ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἡλέκτρα (54-81)

ΗΛΕΚΤΡΑ
ὦ νὺξ μέλαινα, χρυσέων ἄστρων τροφέ,
55 ἐν ἧι τόδ᾽ ἄγγος τῶιδ᾽ ἐφεδρεῦον κάραι
φέρουσα πηγὰς ποταμίας μετέρχομαι
γόους τ᾽ ἀφίημ᾽ αἰθέρ᾽ ἐς μέγαν πατρί,
οὐ δή τι χρείας ἐς τοσόνδ᾽ ἀφιγμένη
ἀλλ᾽ ὡς ὕβριν δείξωμεν Αἰγίσθου θεοῖς.
60 ἡ γὰρ πανώλης Τυνδαρίς, μήτηρ ἐμή,
ἐξέβαλέ μ᾽ οἴκων, χάριτα τιθεμένη πόσει·
τεκοῦσα δ᾽ ἄλλους παῖδας Αἰγίσθωι πάρα
πάρεργ᾽ Ὀρέστην κἀμὲ ποιεῖται δόμων.
ΑΥ. τί γὰρ τάδ᾽, ὦ δύστην᾽, ἐμὴν μοχθεῖς χάριν
65 πόνους ἔχουσα, πρόσθεν εὖ τεθραμμένη,
καὶ ταῦτ᾽ ἐμοῦ λέγοντος οὐκ ἀφίστασαι;
ΗΛ. ἐγώ σ᾽ ἴσον θεοῖσιν ἡγοῦμαι φίλον·
ἐν τοῖς ἐμοῖς γὰρ οὐκ ἐνύβρισας κακοῖς.
μεγάλη δὲ θνητοῖς μοῖρα συμφορᾶς κακῆς
70 ἰατρὸν εὑρεῖν, ὡς ἐγὼ σὲ λαμβάνω.
δεῖ δή με κἀκέλευστον εἰς ὅσον σθένω
μόχθου ᾽πικουφίζουσαν, ὡς ῥᾶιον φέρηις,
συνεκκομίζειν σοι πόνους. ἅλις δ᾽ ἔχεις
τἄξωθεν ἔργα· τἀν δόμοις δ᾽ ἡμᾶς χρεὼν
75 ἐξευτρεπίζειν. εἰσιόντι δ᾽ ἐργάτηι
θύραθεν ἡδὺ τἄνδον εὑρίσκειν καλῶς.
ΑΥ. εἴ τοι δοκεῖ σοι, στεῖχε· καὶ γὰρ οὐ πρόσω
πηγαὶ μελάθρων τῶνδ᾽. ἐγὼ δ᾽ ἅμ᾽ ἡμέραι
βοῦς εἰς ἀρούρας ἐσβαλὼν σπερῶ γύας.
80 ἀργὸς γὰρ οὐδεὶς θεοὺς ἔχων ἀνὰ στόμα
βίον δύναιτ᾽ ἂν ξυλλέγειν ἄνευ πόνου.

***
ΗΛΕΚΤΡΑ
Ω! νύχτα σκοτεινή, που τα χρυσά θρέφεις
αστέρια, στο σκοτάδι σου πηγαίνω,
τη στάμνα αυτή ακουμπώντας στο κεφάλι,
νερό να τη γεμίσω απ᾽ το ποτάμι,
όχι γιατί με σπρώχν᾽ η ανάγκη τόσο,
μα για να δείξω στους θεούς την ατιμία
του Αίγισθου, και στον μεγάλο αιθέρα
για τον πατέρα μου τους θρήνους μου ν᾽ απλώσω.
Γιατί η καταραμένη Τυνδαρίδα,
60 η μάνα μου, απ᾽ το σπίτι μ᾽ έχει διώξει
για του αντρός της το χατίρι· κι άλλα
παιδιά μ᾽ αυτόν έχοντας κάνει, εμένα
και τον Ορέστη νόθους μας λογιάζει.
ΓΕΩ. Δύστυχη, τί κουράζεσαι για μένα,
φτάνουν τα βάσανά σου, κι ήσουν πρώτα
περίσσια καλομαθημένη· όμως τους κόπους,
ενώ σ᾽ το λέω, γιατί δεν τους αφήνεις;
ΗΛΕ. Σαν τους θεούς κι εσένα λογαριάζω
φίλο μου· γιατί μου ᾽χεις δείξει σέβας
μες στα δεινά μου. Είναι μεγάλη τύχη
για τους θνητούς γιατρό να βρουν στη μαύρη
70 τη συμφορά τους, όπως εγώ βρίσκω
εσένα. Γι᾽ αυτό πρέπει μοναχή μου
να σ᾽ αλαφρώνω, όσο μπορώ, απ᾽ το βάρος,
για να μπορείς κι εσύ, καθώς θα σε βοηθάω,
πιο εύκολα τους μόχθους να βαστάζεις.
Έξω πολλές δουλειές σε περιμένουν·
μέσα στο σπιτικό δικό μου χρέος
να τα φροντίζω εγώ. Για τον ξωμάχο
είναι χαρά γυρνώντας να τα βρίσκει
καλοβαλμένα στο καλύβι του όλα.
ΓΕΩ. Αφού το θέλεις, πήγαινε· δεν είναι
μακριά οι νεροπηγές από το σπίτι.
Εγώ με το ξημέρωμα θα βάλω
τα βόδια στο χωράφι για να σπείρω.
Κανένας δεν μπορεί να οικονομήσει,
80 χωρίς καθόλου να δουλεύει, τη ζωή του,
όσο κι αν τους θεούς παρακαλάει.
(Φεύγουν. Εμφανίζονται ο Ορέστης, ο Πυλάδης και πιο πίσω δύο ακόλουθοί τους.)

Μελέτες για την Αρχαία Μακεδονία, Αρχαία Μένδη - Παράλιο Νεκτροταφείο

Το νεκροταφείο της Μένδης εκτείνεται στα νοτιοανατολικά του αρχαίου οικισμού και στην παραλία, όπως συνηθίζεται και σε άλλες αποικίες της Χαλκιδικής (Άκανθος) αλλά και της ανατολικής Μακεδονίας (Άβδηρα, Οισίμη), ίσως για να μην δαπανηθεί παραγωγικός χώρος για τα εκτεταμένα συνήθως νεκροταφεία.

 

Το νεκροταφείο εντοπίσθηκε σε πολύ μικρό βάθος από την επιφάνεια (από 0,20 μ έως 1 μ.) στην παραλία του ξενοδοχείου «Μένδη». Οι περισσότεροι τάφοι σώζονταν αποσπασματικά, καθώς εξαιτίας της πολύ μικρής επίχωσης συχνά αποκαλύπτονταν και αναμοχλεύονταν στο εσωτερικό τους από τους δυνατούς νοτιάδες, το κύμα αλλά και τους επισκέπτες.

 

Από το σύνολο των 235 τάφων οι οποίοι ερευνήθηκαν σε έκταση 800 περίπου τ.μ., οι 173 ήταν εγχυτρισμοί, ταφές δηλαδή μέσα σε αγγεία. Υπήρχαν ακόμη 59 λακκοειδείς τάφοι σκαμμένοι στην άμμο, καθώς και 3 κιβωτιόσχημοι κατασκευασμένοι με κάθετες πλάκες. Από τα αγγεία που χρησιμοποιήθηκαν για εγχυτρισμούς τα περισσότερα ήταν τοποθετημένα πλάγια ή βυθισμένα κατά ένα μέρος, ενώ τα μικρότερα αγγεία στέκονταν συνήθως όρθια. Τα τοιχώματα συγκρατούσαν αργές πέτρες ή βότσαλα. Η εισαγωγή του νεκρού γινόταν από το στόμιο, ή αν αυτό ήταν στενό, από την κοιλιά του αγγείου με την αφαίρεση ενός κυκλικού τμήματος, το οποίο στη συνέχεια συνήθως επανατοποθετούσαν στη θέση του. Μεγάλα βότσαλα ή πέτρες, μικρότερα αγγεία ή μάζες πηλού κάλυπταν επίσης συχνά αυτά τα σημεία εισαγωγής του νεκρού.

 

Οι πρωιμότεροι τάφοι, οι οποίοι χρονολογούνται από τα τέλη του 8ου αι. έως και τα τέλη του 7ου αι. π.Χ., ανήκαν σχεδόν αποκλειστικά σε βρέφη, παιδιά και νεαρά άτομα, επιβεβαιώνοντας τη συνήθεια των αρχαίων Ελλήνων να θάβουν τα πολύ νεαρά άτομα σε ορισμένο χώρο στην περιφέρεια των νεκροταφείων, ενώ σποραδικά στον 6ο αι. π.Χ. ο χώρος χρησιμοποιήθηκε και για την ταφή ενηλίκων.

 

Η διάταξη των τάφων ήταν γενικά άτακτη, ωστόσο ήταν φανερή μια προσπάθεια προσανατολισμού Α-Δ, ανάλογου και με τη γραμμή του κύματος, με τα στόμια των αγγείων και τα κρανία των νεκρών προς τα ανατολικά. Σε αρκετές περιπτώσεις παρατηρήθηκε ομαδοποίηση στη θέση κάποιων τάφων, γεγονός που υποδηλώνει ταυτόχρονο ενταφιασμό ή ίσως κάποια συγγενική σχέση ανάμεσα στους νεκρούς. Αξιοσημείωτο είναι τέλος το γεγονός ότι αν και οι ταφές σε κάποια σημεία του νεκροταφείου ήταν ιδιαίτερα πυκνές και σε επάλληλα στρώματα, ωστόσο σπάνια είχαν καταστρέψει τις προϋπάρχουσες. Το γεγονός αυτό ίσως υποδεικνύει την ύπαρξη κάποιων ταφικών σημάτων τα οποία ωστόσο δεν διασώθηκαν, εξαιτίας του υλικού τους ή της πολύ μικρής επίχωσης.

 

Σε τέσσερις μόνο περιπτώσεις αποκαλύφθηκαν υπολείμματα προσφορών έξω από τους τάφους (εναγισμοί). Βρίσκονταν σε αβαθείς λάκκους, συνήθως ακανόνιστου σχήματος, πάνω από το σημείο ταφής και αποτελούνταν από καμένη άμμο, τέφρα, καμένα ξύλα και οστά ζώων καθώς και τμήματα από σπασμένα αγγεία.

 

Ανάμεσα στα σχετικά λίγα κτερίσματα που συνόδευαν τους νεκρούς μέσα στις ταφές συνηθέστερα ήταν τα αγγεία πόσεως. Από αυτά ξεχωρίζουν τα κύπελλα με γραμμική διακόσμηση ανάλογη των πρωτογεωμετρικών και υποπρωτογεωμετρικών της Ερέτριας, τα κύπελλα με απλό επίχρισμα, ή με κυματιστές ταινίες, ανάλογα με αυτά που συναντώνται στον ανατολικοϊωνικό χώρο τον 7ο αι. π.Χ., καθώς και οι κύλικες και τα θήλαστρα με αντίστοιχη διακόσμηση. Αρκετά συχνοί ήταν οι αρύβαλλοι της μέσης και ύστερης πρωτοκορινθιακής περιόδου, τα συνήθως ροδιακού τύπου ειδώλια, αλλά και τα χάλκινα ή σιδερένια κοσμήματα, συνήθως πόρπες και δακτυλίδια.

 

Στο σύνολο των αγγείων που χρησιμοποιήθηκαν για τις ταφές σχετικά λίγα ήταν τα εισαγμένα, όπως δύο οξυπύθμενοι χιακοί αμφορείς, ένα πιθοειδές αιολικό bucchero, καθώς και δύο αμφορείς του τύπου SOS. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο δεύτερος αμφορέας SOS, ο οποίος έχει χρονολογηθεί στα τέλη του 8ου αι. είναι προϊόν αττικού εργαστηρίου και ένα από τα πρωιμότερα παραδείγματα του τύπου. Στον ώμο διατηρείται επιγραφή σε Κυπριακό αλφάβητο των αρχών του 7ου αι., με τα στοιχεία του εμπόρου ή του ιδιοκτήτη, ενώ στη λαβή τρεις οριζόντιες παράλληλες γραμμές υποδηλώνουν τη χωρητικότητα του αγγείου. Ο αμφορέας της Μένδης, ο οποίος πρέπει να έχει εξαχθεί από τη Σαλαμίνα της Κύπρου, αποτελεί ένα από τα πρωιμότερα, αν όχι το πρωιμότερο, παράδειγμα ανάλογου αγγείου που έχει βρεθεί εκτός Κύπρου.

 

Από τα εγχώριας παραγωγής αγγεία συχνότεροι ήταν οι πιθαμφορείς και οι πίθοι με ιδιαίτερα πλούσια εγχάρακτη και κυρίως γραπτή διακόσμηση, ενώ αρκετά συχνοί ήταν οι άβαφοι οξυπύθμενοι εμπορικοί αμφορείς καθώς και τα άβαφα οικιακής χρήσης σκεύη.

