ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Νεφέλαι (627-669)

ΣΩ. μὰ τὴν Ἀναπνοήν, μὰ τὸ Χάος, μὰ τὸν Ἀέρα,
οὐκ εἶδον οὕτως ἄνδρ᾽ ἄγροικον οὐδένα
οὐδ᾽ ἄπορον οὐδὲ σκαιὸν οὐδ᾽ ἐπιλήσμονα·
630 ὅστις σκαλαθυρμάτι᾽ ἄττα μικρὰ μανθάνων
ταῦτ᾽ ἐπιλέλησται πρὶν μαθεῖν· ὅμως γε μὴν
αὐτὸν καλῶ θύραζε δεῦρο πρὸς τὸ φῶς.
ποῦ Στρεψιάδης; ἔξει τὸν ἀσκάντην λαβών;
ΣΤ. ἀλλ᾽ οὐκ ἐῶσί μ᾽ ἐξενεγκεῖν οἱ κόρεις.
635 ΣΩ. ἁνύσας τι κατάθου καὶ πρόσεχε τὸν νοῦν. ΣΤ. ἰδού.
ΣΩ. ἄγε δή, τί βούλει πρῶτα νυνὶ μανθάνειν
ὧν οὐκ ἐδιδάχθης πώποτ᾽ οὐδέν; εἰπέ μοι.
πότερον περὶ μέτρων ἢ ῥυθμῶν ἢ περὶ ἐπῶν;
ΣΤ. περὶ τῶν μέτρων ἔγωγ᾽· ἔναγχος γάρ ποτε
640 ὑπ᾽ ἀλφιταμοιβοῦ παρεκόπην διχοινίκῳ.
ΣΩ. οὐ τοῦτ᾽ ἐρωτῶ σ᾽, ἀλλ᾽ ὅ τι κάλλιστον μέτρον
ἡγεῖ. πότερον τὸ τρίμετρον ἢ τὸ τετράμετρον;
ΣΤ. ἐγὼ μὲν οὐδὲν πρότερον ἡμιεκτέου.
ΣΩ. οὐδὲν λέγεις, ὦνθρωπε. ΣΤ. περίδου νυν ἐμοί,
645 εἰ μὴ τετράμετρόν ἐστιν ἡμιεκτέον.
ΣΩ. ἐς κόρακας, ὡς ἄγροικος εἶ καὶ δυσμαθής.
ταχύ γ᾽ ἂν δύναιο μανθάνειν περὶ ῥυθμῶν.
ΣΤ. τί δέ μ᾽ ὠφελήσουσ᾽ οἱ ῥυθμοὶ πρὸς τἄλφιτα;
ΣΩ. πρῶτον μὲν εἶναι κομψὸν ἐν συνουσίᾳ,
650 ἐπαΐονθ᾽ ὁποῖός ἐστι τῶν ῥυθμῶν
κατ᾽ ἐνόπλιον, χὠποῖος αὖ κατὰ δάκτυλον.
ΣΤ. κατὰ δάκτυλον; νὴ τὸν Δί᾽, ἀλλ᾽ οἶδ᾽. ΣΩ. εἰπὲ δή,
τίς ἄλλος ἀντὶ τουτουὶ τοῦ δακτύλου;
ΣΤ. πρὸ τοῦ μέν, ἔτ᾽ ἐμοῦ παιδὸς ὄντος, οὑτοσί.
655 ΣΩ. ἀγρεῖος εἶ καὶ σκαιός. ΣΤ. οὐ γάρ, ᾦζυρέ,
τούτων ἐπιθυμῶ μανθάνειν οὐδέν. ΣΩ. τί δαί;
ΣΤ. ἐκεῖν᾽ ἐκεῖνο, τὸν ἀδικώτατον λόγον.
ΣΩ. ἀλλ᾽ ἕτερα δεῖ σε πρότερα τούτου μανθάνειν,
τῶν τετραπόδων ἅττ᾽ ἐστιν ὀρθῶς ἄρρενα.
660 ΣΤ. ἀλλ᾽ οἶδ᾽ ἔγωγε τἄρρεν᾽, εἰ μὴ μαίνομαι·
κριός, τράγος, ταῦρος, κύων, ἀλεκτρυών.
ΣΩ. ὁρᾷς ὃ πάσχεις; τήν τε θήλειαν καλεῖς
ἀλεκτρυόνα κατὰ ταὐτὸ καὶ τὸν ἄρρενα.
ΣΤ. πῶς δή, φέρε; ΣΩ. πῶς; ἀλεκτρυὼν κἀλεκτρυών.
665 ΣΤ. νὴ τὸν Ποσειδῶ. νῦν δὲ πῶς με χρὴ καλεῖν;
ΣΩ. ἀλεκτρύαιναν, τὸν δ᾽ ἕτερον ἀλέκτορα.
ΣΤ. ἀλεκτρύαιναν; εὖ γε, νὴ τὸν Ἀέρα·
ὥστ᾽ ἀντὶ τούτου τοῦ διδάγματος μόνου
διαλφιτώσω σου κύκλῳ τὴν κάρδοπον.

***
Ο Σωκράτης βγαίνει από το σπουδαστήριο.
ΣΩΚ. Δε είδα, μά το Χάος, μά τον Αέρα,
μά την Ανάσα, τέτοιον ξεχασιάρη,
άξεστο κι ανεπίδεχτο χωριάτη·
630 κάτι μικρές ψιλολογιές μαθαίνει
και, πριν τις μάθει, τις ξεχνάει· ωστόσο
θα τον φωνάξω εδώ στο φως. Στρεψιάδη!
Γιά πάρε το σοφά και κόπιασε έξω.
ΣΤΡ., βγαίνοντας από το σπουδαστήριο μ᾽ ένα ντιβάνι, που κάνει πως δεν μπορεί να το σηκώσει.
Οι κοριοί δε μ᾽ αφήνουν να τον βγάλω.
ΣΩΚ. Βάλ᾽ τον κάτω και πρόσεχε. ΣΤΡ. Τον βάζω.
ΣΩΚ. Γιά πες μου τί αγαπάς να πρωτομάθεις
απ᾽ όσα δε διδάχτηκες ως τώρα;
Για μέτρα; Για ρυθμούς; Για στιχουργία;
ΣΤΡ. Για μέτρα· ναι· στο μέτρημα τις προάλλες
640 δυο χοίνικες μου φάγανε στ᾽ αλεύρι.
ΣΩΚ. Άλλο ρωτώ· το τρίμετρο λες να ᾽ναι
πιο όμορφο ή το τετράμετρο; Ποιό μέτρο;
ΣΤΡ. Εγώ το τετραχοίνικο νομίζω.
ΣΩΚ. Βλακείες. ΣΤΡ. Το τετραχοίνικο είναι, λέω,
τέσσερα μέτρα· ναι, στοιχηματίζω.
ΣΩΚ. Άι στην οργή, χοντρόμυαλε, χωριάτη.
Αν πάμε στους ρυθμούς, πώς θα τους νιώσεις;
ΣΤΡ. Για το ψωμί οι ρυθμοί θα μ᾽ ωφελήσουν;
ΣΩΚ. Στις συντροφιές θα δείχνεις μορφωμένος,
650 αν μπορείς τους ρυθμούς να ξεχωρίζεις,
να ξέρεις ποιός ο δάχτυλος, ο ενόπλιος.
ΣΤΡ. Μα για δάχτυλο ξέρω.
Δείχνει το δείκτη του.
ΣΩΚ. Τούτο είν᾽ ένα·
για άλλο δάχτυλο ξέρεις να μου πεις;
ΣΤΡ., κάνοντας με το μεσιανό του δάχτυλο ένα άσεμνο σχήμα.
Παιδί σαν ήμουν, ήξερα και τούτο.
ΣΩΚ. Άξεστε, πρόστυχε· ου! ΣΤΡ. Μα εγώ δε θέλω
να μάθω αυτά, καημένε. ΣΩΚ. Και ποιό θέλεις;
ΣΤΡ. Τον πιο άδικο το λόγο· αυτόν, αυτόν.
ΣΩΚ. Πριν απ᾽ αυτόν πρέπει να μάθεις άλλα·
ποιά ζώα τετράποδα είναι αρσενικά.
660 ΣΤΡ. Μα είμαι τρελός; Τα αρσενικά τα ξέρω·
νά· τράγος, ταύρος, σκύλος, κριάρι, γλάρος.
ΣΩΚ. Τα βλέπεις; Λάθος. Γλάρος για δυο γένη;
Για αρσενικό και θηλυκό μια λέξη;
ΣΤΡ. Μα τί είπα δηλαδή; ΣΩΚ. Γλάρος και γλάρος.
ΣΤΡ. Έτσι είπα, ναι· πώς πρέπει να το λέω;
ΣΩΚ. Γλαρίνα· γλάρο λένε μόνο το άλλο.
ΣΤΡ. Ακούς, γλαρίνα! Ωραία, μά τον Αέρα·
μου φτάνει αυτό το δίδαγμα, να βάλω
σωρό τ᾽ αλεύρι απάνω στο σοφρά σου.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΑΙΜΟΣ

ΑΙΜΟΣ

(όρος)

 

Δύο μυθολογικές παραδόσεις αιτιολογούν την ονομασία του βουνού Αίμος της Θράκης, και οι δύο από την ύστερη αρχαιότητα. Ο Απολλόδωρος παραδίδει τα εξής (1.43-44):

 

Κυνηγημένος ο Τυφώνας έφτασε στη Θράκη, και πολεμώντας στην περιοχή του Αίμου εκσφενδόνιζε ολόκληρα βουνά. Κατακεραυνωμένα όμως αυτά [από τον Δία], έπεφταν πάλι επάνω του, και πάνω στο βουνό κύλησε πολύ αίμα· λένε ότι γι' αυτό τον λόγο το βουνό ονομάστηκε Αίμος.

 

Άλλη παράδοση θέλει τον Αίμο γιο του Βορέα και της Ωρείθυιας, αδελφό των Βορεάδων Ζήτη και Κάλαη, βασιλιά της Θράκης, σύζυγο της Ροδόπης, κόρης του θεού ποταμού Στρυμόνα, πατέρα του Έβρου, επώνυμου ήρωα του ομώνυμου ποταμού. Η μεταμόρφωσή του, και της συζύγου του, στα ομώνυμα βουνά από τους θεούς οφείλεται στην ύβρι τους να θεωρούν τους εαυτούς τους Δία και Ήρα, να αυτοαποκαλούνται με τα ονόματα του θεϊκού ζεύγους και να επιβάλλουν σχετική λατρεία.

 

Ο Ψευδο-Πλούταρχος προσθέτει και μια ακόμη σημαντική λεπτομέρεια: ότι ο Αίμος και η Ροδόπη ήταν αδέλφια, ωστόσο ένιωσαν ερωτικά αισθήματα ο ένας για τον άλλον, γι' αυτό και έφτασαν στο σημείο να αποκαλούνται με τα ονόματα Δίας και Ήρα που, αν και αδέλφια, έγιναν ζευγάρι, και μάλιστα το υπέρτατο.

 

Παράκεινται δ᾽ αὐτῷ ὄρη Ῥοδόπη καὶ Αἷμος. Οὗτοι ἀδελφοὶ τυγχάνοντες καὶ εἰς ἐπιθυμίαν ἀλλήλων ἐμπεσόντες, ὁ μὲν αὐτὴν ῞Ηραν προσηγόρευσεν, ἡ δὲ τὸν ἀγαπώμενον Δία. Οἱ δ᾽ ἀτιμούμενοι θεοὶ τὴν πρᾶξιν μισοπονήρως ἐνεγκόντες, εἰς ὁμώνυμα ὄρη μετέβαλον ἀμφοτέρους. (Ψευδο-Πλούταρχος, περί ποταμών 11.3.1-6)

Να εκτιμάς λίγο παραπάνω εκείνους που κρύβουν τα δάκρυά τους, για να στέκονται δίπλα σου

Να εκτιμάς λίγο παραπάνω τους ανθρώπους που κλείνονται στο μπάνιο, κλαίνε με λυγμούς και βγαίνοντας φοράνε το πιο όμορφο χαμόγελο τους. Σε κάνουν να αναρωτιέσαι, καλά αυτός πάντα έτσι χαρούμενος είναι; Αυτοί οι άνθρωποι δεν θέλουν να ξέρεις τι περνούν, θέλουν μόνο να σε κάνουν να γελάς, νοιάζονται για σένα πραγματικά. Δεν θέλουν να ξέρεις τα προβλήματα σου γιατί εκείνοι οι άνθρωποι είναι πάντα πρόθυμοι να βοηθήσουν τα δικά σου προβλήματα, να δώσουν λύσεις σε ότι σε απασχολεί. Δεν θέλουν να τους δεις να κλαίνε, ούτε να καταλάβεις τις αδυναμίες τους. Αγαπάνε λίγο περισσότερο από τους άλλους, παθιάζονται πιο πολύ, ονειρεύονται ακόμα περισσότερο από σένα, είναι λίγο διαφορετικοί.

Μάθανε να ξεπερνάνε τους πόνους τους μόνοι, χωρίς να χρειάζονται κάποιο στήριγμα. Ότι τους πονά μάθανε να το βασανίζουν πιο πολύ εκείνοι, να μην παραιτούνται, να μην τα βάζουν κάτω. Έμαθαν μόνοι τους να επουλώνουν τις πληγές τους, τα τραύματά τους, να γελάνε με τις μαχαιριές και να χαίρονται με την χαρά σου, πιο πολύ και από σένα. Στις χαρές εκεί μα και στις λύπες πιο πολύ εκεί. Ο αγώνας τους για τη ζωή μεγάλος, οι νίκες τους αρκετές και οι ήττες τους τα μαθήματα τους. Αυτοί οι όμορφοι στην ψυχή άνθρωποι δεν θα σε πληγώσουν ποτέ όσο κι αν τους πληγώσεις, δεν θα σε προδώσουν ότι και να τους κάνεις.

Κλείνονται με τις ώρες στο μπάνιο, βγάζουν τους λυγμούς τους και τους πόνους τους κάτω από το καυτό νερό. Τα δάκρυα τους γίνονται τρεχούμενο νερό και χάνονται στους υπονόμους παίρνοντας μαζί και τις λύπες τους, τις ανοιχτές πληγές που στάζουν αίμα. Μόλις όμως βγούνε, μόλις το νερό σταματήσει και η τελευταία σταγόνα στάξει τα δάκρυα τους παύουν αυτόματα να υπάρχουν, σαν μαγικό, σαν να μην υπήρξαν ποτέ. Τότε, φορώντας την πετσέτα, φοράνε και το πιο λαμπερό και όμορφο χαμόγελο τους, ανοίγουν την πόρτα, και σε καλωσορίζουν, πάντα , με ανοιχτή καρδιά, γέλια και πολλά χαμόγελα. Γιατί όσο κι αν πονάνε, η αγάπη τους για τους δικούς τους ανθρώπους είναι πάντα σημαντικότερη.

Να τους εκτιμάς λίγο παραπάνω, μην ζητάς να σου ανοιχτούνε. Μπορεί να νιώσουν πως κάποιες στιγμές θέλουν το χώρο τους, να απομακρυνθούνε για λίγο αλλά δεν θα το κάνουν για κακό. Μην τους παρεξηγήσεις, θα ξαναγυρίσουν όταν είναι έτοιμοι, όταν είναι πιο δυνατοί, όταν νιώσουν πιο σίγουροι για το επόμενο βήμα.

Μην τους πιέσεις γιατί θα τους πνίξεις και θα φύγουν ολοκληρωτικά – και δεν θα ξαναγυρίσουν, και δεν θα κοιτάξουν πίσω – . Να τους αφήσεις να κάνουν τις επιλογές τους, πεθαίνουν γι’ αυτό και να είσαι ανεκτικός.

Να τους εκτιμάς λίγο παραπάνω, πονάνε μα δεν το δείχνουν και όταν αγαπάνε είναι για πάντα και το κάνουν από καρδιάς.

