O Σχηματισμός των λέξεων στην Αρχαία Ελληνική γλώσσα

4. Ρηματικά κυβερνημένα σύνθετα

§ 96. α) Το α΄ συνθετικό κυβερνά το β΄ (το β΄ είναι εξαρτημένο από το α΄). Εδώ ανήκουν οι τύποι ἀρχέ-κακος, φιλό-ξεινος και τερψί-μβροτος, που εξετάστηκαν στις § 75 -79 . Η πτώση στην οποία θα έπρεπε να τεθεί το κυβερνημένο β΄ συνθετικό, αν το σύνθετο χωριζόταν σε δύο λέξεις, δεν είναι πάντα η ίδια. Πολύ επικρατέστερη είναι πάντως η αιτιατική: εδώ ανήκουν σύνθετα με τα ἐχε-, ἑλκε-, μενε-, ταλα-, τλη-, φιλο-, φυγο-, μισο-, ἐθελο-, λιπο-· η γενική, όμως, δεν αποκλείεται: (ἀφ-) ἁμαρτο-επής 'που μιλά άστοχα' (§ 78), ἁμαρτί-νοος 'παράφρων' (Ησίοδος), ἐρασι-πλόκαμος 'λάτρης των πλεξίδων' (Πίνδαρος), ούτε η δοτική: μελησί-μβροτος 'που νοιάζει τους θνητούς' (Πίνδαρος), ἐμβασί-χυτρος 'που χώνεται μέσα σε χύτρα' (όνομα ποντικού από τη Βατραχομυομαχία) [1], ἐπιχαιρέ-κακος 'χαιρέκακος' (κωμωδιογράφος στον Αθήναιο, Αριστοτ. κτλ.), παρακλαυσί-θυρον 'θρήνος μπροστά από την πόρτα (της αγαπημένης)' (Πλούταρχος· από το παρακλαίειν τῇ θύρᾳ).

§ 97. β) Το β΄ συνθετικό κυβερνά ως nomen agentis (όνομα ενεργούντος προσώπου) το α΄: Ο πιο χαρακτηριστικός τύπος αυτής της κατηγορίας, που διατήρησε η ελληνική από την ινδοευρωπαϊκή και τη διαμόρφωσε πολύ γόνιμα, είναι ο τύπος ψυχο-πομπός 'που οδηγεί τις ψυχές', κουρο-τρόφος 'που ανατρέφει νέους άντρες', θυμο-φθόρος 'ψυχοφθόρος', λογο-γράφος 'πεζογράφος', λιθο-βόλος κτλ. Πρβ. λατ. causi - dicus 'συνήγορος'. Για την προέλευσή του το πιθανότερο είναι το εξής: από μερικά ρήματα σχηματίστηκαν nomina agentis του τύπου τροφός και από αυτά προσδιοριστικά σύνθετα όπως κουρο-τρόφος 'τροφός νέων αντρών'· όλο και περισσότερο, όμως, τέτοια σύνθετα συσχετίζονταν με ρηματικές εκφράσεις, ιδίως με τη μετοχή κούρους τρέφων (από όπου και η επιθετική χρήση), και έτσι από το ρηματικό θέμα σχηματίστηκαν πολυάριθμα παρόμοια ουσιαστικά μόνο για τις ανάγκες της σύνθεσης, ακόμη και αν δεν υπήρχαν έξω από το περιβάλλον της σύνθεσης. Και στα ελληνικά δεν είναι απαραίτητο το β΄ συνθετικό τέτοιων συνθέτων να απαντά ως απλό· τα παλιότερα παραδείγματα παρόμοιων απλών λέξεων έχουν απομακρυνθεί πολύ από τη ρηματική σημασία: τροπός δεν σημαίνει πια 'αυτός που στρέφει' αλλά 'στριφτός ιμάντας κουπιού', τροχός όχι πια 'δρομέας' αλλά 'ρόδα'· οι νεότερες περιπτώσεις ορισμένες φορές προέρχονται πια από τα σύνθετα και λειτουργούν κατά συνέπεια συνήθως ως επίθετα: φορός 'φέρων = ευνοϊκός (για τον άνεμο), γόνιμος, αποδοτικός', μόλις στην ελληνιστική περίοδο· από το βόσκειν αρχικά γηρο-βοσκός 'γηροκόμος' (κλασ.), ἱππο-βοσκός 'ιπποτρόφος' (Αιλιανός), ὑο-βοσκός 'χοιροβοσκός' (Αριστοτ.), ύστερα βοσκός (Αίσωπος, Παλατινή Ανθολογία).

§ 98. Από τα ρήματα σε -ᾶν σχηματίστηκαν μετά τον Όμηρο σύνθετα με -ᾱς (-ης): ὀρνιθο-θήρας (Αριστοφ.) από το θηρᾶν, ξε(ι)ν-απάτης 'που εξαπατά ξένους' (Πίνδ.) από το ἀπατᾶν, Πυθιο-νίκᾱς (-ης) 'νικητής στα Πύθια' (από τον Πίνδαρο και εξής) από το νικᾶν, πωλο-δάμνης 'δαμαστής πουλαριών' (Ξεν.) από το δαμ-νάναι ή το δαμνᾶν (αλλά στον Όμηρο ακόμη ἱππό-δαμος). Πρότυπο γι' αυτούς τους σχηματισμούς στάθηκαν τα πολυάριθμα σύνθετα με nomen agentis σε -της (§ 100)· γι' αυτό όσα λήγουν σε -ης λειτουργούν συνήθως ως ουσιαστικά. Η σημασιολογική, όμως, συγγένεια με τον τύπο -πομπός φαίνεται ακόμη καλύτερα από το ότι παραγωγές από το -ης σχηματίστηκαν σε -εῖν (όχι -ᾶν) (πρβ. όμως επίσης -τεῖν από το -της): πωλοδαμνεῖν (Σοφ.), όπως θηροτροφεῖν, λιθοβολεῖν κτλ..

§ 99. Με βάση τα σε -ᾱς (-ης) από το -ᾶν σχηματίστηκαν τα σε -ης από το -εῖν· αυτά πρωτοεμφανίζονται στα αττικά-ιωνικά λίγο πριν από τη μετάβαση στην Κοινή και συνεχίζονται σ' αυτήν: γεω-μέτρης 'μετρητής αγρών' (Πλάτωνας) από το μετρεῖν, πολλά σε -πώλης (ἰχθυο-, βιβλιο- κτλ.) από το πωλεῖν και σε -ώνης (π.χ. τελ-ώνης 'μισθωτής φόρων') από το ὠνεῖσθαι. Τα παράγωγα λήγουν φυσικά σε -εῖν: γεωμετρεῖν, ἰχθυοπωλεῖν, τελωνεῖν· ο σχηματισμός θηλυκού σε -ις (λαχανό-πωλις) προέρχεται από τα σε -τις από το -της. Χρήσεις του -ης πέρα από τα ρήματα σε -ᾶν και -εῖν είναι σπάνιες: φαρμακο-τρίβης (Δημ.), παιδο-τρίβης 'γυμναστής' από το τρίβειν (αλλά με -ῐ- σε συνάρτηση με το οἰκό-τριψ 'ο δούλος που γεννήθηκε και μεγάλωσε στο σπίτι', πεδό-τριψ 'ο δούλος που τα δεσμά του έχουν φθαρεί, ο άχρηστος δούλος' κτλ.), εἰδωλο-λάτρης (Καινή Διαθήκη) από το λατρεύειν. Στη θέση των προσδιοριστικών με το -αρχος (ἀρχός 'αρχηγός' Όμ.), όπως τριήρ-αρχος, φρούρ-αρχος, χιλί-αρχος κτλ., εμφανίζονται στα ιωνικά (Ηρόδοτος) και στην Κοινή ρηματικά σύνθετα με το -άρχης (κωμ-, πατρι-, ἑκατοντ- κτλ.), επειδή το ἀρχός χάθηκε από την κοινή γλώσσα και ο τονισμός του -αρχος δεν συμφωνούσε με τον τύπο -πομπός.

§ 100. Αξιοσημείωτη ιστορία έχουν τα σύνθετα με β΄ συνθετικό nomen agentis σε -της (θηλ. -τις). Η ινδοευρωπαϊκή για nomina agentis δεν χρησιμοποιούσε το επίθημα - ter - ή - tor -, αλλά το σκέτο - t - (πρβ.. Αντί για το - t - στα ελληνικά εμφανίζεται κατά κανόνα το -τᾱς (-της), αλλά η διαφορά μεταξύ απλής και σύνθετης λέξης διατηρείται στην παλιότερη λογοτεχνία και στις διαλέκτους εκτός από την ιωνική-αττική· έτσι στον Όμηρο απαντά το βοτήρ, αλλά λέγεται συ-βώτης, ἐλατήρ αλλά ἱππ-ηλάτης. Δύσκολα μπορούμε ν' αποφασίσουμε αν αυτό το -της εκλαμβανόταν ονοματικά ή ρηματικά, δηλαδή 'βοσκός χοίρων' ή 'που βόσκει τους χοίρους'· υπέρ του ονόματος συνηγορεί το γεγονός ότι ισχύουν ως ουσιαστικά και όχι ως επίθετα όπως το ψυχο-πομπός κτλ.· τη ρηματική σημασία μπορεί να τη συναγάγει κανείς από τις παραγωγές σε -εῖν (ἱππηλατεῖν [2]· πρβ.) και από την απομάκρυνση από τα περισσότερο ονοματικά απλά σε - ter - ή - tor -. Έτσι είχαν μάλλον ενωθεί και τα δύο. Η ιωνική-αττική εγκατέλειψε και στα απλά τον τύπο -τήρ, -τωρ, αντικαθιστώντας τον με τα σύνθετα σε -της: κριτής, δικαστής κτλ. Με το γεγονός αυτό πάντως συνδέεται μια ενίσχυση του ρηματικού στοιχείου.

§ 101. Μολονότι, όμως, έτσι συσχετίστηκαν το απλό και το σύνθετο, η δημιουργία νέων συνθέτων με το -της δεν συνδέθηκε με την ύπαρξη απλών: το πλεον-έκτης σχηματίζεται απευθείας από το πλέον ἔχειν, το *ἕκτης δεν υπάρχει (§ 72)· έτσι επίσης το προσωπο-λήμπτης 'μεροληπτικός' στην Καινή Διαθήκη από τη σημιτίζουσα φράση πρόσωπον λαμβάνειν 'παίρνω υπόψη το πρόσωπο' (το λήπτης απαντά μόνο στο μεταγενέστερο λεξικογράφο Ζωναρά).

§ 102. Εκτός από τους προαναφερθέντες, άλλοι σχηματισμοί με nomina agentis που χρησιμοποιούνται στο β΄ συνθετικό σχεδόν δεν υπάρχουν. Ριζικά ονόματα (§ 21) απαντούν σε ελάχιστα μόνο παραδείγματα: βου-πλήξ 'που χτυπά βόδια, βουκέντρα' (Όμ.)· χέρ-νιψ 'νερό για νίψιμο χεριών' (Όμ.), ψευσί-στυξ 'που μισεί το ψέμα' (Παλατινή Ανθολογία)· πρβ. λατ. fidi - cen 'λυράρης'· κάπως συχνότερα είναι όσα αναπτύσσουν ένα - t -: σιδηρο-βρώς 'που καταβροχθίζει το σίδηρο' (Σοφ.), ἀσπιδ-αποβλής 'ρίψασπις' (Αριστοφ.). Σχηματισμοί με -ντ-: πολύ-τλας 'που υπομένει πολύ' (Όμ.· μόνο στην ονομαστική), τοξο-δάμας 'που νικά με το τόξο' (Αισχύλ.), πρβ. Πουλυ-δάμας και Ἱππο-δάμας στον Όμ. Με το -μων πολυ-δέγμων 'που δέχεται πολλούς' (Ομ. Ύμν.)· το πολυ-πράγμων 'πολυάσχολος' (Αριστοφ.) παράγεται από το πρᾶγμα, μπορούσε, όμως, εύκολα να ερμηνευθεί ως 'αυτός που κάνει πολλά'. Τέλος, σε -ής,-ές: στο ομηρ. ἀρι-πρεπής 'έξοχος' και σε παρόμοιες λέξεις το -πρεπής, που ανήκει σ' ένα χαμένο ουσιαστικό τὸ πρέπος (πρβ. εὐ-γενής), έδινε την εντύπωση πως σημαίνει 'που αρμόζει' (πρέπον), και έτσι σχηματίστηκαν τα θεο-πρεπής 'ταιριαστός σε θεό' (Πίνδαρος) και ἱερο-πρεπής 'που ταιριάζει σε κάτι ιερό' (κλασ.). Από μερικά τέτοια πρότυπα προέκυψε ένα nomen agentis σε -ής απευθείας από ρήματα: νουν-εχής από το νοῦν ἔχειν (§ 72 · το παλιότερο [-οχος] -οῦχος ήταν πιο απομακρυσμένο από το ἔχειν)· θεο-στυγής § 105. Το -εύς του πανδοκεύς (κλασ.). δεν εμφανίστηκε ταυτόχρονα με τη σύνθεση, αλλά πανδοκεύς σημαίνει επαγγελματίας παν-δόκος (Πίνδαρος) 'που δέχεται τους πάντες'· σχετικά με το -εύς .

§ 103. Όλοι οι τύποι που μνημονεύθηκαν στις § 97 -102 αποτελούν κατά κανόνα θεματικά σύνθετα· τα παραδείγματα με πτώση στο α΄ συνθετικό πρέπει οπωσδήποτε να θεωρηθούν εξαιρέσεις· πρβ. από τις § 71 κεξ. τειχεσι-πλήτης, δουρί-μαχος, δικασ-πόλος, νουν-εχής, ἀκαλα-ρρείτης, πλεον-έκτης [3].

Η εξαρτημένη πτώση στα πτωτικά σύνθετα ποικίλλει, όπως δείχνουν τα προαναφερθέντα παραδείγματα. Στα θεματικά σύνθετα εκτός από την αιτιατική δεν παρατηρείται άλλη πτώση: ἀνθρωπ-άρεσκος (Καινή Διαθήκη) 'αυτός που προσπαθεί να γίνει αρεστός στους ανθρώπους', θεο-μάχος (ελληνιστ.) = θεῷ μαχόμενος, θεο- και ἱερο-πρεπής (§ 102), πολεμο-φθόροι ἆται (Αισχύλ. Πέρσες 645) 'τύφλωση καταστροφική λόγω του πολέμου που προκαλεί', θηλυ-κτόνος Ἄρης 'πόλεμος που σκοτώνει με γυναικείο χέρι' (Αισχύλ. Προμηθ. 862), κεκραξι-δάμας 'αυτός που επιβάλλεται σε όλους με κραυγές' (Αριστοφ. Σφήκες 596)· ἀνεμο-σκεπής § 85 .

§ 104. γ) Ένα παθητικό (ή αμετάβατο) β΄ συνθετικό καθορίζεται από ένα ονοματικό α΄ συνθετικό: κάτι ενδιάμεσο μεταξύ ονοματικής και ρηματικής εξάρτησης.

Σαφέστερος είναι ο τύπος όπου το β΄ συνθετικό είναι ρηματικό επίθετο σε - to -: θεό-δμητος 'χτισμένος από θεούς' (Όμ.), αἱμο-φόρυκτος 'μιασμένος με αίμα' (Όμ.), χειρο-ποίητος 'φτιαγμένος από (ανθρώπινο) χέρι' (κλασ.) και αναρίθμητα άλλα. Την ηλικία αυτού του τύπου μαρτυρεί η σύγκριση με συγγενικές γλώσσες (λατ. mani - festus 'χειρο-πιαστός'). Τα πτωτικά σύνθετα δεν είναι τελείως σπάνια, επειδή η συντακτική σχέση των συνθετικών ήταν σαφής: διόσ-δοτος (§ 31 · με γενική λόγω της παλιάς ονοματικής σύνταξης του ρηματικού επιθέτου), από τις § 68 κεξ. ἐαρί-δρεπτος,κηρεσσι-φόρητος,δουρι-κλειτός,ἰφι-γένητος,ἐγχειρί-θετος.

Συγγενική με το ρηματικό επίθετο είναι η παθητική μετοχή· έτσι τα μεμονωμένα ἀρηϊ-,δαϊ-κτάμενος 'σκοτωμένος στη μάχη' (Όμ.· η μετοχή μέσου αορίστου με παλιά παθητική σημασία). Θεματικά σύνθετα αυτού του είδους δεν υπάρχουν (§ 85 υποσημ.).

§ 105. Και τα ριζικά ονόματα (με ή χωρίς - t -· § 21 , 102) συγγενεύουν με τα ρηματικά επίθετα· χρησιμοποιούνται ως ενεργητικά nomina agentis (§ 102) αλλά και ως παθητικά ρηματικά επίθετα· για τη δεύτερη χρήση τους πρβ. οἰστρο-πλήξ 'τσιμπημένος από την αλογόμυγα' (Αισχύλ.), ἀστρο-βλής 'χτυπημένος από τον αστερισμό του Σείριου' (Αριστοτ.), σιδηρο-κμής 'σκοτωμένος από σιδερένιο όπλο' (Σοφ.)· αμετάβατο λιμο-θνής 'λιμοκτονών' (Αισχύλ.).

Και οι σχηματισμοί σε -ής -ές (§ 102) εκπροσωπούνται εδώ: διο-τρεφής 'αναθρεμμένος από το Δία' (Όμ.), αἱμο-βαφής 'βουτηγμένος στο αίμα' (Σοφ.), θεο-φιλής 'αγαπητός στους θεούς' (από τον Πίνδ. και εξής), πρβ. το αντώνυμο θεο-στυγής 'μισητός στους θεούς' (Ευρ.), 'που μισεί το θεό' (Καιν. Διαθ.) από τὸ στύγος 'μίσος'. Απ' αυτό και το θεο-βλαβής 'χτυπημένος από θεό' § 85 .

