ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Κύκλωψ (590-607)

ΟΔ. ἄγε δή, Διονύσου παῖδες, εὐγενῆ τέκνα,

ἔνδον μὲν ἁνήρ· τῶι δ᾽ ὕπνωι παρειμένος
τάχ᾽ ἐξ ἀναιδοῦς φάρυγος ὠθήσει κρέα.
δαλὸς δ᾽ ἔσωθεν αὐλίων †ὠθεῖ† καπνὸν
παρευτρέπισται, κοὐδὲν ἄλλο πλὴν πυροῦν
595 Κύκλωπος ὄψιν· ἀλλ᾽ ὅπως ἀνὴρ ἔσηι.
ΧΟ. πέτρας τὸ λῆμα κἀδάμαντος ἕξομεν.
χώρει δ᾽ ἐς οἴκους πρίν τι τὸν πατέρα παθεῖν
ἀπάλαμνον· ὥς σοι τἀνθάδ᾽ ἐστὶν εὐτρεπῆ.
ΟΔ. Ἥφαιστ᾽, ἄναξ Αἰτναῖε, γείτονος κακοῦ
600 λαμπρὸν πυρώσας ὄμμ᾽ ἀπαλλάχθηθ᾽ ἅπαξ,
σύ τ᾽, ὦ μελαίνης Νυκτὸς ἐκπαίδευμ᾽, Ὕπνε,
ἄκρατος ἐλθὲ θηρὶ τῶι θεοστυγεῖ,
καὶ μὴ ᾽πὶ καλλίστοισι Τρωϊκοῖς πόνοις
αὐτόν τε ναύτας τ᾽ ἀπολέσητ᾽ Ὀδυσσέα
605 ὑπ᾽ ἀνδρὸς ὧι θεῶν οὐδὲν ἢ βροτῶν μέλει.
ἢ τὴν τύχην μὲν δαίμον᾽ ἡγεῖσθαι χρεών,
τὰ δαιμόνων δὲ τῆς τύχης ἐλάσσονα.

***

ΟΔΥ. Εμπρός, παιδιά του Βάκχου, τέκνα αρχοντογεννημένα·
μέσα είν᾽ ο άνθρωπός μας, σε βαρύ ύπνο βυθισμένος.
Θα ξεράσει όπου να ᾽ναι όσα έχει φαγωμένα
το ξεδιάντροπο λαρύγγι.
Το δαυλί μες στη σπηλιά βρίσκεται πανέτοιμο
και καλοκαψαλισμένο· τίποτ᾽ άλλο πια δεν μένει:
595 να του κάψουμε μονάχα του Πολύφημου το μάτι.
Κοίτα τώρα να ᾽σαι άντρας!
ΧΟΡ. Γρανιτένιο φρόνημα, ηθικό χαλύβδινο!
Έμπα μέσα, να προλάβεις τον πατέρα μας πριν πάθει
καμιά νίλα. Όσο για μας, είμαστε πανέτοιμοι.
ΟΔΥ. Ήφαιστε, θεέ της Αίτνας, βάλε το χεράκι σου,
600 να γλιτώσεις μια για πάντα από γείτονα κακόν:
κάμε του κείνο το μάτι παρανάλωμα φωτιάς.
Έλα και συ, που σ᾽ έθρεψεν η μαύρη Νύχτα, Ύπνε,
έλα και πάρε το θεριό σαν δυνατό κρασί.
Θα ᾽ταν κρίμα να χαθούν, μετά τον θρίαμβο της Τροίας,
ο Οδυσσεύς κι οι σύντροφοι στα χέρια ενός που μήτε
605 θεούς μήτε κι ανθρώπους ελογάριασε ποτέ του.
Αλλιώς, πρέπει πια την Τύχη να ᾽χουμε όλοι για θεό,
και τους θεούς για υποταχτικούς και μπαίγνια της Τύχης.

Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας: Πότε γεννήθηκε και πότε πρωτογράφτηκε η Ελληνική γλώσσα

4.2 Γραμμική Β': τα πρώτα Eλληνικά κείμενα

Τα πρώτα δείγματα της γραμμικής Β' βρέθηκαν στις αρχές του 20ού αιώνα, στις ανασκαφές που έκανε ο Άγγλος αρχαιολόγος Arthur Evans στην Κρήτη. Έπρεπε, ωστόσο, να περιμένουμε έως τις αρχές της δεκαετίας του 1950 για να αποκρυπτογραφηθεί η γραμμική Β'. Αυτό το κατάφερε ένας Άγγλος ερασιτέχνης, ο αρχιτέκτονας MichaelVentris, ο οποίος στα χρόνια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου είχε ειδικευτεί στο «σπάσιμο» των μυστικών κωδίκων της πολεμικής μηχανής των Γερμανών. Με τη βοήθεια του ειδικού στην ιστορία της ελληνικής γλώσσας John Chadwick του Πανεπιστημίου του Cambridge έδειξε πειστικά ότι η γραμμική Β' «έκρυβε» κείμενα στην ελληνική γλώσσα: ήταν το πρώτο σύστημα γραφής που χρησιμοποιήθηκε για να γραφτεί η ελληνική γλώσσα.

Στην αποκρυπτογράφηση βοήθησε ένα σύστημα γραφής συγγενικό με τη γραμμική Β', το κυπριακό συλλαβάριο, για το οποίο θα μιλήσουμε σε λίγο. Με το σύστημα αυτό γράφτηκε για πρώτη φορά η ελληνική γλώσσα όπως μιλιόταν στην Κύπρο (κυπριακή διάλεκτος). Με βάση τις ομοιότητες των σημείων του κυπριακού συλλαβαρίου με τα σημεία της γραμμικής Β', έγιναν υποθέσεις για τις συλλαβές στις οποίες αντιστοιχούν τα σημεία της γραμμικής Β'. Οι σειρές των σημείων στη γραμμική Β' χωρίζονται από κάθετες γραμμές. Αυτό δηλώνει ότι οι ομάδες των σημείων που διαχωρίζονται με αυτό τον τρόπο αντιστοιχούν σε λέξεις. Όταν βρίσκουμε την ίδια σειρά σημείων να επαναλαμβάνεται με κάποιες αλλαγές στο τέλος της, τότε μπορούμε να υποθέσουμε ότι έχουμε να κάνουμε με ένα ουσιαστικό σε διαφορετικές πτώσεις. Και για να καταλάβετε, ας δούμε ένα παράδειγμα: Αν βρούμε να επανέρχεται στις πινακίδες μια ακολουθία τριών σημείων, λ.χ. d<l, αλλά συχνά αυτή εμφανίζεται και με μια εκτενέστερη μορφή, d<lS, τότε μπορούμε εύλογα να υποθέσουμε ότι το τελευταίο σημείο αντιπροσωπεύει μια μορφή κατάληξης, όπως στη λέξη αλεπού, αλεπού-δες. Με τέτοιου είδους παρατηρήσεις ο Ventris κατέληξε στην αποκρυπτογράφηση της γραμμικής Β'.

Μία από τις πρώτες λέξεις που διαβάστηκε και έπεισε ότι η γλώσσα των πινακίδων ήταν η Eλληνική ήταν ακριβώς η λέξη d<lS, που διαβάστηκε ως ti-ri-po-de. Το εικονόγραμμα ενός τρίποδα που τη συνόδευε έπεισε πέρα από κάθε αμφιβολία ότι η ανάγνωση ήταν ορθή και ότι πρόκειται για μια μορφή (σε κάποια πτώση και σε κάποιον αριθμό) της αρχαίας ελληνικής λέξης τρίπους 'τρίποδο (αγγείο)'. Τις λέξεις της συλλαβικής γραμμικής Β' τις γράφουμε με λατινικούς χαρακτήρες για να τις ξεχωρίζουμε (για λόγους που θα δούμε αμέσως πιο κάτω) από τις λέξεις της «αλφαβητικής» Eλληνικής, της Eλληνικής δηλαδή όπως γράφεται σήμερα, με τα «σημάδια» (τα γράμματα) του αλφαβήτου. Οι παύλες, όπως στη λέξη ti-ri-po-de, μπαίνουν για να δηλώσουν τα συλλαβικά «σημάδια» που «στέκονται» για κάθε συλλαβή: στο ti αντιστοιχεί ένα συλλαβικό σημάδι, στο ri άλλο σημάδι κλπ.

Αλλά γιατί στη γραμμική Β ο πληθυντικός τρίποδες γράφεται ti-ri-po-de; Έτσι προφερόταν εκείνη την εποχή; Η απάντηση είναι όχι. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι η γραμμική Β (που, όπως είπαμε, είναι συλλαβικό σύστημα γραφής που αποτυπώνει συλλαβές, οι οποίες αποτελούνται από ένα σύμφωνο και ένα φωνήεν) δεν έχει σημάδια για συμφωνικά συμπλέγματα, συμπλέγματα δηλαδή που αποτελούνται από σύμφωνα στη σειρά. Τα συμφωνικά συμπλέγματα (όπως το τρ του τρίπους λ.χ.) αναλύονται. Αυτό που γίνεται είναι ότι το συμφωνικό σύμπλεγμα παριστάνεται με δύο σημάδια, καθένα από τα οποία δηλώνει ένα από τα σύμφωνα μαζί με το φωνήεν που ακολουθεί. Έτσι, η ακολουθία τρι δηλώνεται με δύο συλλαβικά σημάδια: ti-ri. Η ακολουθία πτο, όπως στη λέξη πτόλις 'πόλη', αναλύεται (χωρίζεται) και δηλώνεται με δύο συλλαβικά σημάδια, και η πλήρης λέξη είναι po-to-li. Γιατί γίνεται αυτό; Γιατί η λέξη τρίποδες δεν σημαίνεται με τρία σημάδια (συλλαβικά) που αντιστοιχούν στις τρεις συλλαβές που τη συγκροτούν, τρί-πο-δες, και αντί γι' αυτό βρίσκουμε το ti-ri-po-de;

Η πιθανότερη πηγή από την οποία δανείστηκαν οι Μυκηναίοι το σύστημα γραφής τους, τη γραμμική Β', ήταν το σύστημα που χρησιμοποιούσε ο μινωικός πολιτισμός, ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε στην Κρήτη στη διάρκεια της δεύτερης χιλιετίας π.Χ., με κέντρα την Κνωσό, τη Φαιστό, τα Μάλλια, τη Ζάκρο και άλλες θέσεις, όπου βρέθηκαν τα ανάκτορα και τα διοικητικά κέντρα της μινωικής Κρήτης. Οι Μινωίτες ανέπτυξαν πριν από τους Μυκηναίους ένα σύστημα γραφής (συλλαβικό και αυτό) για να εξυπηρετήσουν τις λογιστικές ανάγκες των διοικητικών μηχανισμών τους. Το σύστημα αυτό ονομάστηκε από τους ειδικούς γραμμική Α'. Γι' αυτό και το (χρονικά μεταγενέστερο) σύστημα των Μυκηναίων ονομάστηκε γραμμική Β'. Η γραμμική Α, και θα μιλήσουμε γι' αυτήν σε λίγο, ήταν ο «πρόγονος» της γραμμικής Β'. Αλλά ενώ η γραμμική Β' αποκρυπτογραφήθηκε, η γραμμική Α' δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί. Από τα λίγα που μπορούμε να ξέρουμε είναι ότι η γλώσσα αυτή, η γλώσσα του μινωικού κόσμου, ήταν Eλληνική.

Το συλλαβικό σύστημα, λοιπόν, για την καταγραφή της άγνωστης μινωικής γλώσσας που είναι γραμμένη με τη γραμμική Α', το δανείστηκαν οι Μυκηναίοι για να καταγράψουν τη δική τους γλώσσα, την Eλληνική. Φαίνεται όμως ότι κράτησαν από αυτό το παλιότερο σύστημα κάποια χαρακτηριστικά που ανήκαν στη γλώσσα που κατέγραψε, παρόλο που δεν «ταίριαζαν» στη δική τους γλώσσα, την ελληνική. Ένα τέτοιο χαρακτηριστικό ίσως ήταν η αποφυγή συμφωνικών συμπλεγμάτων που δίνει την παράξενη, για τα ελληνικά, καταγραφή της λέξης τρίποδες ως ti-ri-po-de. Φαίνεται δηλαδή ότι η γλώσσα των Μινωιτών απέφευγε τα συμφωνικά συμπλέγματα, «δούλευε» δηλαδή με συλλαβές που αποτελούνταν από φωνήεν + σύμφωνο ή σύμφωνο + φωνήεν, και όχι σύμφωνο + σύμφωνο + φωνήεν. Αυτό το χαρακτηριστικό (που δεν «ταιριάζει» στα ελληνικά) φαίνεται ότι το κράτησαν οι Μυκηναίοι και η γραμμική Β'. Δεν προσάρμοσαν δηλαδή το σύστημα που δανείστηκαν στις ιδιαιτερότητες της Eλληνικής. Γι' αυτό και εμφανίζεται αυτή η περίεργη «ορθογραφία».