Τρεις ενδιαφέρουσες θεωρίες λήψης αποφάσεων που εξηγούν τις επιλογές που κάνουμε

Οι θεωρίες λήψης αποφάσεων είναι πολύ χρήσιμες. Στις μέρες μας, είτε είμαστε εξοικειωμένοι με αυτές τις θεωρίες είτε όχι, έχουμε πλήθος επιλογών. Τι θέλουμε να φάμε, ποιο καναπέ πρέπει να αγοράσουμε, να πάρουμε σκύλο ή όχι; Ωστόσο, επειδή έχουμε πάρα πολλές επιλογές, μπορεί η λήψη μιας απόφασης να είναι πολύ πιο δύσκολη υπόθεση από ό, τι θα έπρεπε.

Όταν έχουμε περισσότερες από δύο εναλλακτικές, αρκετές φορές πρέπει να κάνουμε μία επιλογή. Αυτό μας προστάζουν οι διάφοροι κανόνες στη ζωή μας. Ωστόσο, όλο αυτό, ουσιαστικά, σχετίζεται με το πώς λειτουργεί η ελεύθερη βούληση. Σύμφωνα με αυτήν, μπορούμε να ζήσουμε και να δημιουργήσουμε τη ζωή που ονειρευόμαστε.

Γιατί, όμως, η διαδικασία της λήψης απόφασης να είναι τόσο δύσκολη; Αυτό συμβαίνει διότι, η επιλογή μας αντιπροσωπεύει παράλληλα και τις θυσίες που πρέπει να κάνουμε. Όταν επιλέγουμε κάτι συγκεκριμένο, αφήνουμε στην άκρη κάποια άλλα πράγματα. Αυτό σημαίνει ότι αν τύχει να θέλουμε κάτι διαφορετικό στο μέλλον, τότε η επιλογή που έχουμε κάνει φαίνεται να μην ανταποκρίνεται στις ανάγκες μας πλέον, φαίνεται να είναι κάπως άκαιρη. Ορισμένες φορές μάλιστα, πρέπει να πορευτούμε με αυτό που έχουμε, το οποίο εξαρτάται από αυτό που έχουμε επιλέξει κι αυτό που έχουμε αφήσει, αντίστοιχα.

Τα βασικά σημεία στις θεωρίες λήψης αποφάσεων

Οι διαφορετικές προσεγγίσεις που αφορούν τη λήψη αποφάσεων ονομάζονται θεωρίες επιλογής. Ο William Glasser χρησιμοποίησε πρώτος αυτόν τον όρο εμπνευσμένος από ένα βιβλίο με τον ίδιο τίτλο. Σύμφωνα με τον Glasser, η ελευθερία, η διασκέδαση, η δύναμη, η αγάπη και η επιβίωση αποτελούν τις βασικές ανάγκες των ανθρώπων, οι οποίες σχετίζονται με τις επιλογές που κάνουμε.

Η ιδέα ότι οι επιλογές που κάνουμε, ενισχύουν αυτό που πραγματικά θέλουμε, αποτελεί μια τοποθέτηση που ισχύει εδώ και αρκετά χρόνια. Η διαδικασία της επιλογής και η ψυχολογία πίσω από αυτή την επιλογή είναι ο λόγος που λαμβάνουμε τις εκάστοτε αποφάσεις. Αποτελεί μια σχεδόν αυτόματη διαδικασία που παρακινείται από τις ανάγκες μας και την επιθυμία μας για ικανοποίησή αυτών των αναγκών.

Παρακάτω περιγράφονται τρεις θεωρίες λήψης αποφάσεων που θα σας βοηθήσουν να κατανοήσετε τις επιλογές που κάνετε. Θα μπορούσαν ακόμη και να σας ενθαρρύνουν ώστε να λαμβάνετε συχνότερα αποφάσεις!

1. Τα συναισθήματά μας συνδέονται με τις πράξεις μας.

Ο νευροεπιστήμονας και καθηγητής στο Ινστιτούτο USC και Salk, Δρ. Antonio Damasio, λέει ότι οι αποφάσεις μας προέρχονται από τα συναισθήματά μας. Σύμφωνα με τη θεωρία του, υπάρχει ένας σύνδεσμος μεταξύ των «ακατέργαστων» συναισθημάτων και του τμήματος του εγκεφάλου που λαμβάνει τις αποφάσεις. Συνεπώς, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η λήψη αποφάσεων και η κρίση μας γενικότερα, προέρχονται από ένα συγκεκριμένο νευρικό κύκλωμα.

Η σημασία και τα κίνητρα των πράξεών μας δεν θα είχαν κανένα νόημα αν η συναισθηματική εισροή απουσίαζε και έτσι, η λήψη αποφάσεων θα ήταν ανέφικτη. Επίσης, πιστεύει ότι δεν βασίζουμε τις επιλογές μας μόνο στη λογική και στα γεγονότα, αλλά και στις αναμνήσεις και στα συναισθήματα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο λαμβάνουμε αποφάσεις «ασυνείδητα».

2. Οι αποφάσεις κοστίζουν!

Υπάρχει, άραγε, περίπτωση η λήψη αποφάσεων να έχει ως συνέπεια τη μείωση του αυτοελέγχου; Μελέτη από το Πανεπιστήμιο της Μινεσότα δείχνει πως αυτό ισχύει. Οι ερευνητές της σχετικής μελέτης κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι λαμβάνοντας αποφάσεις, προφανώς, εξαντλούμε τα δικά μας αποθέματα «ενέργειας». Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η επακόλουθη αυτορρύθμιση είναι πιο δύσκολη γι’ αυτούς που είχαν κάνει επιλογές από ό,τι ήταν για εκείνους που δεν είχαν.

3. Προσοχή στις προκαταλήψεις!

Δεν υπάρχει απολύτως καμία αμφιβολία ότι οι προκαταλήψεις επηρεάζουν τις επιλογές μας. Ωστόσο, υπάρχει μια συγκεκριμένη προκατάληψη που εμφανίζεται κατ’ εξοχήν στις θεωρίες λήψης αποφάσεων κι αυτή είναι η προκατάληψη του φόβου της αποτυχίας-απόρριψης. Είναι γεγονός ότι σε κανένα δεν αρέσει να τον απορρίπτουν ή να χάνει σημαντικά γι’ αυτόν πράγματα. Ωστόσο, δεν είναι το ίδιο σημαντικό να κερδίζετε κάτι από το να αποφεύγετε να χάσετε κάτι. Η αρνητική επίδραση που έχει σε εμάς το να δώσουμε κάτι, δείχνει την έντονη επιθυμία μας να διατηρήσουμε αυτό που έχουμε αντί να αγωνιστούμε για να κερδίσουμε περισσότερα.

Ο Daniel Kahneman, σε μια ακόμη μελέτη, έδωσε στους συμμετέχοντες είτε μια κενή κούπα, είτε μια σοκολάτα, είτε δεν έδωσε τίποτα. Τους εξήγησε ότι θα μπορούσαν να κάνουν εμπόριο ή να επιλέξουν μεταξύ των δύο άλλων αντικειμένων. Οι μισοί από αυτούς ήθελαν τις κούπες, αλλά εκείνοι που είχαν ήδη κούπες δεν ήθελαν να τις δώσουν (περίπου το 86% των συμμετεχόντων), δείχνοντας την επιθυμία τους να διατηρήσουν αυτά που ήδη έχουν.

Πώς να παίρνετε δύσκολες αποφάσεις

Είναι σημαντικό να θυμάστε ότι κάποιες επιλογές που θα κάνετε θα είναι δύσκολες και σκληρές. Ωστόσο, οι θεωρίες λήψης αποφάσεων μπορούν να σας βοηθήσουν να καταλάβετε περισσότερα για τις δικές σας επιλογές. Δεν έχουμε πάντα μια λογική αιτία για τις αποφάσεις που λαμβάνουμε. Οι αιτίες αυτές, ακόμα κι αν φαντάζουν ανεξήγητες, δεν μπορούν να διαχωριστούν από εμάς, είναι δικό μας κομμάτι, συναισθηματικό. Ίσως θα μπορέσουμε να κάνουμε σοφότερες επιλογές αλλά και να βοηθήσουμε τους άλλους να λαμβάνουν πιο σωστές αποφάσεις, εφόσον καταλάβουμε τις ψυχολογικές επιρροές και τους συναισθηματικούς παράγοντες που επηρεάζουν τις αποφάσεις μας.

Λήψη Αποφάσεων: Διαίσθηση ή Λογική;

Πόσες φορές δεν έχουμε αναρωτηθεί για το αν έχουμε πάρει τη σωστή απόφαση για το τι θα σπουδάσουμε, τι δουλειά θα κάνουμε, για το αν θα πούμε ναι ή όχι σε μία νέα πρόταση για συνεργασία, για το αν θα πρέπει να πάρουμε το ρίσκο να υλοποιήσουμε μια ιδέα που μας τριβελίζει το μυαλό για καιρό;

Και πόσες φορές, κατόπιν εορτής, κάνοντας την αυτοαξιολόγησή μας δεν έχουμε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι πολλές από τις αποφάσεις που έχουμε πάρει τις έχουμε πάρει σχεδόν στα τυφλά. Ή, θα έλεγε κανείς, με βάση τη διαίσθηση.

Είναι γεγονός ότι υπάρχουν πολλά χρήσιμα προηγμένα ψηφιακά εργαλεία που μας δίνουν τη δυνατότητα να συλλέξουμε δεδομένα, να τα αναλύσουμε, να αναπτύξουμε σενάρια και με τη χρήση μαθηματικών τύπων να οδηγηθούμε σε well-informed decisions (τεκμηριωμένες αποφάσεις).

Υπάρχουν και κάποια άλλα εργαλεία, πιο «ανθρώπινα», τα οποία μπορούν να μας υποστηρίξουν στο να παράγουμε ιδέες, ως εναλλακτικές λύσεις για θέματα που μας απασχολούν, να τεστάρουμε αυτές τις ιδέες και τελικά να επιλέξουμε εκείνη την ιδέα που θα μας δώσει μία σίγουρη απάντηση στο πρόβλημά μας. Μεταξύ αυτών το Design Thinking, η μέθοδος του trial and error, κ.ά.

Είναι γεγονός ότι δεν έχουμε πάντα την πολυτέλεια να αφιερώσουμε χρόνο στη λήψη αποφάσεων κάνοντας χρήση των προαναφερόμενων εργαλείων-στην agile εποχή που ζούμε μας ζητείται να παίρνουμε αποφάσεις στο λεπτό. Ή δεν έχουμε πάντα τους πόρους για να λειτουργήσουμε κατ’ αυτόν τον τρόπο. Και τότε είναι που έχουμε δύο επιλογές. Ή να παραλύσουμε από το φόβο και να αφήσουμε άλλους να αποφασίσουν για εμάς ή να βασιστούμε στη διαίσθησή μας και να ρισκάρουμε.

Η ιστορία αποδεικνύει ότι ακόμα και τα καλύτερα εργαλεία να έχουμε στα χέρια μας και τους απαραίτητους πόρους, ποτέ δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το αν πήραμε τη σωστή απόφαση. Μόνο το αποτέλεσμα και ο χρόνος μπορεί να μας το δείξει. Και συνήθως, αν μας βγει σε καλό, τότε με απόλυτη σιγουριά δηλώνουμε ότι ξέραμε τι κάναμε, ενώ γνωρίζουμε πολύ καλά, ότι σε έναν μικρό ή και μεγάλο βαθμό βαδίζαμε στα τυφλά. Υποκρινόμαστε δηλαδή ότι είχαμε πλήρη επίγνωση του τι πράτταμε και γιατί, θέλοντας να φανούμε experts, μυαλωμένοι. Αν δε την πατήσουμε, τότε ψάχνουμε να βρούμε δικαιολογίες για το άσχημο αποτέλεσμα και πολύ συχνά πετάμε το μπαλάκι στους άλλους ή στη γενικότερη κατάσταση που επικρατεί στο εξωτερικό μας περιβάλλον. Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει ή διαβάσει για επενδυτές που βασίστηκαν σε αναλύσεις δεδομένων και δεν έβαλαν τα χρήματά στην υλοποίηση μιας ιδέας γιατί οι μαθηματικοί τύποι την έβγαζαν «τρελή», ενώ κάποιοι άλλοι προχώρησαν στη χρηματοδότηση τέτοιων «τρελών» επιχειρηματικών ιδεών, χωρίς καν να μπουν στη διαδικασία να τις τεστάρουν και να δουν ότι πρόκειται για επιχειρηματικές ευκαιρίες και τελικά πέτυχαν.

Σε στιγμές ειλικρίνειας και όταν αποδειχθεί ότι η επιλογή που κάναμε ήταν αποτελεσματική, μπορεί να παραδεχθούμε, ότι την απόφαση την είχαμε πάρει με κάποιον τρόπο που μας είναι άγνωστος, και στη συνέχεια ψάξαμε και βρήκαμε όλα εκείνα τα στοιχεία τα οποία την επιβεβαίωσαν σε έναν μεγάλο βαθμό και έτσι προχωρήσαμε. Σ’ αυτές τις στιγμές της ειλικρίνειας μπορεί να χρησιμοποιήσουμε και την έκφραση: «Βασίστηκα στη διαίσθησή μου».

Το Μοντέλο Dreyfus

Πότε όμως τελικά μπορούμε να βασιστούμε στη διαίσθησή μας και πότε θα πρέπει οπωσδήποτε να κάνουμε χρήση των εργαλείων που υφίστανται και συνεπικουρούν στη λήψη των αποφάσεών μας;

Όπως για τα πάντα σ’ αυτή τη Γη, απόλυτη απάντηση δεν υπάρχει.

Όμως, υπάρχει ένα μοντέλο που είναι γνωστό ως «Dreyfus Model of Skill Acquisition», το οποίο αναπτύχθηκε από τους αδερφούς Stuart και Hubert Dreyfus (Scott & Bansal, 2014), (Dreyfus & Dreyfus, 1980) και παραθέτει τα στάδια από τα οποία περνάει ένας άνθρωπος που βρίσκεται σε διαδικασία απόκτησης μίας νέας ικανότητας/δεξιότητας/γνώσης. Αυτό το μοντέλο μπορεί να ρίξει φως στην ερώτηση που τέθηκε προηγουμένως.

Και τι μας λέει αυτό το μοντέλο;

Όταν λοιπόν είμαστε αρχάριοι ή βρισκόμαστε σε ένα ενδιάμεσο επίπεδο ή ακόμα και όταν έχουμε αποκτήσει επάρκεια σε μία ικανότητα/δεξιότητα, για να πάρουμε μία απόφαση για ένα θέμα που σχετίζεται με το πεδίο της μάθησης βασιζόμαστε πάρα πολύ στις αναλυτικές μας ικανότητες. Στη λογική δηλαδή. Καθώς όμως περνούμε στο στάδιο του να γινόμαστε experts και να φτάνουμε στο επίπεδο της μαεστρίας, τότε μπορούμε να βασιστούμε κατά τη λήψη αποφάσεων στη διαίσθησή μας.

Συμπέρασμα

Άρα, όσο καλά κι αν γνωρίζουμε ένα αντικείμενο, ένα πεδίο για το οποίο ή σε σχέση με το οποίο καλούμαστε να πάρουμε μία απόφαση, θα πρέπει πάντα να κάνουμε χρήση των κατάλληλων εργαλείων, ώστε να παίρνουμε τελικά υπολογισμένες αποφάσεις και άρα υπολογισμένα ρίσκα (όπως είπαμε ποτέ δεν μπορούμε να είμαστε 100% σίγουροι για την ορθότητα της απόφασής μας).