§ 106. Τέλος και ο τύπος ψυχο-πομπός (§ 97) έχει εδώ τα παράλληλά του· ο τονισμός, όμως, είναι κατά τρόπο χαρακτηριστικό διαφορετικός: θεό-πομπος 'σταλμένος από τους θεούς' (Πίνδ.), θηρό-τροφος 'που τρέφεται από κυνήγι' (Ευρ.) - θηρο-τρόφος 'που εκτρέφει θηράματα' (Ευρ.), λιθό-βολος 'λιθοβολημένος' (Ευρ.) - λιθο-βόλος 'που εκσφενδονίζει πέτρες' (Πλάτωνας), λογο-γράφος 'πεζογράφος' (κλασ.) - χειρό-γραφον (ελληνιστ.), κ.τ.λ.
------------------------------
[1] Ασαφές είναι το τερπι-κέραυνος (Όμ.)· είτε 'αυτός που χαίρεται με τους κεραυνούς' (κεραυνοῖς τερπόμενος) είτε, λιγότερο πιθανό, 'αυτός που εξαπολύει κεραυνούς' (από το τρέπειν 'στρέφω').

[2] Από το -εῖν '…ειν(αι)' με το ουσιαστικό που δηλώνει ενεργούν πρόσωπο προκύπτει ένα ρήμα που δηλώνει την ενέργεια.

[3] Σχετικά με το πασι-μέλουσα δες § 68· πρόκειται βέβαια για σύνθετο εξάρτησης, που όμως δεν περιέχει ένα nomen agentis. Το ποδα-νιπτήρ 'λεκάνη για ποδόλουτρο' (κλασ.) παράγεται, όπως το ομηρικό ποδά-νιπτρον 'νερό για ποδόλουτρο', από την έκφραση πόδα νίψασθαι· αργότερα η αιτιατική αντικαταστάθηκε από το θέμα ποδ-ο- (με συνθετικό φωνήεν το -ο-): ποδο-νιπτήρ (Στησίχορος), ποδό-νιπτρον (Ιάμβλιχος).

Δώσε χωρίς να θυμάσαι και πάρε χωρίς να ξεχνάς

Όλες οι σχέσεις, οικογενειακές, φιλικές, ερωτικές στηρίζονται στο δούναι και λαβείν, στο πάρε δώσε. Όμως, δεν είναι υποχρεωτικό να πάρουμε πίσω όλα όσα δώσαμε, διότι όπως είναι γνωστό πριν μπει κάποιος σε μια σχέση δεν υπογράφει κανένα συμβόλαιο που καθορίζει τι θα δώσει και τι θα πάρει με ακρίβεια και σαφήνεια.

Το κάθε μέλος μιας σχέσης προσφέρει ό,τι θέλει να διαθέσει από τα ψυχικά του αποθέματα. Δεν υπάρχουν σαφώς καθορισμένα όρια, δεν υπάρχουν κανόνες σε αυτό.

Επίσης, κάποιος μπορεί να έχει ένα καλό οικονομικό υπόβαθρο, ενώ κάποιος άλλος όχι, για αυτό και δεν είναι δίκαιο να συγκρίνουμε ανόμοια πράγματα. Ο καθένας προσφέρει ό,τι έχει στη διάθεσή του: αγάπη, ενδιαφέρον, στοργή, υλικά αγαθά. Βγάζεις και δίνεις από την ψυχή σου, χωρίς να χτυπάς πράγματα. Το κάνεις επειδή θέλεις και επειδή μπορείς. Επειδή νιώθεις πράγματα για το έτερόν σου ήμισυ, επειδή θέλεις να το κάνεις ευτυχισμένο και όταν βλέπεις την ευτυχία να καθρεπτίζεται στα μάτια του, νιώθεις ηθική ικανοποίηση, αισθάνεσαι ότι αξίζεις όλα τα καλά του κόσμου, επειδή το κατάφερες. Ανεκτίμητο αυτό το συναίσθημα.

Η αγάπη βέβαια δε μπορεί να είναι μετρημένα κουκιά. «Η αγάπη δεν είναι μπακάλικο να μετράς τι πήρες εσύ, τι εγώ τι ο άλλος. Ή δίνεις από την ψυχή σου και βγάζεις το σκασμό ή κάτσε στη γωνίτσα σου και μέτρα τι δεν πήρες», όπως είχε πει χαρακτηριστικά και η μεγάλη συγγραφέας Αλκυόνη Παπαδάκη.

Η αγάπη προϋποθέτει θάρρος, αυταπάρνηση, αυτοθυσία βρίσκεται μακριά από εγωισμούς και μιζέριες.

Ή αγαπάς και ερωτεύεσαι με όλη σου τη δύναμη ή αδιαφορείς. Δεν υπάρχει κάτι ενδιάμεσο. Και αν δεν νιώθεις έτοιμος να έρθεις αντιμέτωπος με αυτά τα πηγαία συναισθήματα και να πολεμήσεις μέχρι τέλους για αυτά, τότε μην ανησυχείς σίγουρα θα υπάρχει κάποιος άλλος που θα έκανε τα πάντα για να έχει ευχαριστημένο τον άνθρωπό του. Aν δεν φαντάζεσαι φωτιές με κάρβουνα μην παίζεις, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά και μια γνωστή λαϊκή ρήση.

Πολλές φορές ηχεί στα αυτιά μου μια φράση που μου έλεγε συχνά ο παππούς μου, άνθρωπος παλαιών αρχών, λεβέντης σε όλα του. «Δώσε χωρίς να θυμάσαι και πάρε χωρίς να ξεχνάς». Και συμπλήρωνε μετά: «Ουδείς αχαριστότερος του ευεργετηθέντος». Τον άνθρωπο που μας ευεργέτησε, είτε πρόκειται για φίλο, είτε πρόκειται για σύντροφο δεν πρέπει να τον ξεχνάμε ποτέ. Θα πρέπει πάντα να τον ευγνωμονούμε και να είμαστε οποιαδήποτε στιγμή έτοιμοι να ανταποδώσουμε το καλό που μας έκανε κάποτε.

Ο καθένας δίνει ότι έχει στην ψυχή του, ό,τι υπάρχει στον κήπο του. Αν εκεί έχει ριζώσει το καλό, τότε μόνο αυτό θα βλέπει, μόνο αυτό θα αντικατοπτρίζεται στις επαφές με τους ανθρώπους γύρω του. Αν όμως στην καρδιά του έχει φωλιάσει το κακό, η μιζέρια, το μίσος, τότε αυτά θα ανακαλύπτει σε κάθε στιγμή της ζωής του.

Σύμφωνα με την ψυχολογία, η υπόθεση αυτή σίγουρα σχετίζεται με την οικογένειά καταγωγής, αλλά και με τα πρόσωπα αναφοράς μας στα πρώτα στάδια της ζωής μας. Αν ικανοποιηθούν οι ανάγκες μας στα πρώτα αναπτυξιακά μας στάδια, τότε θα δομούμε σχέσεις αγάπης, οικειότητας, εμπιστοσύνης στην ενήλικη ζωή μας. Έτσι, δεν θα ψάχνουμε πάντα τον κακό λύκο στο τέλος του παραμυθιού, αλλά αντίθετα θα καλούμαστε να ανακαλύψουμε σε κάθε περίσταση το καλό σε όλες τις εκφάνσεις του.

Η Αληθινή Θρησκεία

ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΚΟΣΜΟΘΕΩΡΙΑ

Η Συνείδηση (η κάθε συνείδηση) από την στιγμή που αντιλαμβάνεται ότι υπάρχει, ενστικτωδώς, σχεδόν αυτόματα, συλλαμβάνει τον κόσμο σαν μία ολική εικόνα, για να μπορέσει να υπάρξει και να επιβιώσει εκεί μέσα, προσαρμόζοντας την δραστηριότητά της. Φυσικά, η ανθρώπινη συνείδηση δεν μπορεί να έχει ακριβή αντίληψη του συνόλου των φαινομένων κι έτσι συχνά, στοιχεία που αγνοεί αλλά τα χρειάζεται για να δομήσει την συνολική εικόνα του κόσμου τα κατασκευάζει. Αυτό δεν έχει και πολύ σημασία, από την στιγμή που δεν φέρνει την συνείδηση σε σύγκρουση με το περιβάλλον. Κάθε συνείδηση προσλαμβάνει από τον φαινομενικό κόσμο κάποια στοιχεία αλλά τα επεξεργάζεται ατομικά σύμφωνα με το επίπεδο των γνώσεών της και την ποιότητα της αντίληψής της. Έτσι όλοι αντιλαμβάνονται τον κόσμο με μικρές παραλλαγές. Η πραγματικότητα λοιπόν που αντιλαμβανόμαστε είναι όχι αντικειμενική αλλά διυποκειμενική. Η υιοθέτηση λοιπόν μίας κοινής κοσμοθεωρίας από πολλές συνειδήσεις δεν σημαίνει ότι αυτή είναι αντικειμενική, αλλά μόνο διυποκειμενική. Αυτή είναι η πρωτογενής κοσμοθεωρία που σχηματίζει ενστικτωδώς κάθε συνείδηση και είναι φυσικά «ελλιπής».

ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ

Όταν η Συνείδηση, για να δομήσει την αντίληψή της για τον κόσμο, χρησιμοποιεί αυστηρά κριτήρια, λογικούς κανόνες, πράξεις επαλήθευσης και τελικά δομεί μία αντίληψη που περιορίζεται σε όσα μπορούν να αποδειχθούν λογικά και επιστημονικά τότε έχουμε όχι μία απλή κοσμοθεωρία αλλά μία λογική, επιστημονική, κοσμοθεωρία. Όταν η Συνείδηση χρησιμοποιεί περισσότερο την θεωρητική διερεύνηση, πηγαίνοντας πέρα από τις επιμέρους επιστήμες, περνά στον χώρο της επιστημολογίας, που αποτελεί τον ουσιαστικό χαρακτήρα της Φιλοσοφίας. Μία σοβαρή φιλοσοφική θεώρηση διερευνά καταρχήν την δυνατότητα της γνώσης, τους λογικούς κανόνες της γνώσης και μετά δομεί μία θεώρηση του κόσμου για να βγάλει τελικά ηθικά συμπεράσματα. Όλες όμως οι φιλοσοφικές θεωρήσεις δεν είναι παρά αντιλήψεις, κατασκευές. Η Συνείδηση μπορεί να δομήσει με αυτό τον τρόπο απεριόριστο αριθμό αντιλήψεων. Η Αλήθεια, τελικά, δεν μπορεί να βρεθεί στο περιεχόμενο των αντιλήψεων.

ΜΕΤΑΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Η δυνατότητα της Αλήθειας θα πρέπει να διερευνηθεί όχι στο περιεχόμενο των αντιλήψεων αλλά στην ίδια την λειτουργία της αντίληψης. Η Συνείδηση μπορεί να δομήσει ξανά και ξανά άπειρες φορές διάφορες αντιλήψεις. Μπορεί αυτή η λειτουργία να οδηγήσει πραγματικά στην Αλήθεια; Πως, γιατί και με ποιο απώτερο σκοπό λειτουργεί η αντίληψη και τελικά τι συμβαίνει; Συλλαμβάνει πάντα εικόνα του κόσμου, των σχέσεών της με τον κόσμο, της ύπαρξής της μέσα στον κόσμο. Όλα αυτά όμως, η δραστηριότητα που συλλαμβάνει «εικόνες», οι υποκειμενικές σχέσεις, αυτό που βιώνουμε δεν είναι η Αλήθεια, η Πραγματικότητα. Η Πραγματικότητα πρέπει να αναζητηθεί αλλού πέρα από την αντίληψη, σαν λειτουργία, είτε είναι εξωτερική, είτε είναι εσωτερική, σε ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΑΝΤΙΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ.

Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Η διερεύνηση, όχι αυτού που έχουμε απέναντί μας, είτε με απλοϊκό, είτε με επιστημονικό τρόπο, όχι της ίδιας της λειτουργίας της αντίληψης, αλλά ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ ΠΟΥ ΑΝΤΙΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ, μας οδηγεί στον ΕΑΥΤΟ, στο ΕΓΩ, στην ΑΛΗΘΙΝΗ ΟΥΣΙΑ ΜΑΣ, στην ΠΡΩΤΑΡΧΗ, που παράγει όλα τα φαινόμενα. Όταν στρεφόμαστε προς τον ΕΑΥΤΟ, έχοντας υπερβεί την εξωτερική ζωή, την εξωτερική αντίληψη, τις εσωτερικές διεργασίες, αντιλαμβανόμαστε ότι ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ Είναι Άπειρο, χωρίς ιδιότητες, χωρίς περιορισμούς. ΑΥΤΟ Είναι το ΑΛΗΘΙΝΟ ΕΙΝΑΙ, το Άπειρο και δεν έχει σχέση με το μικρό «ψυχολογικό» εγώ, που βρίσκεται μέσα στον κόσμο. Για να μιλήσουμε την γλώσσα της φιλοσοφίας ΑΥΤΟ Είναι το Sein του Χάϊντεγκερ κι όχι το da-sein, είναι ο Παγκόσμιος Ωκεανός του Ασυνειδήτου του Γιούγκ κι όχι το μικρό συνειδητό που αναδύεται στην επιφάνεια του Ασυνειδήτου. Η Αναζήτηση του ΑΛΗΘΙΝΟΥ ΕΑΥΤΟΥ, του ΑΝΘΡΩΠΟΥ που είναι πίσω από τα φαινόμενα, είτε γίνεται μέσα από τον δρόμο που χαράζουμε μόνοι μας, είτε μέσα από δρόμους που χάραξαν κάποιοι άλλοι, είναι η ΑΛΗΘΙΝΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ.

Πότε και πώς το άγχος μας γίνεται επικίνδυνο

Στην κοινωνία του σήμερα, με τους γρήγορους, σχεδόν άπιαστους, ρυθμούς της, όλοι είμαστε εξοικειωμένοι με την έννοια του στρες. Αγχωνόμαστε για κάθε λογής κατάσταση και γεγονός, ενώ η ίδια η λέξη έχει γίνει κομμάτι του καθημερινού λεξιλογίου μας. Σε έναν βαθμό, αυτό είναι λογικό – είναι στην φύση του ανθρώπου να αγχώνεται. Αυτό γιατί, από τους πρώτους αιώνες της εξέλιξής μας ως είδος, το συναίσθημα του άγχους χρησίμευε ώστε να αντιλαμβανόμαστε πιθανούς κινδύνους (κυριολεκτικούς και μεταφορικούς) και να αντιδρούμε κατάλληλα σε αυτούς – είτε με το να τους αντιμετωπίζουμε είτε με το να τους αποφεύγουμε. Ετούτη, η ενστικτώδης αντίδραση λέγεται ‘fight or flight’ και αντιπροσωπεύει την σημασία του άγχους για τον άνθρωπο.

Έτσι, το στρες μας είναι εν μέρει τόσο κατανοητό όσο και απαραίτητο. Σε έναν βαθμό. Γιατί από εκεί και πέρα, το συναίσθημα αποκτά σχεδόν ζωή από μόνο του, εξαπλώνεται και μας κυριεύει – κατάσταση που δεν επιφέρει κανένα όφελος στον άνθρωπο. Πότε το στρες μας ξεπερνά τα υγιή (απαραίτητα) επίπεδα; Πώς μπορούμε να το αναγνωρίζουμε εγκαίρως; Τι επιπτώσεις έχει αυτό; Το άγχος μας, εμφανίζεται στην σκέψη, το συναίσθημα και στο ίδιο το σώμα. Παρατηρώντας αυτά, μπορούμε να καταλάβουμε πότε είμαστε υπερβολικά αγχωμένοι και να κάνουμε προσπάθεια να το μετριάσουμε.

Στον τομέα της σκέψης το άγχος εμφανίζεται με την μορφή αρνητικών σκέψεων, που είναι συχνά παράλογες ή υπερβολικές. Έτσι, όταν είμαστε αγχωμένοι τείνουμε να ‘τα βλέπουμε όλα μαύρα’: Δημιουργούμε αρνητικά πιθανά σενάρια στο νου μας, καταστροφολογούμε, αρνούμαστε να αναγνωρίσουμε τα θετικά μιας κατάστασης. Ετούτες οι αρνητικές σκέψεις, με την σειρά τους, ξυπνούν αρνητικά συναισθήματα: νιώθουμε πιεσμένοι, φοβισμένοι, ίσως ακόμα και θυμωμένοι ή αγανακτισμένοι. Όσο το άγχος αυξάνεται, μπορεί να νιώσουμε αβοήθητοι, πως πνιγόμαστε και δεν υπάρχει λύση στο εκάστοτε πρόβλημα, ώσπου να καταλήξουμε να νιώθουμε απόγνωση. Όλα αυτά βέβαια έχουν αντίκτυπο και στο σώμα μας. Όταν είμαστε αγχωμένοι μπορεί να βιώνουμε μια γενικότερη σωματική ένταση. Πιο συγκεκριμένα, έχουμε ανεβασμένους παλμούς της καρδιάς (και πίεση), ακαθόριστη και κοφτή ανάσα, τρεμάμενα άκρα, ‘πλάκωμα’ στο στήθος, σφίξιμο στο στομάχι. Συχνά μπορεί να νιώθουμε κουρασμένοι και εξουθενωμένοι, περισσότερο από το αναμενόμενο, ενώ ένα αίσθημα ‘αρρώστιας’ μας κυριεύει.

Έτσι, το άγχος μας μετατρέπεται σε full time ημερήσιο πρόγραμμα.

ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΑ, ΟΛΕΣ ΑΥΤΕΣ ΟΙ ΕΚΦΑΝΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΜΑΣ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΣΕ ΕΝΑ ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΕΠΙΠΕΔΟ.

Στην σκέψη, δυσκολευόμαστε να συγκεντρωθούμε, να θυμηθούμε και να παράγουμε πνευματική δουλειά. Συναισθηματικά, η κακή διάθεση και η ένταση γίνονται ρουτίνα, και τέλος σωματικά, κανείς μπορεί να εμφανίσει πληθώρα ψυχοσωματικών συμπτωμάτων (δηλαδή προβλημάτων υγείας του σώματος που δεν εξηγούνται από σωματική πάθηση). Εδώ πρέπει να τονιστεί πως τα τελευταία χρόνια, ένα τεράστιο κύμα ερευνών έχει εστιάσει στις επιπτώσεις του χρόνιου άγχους στην υγεία. Οι περισσότερες από αυτές τις μελέτες βρήκαν σημαντική σχέση μεταξύ των υψηλών επιπέδων άγχους (μακροπρόθεσμα) και διαφόρων ασθενειών – από καρδιαγγειακά νοσήματα, μέχρι και καρκίνο.

Το άγχος λοιπόν είναι μια κατάσταση που μας επηρεάζει σε πολλά επίπεδα – γεγονός που το κάνει δύσκολο στην αναγνώριση ως πηγή του προβλήματος. Παρατηρώντας τον εαυτό μας μπορούμε να διακρίνουμε πότε εμφανίζουμε τα συμπτώματα του άγχους συναισθηματικά, γνωστικά και σωματικά, με σκοπό να αποφύγουμε να μετατραπεί σε μακροχρόνια μόνιμη κατάσταση, με αρνητικό αντίκτυπο στην ζωή και την καθημερινότητά μας.

Eckhart Tolle: Το παρελθόν δεν μπορεί να επιβιώσει όταν είσαι παρών στο τώρα

Εξακολουθώ να πιστεύω ότι πρέπει να έχουμε ένα σκοπό στο τα­ξίδι της ζωής μας διαφορετικά, απλώς περιπλανιόμαστε άσκοπα, και σκοπός σημαίνει μέλλον, σωστά; Πώς το συμβιβάζουμε αυτό με το να ζούμε στο παρόν;

Όταν κάνεις ένα ταξίδι, είναι βέβαια χρήσιμο να ξέρεις που πας ή τουλάχιστον τη γενική κατεύθυνση προς την οποία κινείσαι, αλλά μην ξεχνάς: το μόνο πράγμα που τελικά είναι αληθινό σε σχέση με το ταξίδι σου είναι το βήμα που κάνεις ετούτη τη στιγμή. Αυτό είναι το μόνο που υπάρχει.

Το παρελθόν δεν μπορεί να επιβιώσει όταν είσαι παρών στο τώρα!

Ανέφερες ότι το να σκεφτόμαστε ή να μιλάμε για το παρελθόν όταν δεν είναι απαραίτητο, είναι ένας από τους τρόπους με τους οποίους αποφεύγουμε το παρόν. Όμως, πέρα από το παρελθόν που θυμόμαστε και με το οποίο ίσως ταυτιζόμα­στε, δεν υπάρχει άλλο ένα επίπεδο παρελθόντος μέσα μας, που είναι πολύ πιο βαθιά εδραιωμένο; Μιλάω για το ασυνεί­δητο παρελθόν που καθορίζει τη ζωή μας, ιδιαίτερα μέσα α­πό τις εμπειρίες της πρώιμης παιδικής ηλικίας, ίσως και από εμπειρίες περασμένων ζωών.

Έπειτα υπάρχει και η πολιτισμική μας εκπαίδευση, που έχει να κάνει με το πού ζούμε, γεωγραφικά, καθώς και με την ιστορική χρονική περίοδο στην οποία ζούμε. Όλα αυτά καθορίζουν το πώς βλέπουμε τον κόσμο, πώς αντιδρούμε, τι σκεφτόμαστε, τι είδους σχέσεις έχουμε, πώς ζούμε γενικά τη ζωή μας. Πώς είναι δυνατόν να τα συνειδητοποιήσουμε όλ' αυτά ή να απαλλαγούμε απ’ αυτά; Πόσος καιρός θα χρειαζόταν για κάτι τέτοιο; Κι ακόμα κι αν το καταφέρναμε, τι θα α­πέμενε τελικά;

Τι απομένει όταν τελειώνει η ψευδαίσθηση;

Δεν είναι ανάγκη να ερευνήσεις το ασυνείδητο παρελθόν μέσα σου, παρά μόνο καθώς εκδηλώνεται ετούτη τη στιγμή σαν σκέψη, σαν συναίσθημα, επιθυμία, αντίδραση ή σαν ένα εξωτερικό γεγο­νός που σου συμβαίνει. Οτιδήποτε χρειάζεται να ξέρεις γύρω από το ασυνείδητο παρελθόν μέσα σου, θα το φέρουν στην επιφάνεια οι προκλήσεις του παρόντος. Αν αρχίσεις να σκαλίζεις το παρελθόν, θα γίνει ένα απύθμενο πηγάδι: υπάρχει πάντα κι άλλο.

Μπορεί να πιστεύεις ότι χρειάζεσαι περισσότερο χρόνο για να καταλάβεις το παρελθόν και να ελευθερωθείς απ' αυτό, με άλλα λό­για, ότι το μέλλον θα σε λυτρώσει τελικά από το παρελθόν. Αυτό εί­ναι πλάνη. Μόνο το παρόν μπορεί να σε ελευθερώσει από το παρελ­θόν. Ο περισσότερος χρόνος δεν μπορεί να σε ελευθερώσει από το χρόνο. Προσέγγισε τη δύναμη του Τώρα. Αυτό είναι το κλειδί.

Τι είναι η δύναμη του Τώρα;

Δεν είναι άλλη από τη δύναμη της παρουσίας σου, είναι η συνειδητότητά σου απαλλαγμένη από σκεπτομορφές.

Ασχολήσου λοιπόν με το παρελθόν στο επίπεδο του παρόντος. Όσο περισσότερη προσοχή δίνεις στο παρελθόν, τόσο περισσότερο το ενεργοποιείς, και τόσο περισσότερο είναι πιθανό να κατασκευά­σεις έναν "εαυτό" απ' αυτό. Μην παρανοήσεις αυτό που σου λέω: η προσοχή είναι ουσιαστικής σημασίας, αλλά όχι για το παρελθόν ως παρελθόν.

Δώσε προσοχή στο παρόν δώσε προσοχή στη συμπεριφορά σου, στις αντιδράσεις, τις διαθέσεις, τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τους φόβους και τις επιθυμίες σου, όπως εκδηλώνονται στο παρόν. Εκεί είναι το παρελθόν σε σένα. Αν μπορείς να είσαι αρκετά παρών ώστε να τα παρατηρείς όλ' αυτά, όχι επικριτικά ή αναλυτικά, αλλά χωρίς κρίσεις, τότε αντιμετωπίζεις με επιτυχία το παρελθόν και το διαλύεις με τη δύναμη της παρουσίας σου. Δεν μπορείς να βρεις τον εαυτό σου με το να μπαίνεις στο παρελθόν. Βρίσκεις τον εαυτό σου με το να έρθεις στο παρόν.

Το να καταλάβω το παρελθόν δε με βοηθάει να καταλάβω γιατί κάνω ορισμένα πράγματα, γιατί αντιδρώ με ορισμένους τρόπους ή γιατί δημιουργώ ασυνείδητα το δικό μου "δράμα", τα πρότυπά μου στις σχέσεις και τα λοιπά;

Καθώς αποκτάς μεγαλύτερη συνείδηση της παρούσας σου προ­σωπικότητας, μπορεί ξαφνικά να αποκτήσεις κάποια ενόραση σχε­τικά με το γιατί η "εκπαίδευσή" σου λειτουργεί με αυτούς τους συγκεκριμένους τρόπους - για παράδειγμα, γιατί οι σχέσεις σου ακο­λουθούν ορισμένα πρότυπα - και μπορεί να θυμηθείς κάποια γεγο­νότα που συνέβησαν στο παρελθόν ή να τα δεις πιο καθαρά. Αυτό ίσως σε βοηθήσει, αλλά δεν είναι ουσιαστικής σημασίας.

Αυτό που είναι ουσιαστικό είναι η συνειδητή σου παρουσία. Αυ­τή διαλύει το παρελθόν. Αυτή είναι ο μεταμορφωτικός παράγοντας. Έτσι, μην επιδιώκεις να καταλάβεις το παρελθόν, αλλά γίνε όσο πιο παρών μπορείς.

Το παρελθόν δεν μπορεί να επιβιώσει όταν είσαι παρών. Μπορεί να επιβιώσει μόνο όταν είσαι απών.

Eckhart Tolle, Η δύναμη του Τώρα

Η ζωή δεν είναι τόσο σοβαρή όσο την κάνει ο νους μου

Η θέαση της ομορφιάς σε ένα λουλούδι θα μπορούσε να αφυπνίσει τους ανθρώπους έστω και για λίγο, στην ομορφιά που αποτελείς ουσιαστικό μέρος της δικής τους εσώτερης Ύπαρξης, της αληθινής τους φύσης.

Η αναγνώριση των συλλογικά αποκτηθέντων μέσω εξαρτημένης μάθησης νοητικών διεργασιών που διαιωνίζουν τη μη αφυπνισμένη κατάσταση.

Ο ανθρώπινος νους είναι εξαιρετικά ευφυής. Ωστόσο, η ίδια του η ευφυία είναι μολυσμένη από παραφροσύνη.

Αν η ιστορία της ανθρωπότητας ήταν η κλινική περίπτωση ενός μεμονομένου ανθρώπου, η διάγνωση θα έπρεπε να είναι: χρόνια παρανοϊκά παραληρήματα, παθολογική ροπή προς τη διάπραξη φόνου και πράξεων ακραίας βίας και ωμότητας, εναντίον αυτών που αντιλαμβάνεται ως «εχθρούς» του – καθώς η δική του έλλειψη συνειδητότητας προβάλεται προς τα έξω.

Φόβος, απληστία και επιθυμία για εξουσία είναι οι ψυχολογικές παρωθητικές δυνάμεις όχι μόνο πίσω από τον πόλεμο και τη βία μεταξύ εθνών, φυλών, θρησκειών και ιδεολογιών, αλλά και η αιτία ατέρμονης σύγκρουσης στις προσωπικές σχέσεις.

Δε γίνεσαι καλός προσπαθώντας να είσαι καλός, αλλά βρίσκοντας την καλοσύνη που είναι ήδη εντός σου επιτρέπονται σ΄αυτή την καλοσύνη να αναδυθεί.

Κάνουν σχέδια χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους το πρότυπο για τη δυσλειτουργία που κουβαλάει κάθε άνθρωπος μέσα του: το Εγώ.

Ένα μεγάλης κλίμακας άνοιγμα πνευματικότητας έξω από τις θρησκευτικές δομές είναι μια εντελώς καινοτόμος εξέλιξη.

Αν οι δομές του ανθρώπινου νου παραμείνουν αμετάβλητες, θα καταλήγουμε πάντα να αναδημιουργούμε τον ίδιο κόσμο, τα ίδια δεινά, την ίδια δυσλειτουργία

Όταν έχεις προσαρτήσεις μια λέξη σε κάτι, γνωρίζεις τι είναι. Η πραγματικότητα είναι: Δεν γνωρίζεις τι είναι, απλώς έχεις καλύψει το μυστήριο με μια ετικέτα.

Όταν το κοιτάζεις ή το κρατάς και του επιτρέπεις να υπάρχει χωρίς να του επιβάλλεις μια λέξη ή μια νοητική ετικέτα μια αίσθηση δέους, θαυμασμού ξυπνάει μέσα σου. Η ουσία του κοινωνείται σιωπηλά σ΄εσένα και αντανακλά τη δική σου ουσία πίσω σ΄εσένα.

Όταν δεν καλύπτεις τον κόσμο με λέξεις και ετικέτες, επιστρέφει στη ζωή σου μια αίσθηση του θαυμαστού που έχει χαθεί εδώ και πολύ καιρό, από τότε που η ανθρωπότητα, αντί να χρησιμοποιεί τη σκέψη κατακυριεύτηκε από αυτήν. Ένα βάθος επιστρέφει στη ζωή σου.

Όταν βλέπεις ποιος δεν είσαι, η πραγματικότητά του ποιος είσαι αναδύεται από μόνη της.

Δεν συνειδητοποιούσα ακόμα ότι η σκέψη δίχως συναίσθηση είναι το κύριο δίλημμα της ανθρώπινης ύπαρξης.

Η ζωή δεν είναι τόσο σοβαρή όσο την κάνει ο νους μου.

Οι περισσότεροι άνθωποι δεν κατοικούν σε μια ζωντανή πραγματικότητα αλλά σε μια εννοιοποιημένη.

Ο ανεξέλεγκτος αγώνας για περισσότερα, για ατέρμονη ανάπτυξη αποτελεί δυσλειτουργεία και ασθένεια. Είναι η ίδια δυσλειτουργία που εκδηλώνει το καρκινικό κύτταρο, που ο μοναδικός του στόχος είναι να πολλαπλασιαστεί, χωρίς να έχει επίγνωση του ότι επιφέρει την ίδια του την καταστροφή καταστρέφοντας τον οργανισμό του οποίου είναι μέρος.

Αν μπορώ να νιώσω το «Υπάρχω» τόσο έντονα, τότε αυτό που είμαι δεν έχει μειωθεί καθόλου. Μπορώ να το νιώθω και τώρα, κάτι γαλήνιο και πολύ ζωντανό.

Την Ύπαρξη πρέπει να την νιώσεις. Δεν μπορείς να τη σκεφτείς. Το Εγώ δεν τη γνωρίζει επειδή αποτελείται από σκέψη.

Όλα όσα επιζητεί το Εγώ και στα οποία δεν μπορεί να νιώσει.

Μερικές φορές το να παραιτείσαι από πράγματα είναι μια πράξη πολύ μεγαλύτερης δύναμης από το να τα υπερασπίζεσαι ή να γατζώνεσαι πάνω τους.

Η ζωή θα σου δώσει όποια εμπειρία είναι πιο βοηθητική για την εξέλιξη της συνειδητότητάς σου.

Το Εγώ δεν είναι λάθος, είναι απλώς μη συνειδητό… το Εγώ δεν είναι προσωπικό. Δεν είναι αυτό που είσαι.

Το να βγάζεις τον εαυτό σου σωστό και τους άλλους λάθος είναι ένα από τα κύρια εγωικά πρότυπα, μια από τις κύριες μορφές της μη συνείδησης.

Επομένως η επιθυμία διατηρεί το Εγώ ζωντανό πολύ περισσότερο από το έχω… Είναι μια εθιστική ανάγκη, όχι μη αυθεντική.

Η έσχατη αλήθεια του ποιος είσαι δεν είναι «είμαι αυτός», «είμαι εκείνος» αλλά Είμαι.

Πόσο ευεργετική είναι η αγκαλιά σε κάθε στάδιο ανάπτυξης ενός παιδιού

Τι είναι η αγκαλιά;

Εν αρχή, ας δώσουμε έναν ορισμό στην έννοια της αγκαλιάς τόσο πρακτικού όσο και πιο συναισθηματικού περιεχομένου. Η δύναμη της αγκαλιάς είναι πολύ ισχυρή. Eίναι αυτό που τυλίγεις τα χέρια σου γύρω από το σώμα του άλλου και τον ακουμπάς στον κορμό σου. Στην ουσία κρατάς την ψυχή του και εκείνος τη δική σου. Είναι το μέρος όπου κάθε συναίσθημα φόβου, θλίψης, πόνου, μοναξιάς και ανασφάλειας δεν χωρούν. Είναι ένα είδος σιωπηλής, αμφίπλευρης επικοινωνίας. Ο πιο σωστός τρόπος έγκειται στο ότι το αριστερό μάγουλο μας θα πρέπει να ακουμπά το αριστερό του ατόμου που αγκαλιάζουμε, καθώς είναι η πλευρά της καρδιάς και έτσι πρόκειται πλέον για μια αγκαλιά αγάπης ή από “καρδιάς”.

Τι δείχνουμε παίρνοντας κάποιον αγκαλιά;

Όλο αυτό συμπληρώνεται από ένα χάδι, την απαλή κίνηση του χεριού στην πλάτη του ατόμου που αγκαλιάζουμε, σε ένδειξη τρυφερότητας και αγάπης. Με την αγκαλιά εκφράζονται τα πιο ζεστά και θετικά συναισθήματα μας.

Μέσα από μια “ειλικρινή” αγκαλιά μπορούν να ειπωθούν αλήθειες, οι οποίες δεν είναι δυνατόν να εκφραστούν λεκτικά. Ποια μητέρα μπορεί να ξεχάσει την πρώτη αγκαλιά που πήρε το νεογέννητο μωρό της; Ποιο βρέφος δεν ωφελήθηκε από αυτήν την πρώτη αγκαλιά και τον χτύπο της καρδιάς της μητέρας του; Ποιο παιδί δεν περιμένει τον γονιό του να γυρίσει από τη δουλειά για να του χαρίσει ένα χαμόγελο και μια αγκαλιά; Αλλά και ο ίδιος ο γονιός νομίζετε πως δεν έχει ανάγκη από μια αγκαλιά;

Η αγκαλιά κατά τη βρεφική ηλικία

Το βρέφος ήδη από την περίοδο της κύησης μαθαίνει στη σωματική επαφή με τη μητέρα μέσα από την κοιλιά, οπότε η ανάγκη για επαφή συνεχίζεται και μετά τη γέννηση του. Η ανάγκη για αγκαλιά του βρέφους τόσο από τη μητέρα όσο και από τον πατέρα είναι σημαντική διότι συντελεί στην συναισθηματική και νοητική του ανάπτυξη. Ορισμένες φορές είναι βάλσαμο για τους πόνους τους, όπως είναι οι κολικοί. Ευρύτερα βοηθάει στο να τεθούν ισχυρά θεμέλια για την ανάπτυξη της αίσθησης ασφάλειας, προστασίας και φροντίδας.

Η αγκαλιά κατά την παιδική ηλικία

Στην μετέπειτα και καθόλη τη διάρκεια ανάπτυξης του παιδιού, η αγκαλιά αποκτά επιπλέον νόημα, καθώς στο παιδί πλέον η αγκαλιά δημιουργεί:

– Aίσθημα του “ανήκειν” σε ένα πλαίσιο που αποτελείται από μέλη που το αγαπούν

– Tο αποδέχονται και το υποστηρίζουν.