Ο φωτογράφος πριν απαθανατίσει μια εικόνα την ερωτεύεται

Ίσως κάποιοι από εμάς με το άκουσμα του κλικ της φωτογραφικής κάμερας να ταξιδεύουμε πίσω σε εκείνη την εποχή των φιλμ και των αναλογικών φωτογραφιών. Η μυρωδιά και η υφή τους ίσως να είναι καλύτερη και από του βιβλίου. Με το πάτημα του κλείστρου είναι σαν γεννάται η αιωνιότητα της στιγμής. Μέσα από τη φωτογραφία καταφέρνεις να κρατήσεις ζωντανή και να ζεις ξανά και ξανά την αγαπημένη σου στιγμή. Δεν την ακουμπάει ο χρόνος, όλα παγώνουν.

Η φωτογραφία δεν είναι απλώς μια ασχολία, είναι τέχνη. Ο φωτογράφος είναι αυτός που έχει δει τη φωτογραφία πριν την αποθανατίσει. Είναι αυτός που μια απλή σκηνή μπορεί να τη μαγέψει, ένα απλό πορτοκάλι μπορεί να το μετατρέψει σε μοντέλο. Η φαντασία, η οπτική και το μυαλό είναι το πρώτο μέσο κι έπειτα έρχεται η κάμερά του. Δεδομένου ότι η φωτογραφία είναι τέχνη αυτόματα συνδέεται με συναισθήματα. Το ωραίο, το ιδανικό.

Ένας φωτογράφος, ως καλλιτέχνης, πάντα έχει το δικό του κλικ και τη δική του αισθητική άποψη. Αυτή είναι και η υπογραφή του. Είτε θα είναι η χρωματική παλέτα που θα χρησιμοποιηθεί είτε ο τρόπος που τραβάει τις φωτογραφίες ή ακόμα και η συγκεκριμένη μούσα του. Ο συνδυασμός όλων αυτών μπορεί να σου δώσει τη δυνατότητα να τον γνωρίσεις και με μια φωτογραφία του να τον ψυχολογήσεις. Και ναι, ο φωτογράφος σου δίνει την άδεια να μπεις μέσα στο μυαλό του. Αποκρυπτογραφείς τη σκιά στα μάτια του μοντέλου, την κίνηση των χεριών, τα χείλια, τα ρούχα ίσως ακόμα και το γυμνό σώμα. Μέσω της φωτογραφίας αρχίζεις κι εσύ είτε να γελάς είτε να προβληματίζεσαι, το πρόσωπό σου σκοτεινιάζει. Αυτή είναι η δύναμη της και η μαγεία της.

Η γέννηση της πρώτης φωτογραφίας ήταν το έτος 1826· ασπρόμαυρη με όνομα «Θέα από το παράθυρο». Δημιούργημα του Nicèphore Nièpce στο Le Gras της Γαλλίας. Ουσιαστικά ήταν η εικόνα από το δικό του παράθυρο και μας δείχνει μια στέγη. Χρειάστηκαν περίπου 8 ώρες συνεχούς έκθεσης ώστε να καταφέρει να αποτυπώσει την εικόνα. Με το πέρασμα των χρόνων και ενώ η τεχνολογία ξεκινάει και μπαίνει δυναμικά στη ζωή μας, έτσι και η φωτογραφία αρχίζει να αναπτύσσεται. Από πολλούς θεωρείται ένας ζωντανός οργανισμός, αγέραστος όμως, που τρέφεται με την αγάπη, το ταλέντο και τη φαντασία των καλλιτεχνών του χώρου. Φτάσαμε σε σημείο η κάμερα να χωράει πια στην παλάμη ενός χεριού από εκεί που παλιά μπορούσε να καταλαμβάνει ένα ολόκληρο δωμάτιο.

Κι ενώ η φωτογραφία γίνεται τέχνη, ξεκινάει μια ατέρμονη διαμάχη μεταξύ 2 ομάδων: οι υποστηρικτές της έγχρωμης φωτογραφίας κι εκείνοι της ασπρόμαυρης φωτογραφίας. Αξίζει να αναφερθεί ότι η ασπρόμαυρη δε θεωρούνταν αρχικά τέχνη, όπως η έγχρωμη. Εδώ λοιπόν παρατηρούμε πως από τη μία έχουμε μπροστά μας μια φωτογραφία που μπορεί να καθηλώσει τα μάτια μας και το μυαλό μας λόγω της έντονης παλέτας χρωμάτων με κυρίαρχα π.χ. το γαλάζιο του ουρανού και το δέρμα του μοντέλου. Αλλά μέσα σε όλη αυτή τη χρωματική δίνη που δημιουργείται, ίσως τελικά να χάσεις το μήνυμα της φωτογραφίας. Από την άλλη έχοντας μπροστά σου μια ασπρόμαυρη φωτογραφία κινείσαι μόνο στους τόνους του μαύρου και άσπρου. Η σκιές γίνονται πιο έντονες και τα φωτεινά σημεία σε καθοδηγούν σαν να σου μαρτυρούν την ιστορία πίσω από τη φωτογραφία. Δε χάνεσαι στα χρώματα, διακρίνεις τα μάτια και τις σκιές που κάνουν οι ρυτίδες γύρω τους, το χαμόγελο με τα λακκάκια στα μάγουλα. Το μυαλό σου αυτόματα διαβάζει το σενάριο γιατί δεν υπάρχει κάποια άλλη λεπτομέρεια που να το υπερκαλύπτει. Δεν έχεις τα χρώματα, αλλά έχεις βρει την ουσία.

Ένας πολύ διάσημος φωτογράφος που κατάφερε να αναδείξει τη σεξουαλικότητα του ανθρώπινου σώματος ήταν ο Χέλμουτ Νιούτον. Ασχολήθηκε με τη φωτογραφία μόδας και κυρίως με το γυμνό. Οι φωτογραφίες του κοσμούσαν τα περιοδικά μόδας από το 1974 αλλά έχει συνεργαστεί και με ανδρικά περιοδικά. Πολλοί αναφέρουν πως ήταν κάτι περισσότερο από φωτογράφος μόδας. Λόγω του οικογενειακού του κύκλου αλλά κυριότερα λόγω του ιδιαίτερου χαρακτήρα του, η θεματολογία του και η τεχνική του δεν είχε καμία σχέση με των αντίστοιχών του. Μέσα από τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες του και τα μοντέλα του να φοράνε μόνο ένα κόκκινο κραγιόν, γόβες στιλέτο και πλούσια κοσμήματα εξυψώνει το συναίσθημα του πόθου. Χαρακτηριστική φράση του κ. Νιουτον όταν ρωτήθηκε τι είναι για αυτόν η τέχνη ήταν η εξής: «Στο λεξιλόγιό μου η λέξη τέχνη είναι μια βρώμικη και πρόστυχη λέξη». Παρά το γεγονός ότι έπασχε από αχρωματοψία, υπήρξε χρήση έντονων χρωμάτων και αντιθέσεων στις έγχρωμες φωτογραφίες του, ενώ το χαρακτηριστικό του ήταν η διαστροφή των φωτογραφιών του.

Με την άφιξη του κινήματος του υπερρεαλισμού ο Χέλμουτ Νιούτον καταλαμβάνει τα πρωτεία στην εκκεντρικότητα αλλά γνωρίζει και την αποδοχή από τους υπόλοιπους. Αναγνωρίζεται η δράση του και η κληρονομιά που αφήνει πίσω είτε από τις ασπρόμαυρες είτε από τις έγχρωμες φωτογραφίες του. Ακόμα και σήμερα ίσως στα μάτια μερικών το έργο του να αγγίζει τα όρια της πορνογραφίας αλλά η ματιά του αποτελεί σημείο αναφοράς για κάθε φωτογράφο.

Η ιστορία της φωτογραφίας ξεκινάει από μια σκεπή και φτάνει μέχρι και στο σήμερα που γράφει με τον τρόπο της σελίδες στην παγκόσμια ιστορία. Είναι τέχνη, έρωτας, πάθος. Άλλωστε, το οξυγόνο του φωτογράφου είναι η δημιουργία και ο έρωτάς του η ίδια η φωτογραφία.

H αγάπη θέλει χρόνο να οικοδομηθεί

Εσένα τι σε συναρπάζει περισσότερο; Το κυνήγι της καταξίωσης ή η οικοδόμηση της προσωπικής ευτυχίας; Είναι αλήθεια πως ζούμε στην εποχή της εικόνας και του σύγχρονου πολιτισμού.

Όλοι και όλα γύρω μας εξελίσσονται με ταχύτατους ρυθμούς. Οι υποχρεώσεις αναρίθμητες και συνεχιζόμενες και από την άλλη μεριά, όπως ομολογούν πρόσφατες ψυχολογικές έρευνες το αίσθημα της μοναξιάς συνεχώς αυξάνει.

Η αγάπη είναι σύνδεση. Για να επιτευχθεί όμως η υγιής και ουσιαστική σύνδεση απαραίτητη προϋπόθεση είναι η εποικοδομητική επικοινωνία.

Όπως αναφέρει και ο κορυφαίος ψυχολόγος Rollo May σημαντικός παράγοντας στην αγάπη και στον έρωτα γενικότερα είναι η θέληση, η αποφασιστικότητα.

Επιτυχία - δόξα - φήμη

Ζώντας σε ένα κόσμο που θεοποιεί την επιτυχία, τη δόξα, την φήμη και την επαγγελματική καταξίωση, άραγε πόσες ευκαιρίες μας ξυπνούν για να συναντήσουμε την αληθινή αγάπη; Οι άνθρωποι όταν ερωτεύονται την επιτυχία και την αποδοχή του κόσμου γύρω τους καταλήγουν να την κυνηγούν για πάντα.

Εισέρχονται σε ένα βασανιστικό φαύλο κύκλο που τους συνθλίβει και τους εξουθενώνει τόσο ψυχικά όσο και σωματικά. Αδειάζουν από χαρά και γεμίζουν ανασφάλεια, φοβίες και άγχος. Όλα αυτά αποβαίνουν μακροπρόθεσμα σε βάρος της ψυχικής τους υγείας και ευτυχίας. Διαμαρτύρονται πώς επιθυμούν τη σύνδεση χωρίς να συνειδητοποιούν πώς στην ουσία την αποφεύγουν.

Κάτι τέτοιο οφείλεται στην ορθή ιεράρχηση προτεραιοτήτων. Σε όποια κατεύθυνση κοιτάζουμε προς τα εκεί πορευόμαστε. Οι επιθυμίες μας συνειδητές ή ασυνείδητες και οι πεποιθήσεις μας καθορίζουν ουσιαστικά και τις πράξεις μας. Καθορίζουν ουσιαστικά και το πλάνο της ζωής μας είτε το συνειδητοποιούμε είτε όχι.

Η ζωή μας έχει την προσωπική μας ευθύνη και υπογραφή. Όσο δεν φροντίζουμε να συνδεθούμε με την ψυχικό μας κόσμο, να αποδεχτούμε πρώτα τον ίδιο μας τον εαυτό και να ακούσουμε τι έχει να μας πει τόσο θα κυνηγάμε καταξιώσεις και άσκοπες επιβεβαιώσεις. Χρειάζεται να είμαστε αγωνιστικοί αλλά να μάθουμε για τι πραγματικά χρειάζεται να αγωνιστούμε.

Μπορούμε απλά να παλεύουμε για να βρούμε τον εαυτό μας στις καλές κριτικές των άλλων ή μπορούμε να βρούμε τη δική μας αλήθεια και να είμαστε εμείς οι ίδιοι η πιο αυθεντική μας ανατροφοδότηση.

Προσωπική πορεία και επίγνωση στόχων

Με κάθε μικρό μας βήμα χαράσσουμε το δρόμο μας και την προσωπική μας πορεία. Όλες μας οι αποφάσεις ακόμα κι αυτές που φαντάζουν μικρής σημασίας στα μάτια μας είναι πολύ σημαντικές γιατί μπορούν να μας φέρουν ένα βήμα πιο κοντά στην ανακάλυψη του αληθινού εαυτού μας. Έχει ιδιαίτερη αξία να έχουμε επίγνωση των στόχων μας και να μην κυνηγάμε μέσω των στόχων να καλύψουμε παιδικά τραύματα, φόβους και ανησυχίες. Όλα αυτά επιτυγχάνονται και μέσω και ψυχολογικής θεραπείας.