Όμως, όσο περισσότερο πλησιάζουμε στο πραγματικό δυναμικό μας και απομακρυνόμαστε από τη μετριότητα, αποκτούμε το δικαίωμα, θα μπορούσα να πω, να αποφασίζουμε με βάση τη διαίσθησή μας. Να γινόμαστε αποτελεσματικά speed junkies και στο πεδίο των αποφάσεων. Γιατί πολύ απλά, τότε και μόνο τότε οι αποφάσεις μας παίρνονται αυτόματα μεν, θα μπορούσε να πει κανείς, αλλά εντελώς informed, γιατί βασίζονται σε μία εσωτερική και βαθιά γνώση και εμπειρία που δρα τόσο στο υποσυνείδητο όσο και στο συνειδητό.

Ας καλλιεργήσουμε λοιπόν τη διαίσθησή μας μέσα από μία διαδικασία αυτοκαθοδηγούμενης μάθησης, η οποία βασίζεται στη λογική και μετά ας αφεθούμε σ’ αυτήν!

Λιαντίνης: Μηδέν και μηδενισμός

Προκαταβολικά πρέπει να ειπωθεί ότι εκείνος πού δεν έχει καμία σχέση με το μηδενισμό είναι ό Νίτσε. Εάν o ευρωπαϊκός μηδενισμός σημαίνει την άρνηση και την παρακμή, τον εκφυλισμό, τη σήψη, τη φθορά, και την απαισιοδοξία, το πνεύμα του Νίτσε είναι σε όλα αυτά το ακριβώς αντίθετο. Η ομολογία είναι ρητή και γίνεται με το στόμα του ίδιου του Νίτσε:

 

Αναιρώ, όπως δεν αναίρεσε ποτέ κανείς, και είμαι εντούτοις το αντίθετο ενός αρνητικού πνεύματος. Είμαι ό χαρού­μενος μαντατοφόρος στο βαθμό πού κανείς δεν υπήρξε ως τώρα, και κατέχω την έννοια μιας τόσο ψηλής αποστολής, πού κανείς δεν έφτασε να συλλάβει ως σήμερα οι ελπίδες ξαναρχίζουν με μένα.

Το γεγονός ότι του φόρτωσαν ό,τι ακριβώς δεν έχει, και ό,τι καταμήνυσε στους άλλους, πηγάζει από την ψυχολογία του κλέφτη, που φωνάζει για να φοβηθεί ο νοικοκύρης.

Ο βαθμός κατανόησης του προσωκρατικού πνεύματος από το Νίτσε είναι ευθέως ανάλογος με το βαθμό παρανόησης του Νίτσε από το σύγχρονο πνεύμα. Όση, δηλαδή, φυσικότητα και ρώμη είδε ο Νίτσε στο στοχασμό των Προσωκρατικών, τόση αρρώστια και επιτήδευση είδε ό σύγχρονος άνθρωπος στο στοχασμό του Νίτσε. Το πράγμα έχει και την αιτία και την ερμηνεία του.

Η αιτία εντοπίζεται στη διαφορά και στην αντίθεση ανάμεσα στην προσωκρατική και στη σύγχρονη αντίληψη αναφορικά με τη βουλητική δύναμη πού χρειάζεται, προκειμένου να αντιμετωπίσει ό άνθρωπος με φυσικό τρόπο — πού είναι ό μόνος ορθός — τη φυσική πραγματικότητα.

Οι Προσωκρατικοί συντονίζουνται με τη σκληρότητα του κόσμου. Στην κτηνωδία της φύσης, σαν μόνο ισοδύναμο, αντιτάσ­σουν τη σταθερότητα του άνθρωπου. Πρόκειται για μια σκληρό­τητα όχι απάνθρωπη — όπως παρανοώντας και παρανοϊκά χαρα­κτήρισαν τη σκληρότητα του Νίτσε — αλλά κατεξοχήν ανθρώπινη. Υπάρχει άλλος συγγραφέας πού να ‘χει δώσει σε βιβλίο του τον τίτλο

Ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο!

Ή σκληρότητα του Νίτσε είναι του εξής τύπου: αν είναι, προκειμένου να στεριώσει το γεφύρι, να πεθάνει ή όμορφη γυναίκα του πρωτομάστορα, τότε να πεθάνει^. αν είναι, προκειμένου να μη μεταδοθεί στην πόλη ή πανούκλα πού κομίζει, να βουλιάξει το καράβι, τότε να βουλιάξει, αν είναι, προκειμένου να μην ατιμασθεί από την αραπιά, να καεί το Μισολόγγι, τότε να καεί.

Αυτή, βέβαια, η διαλεκτική του είτε... είτε δεν αποκλείει και την άλλη του τόσο... όσο. Και από τη σκοπιά αυτή ο Νίτσε θα μας έλεγε:

Μπροστά στο λιοντάρι αν θέλεις να σωθείς, και προπαντός να σώσεις το φιλότιμο σου, άλλος τρόπος από το να γίνεις θηριοδαμα­στής δεν υπάρχει. Να βρεις τρόπο δηλαδή να το παλέψεις, και αν φτάνεις να το ημερώσεις, χωρίς ούτε να το βάλεις στα πόδια αγνάντια του, ούτε να το κλείσεις στο κλουβί με παγίδες λάκκους.

Το έξοχα έξοχο, συνεχίζει ό Νίτσε, και τότε ο άνθρωπος γίνεται Άνθρωπος — Ubermensch είναι ή νέα λέξη, με την οποία ο Νίτσε πλούτισε την ανθρώπινη γλώσσα — θα 'ταν να το σπρώ­ξεις στο κλουβί, και να μπεις μέσα κι ο ίδιος.

Είναι γνωστό ότι ό Νίτσε το πρότυπο του άνθρωπου πού σάρκωσε το ιδεώδες της βούλησης για δύναμη το ^‘βλέπε στο Βοναπάρτη. Και είναι γνωστή ακόμη η φράση του Κουτούζωφ προς τον τσάρο Αλέξανδρο, όταν ό Ναπολέων σφηνώθηκε στα δόντια του ρώσικου χειμώνα. — Ό Βοναπάρτης κλείστηκε μαζί με την αρκούδα στο κλουβί, και σφάληξε πίσω του την πόρτα. Καλά είναι τώρα!

Ό άνθρωπος του Νίτσε είναι ό τύπος του Βοναπάρτη πού πρέπει εντούτοις να νικήσει το ρωσικό χειμώνα. Εάν ή ανύψωση του άνθρωπου σε τέτοιο ύψος βουλητικής δύναμης φαίνεται δεινή, είναι μύριες φορές χειρότερα τα δεινά πού τον περιμένουν, εφόσον συνεχίζει το δρόμο της απάτης πού τραβάει. Αυτή είναι η λογική συνέπεια της φυσικής αφετηρίας του Νίτσε, και κατά τούτο ό Νίτσε γίνεται προφήτης κακών για τούς ανθρώπους. Εκήρυξε, όπως λένε, τον ευρωπαϊκό μηδενισμό.

Μα τι θα 'πρεπε να ακούσουμε ακόμη, όταν βλέπουμε να καίγεται το σπίτι μας, και μείς δεν εννοούμε να ξεπορτίσουμε-, για. να μη γίνουμε τάχατες ανέστιοι!

Απέναντι σ' αυτή τη στάση του Νίτσε, την αυθεντική δηλαδή ερμηνεία του στοχασμού των Προσωκρατικών, ο σύγχρονος άνθρωπος έχει υιοθετήσει τη στάση του δειλού κυνηγού με τα ναρκοβόλα — τα ναρκωτικά άλλωστε είναι ή σημαία ευκαιρίας του καιρού μας — πού έκλεισε το λιοντάρι στο κλουβί — κι όπου λιοντάρι διάβαζε φύση — και κάθεται απέξω και το περιπαίζει, όπως από τον αψηλό του τόπο το γνωστό ερίφιο κορόιδευε το λύκο του Αίσωπου.

'Αλλά κάτω από τέτοιους αφύσικους όρους οι εκδοχές είναι δύο: ή το λιοντάρι θα ψοφήσει οπότε θα ψοφήσουμε κι εμείς, ή θα σπάσει το κλουβί οπότε θα γιομίσει ο κόσμος με όσα κόκκαλα δεν εχώρεσε ή περιγραφή του Ιεζεκιήλ:

Και έθηκε με έν μέσω τον πεδίου, και τούτο ήν μεστόν όστέων ανθρωπίνων.

Στην πρώτη περίπτωση οσμίζεται κιόλας κανείς τα σημάδια στον αέρα: στα καυσαέρια δηλαδή. (Στα ρουθούνια μου κρύβεται ή μεγαλοφυΐα μου, έλεγε ο Νίτσε).

Στη δεύτερη περίπτωση ακούμε τούς σπλαγχνοσκόπους και τούς νεκρομάντες να μελετούν τους οιωνούς εξετάζοντας τα σωθικά των πυρηνικών οπλοστασίων. Η απειλή του μαζικού ολέθρου στέκεται ante portas.

Αυτά για την αιτία. 'Οσο για την ερμηνεία το πράγμα εντο­πίζεται στη διαφορά και την αντίθεση ανάμεσα στο Νίτσε και στο σύγχρονο άνθρωπο, αναφορικά με την ειλικρίνεια πού πλησιάζουν και ενστερνίζουνται τους Προσωκρατικούς.Η στάση του Νίτσε είναι ή στάση της πράξης και της ζωής. Η στάση του σύγχρονου πνεύματος είναι ή στάση της θεωρίας και των λόγων.

Περιγράφοντας το δράμα της σύγχρονης παιδείας αναφέρθηκα συνοπτικά στην οντολογική απάτη και στην ηθική υποκρισία σαν τυπικά συμπτώματα του σύγχρονου πολιτι­σμού.

O Νίτσε για να διαστείλει την ειλικρίνεια από την ψευτιά σαν τρόπους με τούς οποίους αντίκρυσε τον προσωκρατικό στοχασμό ό ίδιος από το ένα μέρος, και ολόκληρη η σύγχρονη ανθρωπότητα από το άλλο, χρησιμοποιεί την εικόνα των Άντιαλεξάνδρων.

Από τότε πού ο Μακεδών τράβηξε το ξίφος στη χώρα του Μίδα, οι άνθρωποι άλλο δεν κάνουν παρά να λύνουν γόρδιους δεσμούς. Φτάσαμε στο σημείο πού οι νέοι βασιλιάδες μετράνε λι­γότερο από τούς στρατιώτες του Αλέξανδρου. Τι να πεις πια για τούς στρατιώτες πού σέρνουν. Ο καιρός μας χρειάζεται τούς Αντιαλεξάνδρους, πού θα ξαναδέσουν τη ζωή στο αξεδιάλυτο και νικηφόρο σύμπλεγμα του μηδενός και του είναι.Το φθέγμα της προσωκρατικής φιλοσοφίας, αναφορικά με το μηδέν και το είναι, άφηκε μια ηχώ πού έφτασε έντονη ως τον Πλάτωνα και άτονη ως τον Αριστοτέλη. Ύστερα έσβησε μέσα στο χάσμα πού ανοίχτηκε.

 Δημήτρης Λιαντίνης, Homo Educandus

Η ερωτικότητα είναι τρόπος να υπάρχεις

Ερωτικός γίνεσαι; Ερωτικός είσαι;

Ερωτικός δεν γίνεσαι επειδή είδες κάποιον ή κάποια και σε γοήτευσε. Ερωτικός δεν γίνεσαι επειδή αισθάνθηκες ακαταμάχητο πόθο να κάνεις σεξ μαζί του. Ερωτικός δεν γίνεσαι γιατί πονάς στη σκέψη του. Ερωτικός δεν γίνεσαι επειδή τον σκέφτεσαι και δεν έχεις την δύναμη να ασχοληθείς με κάτι άλλο. Ερωτικός δεν είσαι όταν γράφεις στιχάκια για τον πόνο σου.

Ερωτικός είσαι πριν να γνωρίσεις το πρόσωπο που θα ερωτευθείς. Ερωτικός είσαι ως προς τον τρόπο που ζεις την καθημερινότητα, στην επαγγελματική και στην προσωπική ζωή. Ερωτικός στις αποφάσεις σου. Στους στόχους σου. Στον πόνο σου. Στον τρόπο που αντιμετωπίζεις τις αποτυχίες σου. Ερωτικός είσαι στις υπερβάσεις σου. Στην άντληση χαράς από αυτά που πάλεψες, από αυτά που δεν υποχώρησες, από αυτά που δεν συμβιβάστηκες.

Ερωτικότητα, τρόπος να υπάρχεις.

Η ερωτικότητα ως στοιχείο της προσωπικότητας είναι το ζητούμενο κάθε ανθρώπου, ανεξάρτητα ηλικίας και οικογενειακής κατάστασης. Η ερωτικότητα μπορεί να έχει ισχύ στη σεξουαλικότητα, αλλά δεν περικλείεται στα στενά όριά της. Δεν εκκινεί με τη σεξουαλική συγκίνηση, ούτε εξαφανίζεται μαζί της. Είναι τρόπος να υπάρχεις. Είναι απόφαση ζωής. Δεν καθορίζεται από εξωτερικά ερεθίσματα και δεν ζητά ανταλλάγματα.

Η ερωτικότητα είναι στοιχείο κάθε δημιουργού, που το βλέμμα του αναδεικνύει το αντικείμενό του. Είναι η επεξεργασμένη απλότητα που έχει αποβάλλει κάθε περιττό. Είναι η αυθεντικότητα που δεν ασχολείται με πιστοποιητικά γνησιότητας, γιατί δεν έχει ανάγκη να αποδείξει τίποτα.

Είναι η αθωότητα που δεν είναι επιτηδευμένη άγνοια, αλλά συνειδητή επιλογή. Είναι η γοητεία που δεν αναζητά οπαδούς, αλλά που εκφέρεται με τρόπο που κάθε τι που αγγίζει, γίνεται μοναδικό.

Πού συναντιέται η ερωτική στάση απέναντι στη ζωή;

Στηρίζεται στο ξεπέρασμα των δυσκολιών της. Κτίζεται στις απαιτητικές διεργασίες της μοναξιάς, εμπνέεται από το κάλεσμα της αθέατης ομορφιάς και δομείται στις αποφάσεις που έχουν στόχους μακρινούς. Καλλιεργείται στις επιλογές φίλων και συντροφιών που προάγουν τη δημιουργία σ’ όλες της τις εκφάνσεις. Αυτοπροστατεύεται από τις βαριεστημένες παρέες της ισοπεδωτικής καλοπέρασης.

Αναζητά διαχρονικές αξίες που δεν αγοράζονται, αλλά που ανοίγουν τα πολύτιμα χρηματοκιβώτια της σοφίας. Αξιοποιεί την λογική για να δίνει χώρο στην ψυχή… Η ερωτική στάση προς τη ζωή τελικά αναζητά να ενωθεί με το άπειρο και, για την πορεία αυτή, ο άνθρωπος επιλέγει σύντροφο ζωής που θα τον συνοδεύει, θα τον υποστηρίζει, θα τον εμπνέει.

Ερωτικός ή ερωτεύσιμος ο άνθρωπος;

Ο ερωτικός άνθρωπος είναι αυτός που δεν του έχει χαριστεί η ζωή. Δεν μπορεί να είναι ερωτικό, παρά μόνο ερωτεύσιμο, το κοριτσάκι που η μαμά του δεν το έχει αφήσει ποτέ από το χέρι της και δεν αυτονομήθηκε ποτέ. Δεν μπορεί να είναι ερωτικός, παρά μόνο ερωτεύσιμος για κάποιους, εκείνος ο νεαρός που έχει ασχοληθεί μόνο με την εξωτερική εικόνα του και δεν έχει επεξεργαστεί τη ζωή του.

Οι ερωτικοί άνθρωποι είναι εκείνοι που έχουν δυσκολευτεί στην προσωπική ζωή τους, αλλά που δεν παραιτούνται. Έχουν πονέσει, αλλά δεν κράτησαν τον πόνο ούτε ως φυλακτό, ούτε ως μέτρο στη ζωή τους. Οι ερωτικοί άνθρωποι συνειδητοποιούν τις ελλείψεις και τις ανεπάρκειές τους, αλλά δίχως να τους καταθλίβουν. Ορκίστηκαν να τις υπερβούν.