 

Από τα εγχώρια διακοσμημένα αγγεία ξεχωρίζουν οι παρακάτω κατηγορίες:

Αγγεία με εγχάρακτη διακόσμηση

Είναι τροχήλατοι άβαφοι πιθαμφορείς από καστανοκόκκινο σχετικά χονδρόκοκκο πηλό, οι οποίοι φέρουν ιδιαίτερα ψηλό κυλινδρικό ή κωνικό πόδι με τέσσερα τριγωνικά ή ορθογώνια ανοίγματα. Η εγχάρακτη διακόσμηση περιλαμβάνει σβάστικες, κλαδιά, συνεχείς τεθλασμένες ή κυματοειδείς γραμμές, στο λαιμό και τον ώμο, και σπανιότερα και στο πόδι. Τα επτά συνολικά αγγεία από το νεκροταφείο της Μένδης δεν έχουν μέχρι σήμερα παράλληλα σε άλλες περιοχές της Χαλκιδικής, γεγονός που ενισχύει την απόδοσή τους σε κάποιο τοπικό εργαστήριο, παρουσιάζουν ωστόσο σαφείς ομοιότητες με ανάλογα παραδείγματα από την Ερέτρια, με βάση τα οποία μπορούν να χρονολογηθούν στα τέλη του 8ου αι. ή τις αρχές του 7ου αι. π.Χ.

Αγγεία με γραπτή διακόσμηση

Αποτελούν την πολυπληθέστερη κατηγορία στο νεκροταφείο της Μένδης και μπορούν να διακριθούν σε αρκετές επιμέρους ομάδες, ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους.

 

Τρεις μεγάλοι τροχήλατοι πιθαμφορείς και ένας πίθος αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα αγγείων τα οποία αποδίδονται σε εργαστήρια της Αγχιάλου ή σε κάποια γειτονική περιοχή στον μυχό του Θερμαϊκού κόλπου. Οι δύο πρώτοι πιθαμφορείς εντάσσονται στον τύπο ΙΙ των αμφορέων της Τροίας, μίας ευρύτατα διαδεδομένης ομάδας αγγείων με εμπορική χρήση, η παραγωγή των οποίων ξεκινά περίπου στα μέσα του 9ου αι. και φαίνεται ότι διακόπτεται μόλις στον πρώιμο 7ο αι. π.Χ. Η διακόσμηση των αγγείων, σε καστανέρυθρο χρώμα, αποτελείται κυρίως από επάλληλες οριζόντιες ταινίες και γραμμές, ενώ την περιοχή του ώμου κοσμούν ομόκεντροι κύκλοι. Αγγεία του τύπου αυτού έχουν βρεθεί επίσης στον οικισμό της Μένδης, την Αγχίαλο, τη Θάσο, τον Καστανά, αλλά και την Ιωλκό και το Λευκαντί. Ο τρίτος πιθαμφορέας και ο πίθος αντιπροσωπεύουν μια ενδιαφέρουσα κατηγορία «ασημίζουσας» κεραμικής, η παραγωγή της οποίας ξεκινά στο α' μισό του 8ου αι. π.Χ. και είναι ιδιαίτερα συχνή στο α' μισό του 7ου αι. π.Χ. Διακρίνεται για τα μεγάλα σχήματα των αγγείων της και την πυκνή διακόσμηση, σε επάλληλες ζώνες, από γεωμετρικά μοτίβα τα οποία αποδίδονται με ιώδες χρώμα. Δείγματα της συγκεκριμένης κατηγορίας, έχουν αποκαλυφθεί και στο Καραμπουρνάκι, τη Σάνη, την Άκανθο, τη Θάσο και αλλού.

 

Οκτώ συνολικά τροχήλατοι πιθαμφορείς, οι οποίοι χρονολογούνται στον 8ο και 7ο αι. π.Χ., φέρουν δύο οριζόντιες λαβές κυκλικής διατομής, περίπου στο ύψος της κοιλιάς, και δύο κάθετες υποτυπώδεις ταινιωτές λαβές στον ώμο. Ολόκληρη η εξωτερική επιφάνεια διαιρείται και πάλι σε ζώνες, από οριζόντιες ταινίες και γραμμές, οι οποίες στο προς τα πάνω μέρος περικλείουν μια ιδιαίτερα πλούσια γεωμετρική διακόσμηση από ομόκεντρους κύκλους, δικτυωτά τρίγωνα, και συστάδες κάθετων ή οριζόντιων γραμμιδίων. Η διακόσμησή τους παραπέμπει σε πρότυπα της Κεντρικής Μακεδονίας (Βεργίνα, Καστανάς), ενώ ανάλογα αγγεία έχουν βρεθεί στην Αγχίαλο και στην Τορώνη, όπου και έχουν αποδοθεί σε τοπικό εργαστήριο.

 

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον ωστόσο παρουσιάζουν 30 συνολικά αγγεία από το νεκροταφείο της Μένδης, τα οποία ανήκουν στην κατηγορία της λεγόμενης «γραπτής χαλκιδικής κεραμικής». Τα αγγεία αυτά, τα οποία χρονολογούνται στην ύστερη γεωμετρική και πρώιμη αρχαϊκή περίοδο, αντιπροσωπεύουν τα πρωιμότερα μέχρι σήμερα παραδείγματα της συγκεκριμένης παραγωγής, η οποία ήταν μέχρι πρότινος γνωστή ως μια από τις βασικές κατηγορίες των λεγόμενων «προ-περσικών» αγγείων της Ολύνθου.

 

Στην κατηγορία αυτή έχουν αποδοθεί επίσης μεμονωμένα κυρίως ευρήματα του 6ου και του 5ου αι. π.Χ. από την Άκανθο, την Τορώνη, το Πολύχρονο και τα Πυργαδίκια.

 

Η συγκεκριμένη κατηγορία εκπροσωπείται συνήθως από μεγάλου μεγέθους τροχήλατους πιθαμφορείς ή πίθους και σταμνοειδείς κρατήρες, χωρίς να λείπουν ωστόσο και τα σε μικρότερου μεγέθους σχήματα. Τα αγγεία είναι κατασκευασμένα από πηλό καστανού χρώματος, με λίγες σχετικά προσμίξεις αλλά αρκετή ασημίζουσα κυρίως αλλά και χρυσή μίκα. Αν και ανήκουν σε διάφορα σχήματα, παρουσιάζουν συγκεκριμένα κοινά χαρακτηριστικά, διαθέτουν δηλαδή μια χαμηλή και σχετικά μικρή κωνική ή δισκοειδή βάση, ένα μάλλον σφαιρικό σώμα, εξέχον επίπεδο χείλος, και οριζόντιες λαβές κυκλικής διατομής τοποθετημένες σχεδόν κάθετα στην περιοχή του ώμου.

 

Η διακόσμηση των αγγείων παρουσιάζει αξιοσημείωτη ποικιλία. Τα μοτίβα αποδίδονται συνήθως με φωτεινό καστανό, ή καστανοκόκκινο χρώμα, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις έχει χρησιμοποιηθεί και ένα επίθετο ιώδες. Η διακοσμητική επιφάνεια διαιρείται πάντοτε σε οριζόντιες ζώνες από συστάδες γραμμών και ταινιών, οι οποίες γεμίζουν από κυρίως γεωμετρικά (ομόκεντροι κύκλοι, κυματιστές ταινίες και γραμμές, σπειροειδή και σιγμοειδή μοτίβα), αλλά σταδιακά και από φυτικά κοσμήματα (ανθέμια, κισσόφυλλα, άνθη μυρτιάς, γλωσσωτά και φυλλωτά μοτίβα).

 

Οι εικονιστικές παραστάσεις, κυρίως πτηνά μεμονωμένα ή σε ζωφόρους, είναι σπάνιες. Ένας αμφορέας από τη Μένδη φέρει επιπλέον στη ζώνη της κοιλιάς κυνήγι λαγού από κυνηγόσκυλο, κύκνοι ή σειρήνες κοσμούν την κύρια διακοσμητική επιφάνεια των αγγείων της Τορώνης, ενώ στα αγγεία από τα Πυργαδίκια, τα οποία χρονολογούνται στα τέλη του 5ου ή τις αρχές του 4ου αι. π.Χ. και αντιπροσωπεύουν και τα νεότερα παραδείγματα της συγκεκριμένης παραγωγής, εικονίζονται επιπλέον και γυναικείες προτομές.

 

Τα μικρότερου μεγέθους αγγεία (κρατήρες, υδρίες, σκύφοι κλπ.) φέρουν συνήθως διακόσμηση με οριζόντιες ή κυματοειδείς αλλά και με πλούσια φυτικά μοτίβα. Τα αγγεία αυτά παρουσιάζουν μεγαλύτερη διάδοση τόσο στη Χαλκιδική όσο και στα παράλια του Θερμαϊκού Κόλπου (π.χ. Αγ. Παρασκευή, Θέρμη/Σέδες), ενώ φαίνεται ότι επηρεάζουν άμεσα την εγχώρια παραγωγή και του ευρύτερου ακόμη μακεδονικού χώρου.

 

Τα αγγεία της «γραπτής χαλκιδικής κεραμικής», δεν έχουν ακριβή παράλληλα σε κανένα από τα σύγχρονα παραδείγματα τόσο του βόρειου όσο και του υπόλοιπου ελλαδικού χώρου. Χαρακτηρίζονται, σε όλα τα στάδια, από την αφομοίωση διαφόρων επιρροών από τα περισσότερα από τα γνωστά εργαστήρια της περιόδου και συγχρόνως από την πρωτοτυπία, την πληθωρική ζωγραφικότητα, την ελευθερία της έκφρασης και τη φρεσκάδα τους.

 

Το σχήμα των πιθαμφορέων έχει ως πλησιέστερα παράλληλα τα αντίστοιχα αγγεία των Κυκλάδων και ιδιαίτερα τις παραγωγές του «γραμμικού νησιώτικου ρυθμού», τα πιθοειδή ακολουθούν μάλλον την ντόπια παράδοση, ενώ στην ευρύτερη περιοχή της Αιολίδας, και ιδιαίτερα στη Λήμνο, πρέπει να αναζητηθεί η καταγωγή του σχήματος του σταμνοειδούς κρατήρα.

 

Οι επιρροές στη διακόσμηση εντοπίζονται τόσο στη σύνθεση και γενικότερα τη διάταξή της, όσο και στα επιμέρους μοτίβα. Τα πρωιμότερα αγγεία με την αποκλειστικά γεωμετρική διακόσμηση ακολουθούν επίσης την ντόπια παράδοση, σε συνδυασμό όμως και πάλι με κάποια κυκλαδικά στοιχεία κυρίως στη διάταξη των κοσμημάτων. Σταδιακά, στη διάρκεια του 7ου αι. π.Χ. παρατηρείται μια βαθμιαία αν και αρκετά συντηρητική προσαρμογή στις τάσεις του «πρώιμου ανατολίζοντος ρυθμού» και στις επιρροές αρχικά του ιωνικού-νησιωτικού χώρου, ιδιαίτερα της Σάμου, αλλά αργότερα και της Κορίνθου, ενώ στον 6ο αι. π.Χ. στη χρησιμοποίηση των φυτικών μοτίβων εμφανής είναι η επιρροή της αιολικής Λάρισας, και ιδιαίτερα μιας ομάδας αγγείων η οποία χρονολογείται από το 550-450 π.Χ. και αντλεί τις επιρροές της από την Ιωνία.

 

Οι επιμέρους διαφορές που παρουσιάζονται ανάμεσα στα ίδια τα αγγεία της συγκεκριμένης παραγωγής αποδεικνύουν πιθανά τη συνύπαρξη διαφόρων εργαστηρίων μέσα στα ευρύτερα γεωγραφικά όρια της περιοχής της Χαλκιδικής και τον διαφορετικό βαθμό εξέλιξής τους. Τα αγγεία της Μένδης παρουσιάζουν ομοιότητες κυρίως με τα αγγεία του Πολύχρονου και της Τορώνης και επομένως μάλλον ταυτίζονται και ως προς το εργαστήριο παραγωγής, ενώ μικρότερη είναι η σχέση με τα ανάλογα αγγεία της Ακάνθου, της Ολύνθου και των Πυργαδικίων. Η πρώιμη και ιδιαίτερα συχνή εμφάνιση των αγγείων της συγκεκριμένης παραγωγής στη Μένδη, σε συνδυασμό με τη μετέπειτα ευρύτατη παραγωγή και κυκλοφορία των «Μενδαίων» αμφορέων κρασιού, θα μπορούσε ενδεχομένως να υποδηλώνει ότι η Μένδη ήταν ένα από τα βασικά εργαστήρια παραγωγής της «γραπτής χαλκιδικής κεραμικής».

Άνοιξε τα χαρτιά σου κι ας μην έχεις το καλύτερο φύλλο

Το παιχνίδι μόλις ξεκίνησε και εσύ ανήσυχος κοιτάς την τράπουλα να μοιράζεται με τα μάτια καρφωμένα σε κάθε φύλλο ξεχωριστά. Η συμβουλή που σου έδωσαν ήταν να ποντάρεις με το πιο δυνατό σου χαρτί. Να κοιτάς το συμπαίχτη στα μάτια και να υπολογίζεις κάθε του κίνηση. Μια τακτική αλάνθαστη, μα τόσο λανθασμένη.