Η αυτογνωσία μας οδηγεί στην ευτυχία

Ανακαλύπτοντας τον εαυτό μας ανακαλύπτουμε σταδιακά την ευτυχία. Η ευτυχία είναι στιγμές, εμπειρίες και για να τις ζήσουμε χρειάζεται να είμαστε παρόντες πραγματικά. Να προσπαθούμε να μην σκεφτόμαστε βασανιστικά τις υποχρεώσεις, στις οποίες χρειάζεται να ανταποκριθούμε αλλά να μπορούμε να παραδινόμαστε στην ομορφιά της ζωής. Να κοιτάζουμε τον ήλιο, τον ουρανό, την θάλασσα, τα αστέρια με ενθουσιασμό και ευγνωμοσύνη.

Να βλέπουμε τη ζωή μας ως δώρο και όχι ως καταναγκασμό και βασανιστική υποχρέωση. Να μπορούμε να αισθανθούμε και να γευτούμε την ομορφιά της ζωής.

Τις περισσότερες φορές χτίζουμε γύρω μας κάστρα όχι μόνο για να προφυλάξουμε τον εαυτό μας αλλά και για να δούμε ποιος είναι αρκετά τολμηρός ν’ ανέβει να μας σώσει. Κυνηγάμε το άπιαστο, το αδύνατο, αυτό που δε ζήσαμε ακόμα. Ένα όνειρο καλοκαιρινής νυχτός η ζωή μας.

Μιας νύχτας που τα κάστρα της πολλές φορές μας κρύβουν τον ουρανό που διψά να κατακτήσει και ταυτόχρονα να κατακτηθεί.

Το πιο δύσκολο είναι να βρεις το θάρρος να σκαρφαλώσεις σε ένα πύργο για να συναντήσεις όποιον λαχταράς σηκώνοντάς το βάρος της απάντησής του. Κάποιες ψυχές συνηθίζουν στον πύργο και τελικά γίνονται κομμάτι του κι άλλες πάλι δεν βλέπουν την ώρα να του ξεφύγουν.

Όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα , όποια κι αν είναι η απάντηση η χαρά βρίσκεται στην ανάβαση ή μάλλον η χαρά είναι η ανάβαση. Να διακινδυνεύεις το σίγουρο, το βολικό για το δύσκολο, το ανηφορικό, το απέραντα ουράνιο και μεγάλο. Μόνο όσοι κινδύνευσαν να πέσουν έμαθαν να πετούν. Αν το αύριο δε σε αγχώνει δε σε παγιδεύει κιόλας.

Το σήμερα ζητά την προσοχή σου και την μάχη σου. Μια μάχη που δίνεις σιωπηλά άγνωστη σε όλους και τρανταχτή πιο πολύ σε εσένα τον ίδιο. Ό,τι παραμένει μυστικό κρατάει τη μαγεία και την ομορφιά του. Να σε ηρεμείς που και που. Να φυλάς τα όπλα σου για πόλεμο και τότε όλοι οι θησαυροί των κάστρων θα σου χαρίζονται και θα σου ανήκουν!

Οι Νόμοι και ο διάλογος του Ανθρώπου με τη Φύση

«Η Φύση και οι Φυσικοί νόμοι κείτονταν κρυμμένοι μες στη νύχτα. Και είπε ο Θεός: Γεννηθήτω ο Νεύτων! Και όλα έγιναν φως».

Η φράση ανήκει στον Άγγλο ποιητή του 18ου αιώνα Alexander Pope. Από το σχέδιο επιτύμβιου για τον Ισαάκ Νεύτωνα που πέθανε το 1727.

Ο Νεύτωνας θεωρείται ο πατέρας της Κλασσικής Φυσικής. Ο Νόμος της Παγκόσμιας Έλξης και οι τρεις Νόμοι της Κίνησης «φώτισαν» την ανθρώπινη γνώση της εποχής. Το μήλο που έπεσε στο κεφάλι του Νεύτωνα ίσως να είναι απλά ένας θρύλος, αλλά η βαρύτητα που έλκει όλα τα μήλα είναι Νόμος.

Ο Ίλυα Πριγκοζίν, Βέλγος νομπελίστας φυσικοχημικός, είχε πει πως η πειραματική μέθοδος της νεότερης επιστήμης εγκαινιάζει ένα νέο διάλογο του Ανθρώπου με τη Φύση. Η Φύση, βέβαια, είπε ο Πριγκοζίν, στην οποία απευθύνονται οι ερωτήσεις της πειραματικής διαδικασίας, είναι απλοποιημένη, προπαρασκευασμένη και συχνά ακρωτηριασμένη.

Ένα μικρό και απλοποιημένο μέρος της Φύσης, αυτό μες το οποίο ζούμε και περπατούμε, αποκρίνεται στα ερωτήματά μας σύμφωνα με του νόμους του Νεύτωνα. Μα πέρα από τον ορίζοντα της ματιάς μας, αλλά και έξω από τα όρια της κοινής μας σκέψης, το σύμπαν, όπως το περιέγραψε ο Αϊνστάιν, δίνει άλλες απαντήσεις στα ίδια ερωτήματα. Η Θεωρία τη Σχετικότητας διαψεύδει την Κλασσική Φυσική του Νεύτωνα, όχι στα μήλα, αλλά στα άστρα και το μακρινό ταξίδι του φωτός που ακτινοβολούν.

Οι νόμοι που θεσπίζουμε οι άνθρωποι μπορούν σε ένα βαθμό να παραλληλιστούν με τους νόμους που ορίζει η φύση. Όπως ο νόμος της βαρύτητας έλκει όλα τα σώματα, όμοια και οι νόμοι του κράτους οφείλουν -ιδανικά- να ισχύουν για όλους τους πολίτες. «Τι μας λες τώρα;», θα μου πείτε κάποιοι δικαίως, «κάποιοι τους τσαλακώνουν και τους κάνουν κουρελόχαρτα». Σε αντίθεση με τους νόμους της φύσης που είναι «ατσαλάκωτοι», οι νόμοι της πολιτείας καταπατώνται συχνά. Και αυτό είναι αφενός ένα κουσούρι μας αλλά αφετέρου ένα προτέρημα. Κουσούρι γιατί όταν ένας δίκαιος νόμος καταπατάται, δημιουργείται κοινωνία με δύο μέτρα και δύο σταθμά. Προτέρημα γιατί όταν ένας άδικος νόμος αγνοείται, γεννάται ελευθερία που πρότινος καταπατήθηκε από το νόμο.

Το Απαρτχάιντ ήταν ένας άδικος νόμος γιατί έμοιαζε με μια βαρύτητα άνισα κατανεμημένη. Αν ήσουν λευκός «πετούσες» σαν πούπουλο, αν ήσουν νέγρος «σερνόσουν» σαν ερπετό. Η δράση του Νέλσον Μαντέλα τον οδήγησε στη φυλακή, αλλά αργότερα χάρισε την ελευθερία σε έναν ολόκληρο λαό. Απαρτχάιντ δεν υφίσταται σήμερα πουθενά στον κόσμο, αλλά νομιμοποιημένα προνόμια απολαμβάνουν πολλοί συμπολίτες μας, με ή χωρίς εξουσία, χωρίς πάντα να αντιλαμβανόμαστε ότι λειτουργούν εις βάρος του συνόλου. Τα προνόμια αυτά είθισται να αποκαλούνται και «κατακτήσεις».

Ο Νόμος της Βαρύτητας δεν μπορεί να χαρακτηριστεί δίκαιος ή άδικος. Είναι ένας κοινός παρονομαστής κάτω από τα πόδια όλων των ανθρώπων. Χρειαζόμαστε ένα χρόνο από τη γέννησή μας για να τον «αντιμετωπίσουμε» και να σταθούμε όρθιοι στα πόδια μας, και χρόνια αργότερα μπορεί να επιδοθούμε στο άλμα επί κοντό και να «πετάξουμε» μέχρι και έξι μέτρα πάνω από τη γη, ο κάθε ένας με τις δυνάμεις του, αλλά επί ίσοις όροις.

Οι νόμοι της πολιτείας μας, σε αρκετές περιπτώσεις, ομοίως, δεν είναι αντικειμενικά δίκαιοι ή άδικοι. Είναι ένας κοινός παρονομαστής, ένα κοινωνικό συμβόλαιο, κάτω από τα «πόδια» μας, πάνω στο οποίο καλούμαστε να συμβιώσουμε αρμονικά. Δεν υπάρχουν αντικειμενικά ορθές Ώρες Κοινής Ησυχίας, αλλά θα ήταν πρακτικά αδύνατο να κοιμηθούμε αν οποιαδήποτε ώρα της ημέρας ο κάθε ένας μπορούσε να παίξει πιάνο, να καρφώσει ένα κάδρο στον τοίχο ή να μιλήσει στο μπαλκόνι με τον γείτονα. Δεν υπάρχει αντικειμενικά δίκαιος φορολογικός συντελεστής αλλά θα ήταν αδύνατο να χρηματοδοτηθεί το σύστημα υγείας σε μια κοινωνία φοροφυγάδων.

Σε αντίθεση όμως με τους νόμους της φύσης, οι δικοί μας νόμοι αλλάζουν, και μάλιστα συχνά. Είτε μέσα από κυβερνητικά προγράμματα, είτε κάτω από την λαϊκή δυσαρέσκεια και τις κινητοποιήσεις που τελικά αγγίζουν τις κοινοβουλευτικές διαδικασίες.

Αλλάζουν και σε έκτακτες καταστάσεις όπως μιας πανδημίας που βιώνουμε σήμερα. Γιατί οι νόμοι της πολιτείας μας, όμοια με τους νόμους του Νεύτωνα, δεν είναι «πάντως καιρού». Και αν από την εποχή του Κλεισθένη μέχρι χθες νομοθετούσαμε κάνοντας διάλογο μεταξύ ημών των ανθρώπων, σήμερα, εκτάκτως, καλούμαστε να νομοθετήσουμε κάνοντας διάλογο με τη Φύση ως ανωτέρα βία. Ένα πειραματικό διάλογο παράλληλο με εκείνο που κάνουν οι ερευνητές επιστήμονες στην αναζήτηση του «όπλου» ενάντια στον κορωνοϊό.

Η ευτυχία είναι ένα κατοικίδιο πουλί στην αυλή μας

Άραγε πόσα έχουν γραφτεί για να ορίσουν την έννοια της ευτυχίας! Πολλά, κι όμως, ακόμη ο άνθρωπος την κυνηγά σαν να ήταν ένα άπιαστο όνειρο! Σαν να πρόκειται για μια αφηρημένη έννοια. Ουτοπική, ανέγγιχτη από το ανθρώπινο χέρι!

Χρόνια αμέτρητα γυρεύει να την βρει η ματιά τ’ ανθρώπου σ’ ό,τι γυαλίζει, σ’ ότι είναι μεγάλο και σπουδαίο. Ψάχνει διαρκώς να ευτυχήσει, παγιδευμένος, με το βλέμμα του αιχμάλωτο σε αυτό που δεν έχει. Μα δεν κοιτάει ποτέ αυτό που κρατάει μέσα στην χούφτα του! Ο Καζαντζάκης, στην Αναφορά στον Γκρέκο, είχε γράψει για την ευτυχία:

«Η ευτυχία απάνω στη γης, είναι κομμένη στο μπόι του ανθρώπου. Δεν είναι σπάνιο πουλί, να το κυνηγούμε πότε στον ουρανό, πότε στο μυαλό μας. Η ευτυχία είναι ένα κατοικίδιο πουλί στην αυλή μας»

Αυτήν την ευτυχία να ψάξεις να βρεις! Εκείνη που κρύβεται μέσα στην «αυλή του σπιτιού σου». Στην αυλή της ψυχής σου! Εκείνη που μπορείς να την πλησιάσεις, να την κάνεις κτήμα σου, να την χωρέσεις μέσα στα δυο σου χέρια. Δεν θα υπάρξει ποτέ έξω, αν δεν μπορείς πρώτα να την βρεις μέσα σου. Συζεί μαζί σου! Όσο πιο πολύ στρέφεις την ματιά σου στο παρόν τόσο πιο πολύ θα την συναντάς!

Άλλωστε μια ματιά εκπαιδευμένη, ξέρει πού να κοιτάξει για να ευτυχίσει! Ξέρει πως «η ευτυχία είναι πράγμα απλό και λιτοδίαιτο!» Ένα ποτήρι κρασί, ένα χάδι από χέρι που σε νοιάζεται, η τύχη να κοιτάς το ηλιοβασίλεμα κατάματα, η μυρωδιά ενός κεριού που θα ευωδιάσει το σπίτι σου, η καρδιά σου που χτυπά ακόμη αντέχοντας όλες τις δυσκολίες που της έχουν συμβεί… Πράγματα πολύ πιο απλά απ’όσο φαντάζεσαι! Αν κοιτάξεις με προσοχή την κάθε σου μέρα θα βρεις σίγουρα πολλά ακόμη για τα οποία μπορείς να είσαι ευτυχισμένος!