– Tονώνει την αυτοπεποίθηση του και ενισχύει θετικά την εικόνα του εαυτού του.

– Tο βοηθάει στο να μάθει πως να δημιουργεί υγιείς σχέσεις

Η αγκαλιά κατά την εφηβική ηλικία

Μεγαλώνοντας, ωστόσο μπορεί να παρατηρηθούν σημάδια αποφυγής αγκαλιάς από τα παιδιά.

Αυτό μπορεί να οφείλεται στην ηλικία του παιδιού και στην ανάγκη για επαφή με συνομηλίκους και στην εικόνα που θέλουν να επιδείξουν τα παιδιά σε αυτούς. Συνήθως τα σημάδια αυτά είναι φανερά κατά τη σχολική ηλικία και είναι πιθανόν να αυξηθούν κατά την προεφηβεία και εφηβεία.

Τι κάνουμε σε αυτή τη περίπτωση;

Στην περίπτωση αυτή το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι:

– Να προσαρμοστούμε στην ηλικία του παιδιού.

– Να επιδιώκουμε τη σωματική επαφή με έναν πιο διακριτικό τρόπο.

– Να προσπαθούμε να μην τα πνίγουμε στις αγκαλιές και πιέζοντας τα.

Ένα είναι το σίγουρο πως η σωματική επαφή δεν πρέπει να χαθεί και να επαναπαυτούμε στο ότι ίσως να μην μας χρειάζεται πια διότι μεγαλώνει. Ναι μεγαλώνει αλλά η αγκαλιά μας θα πρέπει να είναι πάντα εκεί έτοιμη να το κρατήσει όταν την έχει ανάγκη, διότι πάντα θα την χρειάζεται και δε θα πρέπει να του τη στερούμε.

Η επίδραση της αγκαλιάς στους ενήλικες

Για τη μητέρα

Μια αγκαλιά, ωστόσο, δεν έχουν ανάγκη μόνο τα παιδιά αλλά και οι ενήλικες-γονείς. Μια μητέρα που έφερε στον κόσμο το παιδί της έχει ανάγκη μια αγκαλιά από τον σύντροφο της, προσφέροντας έτσι την αίσθηση μιας ικανής και άξιας μάνας.

– Της δίνει κουράγιο πως “όλα θα πάνε καλά” και ασφάλεια.

– Μια αγκαλιά βοηθάει στο να σταθεί πάλι στα πόδια της και να συνεχίσει να εξελίσσεται ως άνθρωπος,σύζυγος και μητέρα.

Για τον πατέρα

Μια αγκαλιά και για τον πατέρα είναι ύψιστης σημασίας. Βλέποντας τη ζωή του να αλλάζει και νοιώθοντας πως έχει το ρόλο του “θεατή” μπροστά σε αυτές τις μεταβολές, έχει ανάγκη μια αγκαλιά για να μπορέσει να ανακουφιστεί και να αποκαλύψει τη δική του αλήθεια. Στο σημείο αυτό, η σύντροφος του θα πρέπει να τον ενισχύσει στον πατρικό του ρόλο. Έτσι ενεργοποιείται και εκείνος και αποκτά το αίσθημα του ότι τα καταφέρνει περίφημα και ως σύζυγος και ως πατέρας.

Η αγκαλιά δεν είναι ένδειξη αδυναμίας αλλά το πιο ισχυρό όπλο που έχει ο άνθρωπος για υπάρχει και να συνυπάρχει με τους υπόλοιπους.

Πως εξηγείται βιολογικά η ανάγκη μας για αγκαλιά;

Στο σημείο αυτό χρήσιμο θα ήταν να αναφέρουμε τη νευροβιολογική βάση της αγκαλιάς. Όταν αγκαλιάζουμε απελευθερώνεται μια συγκεκριμένη ορμόνη, η λεγόμενη ωκυτοκίνη ή αλλιώς η “ορμόνη της αγκαλιάς”. Αυτή η χημική ουσία του οργανισμού σχετίζεται με τους κοινωνικούς δεσμούς και δημιουργεί το αίσθημα εμπιστοσύνης και δέσμευσης.

H έκκριση των εν λόγω ορμονών βοηθάει στην μείωση της αρτηριακής πίεσης και στη ρύθμιση των καρδιακών παλμών. Δηλαδή ενεργοποιούνται οι υποδοχείς πίεσης και μέσω του αίματος μεταφέρονται σήματα στο πνευμονογαστρικό νεύρο, το οποίο είναι υπεύθυνο για την ευρύτερη αρτηριακή πίεση.

Επίσης, η αγκαλιά αυξάνει την αιμογλοβύνη στο αίμα συντελώντας στη μείωση της εμπειρίας των φόβων (Huber,2005) και δρα επίσης ως φυσικό αγχολυτικό καθώς μειώνει την κορτιζόλη στο σώμα μας. Αυτή σχετίζεται σχετίζεται με το άγχος, στέλνοντας κατασταλτικά σήματα στον εγκέφαλο.

Τέλος, η ωκυτοκίνη φαίνεται να έχει ευεργετική επίδραση σε κομμάτια της λειτουργίας του εγκεφάλου. Σχετίζεται με πολλές και διάφορες ψυχικές και κοινωνικές δυσλειτουργίες, οι οποίες αφορούν στον αυτισμό και τη σχιζοφρένεια.

Χρειαζόμαστε 4 αγκαλιές την ημέρα για να επιβιώσουμε, 8 αγκαλιές την ημέρα για συντηρηθούμε και 12 για να αναπτυχθούμε.

Δεν είναι επιτακτικό να ξεκινήσετε με αυτά τα νούμερα αγκαλιάς. Απλά να δίνετε και να δέχεστε αρκετές αγκαλιές ημερησίως είναι ένα καλό φάρμακο για τον οργανισμό και την ψυχική μας υγεία. Ωστόσο, σε κάθε αγκαλιά δεν είναι απαραίτητο να σφίγγουμε τον άλλον. Θεωρητικά όλοι γνωρίζουμε τι είναι και πως γίνεται μια αγκαλιά, στην πράξη της όμως έχει μεγαλύτερη αξία και σημασία.

Εθισμένος στην αναμονή

Ανησυχείς; Κάνεις πολλές σκέψεις του είδους “και τι θα γίνει αν…”;

Αυτό σημαίνει ότι είσαι ταυτισμένος με το νου σου, που προβάλλεται σε μια φανταστική μελλοντική κατάσταση και δημιουργεί φόβο. Δεν υπάρχει τρόπος να αντιμετωπίσεις με επιτυχία μια τέτοια κατάσταση, επειδή δεν υπάρχει. Είναι ένα φάντασμα του νου. Μπο­ρείς να σταματήσεις αυτή την παραφροσύνη που διαβρώνει την υ­γεία και τη ζωή σου, με το να αναγνωρίσεις απλώς την παρούσα στιγμή.

Εστίασε την προσοχή σου στην αναπνοή σου. Νιώσε τον αέ­ρα να ρέει μέσα και έξω από το σώμα σου. Νιώσε το εσώτερο ενεργειακό σου πεδίο. Το μόνο που έχεις ποτέ να αντιμετωπίσεις, να τα βγάλεις πέρα μαζί του στην πραγματική ζωή – σε αντίθεση με τις φανταστικές νοητικές προβολές – είναι ετούτη η στιγμή. Ρώτα τον εαυτό σου τι “πρόβλημα” έχεις αυτή τη στιγμή, όχι του χρόνου, αύριο ή μετά από πέντε λεπτά. Τι δεν πάει καλά με τούτη τη στιγμή; Μπορείς πάντα να τα βγάζεις πέρα με το Τώρα, αλλά δεν μπορείς ποτέ να τα βγάλεις πέρα με το μέλλον – ούτε και χρειάζε­ται. Η απάντηση, η δύναμη, η σωστή δράση ή ο ψυχολογικός πόρος θα είναι εκεί όταν τα χρειάζεσαι, όχι πριν, όχι μετά.

“Κάποια μέρα θα το καταφέρω”. Μήπως ο στόχος σου απασχο­λεί τόσο πολύ την προσοχή σου, ώστε υποβιβάζεις την παρούσα στιγμή σε μέσο προς ένα σκοπό; Μήπως αφαιρεί τη χαρά από τη δράση σου; Μήπως περιμένεις να αρχίσεις να ζεις; Αν έχεις ανα­πτύξει ένα τέτοιο νοητικό πρότυπο, ανεξάρτητα από το τι πετυχαίνεις ή παίρνεις, το παρόν δε θα είναι ποτέ αρκετά καλό· το μέλλον θα φαίνεται πάντα καλύτερο. Τέλεια συνταγή για μόνιμη έλλειψη ικανο­ποίησης και πραγμάτωσης, δε συμφωνείς;

Μήπως είσαι “εθισμένος στην αναμονή”; Πόσο μέρος της ζωής σου περνάς περιμένοντας; Αυτό που ονομάζω “αναμονή μικρής κλί­μακας” είναι να περιμένεις στην ουρά στο ταχυδρομείο, σ’ ένα μπο­τιλιάρισμα στο δρόμο, στο αεροδρόμιο ή να περιμένεις κάποιον να έρθει. “Αναμονή μεγάλης κλίμακας” είναι να περιμένεις τις επόμε­νες διακοπές, μια καλύτερη δουλειά, τα παιδιά να μεγαλώσουν, μια σχέση με πραγματικό νόημα, την επιτυχία, να βγάλεις λεφτά, να γί­νεις “κάποιος”, να φωτιστείς. Δεν είναι ασυνήθιστο να περνούν οι άνθρωποι μια ολόκληρη ζωή περιμένοντας να αρχίσουν να ζουν.

Η αναμονή είναι μια κατάσταση του νου. Βασικά, σημαίνει ότι θέλεις το μέλλον, δε θέλεις το παρόν. Δε θέλεις αυτό που έχεις και θέλεις αυτό που δεν έχεις. Με κάθε είδος αναμονής δημιουρ­γείς ασυνείδητα μια εσωτερική σύγκρουση ανάμεσα στο εδώ και τώρα σου, όπου δε θέλεις να είσαι, και στο προβαλλόμενο μέλλον, όπου θέλεις να είσαι. Αυτό μειώνει σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα της ζωής σου, κάνοντάς σε να χάνεις το παρόν.

Δεν υπάρχει τίποτε κακό με το να προσπαθείς να βελτιώσεις την κατάσταση της ζωής σου. Μπορείς να βελτιώσεις την κατάσταση της ζωής σου, αλλά δεν μπορείς να βελτιώσεις τη ζωή σου. Η ζωή είναι πρωταρχική. Η ζωή είναι η βαθύτερη εσωτερική σου Ύπαρξη. Είναι ήδη ολόκληρη, πλήρης, τέλεια. Η κατάσταση της ζωής σου αποτελείται από τις περιστάσεις και τις εμπειρίες σου. Δεν υπάρχει τίποτε κακό στο να βάζεις στόχους και να προσπαθείς να καταφέ­ρεις πράγματα. Το λάθος βρίσκεται στο να το χρησιμοποιείς αυτό σαν υποκατάστατο για την αίσθηση της ζωής, για την Ύπαρξη. Το μόνο σημείο πρόσβασης σ’ αυτήν είναι το Τώρα. Αν κάνεις αυτό το λάθος, είσαι σαν αρχιτέκτονας που δε δίνει σημασία στα θεμέλια ενός κτηρίου, αλλά ξοδεύει πολύ χρόνο δουλεύοντας με τα τούβλα.

Για παράδειγμα, πολλοί άνθρωποι περιμένουν την ευημερία. Ό­μως αυτή δεν μπορεί να έρθει στο μέλλον. Όταν τιμάς, αναγνωρί­ζεις και δέχεσαι πλήρως την παρούσα σου πραγματικότητα – πού είσαι, ποιος είσαι, τι κάνεις αυτήν ακριβώς τη στιγμή – όταν δέχε­σαι πλήρως αυτό που έχεις, τότε είσαι ευγνώμων γι’ αυτό, ευγνώ­μων γι’ αυτό που υπάρχει, ευγνώμων για την Ύπαρξη. Η ευγνωμοσύ­νη για την παρούσα στιγμή και την πληρότητα της ζωής τώρα είναι η αληθινή ευημερία, που δεν μπορεί να έρθει στο μέλλον. Τότε, με τον καιρό, αυτή η ευημερία εκδηλώνεται για σένα με διάφορους τρόπους.

Αν δεν είσαι ικανοποιημένος με αυτό που έχεις ή είσαι απογοη­τευμένος ή θυμωμένος για την παρούσα σου έλλειψη, αυτό μπορεί να σου δώσει κίνητρα να γίνεις πλούσιος, αλλά ακόμα κι αν βγάλεις εκατομμύρια, θα συνεχίσεις να βιώνεις την εσωτερική κατάσταση της έλλειψης και βαθιά μέσα σου θα συνεχίσεις να νιώθεις ανικα­νοποίητος. Μπορεί να έχεις πολλές συναρπαστικές εμπειρίες που α­γοράζονται με τα χρήματα, αλλά οι εμπειρίες αυτές θα έρχονται και θα παρέρχονται, και θα σε αφήνουν πάντα με ένα αίσθημα κενού και με την ανάγκη για περισσότερη σωματική ή ψυχολογική ικανο­ποίηση. Δε θα κατοικείς στην Ύπαρξη, ώστε να νιώθεις την πληρό­τητα της ζωής τώρα. Αυτή και μόνο αυτή είναι ο αληθινός πλούτος.

Παραιτήσου λοιπόν από την αναμονή, σαν κατάσταση του νου. Όταν τσακώσεις τον εαυτό σου να γλιστράει στην αναμονή… βγες αμέσως από κει. Μπες στην παρούσα στιγμή. Άφησε τον εαυτό σου απλώς να υπάρχει και να το απολαμβάνει. Όταν είσαι παρών, δεν υ­πάρχει ποτέ ανάγκη να περιμένεις για οτιδήποτε. Έτσι, την επόμενη φορά που κάποιος θα σου πει: “Συγνώμη που σε έκανα να περιμέ­νεις”, μπορείς να απαντήσεις: “Κανένα πρόβλημα. Δεν περίμενα. Κα­θόμουν και απολάμβανα – απολάμβανα τον εαυτό μου!”

Αυτές είναι κάποιες από τις συνηθισμένες στρατηγικές του νου για την άρνηση της παρούσας στιγμής, που αποτελούν μέρος της συνηθισμένης ασυνειδησίας. Είναι εύκολο να μην τις αντιλαμβανό­μαστε επειδή, σε μεγάλο βαθμό, είναι μέρος της φυσιολογικής ζω­ής: τα παράσιτα στο φόντο, μια διαρκής αίσθηση ανικανοποίητου.

Όμως, όσο περισσότερο ασκείσαι στην παρατήρηση της εσωτε­ρικής νοητικής-συναισθηματικής σου κατάστασης, τόσο ευκολότερο θα είναι να καταλαβαίνεις πότε έχεις παγιδευτεί στο παρελθόν ή στο μέλλον, δηλαδή στην απουσία συνειδητότητας. Έτσι θα μπορείς να ξυπνάς από το όνειρο του χρόνου και να βρίσκεσαι και πάλι στο παρόν.

Όμως πρόσεχε: ο πλαστός, δυστυχισμένος εαυτός, που βασίζε­ται στην ταύτιση με το νου, ζει στο χρόνο. Γνωρίζει ότι η παρούσα στιγμή είναι ο θάνατός του κι έτσι νιώθει να απειλείται πολύ απ’ αυ­τήν. Θα κάνει ό,τι μπορεί για να σε βγάλει από το Τώρα. Θα προσπα­θήσει να σε κρατήσει παγιδευμένο στο χρόνο.

Σενέκας: Ο ανόητος υποφέρει από τον ίδιο του τον εαυτό

Παρατηρώντας γενικά, διαπιστώνουμε πως οι εχθροί της ανθρώπινης ευτυχίας είναι ο πόνος και η ανία. Μπορούμε να παρατηρήσουμε ακόμη πως στον βαθμό που έχουμε την τύχη να ξεφύγουμε – από τον έναν εχθρό, πλησιάζουμε τον άλλο. Στην πραγματικότητα η ζωή δεν είναι παρά μια βίαιη παλινδρόμηση ανάμεσα στους δύο αυτούς πόλους. Οι καταστάσεις ανάγκης και η φτώχεια δημιουργούν πόνο· ενώ όταν κάποιος είναι ευκατάστατος, βαριέται. Συνεπώς, όσο οι κατώτερες τάξεις επιδίδονται σε μια ατέρμονη μάχη με την ανέχεια, δηλαδή με τον πόνο, τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα αγωνίζονται συνεχώς -και συχνά απελπισμένα- να κατανικήσουν την ανία.

Ο εσωτερικός ή υποκειμενικός ανταγωνισμός πηγάζει από το γεγονός πως στον άνθρωπο η δεκτικότητα στον πόνο είναι αντιστρόφως ανάλογη προς τη δεκτικότητα στην ανία, διότι η δεκτικότητα αυτή είναι ανάλογη με τη διανοητική ικανότητα του καθενός. Για να γίνω πιο σαφής, ένα αμβλύ πνεύμα συνδέεται με μια αμβλεία ευαισθησία, με ένα νευρικό σύστημα που δεν μπορεί να πληγεί από ερεθίσματα, κοντολογίς με έναν χαρακτήρα που δεν μπορεί να νιώσει πολύ τον πόνο ή την αγωνία, όσο έντονα και ανυπόφορα και αν είναι αυτά. 

Η πνευματική αμβλύτητα πηγάζει από εκείνο το ψυχικό κενό που βλέπουμε χαραγμένο σε τόσα πρόσωπα, μια ψυχική κατάσταση που φανερώνεται από τη μόνιμη και ζωηρή στροφή της προσοχής σε όλες τις επουσιώδεις περιστάσεις του εξωτερικού κόσμου. Αυτή είναι η αληθινή πηγή της ανίας – ένα συνεχές κυνήγι των έντονων συγκινήσεων, προκειμένου να απασχολούμε τον νου και την ψυχή μας. 