Ανυπομονείς να δεις την επόμενη κίνησή του και εύχεσαι να μπορούσες από πριν να ξέρεις την τακτική του. Το άγχος σου έχει φτάσει στο ταβάνι και η αβεβαιότητα έχει πάρει το προβάδισμα. Δεν μπορείς να υπολογίσεις ποιο ενδέχεται να είναι το επόμενο βήμα του, ούτε εκείνος το δικό σου. Μήπως η δική σου ανασφάλεια του δημιουργεί μία ανακούφιση χωρίς κανένα δείγμα ευθύνης ή μήπως είναι καθαρά κάποιο παιχνίδι του μυαλού σου;

Λένε πως μία χαμένη παρτίδα παιχνιδιού αντιστοιχεί σε νίκη αγάπης, το γνωστό «όποιος χάνει στα χαρτιά, κερδίζει στην αγάπη». Τι σε φοβίζει περισσότερο, μια χαμένη παρτίδα ή μια κερδισμένη αγάπη μάχης; Έχεις αναρωτηθεί ποτέ ότι αν γνωρίζαμε από πριν τι θα συμβεί, ίσως να μην είχε κανένα νόημα το άγνωστο; Ναι, στο φόβο αναφέρομαι.

Σε ένα φόβο που σου προκαλεί πανικό, σε κάνει να ζεις μέσα στο άγχος. Το άγνωστο σου κόβει τα πόδια, σε κάνει αδύναμο και ανασφαλή. Σε βάζει στο τρυπάκι να σκεφτείς πώς θα φερθείς, τι θα στείλεις, αν θα στείλεις στο άτομο που τυραννάει το μυαλουδάκι σου. Φοβάσαι να φωνάξεις όσα νιώθεις ή μήπως σε βολεύει να απέχεις; Ξέρεις ότι τα σίγουρα μονοπάτια έχουν λεία άσφαλτο και σίγουρα δεν οδηγούν σε αδιέξοδο.

Εκεί θα είναι όλα έτοιμα για να κάνεις το παιχνίδι σου και σίγουρα άλλος θα αναλάβει την ευθύνη σου. Ίσως κάποιος πιο δυνατός που θα κρύψει τη δική σου αδυναμία. Ή τουλάχιστον έτσι σε βολεύει να τον αποκαλείς. Μια ευθύνη που οι δικές σου πλάτες δυσκολεύονται να σηκώσουν και αποζητούν ένα στυλοβάτη για να καλύψει τις ασφάλειες, να πάρει θέση σε μία άσχημη κριτική και να σε φροντίζει όπως η Γουέντι τον Πίτερ Παν.

Δεν είναι όμως η ζωή η Χώρα του Ποτέ, τουλάχιστον η δική μου. Μην κοροϊδεύεις τον εαυτό σου με αυταπάτες. Φοβάσαι να πάρεις την ευθύνη και συγκεκριμένα δεν σου αρέσουν τα αρνητικά αποτελέσματα. Έχεις μάθει να έχεις το πάνω χέρι, χωρίς να φαίνεσαι, να τα έχεις όλα έτοιμα είτε αυτό είναι φαγητό, ρούχα, σχέση, γάμος.

Άλλος ένας ευθυνόφοβος που κρύβει τις αδυναμίες του για να φανεί δυνατός και ίσως πείσει τον εαυτό του ότι είναι ο καλύτερος. Θέλεις να αγαπηθείς, χωρίς να αγαπήσεις, θέλεις να κατακτήσεις, χωρίς να ρισκάρεις και βέβαια, θέλεις να έχεις τα πάντα χωρίς καμία ευθύνη. Κρύβεσαι πίσω από την ίδια τη σκιά σου για να μη δείξεις τι νιώθεις; Άδικο να τυραννιέσαι ή τουλάχιστον να πάρεις αγάπη χωρίς ο άλλος να μην περιμένει έστω κάτι απ’ εσένα .

Βέβαια, πέρα από εσένα, υπάρχουν κι εκείνοι οι ανασφαλείς που πνίγονται μέσα στις σκέψεις τους και μένουν σιωπηλοί, επειδή ο φόβος καλύπτει τα συναισθήματά τους και ο πανικός κυριεύει την ψυχή τους. Εκείνοι διστάζουν, αλλά τολμούν με κάθε ρίσκο. Παίρνουν την ευθύνη από το χέρι, και αν φάνε τα μούτρα τους, θα προβληματιστούν για λίγο, αλλά θα ξέρουν ότι δεν μπορούσαν να έχουν όλα όσα ήθελαν απόλυτα και μοναδικά δικά τους. Μη νομίζεις, κι εκείνοι περίμεναν το πράσινο φως να αναβοσβήνει για να μπουν στο παιχνίδι.

Ένα παιχνίδι που ο έρωτας περιμένει να ανοίξει η πόρτα και εσύ στέκεσαι ακριβώς πίσω της, αρνείσαι να κάνεις την κίνηση, να τραβήξεις το χερούλι να ανοίξει και να κάτσεις στο τραπέζι με μόνο αντίπαλο τον εαυτό σου. Μία συζήτηση που ποτέ δεν επιχείρησες, δεν τόλμησες και τον άφησες να σε κάνει κουμάντο για να πάρει αυτά που έβαλε στο μάτι. Έναν εαυτό σκοτεινό, που σε έβαλε σε δεύτερες και τρίτες σκέψεις, σε έκανε κυκλοθυμικό, ανασφαλή, ευθυνόφοβο, αγχώδη και χειριστικό.

Κανείς δε θα σε περιμένει. Αν δεν αλλάξεις εσύ αυτό που είσαι, ή καλύτερα αυτό που θέλεις να φαίνεσαι, κανείς δε θα το κάνει για σένα. Μιλήσαμε για ευθύνες που εσύ βλέπεις και αλλάζεις δρόμο. Κούμπωσε καλύτερα την όπισθεν και αντίκρισέ τες κατάμουτρα. Μην κάνεις πίσω.

Γουστάρεις να φλερτάρεις το πρόσωπο που σε κοιτάει στην άλλη άκρη του bar; Βάλε ένα τέλος στις ανασφάλειες και στα καπρίτσια. Είναι γούστο σου και καπέλο σου, να κοιτάς, να πλησιάσεις, να διεκδικήσεις. Η επιλογή είναι δική σου, άρα και η ευθύνη. Αν τα χαρτιά σου είναι καλά, ήρθε η ώρα να τα πετάξεις άφοβα στο τραπέζι δίχως αναστολές. Να καρφώσεις το συμπαίκτη σου στα μάτια και να ξεστομίσεις με πάθος: «Σε κέρδισα!».

Όνειρα: είναι σημαντικό εργαλείο ενόρασης;

Από τη φαινομενολογία στην ψυχοθεραπεία, από την ψυχανάλυση στον ανθρωπισμό

Η έννοια των ονείρων έχει απασχολήσει τη φιλοσοφική σκέψη από την εποχή του Πλάτωνα, ο οποίος βασιζόμενος στην ονειρική διεργασία στήριζε τα επιχειρήματα του κατά της αξιοπιστίας της πραγματικότητας. Την άποψη αυτή συμμερίζεται και ο Schopenhauer, ο οποίος έχει εκφράσει τον προβληματισμό του για την ίδια την ικανότητα της διάκρισης μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας.

Σταδιακά, καθώς η επιστήμη της ψυχολογίας άρχισε να παίρνει μορφή, τα όνειρα αποτέλεσαν αντικείμενο επιστημονικής μελέτης, ενώ ο Καρτέσιος ήταν ο πρώτος που επισήμανε την ψυχολογική φύση τους. Το βέβαιο είναι ότι πρόκειται για μία νοητική λειτουργία τόσο ιδιαίτερη και συνάμα γοητευτική, που όμως θέτει ξεκάθαρα τα όριά της στην περαιτέρω μελέτη της από όλους τους τομείς που έχουν προσπαθήσει να την προσεγγίσουν, διχάζοντας έτσι τις απόψεις σχετικά με το κατά πόσο είναι χρήσιμο να χρησιμοποιούνται ως πηγή ενδοσκόπησης και αυτογνωσίας.

Ψυχανάλυση: όνειρα ως εκπλήρωση επιθυμιών

Ο πρώτος που συνέδεσε τη μελέτη των ονείρων για τη κατανόηση του ανθρώπινου ψυχισμού με το όνομά του δεν είναι άλλος από τον Sigmund Freud, ο οποίος αφιέρωσε το κλινικό του έργο στην πρόσβαση του ασυνείδητου. Τη χρήση των ονείρων τη χαρακτήρισε ως τη βασιλική οδό προς την πρόσβαση αυτή, ενώ ένα από τα σπουδαιότερα έργα του αποτελεί η Ερμηνεία των Ονείρων. Τα όνειρα για τον Freud είναι μια γλώσσα με κανόνες συντακτικούς, τόσο προσωπική όσο και κοινωνική.

Πρώτος κανόνας η συμπύκνωση, σύμφωνα με την οποία ένα στοιχείο του ονείρου αντιστοιχεί σε πολλές πληροφορίες και στοιχεία της πραγματικότητας. Για παράδειγμα ένα πρόσωπο που ονειρευόμαστε μπορεί να αποτελείται από χαρακτηριστικά πολλών σημαντικών προσώπων της ζωής μας. Δεύτερος κανόνας η μετάθεση, κατά την οποία μία πληροφορία στο όνειρο, όπως για παράδειγμα εχθρικά συναισθήματα για κάποιο αγαπημένο πρόσωπο, μετατίθενται σε κάποιο ουδέτερο πρόσωπο ή στοιχείο μέσα στο όνειρο.

Η πασίγνωστη φράση του Φρόυντ ότι "το όνειρο είναι η βασιλική οδός για το ασυνείδητο" δείχνει και τα ίχνη της προσπάθειάς του. Παράλληλα με την αποκρυπτογράφηση του ονείρου οδηγείται, αναπόφευκτα, στην ανακάλυψη των σημαντικών προταγμάτων της θεωρίας του, που κάνουν για πρώτη φορά την εμφάνισή τους μέσα στις σελίδες τηςΤraumdeutung: οιδιπόδειο σύμπλεγμα, ασυνείδητο, νεύρωση, παλινδρόμηση κ.ά.

Προσπαθεί επομένως να αποκρυπτογραφήσει το περιεχόμενο που μπορεί κάποιος να ανακαλέσει στη μνήμη του, δίνοντας έμφαση τόσο στα επιμέρους σύμβολα, όσο και στον τρόπο που τα αφηγείται. Κάθε όνειρο δηλώνει μία επιθυμία η οποία είναι καταπιεσμένη και απωθημένη, καθώς η πραγματικότητα την απαγορεύει, κάνοντας το όνειρο τη μόνη διέξοδο για να εκπληρωθεί, έστω και με αυτόν τον μεταμφιεσμένο τρόπο. Παράλληλα, επιχειρεί να αποδείξει ότι τα όνειρα σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να είναι τηλεπαθητικά, δηλαδή να προμηνύουν το μέλλον.

Υπαρξισμός: όνειρα ως οπτικά σύμβολα σημαντικών εμπειριών

Ο Irvin Yalom επίσης είναι ένας από τους κορυφαίους ψυχοθεραπευτές, εκπρόσωπος της υπαρξιακής προσέγγισης, ο οποίος μέσα από το έργο του ο Δήμιος του Έρωτα, δίνει το στίγμα του τόσο για το πώς τα όνειρα σχετίζονται άμεσα με τη βαθύτερη κατανόηση του ψυχισμού, όσο και για το πώς δουλεύει με αυτά στην πρακτική του. Στο ομώνυμο κεφάλαιο αναζητώντας τον ονειρευτή περιγράφει τη σχέση του με το θεραπευόμενό του Μάρβιν και την εξέλιξη της θεραπείας, η οποία αναδείχθηκε μέσα από τα όνειρά του. Μάλιστα αναφέρει ότι του είχε προτείνει από την πρώτη κιόλας συνεδρία τους, να σημειώνει τα όνειρά του σε ημερολόγιο και φέρνει το υλικό στη θεραπεία ώστε να το δουλεύουν μαζί- μια πρόταση που έκανε συχνά στους θεραπευόμενούς του όπως λέει.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που δείχνει τη συμβολική γλώσσα των ονείρων, είναι στο σημείο που ο Μάρβιν αναφέρει ένα όνειρό του κατά το οποίο είδε να εξελίσσεται μία μεταμόσχευση καρδιάς, κάτι το οποίο σύμφωνα με το Yalom αποτελεί οπτικό σύμβολο της ίδιας της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας και ιδιαίτερα του σημείου στο οποίο βρισκόταν η σχέση τους. Ακόμη ένα σύμβολο της ψυχοθεραπείας αφορά ένα όνειρο του Μάρβιν κατά το οποίο είδε δύο νεογέννητα γατάκια με κλειστά τα μάτια τους, τα οποία έτρεξε να τα δείξει στη σύζυγό του. Σύμφωνα με το Yalom, τα γατάκια αντιστοιχούσαν στον ίδιο το Μάρβιν και τη σύζυγό του όπου μέσα από την ψυχοθεραπεία αναγεννήθηκε μία νέα έκδοση του εαυτού τους, λίγο πριν αποκτήσει βαθιά ενόραση.

