερο δε βαθμό προφανώς όλοι. Μόνον εντελώς ενδεείς κι ευτελείς φύσεις είναι στο γήρας τόσο κοινωνικές όσο και άλλοτε. Τέτοιοι άνθρωποι είναι για την κοινωνία – στην οποία και δεν ταιριάζουν πια – φορτικοί, το περισσότερο δε που καταφέρνουν είναι να τους ανέχονται, ενώ άλλοτε η συντροφιά τους ήταν περιζήτητη.

ARTHUR SCHOPENHAUER, ΑΦΟΡΙΣΜΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

Μία μέρα ο Λάο Τσε κοντοστάθηκε όταν είδε ένα ανθισμένο τριαντάφυλλο

Μία μέρα ο Κινέζος φιλόσοφος Λάο Τσε κοντοστάθηκε όταν είδε ένα ανθισμένο τριαντάφυλλο. Το έδειξε στον μαθητή που τον ακολουθούσε και του είπε: «Βλέπεις αυτό το λουλούδι; Είναι το πιο όμορφο πράγμα στον κόσμο».

Την επομένη, καθώς περπατούσαν, ο Λάο Τσε πάλι κοντοστάθηκε κι έδειξε στον μαθητή του μια πεταλούδα: «Βλέπεις αυτή την πεταλούδα; Είναι το πιο όμορφο πράγμα στον κόσμο».

Ο μαθητής είχε αντιρρήσεις: «Μα, δάσκαλε, χθες μου είπες ότι το πιο όμορφο πράγμα στον κόσμο ήταν το τριαντάφυλλο. Σήμερα, μου λες, η πεταλούδα;». Χαμογέλασε ο Λάο Τσε κι εξήγησε: «Χθες, το πιο όμορφο πράγμα στον κόσμο, ήταν το λουλούδι. Σήμερα, είναι η πεταλούδα»!

Λάο Τσε σημαίνει «ο Γέρο Δάσκαλος» και πιστεύεται ότι εγκατέλειψε τα πάντα κι έφυγε μακριά. Όπως ότι απεχθανόταν τους πολέμους και τους ήρωες. Ο ιστορικός Σούμα Τσιέν διηγείται ότι ο Λάο Τσε ήταν συντηρητής της βασιλικής βιβλιοθήκης κι από το καθόλου ευκαταφρόνητο αυτό πόστο μπορούσε να γνωρίσει όλη την χυδαιότητα της πολιτικής.

Ένιωσε αηδία, παραιτήθηκε και πήγε να ζήσει στην πέρα από τα σύνορα έρημο. Στο συνοριακό φυλάκιο, ο φύλακας Γιν Χσι του είπε: «Αφού αποτραβήχτηκες από τη ζωή, κάτσε και γράψε ένα βιβλίο για μένα».

Κι έτσι ο Γέρο Δάσκαλος έγραψε ένα τεράστιο έργο για το Τάο και το Τε. Προέκυψε έτσι το «Τάο Τε Τσινγκ», το «Βιβλίο της Οδού και της Αρετής», από το οποίο προήλθε ο ταοϊσμός, καθώς Τάο σημαίνει «Οδός»: Οδός της φύσης, οδός της σοφίας.

Μετά, ο Λάο Τσε εξαφανίστηκε και κανένας δεν έμαθε πού και πότε πέθανε. Παρ’ όλα αυτά, η παράδοση θέλει να τον επισκέφτηκε ο Κομφούκιος και να κουβέντιασε μαζί του.

Το συμπέρασμά του για τον γέρο δάσκαλο συνοψίστηκε σε πέντε φράσεις:

«Ένα ζώο μπορεί να πέσει σε παγίδα.
Ένα ψάρι να καταπιεί δόλωμα.
Ένα πουλί να χτυπηθεί από βέλος.
Μόνο ο δράκοντας δεν κινδυνεύει να πιαστεί.
Είδα τον Λάο Τσε και μόνο με δράκοντα μπορώ να τον συγκρίνω».

Από τότε, κατά την παράδοση, ο Κομφούκιος αφιερώθηκε στην αποστολή του κι έγινε ο μεγαλύτερος Κινέζος φιλόσοφος.

Και ανάμεσα στα όσα είπε ο Κομφούκιος, δυο γνωμικά του είναι τελείως επίκαιρα:

«Αν μπορέσεις να κερδίσεις το λαό, κερδίζεις το βασίλειο. Αν χάσεις το λαό, χάνεις το βασίλειο».

Και «Αν η ειρήνη και η ομόνοια δεν βασιλεύουν στο λαό, το λάθος είναι εκείνων που τον κυβερνούν».

Μηριόνης: Ήταν ο καλύτερος τοξότης του τρωικού πολέμου

Στην Ελληνική μυθολογία ο Μηριόνης* ήταν ήρωας από την Κρήτη, γιος του Μόλου, νόθου γιού Δευκαλίωνα, (πατέρα του Ηδομενέα) που έλαβε μέρος στον Τρωικό Πόλεμο. Ο πρώτος επώνυμος διάσημος Κρητικός τοξότης.

Γι’ αυτόν μιλάει ο Όμηρος στην «Ιλιάδα» και ο Αρριανός στον «Κυνηγετικό» του. Η Κρήτη θεωρούταν πατρίδα δεινών τοξοτών στα ομηρικά χρόνια. Πήρε μέρος στη μάχη που έγινε για τη σορό του Πατρόκλου και κατόρθωσε να περισώσει το πτώμα του..

Ο Μηριόνης απέδειξε την ικανότητα του στη χρήση του τόξου στους αγώνες που διοργάνωσε ο Αχιλλέας προκειμένου να τι­μήσει τον αγαπημένο του φίλο Πάτροκλο, «άθλα επί Πατρόκλω»…

Ανάμεσα στα άλλα αγωνίσματα που έγιναν ήταν και η σκοποβολή με τόξο. Σ’ αυτόν τον αγώνα τοξοβολίας πρώτευσε ο Μηριόνης…

Οι αγώνες αυτοί γίνονται μπροστά σε όλο το στρατό, κοντά στον τύμβο του Πατρόκλου. Ο στόχος είναι ένα περιστέρι δεμένο στο κατάρτι ενός καραβιού. Η ατμόσφαιρα είναι πολύ ζωντανή και οι θεατές ενθουσιάζονται, ενθαρρύνουν και καμαρώνουν τους αθλητές. Στον αγώνα παίρνουν μέρος ονομαστοί τοξότες της αρχαιότητας όπως ο Τεύκρος, ο Μηριόνης κ.α. Η σειρά των τοξοτών καθορίστηκε με κλήρο. Όλοι παίρνουν έπαθλα ακόμα και οι νικημένοι.