Η ευτυχία είναι «ένα κατοικίδιο πουλί στην αυλή μας», αυτό να λες στον εαυτό σου κάθε φορά που σε τσακώνεις να την γυρεύεις στα λάθος μέρη! Και να θυμάσαι πως αυτό που χρειάζεσαι για να την βρεις είναι… μια καρδιά «απλή και λιτοδίαιτη»…

Γίνε ο λόγος που κάποιος μπορεί να πιστέψει στη καλοσύνη των ανθρώπων

Ναι λοιπόν, αυτό γίνε.

Ο λόγος που κάποιος μπορεί να πιστέψει στη καλοσύνη των ανθρώπων.

Εκείνος ο άνθρωπος που μπορεί να μοιράσει απλόχερα ένα χαμόγελο.
Να πει μια καλή κουβέντα.
Να χρωματίσει έστω και λίγο τη συννεφιασμένη μέρα κάποιου.

Ένας άνθρωπος που μπορεί να είναι ο εαυτός του.
Που δεν έχει ανάγκη για προσποίηση.
Που δεν κάνει προσπάθεια για αποδοχή.

Ένας άνθρωπος που να ξέρει τι πάει να πει αγάπη.
Που έχει μάθει να μοιράζεται.
Που έχει μάθει να ακούει.
Που ξέρει πότε να βάλει στην άκρη τον εγωϊσμό.
Και που να απαντάει με τη σιωπή.

Ένας άνθρωπος που δε θα ξεχάσει ποτέ να μιλάει για ελπίδα.
Να τονίζει το φως της.
Την αξία της.
Τη δύναμή της.

Διότι, αυτούς τους ανθρώπους έχουμε ανάγκη σήμερα.
Εκείνους που ξέρουν να μιλούν απευθείας στη ψυχή μας.
Και να δίνουν γέλιο, ζωή και λάμψη.

Κάπως έτσι είναι η καλοσύνη.
Μυρίζει αγάπη.
Σαν εκείνο το λουλούδι που θα παρατηρήσεις να ανθίζει,
Σαν εκείνο το ζευγάρι που θα κάθετε αγκαλιασμένο και θα αναπολεί στιγμές,
Και σαν εκείνο το αθώο βλέμμα ενός παιδιού που μπορεί να σε κοιτάξει γεμάτο απορία και προσμονή.
Να σου χαμογελάσει και να σε πιάσει από το χέρι για να παίξεις μαζί του.

Αυτή είναι λοιπόν, η ομορφιά της.
Και ο πιο μεγάλος πλούτος της.
Να μοιράζει ευγένεια και αγάπη.

Διότι, όσο περίεργο και αν ακούγεται, αν δεν έχεις αγάπη μέσα σου δεν μπορείς να μιλάς για καλοσύνη.

Διότι, καλοσύνη σημαίνει ενθάρρυνση, δείχνει μια πίστη.
Κάτι που δεν κοστολογείται.
Και δεν μετριάζεται.

Φανερώνει απλά ένα κομμάτι του εαυτού σου…

Για αυτό λοιπόν, σε ένα κόσμο που ολοένα και αλλάζει και παύει πολλές φορές να πιστεύει και να αποδέχεται, γίνε ο λόγος που κάποιος πιστεύει στη καλοσύνη των ανθρώπων.

Ένας άνθρωπος που μπορεί να δώσει απλόχερα ότι αισθάνεται, χωρίς φόβο και δισταγμό.

Να μην γίνεις κάτι που δεν είσαι

Εγώ είμαι
Εσύ είσαι
Αυτός είναι
Εμείς είμαστε
Εσείς είστε
Αυτοί είναι

Ας το πάρουμε όμως κι αλλιώς…

Εγώ είμαι αυτός που είμαι
Εσύ είσαι αυτή/ός που είσαι
Αυτός είναι αυτός που είναι
Εμείς είμαστε αυτοί που είμαστε
Εσείς είστε αυτοί που είστε
Αυτοί είναι αυτοί που είναι

Δεν είμαι αυτός που θα ήθελες να είμαι
Δεν είναι αυτή/ός που θα ήθελες να είναι

Είμαι αυτό που θέλω να είμαι
Είσαι αυτό που θες να είσαι

Θα ήθελα στα μέσα του δρόμου μας κάπου να συναντηθούμε. Όμως δεν θα σε πιέσω να γίνεις κάτι που δεν είσαι για να συναντηθούμε. Αν τύχει όμως θα είναι καταπληκτικό!

Σου δίνω χώρο να εκφράζεσαι όπως θέλεις, σου δίνω χώρο και σε σέβομαι .

Δεν είσαι όπως θέλω, δεν είσαι όπως με συμφέρει .
Εσύ είσαι όπως είσαι και εγώ είμαι όπως είμαι!

Μαγική η στιγμή που βρίσκεις γαλήνη μέσα σου

«Αν δεν μπορείς να βρεις τη γαλήνη μέσα στον ίδιο σου τον εαυτό, τότε δε θα την βρεις πουθενά αλλού στον κόσμο». Δεν έδωσα και πολλή σημασία σε αυτήν τη φράση, αν και μου είχε κεντρίσει κάπως το ενδιαφέρον. Μετά από καιρό κατάλαβα τι εννοούσε. Γενικά η ζωή δεν είναι εύκολη, θα περάσεις πολλά απ’ τη στιγμή που θα γεννηθείς, θα μάθεις να βασίζεσαι στα πόδια σου και να προχωράς ανεξαρτήτως τι σου συμβαίνει.

Δεν ξέρεις ποτέ τι σε περιμένει. Απ’ τη μία στιγμή στην άλλη όλα μπορούν να αλλάξουν. Ποτέ δεν ξέρεις πώς θα τα φέρει. Ίσως αυτό είναι που βασανίζει την ανθρωπότητα, η άγνοια. Ο φόβος να μη μπορείς να ελέγχεις το αύριο. Αυτό είναι που σε κάνει, να μην μπορείς να ησυχάσεις. Το μυαλό σου βασανίζεται και καταλήγει να μην ηρεμεί ούτε στον ύπνο σου. Να προσπαθείς να βρίσκεις πράγματα για να μπορέσεις να ξεχαστείς να μη νιώθεις, να ξεφύγεις από αυτό που σε τρώει, αυτό που σε καίει.

Καθημερινά να παλεύεις με τους δαίμονές σου, να προσπαθείς να τους ξεγελάσεις με κάθε τρόπο για να μπορέσεις να ηρεμήσεις. Καινούργια χόμπι, που σχεδόν πάντα καταλήγουν κουραστικά. Εξόδους με φίλους που σε κάνουν να νιώθεις πιο μόνος από ποτέ. Να προσπαθείς να βρεις κάτι μέσα από χλιαρούς ανθρώπους, να αποζητάς χλιαρά συναισθήματα μόνο και μόνο για να γεμίζεις όπως-όπως το κενό σου. Για να μη νιώθεις εκείνον τον πόνο που σε βασανίζει. Να προσπαθείς να ηρεμήσεις αυτό το μυαλό που ποτέ δεν ησυχάζει και σε κάνει να σκέφτεσαι συνεχώς.

Άλλαξε δουλειά. Κάνε ένα ταξίδι μακρινό για να δεις καινούργια πράγματα. Μάθε μια τέχνη. Βρες έναν άνθρωπο. Κάνε κάτι για να μην ασχολείσαι με τον δαίμονά σου. Βρες έναν τρόπο για να ηρεμήσεις. Αλλά ξέρεις πως ό,τι και να κάνεις, κανένα από αυτά δε θα σε βοηθήσει να βρεις την ηρεμία που ψάχνεις.

Πρέπει πρώρα να συμφιλιωθείς με τον δαίμονα μέσα σου. Μόνο εσύ είσαι αυτός που μπορείς να σου προσφέρεις γαλήνη. Να καταλάβεις ότι ο εαυτός σου είναι αυτός που θα σε σώσει από εκείνο το σκοτεινό μέρος που νομίζεις πως ζεις. Να καταλάβεις πως κανένας δεν μπορεί να σου δώσει την ευτυχία που ψάχνεις. Μόνο εσύ ο ίδιο μπορείς να το κάνεις αυτό -και στο χρωστάς.

Όταν θα βρεις τη γαλήνη μέσα σου, θα δεις πως όλα θα αλλάξουν. Μαγικά, σαν να σε άγγιξε ένας μάγος με το ραβδί του κι όλα να έγιναν πάλι φωτεινά. Εκείνη η μαγική στιγμή που βρίσκεις τη γαλήνη μέσα σου και τίποτα δεν μπορεί να το αλλάξει. Κανένας δεν μπορεί να κλονίσει αυτή την ηρεμία, αυτήν την αγάπη που έχτισες μέσα σου. Όταν από εκεί που όλα φαινόντουσαν μάταια και συνέχεια μπροστά σου εμφανίζονταν αδιέξοδα, όλα αλλάζουν και κατάφερες επιτέλους να δαμάσεις τα τέρατα που σε έτρωγαν, να τους δείξεις πως μόνο εσύ χειρίζεσαι τη ζωή σου και κανένας άλλος.

Πόσο δίκιο μπορεί να έχει τελικά αυτός που έγραψε εκείνη τη φράση. Διότι πουθενά αλλού στον κόσμο δεν μπορείς να βρεις γαλήνη, αν δεν την έχεις βρει πρώτα μέσα σου. Ψάξε και θα δεις πως όλα ξεκινούν από εσένα τον ίδιο.

Άντον Τσέχωφ: Οι αρετές των καλλιεργημένων ανθρώπων

Όταν ο Άντον Τσέχωφ έγραφε για τις αρετές των ανθρώπων του πνεύματος

“Για να αισθάνεται κανείς άνετα ανάμεσα σε μορφωμένους ανθρώπους, οικεία κι ευχάριστα μαζί τους, πρέπει να είναι σ’ ένα βαθμό καλλιεργημένος”.

Σ’ ένα γράμμα του προς τον αδερφό του, Νικολάι, που ήταν ζωγράφος, ο αγαπημένος Ρώσος συγγραφέας, Άντον Τσέχωφ, υπογραμμίζει τις αρετές που για εκείνον χαρακτηρίζουν τους καλλιεργημένους ανθρώπους.

Μόσχα, 1886

Μου έχεις συχνά παραπονεθεί ότι οι άνθρωποι «δεν σε καταλαβαίνουν»! Ο Γκαίτε και ο Νεύτωνας δεν παραπονούνταν γι’ αυτό… Μόνο ο Χριστός παραπονέθηκε, αλλά Εκείνος μιλούσε για το Δόγμα Του, όχι για τον εαυτό Του. Οι άνθρωποι σε καταλαβαίνουν πάρα πολύ καλά. Και αν εσύ δεν καταλαβαίνεις τον εαυτό σου, δεν είναι δικό τους φταίξιμο. Σε διαβεβαιώ πως σαν αδερφός και φίλος σου σε καταλαβαίνω και σε συμπονώ με όλη μου την καρδιά. Γνωρίζω τις αρετές σου όπως γνωρίζω τα πέντε δάχτυλα στο χέρι μου· τις εκτιμώ και τις σέβομαι βαθιά. Αν το θέλεις, για να σου αποδείξω ότι σε κατανοώ, μπορώ να σου απαριθμήσω τις αρετές αυτές. Θεωρώ πως είσαι αγαθός σε βαθμό μαλθακότητας, μεγαλόψυχος, ανιδιοτελής, πρόθυμος να μοιραστείς και το τελευταίο σου φαρδίνι· δεν έχεις μέσα σου ζήλια ούτε μίσος· έχεις απλή ψυχή, οικτίρεις ανθρώπους και κτήνη· είσαι έμπιστος, χωρίς εχθρότητα ή πανουργία, και ποτέ μνησίκακος.

Έχεις ένα ουράνιο χάρισμα που άλλοι άνθρωποι δεν έχουν όμοιό του: έχεις ταλέντο. Αυτό το ταλέντο σε τοποθετεί ψηλότερα από εκατομμύρια ανθρώπους, γιατί στη Γη μόνο ένας ή δύο στο εκατομμύριο είναι καλλιτέχνης. Το ταλέντο σου σε κάνει να ξεχωρίζεις: αν ήσουν βάτραχος ή αράχνη, ακόμα και τότε οι άνθρωποι θα σε σέβονταν, γιατί μπροστά στο ταλέντο όλα αυτά συγχωρούνται.

Μόνο ένα ελάττωμα έχεις, και η δυσχέρεια της θέσης σου, και η δυστυχία σου, και το πρόβλημα των εντέρων σου όλα οφείλονται σ’ αυτό. Και αυτό, είναι η ολοκληρωτική έλλειψή σου σε καλλιέργεια. Συγχώρεσέ με, σε παρακαλώ, αλλά veritas magis amicitiae (η αλήθεια προέχει της φιλίας)… Ξέρεις, η ζωή έχει τους όρους της. Για να αισθάνεται κανείς άνετα ανάμεσα σε μορφωμένους ανθρώπους, οικεία κι ευχάριστα μαζί τους, πρέπει να είναι σ’ ένα βαθμό καλλιεργημένος. Το ταλέντο σου σ’ έχει φέρει μέσα στους κύκλους τους, εκεί ανήκεις, αλλά… παρασύρεσαι μακριά τους και αμφιταλαντεύεσαι.