Οι δραστηριότητες που επιλέγουν οι άνθρωποι για τον σκοπό αυτό φανερώνουν πως δεν έχουν κανένα κριτήριο, όπως αποδεικνύεται από τα άθλια μέσα στα οποία καταφεύγουν για να περάσουν την ώρα τους και από τον τρόπο που συναναστρέφονται και συζητούν- ή όπως μαρτυρά ο αριθμός των ατόμων που στέκονται στο κατώφλι και κουτσομπολεύουν ή που χαζεύουν από το παράθυρο. Αυτό το ψυχικό κενό είναι κυρίως εκείνο που ωθεί τους ανθρώπους στην αναζήτηση της κοινωνικότητας, της ψυχαγωγίας, της διασκέδασης, της κάθε είδους πολυτέλειας, που μπορεί να οδηγήσει σε καταχρήσεις και εξαθλίωση.

Από μια τέτοια δυστυχία μόνο ο εσωτερικός πλούτος μπορεί να μας προστατέψει αποτελεσματικά, διότι όσο πιο πλούσιοι γινόμαστε εσωτερικά, τόσο λιγότερο ευάλωτοι είμαστε στην ανία. Η σκέψη, που με την ανεξάντλητη δραστηριότητά της αντλεί διαρκώς νέο υλικό από τα πολυποίκιλα φαινόμενα του εσωτερικού κόσμου και του εξωτερικού περιβάλλοντος, για να τα επεξεργαστεί, και που είναι πάντα ικανή και έτοιμη να τα συνδυάσει διαφορετικά, η σκέψη είναι που ενισχύει το μυαλό και, πέρα από τις στιγμές χαλάρωσης, το προστατεύει από την ανία.

Από την άλλη όμως, η υψηλού βαθμού ευφυΐα πηγάζει από μια μεγαλύτερη ευαισθησία, από σθεναρότερη βούληση, από εντονότερο πάθος· ο συνδυασμός αυτών των ιδιοτήτων μάς κάνει να βιώνουμε πιο έντονα τα συναισθήματα, να είμαστε πιο ευάλωτοι σε κάθε σωματικό -ακόμα και ψυχικό- πόνο, να έχουμε μεγαλύτερη αγωνία για τυχόν αναποδιές και μεγαλύτερη δυσαρέσκεια αν μας ενοχλήσουν. Όλες οι παραπάνω τάσεις ενισχύονται από τη δύναμη της φαντασίας, από τη ζωντάνια των σκέψεών μας, ακόμα και των δυσάρεστων. Αυτό ισχύει, σε διαφορετικό βαθμό, σε κάθε επίπεδο πνευματικής ισχύος – από τον ανόητο έως τη μεγαλύτερη μεγαλοφυΐα του κόσμου. Συνεπώς, όσο πιο κοντά βρίσκεται κανείς, είτε από υποκειμενική είτε από αντικειμενική άποψη, σε μία από τις δύο πηγές της ανθρώπινης δυστυχίας, τόσο πιο μακριά βρίσκεται από την άλλη. 

Και κάπως έτσι η φυσική κλίση του καθενός θα τον οδηγήσει να προσαρμόσει όσο το δυνατόν περισσότερο τον αντικειμενικό του κόσμο στον υποκειμενικό του, θα τον θωρακίσει δηλαδή όσο πιο καλά μπορεί ενάντια στην πηγή δυστυχίας στην οποία είναι πιο ευάλωτος. Ο πνευματικά ανώτερος άνθρωπος θα αγωνιστεί πάνω απ’ όλα για να αποφύγει τον πόνο και τις έξωθεν οχλήσεις, θα επιδιώξει την ησυχία και την άνεση του ελεύθερου χρόνου, δηλαδή μια ήρεμη και λιτή ζωή, με όσο το δυνατόν λιγότερες συναναστροφές- και αργότερα, ύστερα από κάποια σχετική τριβή με τους λεγόμενους συνανθρώπους του, θα επιλέξει να αποτραβηχτεί από τα εγκόσμια, ή ακόμα και να αποσυρθεί στη μοναξιά του, εάν πρόκειται για κάποιο σπουδαίο πνεύμα. Διότι όσο περισσότερα διαθέτει κάποιος μέσα του, τόσο λιγότερα ζητά από τους άλλους – και τόσο πιο ασήμαντοι είναι για εκείνον οι άλλοι. Γι’ αυτό και ένα πολύ αναπτυγμένο πνεύμα τείνει να κάνει τον άνθρωπο αντικοινωνικό. Είναι αλήθεια πως αν μπορούσε η ποιότητα του πνεύματος να αντικατασταθεί από την ποσότητα, θα άξιζε κανείς να συγχρωτίζεται με το ευρύ κοινό- δυστυχώς, όμως, εκατό ανόητοι δεν μπορούν να αναπληρώσουν έναν γνωστικό.

Αντίθετα, κάποιος που ανήκει στο άλλο άκρο, πριν καλά καλά ξελαφρώσει από τις υποχρεώσεις του, προσπαθεί πάση θυσία να εξασφαλίσει την ψυχαγωγία του και τη συναναστροφή του με κόσμο, κάνοντας παρέα με τον πρώτο τυχόντα και αποφεύγοντας όσο μπορεί τον εαυτό του. Διότι στη μοναξιά, εκεί που ο καθένας επιβιώνει με ό,τι διαθέτει μέσα του, είναι που φανερώνεται ο εσωτερικός κόσμος ο ανόητος με την ακριβή περιβολή αγκομαχά υπό το βάρος της άθλιας προσωπικότητάς του, ένα βάρος από το οποίο δεν θα απαλλαγεί ποτέ, τη στιγμή που ο προικισμένος με χαρίσματα άνθρωπος θα δώσει ζωή στον έρημο τόπο με τις σκέψεις του. Ο Σενέκας λέει “Ο ανόητος υποφέρει από τον ίδιο του τον εαυτό”, ένα πράγματι πολύ σωστό γνωμικό. Και, κατά κανόνα, μπορεί να διαπιστώσει κανείς πως ένας άνθρωπος είναι πολύ κοινωνικός μόνο όταν είναι πνευματικά φτωχός και γενικά άξεστος. Διότι η επιλογή που έχει κάποιος στον κόσμο περιορίζεται ανάμεσα στη μοναξιά και τη χυδαία κοινωνικότητα.

Ο δυνατός μπορεί να πονάει περισσότερο

Οι δυνατοί άνθρωποι δεν είναι ούτε αναίσθητοι, ούτε μοναχικοί, ούτε αλάνθαστοι. Κι όμως, όσοι θεωρούν ότι δεν ανήκουν σ’ αυτήν την κατηγορία -ασφαλώς κι όσοι όντως δεν ανήκουν- συγχέουν τα παραπάνω με τους δυνατούς.

Οι δυνατοί άνθρωποι είναι εκείνοι που στις πιο δύσκολες στιγμές θα βάλουν τη μάσκα του χιούμορ για να ελαφρύνουν την κατάσταση. Αυτό δε σημαίνει ότι είναι αναίσθητοι κι ότι δε νιώθουν πόνο ή θλίψη -άρα είναι δυνατοί στο μυαλό κάποιων. Αντιθέτως είναι πολύ ευαίσθητα πλάσματα και νιώθουν στο έπακρο κάθε αρνητικό συναίσθημα όπως όλοι οι υπόλοιποι, απλώς επιλέγουν να μη λυγίζουν την ώρα της μάχης. Την ώρα που όλα πάνε στραβά κι ανάποδα συγκεντρώνουν κάθε σπίθα δύναμης μέσα τους και πέφτουν με τα μούτρα να ξεπεράσουν το πρόβλημα. Το χιούμορ το οποίο προτάσσουν λοιπόν δεν είναι τίποτα άλλο παρά άμυνα ή μηχανισμός αντιμετώπισης. Μόλις όμως αυτό συμβεί, αφήνονται επιτέλους και καταρρέουν. Θα κλάψουν, θα λυγίσουν, θα ουρλιάξουν, θ’ αγανακτήσουν και μάλιστα πολύ παραπάνω από τον οποιονδήποτε, γιατί κανένας δεν έκανε γι’ αυτούς ό,τι έκαναν εκείνοι για τους άλλους. Θα σταθούν σαν βράχος σε όποιον αγαπούν κι όμως σχεδόν κανείς δε θα το κάνει για εκείνους. Κι όμως κάποιοι επιλέγουν να χαρακτηρίζουν αυτούς αναίσθητους.

Οι δυνατοί άνθρωποι δεν είναι μοναχικοί, κάθε άλλο. Αλλά τους τα έφερε έτσι η ζωή να έχουν αυτό το γνώρισμα και κάπου στην πορεία κουράστηκαν και βαρέθηκαν ν’ ακούν «δεν έχεις ανάγκη εσύ, θα τα καταφέρεις» ή «δε σε φοβάμαι εσένα». Όχι. Ένα τεράστιο και μεγαλοπρεπές όχι. Ότι μπορούν ν’ αντεπεξέλθουν ίσως με μεγαλύτερη ευκολία σε μια δύσκολη κατάσταση ή φάση της ζωής τους, δε σημαίνει ότι προτιμούν να το κάνουν μόνοι. Δε σημαίνει ότι δεν έχουν ανάγκη ν’ ακούσουν ότι λαχταρά ν’ ακούσει κάθε άνθρωπος. Δε σημαίνει ότι δεν έχουν ανάγκη μια αγκαλιά, ένα χάδι, ένα φιλί κι ένα «όλα θα πάνε καλά, εδώ είμαι ό,τι χρειαστείς» κι ας μην ισχύει. Κι όταν τελειώνουν τη μάχη τους, όπως είπα παραπάνω, θέλουν ένα στήριγμα να καταρρεύσουν εξαντλημένοι, έναν ώμο να κλάψουν κι ένα χέρι να τους τραβήξει πάλι πάνω. Κι όμως οι πολλοί επιλέγουν να τους λογίζουν για μοναχικούς, αφήνοντάς τους να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους.

Οι δυνατοί άνθρωποι δεν είναι αλάνθαστοι και συνεπώς σταματήστε να τους φοβάστε για φίλους ή συντρόφους. Κομμάτι της δύναμής τους είναι η ειλικρίνεια, η ολοκληρωτική έκθεση κι η έκφραση κάθε συναισθήματος. Είναι ακόμη η ωριμότητα κι η βαθιά συνειδητοποίηση του ποιοι είναι, που πάνε, τι ψάχνουν γενικά στη ζωή τους και τι αποζητούν από τους ανθρώπους γύρω τους. Άλλωστε όλα αυτά τα πέτυχαν από τις παραπάνω λανθασμένες συμπεριφορές των άλλων. Όλα αυτά όμως επίσης, στα μάτια κάποιων, μοιάζουν σαν μια ανεξέλεγκτη ανεξαρτησία που δε χωράει και δε συμβιβάζεται πουθενά. Οδηγούν επίσης σε μια λανθασμένη εντύπωση ότι οι άνθρωποι αυτοί σπανίως κάνουν λάθος. Αν συνδυάσεις λοιπόν τις δύο αυτές πεποιθήσεις, παίρνεις σαν αποτέλεσμα τον φόβο των υπολοίπων απέναντι τους. Γιατί φόβο; Γιατί θεωρούν έστω κι υποσυνείδητα ότι είναι μάταιο να φτάσουν έναν τέτοιο άνθρωπο κι έτσι επιλέγουν να τον αποφύγουν αντί να μάθουν απ’ αυτόν, μυθοποιώντας τον κι αναγάγοντάς τον σε αλάνθαστο.

Γι’ αυτό λοιπόν όσοι επιλέγετε ν’ αντιμετωπίζετε με τους παραπάνω τρόπους τους δυνατούς ανθρώπους, απλώς σταματήστε να το κάνετε. Μη τους δώσετε άλλο ένα «αντέχεις εσύ» για τη συλλογή τους, μη τους βάλετε στη ζωή σας -με όποιον τρόπο- και πολύ άμεσα τους πετάξετε εκτός, καθαρά από δικό σας φόβο κι ανασφάλεια. Αν δεν αντέχετε να μάθετε νέες πτυχές σας, μη μπείτε στον κόπο, όχι γιατί θα πληγωθούν παραπάνω από κάποιον άλλον, αλλά γιατί θα πρέπει να τραβήξουν το λούκι της απώλειας μόνοι τους, αφού αυτοί αντέχουν, δεν πονούν και δε λυπούνται. Μη στερήσετε έναν καλό λόγο, τη στήριξη και την προθυμία σας, την επόμενη φορά που θα δείτε έναν δυνατό άνθρωπο να πέφτει. Μπορεί να ξέρετε κι εσείς αλλά κι οι ίδιοι ότι θα σηκωθούν μόνοι τους, αλλά όταν κάποιος σου δίνει το χέρι του σηκώνεσαι με μεγαλύτερη φόρα.

Το σύμπαν ήταν 5 φορές πιο αργό λίγο μετά το Big Bang

Αστροφυσικοί αναφέρουν πως «λόγω της περίεργης επίδρασης της ταχύτητας στην εμφάνιση του χρόνου, οι παρατηρήσεις μας δείχνουν ότι ο χρόνος κυλούσε πιο αργά όταν το σύμπαν ήταν στην πρώιμη φάση του, λίγο μετά το Big Bang».

Ειδικότερα, οι ειδικοί παρακολούθησαν το μακρινό σύμπαν να «τρέχει» σε αργή κίνηση, σηματοδοτώντας την πρώτη φορά που το περίεργο φαινόμενο – το οποίο είχε προβλέψει ο Αϊνστάιν πριν από περισσότερο από έναν αιώνα – παρατηρήθηκε στον πρώιμο κόσμο.

Οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι τα γεγονότα φαινόταν να εκτυλίσσονται πέντε φορές πιο αργά όταν το σύμπαν ήταν μόλις 1 δισεκατομμυρίου ετών, ή περίπου το 1/10 της σημερινής ηλικίας του, λόγω του τρόπου με τον οποίο η διαστολή του σύμπαντος εκτείνεται στο χρόνο, αναφέρει δημοσίευμα του Guardian.

«Βλέπουμε τα πράγματα να αλλάζουν περίπου 5 φορές πιο αργά από σήμερα», δήλωσε ο Geraint Lewis, καθηγητής αστροφυσικής και επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ.

«Είναι σαν να βλέπεις μια ταινία με μειωμένη ταχύτητα».

Σύμφωνα με τη θεωρία της γενικής σχετικότητας του Αϊνστάιν, οι αστρονόμοι θα πρέπει να δουν τα αρχαία κοσμικά γεγονότα να συμβαίνουν πιο αργά από τα σύγχρονα.

Το φαινόμενο, γνωστό ως διαστολή χρόνου, καθοδηγείται από τη διαστολή του σύμπαντος, όπως περιγράφεται στη θεμελιώδη έκθεση της βαρύτητας του κορυφαίου επιστήμονα το 1915.

Μια συνέπεια του διαστελλόμενου σύμπαντος είναι ότι το φως «τεντώνεται» καθώς ταξιδεύει στον κόσμο, κάνοντας το μήκος κύματος μεγαλύτερο. Το φαινόμενο κάνει τους αρχαίους γαλαξίες να φαίνονται πιο κόκκινοι από ό,τι είναι, ή μετατοπισμένοι στο κόκκινο.

Αλλά ο χρόνος παρατείνεται επίσης: αν ένα μακρινό αντικείμενο αναβοσβήνει μία φορά κάθε δευτερόλεπτο, η διαστολή του σύμπαντος διασφαλίζει ότι μεσολαβεί περισσότερο από ένα δευτερόλεπτο μεταξύ των αναλαμπών μέχρι να φτάσουν στη Γη.

Οι αστρονόμοι έχουν δει προηγουμένως αστέρια να εκρήγνυνται σε αργή κίνηση, με τη λάμψη και το ξεθώριασμα να ξετυλίγονται με περίπου τη μισή κανονική ταχύτητα, από τότε που το σύμπαν βρισκόταν στο ήμισυ της σημερινής του ηλικίας.

Αλλά οι προσπάθειες να δουν τη διαστολή του χρόνου στον πολύ πρώιμο κόσμο με την παρατήρηση εξαιρετικά φωτεινών, μακρινών γαλαξιών, που ονομάζονται «κβάζαρ» απέτυχαν να δώσουν αποτέλεσμα .

Ο Lewis και ο συνάδελφός του Dr Brendon Brewer στο Πανεπιστήμιο του Auckland διεξήγαγαν λεπτομερείς στατιστικές αναλύσεις σε 190 κβάζαρ που παρατηρήθηκαν για δύο δεκαετίες και διαπίστωσαν, ότι σε αντίθεση με προηγούμενες εργασίες, τα κοσμικά γεγονότα φαινόταν να εκτυλίσσονται πολύ πιο αργά στο πρώιμο σύμπαν.

Το «κλειδί» της επιτυχίας τους, που περιγράφεται στο Nature Astronomy, ήταν να βρουν το αντίστοιχο «τικ» ενός ρολογιού στις πλούσιες και ασταθείς φωτεινές ενδείξεις των κβάζαρ.

«Έχουμε αυτή την εικόνα που μας έδωσε ο Αϊνστάιν και τη δοκιμάζουμε, ξανά και ξανά», είπε ο Lewis.

Ο καθηγητής Brian Schmidt, αστρονόμος στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Αυστραλίας στην Καμπέρα, ο οποίος μοιράστηκε το βραβείο Νόμπελ φυσικής το 2011 για την ανακάλυψη της επιταχυνόμενης διαστολής του σύμπαντος, υπογράμμισε ότι η επιστήμη προχώρησε δοκιμάζοντας συνεχώς τις προβλέψεις των θεωριών.