Ως πρώτο έπαθλο, σε αυτόν που θα πετύχει το περιστέρι, ο Αχιλλέας προσφέρει δέκα διπλούς πέλεκεις από σίδερο και γι΄ αυτόν που θα πετύχει μόνο το σκοινί δέκα μονούς πέλεκεις από σίδερο.

Πρώτα σημάδευσε ο Τεύκρος που κατάφερε να πετύχει μόνο το σκοινί με αποτέλεσμα να αρχίσει το περιστέρι να πετά ελεύθερο, τότε ο Μηριόνης γρήγορα το σημαδεύει και το πετυχαίνει στον αέρα. Η νίκη του έχει μεγαλύτερη αξία, διότι νίκησε τον Τεύκτρο, που ήλθε δεύτερος, ο οποίος ήταν φημισμένος τοξότης ανάμεσα στους Αχαιούς.

Στην Ιλιάδα, ο Μηριόνης παρουσιάζεται για πρώτη φορά στη ραψωδία Β, ως φίλος του αρχηγού των Κρητών Ιδομενέα, ενώ στις ραψωδίες Ν και Ψ ο Όμηρος περιγράφει τα κατορθώματά του:

Ο Μηριόνης σκότωσε πολλούς εχθρούς, ανάμεσα στους οποίους οι Φέρεκλος, Αδάμας, Αθάμαντας, Ακάμαντας, Αρπαλίωνας, ο Λαόγονος και ο Ιπποτίωνας.

Ακόμα, τραυμάτισε τον Δηίφοβο και απέφυγε με ταχύτατες μετακινήσεις τα χτυπήματα του Αινεία ο οποίος τον αποκαλούσε σκωπτικά «ορχηστή», δηλαδή «χορευτή», εξαιτίας του τρόπου του οποίου απέφευγε τα βέλη, στο πεδίο της μάχης.

*(Ετυμολογικά το όνομά του προέρχεται από το Μηριαίο οστό-Μηρό, και αυτό λέγεται ότι του δόθηκε εξαιτίας των έντονων μηρών που είχε, από την άριστη φυσική κατάσταση του σώματός του. Μηρό επίσης ονόμαζαν οι πρόγονοί μας τον Σείριο. Ο Διόνυσος θεωρείται ότι εγενήθη από τον Μηρό του Δία)

Η προσωπικότητα του Μηριόνη διαφαίνεται από τα αποδιδόμενα σε αυτόν επίθετα στην Ιλιάδα: «ήρως», «δουρικλυτός » (φημισμένος για το δόρυ)», «δαΐφρων» (συνετός), «πεπνυμένος» (σώφρονας), ενώ για τη γενναιότητά του παρομοιάζεται με τον ίδιο τον θεό του πολέμου Άρη.

Σε αυτόν αποδίδεται και η φράση που έχει φτάσει ως τις μέρες μας «Από που κρατά η σκούφια σου»,η οποία αν και είχε τις ρίζες της στην αρχαιότατη Ελλάδα, την προ των Τρωικών ακόμα, αλλά το πόσο σημαντική είναι η σημασία της δηλώνεται στην Ιλιάδα, Ραψωδία 10, στ. 260 κ.εξ.

Οι Αχαιοί θέλουν να στείλουν δυο κατασκόπους στο Τρωικό στρατόπεδο και δηλώνουν πρόθυμοι ο Διομήδης και ο Οδυσσέας.

Στον πρώτο δίνει, σπαθί και κράνος ο Θρασυμίδης, γιος του Νέστορα.

Στον δεύτερο, δίνει ο Μηριόνης, ανεψιός του Ιδομενέα.

Μετά την άλωση της Τροίας, ο Μηριόνης με τον Ιδομενέα επέστρεψαν σώοι στην Κρήτη, όπου μετά τον θάνατό τους τιμήθηκαν από τους κατοίκους ως ήρωες.

Στους πίνακες των βασιλέων της Κρήτης ο Μηριόνης φέρεται 17ος κατά σειρά.

Σύμφωνα με μια μεταγενέστερη παράδοση, ο Μηριόνης ταξίδεψε μετά και στη Σικελία, όπου τον υποδέχθηκαν οι εκεί Κρητικοί άποικοι στη Μινώα και στο Εγγύιον.

Στο Εγγύιο αναφέρεται και λατρεία του ήρωα σε σωζόμενο ιερό όπου αποκαλύφθηκε κράνος με την επιγραφή «ΜΗΡΙΟΝΟΥ».

Στον Μηριόνη αποδόθηκε και η ίδρυση της πόλεως Κρήσσα στην Παφλαγονία.

Ο Μηριόνης έδωσε το όνομά του στον αστεροειδή Μηριόνη (3596 Meriones) της Τρωικής Ομάδας, που ανακαλύφθηκε το 1985.

Ομάδα αστρονόμων ανακάλυψε το πιο μακρινό κβάζαρ στο διάστημα

Μία διεθνής ομάδα αστρονόμων ανακάλυψε το πιο μακρινό και άρα πιο πρώιμο κβάζαρ (λαμπρό ενεργό γαλαξιακό πυρήνα) στο διάστημα, σε απόσταση 13,03 δισεκατομμυρίων ετών φωτός από τη Γη.

Η ανακάλυψη έγινε μόνο 670 εκατομμύρια χρόνια μετά τη «Μεγάλη Έκρηξη» (Μπιγκ Μπανγκ), όταν το σύμπαν είχε μόλις το 5% της σημερινής ηλικίας του.