Οι καλλιεργημένοι άνθρωποι, πρέπει κατά τη γνώμη μου, να πληρούν τις ακόλουθες προϋποθέσεις:

1. Σέβονται την ανθρώπινη προσωπικότητα, και ως εκ τούτου είναι πάντα ευγενείς, ήρεμοι και πρόθυμοι να προσφέρουν στους άλλους. Δεν προκαλούν διαπληκτισμούς για ένα σφυρί ή για λίγο χαμένο καουτσούκ· αν ζουν μαζί με κάποιον δεν το θεωρούν παραχώρηση, και φεύγοντας δεν λένε «κανείς δε μπορεί να ζήσει μαζί σου». Συγχωρούν το θόρυβο, το κρύο και στεγνό κρέας και τις ευφυολογίες και την παρουσία ξένων στα σπίτια τους.

2. Συμπονούν, και όχι μόνο τους επαίτες και τις γάτες. Οι καρδιές τους πονούν γι’ αυτά που τα μάτια δε βλέπουν… Ξαγρυπνούν τα βράδια για να βοηθήσουν τον Π.*, για να πληρώσουν για τους αδερφούς τους στο Πανεπιστήμιο, για να αγοράσουν ρούχα για τις μητέρες τους.

3. Σέβονται την ιδιοκτησία των άλλων, γι’ αυτό και πληρώνουν τα χρέη τους.

4. Είναι ειλικρινείς και τρέμουν το ψέμα σαν τη φωτιά. Δεν ψεύδονται ούτε σε ασήμαντα θέματα. Το ψέμα προσβάλλει τον ακροατή και τον ταπεινώνει μπροστά στα μάτια του ομιλούντος. Δεν κρατούν «πόζα», δεν φέρονται δημόσια όπως στα σπίτια τους, δεν καυχιούνται μπροστά στους ταπεινούς συντρόφους τους. Δεν παραδίδονται στη φλυαρία και στο να επιβάλλουν στους άλλους τα ανεπιθύμητα μυστικά τους. Από σεβασμό προς τα αυτιά των άλλων ανθρώπων, συχνότερα σιωπούν παρά μιλούν.

5. Δεν υποτιμούν τους εαυτούς τους επιζητώντας τη λύπηση. Δεν παίζουν στις χορδές των ξένων καρδιών, ώστε να μπορούν να τους φέρονται με ψεύτικο σεβασμό. Δε λένε «με παρεξήγησαν» ή «έχω γίνει φτηνός», γιατί αυτός είναι αγώνας για πλασματικά κέρδη, χυδαίος, κάλπικος.

6. Δεν έχουν κενή ματαιοδοξία. Δεν ενδιαφέρονται για ψεύτικα διαμάντια όπως το να γνωρίζουν διασημότητες, να δίνουν χέρια με τον μεθυσμένο Π., να ακούν τους σχολιασμούς ενός τυχαίου θεατή σε μια έκθεση, να συζητιούνται στις ταβέρνες. Αν κάνουν πράγματα άξια μιας δεκάρας δεν τριγυρνούν με αλαζονεία σαν να έχουν κάνει κάτι άξιο για εκατό ρούβλια, και δεν επιδεικνύονται όταν τους δέχονται κάπου όπου άλλοι έχουν απορριφθεί. Οι αληθινά ταλαντούχοι πάντα κρατούν την ταπεινότητά τους μέσα στο πλήθος, μένουν όσο μπορούν πιο μακριά από τη διαφήμιση. Ακόμα και ο Κρίλοφ έχει πει ότι ένα άδειο βαρέλι αντιλαλεί περισσότερο από ένα γεμάτο.

7. Αν έχουν ένα ταλέντο, του δείχνουν σεβασμό. Θυσιάζουν σε αυτό την ανάπαυση, τις γυναίκες, το κρασί, τη ματαιοδοξία… Είναι περήφανοι για το ταλέντο τους. Πέρα απ’ αυτά, είναι σχολαστικοί.

8. Καλλιεργούν στους εαυτούς τους την αγάπη για την καλαισθησία. Δε μπορούν να πλαγιάσουν με τα ρούχα τους, να βλέπουν στους τοίχους ρωγμές γεμάτες έντομα, να αναπνέουν ακάθαρτο αέρα, να περπατούν πάνω σε πάτωμα που κάποιος έχει φτύσει, να μαγειρεύουν το φαγητό τους πάνω από μια σόμπα πετρελαίου. Επιζητούν όσο το δυνατόν περισσότερο να χαλιναγωγήσουν και να εξευγενίσουν τα σεξουαλικά ένστικτα. Αυτό που θέλουν σε μια γυναίκα δεν είναι συντροφιά στο κρεβάτι… Δεν αναζητούν την εξυπνάδα που ενυπάρχει στο συνεχές πλάγιασμα. Θέλουν συγκεκριμένα, αν είναι καλλιτέχνες, φρεσκάδα, κομψότητα, ανθρωπιά, την επιθυμία για μητρότητα… Δεν καταπίνουν τη βότκα όλη μέρα κι όλη νύχτα, δεν ψάχνουν λαίμαργα στα ντουλάπια γιατί δεν είναι γουρούνια και το γνωρίζουν. Πίνουν μόνο όταν είναι ελεύθεροι, περιστασιακά. Γιατί θέλουν mens sana in corpora sano (νους υγιής εν σώματι υγιεί).

Και ούτω καθεξής. Έτσι είναι οι καλλιεργημένοι άνθρωποι. Για να είναι κανείς καλλιεργημένος και όχι κατώτερος του περίγυρού του, δεν αρκεί μόνο να έχει διαβάσει «Τα χαρτιά του Πίκγουικ» και να μάθει ένα μονόλογο του «Φάουστ».

Αυτό που χρειάζεται είναι συνεχής δουλειά, νυχθημερόν, συνεχές διάβασμα, μελέτη, θέληση. Κάθε ώρα είναι πολύτιμη. Έλα κοντά μας, κάνε θρύψαλα το μπουκάλι με τη βότκα, ξάπλωσε και διάβασε. Τουργκένιεφ, αν θέλεις, που δεν τον έχεις διαβάσει.

Πρέπει να εγκαταλείψεις τη ματαιοδοξία σου, δεν είσαι παιδί. Σύντομα θα είσαι τριάντα.

Ήρθε η ώρα! Σε περιμένω.

Όλοι σε περιμένουμε.
-------------------
*(μάλλον αναφέρεται στον Πάλμιν, έναν μέτριας φήμης ποιητή)

Και όταν κανείς ζει μια μισή ζωή, δημιουργεί μια κόλαση για τον εαυτό του κάθε στιγμή

Κάντε τα πράγματα με όλη σας τηv καρδιά, με όση ένταση υπάρχει μέσα σας.

Οτιδήποτε γίνει με μισή καρδιά δεν φέρνει ποτέ χαρά στη ζωή. Φέρνει μόνο δυστυχία, άγχος, βασανιστήρια και εντάσεις, γιατί κάθε φορά που κάνετε κάτι με μισή καρδιά, διαιρείτε τον εαυτό σας σε δύο μέρη, και αυτή είναι μια από τις μεγαλύτερες καταστροφές που έχουν συμβεί στους ανθρώπους – είναι όλοι διχασμένοι. Η δυστυχία στον κόσμο δεν αποτελεί έκπληξη. Είναι φυσικό αποτέλεσμα του να ζει κανείς με μισή καρδιά, να κάνει τα πάντα μόνο με ένα μέρος της ύπαρξής του, ενώ το άλλο είναι η αντίσταση, η εναντίωση, η πάλη.

Και ό,τι και να κάνετε με το ήμισυ της ύπαρξής σας θα σας οδηγήσει στη μετάνοια, στη δυστυχία, και σε μια αίσθηση ότι ίσως το άλλο μέρος που δεν συμμετείχε ήταν το σωστό, επειδή ακολουθώντας αυτό το μέρος, δεν έχετε επιτύχει τίποτα άλλο από μια άθλια κατάσταση. Αλλά σας λέω: αν είχατε ακολουθήσει το άλλο μέρος, το αποτέλεσμα θα ήταν το ίδιο. Το θέμα δεν είναι ποιο μέρος θα ακολουθήσετε, αλλά αν θα το κάνετε απόλυτα ή όχι. Το να βρίσκεστε σε πλήρη δράση σας φέρνει χαρά. Ακόμα και μια συνηθισμένη, ασήμαντη δράση που γίνεται με απόλυτη ένταση φέρνει λάμψη στην ύπαρξή σας πληρότητα, βαθιά ικανοποίηση. Οτιδήποτε γίνεται με μισή καρδιά, όσο καλό κι αν είναι, θα φέρει δυστυχία.

Η δυστυχία δεν προέρχεται από τις πράξεις σας, ούτε η χαρά προέρχεται από τις πράξεις σας. Η χαρά έρχεται όταν είστε πλήρεις. Δεν έχει σημασία σε ποια δράση εμπλέκεστε, η δυστυχία έρχεται ως αποτέλεσμα όταν είστε αποσπασματικοί. Και όταν κανείς ζει μια μισή ζωή, δημιουργεί μια κόλαση για τον εαυτό του κάθε στιγμή – και αυτή η κόλαση γίνεται όλο και μεγαλύτερη.

Οι άνθρωποι ρωτούν: «Υπάρχει κάπου μια κόλαση, ή υπάρχει κάπου ένας παράδεισος;» – επειδή όλες οι θρησκείες μιλούν για την κόλαση και τον ουρανό σαν να είναι μέρος της γεωγραφίας του σύμπαντος. Δεν είναι γεωγραφικά φαινόμενα, βρίσκονται στην ψυχολογία σας. Όταν το μυαλό σας, όταν η καρδιά σας, όταν η ύπαρξή σας ωθείται προς δύο κατευθύνσεις ταυτόχρονα, δημιουργείτε την κόλαση. Και όταν είστε ένα σύνολο, μία μονάδα, μία οργανική ενότητα… σε αυτή την οργανική ενότητα, τα λουλούδια του ουρανού αρχίζουν να ανθίζουν. Οι άνθρωποι εξακολουθούν να ανησυχούν για τις πράξεις τους: ποια πράξη είναι σωστή και ποια λανθασμένη; Τι είναι καλό και τι είναι κακό; Η δική μου αντίληψη είναι ότι το θέμα δεν είναι μια συγκεκριμένη πράξη, αλλά η ψυχολογία σας.

Όταν είστε πλήρεις, είναι καλό. Και όταν είστε διαιρεμένοι, είναι κακό. Διχασμένοι υποφέρετε. Ενωμένοι χορεύετε, τραγουδάτε, γιορτάζετε.

Καλύτερα να είσαι βασιλιάς της σιωπής σου παρά σκλάβος των λόγων σου

Κατά την διάρκεια του φλερτ χρησιμοποιούμε χιλιάδες λέξεις για να γνωριστούμε με τον άλλον, για να τον καταλάβουμε, για να του εκφράσουμε τα αισθήματά μας, για να τον προκαλέσουμε, για να τον κάνουμε να χαμογελάσει, για να τον κολακέψουμε… Το ζήτημα είναι τι κάνουμε αν η σχέση ευδοκιμήσει, όταν έχουμε δείξει τα καλύτερα χαρτιά μας και μας μένει απλώς να διηγούμαστε καθημερινές ασήμαντες ανεκδοτολογίες. Αρκεί αυτό για να γεμίσει τον χρόνο που μοιραζόμαστε με το αγαπημένο πρόσωπο;

Ίσως ναι, όταν γυρίζουμε κατάκοποι από την δουλειά, με ελάχιστο χρόνο και πολύ νύστα, όμως τι συμβαίνει τα Σαββατοκύριακα ή στις διακοπές;

Δεν συμβαίνει τίποτα.

Πράγματι, δεν χρειαζόμαστε ούτε καν μια τηλεόραση να γεμίζει με ηχητική επένδυση θορύβου το σαλόνι μας για να αισθανόμαστε άνετα. Υπάρχει κάτι άλλο, πολύ πολυτιμότερο, να μοιραζόμαστε ως ζευγάρι όταν δεν έχουμε κάτι καινούργιο να πούμε: η σιωπή.

Ένα σύμπτωμα καλής υγείας στα ζευγάρια είναι το να μπορούν και τα δύο μέλη να μοιράζονται την απουσία ήχων, είτε διαβάζοντας βιβλία είτε χαζεύοντας το ηλιοβασίλεμα από το παράθυρο.