«Σε αυτή την περίπτωση, ο Lewis και οι συνεργάτες του έχουν επεκτείνει τις μελέτες χρονικής διαστολής που είχαν πραγματοποιηθεί προηγουμένως με σουπερνόβα σε μεγαλύτερες αποστάσεις. Και ενώ ανακάλυψαν ότι για άλλη μια φορά η γενική σχετικότητα έχει προβλέψει τι έχει παρατηρηθεί, αυτό ξεκαθαρίζει ορισμένες πιθανές ανησυχίες σχετικά με τη διαστολή του χρόνου που παρατηρούνται σε κβάζαρ από άλλες μελέτες», σημείωσε ο ίδιος.

Η Συνωμοσία Των Μετρίων

Οι Μέτριοι ελέγχουν πια τις επιλογές μας. Εκείνοι είναι που καθορίζουν τι ακούμε, τι βλέπουμε, τι διαβάζουμε, μας υποδεικνύουν ακόμη πως και ποιον συναναστρεφόμαστε, τι τρώμε, πως αγαπάμε, πως κάνουμε έρωτα, που διασκεδάζουμε, πως διασκεδάζουμε, πως πρέπει να ζούμε ώστε να ακολουθούμε τα πρότυπα μιας εξελιγμένης κοινωνίας. Κατασκεύασαν μια ιδιαίτερα δυνατή μηχανή την οποία αποκαλούν «πλασάρισμα ευτυχίας», μια μηχανή που δουλεύει ασταμάτητα, 24 ώρες το εικοσιτετράωρο.

Είναι εύκολο να καταλάβουμε την λειτουργία αυτής της μηχανής, αναλογιζόμενοι τα παραπάνω. Η πραγματικότητα της μετριότητας όμως, είναι μια ψευδαίσθηση και στηρίζεται σε ασταθή θεμέλια. Αυτό προσπάθησαν να μας πουν κι εκείνες οι μικρές ομάδες αντίστασης, γνωστοί και ως «ερασιτέχνες» ή «ρομαντικοί». Πως τα θεμέλια αυτής της ψευδαίσθησης δεν είναι καθόλου δύσκολο να γκρεμιστούν, χρειάζεται όμως πίστη, ενδιαφέρον, παιδεία, αφύπνιση. Όλες οι αυτοκρατορίες, κάποια στιγμή πέφτουν.

Για σκεφτείτε το λιγάκι: Νιώσαμε ποτέ την ανάγκη να διασκεδάσουμε, παρακολουθώντας την ζωή μερικών ατόμων, έγκλειστα σε ένα δωμάτιο γεμάτο με κάμερες; Είχαμε ποτέ την ανάγκη να διασκεδάσουμε, ακούγοντας τις πονεμένες ιστορίες κάποιων ανθρώπων που διψάνε για λίγα λεπτά δημοσιότητας; Είναι απαραίτητο να βλέπουμε τηλεοπτικά προγράμματα, που το μόνο ενδιαφέρον που μπορεί να παρουσιάζουν είναι οι συνταγές μαγειρικής;

Πόσες φορές ακόμη θα υποστούμε επαναλήψεις και αντιγραφές σεναρίων σε τηλεοπτικές σειρές και ταινίες, θα ανεχόμαστε ατάλαντους ηθοποιούς (ποιος άραγε απ΄ αυτούς «ποιεί ήθος»;), ενώ όλοι μας αυτό που κάνουμε τόσα χρόνια είναι να πλέκουμε το εγκώμιο του παλιού καλού κινηματογράφου;

Ποιος δηλαδή είπε πως ότι έγινε δεν μπορεί να γίνει ξανά; Υπήρξε ποτέ αναγκαίο να ακούμε διαρκώς τα ίδια τραγούδια σε κάθε ραδιοφωνικό σταθμό; Δεν υπάρχουν άλλα τραγούδια; Δεν υπάρχει άλλο είδος μουσικής; Είναι αναγκαία η αυξανόμενη απομάκρυνση ζεστών φωνών από τις μπάντες των fm; Γιατί ενώ υπάρχει ένας εξαιρετικά πλούσιος κατάλογος συγγραφέων και βιβλίων, να είμαστε αναγκασμένοι να διαβάζουμε τις ερωτικές επιθυμίες κάθε «κουλτουριάρη» που διαρκώς επαναλαμβάνεται και αντιγράφει;

Έχουμε ανάγκη να δούμε να ακούσουμε και να διαβάσουμε νέα ταλέντα, όταν καλά – καλά δεν χωνέψαμε τα προηγούμενα; Έχουμε ανάγκη την διαφθορά, το ψέμα, την διαπλοκή, τους νέους νομοθέτες, την εκμετάλλευση, την αποξένωση, τον ευτελή τρόπο αντιμετώπισης αληθινών προβλημάτων;

Ο κατάλογος των κατασκευασμένων αναγκών, είναι πολύ μεγάλος και πάει πολύ μακριά. Πιστεύω πως το πιάσατε το νόημα. Εγώ, συνομιλώντας με τους αντιστασιακούς, ακούγοντας με προσοχή τα επιχειρήματα τους, ανακάλυψα πως δεν έχω, δεν είχα και ούτε θα έχω ανάγκη τίποτε από τα παραπάνω. Η τηλεόραση απομάκρυνε τους ανθρώπους ενώ υπήρχε τρόπος να τους φέρει κοντά. Το ραδιόφωνο υπήρξε πηγή γνώσεων, διασκέδασης και συντροφικότητας, ενώ τώρα υπάρχει απλά για να εξυπηρετεί συμφέροντα και να εκμεταλλεύεται τον κόσμο προωθώντας οτιδήποτε μπορεί να προωθηθεί. Ρωτήστε να σας πουν και κάποιους (αν υπάρχει δυστυχώς κανένας πια) που περνούσε τις μοναχικές ώρες του χειμώνα ακούγοντας στο ραδιόφωνο, προσέξτε: θέατρο!

Επίσης, το βιβλίο υπήρξε ανέκαθεν ένας φίλος, ένα εκπληκτικό μέσο ανταλλαγής απόψεων και συλλογισμών, μια ανεξάντλητη ροή πληροφορίας και μόρφωσης και τώρα, κατέληξε να κρύβει πίσω από εντυπωσιακά εξώφυλλα το λερωμένο πια, πρόσωπο του. Οι συγγραφείς κάποτε ήθελαν να μιλήσουν μέσα από σελίδες και τώρα ελπίζουν η ιστορία τους να παιχτεί στον κινηματογράφο.

Όμως, η συνωμοσία της αδελφότητας αποκαλύπτεται από μόνη της. Η χώρα που γέννησε τον πολιτισμό, που ανέδειξε την φιλοσοφία σε τρόπο ζωής, κουβαλά ακόμη βαθιά μέσα της λίγα γονίδια από εκείνους τους σπουδαίους ανθρώπους που δεν γνώρισαν ούτε τηλεόραση, ούτε ραδιόφωνο, ούτε κινηματογράφο, μα κατά παράξενο τρόπο, ήξεραν να διασκεδάσουν.

Καταλήγοντας, θα επιστήσω την προσοχή σου μονάχα σε αυτό: Είναι απαράδεχτο να είμαστε μέτριοι. Δεν είμαστε καλοί, δεν είμαστε ούτε κακοί, είμαστε Μέτριοι! Δεν υπάρχουμε, δεν συμμετέχουμε, δεν προσφέρουμε. Κι όμως, κανείς δεν θέλει να είναι μέτριος.

Ο άνθρωπος δεν γεννήθηκε να ακολουθεί κανόνες μα για να τους δημιουργεί. Τοποθετώντας ψηλά τον πήχη των επιλογών μας, όσοι συμμετέχουν σε αυτές αναγκάζονται να τον υπερπηδήσουν. Όσο ο πήχης κατεβαίνει, κανείς δεν ενδιαφέρεται να προσπαθήσει, κανείς δεν πάει για ρεκόρ, ούτε οι τραγουδιστές, ούτε οι συνθέτες, ούτε οι ηθοποιοί, ούτε οι καναλάρχες, ούτε οι ιδιοκτήτες ραδιοφωνικών σταθμών.

Ας προτιμήσουμε ένα ήσυχο βράδυ κουβεντιάζοντας με τους φίλους μας, από το νέο σόου ανάδειξης ταλέντων. Ήρθε η ώρα να ανοίξουμε τα μάτια μας, να θέσουμε τους κανόνες που όσοι απευθύνονται σε εμάς, πρέπει να υπακούσουν. «Η αλήθεια βρίσκεται εκεί έξω»

Τις προάλλες που βρεθήκαμε κάποιοι γνωστοί στο σπίτι ενός παλιόφιλου σοφού ποιητή, το μάτι μου έπεσε πάνω σ’ ένα βιβλίο που είχε τίτλο “Η Συνωμοσία Των Μετρίων”, Το πήρα και το άνοιξα στην πρώτη του σελίδα διάβασα μερικές γραμμές κι αμέσως είδα, να με κοιτάζουν πονηρά και να μου κλείνουν μάτι αυτοί που χρόνια σέρνουν την ζωή μου. Αυτοί που όταν πηγαίναμε ακόμη στο σχολείο αφήνανε για μένα το τελευταίο θρανίο, παλιοί αφισοκολλητές και χθεσινοί Ζαπάτα που τώρα είναι οπλισμένοι με κινητό, σόσιαλ μιμίδια και κάρτα.

Ο Αριστοτέλης και το παιδαγωγικό χρέος του νομοθέτη

Για τον Αριστοτέλη ο νομοθέτης είναι ο μεγάλος παιδαγωγός της κοινωνίας. Ο νόμος, ως ρυθμιστικό πλαίσιο του πολιτεύματος, πέρα από το γεγονός ότι καθορίζει τα όρια της αποδεκτής συμπεριφοράς, οφείλει να διαμορφώσει – να διαπλάσει – τους πολίτες σύμφωνα με το δίκαιο που ο ίδιος πρεσβεύει.

Υπό αυτή την έννοια, ο νομοθέτης είναι ο άνθρωπος που χαράσσει τους κανόνες του δικαίου και ταυτόχρονα ωθεί τους άλλους να τους εφαρμόσουν. Οι ποινές, ως μέσο σωφρονισμού κι όχι ως εκδικητικός μηχανισμός (όπως λέει και ο Πρωταγόρας), αποσκοπούν στη διαπαιδαγώγηση του παραβάτη, ώστε να αποφύγει στο μέλλον αξιόποινες συμπεριφορές. Η παιδεία οφείλει να λειτουργεί υποστηρικτικά συγκροτώντας προσωπικότητες σύμφωνα με το πνεύμα του νόμου.

Σε τελική ανάλυση, ο νομοθέτης καθορίζει και το εκπαιδευτικό πλαίσιο, αφού η παιδεία δεν έχει άλλη επιλογή απ’ το να ακολουθήσει την πολιτειακή οργάνωση της πόλης: «Με δεδομένο ότι κάθε πολιτική κοινωνία αποτελείται από άρχοντες και αρχόμενους, επιβάλλεται να διερευνήσουμε το εξής, αν ενδείκνυται δηλαδή να εναλλάσσονται στους ρόλους τους οι άρχοντες και οι αρχόμενοι ή να είναι ισοβίως οι ίδιοι. Γιατί είναι φανερό ότι και η παιδεία θα χρειαστεί να ακολουθήσει τη διαίρεση αυτή». (1332b 12 – 16).

Το συμπέρασμα ότι η παιδεία θα «ακολουθήσει τη διαίρεση αυτή» είναι η κατάδειξη ότι η παιδεία θα ακολουθήσει τα πολιτειακά τεκταινόμενα. Το ζήτημα δηλαδή είναι να αποφασιστεί σε πολιτικό – θεσμικό επίπεδο αν πρέπει να εναλλάσσονται τα πρόσωπα που διαχειρίζονται την εξουσία ή όχι, ώστε η παιδεία να πράξει αναλόγως: «Αν λοιπόν τόσο διέφεραν οι άρχοντες από τους αρχόμενους, όσο φανταζόμαστε ότι διαφέρουν οι θεοί και οι ήρωες από τους ανθρώπους, αρχικά για τη μεγάλη σωματική υπεροχή τους και έπειτα για την ψυχική τους υπεροχή, ώστε να αναδεικνύεται φανερή και αναμφισβήτητη η ανωτερότητα των αρχόντων έναντι των αρχομένων, πράγματι σε αυτή την περίπτωση είναι καλύτερο οι ίδιοι πάντα να άρχουν και να άρχονται και να μην εναλλάσσονται στους ρόλους τους». (1332b 16 – 23).

Κάτι τέτοιο όμως, κρίνεται μάλλον αδύνατο: «Επειδή δεν είναι εύκολο να το παραδεχτούμε αυτό, ούτε είναι η διαφορά τόσο μεγάλη γίνεται σαφές ότι πολλοί λόγοι υπαγορεύουν όλοι να μετέχουν το ίδιο σύμφωνα με την κοινωνική σειρά τους στο άρχειν και το άρχεσθαι». (1332b 23 – 27).

Φυσικά, το ζήτημα που τίθεται εδώ δεν είναι το πολιτικής φύσεως ερώτημα σχετικά με την εναλλαγή των προσώπων που ασκούν την εξουσία. Εξάλλου, ο Αριστοτέλης έχει ήδη απαντήσει ότι σ’ ένα πολίτευμα όμοιων ανθρώπων είναι αδύνατο να γίνει αποδεκτή η μονοπώληση της εξουσίας κι έχει ξεκαθαρίσει διερευνώντας τη βασιλεία ότι η πρόοδος που σταδιακά επέρχεται στις πόλεις, συνοδευόμενη από την αντίστοιχη άνοδο του μορφωτικού επιπέδου και τις νέες κοινωνικές τάξεις, καθιστούν τη διαιώνιση της βασιλείας σχεδόν αδύνατη.

Γι’ αυτό και οι βασιλείς ή καθαιρούνται ή αναγκάζονται να παραχωρήσουν μεγάλο μέρος της εξουσίας τους. Η κοινωνική εξέλιξη κάνει τους πολίτες να νιώθουν όμοιοι και να μην ανέχονται εκλεκτούς που θα εξουσιάζουν από θέση αρχής, άποψη που επαναλαμβάνει εν συντομία: «Γιατί ισχύει η ίδια ισότητα ανάμεσα στους όμοιους, και γι’ αυτό το λόγο είναι δύσκολο να διατηρηθεί αμετάβλητο το πολίτευμα που εγκαθιδρύθηκε αντίθετα προς τις υπαγορεύσεις του δικαίου». (1332b 27 – 29).

Όμως, και πέρα απ’ αυτό, έχει επίσης ξεκαθαρίσει ότι ο σταθερότερος εγγυητής για τη διατήρηση ενός πολιτεύματος είναι η λαϊκή κυριαρχία. Ο λαός που δεν αποδέχεται τους πολιτειακούς κανόνες, ως ανίκητη πλειοψηφία, είναι ικανός να ανατρέψει τα πάντα, και βέβαια, είναι απολύτως προφανές ότι η άποψη της ολοκληρωτικής ανωτερότητας κάποιων ισόβιων αρχόντων δεν μπορεί να έχει λαϊκό έρεισμα σε μια αναπτυσσόμενη κοινωνία. Γι’ αυτό και θα επαναλάβει: «όλοι όσοι ανά τη χώρα θέλουν επαναστατική αλλαγή της πολιτικής κατάστασης, συμμαχούν με τους αρχόμενους, με αποτέλεσμα το πλήθος αυτών που μετέχουν στο πολίτευμα να είναι αδύνατο να υπερισχύει αριθμητικά». (1332b 29 – 32).

Κι αυτή ακριβώς είναι η πρόκληση που οφείλει να φέρει σε πέρας ο νομοθέτης: «με δεδομένη την αναμφισβήτητη θέση ότι οι άρχοντες πρέπει να υπερέχουν από τους αρχόμενους, ο νομοθέτης οφείλει να σκεφτεί και να βρει πώς θα συμβιβαστούν αυτά και πώς και οι δύο θα έχουν μερίδιο στο πολίτευμα». (1332b 32 – 35).

Μια ενδεικτική λύση που προτείνεται είναι η διαχείριση της εξουσίας με βάση την ηλικία: «Η φύση δηλαδή έχει προετοιμάσει τη διάκριση» (εννοείται των ανώτερων που πρέπει να μονοπωλούν την εξουσία) «χωρίζοντας αυτό το ίδιο το ανθρώπινο γένος σε νεότερους και σε μεγαλύτερους, από τους οποίους οι πρώτοι ταιριάζει να άρχονται και οι δεύτεροι να άρχουν. Κανείς δεν αγανακτεί ούτε νομίζει ότι είναι καλύτερος, όταν άρχεται με βάση την ηλικία και για άλλους λόγους και γιατί πρόκειται να κερδίσει αυτή την προσφορά, όταν φτάσει στην κατάλληλη ηλικία». (1332b 36 – 41).

Και για να στηρίξει αυτή τη θέση θα επικαλεστεί ότι ο σωστός άρχοντας πρέπει να γνωρίζει πρωτίστως να άρχεται: «Γιατί ο υποψήφιος καλός άρχοντας λένε ότι πρέπει πρώτα να είναι αρχόμενος». (1333a 2 – 3).

Ωστόσο, ο Αριστοτέλης δε σκοπεύει να προβεί σε λεπτομερή επιχειρηματολογία επ’ αυτού. Θα λέγαμε ότι όλα αυτά τα αναφέρει κυρίως ως παραδείγματα προκειμένου να αναδείξει το βασικό θέμα, που τον απασχολεί εδώ: «Μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει τρόπος να άρχουν και να άρχονται οι ίδιοι πάντα άνθρωποι αλλά και διαφορετικοί». (1332b 41 – 42).