Οι ερωτικοί άνθρωποι δεν περίμεναν να συναντήσουν τον αγαπημένο τους για να παθιαστούν. Παθιάζονται με τους στόχους της ζωής τους, με τις επιθυμίες τους, με την ανακάλυψη των ανθρώπων και της ανθρωπιάς. Γι΄ αυτό και η ερωτικότητά τους έχει δοκιμαστεί στον χρόνο.

Παραιτούνται οι άνθρωποι;

Ένας τέτοιος ερωτικός άνθρωπος δεν θα χάσει τον έρωτά του με τις πρώτες δυσκολίες στη σχέση. Ο ερωτικός εαυτός δεν είναι ο δοσμένος από τη μοίρα τις συνθήκες και το Dna. Eίναι ο εαυτός της υπέρβασης που διαψεύδει το πεπρωμένο. Η παραίτηση από το να είμαστε ερωτικοί οδηγεί στην παραίτηση από την ίδια τη ζωή.

Κι ο σεξουαλικός άνθρωπος;

Στον αντίποδα του ερωτικού ανθρώπου βρίσκεται ο σεξουαλικός άνθρωπος, ο καταναλωτής του έρωτα, αυτός δηλαδή που δεν ενδιαφέρεται για το πρόσωπο του άλλου. Λειτουργεί συλλεκτικά κι εκπαιδεύει τον εαυτό του να είναι συνέχεια απών. Με το που ζορίζεται σε μια ευκαιριακή σχέση, αποδρά από τον εαυτό του κι απ’ τη σχέση του.

Για τους σεξουαλικά πεινασμένους αυτό μοιάζει ελκυστικό, αλλά οδηγεί τελικώς σε ένα άδειασμα – όχι ηθικό, αλλά οντολογικό. Όμως το απρόσωπο σεξ αφορά μεγάλο αριθμό ανθρώπων, διότι είναι περισσότερο διαθέσιμο από ποτέ και σήμερα πλέον μπορούμε να μιλάμε για σεξουαλικό εθισμό. Το σεξ είναι το πιο φθηνό εθιστικό. Το πιο φθηνό χαλαρωτικό. Μπορεί όμως να καταστρέψει, όπως οι ουσίες ή ο τζόγος.

Το παλιό μαρξιστικό τσιτάτο σήμερα γίνεται έτσι: το σεξ είναι το όπιο του λαού. Παρατηρούμε το φαινόμενο αυτό στις πολύ χαμηλές κοινωνικές τάξεις αλλά και στις πιο υψηλές. Για διαφορετικούς λόγους, συχνά, άνθρωποι από τόσο διαφορετικές οικονομικά τάξεις συμπεριφέρονται παρόμοια: δεν ενδιαφέρονται για σχέσεις που απαιτούν διάθεση του εαυτού τους.

Η διαφορά μεταξύ ερωτικού πάθους και ερωτικής εμμονής;

Ο ερωτευμένος πλημμυρίζει από το συναίσθημά του για τον άλλο και τείνει να το βιώνει με θετικά συναισθήματα που εκκινούν από τον αγαπημένο και μεταφέρονται τόσο στον ίδιο, όσο και στους όποιους άλλους με τους οποίους σχετίζεται στην καθημερινότητά του.

Ο άνθρωπος που έχει παγιδευτεί στην ερωτική εμμονή, ενώ αναφέρεται στο πρόσωπο που έχει ερωτευτεί, στην πράξη κατακλύζεται από αρνητικά συναισθήματα άγχους, έντασης, πόνου και δυσφορίας που τα αιτιολογεί ως αποδεικτικά στοιχεία του έρωτά του. Το μόνο θέμα που κατακλύζει τη ζωή του, είναι ο εμποδισμένος έρωτας του.

Εγκαταλείπει όλα τα άλλα τρέχοντα θέματα της ζωής του και σαφέστατα υπολειτουργεί σε σημαντικούς άξονες της καθημερινότητάς του. Όλα ευρίσκονται σε αναστολή και έχει πείσει τον εαυτό του ότι, αν υπήρχε ανταπόκριση, τότε όλα θα άλλαζαν.

Οι φίλοι και οι δικοί του προσπαθούν να τον πείσουν για το ανέφικτο του έρωτά του, αλλά σύντομα κουράζονται από την επιμονή του να θέλει να αναφέρεται μόνο σ’ αυτό το θέμα και, όταν η συζήτηση απομακρύνεται, τότε προσπαθεί να την επαναφέρει ή διαφορετικά αποσύρεται στον εαυτό του.

Οι ερωτικές εμμονές είναι συνήθως εντοπισμένες και δεν σημαίνει ότι ο άνθρωπος έχει χάσει την επαφή με την πραγματικότητα, είτε ότι δεν έχει την νοητική επάρκεια για να καταλάβει το τι συμβαίνει.

Ο πόνος του «Ν’ αγαπάς και να μην αγαπιέσαι, τι καημός! Τι καημός!» διαποτίζει την ύπαρξη και καταγράφεται ως αποδεικτικό στοιχείο του ερωτικού συναισθήματος. Ο πόνος γίνεται το σύμπτωμα του έρωτα, ως αγιάτρευτης αρρώστιας, που μόνο η ανταπόκριση θα τη θεραπεύσει.

Έρωτας δίχως αγάπη, και αγάπη δίχως έρωτα.

Οι δύο αυτές διαστάσεις της ερωτικής αγάπης ή του αγαπητικού έρωτα δεν μπορούν να χωριστούν χωρίς να καταστραφεί το όλο οικοδόμημα. Μόνο όταν συνυπάρχουν, μπορεί να αναφερόμαστε σε ερωτική σχέση που η αγάπη για τον άλλο είναι πραγματική. Ο έρωτας γίνεται κινητήρια δύναμη και η αγάπη λόγος υπέρβασης.

Η καταναλωτική στάση ως προς τον έρωτα διώχνει την αγάπη από τον έρωτα, ανάγοντας τον έρωτα μόνο σε σεξ, ενώ η πουριτανική κατανόηση του έρωτα θέτει μιαν άρνηση προς την σωματική σχέση και διώχνει τον έρωτα από την αγάπη.

Η αγάπη δίχως έρωτα υπήρξε το μοντέλο για κάποιους σεβαστούς ανθρώπους στο παρελθόν, αλλά ακόμη και στο παρόν. Οι πράξεις αγάπης στις περιπτώσεις αυτές περιέχουν φροντίδα, σεβασμό και νοιάξιμο. αλλά μέχρι εκεί. Η τρυφερότητα μπορεί να υπάρχει, αλλά τα ερωτόλογα και το πάθος είναι υπό εξαφάνιση.

Οι επιλογές ζωής έχουν προαποφασιστεί και ακολουθούνται πιστά. Η τιμιότητα, ένα εσωτερικό πιστοποιητικό εγγύησης ποιότητας ISO, είναι το κύριο χαρακτηριστικό των ανθρώπων αυτών. Γνωρίζουν να υπηρετούν το καθήκον, αλλά η ζωοποιός έκπληξη απουσιάζει από τη ζωή τους. Απουσιάζει ο έρωτας.

Μια αγάπη που ακολουθεί ένα προκαθορισμένο μοντέλο αντί να δημιουργεί το δικό της ανεπανάληπτο μοντέλο, καθώς οι επιθυμίες έχουν καταπιεστεί στην προσπάθεια να μην ξεφύγουν από τα πρέποντα.

Η αγάπη σ’ αυτές τις περιπτώσεις απομονώνει τη σεξουαλικότητα, επειδή τη φοβάται. Είναι τότε που οι άνθρωποι, και κυρίως οι γυναίκες, διαχωρίζονται σε εκείνες που είναι ευγενικές, αθώες υπάρξεις και είναι άξιες σεβασμού και σε εκείνες που είναι μόνο για το σεξ.

Ο έρωτας δίχως αγάπη είναι μια σεξουαλική ενόρμηση, μια καταναλωτική στάση που ανάγει τον άλλο σε αντικείμενο της ανάγκης του και ουσιαστικά τον χρησιμοποιεί, ενώ τον αγνοεί. Είναι ο απρόσωπος έρωτας, ακόμη και αν η σχέση είναι δεσμευμένη και μακρόχρονη. Ουσιαστικά είναι η άρνηση του έρωτα και ας έχει τα χαρακτηριστικά του.

Θυμίζει τις επώδυνες περιπτώσεις συνδρόμου Alzheimer. που εξωτερικά είναι ο δικός σου άνθρωπος, αλλά εσωτερικά εκείνος είναι άδειος και εσύ γι’ αυτόν δεν υπάρχεις. Η παθιασμένη τρυφερή αγάπη και ο τρυφερός παθιασμένος έρωτας είναι οι συνιστώσες του ολοκληρωμένου έρωτα που παίρνει στα φτερά του τους φθαρτούς ανθρώπους σε μιαν υπέρβαση της ατομικότητας και της φθαρτότητας.

Πώς θα απαλλαγεί η σεξουαλικότητα από τα τραύματα της ενοχοποίησης και της αποπροσωποποίησης;

Είναι η σχέση αγάπης που θα επουλώσει τις πληγές που έχουμε στο σώμα μας και στην ψυχή μας. Είναι η ερωτική ματιά του άλλου, που μας έχει επιλέξει, που μας θέλει και που μας αγαπά. Όπως δεν είναι οι ανώριμες σχέσεις που καλύπτουν προσωρινά τις ανασφάλειες, αλλά που οδηγούν στην αφόρητη μοναξιά και στην επιβεβαίωση της αποτυχίας.

Ο έρωτας. η σεξουαλικότητα και η επιθυμία για ομορφιά αποτελούν αντίδοτα στην απομόνωση, στην αποξένωση και τον θάνατο. Αιτία χαράς, αλλά και ματαίωσης, αιτία απογοήτευσης, αλλά και πληρότητας.

Όσοι επικεντρώνουν την αγάπη τους σε ένα μόνο πρόσωπο έχουν πρόβλημα σχέσεων γενικά

Ο απόλυτος έλεγχος πάνω σε ένα άλλο ανθρώπινο πλάσμα δεν είναι ούτε εφικτός ούτε επιθυμητός. Και είναι πάντα καταστροφικός.

Ένας από τους μεγαλύτερους μύθους που αφορούν την αγάπη θέλει δυο ανθρώπους που αγαπιούνται αληθινά να είναι συνέχεια μαζί, να ακολουθούν το ίδιο μονοπάτι, να έχουν τους ίδιους στό­χους και τα ίδια ενδιαφέροντα, οι ζωές τους είναι αιώνια συνυφασμένες και η κάθε στιγμή του ενός μακριά από τον άλλο να μοιάζει με αιωνιότητα.

Ακόμα κι αν αυτό ήταν δυνατό, εμένα μου φαίνεται τρομερά ανιαρό.

Είναι πολύ φυσικό να θέλουμε να μοιραζόμαστε πράγματα ή τη ζωή μας με το/τη σύντροφό μας, να θέλουμε να νιώθουμε δε­μένοι και προστατευμένοι.

Αυτό γίνεται πρόβλημα μόνο όταν η αγάπη μετατρέπεται σε πλήρη και αποκλειστική απασχόληση. Όσοι επικεντρώνουν την αγάπη τους σε ένα μόνο πρόσωπο έχουν πρόβλημα σχέσεων γενικά.

Θα έπρεπε να είναι ανακούφιση μάλλον παρά απειλή το να ανακαλύπτουμε πως εκείνοι που αγαπάμε έχουν την ικανότητα να αγαπούν κι άλλους ανθρώπους και να αγαπιούνται. Θα έπρεπε να είμαστε ευγνώμονες που έχουν ενδιαφέροντα πέρα από εμάς, που είναι αυτάρκεις και αυτοδύναμοι.

Είμαστε πραγματικά ικανοί να αγαπάμε πολλούς ανθρώπους ταυτόχρονα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι μειώνεται εκείνο που έχουμε να δώσουμε.

Στην πραγματικότητα, όσο περισσότερες εμπειρίες αγάπης έχουμε, είτε στο παρελθόν είτε στο παρόν, τόσο περισσότερα κομίζουμε στην προσωπική μας σχέση.

Η αγάπη δεν ξεθωριάζει όταν μοιράζεται μάλλον γίνεται πιο φωτεινή και σίγουρα βελτιώνεται με την πείρα.

Το παράδοξο του να πληγώνουμε αυτούς που αγαπάμε.

Αποτελεί ένα από τα παράδοξα της αγάπης το ότι συχνά πληγώνουμε περισσότερο αυτούς που αγαπάμε περισσότερο. Επισημαίνουμε συνεχώς τα λάθη τους, επικρίνουμε τις αποφάσεις τους, αμφισβητούμε τα συμπεράσματά τους. Κάποιες φορές, βάζουμε σ’ εκείνους πιο υψηλά στάνταρ απ’ ό,τι στον εαυτό μας.

Δεν είναι κακό να θέλουμε τα πρόσωπα που αγαπάμε να κάνουν το καλλίτερο που μπορούν, αλλά αυτό δε θα το πετύχουμε ποτέ με τις επικρίσεις και τα αρνητικά σχόλια.

Μερικά χρόνια πριν, βιντεοσκοπήσαμε μια καθηγήτρια στη διάρκεια του μαθήματος, προκειμένου να αναλύσουμε την αλληλεπίδραση ανάμεσα στην ίδια και τους μαθητές.

Μελετώντας τα αποτελέσματα, ανακαλύψαμε, προς μεγάλη έκπληξη της εκπαιδευτικού, ότι, μολονότι ενδιαφερόταν πάρα πολύ για τους μαθητές της, η συμπεριφορά της απέναντι τους ήταν σχεδόν εντελώς αρνητική – ένας ολόκληρος κατάλογος με «Απαγορεύεται» κο­σμούσε την αίθουσα, γραπτά επιστρέφονταν γεμάτα κοκκινίλες και τα προφορικά σχόλιά της επισήμαιναν σχεδόν πάντα τις αδυναμίες των παιδιών.

Η κριτική είναι μια σύνθετη και δύσκολη τέχνη, που δεν πρέπει να γίνεται με ελαφριά καρδιά. Μπορεί να είναι εποικοδομητική, αλλά μπορεί να είναι και ισοπεδωτική.

Την επόμενη φορά που θα μπούμε στον πειρασμό να πούμε «Το πρόβλημα με σένα είναι ότι…» θα πρέπει ίσως να το ξανασκεφτούμε και να αναρρωτηθούμε γιατί το κάνουμε!

Το σχόλιό μας θα έχει πραγματικά κάποιο θετικό αποτέλεσμα ή μήπως είναι καλύτερα να σωπάσουμε;

Θα ωφελήσει αν μιλήσουμε ή θα μειώσουμε ένα ανθρώπινο πλάσμα ή μήπως θα χάσουμε ένα αγαπημένο μας πρόσωπο;

«Η αγάπη ανάβει περισσότερες φωτιές απ’ όσες σβήνει το μίσος.»

11 Πράγματα που δεν ξέρουμε ...και άρα μπορούμε να τα συζητάμε αδιάκοπα

1. Υπάρχει Θεός;

Δεν έχουμε καμία τελεσίδικη λογική απόδειξη για την ύπαρξη Θεού ή Θεών. Όλες οι αποδείξεις καταρρίφθηκαν από τον Κάντ κι έκτοτε δεν αναβίωσε καμία τους (παρά μόνο σε ορισμένα ελληνικά σχολικά εγχειρίδια θρησκευτικών). Οι αποδείξεις αναφέρονταν στην παραδοσιακή έννοια του Θεού όπως την διαμόρφωσαν οι μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες (Ιουδαϊσμός, Χριστιανισμός και Ισλάμ). Σύμφωνα με αυτές ο Θεός ήταν ο δημιουργός του κόσμου, άναρχος, παντοδύναμος και πανάγαθος.

Το ερώτημα αν υπάρχει κάποια αφηρημένη κοσμολογική δύναμη, απρόσωπη και αδιάφορη προς τα ανθρώπινα (όπως έλεγε ο Επίκουρος) ανήκει στο χώρο των φυσικών επιστημών – αλλά ούτε από εκεί έχει προκύψει κάποια ένδειξη.