Το ότι η σιωπή μπορεί να είναι όμορφη και επιπλέον να μοιράζεται το απέδειξε ο Τζον Κέιτζ με το έργο του 4΄33”, ένα μουσικό κομμάτι τεσσάρων λεπτών και τριάντα τριών δευτερολέπτων καθαρής σιωπής.

Στην πρεμιέρα, το κοινό έμεινε κατάπληκτο με το κομμάτι αυτό, όπου οι μεν μουσικοί δεν κινούνταν, ο δε μαέστρος παρέμενε ακίνητος να κρατάει την μπαγκέτα, προσέχοντας μόνο το ρολόι, ώσπου, μόλις πέρασαν τα 4’33”, σήκωσε την μπαγκέτα και κατέβασε το κεφάλι για να δεχτεί τα χειροκροτήματα.
Οι θεατές φάνηκαν συγκινημένοι, ίσως γιατί δεν είμαστε συνηθισμένοι ν’ αγκαλιάζουμε την σιωπή, μια ρομαντική ηχητική μπάντα, ιδανική για να μοιραζόμαστε την οικειότητα ως ζευγάρι.

Jacob Bernoulli: Η εφαρμογή της θεωρίας του Jacob Bernoulli στα τυχερά παιχνίδια

Ο Γιακόμπ Μπερνούλι (Jacob Bernoulli, 6 Ιανουαρίου 1655 – 16 Αυγούστου 1705) ήταν Ελβετός μαθηματικός, ένας από τους πολλούς διακεκριμένους μαθηματικούς της οικογένειας Μπερνούλι. Ο Γιακόμπ γεννήθηκε στη Βασιλεία. Ακολουθώντας την επιθυμία του πατέρα του, σπούδασε θεολογία και έγινε κληρικός. Αντιθέτως όμως με τις επιθυμίες των γονέων του σπούδασε επίσης μαθηματικά και αστρονομία. Ταξίδεψε στην Ευρώπη από το 1676 μέχρι το 1682, ενημερωνόμενος για τις τελευταίες ανακαλύψεις στα μαθηματικά και τις επιστήμες, όπως τα έργα του Ρόμπερτ Μπόιλ και του Ρόμπερτ Χουκ.

Εξοικειώθηκε με τον λογισμό μέσω της αλληλογραφίας του με τον Γκότφριντ Λάιμπνιτς, και μετά συνεργάστηκε με τον αδερφό του, Γιόχαν, σε διάφορες εφαρμογές, με πιο σημαντικές την δημοσίευση διατριβών στις υπερβατικές καμπύλες (1696) και την ισοπεριμετρική ανισότητα (1700, 1701). Το 1690, ο Γιακόμπ έγινε ο πρώτος ο οποίος ανέπτυξε την τεχνική για την επίλυση διαχωρίσιμων διαφορικών εξισώσεων.

Όταν γύρισε στη Βασιλεία το 1682 ίδρυσε σχολή για μαθηματικά και επιστήμες. Διορίστηκε καθηγητής μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο της Βασιλείας το 1687, παραμένοντας σε αυτή την θέση για την υπόλοιπη ζωή του.

Το πιο γνωστό έργο του Γιακόμπ είναι το Ars Conjectandi (Η τέχνη του εικάζειν), το οποίο δημοσιεύθηκε οκτώ χρόνια μετά τον θάνατό του, το 1713 από τον ανεψιό του, Νίκολας. Στο έργο αυτό περιέγραψε τα γνωστά αποτελέσματα της θεωρίας των πιθανοτήτων και της απαρίθμησης, συχνά παρέχοντας εναλλακτικές αποδείξεις. Το έργο περιλαμβάνει επίσης την εφαρμογή της θεωρίας πιθανοτήτων σε τυχερά παιχνίδια και την εισήγηση ενός θεωρήματος γνωστού ως ο νόμος των μεγάλων αριθμών. Οι όροι δοκιμές Μπερνούλι και αριθμοί Μπερνούλι προέρχονται από το έργο αυτό. Ο σεληνιακός κρατήρας Μπερνούλι έχει ονομαστεί προς τιμήν του ιδίου και του αδερφού του, Γιόχαν.

Στην Ευρώπη, το θέμα των πιθανοτήτων αναπτύχθηκε επίσημα πρώτη φορά τον δέκατο έκτο αιώνα με το έργο του Καρντάνο, του οποίου το ενδιαφέρον για τις πιθανότητες πήγαζε από την αγάπη του για τον τζόγο.

Έθεσε επίσημα αυτό που σήμερα ονομάζεται κλασικός ορισμός της πιθανότητας: αν ένα γεγονός έχει a πιθανά αποτελέσματα και επιλεγούν οποιαδήποτε b από αυτά έτσι ώστε b ≤ a, η πιθανότητα να συμβεί οποιοδήποτε από τα b είναι ba. Ωστόσο η πραγματική του επιρροή δεν ήταν μεγάλη. Έγραψε μόνο ένα βιβλίο πάνω στο θέμα το 1525 με τίτλο Liber de ludo aleae (Βιβλίο πάνω στα παιχνίδια τύχης), το οποίο όμως δημοσιεύθηκε μετά τον θάνατό του το 1663.

Η ημερομηνία την οποία η ιστορικοί θεωρούν ως την αρχή των πιθανοτήτων με την σύγχρονη έννοια είναι το 1654, χρονιά κατά την οποία ο Πασκάλ και ο Φερμά άρχισαν να αλληλογραφούν σχετικά με τις πιθανότητες. Αιτία για αυτό ήταν γράμμα που είχε στείλει την ίδια χρονιά ένας τζογαδόρος από το Παρίσι ονόματι Αντουάν Γκομπό (Antoine Gombaud) στον Πασκάλ και άλλους μαθηματικούς ρωτώντας διάφορα σχετικά με πιθανότητες. Πιο συγκεκριμένα έθεσε το πρόβλημα της διαίρεσης του στοιχήματος, σχετικά με ένα θεωρητικό παιχνίδι δύο παικτών στο οποίο κερδίζει ένας από τους δύο μετά από συγκεκριμένο αριθμό γύρων. Το ερώτημα αφορούσε τον δίκαιο διαμοιρασμό της αξίας που είχε συγκεντρωθεί αν το παιχνίδι σταματούσε πρόωρα λόγω κάποιας εξωτερικής αιτίας.

Η αλληλογραφία Πασκάλ και Φερμά προκάλεσε το ενδιαφέρον άλλων μαθηματικών, όπως ο Κρίστιαν Χόυχενς, ο οποίος το 1657 δημοσίευσε το De ratiociniis in aleae ludo (Υπολογισμοί στα παιχνίδια της τύχης).Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου ο Πασκάλ δημοσίευσε επίσης τα αποτελέσματά του σχετικά με το τρίγωνο του Πασκάλ. Αναφέρονταν στο τρίγωνο, στο έργο του Traité du triangle arithmétique (Χαρακτηριστικά του αριθμητικού τριγώνου), ως το «αριθμητικό τρίγωνο».

Αργότερα ο Γιαν ντε Βιτ δημοσίευσε παρόμοιο υλικό στο έργο του Waerdye van Lyf-Renten, στο οποίο χρησιμοποίησε στατιστικές έννοιες ώστε να προσδιορίσει το προσδόκιμο ζωής.

Ο Μπερνούλι είχε μεγάλη παραγωγή μαθηματικού έργου μεταξύ 1684 και 1689 στην οποία περιλαμβάνεται και το Ars Conjectandi.

Όταν ξεκίνησε το έργο του το 1684 σε ηλικία 30 ετών, δεν είχε ακόμα διαβάσει το
έργο του Πασκάλ για το αριθμητικό τρίγωνο ούτε του ντε Βιτ για την στατιστική πιθανότητα. Είχε ζητήσει ένα αντίγραφο του τελευταίου από τον γνωστό του, Γκότφριντ Βίλχελμ Λάιμπνιτς, αλλά ο Λάιμπνιτς δεν κατάφερε να του το στείλει. Του έστειλε ωστόσο τα έργα του Πασκάλ και του Χόυχενς, στα οποία βασίζεται το Ars Conjectandi.

Ο Μπερνούλι ονόμασε το έργο Ars Conjectandi επειδή επιθυμούσε να το συνδέσει με την έννοια ars inveniendi του σχολαστικισμού, το οποίο με την σειρά του υποδεικνύει ότι τα αποτελέσματά του θα μπορούσαν να εφαρμοστούν σε όλες τις πτυχές της ζωής και της κοινωνίας.

Το έργο του Μπερνούλι, αρχικά δημοσιευμένο στα λατινικά, διαιρείται σε τέσσερα μέρη.

Τo πρώτο μέρος πραγματεύεται αυτό που είναι γνωστό σήμερα ως κατανομή Μπερνούλι.

Η κατανομή Μπερνούλλι είναι μια διακριτή συνάρτηση κατανομής τυχαίας μεταβλητής. Περιγράφει ένα τυχαίο πείραμα με δύο πιθανά αποτελέσματα (επιτυχία – αποτυχία) και πιθανότητα επιτυχίας p.

Θεωρούμε την τυχαία μεταβλητή Χ που παίρνει τιμές 0 ή 1. Για Χ=1 έχουμε επιτυχία και για Χ=0 αποτυχία. Η κατανομή Μπερνούλλι παίρνει τις εξής τιμές:

P(X=1)=p
P(X=0)=q=1-p

συνάρτηση πιθανότητας,  παράμετροι,  μέση τιμή,  διακύμανση
             p(1-p)                    pE[0,1]            p              p(1-p)

Στο πρώτο μέρος επίσης ο Μπερνούλι ανέπτυξε την έννοια του Χόυχενς για την αναμενόμενη τιμή, ή ο ζυγισμένος μέσος όλων των πιθανών ενδεχομένων ενός γεγονότος. Ο Χόυχενς είχε αναπτύξει την ακόλουθη εξίσωση: E = p0a0+p1a1+p2a2+···+pnan p0+p1+···+pn . Σε αυτή την εξίσωση, το E είναι η αναμενόμενη τιμή, το pi είναι οι πιθανότητες να πραγματωθεί κάθε τιμή, και το ai είναι οι τιμές. Ο Μπερνούλι κανονικοποίησε την αναμενόμενη τιμή υποθέτοντας ότι pi είναι οι πιθανότητες όλων των ξένων ενδεχομένων, οδηγούμενος έτσι στο συμπέρασμα ότι p0 + p1 + … + pn = 1.

Μία ακόμα θεωρία που αναπτύχθηκε σε αυτό το τμήμα είναι η πιθανότητα να επιτευχθεί τουλάχιστον ένας αριθμός επιτυχιών σε ένα αριθμό πειραμάτων, που σήμερα ονομάζονται δοκιμές Μπερνούλι, με διάφορα αποτελέσματα δεδομένου όμως ότι η πιθανότητα της επιτυχίας σε κάθε πείραμα είναι η ίδια.

Στο τρίτο μέρος, ο Μπερνούλι εφάρμοσε τις τεχνικές πιθανότητας, που μελέτησε στα προηγούμενα μέρη, σε κοινά τυχερά παιχνίδια της εποχής με τράπουλα ή ζάρια. Παρουσίασε προβλήματα πιθανοτήτων σχετικά με αυτά αλλά και γενικεύσεις αυτών χωρίς συγκεκριμένες σταθερές. Για παράδειγμα, ένα πρόβλημα το οποίο είχε να κάνει με την αναμενόμενη τιμή φιγούρων που θα τραβούσε κάποιος από μια τράπουλα 20 φύλλων με 10 φιγούρες μπορούσε να γενικευθεί σε πρόβλημα με a φύλλα που είχαν b φιγούρες έτσι ώστε b<a.

Το τέταρτο μέρος πραγματεύεται την εφαρμογή των πιθανοτήτων σε προσωπικές, δικαστικές και οικονομικές αποφάσεις. Σε αυτή την ενότητα ο Μπερνούλι διαφέρει στον τρόπο σκέψης που σχετίζεται με την συχνότητα πιθανότητας, κατά τον οποίο η πιθανότητα ορίζεται με εμπειρικό τρόπο. Διαφέρει με ένα αποτέλεσμα που σχετίζεται με τον νόμο των μεγάλων αριθμών, στο οποίο ο Μπερνούλι περιέγραψε ότι προβλέποντας τα αποτελέσματα της παρατήρησης θα προσεγγίζουν την θεωρητική πιθανότητα καθώς γίνονται περισσότερες δοκιμές, ενώ κατά την σχολή της συχνότητας πιθανότητας, η πιθανότητα ορίζεται αντίστροφα. Ο Μπερνούλι ήταν πολύ περήφανος για αυτό το αποτέλεσμα, αναφερόμενος σε αυτό ως το «χρυσό θεώρημά» του, και σχολίασε ότι ήταν «ένα πρόβλημα με το οποίο είχε ασχοληθεί για είκοσι χρόνια».