Με άλλα λόγια, το ζήτημα δεν είναι οι διαφορετικές πολιτειακές εκδοχές που μπορεί να προκύψουν ούτε η υποστήριξη κάποιας από αυτές (αυτά έχουν ήδη αναλυθεί ενδελεχώς), αλλά η συμπεριφορά της παιδείας, που σε κάθε περίπτωση οφείλει να προσαρμοστεί στο πολιτικά επικρατές: «Συνεπώς και η παιδεία μπορεί να είναι η ίδια από μία άποψη, διαφορετική από μία άλλη». (1333a 1 – 2). Κι όταν λέμε παιδεία εννοούμε και πάλι το νομοθέτη, ο οποίος οφείλει να καθορίσει τα εκπαιδευτικά τεκταινόμενα με βάση τις πολιτειακές επιταγές.

Το σίγουρο είναι ότι η εξουσία διαμορφώνεται ανάλογα με τους ανθρώπους στους οποίους απευθύνεται. Γιατί άλλο η εξουσία που απευθύνεται στους δούλους κι άλλο (εντελώς διαφορετικό) η εξουσία που απευθύνεται σε ελεύθερους: «Η εξουσία, όπως αναφέρθηκε στην αρχή της συνολικής διαπραγμάτευσης, είναι δύο ειδών: αυτή που ασκείται για χάρη του άρχοντα και εκείνη που ασκείται για χάρη του αρχόμενου. Κατά τη γνώμη μας η πρώτη είναι δεσποτική, η δεύτερη όμως γνώρισμα των ελεύθερων ανθρώπων». (1333a 3 – 6).

Κι εδώ δε χρειάζεται να σταθούμε στις διατυπώσεις, που θέλουν τη δεσποτική εξουσία «για χάρη του άρχοντα» (ασχέτως αν ο Αριστοτέλης έχει υποστηρίξει ότι και ο φύσει δούλος ωφελείται από τη δεσποτική εξουσία: «υπάρχει μια σχέση συμφέροντος και φιλίας ανάμεσα στο δούλο και το δουλοκτήτη του που από τη φύση τους είναι προορισμένοι γι’ αυτούς τους ρόλους». 1255b 13 – 15), ενώ εκείνη των ελεύθερων ανθρώπων «για χάρη του αρχόμενου», για να κατανοήσουμε ποια από τις δύο είναι ευνοϊκή για το λαό. Και μόνο η αναγνώριση ότι οι ελεύθεροι άνθρωποι πρέπει να έχουν και το σύστημα διακυβέρνησης που τους αξίζει είναι αρκετή. Το θέμα είναι ότι, αντιστοίχως, πρέπει να υπάρχει και ανάλογη παιδεία. Γιατί άλλο να εκπαιδεύει κανείς δούλους κι άλλο ελεύθερους.

Μ’ αυτό τον τρόπο φτάνουμε στο χρέος του νομοθέτη: «Επειδή όμως άποψή μας είναι ότι η αρετή του άριστου άντρα είναι ίδια με την αρετή του πολίτη και του άρχοντα, και ο ίδιος ο πολίτης πρώτα διατελεί αρχόμενος και μετά άρχοντας, χρέος του νομοθέτη είναι αυτό κυρίως να πραγματευθεί, πώς και με ποιους τρόπους ζωής γίνονται άντρες αγαθοί και ποιος είναι ο τελικός σκοπός της άριστης ζωής». (1333a 11 – 16).

Με δυο λόγια, ο νομοθέτης θα ορίσει τον άριστο βίο και – κατ’ επέκταση – θα βρει τον τρόπο ζωής που πρέπει να ακολουθούν οι πολίτες προκειμένου να γίνουν άριστοι. Κι όλα αυτά σε συνάρτηση με τις προτεραιότητες του εκάστοτε πολιτεύματος. Γι’ αυτό η παιδεία είναι πρωτίστως θέμα πολιτικό. Γιατί το πολίτευμα είναι εκείνο που θα θέσει τα χαρακτηριστικά του άριστου πολίτη. Γιατί άλλο πολίτης στη δημοκρατία κι άλλο στην ολιγαρχία.

Όλα προδιαγράφονται σύμφωνα με την αυστηρή μεθοδολογία όπου πρώτα πρέπει να οριοθετηθεί ο στόχος και στη συνέχεια οι κατάλληλες ενέργειες για την επίτευξή του: «Προς αυτή την κατεύθυνση δύο είναι οι προϋποθέσεις που απαιτούνται, για να έχει αίσια έκβαση οποιοδήποτε εγχείρημα γενικά. Η μία αναφέρεται στην ορθή θεμελίωση του σκοπού και των τελικών αποβλέψεων των ενεργειών. Η δεύτερη αναφέρεται στην εξεύρεση των αποτελεσματικών ενεργειών για το σκοπό αυτό». (1331b 26 – 29).

Ο στόχος δεν μπορεί παρά να είναι η ευημερία της πόλης κι αποδεχόμενοι ότι η πόλη είναι το σύνολο των πολιτών είναι εύκολο να διαπιστωθεί ότι, τελικά, ο στόχος της άριστης πόλης είναι το συμφέρον των πολλών κι όχι των λίγων που λυμαίνονται τον πλούτο και την εξουσία. Η εξουσία δεν πρέπει να αποβλέπει στο συμφέρον των λίγων που κυβερνούν, αλλά σ’ εκείνο των πολλών που κυβερνούνται. Με δεδομένο ότι η παιδεία που ταιριάζει στους δούλους (δεσποτική) είναι «για χάρη του άρχοντα» καθίσταται απολύτως σαφές ότι η παιδεία που αρμόζει στην ιδανική πόλη είναι εκείνη που απευθύνεται στους ελεύθερους πολίτες («για χάρη του αρχόμενου»).

Κι αυτό, βέβαια, πέρα από στόχος της εκάστοτε νομοθεσίας μπορεί να λειτουργήσει κι αντίστροφα. Μπορεί δηλαδή να αποτελέσει και κριτήριο για την αξιολόγηση οποιασδήποτε πόλης. Αν η παιδεία διαπλάθει δούλους, τότε η πόλη δεν απευθύνεται σε ελεύθερους ανθρώπους. Ως εκ τούτου είναι ανάξια πόλη.

Η οριοθέτηση της ορθής παιδείας, της παιδείας δηλαδή που απευθύνεται σε ελεύθερους ανθρώπους, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την κατά Αριστοτέλη «διαίρεση της ψυχής»: «Η ψυχή αποτελείται από δύο μέρη, από τα οποία το ένα έχει αυτό καθαυτό λόγο, το άλλο δεν έχει λόγο καθαυτό, έχει όμως τη δυνατότητα να υπακούει στο λόγο. Στα δύο αυτά μέρη αποδίδουμε τις αρετές σύμφωνα με τις οποίες κάποιος άνθρωπος χαρακτηρίζεται αγαθός κατά κάποιον τρόπο». (1333a 16 – 19).

Είναι φανερό ότι το λόγον μέρος της ψυχής υπερτερεί έναντι του άλογου κι ότι το άλογον μέρος πρέπει να υπακούει, να τιθασεύεται από το λόγον μέρος. Ο τελικός σκοπός της ανθρώπινης ύπαρξης, δηλαδή η ευδαιμονία που θα επιτευχθεί μόνο με την κατάκτηση της αρετής, δεν μπορεί παρά να σχετίζεται με την ανωτερότητα της λογικής: «Σε ποιο μέρος από τα δύο ανήκει μάλλον ο τελικός σκοπός, δεν αντιμετωπίζουν δυσκολία διατύπωσης όσοι συμφωνούν μαζί μας στη διαίρεση αυτή. Γιατί το χειρότερο υπάρχει για να υπηρετεί το καλύτερο, αυτό δείχνουν τα έργα της τέχνης και της φύσης, και το έχον λόγον είναι ποιοτικά ανώτερο». (1333a 19 – 24).

Ο διαχωρισμός αυτός είναι ευθέως ανάλογος και με τις απόψεις του Αριστοτέλη για τη δουλεία, καθώς ο δούλος είναι αυτός που υποτάσσεται στο ευτελές άλογον μέρος, ενώ ο ελεύθερος έχει καταφέρει να το δαμάσει δίνοντας την προτεραιότητα στο λόγον μέρος. Γι’ αυτό και η παιδεία των ελεύθερων ανθρώπων οφείλει να εστιάσει στην καλλιέργεια του λογικού μέρους της ψυχής καθιστώντας τον πολίτη «μη βάναυσο».

Όμως, το ζήτημα είναι ανάγκη να προχωρήσει ακόμη βαθύτερα: «Αλλά και αυτό» (εννοείται το λόγον μέρος) «διαιρείται στα δύο, σύμφωνα με τον τρόπο διαίρεσης που συνηθίζουμε, γιατί ο λόγος διακρίνεται σε πρακτικό και θεωρητικό και επομένως διαιρείται κατ’ ανάγκη και το αντίστοιχο μέρος της ψυχής». (1333a 24 – 27).

«Η ψυχή του ανθρώπου, είπε ο Αριστοτέλης, αποτελείται κατ’ αρχήν από δύο μέρη, από το λόγον έχον μέρος και από το άλογον (με δική μας διατύπωση: ο άνθρωπος ως ζωντανός οργανισμός λειτουργεί με δύο τρόπους: α) με βάση τη λογική του, β) με τρόπους που δεν έχουν καμιά απολύτως σχέση με το λογικό του). Η αρχική όμως αυτή διμερής “διαίρεση” κατέληξε σε τριμερή “διαίρεση”, αφού ο Αριστοτέλης διέκρινε τελικά α) ένα καθαρά άλογον μέρος της ψυχής, β) ένα καθαρά λόγον έχον μέρος της, και γ) ένα μέρος που μετέχει και του αλόγου και του λόγον έχοντος μέρους της ψυχής. Το πρώτο, είπε, έχει σχέση με τη διατροφή και την αύξηση του ανθρώπινου οργανισμού και άρα δεν έχει καμιά απολύτως σχέση με την αρετή, το τρίτο (ο ίδιος το ονόμασε επιθυμητικόν) έχει σχέση με τις αρετές που περιγράφουν το χαρακτήρα του ανθρώπου (ηθικές αρετές), ενώ το δεύτερο, που αφορά απόλυτα και καθαρά το λογικό μας, έχει σχέση με τις διανοητικές μας αρετές (με τη σοφία λ.χ. ή τη φρόνηση). Έτσι ο Αριστοτέλης κατέληξε να διακρίνει τις ανθρώπινες αρετές σε ηθικές και διανοητικές».

Κι εδώ ακριβώς βρίσκεται το πεδίο της δράσης για τη διαπαιδαγώγηση των ελεύθερων ανθρώπων, που δεν είναι άλλο από την ενίσχυση των ηθικών και διανοητικών αρετών. Κι αν οι διανοητικές αρετές εκλαμβάνονται ως γνώση και καλλιέργεια της λογικής μέσα από την εκμάθηση των επιστημών, οι ηθικές αρετές είναι καταδικασμένες στη ρευστότητα, αφού ο καθένας μπορεί να διαστρεβλώσει και να διαμορφώσει το ηθικώς ορθό κατά πως τον βολεύει. Αυτός είναι και ο ρόλος του νομοθέτη, που πρέπει όχι μόνο να ορίσει επακριβώς τη σημασία της ηθικής πράξης μέσα στα δεδομένα της εκάστοτε κοινωνίας, αλλά και να μεριμνά – μέσα από τα αρμόδια όργανα – την εφαρμογή των ηθικών επιταγών από τους πολίτες, δηλαδή την τήρηση του νόμου.

Η παιδεία είναι ο κοινωνικός μηχανισμός που θα αναλάβει τη μετατροπή της ηθικής σε συνείδηση, που θα μετατρέψει δηλαδή τη θεωρία σε πράξη. Όμως, αν κάποιος πρέπει να πραγματώσει την αρετή, σύμφωνα με τις επιταγές του νομοθέτη, πρέπει πρωτίστως να την αντιληφθεί ως βιωματική – συναισθηματική συνθήκη, πρέπει δηλαδή να μάθει να αντλεί χαρά από την άσκησή της. Με άλλα λόγια, η πραγμάτωση της ηθικής αρετής πρέπει να ταυτίζεται με την επιθυμία.

Γι’ αυτό λέμε ότι η παιδεία πρέπει να εμπνέει, να δημιουργεί όραμα, να προκαλεί ενθουσιασμό. Γιατί, εν τέλει, πρέπει να γεννά επιθυμίες, και οι επιθυμίες αυτές πρέπει να είναι προς τη σωστή κατεύθυνση, όπως αρμόζει στους ελεύθερους ανθρώπους. Η ενθάρρυνση του μαθητή αφορά την αυτοπεποίθησή του για την τελική επιτυχία. Κι αυτός είναι ένας δρόμος ακόμη για τη διαμόρφωση των επιθυμιών. Γιατί ο καθένας επιθυμεί αυτό που νομίζει ότι μπορεί να το καταφέρει: «Γι’ αυτό θα πούμε ότι και οι πράξεις ακολουθούν ανάλογη διαίρεση και τα άτομα τα ικανά για πράξεις κάθε είδους ή τουλάχιστον των δύο έχουν χρέος να προτιμούν ενέργειες του φύσει ανώτερου ποιοτικά μέρους της ψυχής, γιατί πάντοτε ο κάθε άνθρωπος αυτό που μπορεί να κατορθώσει ως υπέρτατη επιδίωξή του αυτό και επιθυμεί πάρα πολύ». (1333a 27 – 30).

Τελικά, αυτό που απομένει είναι η συνείδηση της σκοπιμότητας όλων των ασχολιών. Ο ποιοτικός άνθρωπος, εκείνος που καλλιεργεί το ανώτερο μέρος της ψυχής, δηλαδή – αριστοτελικά μιλώντας – ο ελεύθερος άνθρωπος, είναι αυτός που όχι μόνο αντιλαμβάνεται την αξία του ελεύθερου χρόνου, αλλά είναι σε θέση να προχωρήσει και στην εποικοδομητική αξιοποίησή του: «Επιπλέον και όλος ο βίος διαιρείται σε ασχολία και σε άνεση του ελεύθερου χρόνου, σε πόλεμο και ειρήνη, το ίδιο και οι δραστηριότητες διακρίνονται σε εκείνες που αποβλέπουν στα αναγκαία και στα χρήσιμα από τη μία και στα καλά από την άλλη». (1333a 30 – 33).

Η ασχολία, λοιπόν, δεν αποτελεί αυτοσκοπό, αλλά προϋπόθεση για την κατάκτηση του ελεύθερου χρόνου, όπως και ο πόλεμος νοηματοδοτείται μόνο ως αναπόφευκτη συνθήκη για την κατάκτηση της ειρήνης: «Γι’ αυτά υποχρεωτικά ισχύει η ίδια αρχή προτίμησης που ισχύει για τα μέρη της ψυχής και τις ομόλογες με αυτά πράξεις: ο πόλεμος δηλαδή γίνεται για χάρη της ειρήνης, η ασχολία για χάρη της άνεσης του ελεύθερου χρόνου και τα αναγκαία και τα χρήσιμα για χάρη των καλών». (1333a 33 – 36).

Η μετατροπή της ασχολίας σε σκοπό της ζωής απαξιώνοντας το νόημα του ελεύθερου χρόνου δεν έχει καμία σχέση με τις προτεραιότητες του πραγματικά ελεύθερου ανθρώπου. Κι εδώ δε μιλάμε για τη μονομανία της επιστημονικής ή φιλοσοφικής έρευνας, που διαρκώς εμπλουτίζει το λόγον μέρος της ψυχής, αλλά για τη χρησιμοθηρική αντίληψη της γνώσης, που λειτουργεί με αυστηρά εισοδηματικό τρόπο. Η δημιουργία ανθρώπων διατεθειμένων να δουλεύουν συνεχώς – ή και να παρανομούν – για την αύξηση της περιουσίας τους είναι η θεοποίηση του χρήματος, που υπερέχει έναντι οτιδήποτε άλλου. Η εκπαίδευση που εστιάζει στην απόκτηση της γνώσης με αποκλειστικό σκοπό την αξιοποίησή της στην αγορά εργασίας είναι η εκπαίδευση που πριν απ’ όλα έχει απαξιώσει την ίδια την έννοια της γνώσης.

Η περίπτωση του διεφθαρμένου γιατρού, που, όμως, από άποψη επιστημονικής κατάρτισης είναι επαρκέστατος, είναι η οριστική αποσύνδεση της γνώσης από την αρετή, αφού αυτός που κατέχει τη γνώση, εν τέλει, δεν είναι ενάρετος. Είναι η στιγμή που η ψυχή βάζει το λόγον έχον μέρος της στην υπηρεσία του άλογου μέρους. Όμως, αυτή η κατάσταση αρμόζει στους δούλους. Κατ’ επέκταση, η παιδεία που αναπαράγει τέτοιους ανθρώπους είναι η παιδεία που απευθύνεται σε δούλους.

Κι αυτό είναι το παιδαγωγικό καθήκον του νομοθέτη των ελεύθερων ανθρώπων: «Όλα αυτά έχοντας καθαρά μπρος στα μάτια του ο πολιτικός οφείλει να νομοθετεί σύμφωνα με τα μέρη της ψυχής και τις ομόλογες με αυτά πράξεις, δίνοντας όμως μεγαλύτερη προσοχή στα ποιοτικά ανώτερα πράγματα και στους τελικούς σκοπούς». (1333a 37 – 39).

Κι αν ακόμη δημιουργούνται ασάφειες για τον παιδαγωγικό ρόλο του νομοθέτη, ο Αριστοτέλης είναι διατεθειμένος να το διατυπώσει κι αλλιώς: «Με τον ίδιο τρόπο έχει χρέος» (εννοείται ο νομοθέτης) «να ρυθμίζει τους τρόπους ζωής και τις επιλογές των πραγμάτων, καθώς οι πολίτες χρειάζεται να είναι σε θέση και να εργάζονται και να πολεμούν, αλλά κυρίως να ζουν ειρηνικά και με άνεση χρόνου, να πράττουν τα αναγκαία και χρήσιμα, να αποβλέπουν όμως στα καλά. Αυτά χρειάζονται περισσότερο. Συνεπώς ο πολιτικός οφείλει να προσαρμόζει σε αυτούς τους σκοπούς την εκπαίδευση των παιδιών αλλά και των ανθρώπων άλλων ηλικιών που έχουν ανάγκη παιδείας». (1333a 39 – 1333b 5).