Γνωρίζοντας την αδυναμία λογικής απόδειξης ο Πασκάλ επικαλέστηκε το συναίσθημα. «Η καρδιά έχει τη δική της λογική που η λογική δεν την γνωρίζει». Όμως το συναίσθημα, η διαίσθηση, η πίστη, είναι εντελώς υποκειμενικά. Μία λογική απόδειξη δεσμεύει και τους άλλους – αλλά το τι νιώθω, αφορά μόνον εμένα.

Ένα σόφισμα που χρησιμοποιούν οι πιστοί είναι να ζητάνε απόδειξη για την μη ύπαρξη του Θεού. Αλλά μόνο η ύπαρξη αποδεικνύεται – δεν είναι λογικά δυνατόν να αποδείξεις πως κάτι δεν υπάρχει. Τα μη υπαρκτά είναι εξ ορισμού άπειρα…

2. Υπάρχει «Σχέδιο»;

Ναι, θα έλεγε ο Δαρβίνος, υπάρχει μία λογική στην εξέλιξη των ειδών – αλλά αυτή είναι αιτιολογική και όχι τελεολογική. Κατευθύνεται δηλαδή από τις αιτίες κι όχι από τους σκοπούς. Κάτι αλλάζει επειδή αλλάζουν οι συνθήκες και για να επιβιώσει ένα ον πρέπει να προσαρμοστεί σε αυτές. Έτσι λοιπόν η ζωντανή έμβια ύλη (άρα και ο άνθρωπος) υπακούει, όπως και η ανόργανη, σε ένα αιτιοκρατικό πλάνο. Οι οπαδοί του ευφυούς σχεδιασμού (intelligent design) προσπαθούν να εισάγουν την έννοια του Θεού από την πίσω πόρτα, υποστηρίζοντας ότι η εξέλιξη κατευθύνεται, βάσει σχεδίου, από μία ανώτερη δύναμη προς ένα τελικό σκοπό. Ως τώρα δεν εμφανίστηκε ούτε μία επιστημονική ένδειξη για αυτή την άποψη.

3. Υπάρχει «Νόημα»;

Συναφές προς το προηγούμενο ερώτημα είναι και το περί νοήματος. Γιατί υπάρχουμε; Τι νόημα έχει η παρουσία μας στον κόσμο; Γιατί γεννιόμαστε (χωρίς να ερωτηθούμε) γιατί γερνάμε και – κυρίως – γιατί πεθαίνουμε; Το μέγα παράλογο (absurde). «Ο άνθρωπος ρωτάει – ο κόσμος δεν απαντάει» γράφει ο Καμύ. Η ύπαρξη κάθε ενός, τόσο σημαντική για τον ίδιο, αποτελεί ένα απειροελάχιστο τυχαίο γεγονός μέσα σε ένα τεράστιο σύμπαν. Ο Σοπενχάουερ βλέπει την ανθρώπινη ύπαρξη σαν μία εκδήλωση της παντοδύναμης κοσμικής βούλησης (der Wille) που εντελώς τυφλή ενδιαφέρεται μόνο για την διαιώνιση και συνέχειά της.

4. Υπάρχει Αλήθεια;

Ο Καντ έγραψε ότι για να είναι αληθής μία πρόταση πρέπει να είναι αναγκαστικής και παγκόσμιας ισχύος. (Notwendig und Allgemeingültig). Αλλά τέτοιες προτάσεις είναι μόνον οι ταυτολογικές (a priori). Π. χ.: κάτι σιδερένιο είναι από σίδερο. Οι εμπειρικές, που εισάγουν κάποιο πρόσθετο στοιχείο, μπορεί πάντα να είναι λανθασμένες. Όπως είπε ο Popper, η πρόταση: «Όλοι οι κύκνοι είναι άσπροι» ισχύει μόνο εφόσον δεν έχει εμφανιστεί ένας μαύρος κύκνος. Κι επειδή η εμπειρία δεν τελειώνει ποτέ, όλες οι αλήθειες – και οι επιστημονικές – είναι προσωρινές. Έτσι στην επιστήμη δεν μιλάμε για επαλήθευση αλλά για επιβεβαίωση. Η δε επιστημονική πρόοδος δεν συντελείται με αποδείξεις, αλλά με διαψεύσεις. Είναι η αρχή της διαψευσιμότητας (falsifiability) που διατύπωσε o Popper. Γι' αυτόν επιστημονική είναι μόνο μία πρόταση που μπορεί να διαψευσθεί – δηλαδή που περιέχει τα κριτήρια για τον έλεγχό της. Ο στίχος από ένα ποίημα, ή μία θρησκευτική μυστική εμπειρία δεν υπόκεινται σε έλεγχο εγκυρότητας. Λειτουργούν αλλιώς.

5. Υπάρχει Ψυχή;

Θα μπορούσαμε να επαναλάβουμε την επιχειρηματολογία περί Θεού. Δεν έχουμε καμία επιστημονική ένδειξη για την ύπαρξη ψυχής. Ξέρουμε πώς γεννήθηκε η έννοια – η διαφορά του ζωντανού από το νεκρό σώμα ήταν η ύπαρξη αναπνοής. Με την τελευταία ανάσα έφευγε και η ζωή (παραδίδει το πνεύμα). Η αρχική σημασία της λέξης ήταν ανάσα, πνοή και κατ’ επέκτασιν, στα αρχαία, ζωή. Ο διαχωρισμός της ψυχής από το σώμα (δηλαδή η διάσπαση του ζωντανού όντος σε δύο) έγινε αργότερα, κυρίως από τον Πλάτωνα που εισάγει τον δυισμό και ονομάζει το σώμα «τάφο της ψυχής». Από κει είναι ένα βήμα ως τον Χριστιανισμό που καλλιεργεί τον πλατωνικό δυισμό, εισάγει την εβραϊκή έννοια της αμαρτίας και την συνδέει με το «ακάθαρτο» σώμα ενώ προσπαθεί να σώσει την ψυχή. Η οποία τελικά μάλλον αποτελεί μία γλωσσολογική παρεξήγηση.

6. Υπάρχει μετά θάνατον ζωή;

Αν δεν υπάρχει ψυχή, αν ο άνθρωπος είναι μία ενιαία ενότητα, δεν υπάρχει κάτι που να επιβιώνει όταν το σώμα πεθαίνει και αποσυντίθεται. Ο Παράδεισος και η Κόλαση, η μέλλουσα ζωή, τα ουρί και πιλάφια, η Βασιλεία των Ουρανών είναι μελλοντολογικές υποσχέσεις των θρησκειών για να ελέγχουν και να παρηγορούν τους πιστούς.

7. Υπάρχει ελεύθερη βούληση;

Ο Καντ γράφει για την Ελευθερία ότι είναι απόλυτα απαραίτητη (υπογραμμίζει την Unentbehrlichkeit) αλλά και απόλυτα ακατανόητη (Unbegreiflichkeit). Θα έπρεπε να βρεθεί «ένας νόμος της αιτιότητας μέσω ελευθερίας». (Ein Gesetz der Kausalität durch Freiheit).

Η έννοια της ελεύθερης βούλησης είναι ασυμβίβαστη με την επιστήμη και ιδιαίτερα με την ψυχιατρική. Μία απόφαση χωρίς αίτια, χωρίς κίνητρα, (αυτό σημαίνει ελεύθερη) θα ήταν αδύνατο να ερευνηθεί ή ακόμα και να κατανοηθεί. Θα ανήκε στον χώρο της μεταφυσικής – από τον οποίο έτσι κι αλλιώς προέρχεται η ιδέα μίας ελεύθερης βούλησης.

Η ιστορία του προβλήματος της ελεύθερης βούλησης ή αυτεξούσιου – όπως αποκαλείται σήμερα – είναι η προσπάθεια να διασωθεί φιλοσοφικά μία θεολογική σύλληψη. Το πρόβλημα της ελευθερίας δεν υπήρχε στην αρχαία ελληνική σκέψη. Έχει τις ρίζες του στην χριστιανική θεολογία. Η Θεοδικία απαιτεί μία εξήγηση για την παρουσία του πόνου, της οδύνης και του κακού στον κόσμο. Πώς συμβιβάζεται με την έννοια ενός παντοδύναμου, πανάγαθου και παντογνώστη Θεού; Η ελεύθερη βούληση του ανθρώπου είναι μία δικαιολογία. Ο άνθρωπος φέρνει το κακό στον κόσμο.

8. Υπάρχει το ασυνείδητο; (Ή υποσυνείδητο)

Ο Popper γράφει ότι η ψυχανάλυση δεν είναι επιστήμη επειδή οι γνωστικές προτάσεις της δεν μπορούν ούτε να επιβεβαιωθούν, ούτε να διαψευσθούν. Ανήκουν περισσότερο στον χώρο της φιλοσοφίας, της λογοτεχνίας (ή – κατά άλλους – της θρησκείας). Ο ίδιος ο Freud στο τελευταίο του βιβλίο Abriss der Psychoanalyse (Επιτομή ή Περίληψη της Ψυχανάλυσης) γράφει ότι η Ψυχανάλυση ξεκινάει από δύο βασικές προϋποθέσεις (Grundvoraussetzungen) των οποίων η συζήτηση επαφίεται στη φιλοσοφική σκέψη. Πρόκειται δηλαδή για φιλοσοφικές ή μάλλον μεταφυσικές προϋποθέσεις και όχι για επιστημονικές θεωρίες που μπορούν να ελεγχθούν πειραματικά. Η πιο σημαντική από αυτές αφορά την ύπαρξη του υποσυνείδητου.

Οι μεταφυσικές-θρησκευτικές ρίζες της ψυχανάλυσης εξηγούν τον δογματισμό της και την διάσπασή της σε διάφορες αντιμαχόμενες σχολές ή αιρέσεις – πράγμα που σπάνια συμβαίνει στον χώρο της επιστήμης.

9. Υπάρχει εξωγήινη ζωή και νοημοσύνη;

Στατιστικά, μέσα σε δισεκατομμύρια πλανητικά συστήματα δεν είναι διόλου απίθανο κάπου να υπήρξαν ή να υπάρξουν οι ίδιες προϋποθέσεις που οδήγησαν στην εμφάνιση ζωής και νοημοσύνης στην γη. Αυτό που είναι μάλλον απίθανο (και πάλι στατιστικά) είναι να το αντιληφθούμε. Να συμπέσουμε δηλαδή χρονικά και τοπικά (σε ένα ταχύτατα διαστελλόμενο σύμπαν με αποστάσεις εκατομμυρίων ετών φωτός) ώστε να επικοινωνήσουμε…

10. Υπάρχει ιστορική αντικειμενικότητα και ακρίβεια;

Η ιστορία, έλεγε ο Kant, είναι ένας τεράστιος σωρός, ένας λόφος από γεγονότα. Ο κάθε ιστορικός πάει εκεί, επιλέγει μερικά από τον σωρό, τα συνθέτει και κατασκευάζει μία ιστορική πραγματικότητα. Αυτό άλλωστε συμβαίνει και στην καθημερινή ζωή: οι αφηγήσεις διάφορων ρεπόρτερ ή και αυτοπτών μαρτύρων διαφέρουν συχνά τόσο ώστε να αναρωτιέσαι αν παρακολούθησαν το ίδιο συμβάν.

Βέβαια και στην ιστορία η αντιπαραβολή διάφορων αφηγήσεων και ερμηνειών οδηγεί κάποτε σε επιβεβαίωση και υπάρχουν πάντα οι πιο έγκυρες εκδοχές. Δυστυχώς όμως συχνά κυριαρχεί η «ιδεολογική χρήση της ιστορίας» (Φίλιππος Ηλιού) όπου τα ιστορικά γεγονότα επιλέγονται σκόπιμα ή και διαστρεβλώνονται εκ των υστέρων προκειμένου να δικαιώσουν πολιτικές αποφάσεις, ή εθνικές διεκδικήσεις. Πρόσφατα το ζήσαμε αυτό στο «Μακεδονικό». Επίσης τα έθνη συντηρούν για λόγους σκοπιμότητας «εθνικούς μύθους» που βασίζονται σε ανύπαρκτα ή παραποιημένα γεγονότα για να διατηρούν το «εθνικό φρόνημα». Όλα αυτά δείχνουν γιατί συχνά η ιστορία γίνεται αντικείμενο συγκρούσεων και αντιπαραθέσεων – πράγμα π. χ. αδιανόητο για την φυσική.

11. Υπάρχουν πράγματα που δεν θα μάθουμε ποτέ;

Ο Emil Du Bois Reymond μέγας Γερμανός φυσιολόγος και ανατόμος είχε κάποτε διατυπώσει την ρήση: Ignoramuset ignorabimus (αγνοούμε και θα αγνοούμε) αναφορικά με αυτά που ονόμασε τα τρία παγκόσμια αινίγματα. Σε μία ιστορική ομιλία του στην Γερμανική Ακαδημία των Επιστημών το 1880 αναφέρθηκε σε επτά αινίγματα από τα οποία τα τρία χαρακτήρισε άλυτα. Ήταν η απώτερη φύση της ύλης και της ενέργειας, η πηγή της κίνησης και η φύση των απλών αισθητηριακών φαινομένων (το πρόβλημα της συνειδητότητας).

Ο μεγάλος μαθηματικός David Hilbert το 1900 και εντονότερα το 1930, αντιτάχθηκε σε αυτή τη ρήση λέγοντας: «Δεν πρέπει να αποδεχθούμε το ignorabimus. Για μας δεν υπάρχει ignorabimus στις φυσικές επιστήμες. Σε αντίθεση με το ανόητο ignorabimus, το σύνθημά μας πρέπει να είναι: Πρέπει να μάθουμε και θα μάθουμε! (Wirmüssen wissen, wir werden wissen!)».

Ένα χρόνο μετά, ο Goedel, με τα δύο θεωρήματα της μη πληρότητας, ανέτρεψε την αισιοδοξία του Hilbert.

Γι' αυτό εμένα θα μου επιτρέψετε να μην πάρω θέση στο θέμα…

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ: ΠΕΡΙ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

Περί παίδων αγωγής 2Α κ.εξ.

Για να μιλήσω γενικά, ό,τι συνηθίζουμε να λέμε για τις τέχνες και τις επιστήμες το ίδιο πρέπει να ειπωθεί και για την αρετή, ότι, δηλαδή, για την εξ ολοκλήρου δίκαιη συμπεριφορά, απαιτείται η συνδρομή τριών πραγμάτων, φύσεως, λόγου και συνήθειας. «Λόγο» μάλιστα ονομάζω τη μάθηση και «συνήθεια» την άσκηση. Οι θεμελιώδεις αρχές της αρετής προέρχονται από την ανθρώπινη φύση, ενώ η πρόοδος έγκειται στη μάθηση. Η έμπρακτη εφαρμογή, αφ’ ετέρου συνδέεται με τη συστηματική μελέτη, ενώ η κορύφωσή της εξαρτάται από όλα τα παραπάνω. Έτσι, σε όποιο από αυτά υστερήσει, αναπόφευκτα η αρετή θα γίνει ως προς αυτό χωλή. Και τούτο γιατί η φύση χωρίς τη μάθηση είναι τυφλό πράγμα, η άσκηση χωρίς τη φύση ελλειμματικό, ενώ η μάθηση χωρίς και τα δύο τούτα ανολοκλήρωτο. Όπως ακριβώς δηλαδή στη γεωργία πρέπει κατά πρώτον να είναι καρπερή η γη, έπειτα να είναι γνώστης ο καλλιεργητής κι ύστερα να είναι γόνιμοι οι σπόροι, κατά τον ίδιο τρόπο η φύση, αφ’ ενός, μοιάζει με γη, ο εκπαιδευτής, αφ’ ετέρου, με γεωργό και με σπέρμα, τέλος, μοιάζουν οι διδακτικοί λόγοι και τα παραγγέλματα.