Φαινομενολογία: η άλλη όψη της ψυχικής εμπειρίας

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η θέση της φαινομενολογίας σχετικά με το αν τα όνειρα είναι χρήσιμα για την ανθρώπινη κατανόηση, μια φιλοσοφία πάνω στην οποία στηρίζεται η θεωρία των ανθρωπιστικών προσεγγίσεων στην ψυχοθεραπεία. Η φαινομενολογική προσέγγιση ορίζει το όνειρο ως μία εκούσια διαδικασία, η οποία σχετίζεται με την κατανόηση της πολυπλοκότητας της ψυχικής ζωής του ανθρώπου. Μια διαδικασία η οποία βρίσκεται σε συνεχή αλληλεπίδραση με την πραγματικότητα και τη μη-πραγματικότητα, δίνοντας τη δυνατότητα οικοδόμησης παράλληλων σφαιρών εμπειρίας και επηρεάζοντας την ανάπτυξη της προσωπικότητας.

Οι φαινομενολόγοι-υποστηρικτές της χρησιμότητας της μελέτης των ονείρων, βασίζονται στο επιχείρημα ότι αυτά αναπαριστούν την άλλη όψη της ψυχικής εμπειρίας, και ότι δεν αποτελούν κάτι ξεχωριστό από αυτή, αλλά μάλλον ένα είδος πανομοιότυπου, ουσιώδες για τη λειτουργία του μυαλού ως σύνολο. Μέσα από την ονειρική διεργασία επομένως, το άτομο μπορεί να δημιουργήσει έναν κόσμο πλούσιο σε αντικείμενα και καταστάσεις, γεγονός που υπογραμμίζει τη γνωστική λειτουργία της διεργασίας αυτής, η οποία επιτρέπει την κατανόηση της πραγματικότητας.

Όνειρα θεραπευόμενων: πώς βιώνουν το μοίρασμά τους μέσα στη θεραπευτική σχέση;

Σε έρευνα που πραγματοποίησε μία ψυχοθεραπεύτρια προερχόμενη από την ανθρωπιστική προσέγγιση, σχετικά με το πώς λειτουργούν τα όνειρα στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία από τη σκοπιά των θεραπευόμενων, κατέληξε σε πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα υπέρ της χρήσης τους εντός αυτής.

Φαίνεται πως οι θεραπευμένοι συνηθίζουν να μοιράζονται με τους θεραπευτές τους όνειρα, τα οποία είναι παράξενα και έντονα, και κάπως ασυνήθιστα σημαντικά για αυτούς. Συνήθως αυτά τα όνειρα φαίνεται να είναι και ενδεικτικά της θεραπευτικής διαδικασίας τους ή της προσπάθειά τους να ενσωματώσουν δύσκολα συναισθήματά τους. Επίσης το μοίρασμα ενός ονείρου, ιδίως ενός περίεργου ονείρου, φαίνεται να ενισχύει τη θεραπευτική σχέση, η οποία είναι και ο βασικός παράγοντας της θεραπευτικής αλλαγής.

Τα όνειρα για την προσωποκεντρική προσέγγιση

Αυτή η ενίσχυση της σχέσης με αφορμή το όνειρο φαίνεται να συμβαίνει καθώς οι θεραπευόμενοι βιώνουν με αυτόν τον τρόπο την ενσυναίσθηση και την άνευ όρων αποδοχή των θεραπευτών τους, δύο από τις ποιότητες που η προσωποκεντρική προσέγγιση ανέδειξε ως διαμορφωτικές του θεραπευτικού κλίματος που ενισχύει την ανάπτυξη και την αλλαγή. Η ανθρωποκεντρική προσέγγιση ωστόσο, έχει την ένστασή της σχετικά με το κομμάτι της επεξεργασίας των ονείρων που αφορά την ερμηνεία, με το επιχείρημα ότι τοποθετεί το θεραπευτή σε θέση ειδικού και παύει ο πελάτης να είναι η αυθεντία στο εσωτερικό του πλαίσιο αναφοράς, εμποδίζοντας με αυτόν τον τρόπο την ισότιμη σχέση που η προσέγγιση πρεσβεύει.

Παρόλα αυτά, όλες οι μέθοδοι ερμηνείας που έχουν προταθεί από τις διάφορες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, φαίνεται να είναι εξίσου θεραπευτικές. Το σίγουρο είναι ότι η επεξεργασία των ονείρων με τον όποιο τρόπο αυτή γίνεται μέσα στο θεραπευτικό πλαίσιο, είναι πολύτιμη για τους ίδιους τους θεραπευόμενους, καθώς προσφέρει ενόραση και δίνει τη δυνατότητα αναγνώρισης θεμάτων που αφορούν τη θεραπευτική διαδικασία.

Αστρικό Σώμα: The Astral Walker

Tο Αστρικό Σώμα, το ενεργειακό μας όχημα. Έχουν γραφτεί τόσα πολλά για αυτό και έχουν ειπωθεί ακόμη περισσότερα που κάνει κάπως πολύπλοκο το περιεχόμενο αυτού του κειμένου. Η αρχική μου σκέψη για αυτό ήταν να σας διηγηθώ μια προσωπική εμπειρία, όπου μέσα από μια αστρική προβολή που πραγματοποιήθηκε χωρίς τη θέληση μου το ενεργειακό μου σώμα απόκτησε πληροφορίες που υπό άλλες συνθήκες δεν θα μπορούσα να γνωρίζω.

Ίσως θα πρέπει να δούμε τα πράγματα από εκεί που αρχίζουν. Αρχικά η νεότερη επιστήμη υποστήριζε ότι στο σύμπαν δεν υπάρχει τίποτα παρά μόνο κενό, μέσα σε αυτό υπήρχαν οι πλανήτες και τα άστρα που μπορούσαν να παρατηρήσουν. Όταν όμως έφτασαν στο σημείο να μελετήσουν τις ιδιότητες που έχει το φως αναγκάστηκαν να αλλάξουν γνώμη. Σωματίδια που δονούνται παράγουν φως και κάτι τέτοιο θα ήταν αδύνατον να συμβαίνει αν το σύμπαν ήταν απλός ένα κενό.

Tο Αστρικό Σώμα

Έτσι θα γυρίσουμε πίσω στις θεωρίες των εσωτεριστών που μας λένε ότι στο σύμπαν υπάρχει παντού ύλη και τα άστρα και οι πλανήτες πλέουν σε έναν ωκεανό από Αιθέρα.

Αυτό λοιπόν τον ενδιάμεσο επίπεδο μεταξύ της αρχής των πραγμάτων και των ιδίων των πραγμάτων είναι ακριβός εκείνο που αποκαλείτε ως αστρικό επίπεδο. Αόρατο πάντα στα δικά μας γήινα μάτια που δεν έχουν, εκ φύσεως, την δυνατότητα να το αντικρίσουν.

Οι αιθέριοι ωκεανοί είναι η συνεκτική ύλη αυτή ενώνει τους κόσμους. Αυτή αποτελεί το μεσολαβητή ανάμεσα στο αόρατο και το ορατό, ανάμεσα στο πνεύμα και στην ύλη ανάμεσα στο εσωτερικό και το εξωτερικό του σύμπαντος.

Συμπυκνωμένη σε μάζες τεράστιες μέσα στην ατμόσφαιρα κάτω από την επίδραση του Ήλιου ενεργοποιείται. Όταν η γη την απορροφήσει μετατρέπεται σε μαγνητικά ρεύματα και όταν διεισδύσει μέσα στο νευρικό σύστημα του ζώου μεταδίδει την θέληση της στα μέλη τις αισθήσεις και στον εγκέφαλο. Στον άνθρωπο όμως είναι λίγο διαφορετικά τα πράγματα εκεί έρχεται να παρέμβει η δική μας θέληση όπου μπορεί να μεταμορφώσει το ρευστό αυτό ανάλογα με τις ιδέες του και έτσι έχουμε το ενεργειακό φόρεμα τις ψυχής.

Έτσι το αστρικό σώμα είναι αυτό που ζωοποίει όλα τα στοιχεία τα οποία αποτελούν το ανθρώπινο σώμα. Είναι το ακριβές αντίγραφο του φυσικού σώματος. Αποτελεί μια οργανική πραγματικότητα και έτσι διαθέτει τα δικά τις φυσικά όργανα τα κέντρα δράσης της που μπορούμε να τα εντοπίσουμε πάνω στον άνθρωπο.

Θα μπορούσαμε να πούμε χωρίς να υπερβάλουμε ότι το αστρικό σώμα μας προμηθεύει με την λειτουργία της αναπνοής.

Τα φυσικά όργανα που επηρεάζονται από αυτό είναι τα όργανα της αναπνοής και της κυκλοφορίας και όλα τα εξαρτήματα τους. Το αναπνευστικό όργανο κατανέμει τη ζωτική δύναμη σε όλα τα σημεία του οργανισμού και προμηθεύει στο ανθρώπινο σώμα τις αναγκαίες αρχές για την καλλιέργεια της νευρικής δύναμης. Το κέντρο δράσης του αστρικού σώματος είναι λοιπόν μέσα στο στήθος. Οι οργανικές λειτουργίες του διατηρούνται, κάτω από την επίδραση του ατμοσφαιρικού αέρα που μετατρέπεται από το αναπνευστικό σε ζωτική δύναμη.

Η ψυχή έχει ένα σώμα δεδομένο ανάλογα με τον καλό η τον κακό χαρακτήρα του, που διαμορφώνεται από την εσωτερική εργασία των ιδιοτήτων του. Ο Πυθαγόρας ονόμασε αυτό το σώμα, «Θείο φορέα της ψυχής» και έλεγε ότι το σώμα δεν είναι τίποτε άλλο παρά το χοντροκομμένο περιτύλιγμα. Με το να εφαρμόσουμε την αρετή, με το να υιοθετούμε την αλήθεια, με το να απέχουμε από κάθε τι ακάθαρτο, φροντίζουμε την ψυχή και το φωτεινό της σώμα.

Γιατί όμως μπορούμε μέσα από το αστρικό μας σώμα να λαμβάνουμε γνώσεις και πληροφορίες που δεν μπορούμε να γνωρίζουμε; Τι πραγματικά συμβαίνει στο αστρικό επίπεδο;

Εκεί λοιπόν είναι που υπάρχει η πρώτη ύλη της αρχικής ιδέας. Από εκεί προέρχονται πλήθος θετικές εικόνες της ιδέας αυτής εικόνες πάντα ταυτόσημες η μια με την άλλη μέσα από τη δράση αυτού του αρνητικού μέσα στην ύλη.

Κάθε οργανική η ανόργανη μορφή που εκδηλώνεται στις αισθήσεις μας προέρχεται από ένα ανώτερο πλάνο που θα το ονομάσουμε επίπεδο της δημιουργίας. Μέσα σε αυτό το επίπεδο υπάρχουν μόνο ιδέες και αρχές.

Ανάμεσα σε αυτό το επίπεδο και στο φυσικό κόσμο το αστρικό επίπεδο είναι επιφορτισμένο να δέχεται τις εντυπώσεις του ανώτερου επιπέδου και να τις υλοποιεί επιδρώντας πάνω στην ύλη.

Έτσι όλοι μας μέσα από το αστρικό μας σώμα είτε το θέλουμε είτε όχι έχουμε πρόσβαση σε ένα ανώτερο επίπεδο όπου μπορούμε να αντλήσουμε ιδέες και πληροφορίες υλοποιώντας τες στο φυσικό κόσμο δημιουργώντας έτσι την κοινή σε όλους μας πραγματικότητα.

Υπομονή δεν είναι η ικανότητα να περιμένεις, αλλά το να διατηρείς την αξιοπρέπειά σου όσο επιλέγεις να περιμένεις

Υπομονή δεν είναι η ικανότητα να περιμένεις αλλά το να διατηρείς τη πρέπουσα συμπεριφορά όσο περιμένεις. Σχετίζεται με την εναρμόνιση του νου στη ροή του χρόνου προς την εκπλήρωση του στόχου, να εξελίσσεσαι όσο περιμένεις το αποτέλεσμα, αυτό είναι υπομονή. Όχι να κάθεσαι ατενίζοντας τον ορίζοντα προσμένοντας την εμφάνιση των αποτελεσμάτων.

Υπομονή δεν σημαίνει να ζεις τη ζωή παθητικά αλλά να επιλέγεις κάθε φορά τη στάση σου. Προς την εκπλήρωση του ονείρου σου, του πολυπόθητου όπως λες, να υπομένεις αποτελεί επιλογή όχι αδιέξοδο, φρόντισε να είναι μια “ευπρεπής” επιλογή, να μην της λείπει τίποτα. Ακριβώς επειδή το να υπομένεις αποτελεί επιλογή, μη σκοτίζεις τους γύρω σου για τις όποιες δυσκολίες εμφανιστούν, έρχονται για να σε διδάξουν, στη τελική υπό πίεση δημιουργούνται διαμάντια.

Δικαιούσαι να παραπονεθείς αλλά μόνο στο εαυτό σου, μόνο μπροστά στον καθρέπτη και αυτό με φειδώ. Όταν ανοίγει το κουτί της κακομοιριάς δύσκολα κλείνει, βολεύει η θέση του θύματος. Δεν ανέχεσαι, υπομένεις, είναι τεράστια η διαφορά και έγκειται στην επιλογή. Στη πρώτη περίπτωση, αυτή της ανοχής, δεν υπάρχει η επιλογή της διακοπής, να σταματήσεις ότι σε ζορίζει και να χαλαρώσεις, στη δεύτερη όμως υπάρχει επιλογή και αυτή μαρτυρά το βάθος των ριζών της επιθυμίας σου, καταδεικνύει τον χαρακτήρα σου, τις αρετές σου, την αντιληπτική σου ικανότητα και την προσαρμοστικότητά σου. Ο κάθε προορισμός είναι όμορφος και γεμάτος υποσχέσεις αλλά μέχρι αυτόν υπάρχει και η διαδρομή, η οποία είναι άγνωστη και κρύβει εκπλήξεις.