Μία πελώρια μαύρη τρύπα στο διάστημα

Το κβάζαρ, που βρίσκεται στον γαλαξία J0313-1803 και είναι τουλάχιστον 1.000 φορές πιο λαμπρό από όλον τον δικό μας γαλαξία, φιλοξενεί και τροφοδοτείται ενεργειακά από μία τεράστια μαύρη τρύπα, ισοδύναμη με τη μάζα άνω των 1,6 δισεκατομμυρίων ήλιων, η οποία είναι η πιο πρώιμη αυτού του μεγέθους που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα. Το απρόσμενα μεγάλο μέγεθός της για τόσο πρώιμη μαύρη τρύπα εξέπληξε τους επιστήμονες, οι οποίοι δυσκολεύονται να εξηγήσουν την ύπαρξή της σε μία τόσο νεαρή φάση του σύμπαντος, καθώς θεωρητικά δεν υπήρχε αρκετός χρόνος για να γίνει τόσο μεγάλη, π.χ. μέσω συγχώνευσης μικρότερων μελανών οπών.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον κινεζικής καταγωγής Φάιγκε Γουάνγκ του Αστεροσκοπείου Στιούαρντ του Πανεπιστημίου της Αριζόνα, έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό Αστροφυσικής «Astrophysical Journal Letters», καθώς και σχετική παρουσίαση σε συνέδριο της Αμερικανικής Αστρονομικής Εταιρείας. Ο προηγούμενος κάτοχος του ρεκόρ μακρινότερου κβάζαρ είχε ανακαλυφθεί πριν τρία χρόνια και ήταν 20 εκατομμύρια έτη φωτός πιο κοντά στη Γη και είχε μόνο τη μισή μάζα.

Η υπερμεγέθης μαύρη τρύπα στο κέντρο του νέου κβάζαρ υπολογίστηκε ότι «καταπίνει» κάθε χρόνο μία μάζα ισοδύναμη με 25 ήλιους. Αντίθετα, η μαύρη τρύπα στο κέντρο του δικού μας γαλαξία βρίσκεται σχεδόν σε ύπνωση. Η ενέργεια που απελευθερώνεται από το κβάζαρ τροφοδοτεί ένα ισχυρό ρεύμα ιονισμένου αερίου που εκτινάσσεται με ταχύτητα περίπου του ενός πέμπτου της ταχύτητας του φωτός.

Τα κβάζαρ πιστεύεται ότι προκύπτουν από τεράστιες μαύρες τρύπες που καταβροχθίζουν την πέριξ ύλη, όπως αέρα ή και ολόκληρα άστρα, δημιουργώντας έτσι έναν περιστρεφόμενο δίσκο καυτών υλικών γύρω από τη μαύρη τρύπα. Λόγω της τεράστιας παραγόμενης ενέργειας, τα κβάζαρ, που παρομοιάζονται με πυρσούς κοσμικών διαστάσεων, είναι ανάμεσα στις πιο φωτεινές πηγές στο σύμπαν, συχνά ξεπερνώντας σε λάμψη και τους ίδιους τους γαλαξίες τους. Όταν οι μαύρες τρύπες των κβάζαρ δεν έχουν τίποτε άλλο πια να «φάνε» στον γαλαξία τους, σταματούν να μεγαλώνουν.

Οι αστρονόμοι σχεδιάζουν να συνεχίσουν τη μελέτη του συγκεκριμένου κβάζαρ με επίγεια και διαστημικά τηλεσκόπια. Το νέο μεγάλο διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb της NASA, το οποίο προγραμματίζεται για εκτόξευση φέτος, αναμένεται, μεταξύ άλλων, να ρίξει περισσότερο φως γενικότερα στα μυστικά των κβάζαρ.

Φθηνή μέθοδος για παραγωγή καυσίμων από φυτά

Επιστήμονες ανακάλυψαν έναν φθηνό, πιο αποδοτικό τρόπο για να προκαλούν μια χημική αντίδραση στην «καρδιά» πολλών βιολογικών διαδικασιών, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε καλύτερους τρόπους δημιουργίας βιοκαυσίμων από φυτά. Η συγκεκριμένη μελέτη υποδεικνύει πως κάτι τέτοιο θα ήταν δυνατόν.

«Η διαδικασία της μετατροπής ζάχαρης σε αλκοόλ πρέπει να είναι πολύ αποδοτική αν θες το τελικό προϊόν να είναι ανταγωνιστικό στα ορυκτά καύσιμα» λέει καθηγητής Χημείας και Βιοχημείας στο Οχάιο. «Η διαδικασία του πώς γίνεται αυτό είναι πολύ γνωστή, μα το κόστος την καθιστά μη ανταγωνιστική, ακόμα και με σημαντικές κυβερνητικές επιδοτήσεις. Αυτή η νέα εξέλιξη θα μπορούσε να βοηθήσει να μειωθεί το κόστος».

Στην «καρδιά» της ανακάλυψης είναι μια πιο φθηνή και πιο απλή μέθοδος δημιουργίας των «μορίων- βοηθών» που επιτρέπουν ο άνθρακας στα κύτταρα να μετατρέπεται σε ενέργεια- τα αποκαλούμενα «cofactors». Τα μόρια αυτά είναι NADH (δινουκλεοτίδιο αδενίνης νικοτιναμιδίου) και το παράγωγο NADPH. Αυτοί οι cofactors είναι γνωστό πως παίζουν ρόλο- κλειδί στη μετατροπή του σακχάρου από τα φυτά σε βουτανόλη ή αιθανόλη για καύσιμα. Επίσης, παίζουν σημαντικό ρόλο στην επιβράδυνση του μεταβολισμού των καρκινικών κυττάρων, και αποτελούν στόχο θεραπείας για κάποιους καρκίνους.

Ωστόσο τόσο το NADH όσο και το NADPH είναι ακριβά: «Αν μπορείς να κόψεις το κόστος παραγωγής στο μισό, αυτό θα έκανε τα βιοκαύσιμα ένα πολύ ελκυστικό επιπρόσθετο για τη δημιουργία “flex” (flexible) καυσίμων με βενζίνη. Η βουτανόλη δεν χρησιμοποιείται συχνά ως επιπρόσθετο, επειδή δεν είναι φθηνή. Μα αν μπορούσες να την φτιάξεις φθηνά, ξαφνικά αυτό θα άλλαζε. Θα μπορούσες να κόψεις το κόστος της βουτανόλης στο ήμισυ, επειδή το κόστος συνδέεται με τη χρήση αυτού του cofactor».