Αν νομίζει κανείς πως και οι απροίκιστοι από τη φύση, σε περίπτωση που λάβουν μάθηση και μελέτη σωστή με σκοπό την κατάκτηση της αρετής, δεν μπορούν να εξισορροπήσουν κατά το δυνατόν τις φυσικές τους ελλείψεις, να ξέρει ότι σφάλλει πολύ ή μάλλον ότι σφάλλει τελείως. Την έμφυτη άλλωστε, αρετή μπορεί να την καταστρέψει η ραθυμία, ενώ την έμφυτη υστέρηση μπορεί να τη διορθώσει η διδασκαλία. Έτσι τα εύκολα διαφεύγουν από όποιον είναι αμελής, ενώ με την επιμέλεια κατακτιούνται και τα δύσκολα.

Περί παίδων αγωγής 3Α-Β

Ο Λυκούργος, ο νομοθέτης των Λακεδαιμονίων, πήρε κάποτε δύο κουταβάκια γεννημένα από τους ίδιους γονείς και τα μεγάλωσε με τρόπο εντελώς διαφορετικό το ένα από το άλλο, κάνοντας το ένα λαίμαργο και με ροπή στην κλοπή, και το άλλο ικανό στην ανίχνευση και επιτήδειο στο κυνήγι. Αργότερα, όταν κάποτε οι Λακεδαιμόνιοι είχαν συγκεντρωθεί σ’ ένα μέρος, τους είπε: «Για τη δημιουργία της αρετής, Λακεδαιμόνιοι, μεγάλη συμβολή έχουν η συνήθεια, η εκπαίδευση, η διδαχή και ο τρόπος αγωγής, και τούτα ευθύς θα σας τ’ αποκαλύψω». Έφερε τότε τα δύο σκυλιά και τ' άφησε ελεύθερα, αφού έβαλε στη μέση μπροστά τους ένα δοχείο με φαγητό κι ένα λαγό. Τότε το ένα σκυλί κίνησε κατά τον λαγό, ενώ το άλλο όρμησε στο δοχείο. Οι Λακεδαιμόνιοι δεν μπορούσαν ακόμη να καταλάβουν τι σημασία απέδιδε σ’ αυτό και με ποια πρόθεση τους έφερε τα σκυλιά- τότε τους είπε: “Και τα δύο τούτα είναι από τους ίδιους γονείς, αλλά, με το να λάβουν διαφορετική αγωγή, το ένα έγινε του φαγητού και το άλλο του κυνηγιού”.

Κάρολος Δαρβίνος: Μου δίνει πάντοτε μεγάλη χαρά να εξυψώνω τα φυτά στην κατηγορία των οργανωμένων όντων

Κατά τον 18ο αιώνα ο Σουηδός επιστήμονας Κάρολος Λινναίος απέδειξε ότι τα άνθη διέθεταν όργανα αναπαραγωγής (ύπερους και στήμονες) και, μάλιστα, πάνω σε αυτά βάσισε τις ταξινομήσεις του. Ωστόσο, υπήρχε η καθολική σχεδόν πεποίθηση ότι τα άνθη αυτογονιμοποιούνται – άλλωστε για ποιον άλλο λόγο κάθε άνθος να διαθέτει και αρσενικά και θηλυκά όργανα; Ο ίδιος ο Λινναίος ενθουσιάστηκε τόσο πολύ με την ιδέα ώστε περιέγραψε ένα λουλούδι με εννέα στήμονες και έναν ύπερο ως μια κρεβατοκάμαρα όπου μια κοπέλα ήταν περιτριγυρισμένη από εννέα εραστές.

Ο Δαρβίνος ένιωσε την ανάγκη να αμφισβητήσει, επί θεωρητικής βάσης, την ιδέα της αυτογονιμοποίησης. Σε ένα τετράδιο του 1837 γράφει: «Μήπως τα φυτά που διαθέτουν και αρσενικά και θηλυκά όργανα δε δέχονται επιρροές από άλλα φυτά;». Εάν θέλαμε να μιλάμε για εξέλιξη των φυτών, υποστήριξε, τότε η σταυρογονιμοποίηση ήταν ζωτικής σημασίας – διαφορετικά δε θα μπορούσαν να συμβούν μεταλλάξεις και ο κόσμος θα έπρεπε να αρκεστεί σε ένα αυτοαναπαραγόμενο φυτό αντί της τεράστιας ποικιλίας ειδών που υπήρχαν στην πραγματικότητα.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1840 ο Δαρβίνος βάλθηκε να επαληθεύσει τη θεωρία του ανατέμνοντας ένα πλήθος λουλουδιών (μεταξύ αυτών αζαλέες και ροδόδενδρα) και αποδεικνύοντας ότι πολλά από αυτά διέθεταν δομικούς μηχανισμούς για την αποτροπή ή την ελαχιστοποίηση της αυτεπικονίασης.

Είχε παρατηρήσει, όπως και άλλοι, ότι τα άνθη της οινοθήρας απαντούσαν σε δύο διαφορετικές μορφές: μια «βελονοειδή» μορφή με επιμήκη όψη -το θηλυκό μέρος του άνθους- και μια «πλεγματοειδή» μορφή με βραχεία όψη. Μέχρι τότε επικρατούσε η άποψη ότι αυτές οι διαφορές δεν είχαν κάποια ιδιαίτερη σημασία. 0 Δαρβίνος όμως είχε αντίθετη γνώμη και, αφού εξέτασε μερικά μπουκέτα από οινοθήρες που του έφεραν τα παιδιά του, βρήκε ότι η αναλογία βελονών προς πλέγματα ήταν ακριβώς ένα προς ένα.

Η φαντασία του Δαρβίνου εξάφθηκε αμέσως· μια αναλογία ένα προς ένα ήταν ό,τι μπορούσε να αναμένει κανείς από ένα είδος με ξεχωριστά αρσενικά και θηλυκά – μήπως τα επιμήκη άνθη, αν και ερμαφρόδιτα, βρίσκονταν σε διαδικασία να γίνουν θηλυκά και τα βραχέα άνθη αρσενικά; Μήπως έβλεπε όντως ενδιάμεσες μορφές, την εξέλιξη σε δράση, όσο θαυμάσια ιδέα κι αν ήταν, δεν έστεκε, διότι τα βραχέα άνθη, τα υποτιθέμενα αρσενικά, παρήγαν τόσους σπόρους όσους και τα επιμήκη, τα «θηλυκά». Κι εδώ (όπως θα το έθετε ο φίλος του, ο Άγγλος βιολόγος Τόμας Χάξλεϋ) είχαμε «τη δολοφονία μιας ωραίας εικασίας από ένα άσχημο γεγονός».

Ποιο ήταν λοιπόν το νόημα όλων αυτών των διαφορετικών μορφών και της ένα-προς-ένα αναλογίας τους; Ο Δαρβίνος στράφηκε στα πειράματα. Με κόπο επιχείρησε να λειτουργήσει ο ίδιος ως επικονιαστής, ξαπλώνοντας μπρούμυτα στο γρασίδι και μεταφέροντας γύρη από άνθος σε άνθος: από επιμήκη σε επιμήκη, από βραχέα σε βραχέα, από επιμήκη σε βραχέα και τανάπαλιν. Όταν παρήχθησαν σπόροι, τους συνέλεξε, τους ζύγισε και διαπίστωσε ότι η πλουσιότερη συγκομιδή σπόρων προερχόταν από τα υβριδικά άνθη. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ετερομορφία, κατά την οποία τα φυτά έχουν μορφές διαφορετικού μήκους, ήταν ένας ειδικός μηχανισμός που είχε εξελιχθεί για τη διευκόλυνση της διασταύρωσης και ότι η σταυρογονιμοποίηση αύξανε την ποσότητα και το σφρίγος των σπόρων (την ονόμασε «ευρωστία υβριδίου») Αργότερα ο Δαρβίνος έγραψε: «Δε νομίζω να υπάρχει κάτι στον επιστημονικό μου βίο που να μου έχει δώσει τόση ικανοποίηση όσο η διακρίβωση του νοήματος της δομής αυτών των φυτών».

Αυτό που τον απασχολούσε κυρίως ήταν με ποιους τρόπους τα ανθοφόρα φυτά προσαρμόζονταν στη χρήση εντόμων ως φορέων της γονιμοποίησής τους. Ήταν ήδη ευρέως γνωστό ότι τα έντομα προσελκύονταν από συγκεκριμένα άνθη τα οποία επισκέπτονταν, και αναδύονταν από ανθούς που ήταν καλυμμένοι με γύρη. Κανείς όμως δεν είχε θεωρήσει ιδιαίτερα σημαντικό το εν λόγω φαινόμενο, καθώς επικρατούσε η άποψη ότι τα άνθη αυτογονιμοποιούνταν.

Ο Δαρβίνος, ήδη από το 1840, είχε αρχίσει να έχει τις υποψίες του και τη δεκαετία του 1850 έβαλε πέντε από τα παιδιά του να σχεδιάσουν τις διαδρομές πτήσης που ακολουθούσαν οι αρσενικοί βομβίνοι (μπάμπουρες). Λόγω του ιδιαίτερου θαυμασμού που έτρεφε για τις άγριες ορχιδέες που φύτρωναν στα λιβάδια γύρω από το Ντάουν Χάουζ, άρχισε από εκείνες. Εν συνεχεία, με τη βοήθεια φίλων και ανθρώπων που του έστελναν ορχιδέες για να τις μελετήσει, και ιδίως του Χούκερ που ήταν πλέον διευθυντής του Κιου Γκάρντενς, επέκτεινε τις μελέτες του σε τροπικές ορχιδέες όλων των ειδών.

Η εργασία του πάνω στις ορχιδέες προχωρούσε με γοργούς ρυθμούς και επιτυχία, κι έτσι το 1862 ήταν πλέον σε θέση να στείλει το χειρόγραφό του στους εκδότες. Το βιβλίο είχε τον μακροσκελή και χαρακτηριστικά βικτοριανό τίτλο On the Various Contrivances by Which British and Foreign Orchids Are Fertilised by Insects (Τα διάφορα ιδιοφυή τεχνάσματα με τα οποία οι βρετανικές και αλλοδαπές ορχιδέες γονιμοποιούνται από τα έντομα).

Ο Δαρβίνος ανέκρινε τις ορχιδέες, ανέκρινε τα άνθη, όπως δεν το είχε κάνει ποτέ κανείς άλλος στο παρελθόν, και στο βιβλίο του για τις ορχιδέες παρέθεσε εξαντλητικές λεπτομέρειες, πολύ περισσότερες από όσες βρίσκουμε στην Καταγωγή.

Στο σημείο αυτό ο Δαρβίνος έκανε μια ρηξικέλευθη παρατήρηση και αποκρυπτογράφησε το μυστικό των λουλουδιών δείχνοντας ότι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους -τα διάφορα μοτίβα, χρώματα, σχήματα, νέκταρ και αρώματα, με τα οποία δελέαζαν τα έντομα να πετούν από το ένα φυτό στο άλλο, καθώς και οι μηχανισμοί που διασφάλιζαν ότι τα έντομα θα μάζευαν γύρη προτού εγκαταλείψουν το άνθος- ήταν όλα «ίδιοφυή τεχνάσματα», όπως το διατύπωσε- είχαν όλα αναπτυχθεί και εξελιχθεί στην υπηρεσία της σταυρογονιμοποίησης.

Η μέχρι πρότινος πανέμορφη εικόνα των εντόμων να ζουζουνίζουν γύρω από πολύχρωμα λουλούδια είχε πλέον γίνει ένα θεμελιώδες έργο της ζωής, γεμάτο από βιολογικό βάθος και νόημα. Τα χρώματα και τα αρώματα των λουλουδιών προσαρμόστηκαν στις αισθήσεις των εντόμων. Ενώ οι μέλισσες ελκύονται από τα κίτρινα και τα γαλάζια άνθη, αγνοούν τα κόκκινα επειδή δε βλέπουν το κόκκινο χρώμα. Από την άλλη πλευρά, η ικανότητά τους να βλέπουν πέρα από το ιώδες αξιοποιείται από τα λουλούδια, τα οποία χρησιμοποιούν υπεριώδεις σημάνσεις ως μελιτοφόρους οδηγούς που κατευθύνουν τις μέλισσες στο νέκταρ τους. Οι πεταλούδες, με πολύ καλή όραση του ερυθρού, γονιμοποιούν τα κόκκινα άνθη αλλά ενδέχεται να αγνοήσουν τα γαλάζια και τα ιώδη. Τα άνθη που επικονιάζονται από νυχτοπεταλούδες τείνουν να υστερούν σε χρώμα, αλλά εκπέμπουν τα αρώματά τους τη νύχτα. Όσο για τα άνθη που επικονιάζονται από σαπροφάγους μύγες, αυτά μπορεί να μιμηθούν τις άσχημες (για εμάς) οσμές αποσυντεθειμένης σάρκας.

Κι έτσι ο Δαρβίνος φώτισε για πρώτη φορά όχι μόνο την εξέλιξη των φυτών αλλά και τη συνεξέλιξη φυτών και εντόμων. Συνεπώς, η φυσική επιλογή εξασφάλιζε ότι τα στοματικά μέρη των εντόμων προσαρμόζονταν στη δομή των λουλουδιών της προτίμησής τους — και εδώ ο Δαρβίνος απολάμβανε ιδιαίτερα να κάνει προβλέψεις. Εξετάζοντας μια ορχιδέα Μαδαγασκάρης, με νεκταροφόρο σωλήνα μήκους σχεδόν 30 εκατοστών, προέβλεψε ότι έπρεπε να υπάρχει ένα έντομο με προβοσκίδα μήκους 25 τουλάχιστον εκατοστών ώστε να επιτυγχάνεται η σταυρεπικονίαση του είδους- δεκαετίες μετά τον θάνατό του ένα τέτοιο έντομο ανακαλύφθηκε τελικά στη Μαδαγασκάρη.

Μου τα ‘πε ένας βαρκάρης

Λένε ότι κάποτε, ο πιο σπουδαίος δάσκαλος της Κίνας, ο Λάο Τσε, εξαφανίστηκε από τον ναό στον οποίο ζούσε και μιλούσε καθημερινά στους χιλιάδες μαθητές του, που κάθονταν στους κήπους περιμένοντας με λαχτάρα τις διδασκαλίες του. Βδομάδες ολόκληρες οι παλιότεροι μαθητές τον έψαχναν στους διαδρόμους κι έστελναν να τον αναζητήσουν στα πέρατα της Κίνας. Καμία προσπάθεια δεν καρποφόρησε- κανένας δεν ήξερε πού είχε πάει ούτε γιατί είχε φύγει· κανένας δεν τον είχε δει.

Μήνες αργότερα, ένας έμπορος περιμένει στην προβλήτα τη βάρκα που θα τον πάει στην άλλη πλευρά του μεγάλου ποταμού Μιν, στην επαρχία Σιτσουάν. Έχει πια νυχτώσει, όταν ένας βαρκάρης δένει, το χοντροκομμένο μεταφορικό του μέσον στην όχθη και δίνει το χέρι στον έμπορο για ν’ ανέβει. Εκείνος πληρώνει το νόμισμα για τα ναύλα του και κάθεται, σε μιαν άκρη για τον διάπλου που διαρκεί δυο-τρεις ώρες. Ο ηλικιωμένος βαρκάρης παίρνει τα χρήματα, τα βάζει στο πουγκί του, ευχαριστεί μ’ ένα νεύμα και λύνει το σκοινί.

Το ποτάμι είναι ήρεμο, και το τεράστιο φεγγάρι που λάμπει στον ουρανό σε καλεί ν’ ανοίξεις κουβέντα… Κάπως έτσι αρχίζει ο ταξιδιώτης να μοιράζεται τις έγνοιες του: για την οικογένεια, τους γιους του που είναι στην εφηβεία και τις δουλειές του. Ο βαρκάρης τον ακούει και παρεμβαίνει με σχόλια τόσο λογικά και σοφά, που αφήνουν έκπληκτο τον ταξιδιώτη.