Για την ακρίβεια, υπομονή ίσως σημαίνει τον έλεγχο και επέκταση των ορίων σου, να αφορά στη σμίλευση του ατόμου σου και όχι τόσο στο να περιμένεις, όπως οι περισσότεροι νομίζουν. Βγάζει νόημα, σκέψου το και θα καταλάβεις. Υπό αυτόν τον όρο, φαντάσου πως υπόκεισαι στην διαδικασία σχηματισμού ενός διαμαντιού, αν θες φυσικά να δεις το δικό σου. Να υπομένεις κάθε δοκιμασία, κάθε νέο εμπόδιο και στο τέλος να λάμψεις. Καθ’ όλη τη διαδικασία φρόντισε η συμπεριφορά σου, ο χαρακτήρας σου, να είναι ευπρεπή, ακέραια, διότι αυτό είναι το στοιχείο που ξεχωρίζει την υπομονή από την ανοχή, αυτή σου η ικανότητα.

Για εσένα, που σε βρήκες ξανά πιο δυνατό από ποτέ

Στ’ αλήθεια, έχω κουραστεί. Κατ’ ακρίβεια, έχω κουραστεί να αναμετρώμαι με τα όρια της κούρασης έχοντας κάθε φορά την ελπίδα ότι έχω φτάσει στο ύψιστο επίπεδό της. Έχω βαρεθεί, έχω κουραστεί να αναλύω, να ορίζω με λεπτή στρατηγική τις καταστάσεις και την εξέλιξή τους.

Μα κυρίως, έχω κουραστεί να θεωρώ τον εαυτό μου υπεράνθρωπο. Τόσο, που έχω αρχίσει να βιώνω γοητευτικά τα λάθη μου, τον αυθορμητισμό μου, τις κινήσεις που μόνο εμένα βρίσκουν σύμφωνο. Πόση κούραση άραγε να μπορέσει να χωρέσει σε μια μόνο παράγραφο;

Δεν είμαι υπεράνθρωπος τελικά. Δεν μπορώ να προβλέψω τα μυαλά τα αρρωστημένα, δεν μπορώ να κατανοήσω το απάνθρωπο και δεν μπορώ να συμβαδίσω με την σκέψη ενός ανθρώπου που δεν συμβαδίζει καν με την υπόστασή του.

Έπρεπε να περάσω μέσα από ισχυρότατες κρίσεις πανικού, μέσα από κτυπήματα κραυγής του σώματός μου που μου έλεγε απελπισμένο να σταματήσω. Έπρεπε να δω την οικογένεια και τα διαμάντια που επέλεξα για φίλους μου, να καταρρέουν στην προσπάθειά τους να με σηκώσουν και κάθε φορά να ελπίζουν μανιασμένα πως θα είναι η τελευταία. Έπρεπε να με δω να φτάνω λίγο πιο κάτω από το μηδέν, ώστε να μπορέσω να έρθω αντιμέτωπος με μια γύμνια, που η άνοδος ήταν και ο μοναδικός της μονόδρομος.

Δεν είμαι υπεράνθρωπος και δεν θέλω να είμαι. Άπαξ και κατανοήσω στο ελάχιστο το τέρας, σημαίνει έχω αρχίσει και του μοιάζω. Με όσα κακά κι αν είμαι φορτωμένος, με όσα ελαττώματα κι αν με σέρνουν, μόνο με τέρας δεν μοιάζω. Επιμένω που λες να σηκώνομαι στις αναποδιές και ας έχω χάσει το μέτρημά τους.

Επιμένω να πιστεύω στην αλήθεια την ανοξείδωτη κι ας φύσηξε ο καιρός πιο κόντρα της από ποτέ. Επιμένω γιατί έχω δίπλα μου μικρά, μα ουσιώδη στηρίγματα. Επιμένω να ψάχνω ουρανό μέσα από κάθε συντρίμμι που μου σερβίρουν οι άνθρωποι. Και μέσα σε κάθε αδικία που μου προτάσσουν κάθε φορά θρασύτατα, επιμένω να παλεύω με τα ίδια ελαττώματα, μα σκέψου, με την ίδια τιμή που ορίζει η εσωτερική μου ηρεμία.

Επιμένω να θέλω να μείνω άνθρωπος μαζί με τα τόσα αρνητικά μου, που όμως δεν κομμάτιασαν ποτέ, κανέναν. Τα βελτιώνω, κάθε μέρα, σε έναν αγώνα πάλης και επιμονής που δεν πρόκειται ποτέ κανένα τερατώδες ανθρωπάκι να συλλάβει. Και για φαντάσου, τόσα χρόνια, έχει αποδειχθεί μια συνταγή επιτυχημένη, μια συνταγή που η ζάχαρη κατορθώνει να ξεχωρίζει, έστω και τελευταία στιγμή.

Ξέρεις, είμαι πεπεισμένος πια πως μόνο αυτόν τον αγώνα θέλω. Να πέφτω σε λάθη παρά να φορτώνω το ήδη κουρασμένο μέσα μου. Να με ψάχνω και να με καλυτερεύω κάθε στιγμή όλο και πιο πολύ, ώστε, όταν πέφτω, η άνοδος να γίνεται κάθε φορά και πιο εύκολα. Ξέρεις, ξέρω πως δεν είμαι μόνος και δεν θα είμαι ποτέ.

Για τον κάθε «εγώ» που κλήθηκε να τα βάλει με όλα τα είδη τεράτων που μπορεί να πέταξε ξαφνικά η ζωή κι όμως τα κατάφερε και προχώρησε λες και τίποτα δεν τον πλήγωσε πριν. Για τον κάθε μαχητή, που βλέπει χρώμα μες τα ασπρόμαυρα. Για εσένα που σε βρήκες ξανά, πιο δυνατό από ποτέ.

Η δύναμη της σκέψης είναι το κλειδί στη δημιουργία της πραγματικότητάς σας

Όσα αντιλαμβάνεστε στο φυσικό κόσμο έχουν την προέλευσή τους στον αόρατο, εσωτερικό κόσμο των σκέψεων και των πεποιθήσεών σας. Για να γίνετε ο κύριος του πεπρωμένου σας, πρέπει να μάθετε να ελέγχετε τη φύση των κυρίαρχων, συνήθων σκέψεών σας. Με αυτόν τον τρόπο θα είστε σε θέση να προσελκύσετε στη ζωής σας οτιδήποτε επιθυμείτε, με την ίδια ακρίβεια που γνωρίζετε ότι οι σκέψεις σας δημιουργούν την πραγματικότητά σας.

Για κάθε εξωτερική επίδραση υπάρχει μια εσωτερική αιτία: Κάθε αποτέλεσμα που βλέπετε στον εξωτερικό ή φυσικό κόσμο, έχει μια πολύ συγκεκριμένη αιτία η οποία έχει την προέλευσή της στον εσωτερικό ή διανοητικό κόσμο σας. Αυτό είναι η ουσία της δύναμης της σκέψης. Ας το δούμε αλλιώς, οι όροι και οι περιστάσεις της ζωής σας υπάρχουν ως συνέπεια των σκέψεων και των πεποιθήσεών σας. Ο James Allen το έθεσε άριστα όταν είπε «οι περιστάσεις δεν κάνουν ένα άτομο, το αποκαλύπτουν». Κάθε πτυχή της ζωής σας, από την κατάσταση των οικονομικών σας μέχρι την κατάσταση της υγείας και των σχέσεών σας, αποκαλύπτει ακριβώς τις σκέψεις και τις πεποιθήσεις σας.

Πρόκειται για εσωτερική εργασία: Οι περισσότεροι άνθρωποι το βλέπουν ανάποδα, θεωρούν ότι αισθάνονται ή σκέφτονται με έναν ορισμένο τρόπο λόγω των περιστάσεών τους, μην γνωρίζοντας την αλήθεια ότι είναι δύναμη του δικού τους νου που τους δημιουργεί εκείνες τις περιστάσεις, είτε επιθυμητές είτε ανεπιθύμητες. Με την ενδοσκόπηση και την εφαρμογή αυτής της Αλήθειας, ότι οι σκέψεις σας δημιουργούν την πραγματικότητά σας, θα χαρίσετε στον εαυτό σας τη δύναμη να δημιουργήσετε τις αλλαγές που επιθυμείτε να δείτε να γίνονται στη ζωή σας. Η δημιουργία πραγματικότητας είναι μια εσωτερική εργασία.

Η Δύναμη της Σκέψης σας είναι απεριόριστη: Υπάρχει μια μοναδική, ευφυής Συνείδηση που εισχωρεί σε ολόκληρο το Σύμπαν -πανίσχυρη, πάνσοφη, πανδημιουργός και πανταχού παρούσα- ο Οικουμενικός Νους. Το μυαλό σας είναι μέρος αυτού του Ενός οικουμενικού Νου και δεδομένου ότι οι σκέψεις σας είναι ένα προϊόν του μυαλού σας, τότε κατά συνέπεια η Δύναμη της Σκέψης σας είναι επίσης απεριόριστη. Μόλις καταλάβετε αληθινά ότι ο νους σας είναι ένα με την μοναδική Πηγή της Παντοδυναμίας και ότι αυτή η δύναμη είναι μέσα σας, θα έχετε βρει τη μόνη αληθινή πηγή άπειρης δύναμης για την οποία τίποτα δεν είναι αδύνατο και το αδύνατο είναι τίποτα. Να ξέρετε ότι η Δύναμη της Σκέψης έρχεται από μέσα. Όλη η δύναμη έρχεται από μέσα.

Οι σκέψεις σας είναι ζωντανές: Το μέγιστοι μύστες και δάσκαλοι που έχουν περπατήσει τη γη μας έχουν πει ότι όλα είναι ενέργεια. Αυτή η θεμελιώδης αλήθεια τώρα έχει επιβεβαιωθεί αναντίρρητα από τη σύγχρονη επιστήμη. Οι σκέψεις σας είναι επίσης ενέργεια. Ο William Walker Atkinson μας είπε ότι «όπου το μυαλό είναι στατική ενέργεια, η σκέψη είναι δυναμική ενέργεια – δύο φάσεις του ίδιου πράγματος» και ο Charles Haanel είπε παραπέρα ότι η «η δύναμη της σκέψης είναι η δονητική δύναμη που διαμορφώνεται με τη μετατροπή του στατικού μυαλού σε δυναμικό μυαλό». Οι σκέψεις σας είναι ζωντανές. Κάθε φορά που «φιλοξενείται» μια συγκεκριμένη σκέψη, εκπέμπετε μια πολύ συγκεκριμένη, αντίστοιχη συχνότητα ή ενεργειακή δόνηση.

Σε ποια συχνότητα είστε εσείς: Η βασική προϋπόθεση του Νόμου της Έλξης είναι ότι η ίδια ενέργεια προσελκύει την ίδια ενέργεια. Προσελκύετε εκείνα τα πράγματα και περιστάσεις που είναι σε παλμική αρμονία με την κυρίαρχη συχνότητά σας, η οποία καθορίζεται από την κυρίαρχη διανοητική νοοτροπία σας, τις συνήθεις σκέψεις και τις πεποιθήσεις σας. Ο Mike Dooley , ένας από τους παρουσιαστές του «Μυστικού», προτείνει κατάλληλα εάν θέλετε να ξέρετε με τι μοιάζει μια σκέψη, απλά να κοιτάξετε τριγύρω σας. Λάβετε υπόψη τις λέξεις του «οι σκέψεις είναι πράγματα».

Δεν δημιουργούνται όλες οι σκέψεις ίσες: Η ελκυστική δύναμη οποιασδήποτε συγκεκριμένης σκέψης καθορίζεται από πόσο συχνά έχετε αυτή τη σκέψη και από τη δύναμη των συναισθημάτων που συνδέονται με αυτήν. Όσο περισσότερη ενέργεια δίνετε σε μια σκέψη, τόσο μεγαλύτερη η δύναμή της να προσελκύσει την αντίστοιχη περίστασή της στο φυσικό κόσμο σας μέσω του Νόμου της Έλξης. Μία φευγαλέα, περαστική σκέψη δεν έχει την ίδια δημιουργική δύναμη με τις συνήθεις σκέψεις και τις πεποιθήσεις σας. Θυμηθείτε, ότι δεν έχει ιδιαίτερη χρησιμότητα να επεξεργάζεστε θετικές σκέψεις για λίγο χρόνο κάθε ημέρα εάν προχωράτε έπειτα και σκέφτεστε αρνητικά ή ανεπιθύμητα για το υπόλοιπο της ημέρας. Η πραγματικότητά σας είναι το σύνολο του ποσού όλων των σκέψεών σας.

Χρησιμοποιήστε τη Δύναμη της Σκέψης για να αλλάξετε τη ζωή σας: Ο υποσυνείδητος Νους σας είναι η αποθήκη των βαθιών πεποιθήσεων και των προγραμμάτων σας. Για να αλλάξετε τις περιστάσεις σας και να προσελκύσετε αυτά που επιθυμείτε, πρέπει να μάθετε να προγραμματίζετε και να επαναπρογραμματίζετε τον υποσυνείδητο Νου σας. Δεδομένου ότι το Νους σας είναι ένα με τον παντοδύναμο Οικουμενικό Νου, το δυναμικό της δύναμης του υποσυνείδητου μυαλού σας είναι επίσης απεριόριστο.