Για τους σκοπούς τους οι επιστήμονες έφτιαξαν ένα ηλεκτρόδιο συνδυάζοντας νικέλιο και χαλκό. Το ηλεκτρόδιο αυτό επέτρεψε τη δημιουργία NADH και ΝΑDPH από τις αντίστοιχες οξειδωμένες μορφές τους. Στο εργαστήριο οι ερευνητές ήταν σε θέση να χρησιμοποιήσουν NADPH ως cofactor στην παραγωγή αλκοόλ από άλλο μόριο, μία δοκιμή που έκαναν σκόπιμα για να δείξουν πως το ηλεκτρόδιο το οποίο έφτιαξαν μπορούσε να βοηθήσει στη μετατροπή βιομάζας- κυττάρων φυτών σε βιοκαύσιμα, και, δεδομένου πως τα NADH και NADPH είναι στην καρδιά πολλών διαδικασιών μετατροπής ενέργειας εντός κυττάρων, η ανακάλυψη αυτή θα μπορούσε να βοηθήσει και σε άλλες εφαρμογές συνθετικού χαρακτήρα.

Οι 12 θέσεις του John Shelby Spong στον σύγχρονο χριστιανικό κόσμο για έναν επαναπροσδιορισμό της χριστιανικής κοσμοθεώρησης

Διάβαζα τις προάλλες για τον συνταξιοδοτημένο Αγγλικανός Επίσκοπο του Newark, John Shelby Spong, που ως άλλος Μαρτίνος Λούθηρος, εδώ και χρόνια έχει "θυροκολλήσε" τις παρακάτω 12 θέσεις στο Ίντερνετ, ως πρόσκληση στον σύγχρονο χριστιανικό κόσμο για έναν επαναπροσδιορισμό της χριστιανικής κοσμοθεώρησης.

1. Ο Θεϊσμός, ως μέθοδος ορισμού του Θεού, είναι νεκρός. Συνεπώς οι περισσότερες θεολογικές συζητήσεις περί Θεού σήμερα στερούνται νοήματος. Πρέπει να βρεθεί ένας νέος τρόπος ομιλίας περί Θεού.

2. Δεδομένου ότι ο Θεός δεν μπορεί πλέον να συλληφθεί με θεϊστικούς όρους, δεν έχει νόημα να προσπαθούμε να κατανοήσουμε τον Ιησού ως ενσάρκωση μιας θεϊστικής θεότητας. Συνεπώς η παραδοσιακή Χριστολογία είναι ανούσια.

3. Η βιβλική ιστορία τελείων ανθρώπων και μιας τελείας Πλάσης από την οποία οι άνθρωποι εξέπεσαν λόγω αμαρτίας είναι προ-Δαρβίνια μυθολογία και μετα-Δαρβίνια ανοησία.

4. Η αειπαρθενία [της Παναγίας] αν [προσπαθηθεί] να γίνει κατανοητή ως βιολογική αλήθεια, κάνει τη θεϊκή φύση του Χριστού, όπως νοείται παραδοσιακά, αδύνατη.

5. Τα θαύματα της Καινής Διαθήκης δεν μπορούν πλέον να ερμηνευτούν σε ένα μετα-Νευτώνιο κόσμο ως υπερφυσικά γεγονότα που πραγματοποιήθηκαν από μια ενσαρκωμένη θεότητα.

6. Η αντίληψη της σταυρικής θυσίας για τις αμαρτίες του κόσμου είναι μια βαρβαρική ιδέα βασισμένη σε πρωτόγονες απόψεις για το Θεό και πρέπει να απορριφθεί.

7. Η Ανάσταση είναι μια θεϊκή ενέργεια. Ο Ιησούς αφού αναστήθηκε θεωρήθηκε Θεός. Άρα δεν μπορούμε να μιλάμε για μια φυσική επανεμφύσηση ζωής που συνέβη εντός της ανθρώπινης ιστορίας.

8. Η ιστορία της Ανάληψης υποθέτει ένα Σύμπαν τριών στρωμάτων και δεν μπορεί να μεταφραστεί στις αντιλήψεις μιας μετα-Κοπέρνιας διαστημικής εποχής.

9. Δεν υπάρχει εξωτερικό, αντικειμενικό, αποκεκαλυμμένο, σταθερό κείμενο στις Γραφές ή σε πέτρινες πλάκες που θα ρυθμίζει την ηθική μας συμπεριφορά αιωνίως.

10. Η προσευχή δεν μπορεί να νοηθεί ως μια παράκληση σε μία θεϊστική θεότητα για να δράσει με ένα συγκεκριμένο τρόπο στην ανθρώπινη ιστορία.

11. Η ελπίδα για ζωή μετά θάνατον πρέπει να χωριστεί δια παντώς από την ελεγκτική λογική της ανταμοιβής και της τιμωρίας. Η Εκκλησία πρέπει, λοιπόν, να σταματήσει να βασίζεται στις τύψεις ως υποκινητή [ηθικής] συμπεριφοράς.

12. Όλα τα ανθρώπινα όντα είναι [πλασμένα] κατ’ εικόνα του Θεού και ο καθένας πρέπει να γίνεται σεβαστός ως έχει. Συνεπώς καμία εξωτερική εικόνα βασισμένη σε φυλή, εθνότητα, φύλο ή σεξουαλικό προσανατολισμό δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως βάση για αποδοχή ή απόρριψη.

Διαβάζοντας τη λίστα, είναι προφανής η διάθεση εκσυγχρονισμού, αλλά αναδύεται το ερώτημα: "Τελικά τι μένει απ’ το Χριστιανισμό;" Μόνο ο πυρήνας κάποιου νομοδιδασκάλου Ιησού που κύρηξε ηθική στην Παλαιστίνη πριν από 2000 χρόνια; Μένει καθόλου χώρος για υπερφυσικό στοιχείο; Πόσο μπορεί να αλλάξει μια θρησκεία πριν χάσει εντελώς την ταυτότητά της; Και πόσο πιθανό είναι οι οπαδοί της να δεχτούν μια τόσο ριζική αλλαγή; Πραγματικά απορώ αν ο εν λόγω επίσκοπος μπορεί να ελπίζει σε κάτι πέρα από τη δημιουργία μιας νέας αίρεσης.