Προτού αποβιβαστεί στο λιμάνι της αντίπερα όχθης, ο άντρας δίνει στον βαρκάρη ένα ακόμη νόμισμα για τις συμβουλές του κι αυτός το δέχεται ταπεινά. Εκείνη τη στιγμή, ο ταξιδιώτης βλέπει για πρώτη φορά το πρόσωπο του ανθρώπου που τον έχει μεταφέρει. Τον αναγνωρίζει και λέει:

«Εσύ! Μα… εσύ είσαι ο Λάο Τσε! Τι κάνεις εδώ; Η μισή Κίνα σε ψάχνει και οι μαθητές σου είναι σε απόγνωση. Κανείς δε θέλει να πιστέψει ότι δεν θα ξανακάνεις τις καθημερινές σου ομιλίες».

«Για λόγους που δεν έχουν να κάνουν με τη θέλησή μου, έχω γίνει πολύ γνωστός» λέει ο Λάο Τσε.

«Χιλιάδες άνθρωποι έρχονται από μακριά για να μ’ ακούσουν, να μου κάνουν διάφορες ερωτήσεις και να ζητήσουν τη βοήθειά μου, αλλά η φήμη του πεφωτισμένου σοφού που δημιουργήθηκε, κάνει την αλήθεια που μπορεί να βγει από το στόμα μου λιγότερο σημαντική από το γεγονός ότι είμαι εγώ αυτός που τη λέει.»

Ο ταξιδιώτης δεν πολυκαταλαβαίνει την αιτία της αποχώρησής του από τον ναό και του αντιλέγει:

” Όμως, δάσκαλε, δεν μπορούμε να σε στερηθούμε. Δεν μπορούμε να στερηθούμε τη σοφία σου. Είμαστε πολλοί εμείς που χρειαζόμαστε τα λόγια, τα φώτα και τις συμβουλές σου.”

Τότε, ο Λάο Τσε του λέει μ’ ένα χαμόγελο:

“Εγώ συνεχίζω να λέω τα ίδια που έλεγα και στον ναό, και πιστεύω ότι σ’αυτόν που μ’ακούει έχουν το ίδιο αποτέλεσμα, μόνο που τώρα, ευτυχώς, όταν γυρίζει κάποιος στο σπίτι του και διηγείται όσα έμαθε, αντί να καμαρώνει ότι τ’ άκουσε από τον Λάο Τσε, λέει απλώς: “Μου τα ‘πε ένας βαρκάρης”.”

Οι προφητείες των Ινδιάνων Hopi

Οι Hopi είναι φυλή ιθαγενών της Αμερικής που ζουν κυρίως σε μια δημόσια έκταση που τους έχει παραχωρηθεί στην βορειοανατολική Αριζόνα. Προσέξτε, τα κτήνη-υβρίδια που αυτοαποκαλούνται κι ως “αμερικανάκια” τους έχουν “παραχωρήσει” έκταση που αρχέγονα τους ανήκει αφού είναι αυτόχθονες. Η έκταση αυτή περιβάλλεται από την περιοχή των Ναβάχο. Ορισμένοι Χόπι ζουν σε ανάλογη έκταση στον ποταμό Κολοράντο.

 

Η ονομασία Hopi είναι συντομευμένη μορφή του τίτλου που χρησιμοποιούν για τους ίδιους: Hopituh Sinom, «ο λαός των Hopi». Η αντίληψη των Hopi είναι βαθιά ριζωμένη στους κανόνες ηθικής, την θρησκεία και την πνευματικότητα της φυλής. Η αντίληψη αυτή αντικατοπτρίζει μια γενική ευλάβεια και σεβασμό για όλα τα πράγματα, καθώς και την ειρηνική συμβίωση μαζί τους.

 

Οι Hopi είναι οργανωμένοι σε μητριαρχικές φυλές. Όταν ένας άντρας παντρεύεται, τα παιδιά από την σχέση αυτή ανήκουν στην φυλή της συζύγου του. Μια από τις εξέχουσες φυλές των Hopi είναι η Φυλή της Αρκούδας. Σε σύγκριση με τις περισσότερες φυλές ερυθρόδερμων της Αμερικής, οι Hopi διατηρούν και συνεχίζουν τις παραδόσεις του πολιτισμού τους, αν και σίγουρα επηρεάζονται από την σαρωτική λαίλαπα του σύγχρονου πολιτισμού.

 

Μετά τον ηλεκτρισμό και τα μεταφορικά μέσα που ξεκίνησαν να χρησιμοποιούν, οι Hopi εκφυλίζονται μέσα στην καταβόθρα της σύγχρονης κοινωνίας τερμιτών, καθώς πολλοί από αυτούς αναζητούν εξωτερικά επαγγέλματα ή κερδίζουν χρήματα από το εμπόριο αντικειμένων λαϊκής τέχνης, όπως χαρακτικά, πήλινα αγγεία και αργυρά σκεύη.

 

Οι προφητείες των αρχαίων Ινδιάνων:

 

1η Προφητεία έλεγε πως, «θα έρθει η ημέρα που λευκοί άνθρωποι θα έρθουν να πάρουν τα μέρη μας» και πράγματι, τον 15ο αιώνα άρχισε η γενοκτονία και ο συστηματικός αφανισμός των γηγενών λαών της Αμερικής από τους κτηνώδεις χριστιανούς Ευρωπαίους.

 

2η Προφητεία έλεγε πως, «θα έρθει η ημέρα που μεγάλοι τροχοί θα καλύψουν τον τόπο και θα τους ακολουθούν φωνές διαφορετικές» και πράγματι, η Αμερική είχε καλυφτεί από κάρα ταξιδευτών και μετανάστες από κάθε γωνιά του παλιού κόσμου, πού έψαχναν να μακελέψουν την εύφορη χώρα, να μολύνουν και να αφανίσουν τους ντόπιους λαούς της.

 

3η Προφητεία έλεγε πως, «θα έρθει η ημέρα που ο τόπος μας θα γεμίσει με βουβάλια που δεν θα είναι βουβάλια και θα έχουν μεγάλα λευκά κέρατα» και πράγματι, οι μακελάρηδες έφεραν μαζί τους νέα είδη αγελάδας που γέμισαν την αμερικάνικη ύπαιθρο κι εξολόθρευσαν τα βουβάλια.

 

Η 4η Προφητεία έλεγε πως, «θα έρθει η ημέρα που τον τόπο μας θα γεμίσουν από μεγάλα μεταλλικά φίδια» και πράγματι, οι κατακτητές άπλωσαν κατά μήκος της ηπείρου εκατοντάδες σιδηροδρομικές γραμμές, διαστρεβλώνοντας εκθετικά το περιβάλον!

 

5η Προφητεία έλεγε πως, «θα έρθει η ημέρα που τον τόπο μας θα καλύψουν γιγάντιοι ιστοί αράχνης» και πράγματι, η Αμερική καλύπτεται από χιλιάδες χιλιόμετρα καλώδια ρεύματος και δίκτυα 4G που τώρα γίνονται 5G, και πουλάνε καρκίνο και κάθε εκφυλιστική ασθένεια με το κιλό!

 

6η Προφητεία έλεγε πως, «θα έρθει η ημέρα που στον τόπο μας θα υπάρχουν μονοπάτια από γυαλιστερή πέτρα που αντανακλά τον ήλιο» και πράγματι, οι μεγάλοι αυτοκινητόδρομοι κομματιάζουν την Αμερικάνικη γη από άκρη σ’ άκρη!

 

7η Προφητεία έλεγε πως, «θα έρθει η ημέρα που η θάλασσα θα γίνει μαύρη και ό,τι κρύβει ζωντανό θα πεθάνει» και πράγματι ο Κόλπος του Μεξικού μαύρισε από το χυμένο πετρέλαιο, σκοτώνοντας όλη την πανίδα της περιοχής.

 

Μένει τώρα να επιβεβαιωθεί και η 8η και η 9η Προφητεία.

 

«Θα έρθει η ημέρα που οι άνθρωποι θα επιστρέψουν στις παραδόσεις τους, όμως μετά, ένας μεγάλος κατοικήσιμος οίκος από το διάστημα θα πέσει στην Γη και τότε, όλοι οι τρόποι των παλαιών θα πάψουν». Οι ινδιάνοι Hopi είχαν 7 φορές δίκιο μέχρι σήμερα. Τι είναι αυτό που μπορεί να πέσει από ψηλά; Είναι ο διαστημικός σταθμός ISS, που όταν πέσει στην Γη, θα σημάνει το τέλος του κόσμου όπως τον ξέρουμε σήμερα!

 

Λένε οι σοφοί Ινδιάνοι

 

«Η ανθρώπινη φυλή πέρασε από 3 φάσεις ζωής από τότε που εμφανίστηκε και από 4 κόσμους, στο τέλος της κάθε φάσης η ανθρώπινη ζωή έχει την ανάγκη μιας κάθαρσης, η τελευταία μεγάλη καθαρτήρια καταστροφή έγινε με κατακλυσμό. Όταν τα σημεία στους ουράνιους δρόμους θα το προαναγγείλουνε και όταν γίνει γεγονός η εφεύρεση των ληκύθων που θα περιέχουν στάχτη, μία από αυτές θα πέσει στην γη και θα κάνει τα πάντα, ακόμα και τους ωκεανούς, να βράζουν, σε μία πολύ μεγάλη έκταση γης δεν θα ξαναφυτρώσει ποτέ βλάστηση για πολλά χρόνια.

 

Έχει προφητευθεί πως όταν έρθει ο λευκός άνθρωπος, θα είναι παντοδύναμος και θα έχει για χρώμα του το κόκκινο, θα αριθμεί εκατομμύρια και δεν θα ακολουθεί άλλη θρησκεία πέρα από την πίστη που θα πηγάζει από μέσα του. Θα φέρει μαζί του τις Ιερές Πέτρες. Κάθε εξουσία επάνω σε αυτόν τον κόσμο θα γονατίσει μπροστά του και αυτός θα εξαπλωθεί σαν τον αγέρα γρήγορα, κυριεύοντας ολόκληρη την γη.

 

Βρισκόμαστε ήδη σε Εποχή Κινδύνου. Οι προφητείες λένε ότι σύντομα θα συμβεί κάτι, όπως εκείνος ο θόρυβος όταν το αεροπλάνο ξεπεράσει αυτό που εσείς λέτε φράγμα ήχου. Ίσως να είναι σεισμός… ίσως κατακλυσμός… ή κάτι παρόμοιο. Ίσως πυρηνική έκρηξη…

 

Όταν οι άνθρωποι πεθαίνουν, οι χριστιανοί λένε πως πηγαίνουν στον παράδεισο αλλά δεν είναι έτσι γιατί εμείς οι Χόπι δεν πηγαίνουμε πουθενά… Παραμένουμε εδώ πέρα, εδώ που ζήσαμε και βρίσκονται τα σπίτια μας. Ίσως να υπάρχει ένας άλλος θεός, εκείνος των χριστιανών και ο δικός μας, που μάχονται ο ένας τον άλλον και ένας από τους δύο κάποτε θα κυριαρχήσει.

 

Θα σας προειδοποιήσουμε τώρα για την ύπαρξη ενός λαού πέρα από την θάλασσα, πέρα από το απέραντο νερό. Ξέρω γι’ ανθρώπους που αναγνωρίζονται από τα μαλλιά τους που τα’ χουν πλεγμένα ψηλά πάνω από τα κεφάλια τους. Όμως οι πιο δυνατοί είναι οι άνθρωποι με το Κόκκινο… αυτοί έχουν το μεγάλο όπλο, την θαυματοποιό Δύναμη.

 

Έμαθα από τους μάγους που μου είπανε «κοίταξε αυτά τα δύο άστρα στον ουρανό»… δεν θα σου πω το όνομά τους γιατί δεν μου επιτρέπεται, λένε όμως πως όταν αυτά τα δύο άστρα αλλάξουν θέση, τότε η δύναμη του τυραννικού λευκού, όπως τουλάχιστον την ξέρουμε, θα αρχίσει να εξαφανίζεται. Θα αρχίσει να σβήνει από εκείνη την στιγμή και ήδη βρισκόμαστε σε αυτή την φάση.

 

Η ετοιμασία για τον μέλλοντα πέμπτο κόσμο που θα ρθει, έχει ήδη ξεκινήσει. Άρχισε από ανώνυμους ανθρώπους των μεγάλων αλλά και των μικρών εθνών και από φυλετικές μειοψηφίες, μπορεί να το διαβάσει κανείς επάνω στην ίδια την γη, καθώς μορφές φυτών από προγενέστερες εποχές, έχουν ήδη αρχίσει να εμφανίζονται. Αυτό θα μπορούσε να αρχίσει μία νέα θεώρηση της ίδιας της βοτανολογίας αν βέβαια οι άνθρωποι είχαν την απαιτούμενη σοφία για να καθίσουν και να διαβάσουν την φύση. Οι ίδιοι αρχαίοι σπόροι βλασταίνουν ξανά και στις λιγοστές καρδιές.

 

Όλα είναι ίδια όπως παλαιά, εξαρτάται από τον τρόπο που τα βλέπεις, αυτά είναι που προαναγγέλλουν τον ερχομό του περάσματος στον μέλλοντα πέμπτο κόσμο.

 

Σκοτεινός κόσμος, υπερπληθυσμός στις υπόγειες σπηλιές, άνθρωποι που ανεβαίνουν στον δεύτερο κόσμο, υπερπληθυσμός, ανέβασμα στον τρίτο, παθιασμένες για χορό γυναίκες παραμελούν τα παιδιά τους, ανέβασμα στον τέταρτο κόσμο, η ιερή κόρη δολοφονείται από μία ζηλιάρα ανταγωνίστρια.

 

Τώρα εμείς, οι άνθρωποι Κατσίνα, θα παραμείνουμε εδώ για να υπερασπισθούμε την πόλη καθώς εσείς θα δραπετεύετε μέσα στο σκοτάδι. Η δική μας ώρα για να αποικίσουμε τα μακρινά άστρα δεν έχει έρθει ακόμα, είναι όμως ώρα για να σας εγκαταλείψουμε. Θα πορευθούμε μοναχοί μας σε ένα μακρινό ψηλό βουνό που το όνομά του ποτέ δεν θα μάθετε και από εκεί θα προσμένουμε το ψυχικό κάλεσμά σας για βοήθεια. Κάθε φορά που θα έχετε την ανάγκη μας, απλώς δώστε μας ένα σημάδι.

 

Κάτι ακόμα: είμαστε άνθρωποι που το μεγαλύτερο τμήμα μας, αντίθετα από εσάς, είναι ψυχή. Έτσι λοιπόν, τις περισσότερες ίσως φορές, θα αδυνατείτε να μας δείτε. Θα πρέπει όμως πάντα να θυμάστε την ύπαρξή μας, φορώντας τις μάσκες και τα κοστούμια μας στις κατάλληλες για τελετουργίες εποχές. Όσοι το κάνουν αυτό, θα είναι οι μόνοι που θα έχουν το προνόμιο της σοφίας και της γνώσης όλων όσων σας διδάξαμε, και μετά, άνθρωποι από εσάς θα δανεισθούν το όνομά μας και θα ονομασθούν φυλή Κατσίνα. Τώρα πάντως έχει πέσει σκοτάδι και η ώρα ήλθε… κάντε γρήγορα».