Ο αποτελεσματικότερος και πρακτικός τρόπος να προγραμματιστεί το υποσυνείδητο μυαλό σας για επιτυχία σε όλους τους τομείς της ζωής σας είναι να μάθει την απλή διαδικασία της Δημιουργικής Απεικόνισης. Είναι η τεχνική που ελλοχεύει τη δημιουργία της πραγματικότητας, χρησιμοποιώντας τη Δύναμη της Σκέψης για να φανταστείτε συνειδητά, να δημιουργήσετε και να προσελκύσετε αυτά που επιθυμείτε. Η φαντασία σας είναι η μηχανή των σκέψεών σας. Μετατρέπει τη Δύναμη της Σκέψης σας σε νοητικές εικόνες.

Να γνωρίζετε τις σκέψεις σας αλλά χωρίς εμμονές: Είναι σημαντικό ότι μαθαίνετε να γνωρίζετε τις συνήθεις σκέψεις σας και να τις ρυθμίζετε κατάλληλα ώστε να διατηρηθεί μια γενική θετική διανοητική νοοτροπία. Εντούτοις, να είστε προσεκτικοί να μην σας γίνει εμμονή η κάθε σκέψη που μπαίνει στο μυαλό σας δεδομένου ότι αυτό θα ήταν εξίσου αντιπαραγωγικό, για να μην πούμε περισσότερο απ’ το να μην έχετε καμία επίγνωση γι’ αυτές. Θυμηθείτε ότι αν επιμένετε στις αρνητικές, ανεπιθύμητες σκέψεις σας, θα τους δώσετε δύναμη και όπως λέει και μία παροιμία, «σε ότι αντιστέκεστε, …επιμένει». Έτσι αντί της αντίστασης σε οποιωνδήποτε από τις αρνητικές σκέψεις σας, μάθετε απλά να τις ακυρώνετε αβίαστα με την αντικατάσταση τους καθώς προκύπτουν.

Αντικαταστήστε αμέσως τις ανεπιθύμητες σκέψεις: Για να εξουδετερώσετε αμέσως τη δύναμη μιας αρνητικής σκέψης, ήρεμα και σκόπιμα αντικαταστήστε τη με την αντίθετη, θετική ισοδύναμή της. Για παράδειγμα εάν σκεφτείτε «δεν είμαι αρκετά καλός, δεν θα πετύχω ποτέ», να αντικαταστήστε τη διανοητικά με τη σκέψη «είμαι αρκετά καλός και η επιτυχία έρχεται σε μένα εύκολα». Μπορείτε επίσης να χρησιμοποιήσετε την «ακυρώνω – ακυρώνω» τεχνική που έγινε διάσημη από τη μέθοδο Silva . Κάθε φορά που πιάνετε τον εαυτό σας να κάνει μια ανεπιθύμητη σκέψη, πείτε νοητικά σε σας και στο Σύμπαν «άκυρο – άκυρο» και ακολουθείστε αμέσως μια θετική δήλωση.

Εξημερώστε τις κυρίαρχες σκέψεις σας και το Τυχαίο θα ακολουθήσει: Υπολογίζεται ότι το μέσος άνθρωπος έχει μεταξύ 12.000 και 70.000 σκέψεων ημερησίως. Αυτό αποδεικνύει ότι ο στόχος σας δεν πρέπει να είναι να ελέγξετε κάθε σκέψη. Οι κυρίαρχες σκέψεις και οι πεποιθήσεις σας είναι που πρέπει να μάθετε να θέτετε υπό το συνειδητό έλεγχό σας δεδομένου ότι καθορίζουν κατά ένα μεγάλο μέρος τη νοητική νοοτροπία σας. Όσο θα το κάνετε, θα βρείτε τις τυχαίες σκέψεις σας να γίνονται και αυτές θετικότερες και πιο σκόπιμες.

Οι ακόλουθες λέξεις του Βούδα Siddhartha Gautama συλλαμβάνουν τέλεια την ουσία της Δύναμης της Σκέψης:

«Όλα αυτά που είμαστε είναι το αποτέλεσμα αυτών που έχουμε σκεφθεί. Ο Νους είναι όλα. Ότι σκεφτόμαστε, γινόμαστε».

Με λίγα λόγια, η ζωή σας είναι ο τέλειος καθρέφτης των σκέψεων, των πεποιθήσεων και της κυρίαρχης νοητικής νοοτροπίας σας. Είτε το συνειδητοποιείτε είτε όχι, εσείς δημιουργείτε ήδη την πραγματικότητά σας μέσω της Δύναμής της Σκέψης σας. Κάθε επίδραση που βλέπετε στον εξωτερικό κόσμο σας έχει την αρχική αιτία της μέσα σας – χωρίς εξαίρεση. Για να αποκτήσετε πρόσβαση στη μέγιστη δημιουργική δύναμη που έχετε στη διάθεσή σας, πρέπει να μάθετε να ελέγχετε τη φύση των συνήθων σκέψεών σας και να ευθυγραμμίζεστε με τη μια Πηγή όλης της Δύναμης της οποίας είστε ένα μέρος. Οι σκέψεις σας δημιουργούν την πραγματικότητά σας – γνωρίστε, εσωτερικοποιήστε και εφαρμόστε αυτήν την Αλήθεια και θα δείτε τη μετατροπή στη ζωής σας με τους πιο θαυμαστούς τρόπους.

Μια φορά και έναν καιρό... ήταν ο άνθρωπος

Η σειρά κινουμένων σχεδίων που είχε συμβούλους παιδαγωγούς, ανθρωπολόγους και ιστορικούς. Προβλήθηκε σε περισσότερο από 100 χώρες και έκανε θραύση.

Δημιουργός της ήταν ο Άλμπερτ Μπαρίγιε, ένας γάλλος καρτουνίστας και ιδρυτής της εταιρείας παραγωγής Procidis, η οποία τις περασμένες δεκαετίες παρήγαγε πετυχημένες σειρές κινουμένων σχεδίων στη Γαλλία.

Ο Μπαρίγιε αγαπούσε πολύ τα παιδιά και ασχολούνταν με την συγγραφή βιβλίων και σεναρίων.

Τη δεκαετία του ’60 αποφάσισε να δημιουργήσει την δική του εταιρεία ώστε να ασχοληθεί με την παραγωγή σειρών.

Όπως είχε πει: «Είχα σκανδαλιστεί από τις σειρές που πρόσφεραν στα παιδιά, καθώς τους αποσπούσαν την προσοχή» και αποφάσισε να δημιουργήσει κινούμενα σχέδια που θα απασχολούσαν με σύνεση τον χρόνο των μικρών τηλεθεατών και θα τους προσέφεραν χρήσιμες γνώσεις.

Τότε εμπνεύστηκε τη σειρά: «Μια φορά και έναν καιρό… ένας άνθρωπος» με τον σοφό μαέστρο με την άσπρη μακριά γενειάδα, τον νεαρό Πίτερ και τον Τζάμπο.

«Κάνε τα παιδιά σου να θέλουν να ξέρουν και να διεγείρουν την περιέργεια τους. Να τα αντιμετωπίζεις σαν ανθρώπους με δικό τους δικαίωμα, οι οποίοι κατανοούν πολύ περισσότερα απ’ όσα οι ενήλικες πιστεύουν. Όλοι θα είναι ισχυρότεροι και τα παιδιά θα είναι ευγνώμονες σε εσάς». Άλμπερτ Μπαρίγιε

Η σειρά είχε εκπαιδευτικό χαρακτήρα και θεωρείται από τις καλύτερες που προβλήθηκαν από την κρατική τηλεόραση στην Ελλάδα. Τα πρώτο επεισόδιο ξεκινούσε με τη δημιουργία της Γης και στα υπόλοιπα επεισόδια καταγραφόταν η πορεία της ανθρωπότητας και οι δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι άνθρωποι κατά καιρούς.

Τα παιδιά είχαν τη δυνατότητα να μάθουν πως ζούσαν οι πρωτόγονοι άνθρωποι, οι Ρωμαίοι, οι Βίκινγκς και να κατανοήσουν καλύτερα τον κόσμο.

Ο Μπαρίγιε είχε προσλάβει ιστορικούς, ανθρωπολόγους και ειδικούς παιδαγωγούς που επιμελούνταν τα κείμενα και τις εικόνες. Η σειρά ήταν η δεύτερη που δημιούργησε ο Μπαρίγιε και αποτελούταν από 26 επεισόδια των 25 λεπτών.

Είχαν ως θέμα τους το διάστημα, τη ζωή, τους εξερευνητές και τη γη και έκαναν ανάλογη επιτυχία με την πρώτη σειρά.

Οι σειρές του Μπαρίγιε πουλήθηκαν σε περισσότερες από 100 χώρες σε όλον τον κόσμο και καθήλωσαν τους μικρούς τηλεθεατές.

Δείτε τη γέννηση της Γης στο πρώτο επεισόδιο της σειράς: «Μια φορά και έναν καιρό….ήταν ο άνθρωπος»

JOHN RAWLS: Σχεδιάστε μια καλύτερη κοινωνία

Ο Τζον Ρολς (1921-2002), ένας μετριοπαθής, ήσυχος καθηγητής στο Χάρβαρντ, έγραφε ένα βιβλίο που άλλαξε τον τρόπο που κάποιοι σκέφτονταν αυτά τα ζητήματα. Έχει τίτλο Θεωρία -της δικαιοσύνης (1971) και είναι αποτέλεσμα είκοσι ετών στοχασμού. Είναι βέβαια το βιβλίο ενός καθηγητή, γραμμένο για άλλους καθηγητές σε ένα μάλλον στεγνό ακαδημαϊκό ύφος. Ωστόσο, σε αντίθεση με τα περισσότερα παρόμοια βιβλία δεν έμεινε σκονισμένο σε κάποια βιβλιοθήκη – καμία σχέση. Έγινε μπεστ σέλερ. Από μια άποψη, είναι εκπληκτικό το πόσοι άνθρωποι το διάβασαν. Αλλά οι βασικές ιδέες του έχουν τόσο ενδιαφέρον, ώστε αμέσως θεωρήθηκε ως ένα από τα πιο επιδραστικά βιβλία του 20ού αιώνα, που το διάβασαν φιλόσοφοι, νομικοί, πολιτικοί και πολλοί άλλοι — κάτι που ο ίδιος ο Ρολς δεν είχε ονειρευτεί ποτέ.

Φανταστείτε πως πρέπει να σχεδιάσετε μια νέα και καλύτερη κοινωνία. Ένα ζήτημα θα ήταν «Ποιος παίρνει τι». Αν ζείτε σε μια όμορφη έπαυλη με εσωτερική πισίνα και υπηρέτες και έχετε ένα ιδιωτικό τζετ που μπορεί να σας μεταφέρει αστραπιαία σε ένα τροπικό νησί, μπορεί κάλλιστα να επινοήσετε έναν κόσμο όπου κάποιοι είναι πολύ πλούσιοι -ίσως αυτοί που εργάζονται σκληρότερα- και κάποιοι πολύ φτωχότεροι. Αν τώρα ζείτε σε κατάσταση φτώχειας, πιθανόν θα σχεδιάσετε μια κοινωνία όπου κανείς δεν επιτρέπεται να είναι ζάπλουτος, μια κοινωνία όπου ο καθένας παίρνει ένα ίσο μερίδιο απ’ όσα είναι διαθέσιμα: δεν επιτρέπονται τα ιδιωτικά τζετ και υπάρχουν καλύτερες ευκαιρίες για τους άτυχους ανθρώπους. Η ανθρώπινη φύση είναι κάπως έτσι: οι άνθρωποι τείνουν να σκέφτονται τη δική τους θέση όταν περιγράφουν έναν καλύτερο κόσμο, ανεξάρτητα από το αν το συνειδητοποιούν. Αυτές οι προκαταλήψεις και η μεροληψία διαστρεβλώνουν τον πολιτικό στοχασμό.

Η ιδιοφυής κίνηση του Ρολς ήταν η επινόηση ενός νοητικού πειράματος -το ονόμασε «Πρωταρχική Θέση»- που υποβαθμίζει τη σημασία κάποιων εγωιστικών προκαταλήψεών μας. Η κεντρική του ιδέα είναι πολύ απλή: σχεδιάστε μια καλύτερη κοινωνία αλλά κάντε το δίχως να γνωρίζετε ποια θέση θα έχετε σε αυτή την κοινωνία. Δε θα ξέρετε αν θα είστε πλούσιος, φτωχός, με κάποια ανικανότητα, όμορφος, άνδρας, γυναίκα, άσχημος, έξυπνος ή βραδύνους, ταλαντούχος ή ατάλαντος, ομοφυλόφιλος, αμφιφυλόφιλος ή ετεροφυλόφιλος. Ο Ρολς πιστεύει πως θα επιλέξετε δικαιότερες αρχές πίσω από αυτό το φανταστικό «πέπλο της άγνοιας», επειδή δε θα ξέρετε που θα καταλήξετε, τι είδους άτομο θα είστε. Από αυτό το απλό τέχνασμα της επιλογής δίχως γνώση της θέσης σας, ο Ρολς ανέπτυξε τη θεωρία του για τη δικαιοσύνη. Αυτή βασιζόταν σε δυο αρχές που πίστευε πως όλοι οι λογικοί άνθρωποι θα αποδέχονται, τις αρχές της ελευθερίας και της ισότητας.