Hegel: Ποιος σκέπτεται αφηρημένα;

Η εγελιανή θεώρηση της φιλοσοφίας, έτσι όπως διαμορφώνεται με τον καιρό και με κόπο, απομακρύνεται κατά πολύ από την κυρίαρχη στην εποχή της αντίληψη περί φιλοσοφίας. 

Ο Χέγκελ μπορεί να αντλεί από την παράδοση –παλαιότερη και νεότερη– βασικές αρχές σχετικά με την ιδέα της ανάπτυξης της φιλοσοφίας, εννοεί ωστόσο να αναζητεί νέες έννοιες ή να δίνει νέα περιεχόμενα σε παλαιές έννοιες: το κύριο μέλημά του συνδέεται με την κατά Λόγο και διά Λόγου σύλληψη του πραγματικού, η οποία δεν αποδέχεται τον κόσμο ως έχει αλλά αποβλέπει σε μια συνεπή μετα-μόρφωσή του. 

Κατ’ αυτό τον τρόπο, η ιδέα της ανάπτυξης της φιλοσοφίας, που τον ενθουσιάζει από τα πρώτα βήματα της πνευματικής του ωρίμανσης, δεν εξαντλείται στην ταύτιση με το δεδομένο ή με παρορμητικές διαθέσεις ούτε λιμνάζει σε παρηγορητικές εξομαλύνσεις βιωμάτων, αλλά τείνει να καθιδρύει εκείνη την τάση που δύναται να συγ-κλονίσει την άμεση εμπειρία και να αντισταθμίσει την αναγκαία πρόσληψη του παραδεδομένου μέσω της εννοιολογικής του επανίδρυσης. 

Εννοιολογική επανίδρυση του παραδεδομένου σημαίνει ανάδειξη των ορίων της αξιακής του ισχύος με παράλληλη διεύρυνση του γνωσιακού του περιβάλλοντος και διευρυμένη διαλεκτικοποίηση όλων των συναφών σχέσεων μέσα στο σύμπαν της εννοιακής κίνησης.

ΠΛΑΤΩΝ: Πρωταγόρας (320c-323a)