Αριστοτέλης, Πολιτικά

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΞΕΝΟΦΩΝ, ΚΥΡΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑ

ΞΕΝ ΚΠαιδ 1.5.7–1.5.14

Ο Κύρος εμψυχώνει τους Πέρσες αριστοκράτες που θα πολεμήσουν εναντίον των Ασσυρίων

Μετά τον θάνατο του Αστυάγη βασιλιάς των Μήδων έγινε ο γιος του Κυαξάρης, θείος του Κύρου. Επειδή οι Ασσύριοι προετοιμάζονταν για εκστρατεία εναντίον του, ζήτησε και πέτυχε τη συνδρομή του Καμβύση με την αποστολή στρατεύματος υπό τον ενήλικο πλέον Κύρο. Παρακάτω ο Κύρος απευθύνεται στους αριστοκράτες που επελέγησαν ως αρχηγοί και εκλέκτορες των στρατιωτικών τμημάτων.

[1.5.7] Ἄνδρες φίλοι, ἐγὼ προσειλόμην μὲν ὑμᾶς, οὐ νῦν πρῶ-
τον δοκιμάσας, ἀλλ’ ἐκ παίδων ὁρῶν ὑμᾶς ἃ μὲν καλὰ ἡ
πόλις νομίζει, προθύμως ταῦτα ἐκπονοῦντας, ἃ δὲ αἰσχρὰ
ἡγεῖται, παντελῶς τούτων ἀπεχομένους. ὧν δ’ ἕνεκα αὐτός
τε οὐκ ἄκων εἰς τόδε τὸ τέλος κατέστην καὶ ὑμᾶς παρεκά-
λεσα δηλῶσαι ὑμῖν βούλομαι. [1.5.8] ἐγὼ γὰρ κατενόησα ὅτι οἱ
πρόγονοι χείρονες μὲν ἡμῶν οὐδὲν ἐγένοντο· ἀσκοῦντες
γοῦν κἀκεῖνοι διετέλεσαν ἅπερ ἔργα ἀρετῆς νομίζεται· ὅ τι
μέντοι προσεκτήσαντο τοιοῦτοι ὄντες ἢ τῷ τῶν Περσῶν
κοινῷ ἀγαθὸν ἢ αὑτοῖς, τοῦτ’ οὐκέτι δύναμαι ἰδεῖν. [1.5.9] καίτοι
ἐγὼ οἶμαι οὐδεμίαν ἀρετὴν ἀσκεῖσθαι ὑπ’ ἀνθρώπων ὡς
μηδὲν πλέον ἔχωσιν οἱ ἐσθλοὶ γενόμενοι τῶν πονηρῶν, ἀλλ’
οἵ τε τῶν παραυτίκα ἡδονῶν ἀπεχόμενοι οὐχ ἵνα μηδέποτε εὐ-
φρανθῶσι, τοῦτο πράττουσιν, ἀλλ’ ὡς διὰ ταύτην τὴν ἐγκρά-
τειαν πολλαπλάσια εἰς τὸν ἔπειτα χρόνον εὐφρανούμενοι
οὕτω παρασκευάζονται· οἵ τε λέγειν προθυμούμενοι δεινοὶ
γενέσθαι οὐχ ἵνα εὖ λέγοντες μηδέποτε παύσωνται, τοῦτο
μελετῶσιν, ἀλλ’ ἐλπίζοντες τῷ λέγειν εὖ πείθοντες ἀνθρώ-
πους πολλὰ καὶ μεγάλα ἀγαθὰ διαπράξεσθαι· οἵ τε αὖ τὰ
πολεμικὰ ἀσκοῦντες οὐχ ὡς μαχόμενοι μηδέποτε παύσωνται,
τοῦτ’ ἐκπονοῦσιν, ἀλλὰ νομίζοντες καὶ οὗτοι τὰ πολεμικὰ
ἀγαθοὶ γενόμενοι πολὺν μὲν ὄλβον, πολλὴν δὲ εὐδαιμονίαν,
μεγάλας δὲ τιμὰς καὶ ἑαυτοῖς καὶ πόλει περιάψειν. [1.5.10] εἰ δέ
τινες ταῦτα ἐκπονήσαντες πρίν τινα καρπὸν ἀπ’ αὐτῶν κομί-
σασθαι περιεῖδον αὑτοὺς γήρᾳ ἀδυνάτους γενομένους, ὅμοιον
ἔμοιγε δοκοῦσι πεπονθέναι οἷον εἴ τις γεωργὸς ἀγαθὸς προ-
θυμηθεὶς γενέσθαι καὶ εὖ σπείρων καὶ εὖ φυτεύων, ὁπότε
καρποῦσθαι ταῦτα δέοι, ἐῴη τὸν καρπὸν ἀσυγκόμιστον εἰς
τὴν γῆν πάλιν καταρρεῖν. καὶ εἴ τίς γε ἀσκητὴς πολλὰ
πονήσας καὶ ἀξιόνικος γενόμενος ἀναγώνιστος διατελέσειεν,
οὐδ’ ἂν οὗτός μοι δοκεῖ δικαίως ἀναίτιος εἶναι ἀφροσύνης.
[1.5.11] ἀλλ’ ἡμεῖς, ὦ ἄνδρες, μὴ πάθωμεν ταῦτα, ἀλλ’ ἐπείπερ
σύνισμεν ἡμῖν αὐτοῖς ἀπὸ παίδων ἀρξάμενοι ἀσκηταὶ ὄντες
τῶν καλῶν κἀγαθῶν ἔργων, ἴωμεν ἐπὶ τοὺς πολεμίους, οὓς
ἐγὼ σαφῶς ἐπίσταμαι ἰδιώτας ὄντας ὡς πρὸς ἡμᾶς ἀγωνί-
ζεσθαι. οὐ γάρ πω οὗτοι ἱκανοί εἰσιν ἀγωνισταί, οἳ ἂν
τοξεύωσι καὶ ἀκοντίζωσι καὶ ἱππεύωσιν ἐπιστημόνως, ἢν
δέ που πονῆσαι δέῃ, τούτῳ λείπωνται, ἀλλ’ οὗτοι ἰδιῶταί
εἰσι κατὰ τοὺς πόνους· οὐδέ γε οἵτινες ἀγρυπνῆσαι δέον
ἡττῶνται τούτου, ἀλλὰ καὶ οὗτοι ἰδιῶται κατὰ τὸν ὕπνον·
οὐδέ γε οἱ ταῦτα μὲν ἱκανοί, ἀπαίδευτοι δὲ ὡς χρὴ καὶ
συμμάχοις καὶ πολεμίοις χρῆσθαι, ἀλλὰ καὶ οὗτοι δῆλον
ὡς τῶν μεγίστων παιδευμάτων ἀπείρως ἔχουσιν. [1.5.12] ὑμεῖς δὲ
νυκτὶ μὲν δήπου ὅσαπερ οἱ ἄλλοι ἡμέρᾳ δύναισθ’ ἂν χρῆ-
σθαι, πόνους δὲ τοῦ ζῆν ἡδέως ἡγεμόνας νομίζετε, λιμῷ δὲ
ὅσαπερ ὄψῳ διαχρῆσθε, ὑδροποσίαν δὲ ῥᾷον τῶν λεόντων
φέρετε, κάλλιστον δὲ πάντων καὶ πολεμικώτατον κτῆμα εἰς
τὰς ψυχὰς συγκεκόμισθε· ἐπαινούμενοι γὰρ μᾶλλον ἢ τοῖς
ἄλλοις ἅπασι χαίρετε. τοὺς δ’ ἐπαίνου ἐραστὰς ἀνάγκη
διὰ τοῦτο πάντα μὲν πόνον, πάντα δὲ κίνδυνον ἠδέως ὑπο-
δύεσθαι. [1.5.13] εἰ δὲ ταῦτα ἐγὼ λέγω περὶ ὑμῶν ἄλλῃ γιγνώ-
σκων, ἐμαυτὸν ἐξαπατῶ. ὅ τι γὰρ μὴ τοιοῦτον ἀποβήσεται
παρ’ ὑμῶν, εἰς ἐμὲ τὸ ἐλλεῖπον ἥξει. ἀλλὰ πιστεύω τοι
τῇ πείρᾳ καὶ τῇ ὑμῶν εἰς ἐμὲ εὐνοίᾳ καὶ τῇ τῶν πολεμίων
ἀνοίᾳ μὴ ψεύσειν με ταύτας τὰς ἀγαθὰς ἐλπίδας. ἀλλὰ
θαρροῦντες ὁρμώμεθα, ἐπειδὴ καὶ ἐκποδὼν ἡμῖν γεγένηται
τὸ δόξαι τῶν ἀλλοτρίων ἀδίκως ἐφίεσθαι. νῦν γὰρ ἔρχονται
μὲν οἱ πολέμιοι ἄρχοντες ἀδίκων χειρῶν, καλοῦσι δὲ ἡμᾶς
ἐπικούρους οἱ φίλοι· τί οὖν ἐστιν ἢ τοῦ ἀλέξασθαι δικαιό-
τερον ἢ τοῦ τοῖς φίλοις ἀρήγειν κάλλιον; [1.5.14] ἀλλὰ μὴν κἀκεῖνο
οἶμαι ὑμᾶς θαρρεῖν, τὸ μὴ παρημεληκότα με τῶν θεῶν τὴν
ἔξοδον ποιεῖσθαι· πολλὰ γάρ μοι συνόντες ἐπίστασθε οὐ
μόνον τὰ μεγάλα ἀλλὰ καὶ τὰ μικρὰ πειρώμενον ἀεὶ ἀπὸ
θεῶν ὁρμᾶσθαι. τέλος εἶπε· Τί δεῖ ἔτι λέγειν; ἀλλ’ ὑμεῖς
μὲν τοὺς ἄνδρας ἑλόμενοι καὶ ἀναλαβόντες καὶ τἆλλα παρα-
σκευασάμενοι ἴτε ἐς Μήδους· ἐγὼ δ’ ἐπανελθὼν πρὸς τὸν
πατέρα πρόειμι δή, ὅπως τὰ τῶν πολεμίων ὡς τάχιστα
μαθὼν οἷά ἐστι παρασκευάζωμαι ὅ τι ἂν δέωμαι, ὅπως
ὡς κάλλιστα σὺν θεῷ ἀγωνιζώμεθα. οἱ μὲν δὴ ταῦτα
ἔπραττον.

***
Σας διάλεξα, φίλοι μου, γιατί δεν σας δοκιμάζω τώρα πρώτη φορά, αλλά σας έβλεπα από μικρά παιδιά πως πρόθυμα εκτελούσατε όσα το κράτος θεωρεί καλά, και πως εντελώς αποφεύγατε όσα θεωρεί άσχημα. Θέλω να σας εκθέσω για ποιο λόγο και εγώ χάρηκα για το διορισμό μου σ' αυτό το αξίωμα, και προσκάλεσα και σας βοηθούς μου. Εγώ δηλαδή κατάλαβα πως οι πρόγονοί μας δεν ήσαν διόλου κατώτεροί μας, γιατί κι' αυτοί αδιάκοπα εκτελούσαν όσα θεωρούνται έργα ανδρείας. Τι όμως απέκτησαν, μολονότι ήσαν τέτοιοι, ή για το Περσικό κράτος ή για τον εαυτό τους, δεν μπορώ να το δω. Και βέβαια εγώ έχω την ιδέα πως καμμιά αρετή δεν ασκείται από τους ανθρώπους με σκοπό να μη πλεονεκτούν οι αγαθοί από τους φαύλους, μα και όσοι απέχουν από τις παρουσιαζόμενες κάθε φορά ευχαριστήσεις, δεν το κάνουν με το σκοπό να μη ευφρανθούν ποτέ, αλλά παρασκευάζονται έτσι για να απολάβουν εξ αιτίας της εγκρατείας των στο μέλλον πολύ μεγαλύτερη ευχαρίστηση. Και όσοι επιδιώκουν να γίνουν μεγάλοι ρήτορες, δεν ασκούνται με το σκοπό διαρκώς να μιλούν ευγλώττως, άλλά γιατί ελπίζουν ότι πείθοντας εύκολα με τα λόγια τους ανθρώπους, θα κατορθώσουν πολλά, μεγάλα και σπουδαία έργα∙ και κείνοι πάλι που γυμνάζονται στα πολεμικά έργα, δεν κοπιάζουν γι' αυτά με το σκοπό αδιάκοπα να πολεμούν, αλλά γιατί νομίζουν πως με το να γίνουν γενναίοι πολεμιστές, θα αποκτήσουν και για τον εαυτό τους και για την πατρίδα τους πολύν πλούτον, μεγάλη ευτυχία και μεγάλες τιμές. Αν όμως μερικοί, μολονότι ασκούνται με πολύν κόπο στα πολεμικά έργα, άφησαν να αδυνατίζουν από τα γηρατειά προτού να απολαύσουν τους καρπούς που προέρχονται από τις πολεμικές ασκήσεις, μου φαίνεται πως έχουν πάθει όμοιο με αυτό που παθαίνει εκείνος που φρόντισε να γίνη καλός γεωργός σπέρνοντας και φυτεύοντας καλώς, αλλά σαν έρθη καιρός να μαζέψη τον καρπό, τον αφήνει αμάζευτο να πέση πάλι στη γη. Και αν κανένας αθλητής, μολονότι κοπίασε πολύ και έγινε ικανός να νικήση, δε λαβαίνη ποτέ μέρος στους αγώνες, μου φαίνεται πως και αυτός αξίζει να θεωρείται ανόητος. Μα εμείς, φίλοι μου, ας μη πάθωμε αυτά, αλλά επειδή ξέρομε πως από την παιδική μας ηλικία ασκούμεθα σε έργα καλά και γενναία, ας βαδίσωμεν εναντίον των εχθρών, που το ξέρω καλά ότι στον πόλεμο συγκρινόμενοι με μας δεν αξίζουν τίποτα. Γιατί δεν είναι ακόμη δυνατοί αγωνιστές όσοι ξέρουν να χρησιμοποιούν το τόξο και το κοντάρι, και να ιππεύουν, αλλά υστερούν αν παρουσιαστή ανάγκη να κοπιάσουν∙ αυτοί δεν ξέρουν να υποφέρουν τους κόπους· ούτε είναι ικανοί αγωνιστές όσοι δεν μπορούν να υποφέρουν την αγρύπνια, όταν παρουσιαστή ανάγκη να αγρυπνήσουν, αλλά και αυτοί είναι ασυνήθιστοι στην αγρύπνια∙ ουδέ είναι ικανοί αγωνιστές όσοι είναι ικανοί σ' αυτά (κόπους και αγρύπνιες), δεν ξέρουν όμως πώς πρέπει να μεταχειρίζωνται τους συμμάχους και τους εχθρούς, αλλά και αυτοί είναι φανερό ότι αγνοούν τα σπουδαιότερα μαθήματα. Σεις όμως μπορείτε να χρησιμοποιήτε τη νύκτα όπως οι άλλοι χρησιμοποιούν την ημέρα, θεωρείτε τους κόπους οδηγούς για χαρμόσυνη ζωή, και έχετε για προσφάι την πείνα, υποφέρετε τη δίψα ευκολώτερο από τα λιοντάρια και έχετε φυλαγμένο μέσα στην ψυχή σας το καλύτερο από όλα και χρησιμώτατο για τον πόλεμο απόκτημα. Γιατί χαιρόσαστε περισσότερο για τους επαίνους παρά για ο,τιδήποτε άλλο πράγμα. Εκείνοι που αγαπούν τον έπαινο είναι ανάγκη γι' αυτόν κάθε κόπο να υποφέρουν, κάθε κίνδυνο να αναλαβαίνουν. Εάν λέω αυτά για σας, ενώ αλλά έχω στο νου μου, τον εαυτό μου εξαπατώ. Γιατί εκείνο που δε θα γίνη από μέρος σας, όπως εγώ το λέω, εμένα κυρίως θα βλάψη. Μα έχω πεποίθηση στη δοκιμή (που έκαμα των εχθρών), στην αγάπη σας για μένα και στην ανοησία των εχθρών μας, και πιστεύω πως δεν θα διαψευσθούν οι αγαθές ελπίδες μου. Ας ξεκινήσωμε με θάρρος, γιατί μακριά από μας είναι το να θεωρηθούμε πως αδίκως επιθυμήσαμε ξένα πράγματα. Τώρα έρχονται οι εχθροί κάνοντας αρχή να μας αδικούν και μας προσκαλούν οι φίλοι μας να τους βοηθήσωμε. Τι πράγμα λοιπόν είναι δικαιότερο από την απόκρουση των εχθρών, ή τι είναι καλύτερο από τη βοήθεια στους φίλους μας; Μα νομίζω πως και για το εξής πρέπει να έχετε θάρρος, γιατί δηλαδή επιχειρώ την εκστρατεία χωρίς να παραμελήσω τα προς τους θεούς καθήκοντά μου. Γιατί με συναναστραφήκατε πολλές φορές και ξέρετε πως όχι μονάχα στις σπουδαίες επιχειρήσεις μα και στις πιο ασήμαντες προσπαθώ πάντοτε να αρχίζω από τους θεούς. ― Τέλος είπε: Ποια ανάγκη υπάρχει να προστέσω και άλλα; Σεις αφού διαλέξετε τους άντρες και τους πάρετε μαζί σας, και ετοιμάσετε και όλα τα άλλα, ξεκινήσετε για τη Μηδία. Εγώ, αφού γυρίσω στον πατέρα μου, θα έλθω για να προπορευθώ, με πρόγραμμα, αφού πληροφορηθώ όσο το δυνατόν ταχύτερα την κατάσταση των εχθρών, να ετοιμάσω όσα πρόκειται να ετοιμαστούν για να δυνηθούμε να κάμωμε τον πόλεμο με τη βοήθεια των θεών επιτυχώς. ― Εκείνοι εξετέλεσαν τις διαταγές του.