Το τέλος

Ο Μπερνούλι επέλεξε το σχήμα μίας λογαριθμικής σπείρας και τη φράση Eadem mutata resurgo (Αλλαγμένος και όμως ο ίδιος, ανασταίνομαι) για την ταφόπλακά του. Η σπείρα που κατασκευάστηκε ωστόσο τελικά από τους τεχνίτες ήταν σπείρα του Αρχιμήδη.

ALBERT CAMUS: Το πιο σκληρό ήταν ότι εξακολουθούσα να σκέφτομαι σαν ελεύθερος άνθρωπος

«Κι όμως, τον πρώτο καιρό που με φυλακίσανε, το πιο σκληρό ήταν ότι σκεφτόμουν σαν ελεύθερος άνθρωπος.

Παραδείγματος χάρη, μ’ έπιανε η επιθυμία να βρεθώ σε μια παραλία και να κατέβω στη θάλασσα.

Όταν φανταζόμουνα τον ήχο από τα πρώτα κύματα κάτω απ’ τις πατούσες μου, το κορμί μου να μπαίνει στο νερό και την αίσθηση ελευθερίας που έβρισκα εκεί μέσα, ένιωθα αμέσως πόσο στενοί ήταν οι τοίχοι της φυλακής μου.

Όμως αυτό κράτησε μερικούς μήνες.

Ύστερα, δεν είχα πια παρά τις σκέψεις ενός φυλακισμένου.

Περίμενα τον καθημερινό περίπατο που έκανα στην αυλή ή την επίσκεψη του δικηγόρου μου.

Με τον υπόλοιπο χρόνο μου τα κατάφερνα μια χαρά.

Έτσι σκεφτόμουνα συχνά ότι αν με είχαν βάλει να ζω μέσα σ’ έναν ξερό κορμό δέντρου, δίχως να κάνω άλλη δουλειά παρά να κοιτάζω τον ανθό του ουρανού πάνω απ’ το κεφάλι μου, θα συνήθιζα λίγο λίγο.

Θα περίμενα να περάσουν τα πουλιά ή να συναντηθούν τα σύννεφα όπως περίμενα εδώ τις περίεργες γραβάτες του δικηγόρου μου, κι όπως σ’ έναν άλλο κόσμο, θ’ ανυπομονούσα να έρθει το Σάββατο για ν’ αγκαλιάσω σφιχτά το κορμί της Μαρί.

Ή, αν το καλοσκεφτόμουν, δεν ήμουνα μέσα σ’ ένα ξερό δέντρο.

Υπήρχαν και πιο δυστυχισμένοι από μένα.

Εξάλλου αυτή ήταν μια ιδέα της μαμάς, και την επαναλάμβανε συχνά, ότι τελικά όλα ήταν μια συνήθεια.

Αλμπέρ Καμύ, Ο Ξένος

Η πρώτη ματιά μέσα στον Άρη αποκαλύπτει ένα φλοιό με στρώματα σαν κέικ

Η αποστολή InSight της NASA μας στέλνει τα πρώτα δεδομένα για την εσωτερική δομή ενός πλανήτη διαφορετικού από τη Γη. Ανακάλυψε ότι ο φλοιός του κόκκινου πλανήτη μπορεί να αποτελείται από τρία στρώματα. Είναι η πρώτη φορά που οι επιστήμονες έχουν διερευνήσει άμεσα το εσωτερικό ενός πλανήτη διαφορετικού από τη Γη και θα βοηθήσουν τους ερευνητές να αποκαλύψουν πώς ο Άρης σχηματίστηκε και εξελίχθηκε με την πάροδο του χρόνου.

Το Mars InSight lander είναι εξοπλισμένο με σεισμόμετρο με τρούλο (αριστερά) και ένα καθετήρα για τη μέτρηση της ροής θερμότητας (δεξιά).

Πριν από αυτήν την αποστολή, οι ερευνητές είχαν μετρήσει μόνο τις εσωτερικές δομές της Γης και της Σελήνης.

Είναι ένα σημαντικό εύρημα για το InSight, το οποίο προσγειώθηκε στον Άρη τον Νοέμβριο του 2018 με στόχο την επεξεργασία της εσωτερικής δομής του πλανήτη 1

Το InSight προσγειώθηκε κοντά στον ισημερινό του Άρη, σε μια ομαλή πεδιάδα γνωστή ως Elysium Planitia και χρησιμοποιεί ένα εξαιρετικά ευαίσθητο σεισμόμετρο για να ακούσει τη γεωλογική ενέργεια που χτυπάει μέσα στον πλανήτη. Ο Άρης ως γνωστόν είναι λιγότερο σεισμικά ενεργός από τη Γη, αλλά περισσότερο από τη Σελήνη.

Όπως συμβαίνει με τους σεισμούς στη Γη, οι σεισμολόγοι χρησιμοποιούν τους σεισμούς στον Άρη για να χαρτογραφήσουν την εσωτερική δομή του κόκκινου πλανήτη. Η σεισμική ενέργεια ταξιδεύει μέσω του εδάφους με δύο τύπους κυμάτων. Μετρώντας τις διαφορές στο πώς αυτά τα σεισμικά κύματα κινούνται, οι ερευνητές μπορούν να υπολογίσουν από πού αρχίζει και που τελειώνει ο πυρήνας, ο μανδύας και ο φλοιός του πλανήτη, καθώς και τη γενική σύνθεση του καθενός στρώματος.

Αυτά τα θεμελιώδη γεωλογικά στρώματα αποκαλύπτουν πώς ο πλανήτης ψύχθηκε και σχηματίστηκε πριν από δισεκατομμύρια χρόνια μετά τη φλογερή γέννηση του Ηλιακού Συστήματος. Τώρα, «έχουμε αρκετά δεδομένα για να αρχίσουμε να απαντάμε σε μερικές από αυτές τις μεγάλες ερωτήσεις», λένε οι ερευνητές.

Ο ηπειρωτικός φλοιός της Γης χωρίζεται γενικά σε υποστρώματα διαφόρων τύπων πετρωμάτων. Οι ερευνητές υποπτεύονταν, αλλά δεν ήξεραν με σιγουριά, ότι ο φλοιός του Άρη ήταν επίσης σε στρώματα. Τώρα, τα δεδομένα του InSight δείχνουν ότι αποτελείται από δύο ή τρία επίπεδα.

Μια κρούστα (φλοιός) τριών επιπέδων θα ταιριάζει καλύτερα με τα γεωχημικά μοντέλα και μελέτες μετεωριτών του Άρη, λένε οι πλανητικοί επιστήμονες.

Ανάλογα με το αν ο φλοιός έχει δύο ή τρία στρώματα, θα έχει πάχος 20 ή 37 χιλιόμετρα. Αυτό το πάχος ποικίλλει πιθανώς σε διαφορετικές τοποθεσίες γύρω από τον πλανήτη, αλλά είναι πιθανό να μην είναι μεγαλύτερο από 70 χιλιόμετρα κατά μέσο όρο.

Στη Γη, το πάχος του φλοιού κυμαίνεται από περίπου 5 έως 10 χιλιόμετρα κάτω από τους ωκεανούς, έως περίπου 40 έως 50 χιλιόμετρα κάτω από τις ηπείρους.

Τους επόμενους μήνες, οι επιστήμονες του InSight σκοπεύουν να αναφέρουν μετρήσεις που έγιναν ακόμη πιο βαθιά στον Άρη, αποκαλύπτοντας τελικά πληροφορίες για τον πυρήνα και τον μανδύα του πλανήτη.

Μαζί με την ακρόαση των σεισμών, ο άλλος μεγάλος επιστημονικός στόχος του InSight είναι να μετρήσει τη ροή θερμότητας μέσω του εδάφους του Άρη χρησιμοποιώντας έναν ανιχνευτή που ονομάζεται “τυφλοπόντικας”. Σκόπευε να σκάψει βαθιά στο έδαφος, αλλά προσπάθησε να το κάνει – σε ένα σημείο του εδάφους και να βγει μετά από το έδαφος εντελώς. Ο τυφλοπόντικας κατάφερε τελικά να φτάσει σε βάθος αρκετά εκατοστά, και θα προσπαθήσει να σκάψει για μια τελευταία φορά τις επόμενες εβδομάδες πριν εγκαταλείψει.

Ο Κόσμος του Ηράκλειτου και του Penrose

 Το πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος είναι από τα αρχέγονα ερωτήματα του ανθρώπου. Στην αρχή επιχείρησε να το απαντήσει με μύθους, αλλά η εξήγηση δεν ήταν επαρκής. Οι Προσωκρατικοί φιλόσοφοι πραγματοποίησαν πρώτοι το πέρασμα από τον μύθο στον λόγο, επιχειρώντας να ερμηνεύσουν λογικά τις φυσικές διεργασίες. H εξήγηση του κόσμου δεν θα μπορούσε να απουσιάζει από τα ενδιαφέροντά τους.

Εκεί, όμως, όπου άλλοι Προσωκρατικοί φιλόσοφοι αναζητούν την αρχή των πάντων, στο ύδωρ, το άπειρο και τον αέρα, ο Ηράκλειτος συλλαμβάνει το πυρ ως αρχή, όχι της σταθερότητας, αλλά της μεταβολής. Ο σκοτεινός φιλόσοφος, σε μια ποιητική διακήρυξή του, αποκλείει τη δημιουργία εκ του μηδενός. Ο κόσμος υπήρχε από πάντα:

«Αυτόν τον κόσμο, όλων των πραγμάτων, δεν τον δημιούργησε ούτε κάποιος θεός ούτε άνθρωπος, αλλά υπήρχε πάντα, υπάρχει και θα υπάρχει ως μια ζωντανή αιώνια φωτιά που ανάβει με μέτρο και σβήνει με μέτρο.» (κόσμον τόνδε, τὸν αὐτὸν ἁπάντων, οὔτε τις θεῶν οὔτε ἀνθρώπων ἐποίησεν, ἀλλ᾽ ἦν ἀεὶ καὶ ἔστιν καὶ ἔσται πῦρ ἀείζωον, ἁπτόμενον μέτρα καὶ ἀποσβεννύμενον μέτρα.) Ηράκλειτος, DK B30

Ο κόσμος μας είναι ένας. Αλλά υπόκειται σε μεταβολές. Χωρίς αρχή και τέλος, ο Κόσμος, η φωτιά, το πυρ ανάβει και σβήνει με μέτρο, επαναλαμβάνοντας μία αέναη κυκλική πορεία. Ο Ηράκλειτος τόλμησε πρώτος να συλλάβει έναν αιώνιο κόσμο, τον δικό μας, αυτόν εδώ τον κόσμο, αποκλείοντας το, γοητευτικό για τον άνθρωπο, θεϊκό σχέδιο της δημιουργίας. Η αυτορρύθμιση του κόσμου του Ηράκλειτου υπάγεται σε μέτρα ήδη καθορισμένα στα οποία υπακούει η γέννηση και φθορά του. Από το μέτρο δεν μπορεί να ξεφύγει κανείς. Ούτε ο Ήλιος, σύμβολο της φυσικής τάξης:

«Ο ήλιος δεν θα ξεπεράσει τα μέτρα· αλλιώς οι Ερινύες, οι προστάτιδες της δικαιοσύνης, θα τον ανακαλύψουν.» (Ἥλιος οὐχ ὑπερβήσεται μέτρα· εἰ δὲ μή, Ἐρινύες μιν Δίκης ἐπίκουροι ἐξευρήσουσιν.) απ. 94

Είναι δύσκολο να παρακολουθήσουμε την Ηρακλείτεια σκέψη; Και όμως. Η σύγχρονη Φυσική, του Einstein, του Hawkins και του Penrose συνομιλούν μαζί της. Ειδικότερα, το κοσμικό μοντέλο που ο Penrose προτείνει δεν απέχει πολύ από τη θεωρία της εκπύρωσης του Ηράκλειτου, κατά την οποία έχουμε αέναη εναλλαγή διαφορετικών κόσμων, χάρη στις μεταμορφώσεις του πυρός.

Το 2020, στην ομιλία του κατά την παραλαβή του βραβείου Νόμπελ Φυσικής, ο Roger Penrose αναφέρθηκε στη θεωρία της Σύμμορφης Κυκλικής Κοσμολογίας (Conformal Cyclic Cosmology) που προϋποθέτει την ύπαρξη πολλών διαδοχικών (άπειρων) κόσμων ή, όπως ονομάζονται, αιώνων (aeons), ο καθένας από τους οποίους προέρχεται από την προσωπική του Μεγάλη Έκρηξη (Big Bang) για να εξελιχθεί στη συνέχεια.