Ἦν γάρ ποτε χρόνος ὅτε θεοὶ μὲν ἦσαν, θνητὰ δὲ γένη [320d] οὐκ ἦν. ἐπειδὴ δὲ καὶ τούτοις χρόνος ἦλθεν εἱμαρμένος γενέσεως, τυποῦσιν αὐτὰ θεοὶ γῆς ἔνδον ἐκ γῆς καὶ πυρὸς μείξαντες καὶ τῶν ὅσα πυρὶ καὶ γῇ κεράννυται. ἐπειδὴ δ᾽ ἄγειν αὐτὰ πρὸς φῶς ἔμελλον, προσέταξαν Προμηθεῖ καὶ Ἐπιμηθεῖ κοσμῆσαί τε καὶ νεῖμαι δυνάμεις ἑκάστοις ὡς πρέπει. Προμηθέα δὲ παραιτεῖται Ἐπιμηθεὺς αὐτὸς νεῖμαι, «Νείμαντος δέ μου,» ἔφη, «ἐπίσκεψαι·» καὶ οὕτω πείσας νέμει. νέμων δὲ τοῖς μὲν ἰσχὺν ἄνευ τάχους προσῆπτεν, [320e] τοὺς δ᾽ ἀσθενεστέρους τάχει ἐκόσμει· τοὺς δὲ ὥπλιζε, τοῖς δ᾽ ἄοπλον διδοὺς φύσιν ἄλλην τιν᾽ αὐτοῖς ἐμηχανᾶτο δύναμιν εἰς σωτηρίαν. ἃ μὲν γὰρ αὐτῶν σμικρότητι ἤμπισχεν, πτηνὸν φυγὴν ἢ κατάγειον οἴκησιν ἔνεμεν· ἃ δὲ ηὖξε μεγέθει, τῷδε [321a] αὐτῷ αὐτὰ ἔσῳζεν· καὶ τἆλλα οὕτως ἐπανισῶν ἔνεμεν. ταῦτα δὲ ἐμηχανᾶτο εὐλάβειαν ἔχων μή τι γένος ἀϊστωθείη· ἐπειδὴ δὲ αὐτοῖς ἀλληλοφθοριῶν διαφυγὰς ἐπήρκεσε, πρὸς τὰς ἐκ Διὸς ὥρας εὐμάρειαν ἐμηχανᾶτο ἀμφιεννὺς αὐτὰ πυκναῖς τε θριξὶν καὶ στερεοῖς δέρμασιν, ἱκανοῖς μὲν ἀμῦναι χειμῶνα, δυνατοῖς δὲ καὶ καύματα, καὶ εἰς εὐνὰς ἰοῦσιν ὅπως ὑπάρχοι τὰ αὐτὰ ταῦτα στρωμνὴ οἰκεία τε καὶ αὐτοφυὴς ἑκάστῳ· καὶ [321b] ὑποδῶν τὰ μὲν ὁπλαῖς, τὰ δὲ [θριξὶν καὶ] δέρμασιν στερεοῖς καὶ ἀναίμοις. τοὐντεῦθεν τροφὰς ἄλλοις ἄλλας ἐξεπόριζεν, τοῖς μὲν ἐκ γῆς βοτάνην, ἄλλοις δὲ δένδρων καρπούς, τοῖς δὲ ῥίζας· ἔστι δ᾽ οἷς ἔδωκεν εἶναι τροφὴν ζῴων ἄλλων βοράν· καὶ τοῖς μὲν ὀλιγογονίαν προσῆψε, τοῖς δ᾽ ἀναλισκομένοις ὑπὸ τούτων πολυγονίαν, σωτηρίαν τῷ γένει πορίζων. ἅτε δὴ οὖν οὐ πάνυ τι σοφὸς ὢν ὁ Ἐπιμηθεὺς ἔλαθεν αὑτὸν [321c] καταναλώσας τὰς δυνάμεις εἰς τὰ ἄλογα· λοιπὸν δὴ ἀκόσμητον ἔτι αὐτῷ ἦν τὸ ἀνθρώπων γένος, καὶ ἠπόρει ὅτι χρήσαιτο. ἀποροῦντι δὲ αὐτῷ ἔρχεται Προμηθεὺς ἐπισκεψόμενος τὴν νομήν, καὶ ὁρᾷ τὰ μὲν ἄλλα ζῷα ἐμμελῶς πάντων ἔχοντα, τὸν δὲ ἄνθρωπον γυμνόν τε καὶ ἀνυπόδητον καὶ ἄστρωτον καὶ ἄοπλον· ἤδη δὲ καὶ ἡ εἱμαρμένη ἡμέρα παρῆν, ἐν ᾗ ἔδει καὶ ἄνθρωπον ἐξιέναι ἐκ γῆς εἰς φῶς. ἀπορίᾳ οὖν σχόμενος ὁ Προμηθεὺς ἥντινα σωτηρίαν τῷ ἀνθρώπῳ εὕροι, [321d] κλέπτει Ἡφαίστου καὶ Ἀθηνᾶς τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρί —ἀμήχανον γὰρ ἦν ἄνευ πυρὸς αὐτὴν κτητήν τῳ ἢ χρησίμην γενέσθαι— καὶ οὕτω δὴ δωρεῖται ἀνθρώπῳ. τὴν μὲν οὖν περὶ τὸν βίον σοφίαν ἄνθρωπος ταύτῃ ἔσχεν, τὴν δὲ πολιτικὴν οὐκ εἶχεν· ἦν γὰρ παρὰ τῷ Διί. τῷ δὲ Προμηθεῖ εἰς μὲν τὴν ἀκρόπολιν τὴν τοῦ Διὸς οἴκησιν οὐκέτι