Η πρώτη αρχή είναι η Αρχή της Ελευθερίας. Σύμφωνα με αυτή, όλοι έχουν το δικαίωμα σε ένα εύρος βασικών ελευθεριών που δεν πρέπει να τους αφαιρούνται, όπως η ελευθερία της πίστης, η ελευθερία να ψηφίζουν τους ηγέτες τους και η εκτεταμένη ελευθερία της έκφρασης. Παρ’ ότι ο περιορισμός κάποιων από αυτές τις ελευθερίες θα βελτίωνε τη ζωή της πλειονότητας των ανθρώπων, όπως πίστευε ο Ρολς, ήταν τόσο σημαντικές, ώστε οι ελευθερίες θα πρέπει να προστατεύονται πάνω απ’ όλα. Όπως όλοι οι φιλελεύθεροι, ο Ρολς έδινε ιδιαίτερη αξία στις βασικές ελευθερίες, θεωρώντας ότι όλοι είχαν δικαίωμα σε αυτές και ότι κανείς δεν πρέπει να τους τις αφαιρεί.

Η δεύτερη αρχή του Ρολς, η Αρχή της Διαφοράς, αφορά την ισότητα. Η κοινωνία πρέπει να οργανώνεται έτσι, ώστε να δίνει περισσότερο πλούτο και ευκαιρίες στους πιο μειονεκτικούς. Αν οι άνθρωποι λαμβάνουν διαφορετικά ποσά χρημάτων, τότε αυτή η ανισότητα επιτρέπεται μόνο αν βοηθά άμεσα όσους βρίσκονται στη χειρότερη κατάσταση. Ένας τραπεζίτης μπορεί να παίρνει δέκα χιλιάδες φορές περισσότερα από τον χαμηλότερα αμειβόμενο εργάτη μόνο αν ο χαμηλότερα αμειβόμενος εργάτης ωφελείται άμεσα και λαμβάνει ένα αυξημένο ποσό χρημάτων που δε θα έπαιρνε αν ο τραπεζίτης πληρωνόταν λιγότερο. Ο Ρολς πιστεύει πως αυτός είναι ένας κόσμος που οι λογικοί άνθρωποι θα επέλεγαν, εφόσον δε γνώριζαν αν οι ίδιοι θα ήταν πλούσιοι ή φτωχοί.

Πριν από τον Ρολς, οι φιλόσοφοι και οι πολιτικοί που σκέφτονταν τι πρέπει να παίρνει ποιος υποστήριζαν συχνά μια κατάσταση που θα επέφερε τον υψηλότερο μέσο πλούτο. Αυτό σημαίνει πως κάποιοι θα ήταν ζάπλουτοι, κάποιοι ευκατάστατοι και κάποιοι πάμφτωχοι. Αλλά για τον Ρολς μια τέτοια κατάσταση είναι χειρότερη από την κατάσταση όπου δεν υπάρχουν ζάπλουτοι, αλλά όλοι έχουν ένα κάπως πιο ίσο μερίδιο ακόμα και αν ο μέσος πλούτος ήταν χαμηλότερος.

Αυτή είναι μια προκλητική ιδέα, ιδίως για όσους μπορούν να λαμβάνουν υψηλούς μισθούς στον κόσμο έτσι όπως αυτός είναι. Ο Ρόμπερτ Νόζικ (1938-2002), ένας άλλος σημαντικός Αμερικανός πολιτικός φιλόσοφος, πιο δεξιός πολιτικά από τον Ρολς, την αμφισβήτησε. Ασφαλώς οι φίλαθλοι που θα πήγαιναν να παρακολουθήσουν έναν εκπληκτικό μπασκετμπολίστα πρέπει να είναι ελεύθεροι να δίνουν ένα μικρό μέρος του εισιτηρίου σε αυτό τον παίκτη. Είναι δικαίωμά τους να ξοδεύουν έτσι τα χρήματά τους. Και αν εκατομμύρια πήγαιναν να τον παρακολουθήσουν, τότε ο αθλητής- δίκαια, κατά τον Νόζικ- θα κέρδιζε εκατομμύρια δολάρια. Ο Ρολς διαφωνούσε τελείως με αυτή την άποψη. Τα εισοδήματα του μπασκετμπολίστα δε θα έπρεπε να αυξάνονται σε τόσο υψηλά επίπεδα, υποστήριζε ο Ρολς, εκτός αν οι φτωχότεροι γίνονται πλουσιότεροι ως αποτέλεσμα αυτής της συμφωνίας. Ο Ρολς πίστευε, κατά τρόπο αμφιλεγόμενο, ότι ένας προικισμένος αθλητής ή ένας ιδιοφυής άνθρωπος δεν αποκτά αυτομάτως το δικαίωμα σε υψηλότερα εισοδήματα. Κι αυτό εν μέρει επειδή η αθλητική ικανότητα, όπως και η υψηλή ευφυΐα, είναι αποτέλεσμα τύχης. Δε δικαιούστε περισσότερα απλώς επειδή είχατε την τύχη να είστε ένας γρήγορος δρομέας ή ένας σπουδαίος ποδοσφαιριστής, ή αν είστε ιδιοφυής. Το αθλητικό ταλέντο ή η ευφυΐα είναι το αποτέλεσμα της νίκης στη «φυσική λοταρία». Πολλοί διαφωνούν σφοδρά με τον Ρολς και νιώθουν πως η υπεροχή πρέπει να επιβραβεύεται. Όμως ο Ρολς πίστευε πως δεν υπάρχει αυτόματη συσχέτιση ανάμεσα στο να είμαστε καλοί σε κάτι και στο να αξίζουμε περισσότερα.

Τι θα συνέβαινε όμως αν πίσω από το πέπλο της άγνοιας κάποιοι προτιμούσαν να το ρισκάρουν; Αν δηλαδή πίστευαν πως η ζωή είναι μια λοταρία και ήθελαν να εξασφαλίσουν ότι υπάρχουν μερικές πολύ γοητευτικές θέσεις στην κοινωνία για να τις καταλάβουν; Πιθανόν οι τζογαδόροι θα έπαιρναν το ρίσκο να καταλήξουν φτωχοί αν είχαν την ευκαιρία να γίνουν τρομερά πλούσιοι. Έτσι, θα προτιμούσαν έναν κόσμο με μεγαλύτερο εύρος οικονομικών δυνατοτήτων από εκείνον που περιέγραψε ο Ρολς. Ο Ρολς πίστευε πως οι λογικοί άνθρωποι δε θα ήθελαν να ρισκάρουν τη ζωή τους με αυτό τον τρόπο. Εδώ, μπορεί να έκανε λάθος.

Πίσω από κάθε συνειδητή επιθυμία ικανοποιούνται άλλοι πιο βασικοί στόχοι του ατόμου

Το άτομο είναι ένα ενιαίο, οργανωμένο όλον. Στη θεωρία της παρώθησης, αυτή η εισήγηση σημαίνει πολλά συγκεκριμένα πράγματα. Για παράδειγμα, σημαίνει ότι μία επιθυμία κινητοποιεί ολόκληρο το άτομο και όχι απλώς ένα μέρος του. Δεν υφίστανται αυτοτελείς οντότητες όπως ανάγκη του στομάχου ή του στόματος ή των γεννητικών οργάνων. Υπάρχει μόνο μια ανάγκη του ατόμου. Ο Τζον Σμιθ είναι που θέλει τροφή, όχι το στομάχι του Τζον Σμιθ. Επιπλέον, η ικανοποίηση έρχεται σε ολόκληρο το άτομο και όχι μόνο σ’ ένα μέρος του. Η τροφή ικανοποιεί την πείνα του Τζον Σμιθ και όχι την πείνα του στομάχου του.

Η ενασχόληση των πειραματιστών με την πείνα ως απλώς μια λειτουργία της γαστρεντερικής οδού τούς έχει κάνει να παραβλέπουν το γεγονός ότι όταν οι άνθρωποι πεινούν, αλλάζουν όχι μόνον ως προς τις γαστρεντερικές τους λειτουργίες, αλλά και ως προς πολλές άλλες, ίσως ακόμη και ως προς τις περισσότερες άλλες λειτουργίες τους, Η αντίληψη αλλάζει (η τροφή γίνεται αντιληπτή πιο εύκολα απ’ ό,τι σε άλλες στιγμές). Οι αναμνήσεις αλλάζουν (είναι πιο πιθανό να θυμηθεί κάποιος ένα καλό γεύμα εκείνη τη στιγμή, παρά κάποια άλλη). Τα συναισθήματα αλλάζουν (υπάρχει περισσότερη ένταση και νευρικότητα απ’ ό,τι σε άλλες στιγμές) . Το περιεχόμενο της σκέψης αλλάζει (είναι πιο πιθανό να σκέφτεται το άτομο την εξασφάλιση τροφής, παρά τη λύση ενός αλγεβρικού προβλήματος). Κι αυτός ο κατάλογος μπορεί να επεκταθεί σχεδόν σε κάθε άλλη φυσική δυνατότητα, ικανότητα ή λειτουργία, τόσο σωματική όσο και ψυχική. Με άλλα λόγια, όταν οι άνθρωποι πεινούν, πεινούν ολόκληροι – είναι διαφορετικοί ως άτομα από αυτό που είναι σε άλλες στιγμές.

Ποιες είναι οι πιο κοινές άμεσες παρωθήσεις; Μπορούμε να τις βρούμε αρκετά εύκολα, παρατηρώντας τον εαυτό μας μια συνηθισμένη μέρα. Οι επιθυμίες που περνούν σαν αστραπή από τη συνείδησή μας είναι, πολύ συχνά, επιθυμίες για ρούχα, αυτοκίνητα, φιλικότητα, συντροφιά, έπαινο, γόητρο και τα παρόμοια. Συνήθως , οι ενορμήσεις αυτές διατυπώνονται ως δευτερεύουσες ή πολιτισμικές και θεωρείται ότι ανήκουν σε διαφορετική τάξη από αληθινά «αξιοσέβαστες» ή πρωταρχικές ενορμήσεις, δηλαδή τις βιολογικές ανάγκες. Στην πραγματικότητα όμως, είναι πολύ πιο σημαντικές για μας και πολύ πιο κοινές.

Εξετάζοντας προσεκτικά τις συνηθισμένες επιθυμίες που έχουμε στην καθημερινή ζωή, διαπιστώνουμε ότι οι επιθυμίες αυτές έχουν ένα τουλάχιστον σημαντικό χαρακτηριστικό: συνήθως, δεν είναι οι ίδιες σκοποί, αλλά μέσα για την επίτευξη ενός σκοπού. Θέλουμε χρήματα για να μπορέσουμε να αγοράσουμε αυτοκίνητο. Και θέλουμε αυτοκίνητο επειδή έχουν οι γείτονες και δεν θέλουμε να νιώθουμε κατώτεροί τους, έτσι ώστε να μπορέσουμε να διατηρήσουμε τον αυτοσεβασμό μας, κι έτσι οι άλλοι να μας αγαπούν και να μας σέβονται. Συνήθως, όταν αναλύουμε μια συνειδητή επιθυμία, διαπιστώνουμε ότι μπορούμε να πάμε πίσω απ’ αυτήν, σε άλλους, πιο βασικούς στόχους του ατόμου.

J.G.Fichte: Ατομικότητα και ελευθερία

Γιόχαν γκότλιπ Φίχτε: 1762–1814

Ο ελεύθερος κόσμος της Ατομικότητας

§1

Πού εδράζεται το αίτημα για μια νέα σύλληψη της ατομικότητας; Σε ένα σύστημα των Εγώ ή των ατόμων, το οποίο προορίζεται να συγκροτήσει την αυθεντικότητα του κόσμου ως ενός ελεύθερου κόσμου των ατόμων. Στο πλαίσιο της νεώτερης μεταφυσικής, τα άτομα-μονάδες απηχούν απευθείας, χωρίς διαμεσολαβήσεις προεπιλεγμένων καθολικοτήτων, συμπτύξεις του Ενός, ας πούμε του θεού ή της Μιας ζωής. Αυτές οι συμπτύξεις, ειλημμένες ενδοκοσμικά ως συμπτύξεις ή συμπυκνώσεις επί μέρους Εγώ, συνιστούν για τον Φίχτε αναγκαίες συνθήκες για κάθε συνείδηση και αυτοσυνείδηση. Η συνείδηση, ως εκ τούτου, γίνεται ή αποδεικνύεται πραγματική συνείδηση του εαυτού όχι σε μια θεωρησιακή της σύλληψη παρά μόνο και κύρια στην πρακτική της εκδήλωση: κατά την εκδήλωση τούτη καλείται όχι απλώς να εκφράσει, να εκδιπλώσει ή να εξωτερικεύσει τη δύναμη της ως άνω Μιας ζωής ή του Ενός, αλλά να αυτοπροσδιορίζεται συνεχώς ως ατομική δραστηριότητα, ήτοι ως ακατάπαυστα ενεργός ατομικότητα. Μια τέτοια ατομικότητα είναι η διάχυση της ελευθερίας στον κόσμο με τη μορφή ελεύθερων και ελεύθερα δρώντων ατόμων. Ο ενιαίος χαρακτήρας ή η μία έννοια της πολλαπλότητας αυτών των ατόμων, ως επί μέρους Εγώ, είναι η Εγώτητα (Ichheit).