Ηράκλειτος: μοιραίοι και άβουλοι οι πολλοί

Οι πολλοί, οι άριστοι και οι φιλόσοφοι

§1 Εισαγωγικά ‒ κείμενο ‒ μετάφραση

Ι. Εισαγωγικά:

α) Ο Ηράκλειτος συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά ενός από τους πιο σημαντικούς στοχαστές ανάμεσα στους Προσωκρατικούς αλλά και ανάμεσα στο σύνολο των στοχαστών έως σήμερα. Η σπουδαιότητά του, στον κύκλο των Προσωκρατικών, είναι ευθέως ανάλογη με την εκπληκτική άνθηση της σκέψης που βρίσκουμε στα σωζόμενα αποσπάσματα των μεγάλων εκείνων στοχαστών, ομαδοποιημένων ως Προσωκρατικών. Με την ευκαιρία αξίζει να τονιστεί ότι η εν λόγω ομαδοποίηση δεν πρέπει να νοείται ως μια συμπερίληψη διανοητών με ομοιογένεια στον τρόπο και τα περιεχόμενα του στοχασμού τους, στον τρόπο ζωής, σε χρονολογικές και γεωγραφικές ομοιότητες. Σε κάθε περίπτωση ωστόσο συνιστούν τα πρώτα γενναία βήματα, αλλά εξίσου ανυπέρβλητα μέχρι τις ημέρες μας, του φιλοσοφικού στοχασμού, αλλά και της ιστορίας των επιστημών. 

β) Όσο για τον Ηράκλειτο, η σκέψη του δεν έφτασε να γοητεύσει μόνο τους αρχαίους φιλοσόφους, αλλά εξίσου εκπληκτικά και τους νεότερους και σύγχρονους. Ο Σωκράτης, ως γνωστόν, είπε τα παρακάτω λόγια, όταν ο Ευριπίδης του χάρισε το βιβλίο του Ηράκλειτου περί Φύσεως:

«όσα κατάλαβα είναι εξαιρετικά, μα και για όσα δεν κατάλαβα το ίδιο, νομίζω, ισχύει· θα ’πρεπε όμως να είμαι τουλάχιστον δήλιος κολυμβητής».

Πρώτος, ως βλέπουμε, ο Σωκράτης μας προειδοποιεί: ο θησαυρός της ηρακλείτειας σκέψης δεν βρίσκεται στην επιφάνεια, στα ρηχά αλλά στον αεί ανεξερεύνητο βυθό. Προς αυτόν τον ηρακλείτειο βυθό επιχείρησαν τη δική τους κατάδυση, οι μέγιστοι φιλόσοφοι της νεοτερικής και μετανεοτερικής σκέψης, όπως είναι ο Χέγκελ, ο Νίτσε και ο Χάιντεγκερ. Είναι γνωστή εξάλλου η ρήση του Χέγκελ:

«δεν υπάρχει ούτε μια λέξη του Ηράκλειτου, που δεν έχω συμπεριλάβει στη Λογική μου».

Και με τη Λογική του εννοεί, σε επίπεδο επεξεργασμένης διάταξης του φιλοσοφικού του λόγου και σκέπτεσθαι, την Επιστήμη της Λογικής, αλλά και σε επίπεδο γενικότερης διαλεκτικής όλα τα μεγάλα έργα του, πρωτίστως δίπλα στην Επιστήμη της Λογικής τη Φαινομενολογία του πνεύματος. Γι’ αυτό και από μια άποψη έχει μέγιστη σημασία, ως προς τη Φαινομενολογία του πνεύματος, να διαβάζεται σωστά: ως εισαγωγή στη φιλοσοφική διαλεκτική της Επιστήμης της Λογικής και συγχρόνως, για να είναι κατορθωτή η ανάγνωσή της σε ενδοσυνάφεια με την Επιστήμη της Λογικής, ως μεταστοχαστική αυτοκατεύθυνση, ήτοι αυτοδιεύθυνση του πνεύματος. Κάθε μηχανιστική παρερμηνεία, με όρους κατασκευής εννοιών έξωθεν προερχόμενης, αποβαίνει άκρως ωφελιμιστική και υπηρετική ιδεολογικών και πολιτικών σκοτεινών θαλάμων, όπου συγκεντρώνεται όλη η ηθική-πνευματική παραλυσία των καιρών μας. Τέτοιες παρερμηνείες είχε, μεταξύ άλλων, ο Χέγκελ κατά νου να συντρίψει στη ρίζα τους με τη φαινομενολογική πορεία του πνεύματος.

ΙΙ. αρχαίο κείμενο ‒ μετάφραση: απ. Β 20

Ἡράκλειτος γοῦν κακίζων φαίνεται τὴν γένεσιν, ἐπειδάν φῇ· γενόμενοι ζώειν ἐθέλουσι μόρους τ᾽ ἔχειν μᾶλλον δὲ ἀναπαύεσθαι καὶ παῖδας καταλείπουσι μόρους γενέσθαι.

Ο Ηράκλειτος λοιπόν φαίνεται να κακίζει τη γέννηση, όταν λέει: αφού γεννηθούν θέλουν να ζήσουν και να υποστούν τη μοίρα του θανάτου ή μάλλον ν' αναπαύονται· κι αφήνουν πίσω τους παιδιά για να γίνουν κι αυτά θύματα του θανάτου.

§2 Ερμηνεία ‒ κατανόηση

α) γενόμενοι ζώειν ἐθέλουσι μόρους τ᾽ ἔχειν:

Ο Ηράκλειτος φαίνεται να έχει κατά νου εδώ τους πολλούς, οι οποίοι, αφού μπουν στον κύκλο της ζωής, προτιμούν να ζουν την καθημερινή τους ζωή και μόνο αυτή, με νωθρότητα και μέσα στη φιληδονία, δηλαδή κτηνωδώς (απ. 29), περιμένοντας παθητικά την αναπόφευκτη μοίρα και μέρα του θανάτου.

β) μᾶλλον δὲ ἀναπαύεσθαι:

Ι. Η ανάπαυση για τον Ηράκλειτο αποτελεί στοιχείο όχι ξένο προς την αλλαγή, προς την κίνηση και τον περιδινούμενο κύκλο της ζωής. Είναι η ανάπαυση μετά την αλλαγή ή η ανάπαυση εκ της μεταβολής (απ. 84α). Στο πλαίσιο της εγελιανής διαλεκτικής είναι η κατάφαση, μετά τη θέση και την αντίθεση. Είναι η κατάφαση και όχι η σύνθεση, όπως γελοιωδώς παρερμηνεύουν τον Χέγκελ ορισμένοι προφεσόροι ασύλληπτης αμορφωσιάς, που του αποδίδουν το γνωστό αντιεγελιανό σχήμα: θέση ‒ αντίθεση ‒ σύνθεση.

ΙΙ. Οι πολλοί, απεναντίας, εννοούν την ανάπαυση ως ακινησία, ως αδρανοποίηση: επαναλαμβάνουν τα ίδια καθημερινά και δεν σπάνε τον κύκλο της απλής διαβίωσης, για να δώσουν ένα ανώτερο νόημα στη ζωή τους: να αγωνιστούν για την αιώνια δόξα, για «ανώτερους σκοπούς» (απ. 25), όπως κάνουν οι άριστοι, ή για την αλήθεια, όπως κάνουν οι φιλόσοφοι, ξεπερνώντας έτσι το θάνατο. Αρκούνται σε μια παθητική ολοκλήρωση του βιολογικού κύκλου της ζωής τους, με αποτέλεσμα να αφήνονται στην τυχαία εξωτερικότητα και να εξουσιάζονται από τα ίδια τα πράγματα (απ. 84β): είναι ζωντανοί νεκροί.

γ) καὶ παῖδας καταλείπουσι μόρους γενέσθαι: διαχωρίζοντας λοιπόν τους πολλούς από τους φιλοσόφους ο Ηράκλειτος επισημαίνει πως κατά την κυκλική κίνηση της ζωής από τη γέννηση προς το θάνατο δεν κάνουν άλλο από το να γεννούν απλώς παιδιά, τα οποία κι αυτά, με τη σειρά τους, προορίζονται να επαναλάβουν τον ίδιο κύκλο της αναπαραγωγής και της αδρανούς ζωής. Αυτοί που γεννιούνται είναι ήδη νεκροί: όχι με το νόημα της γένεσης και της φθοράς, του αναπόφευκτου βιολογικού θανάτου δηλαδή, αλλά ως όντα, που ενώ εκ φύσεως είναι προορισμένα να σκέπτονται, παρ’ όλα αυτά έχουν παραιτηθεί στη ζωή τους από τον αγώνα για δημιουργία, για ανύψωση πάνω από το θνητό σαρκίο και διάγουν το βίο τους σαν κοιμισμένοι, σαν νεκροί (απ. 73). Έτσι δεν μπορούν να απαλλάξουν τις ψυχές τους από τις συμφορές της γέννησης (απ. 68) και μαθαίνουν να ζουν δια βίου εξαπατώντας και εξαπατώμενοι. Τούτο σημαίνει περαιτέρω πως σε αντίθεση με τους άριστους, που αγωνίζονται για να υψωθούν, οι πολλοί μένουν βουτηγμένοι στο βόρβορο (απ. 13) και αρκούνται να χορταίνουν σαν τα ζώα απ. 29), διαιωνίζοντας έτσι τον κύκλο μιας εντελώς αποστεωμένης ζωής, όπου όλοι και όλα γίνονται βορά του θανάτου.

Αρχαία Ελληνική Γραμματεία: ΗΣΙΟΔΟΣ - Ἔργα καὶ Ἡμέραι (286-319)

Σοὶ δ᾽ ἐγὼ ἐσθλὰ νοέων ἐρέω, μέγα νήπιε Πέρση·
τὴν μέν τοι κακότητα καὶ ἰλαδὸν ἔστιν ἑλέσθαι
ῥηιδίως· λείη μὲν ὁδός, μάλα δ᾽ ἐγγύθι ναίει·
τῆς δ᾽ ἀρετῆς ἱδρῶτα θεοὶ προπάροιθεν ἔθηκαν
290 ἀθάνατοι· μακρὸς δὲ καὶ ὄρθιος οἶμος ἐς αὐτὴν
καὶ τρηχὺς τὸ πρῶτον· ἐπὴν δ᾽ εἰς ἄκρον ἵκηται,
ῥηιδίη δὴ ἔπειτα πέλει, χαλεπή περ ἐοῦσα.
Οὗτος μὲν πανάριστος, ὃς αὐτῷ πάντα νοήσει,
φρασσάμενος τά κ᾽ ἔπειτα καὶ ἐς τέλος ᾖσιν ἀμείνω·
295 ἐσθλὸς δ᾽ αὖ κἀκεῖνος ὃς εὖ εἰπόντι πίθηται·
ὃς δέ κε μήτ᾽ αὐτῷ νοέῃ μήτ᾽ ἄλλου ἀκούων
ἐν θυμῷ βάλληται, ὁ δ᾽ αὖτ᾽ ἀχρήιος ἀνήρ.
ἀλλὰ σύ γ᾽ ἡμετέρης μεμνημένος αἰὲν ἐφετμῆς
ἐργάζεο, Πέρση, δῖον γένος, ὄφρα σε Λιμὸς
300 ἐχθαίρῃ, φιλέῃ δέ σ᾽ ἐυστέφανος Δημήτηρ
αἰδοίη, βιότου δὲ τεὴν πιμπλῇσι καλιήν·
Λιμὸς γάρ τοι πάμπαν ἀεργῷ σύμφορος ἀνδρί·
τῷ δὲ θεοὶ νεμεσῶσι καὶ ἀνέρες ὅς κεν ἀεργὸς
ζώῃ, κηφήνεσσι κοθούροις εἴκελος ὀργήν,
305 οἵ τε μελισσάων κάματον τρύχουσιν ἀεργοὶ
ἔσθοντες· σοὶ δ᾽ ἔργα φίλ᾽ ἔστω μέτρια κοσμεῖν,
ὥς κέ τοι ὡραίου βιότου πλήθωσι καλιαί.
ἐξ ἔργων δ᾽ ἄνδρες πολύμηλοί τ᾽ ἀφνειοί τε,
καί τ᾽ ἐργαζόμενος πολὺ φίλτερος ἀθανάτοισιν
310 [ἔσσεαι ἠδὲ βροτοῖς· μάλα γὰρ στυγέουσιν ἀεργούς].
ἔργον δ᾽ οὐδὲν ὄνειδος, ἀεργίη δέ τ᾽ ὄνειδος.
εἰ δέ κεν ἐργάζῃ, τάχα σε ζηλώσει ἀεργὸς
πλουτέοντα· πλούτῳ δ᾽ ἀρετὴ καὶ κῦδος ὀπηδεῖ.
δαίμονι δ᾽ οἷος ἔησθα, τὸ ἐργάζεσθαι ἄμεινον,
315 εἴ κεν ἀπ᾽ ἀλλοτρίων κτεάνων ἀεσίφρονα θυμὸν
ἐς ἔργον τρέψας μελετᾷς βίου, ὥς σε κελεύω.
αἰδὼς δ᾽ οὐκ ἀγαθὴ κεχρημένον ἄνδρα κομίζειν,
αἰδώς, ἥ τ᾽ ἄνδρας μέγα σίνεται ἠδ᾽ ὀνίνησιν·
αἰδώς τοι πρὸς ἀνολβίῃ, θάρσος δὲ πρὸς ὄλβῳ.

***
Θα σου μιλήσω, πολύ ανόητε Πέρση, με διάθεση αγαθή.
Εύκολα την εξαθλίωση μπορείς κι αθρόα να την πιάσεις.
Λείος είναι ο δρόμος της, πολύ κοντά μας μένει.
Μα μπρος στην αρετή ιδρώτα βάλανε οι θεοί
290 οι αθάνατοι. Μακριά κι απότομη η οδός γι᾽ αυτήν
και στην αρχή τραχιά. Μα όταν φτάσεις στην κορφή,
εύκολη γίνεται έπειτα, κι ας ήταν δύσκολη.
Πάνω απ᾽ όλους άριστος αυτός που θα τα καταλάβει όλα από μόνος του,
αφού ποια είναι τα καλύτερα για μετά και για το τέλος στοχαστεί.
Καλός κι εκείνος πάλι που σ᾽ όποιον μίλησε καλά υπακούει.
Μα όποιος δεν τα καταλαβαίνει ο ίδιος, ούτε απ᾽ άλλον ακούγοντας
τα βάζει στην ψυχή του, αυτός αχρείος άντρας είναι.
Αλλά εσύ, Πέρση, θεϊκή γενιά, δούλευε,
πάντα στη μνήμη σου έχοντας τη δική μου προτροπή,
300 για να σε απεχθάνεται ο Λιμός, μα η Δήμητρα να σ᾽ αγαπά η καλοστεφανωμένη,
η σεβάσμια, και να γεμίζει μ᾽ αγαθά την αποθήκη σου.
Γιατί ο Λιμός του άεργου άντρα σύντροφος πέρα ως πέρα είναι.
Οργίζονται οι θεοί και οι άνθρωποι μ᾽ αυτόν που άεργος ζει,
όμοιος στο ήθος με τους χωρίς κεντρί κηφήνες,
που άεργοι των μελισσών τον κάματο καταναλώνουν
τρώγοντας. Μα εσένα να σ᾽ αρέσει τις εργασίες σου κατάλληλα να οργανώνεις,
για να ᾽ναι οι αποθήκες σου γεμάτες με βιος της εποχής.
Απ᾽ τη δουλειά τους γίνονται οι άνθρωποι με ποίμνια πολλά και πλούσιοι
και αν εργάζεσαι πολύ πιο προσφιλής στους αθάνατους
310 [και στους θνητούς θα είσαι. Γιατί τους άεργους πολύ τους αποστρέφονται.]
Διόλου ντροπή η δουλειά, ντροπή η αεργία.
Και αν εργάζεσαι, γοργά θα σε ζηλέψει ο άεργος
καθώς πλουταίνεις. Τον πλούτο η αρετή και η δόξα συνοδεύει.
Όποια κι αν είναι η τύχη σου, είναι καλύτερα να εργάζεσαι,
αν απ᾽ τα ξένα κτήματα την ανόητη καρδιά σου
στρέψεις στην εργασία και για το βιος φροντίζεις, όπως σε προτρέπω.
Δε φτάνει η ντροπή για να χορτάσει τον άντρα που ᾽χει ανάγκη,
ντροπή που τους ανθρώπους βλάπτει πολύ ή ωφελεί.
Κοντά στη φτώχεια η ντροπή, στον πλούτο πλάι το θράσος.