ἐνεχώρει εἰσελθεῖν —πρὸς δὲ καὶ αἱ Διὸς φυλακαὶ φοβεραὶ ἦσαν— εἰς δὲ τὸ τῆς Ἀθηνᾶς καὶ Ἡφαίστου οἴκημα τὸ κοινόν, ἐν ᾧ [321e] ἐφιλοτεχνείτην, λαθὼν εἰσέρχεται, καὶ κλέψας τήν τε ἔμπυρον τέχνην τὴν τοῦ Ἡφαίστου καὶ τὴν ἄλλην τὴν τῆς Ἀθηνᾶς δίδωσιν ἀνθρώπῳ, καὶ ἐκ τούτου εὐπορία μὲν ἀνθρώπῳ τοῦ [322a] βίου γίγνεται, Προμηθέα δὲ δι᾽ Ἐπιμηθέα ὕστερον, ᾗπερ λέγεται, κλοπῆς δίκη μετῆλθεν.Ἐπειδὴ δὲ ὁ ἄνθρωπος θείας μετέσχε μοίρας, πρῶτον μὲν διὰ τὴν τοῦ θεοῦ συγγένειαν ζῴων μόνον θεοὺς ἐνόμισεν, καὶ ἐπεχείρει βωμούς τε ἱδρύεσθαι καὶ ἀγάλματα θεῶν· ἔπειτα φωνὴν καὶ ὀνόματα ταχὺ διηρθρώσατο τῇ τέχνῃ, καὶ οἰκήσεις καὶ ἐσθῆτας καὶ ὑποδέσεις καὶ στρωμνὰς καὶ τὰς ἐκ γῆς τροφὰς ηὕρετο. οὕτω δὴ παρεσκευασμένοι κατ᾽ ἀρχὰς [322b] ἄνθρωποι ᾤκουν σποράδην, πόλεις δὲ οὐκ ἦσαν· ἀπώλλυντο οὖν ὑπὸ τῶν θηρίων διὰ τὸ πανταχῇ αὐτῶν ἀσθενέστεροι εἶναι, καὶ ἡ δημιουργικὴ τέχνη αὐτοῖς πρὸς μὲν τροφὴν ἱκανὴ βοηθὸς ἦν, πρὸς δὲ τὸν τῶν θηρίων πόλεμον ἐνδεής —πολιτικὴν γὰρ τέχνην οὔπω εἶχον, ἧς μέρος πολεμική— ἐζήτουν δὴ ἁθροίζεσθαι καὶ σῴζεσθαι κτίζοντες πόλεις· ὅτ᾽ οὖν ἁθροισθεῖεν, ἠδίκουν ἀλλήλους ἅτε οὐκ ἔχοντες τὴν πολιτικὴν τέχνην, ὥστε πάλιν σκεδαννύμενοι διεφθείροντο. [322c] Ζεὺς οὖν δείσας περὶ τῷ γένει ἡμῶν μὴ ἀπόλοιτο πᾶν, Ἑρμῆν πέμπει ἄγοντα εἰς ἀνθρώπους αἰδῶ τε καὶ δίκην, ἵν᾽ εἶεν πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοί. ἐρωτᾷ οὖν Ἑρμῆς Δία τίνα οὖν τρόπον δοίη δίκην καὶ αἰδῶ ἀνθρώποις· «Πότερον ὡς αἱ τέχναι νενέμηνται, οὕτω καὶ ταύτας νείμω; νενέμηνται δὲ ὧδε· εἷς ἔχων ἰατρικὴν πολλοῖς ἱκανὸς ἰδιώταις, καὶ οἱ ἄλλοι δημιουργοί· καὶ δίκην δὴ καὶ αἰδῶ [322d] οὕτω θῶ ἐν τοῖς ἀνθρώποις, ἢ ἐπὶ πάντας νείμω;» «Ἐπὶ πάντας,» ἔφη ὁ Ζεύς, «καὶ πάντες μετεχόντων· οὐ γὰρ ἂν γένοιντο πόλεις, εἰ ὀλίγοι αὐτῶν μετέχοιεν ὥσπερ ἄλλων τεχνῶν· καὶ νόμον γε θὲς παρ᾽ ἐμοῦ τὸν μὴ δυνάμενον αἰδοῦς καὶ δίκης μετέχειν κτείνειν ὡς νόσον πόλεως.» οὕτω δή, ὦ Σώκρατες, καὶ διὰ ταῦτα οἵ τε ἄλλοι καὶ Ἀθηναῖοι, ὅταν μὲν περὶ ἀρετῆς τεκτονικῆς ᾖ λόγος ἢ ἄλλης τινὸς δημιουργικῆς, ὀλίγοις οἴονται μετεῖναι συμβουλῆς, καὶ ἐάν [322e] τις ἐκτὸς ὢν τῶν ὀλίγων συμβουλεύῃ, οὐκ ἀνέχονται, ὡς σὺ φῄς —εἰκότως, ὡς ἐγώ φημι— ὅταν δὲ εἰς συμβουλὴν πολιτικῆς [323a] ἀρετῆς ἴωσιν, ἣν δεῖ διὰ δικαιοσύνης πᾶσαν ἰέναι καὶ σωφροσύνης, εἰκότως ἅπαντος ἀνδρὸς ἀνέχονται, ὡς παντὶ προσῆκον ταύτης γε μετέχειν τῆς ἀρετῆς ἢ μὴ εἶναι πόλεις. αὕτη, ὦ Σώκρατες, τούτου αἰτία.