§2

Ετούτη η εγώτητα ενέχει τον χαρακτήρα της πνευματικότητας του ατόμου, της ιδεατότητας που υψώνεται πάνω από κάθε επί μέρους φυσική ή σωματική ατομικότητα και η οποία χαράσσει τον προορισμό της ατομικότητας ως μοναδικής, ενιαίας ουσίας, ως της κατά Χέγκελ Einzel(n)heit [=ενικότητας]. Αυτός ο προορισμός όμως δεν είναι ποτέ δεδομένος ούτε ντετερμινιστικά συναγμένος ή επιτελεσμένος· απεναντίας είναι η δυνατότητα που απαιτεί, που πρέπει να γίνεται πραγματικότητα. Η ψυχή τούτης της απαίτησης είναι η απόλυτη ελευθερία του ατόμου να δημιουργεί εκ νέου τον εαυτό του. Το να δημιουργεί εκ νέου τον εαυτό του σημαίνει να θέτει σκοπούς, εντός πάντοτε μιας πραγματικότητας –οντολογικής, κοινωνικής, πολιτικής, υπαρξιακής κ.λ.π– που δεν την έχει επιλέξει το ίδιο, και να τους πραγματοποιεί. Η πραγματοποίηση τούτη δεν είναι μια μονοσήμαντη και ίδια για όλα τα άτομα πορεία ζωής, αλλά εκτυλίσσεται με βάση τη μοναδικότητα και τη διαφορετικότητα του κάθε ατομικού όντος, πέρα από αφοριστικές γενικότητες ή ισοπεδώσεις, σαν αυτές που βιώνει, ας πούμε η ελληνική κοινωνία από τις πάσης φύσεως καθεστωτικές δυνάμεις της πολιτικής. Έτσι κάθε νέα ζωή, κάθε ατομικό ον που έρχεται στη ζωή, έχει μεν την οντολογική της/του ρίζα στη Μια ζωή, ωστόσο συνυφαίνεται με ένα νέο νόημα ζωής, το οποίο μπορεί να συλλάβει μόνο αυτό το εξατομικευμένο ον και κανένα άλλο.

§3

Σε κάθε περίπτωση, το εξατομικευμένο ον συλλαμβάνει και φανερώνει μέσα στον κόσμο ένα νέο νόημα ζωής πάντοτε ως ενεργό, επί μέρους ον του Ενός προορισμού του ανθρώπου. Αυτά τα επί μέρους δρώντα άτομα συναποτελούν ένα κλειστό σύστημα πολλών Εγώ, ανήκουν στη μια ενιαία πνευματική κοινότητα, καθότι σκεπτόμενα όντα. Απ’ αυτή την άποψη, η απεριόριστη ελευθερία δράσης των ενικών ατόμων δεν είναι μια αμοραλιστική ή αυθαίρετη δραστηριότητα του ενός ενάντια στο άλλο –πόλεμος όλων εναντίον όλων όπως συμβαίνει με τους χαμαιλέοντες του εγχώριου αλλά και ξένου πολιτικού αμοραλισμού– παρά μια συντεταγμένη δράση με βάση επιταγές προορισμού. Με δεδομένο ότι αυτές οι επιταγές απευθύνονται σε όλα τα όντα και εξειδικεύονται με την ανάληψη από το κάθε άτομο της δικής του ελεύθερης πράξης, η εν λόγω συντεταγμένη δράση υπηρετεί τον κοινό προορισμό και έτσι επιτρέπει οι ατομικές ελευθερίες ή οι ατομικές στάσεις ελεύθερης δράσης να εναρμονίζονται μεταξύ τους. Η εναρμόνιση τούτη δεν είναι στιγμιαία αρμονία αντι-θέτων αλλά η όλο και πιο βαθιά εξοικείωση του κάθε ατόμου με αυτό που ιδιάζει στη φύση του και το οποίο όσο το γνωρίζει καλύτερα, όσο ενεργά το προσεγγίζει, τόσο το ενεργείν του συμβάλλει στην βαθύτερη νοηματική εκπλήρωση του όλου, μέρος του οποίου αποτελεί αυτό τούτο το άτομο. Αυτή η κατά Φίχτε σχέση όλου και μέρους, ατόμου και κοινότητας θα αποτελέσει τη βάση για την εγελιανή και περαιτέρω τη μαρξική διαλεκτική ατόμου και όλου.

ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΣ: Χαρακτῆρες (16.1-16.15) - ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΑΣ

ΙϚ'. ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΑΣ

[16.1] [Ἀμέλει ἡ δεισιδαιμονία δόξειεν ‹ἂν› εἶναι δειλία πρὸς τὸ δαιμόνιον,]
[16.2] ὁ δὲ δεισιδαίμων τοιοῦτός τις, οἷος ἐπὶ κρουνῶν ἀπονιψάμενος τὰς χεῖρας καὶ περιρρανάμενος ἀπὸ ἱεροῦ δάφνην εἰς τὸ στόμα λαβὼν οὕτω τὴν ἡμέραν περιπατεῖν.
[16.3] καὶ τὴν ὁδόν, ἐὰν παραδράμῃ γαλῆ, μὴ πρότερον πορευθῆναι, ἕως ‹ἂν› διεξέλθῃ τις ἢ λίθους τρεῖς ὑπὲρ τῆς ὁδοῦ διαβάλῃ.
[16.4] καὶ ἐπὰν ἴδῃ ὄφιν ἐν τῇ οἰκίᾳ, ἐὰν παρείαν, Σαβάζιον καλεῖν, ἐὰν δὲ ἱερόν, ἐνταῦθα ἡρῷον εὐθὺς ἱδρύσασθαι.
[16.5] καὶ τῶν λιπαρῶν λίθων τῶν ἐν ταῖς τριόδοις παριὼν ἐκ τῆς ληκύθου ἔλαιον καταχεῖν καὶ ἐπὶ γόνατα πεσὼν καὶ προσκυνήσας ἀπαλλάττεσθαι.
[16.6] καὶ ἐὰν μῦς θύλακον ἀλφίτων διαφάγῃ, πρὸς τὸν ἐξηγητὴν ἐλθὼν ἐρωτᾶν τί χρὴ ποιεῖν, καὶ ἐὰν ἀποκρίνηται αὐτῷ ἐκδοῦναι τῷ σκυτοδέψῃ ἐπιρράψαι, μὴ προσέχειν τούτοις, ἀλλ᾽ ἀποτραπεὶς ἐκθύσασθαι.
[16.7] καὶ πυκνὰ δὲ τὴν οἰκίαν καθᾶραι δεινός, Ἑκάτης φάσκων ἐπαγωγὴν γεγονέναι.
[16.8] κἂν γλαῦκες βαδίζοντος αὐτοῦ ‹ἀνακράγωσι›, ταράττεσθαι καὶ εἴπας «Ἀθηνᾶ κρείττων» παρελθεῖν οὕτω.
[16.9] καὶ οὔτε ἐπιβῆναι μνήματι οὔτ᾽ ἐπὶ νεκρὸν οὔτ᾽ ἐπὶ λεχὼ ἐλθεῖν ἐθελῆσαι, ἀλλὰ τὸ μὴ μιαίνεσθαι συμφέρον αὑτῷ φῆσαι εἶναι.
[16.10] καὶ ταῖς τετράσι δὲ καὶ ἑβδόμαις προστάξας οἶνον ἕψειν τοῖς ἔνδον, ἐξελθὼν ἀγοράσαι μυρσίνας, λιβανωτόν, πόπανα καὶ εἰσελθὼν εἴσω στεφανοῦν τοὺς Ἑρμαφροδίτους ὅλην τὴν ἡμέραν.
[16.11] καὶ ὅταν ἐνύπνιον ἴδῃ, πορεύεσθαι πρὸς τοὺς ὀνειροκρίτας, πρὸς τοὺς μάντεις, πρὸς τοὺς ὀρνιθοσκόπους, ἐρωτήσων τίνι θεῶν ἢ θεᾷ προσεύχεσθαι δεῖ.
[16.12] καὶ τελεσθησόμενος πρὸς τοὺς Ὀρφεοτελεστὰς κατὰ μῆνα πορεύεσθαι μετὰ τῆς γυναικός —ἐὰν δὲ μὴ σχολάζῃ ἡ γυνή, μετὰ τῆς τίτθης— καὶ τῶν παιδίων.
[16.13] καὶ τῶν περιρραινομένων ἐπὶ θαλάττης ἐπιμελῶς δόξειεν ἂν εἶναι.
[16.14] κἄν ποτε ἐπίδῃ σκορόδῳ ἐστεμμένον τῶν ἐπὶ ταῖς τριόδοις ‹ἐσθίοντα›, ἀπελθὼν κατὰ κεφαλῆς λούσασθαι καὶ ἱερείας καλέσας σκίλλῃ ἢ σκύλακι κελεῦσαι αὑτὸν περικαθᾶραι.
[16.15] μαινόμενον δὲ ἰδὼν ἢ ἐπίληπτον φρίξας εἰς κόλπον πτύσαι.

***

16.

[16.1] [Χωρίς αμφιβολία η δεισιδαιμονία θα φαινόταν ότι είναι δειλία μπροστά στη θεότητα,]
[16.2] ενώ ο δεισιδαίμονας το είδος του ανθρώπου που, αφού πλύνει τα χέρια του στην πηγή και ραντίσει όλο του το σώμα με νερό από κάποιο ιερό, βάζει στο στόμα του φύλλο δάφνης και κυκλοφορεί έτσι όλη τη μέρα.
[16.3] Αν μια νυφίτσα διασχίσει τυχαία το δρόμο, δεν προχωρά στην πορεία του, προτού διαβεί από εκεί κάποιος άλλος ή σκορπίσει πάνω από εκείνο το σημείο τρεις πέτρες.
[16.4] Όταν δει φίδι στο σπίτι του, το αποκαλεί Σαβάζιο, αν αυτό είναι παρείας, αν όμως είναι ιερό, αμέσως στο σημείο εκείνο υψώνει ένα ηρώο.
[16.5] Κάθε φορά που περνά πλάι απ᾽ τις αλειμμένες πέτρες στα τρίστρατα, χύνει επάνω τους λάδι από το ελαιοδοχείο και, αφού πέσει στα γόνατα και προσκυνήσει, αναχωρεί.
[16.6] Και αν κανένα ποντίκι τού φάει το σακί με το πλιγούρι, πάει στον εξηγητή και τον ρωτά τί πρέπει να κάνει, κι αν εκείνος του απαντήσει ότι πρέπει να το δώσει στο βυρσοδέψη να το ράψει, αυτός δεν του δίνει σημασία, αλλά φεύγει βιαστικά και προσφέρει θυσία.
[16.7] Είναι ικανός να κάνει συχνά καθαρμούς στο σπίτι του ισχυριζόμενος ότι το έχουν μαγέψει με την Εκάτη.
[16.8] Αν κράξουν κουκουβάγιες, καθώς περπατά, ταράζεται και αφού πει «Η Αθηνά είναι δυνατότερη!», μόνο τότε συνεχίζει το δρόμο του.
[16.9] Δε θέλει ούτε να πατήσει πάνω σε μνήμα, ούτε να πλησιάσει νεκρό ή λεχώνα, αλλά λέει πως είναι προς το συμφέρον του να μη μολύνεται.
[16.10] Την τέταρτη και την έβδομη μέρα κάθε μήνα προστάζει τους δούλους του σπιτιού να βράσουν κρασί, ενώ ο ίδιος, αφού βγει και αγοράσει μυρτιές, λιβανωτό και γλυκίσματα, επιστρέφει στο σπίτι και στεφανώνει τα αγάλματα του Ερμαφρόδιτου όλη τη μέρα.
[16.11] Όταν δει κανένα όνειρο, πάει στους ονειροκρίτες, τους μάντεις, τους ερμηνευτές του πετάγματος των πουλιών, για να ρωτήσει σε ποιόν θεό ή θεά πρέπει να προσευχηθεί.
[16.12] Πηγαίνει στους ιερείς των Ορφικών Μυστηρίων για να εξαγνιστεί κάθε μήνα μαζί με τη γυναίκα του —αν δεν ευκαιρεί η γυναίκα του, με την παραμάνα— και τα παιδιά του.
[16.13] Θα τον έβλεπες ακόμη ανάμεσα σ᾽ εκείνους που με επιμέλεια λούζουν για εξαγνισμό το σώμα τους στη θάλασσα.
[16.14] Αν ποτέ δει κάποιον στεφανωμένο με σκόρδα να τρώει τις προσφορές στα τρίστρατα, φεύγει και λούζεται απ᾽ το κεφάλι μέχρι τα πόδια, κι αφού καλέσει ιέρειες, τις βάζει να τον εξαγνίσουν με σκιλλοκρέμμυδα ή με ένα σκυλάκι.
[16.15] Αν δει τρελό ή επιληπτικό, ανατριχιάζει και φτύνει στον κόρφο του.