***

α) Ο μύθος του Προμηθέα και του Επιμηθέα.
Ήταν ένας καιρός που υπήρχαν θεοί, αλλά δεν υπήρχαν ζώα καμιάς ράτσας πάνω στη γη. [320d] Και όταν ήρθε η ώρα που όρισε και γι᾽ αυτά η μοίρα να ᾽ρθουν στον κόσμο, τα πλάθουν οι θεοί μέσα στα έγκατα της γης, από ένα μείγμα που έκαναν από χώμα και φωτιά και απ᾽ ό,τι μπορεί να ενωθεί με χώμα και φωτιά. Λοιπόν, την ώρα που ήταν να τ᾽ ανεβάσουν στο φως του ήλιου, έδωσαν εντολή στον Προμηθέα και τον Επιμηθέα να τα φροντίσουν και να τους μοιράσουν αξιοσύνες, τέτοιες που να ταιριάζουν στο καθένα τους. Τότε ο Επιμηθέας ζητά από τον Προμηθέα τη χάρη, μόνος του να κάμει τη μοιρασιά: «Κάνω εγώ τη μοιρασιά, του είπε, κι εσύ έρχεσαι μετά και κάνεις επιθεώρηση». Μ᾽ αυτά τον πείθει, και κάνει αυτός τη μοιρασιά. Αρχίζει λοιπόν αυτός τη μοιρασιά, και σε μερικά έδινε δύναμη, όχι όμως και ταχύτητα, [320e] ενώ τα πιο αδύνατα τα εφόδιαζε με ταχύτητα· σ᾽ άλλα έδινε οπλισμό, για όσα όμως άφηνε χωρίς αρματωσιά σοφιζόταν κάποια άλλη ικανότητα, για να κρατιούνται στη ζωή. Δηλαδή αυτά που τα έκλεισε μέσα σε μικρό σώμα, τους χάριζε φτερωτή φυγή ή υπόγεια κατοικία· όσα πάλι τα προίκιζε με μεγάλο σώμα, [321a] σ᾽ αυτό το ίδιο εμπιστεύτηκε να τα διαφεντεύει· και τις άλλες χάρες τις μοίραζε κρατώντας αυτό το δίκαιο μέτρο. Και αν τα σοφιζόταν όλ᾽ αυτά, ήταν γιατί είχε την έγνοια μήπως καμιά ράτσα αφανιστεί από το πρόσωπο της γης. Ύστερα, αφού τα εφοδίασε μ᾽ όσα χρειάζονταν, για να μην αφανίσουν το ένα το άλλο, σοφιζόταν τρόπους να τα προστατέψει από τις αλλαγές του καιρού —που είναι στο χέρι του Δία— ντύνοντάς τα με πυκνό τρίχωμα και χοντρές προβιές, που να μπορούν να τα φυλάξουν από το κρύο, να μπορούν κι από τη ζέστη· κι όταν ήταν να πάνε για ύπνο, φρόντισε πάλι το καθένα τους να έχει σκεπάσματα ταιριαστά και δοσμένα από τη φύση· [321b] και τα παπούτσωσε άλλα με οπλές, άλλα με δέρματα χοντρά και χωρίς αίμα. Νοιάστηκε ακόμη το καθένα τους να βρίσκει διαφορετική τροφή, άλλο χόρτα της γης, άλλο καρπούς δέντρων κι άλλο ρίζες· μάλιστα σε μερικά έδωσε για τροφή τη σάρκα άλλων ζώων· τα ᾽φερε έτσι, ώστε αυτά τα τελευταία να γεννούν από ένα δυο, τα θύματά τους όμως να γεννοβολούν πολλά μικρά — αυτό τον τρόπο βρήκε για να σωθεί η ράτσα τους. Που λες, ο Επιμηθέας βέβαια δεν ήταν και πολύ σοφός· έτσι δεν πήρε είδηση [321c] πως ξόδεψε όλες τις χάρες στα άλογα ζώα· του έμενε ωστόσο αφρόντιστη ακόμα η ράτσα των ανθρώπων — και δεν ήξερε τί να κάνει. Την ώρα που εκείνος καθόταν με τα χέρια σταυρωμένα, έρχεται ο Προμηθέας, για να επιθεωρήσει τη μοιρασιά. Και βλέπει τα άλλα ζώα εφοδιασμένα με όλα κι όπως τους ταίριαζε, τον άνθρωπο όμως γυμνό και ξυπόλυτο, δίχως σκεπάσματα και αρματωσιά· είχε φτάσει κιόλας η μέρα που όρισε η μοίρα να βγει κι ο άνθρωπος από τη γη στο φως του ήλιου. Τότε, καθώς έζωνε τον Προμηθέα η δυσκολία, ποιό τρόπο να βρει, για να κρατηθεί ο άνθρωπος στη ζωή, [321d] του ήρθε στο νου να κλέψει του Ηφαίστου και της Αθηνάς την τεχνική γνώση μαζί και τη φωτιά —γιατί δίχως φωτιά η τέχνη αυτή δεν μπορεί να γίνει κτήμα κανενός ούτε να του σταθεί χρήσιμη— και έτσι την κάνει δώρο στον άνθρωπο. Ο άνθρωπος λοιπόν μ᾽ αυτό τον τρόπο πήρε στα χέρια του την τέχνη που τον βοηθά για να ζήσει, αλλά του έλειπε η άλλη τέχνη, η πολιτική· γιατί αυτή βρισκόταν δίπλα στο θρόνο του Δία. Όμως ο Προμηθέας δεν είχε πια καιρό να μπει στην ακρόπολη του Δία — ας μην ξεχνάμε ότι ο Δίας είχε φοβερούς καστροφύλακες. Μπήκε όμως κρυφά στο συνεταιρικό εργαστήρι της Αθηνάς και του Ηφαίστου, [321e] που μέσα εκεί δούλευαν —με τί μεράκι!— τις τέχνες τους. Κλέβει λοιπόν και του Ηφαίστου την τέχνη, που δουλεύει με τη φωτιά, και τις υπόλοιπες τέχνες, που είναι της Αθηνάς, και τις δίνει στον άνθρωπο. Και έτσι ο άνθρωπος απόχτησε εφόδια [322a] για να ζήσει, ο Προμηθέας όμως, όπως λεν, εξαιτίας του Επιμηθέα σε λίγο δικάστηκε για κλοπή.
Λοιπόν, μια και ο άνθρωπος πήρε κι αυτός μερίδιο από τον κλήρο των θεών, πρώτα πρώτα αυτός μόνο απ᾽ όλα τα ζωντανά, σαν συγγενής των θεών βέβαια, πίστεψε σε θεούς και άρχισε να χτίζει βωμούς και αγάλματα των θεών· κατόπι, με την αξιοσύνη του γρήγορα σχημάτισε γλώσσα και λέξεις, συνταιριάζοντας τις συλλαβές, και βρήκε και κατοικίες και ρούχα και υποδήματα και στρώματα και τις τροφές που δίνει η γη. Μ᾽ αυτά λοιπόν τα εφόδια [322b] οι άνθρωποι τον πρώτο καιρό ζούσαν σκόρπιοι, πολιτείες όμως δεν υπήρχαν. Έτσι, τους αφάνιζαν τα θηρία, γιατί σ᾽ όλα τα σημεία ήταν πιο δυνατά απ᾽ αυτούς· κι η βιοτεχνία τους τούς βοηθούσε βέβαια σ᾽ ό,τι χρειάζονταν για να βρουν την τροφή τους, όμως δεν μπορούσε να τους σώσει στον πόλεμο με τα θηρία· κι αιτία ήταν που δεν κάτεχαν ακόμη την πολιτική τέχνη, που ένα μέρος της είναι η τέχνη του πολέμου· τότε ένιωσαν την ανάγκη να συγκεντρώνονται και να χτίζουν πολιτείες, για να σωθούν. Όμως, όποτε συγκεντρώνονταν, αδικούσε ο ένας τον άλλο, μια και δεν είχαν την πολιτική τέχνη, κι έτσι πάλι σκορπίζονταν και τους έτρωγαν τα θηρία.
[322c] Τότε ο Δίας ανησύχησε μήπως χαθεί η ράτσα μας από το πρόσωπο της γης και στέλνει τον Ερμή να φέρει στους ανθρώπους την αιδώ και τη δικαιοσύνη, για να δημιουργηθούν μονιασμένες πολιτείες και δεσμοί που να δένουν με φιλία τους ανθρώπους. Όμως ρωτά ο Ερμής τον Δία με ποιό τρόπο τέλος πάντων να δώσει στους ανθρώπους την αιδώ και τη δικαιοσύνη: «Με ποιό τρόπο, όπως έχουν μοιραστεί τα επαγγέλματα, έτσι να τις μοιράσω κι αυτές; Ξέρεις πώς έχουν μοιραστεί εκείνα: ένας γιατρός εξυπηρετεί πολύ κόσμο, το ίδιο και οι άλλοι τεχνίτες. [322d] Με τον ίδιο τρόπο να βάλω στους ανθρώπους και τη δικαιοσύνη και την αιδώ ή να τις μοιράσω σ᾽ όλους;». «Σε όλους, είπε ο Δίας, και ο καθένας να έχει το μερίδιό του· γιατί πώς θα σταθούν πολιτείες, αν —όπως έγινε με τα άλλα επαγγέλματα— λίγοι έχουν μερίδιο απ᾽ αυτές; Και βάλε ένα νόμο με τη σφραγίδα μου: όποιος είναι ανίκανος να κρατήσει το μερίδιό του στην αιδώ και τη δικαιοσύνη να τον σκοτώνουν, γιατί είναι πανούκλα της πολιτείας».

Επιμύθιο
Νά λοιπόν, Σωκράτη, πώς και γιατί και οι άλλοι και οι Αθηναίοι, όταν γίνεται συζήτηση για θέμα που χρειάζεται αξιοσύνη αρχιτέκτονα ή κάποιου άλλου τεχνίτη, νομίζουν ότι λίγοι έχουν το δικαίωμα να συμβουλεύουν· [322e] κι αν πάει να δώσει συμβουλή κάποιος έξω απ᾽ αυτούς τους λίγους, χαλούν τον κόσμο, όπως λες — με το δίκιο τους, νομίζω. Όταν όμως είναι να δώσουν γνώμη για θέμα [323a] που χρειάζεται πολιτική αξιοσύνη, και που πρέπει απ᾽ την αρχή ώς το τέλος να το πραγματευτούν με δικαιοσύνη και σωφροσύνη, δίνουν το ελεύτερο να μιλήσει ο καθένας, και μ᾽ όλο τους το δίκαιο· γιατί όλοι πρέπει να ᾽χουν το μερίδιό τους σ᾽ αυτή την αρετή· αλλιώς, στέκονται οι πολιτείες; Αυτή είναι η αιτία για ό,τι συμβαίνει, Σωκράτη.