Ο Penrose εικάζει ότι σε αρκετά δισεκατομμύρια χρόνια, όταν όλα τα αστέρια του σύμπαντος θα έχουν εξατμιστεί, και λόγω της ακτινοβολίας του Hawking όλες οι μαύρες τρύπες θα έχουν χάσει την ενέργειά τους, το σύμπαν θα είναι εντελώς ομοιόμορφο, έμπλεο αχρείαστης ενέργειας. Ως εκ τούτου, θα προσιδιάζει στην αρχική κατάστασή του, την έναρξή του, όπου ένας σύμμορφος μετασχηματισμός (conformal transformation) συνδέει το κενό στο τέλος του χρόνου με το κενό στην αρχή του, σαν μια κορδέλα χαρτί του οποίου οι δύο άκρες ενώνονται σχηματίζοντας ένα δαχτυλίδι. Σε αυτή τη φάση, τα ανενεργά σωματίδια θα επαναδραστηριοποιηθούν (μηδενική εντροπία). Έτσι, η διάλυση του σύμπαντος θα αποτελέσει μία νέα αρχή για ένα νέο σύμπαν, κόσμο, αιώνα. Ο Νομπελίστας μαθηματικός και φυσικός Penrose είναι πεπεισμένος ότι αυτό το μοντέλο του κόσμου είναι το αληθινό.

Η σύλληψη ενός αιώνιου κυκλικού γίγνεσθαι σήμερα παύει να είναι τόσο δυσνόητη και η σκέψη του σκοτεινού φιλοσόφου φωτίζεται από τη σύγχρονη Φυσική. Ο κόσμος του Ηράκλειτου συναντιέται με εκείνον του Penrose, στον ίδιο κοσμικό αιώνα. Τον Αιώνα της ύπαρξης αυτού εδώ του Κόσμου, όλων των πραγμάτων, που υπήρχε από πάντα, υπάρχει και θα υπάρχει.

Fr. Nietzsche: έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα (2)

Φρίντριχ Νίτσε: 1844–1900

Ο θεός είναι νεκρός

§1 Εισαγωγικά

Μια πρώτη ανάγνωση του έργου του Νίτσε: έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα επιχειρήθηκε σε μια προηγούμενη σχετική ανάρτηση. Εδώ θα παρουσιάσουμε, σε μετάφραση και σχολιασμό, τη δεύτερη ομιλία από τον Πρόλογο του εν λόγω έργου. Η θεμελιώδης αρχή του συγκεκριμένου έργου, αλλά και όλου του νιτσεϊκού έργου είναι: η καθίδρυση μιας φιλοσοφίας του νοήματος και των αξιών. Αυτή τη φιλοσοφία ο Νίτσε δεν την εννοεί ως κάποια καταφατική θεωρία ηθικών κανόνων και ορισμών συστημικής υφής αλλά κυρίως ως κριτική ανατροπή του υπάρχοντος. Ωστόσο και τούτη η κριτική δεν ευθυγραμμίζεται με τις νόρμες της κριτικής φιλοσοφίας, ας πούμε εκείνης του Καντ, χωρίς βέβαια να παραβλέπεται η δυναμική και της καντιανής κριτικής φιλοσοφίας.

Η νιτσεϊκή κριτική, ως ανατροπή του υπάρχοντος, διακρίνει στις αξίες εκείνες τις αρχές, δυνάμει των οποίων κρίνεται, ανα-κρίνεται και απο-κρίνεται ο φαινόμενος κόσμος. Συγχρόνως αυτές αποτελούν ένα είδος παρατηρητήριου, από το οποίο εκκινεί το φιλοσοφικό «σφυροκόπημα» πρωτίστως αυτών των ίδιων των αξιών. Το «σφυροκόπημα» τούτο ανατρέπει τη λογική του φιλοσοφικού «δικαστηρίου», που αναλαμβάνει να αποδώσει «δικαιοσύνη» στο υπάρχον, άρα να το καθαγιάσει, κριτικάροντας απλώς τα πράγματα στο όνομα της καθεστηκυίας τάξης των αξιών. Επίσης ανατρέπει τη λογική του πρακτικού ωφελιμιστή, που επιχειρεί να διασώσει ό,τι φαίνεται «χρήσιμο» για τη διαιώνιση του άχρηστου καθεστωτικού Είναι. Ο Ζαρατούστρα, καθ’ όλη την εξέλιξη του έργου, είναι η σκέψη του ανθρώπου, του κάθε ανθρώπου, που εκδηλώνεται ως ένα είδος πολεμικής βούλησης ενάντια στο χρησιμοθηρικό, στο ευτελές, που δεν έχει ούτε καν την παθητική διάθεση να χαθεί από μόνο του. Απεναντίας εγκαθίσταται στη ζωή, προσωποποιημένο από τους δειλούς που παρουσιάζονται ως ισχυροί, με τη μορφή του ή των κάθε λογής ειδώλων, τα οποία προσκυνά η αγελαία μάζα. Αυτή την αγελαία μάζα ο Ζαρατούστρα δεν την μισεί εξ ορισμού, αλλά την «αγαπά». Και την αγαπά ακόμη περισσότερο, όσο βρίσκεται σε απόσταση απ’ αυτήν, όπως δείχνει και το κείμενο που ακολουθεί, και εκφράζει την επιθυμία να βρεθεί κοντά της – μακριά της.

§2 Ομιλία: 2

Ο Ζαρατούστρα κατέβηκε μοναχός το βουνό, χωρίς κανείς να τον συναντήσει. Ωστόσο, όταν έφτασε στα δάση, ξαφνικά στάθηκε μπροστά του ένας γέρος, που είχε αφήσει την ιερή καλύβα του για να αναζητήσει ρίζες στο δάσος. Και έτσι μίλησε ο γέρος στον Ζαρατούστρα:

«Δεν μου είναι ξένος αυτός ο ταξιδευτής: πριν από κάποια χρόνια πέρασε από εδώ. Ζαρατούστρα ονομαζόταν· αλλά [τώρα] έχει αλλάξει.
Τότε έφερνες τη στάχτη σου στο βουνό: τώρα θέλεις να φέρεις τη φωτιά σου στις κοιλάδες; Δεν φοβάσαι την τιμωρία για τον εμπρηστή;
Ναι, αναγνωρίζω τον Ζαρατούστρα. Καθαρό είναι το μάτι του και καμιά αηδία δεν κρύβεται στο στόμα του. Σαν χορευτής δεν βαδίζει μπρος;
Αλλαγμένος είναι ο Ζαρατούστρα, παιδί έγινε ο Ζαρατούστρα, ένας αφυπνισμένος είναι ο Ζαρατούστρα: τι θέλεις τώρα κοντά στους κοιμισμένους;
Σαν μέσα στη θάλασσα ζούσες στη μοναξιά, και η θάλασσα σε κρατούσε. Αλίμονο, τώρα θες να προσαράξεις στη στεριά; Αλίμονο, θες μόνος να σέρνεις πάλι το σώμα σου;»
Ο Ζαρατούστρα απάντησε: «αγαπώ τους ανθρώπους».
«Γιατί τότε», είπε ο άγιος, «πήγα στο δάσος και στην ερημιά»; Δεν ήταν, επειδή αγαπούσα πάρα πολύ τους ανθρώπους;
Τώρα αγαπώ τον θεό: δεν αγαπώ τους ανθρώπους. Ο άνθρωπος είναι ένα πολύ ατελές πράγμα για μένα. Η αγάπη για τον άνθρωπο θα με σκότωνε».
Ο Ζαρατούστρα απάντησε: «τι μίλησα για αγάπη! Φέρνω ένα δώρο στους ανθρώπους!»
«Μην τους δίνεις τίποτα», είπε ο άγιος. «Προτιμότερο να τους αφαιρέσεις μέρος του φορτίου τους και να το μεταφέρεις μαζί τους –αυτό θα είναι ό,τι πιο ευάρεστο γι’ αυτούς: μόνο δες εάν είναι ευάρεστο και για σένα!
Κι αν θες να τους δώσεις, να μη τους δώσεις τίποτα περισσότερο από μια ελεημοσύνη, και τούτη ακόμη άφησέ τους να σου τη ζητιανέψουν!»
«Όχι», απάντησε ο Ζαρατούστρα, «δεν δίνω ελεημοσύνη. Δεν είμαι δα και τόσο φτωχός για αυτό».
Ο άγιος γέλασε με τον Ζαρατούστρα και μίλησε έτσι: Κοίταξε τότε, ώστε να δεχθούν τους θησαυρούς σου. Είναι δύσπιστοι απέναντι στους ερημίτες και δεν πιστεύουν ότι ερχόμαστε για να τους χαρίσουμε δώρα.
Τα βήματά μας ηχούν γι’ αυτούς πολύ μοναχικά μες στα σοκάκια. Και όταν τη νύχτα, που είναι στο κρεβάτι τους ακούν έναν άνθρωπο να περπατά, πολύ πριν ανατείλει ο ήλιος, σίγουρα αναρωτιούνται: Για πού τραβάει ο κλέφτης;
Μην πηγαίνεις στους ανθρώπους, αλλά μείνε στο δάσος! Ακόμα καλύτερα, να πας με τα ζώα. Γιατί δεν θέλεις να είσαι σαν εμένα –αρκούδα ανάμεσα σε αρκούδες, πουλί ανάμεσα στα πουλιά;»
«Και τι κάνει ο άγιος στο δάσος;» ρώτησε ο Ζαρατούστρα.
Ο άγιος απάντησε: «Κάνω ύμνους και τους άδω, και όταν κάνω ύμνους, γελώ, κλαίω και μεμψιμοιρώ: έτσι δοξάζω το θεό.
Με τραγούδι, με κλάμα, με γέλιο και μουρμουρητό δοξάζω τον θεό, που είναι ο θεός μου. Εσύ όμως τι μας φέρνεις για δώρο;»
Όταν ο Ζαρατούστρα άκουσε αυτά τα λόγια, χαιρέτησε τον άγιο και είπε: «τι θα είχα να σας δώσω! Αλλά γρήγορα επιτρέψτε μου να φύγω μην τυχόν και πάρω τίποτα από σας!» –Και έτσι χώρισαν ο ένας από τον άλλο, ο γέρος και ο άντρας, γελώντας, όπως γελούν δυο αγόρια, δυο σχολιαρόπαιδα.
Όταν όμως ο Ζαρατούστρα έμεινε μόνος, έτσι μίλησε στην καρδιά του: «Θα μπορούσε να είναι δυνατόν! Αυτός ο γέρος άγιος δεν έχει ακούσει ακόμα τίποτε περί αυτού, ότι δηλαδή ο θεός είναι νεκρός!» –

§3 Ένα σχόλιο

Ο Ζαρατούστρα παρέμεινε δέκα χρόνια ως ερημίτης στα βουνά και τώρα αποφασίζει να κατέλθει στους ανθρώπους για να τους «μπολιάσει» με τη σοφία που συνέλεξε εκεί πάνω. Με την κάθοδο βέβαια εγκαινιάζει τη δύση του. Πριν από την κάθοδο αυτή συναντά στο δρόμο του έναν ερημίτη. Ερημίτης και Ζαρατούστρα είναι απεικάσματα ο ένας του άλλου. Ο ερημίτης έχει υποστεί έναν μετασχηματισμό: ενώ αγαπούσε τα ανθρώπινα όντα, όπως τα αγαπά την παρούσα στιγμή ο Ζαρατούστρα, τώρα αγαπά μόνο τον θεό. Οι άνθρωποι, κατά τον γέρο ερημίτη, είναι ανάξιοι μιας αγάπης που απορρέει από τη σοφία. Ζώντας μακριά από τους ανθρώπους απορεί τι κάνει τον Ζαρατούστρα να αγαπά αυτούς τους ανάξιους που είναι ικανοί μόνο για οίκτο. Ο Ζαρατούστρα όμως, στο πλαίσιο της αμοιβαίας του νοηματικής πλήρωσης με τον γέρο, έχει υποστεί έναν αντίστροφο μετασχηματισμό πάνω στα βουνά. Από ερημίτης εμφανίζεται να εξελίσσεται σε ον που μπορεί να ενσαρκώσει την αξία για τον άνθρωπο. Στην παρούσα φάση, η εξέλιξή του είναι ατελής. Ωστόσο, μετασχηματιζόμενος φέρνει στον κόσμο των ανθρώπων ένα δώρο, ως άλλος Προμηθέας. Ενεργεί έτσι προς την αντίθετη κατεύθυνση από εκείνη του Χριστού. Ο δεύτερος έφερε στους ανθρώπους την ελεημοσύνη, μοιραζόμενος μαζί τους ενοχές και αμαρτίες αυτού του κόσμου: τούτο σημαίνει ότι αποτελεί μέρος αυτού του ελεεινού Status και με τη μορφή του θείου ειδώλου γίνεται ο πιο ανύποπτος και γι’ αυτό επικίνδυνος στυλοβάτης του εν λόγω Status. Ο Ζαρατούστρα, απεναντίας, έρχεται ως εμπρηστής, ως κήρυκας εξολόθρευσης αυτού του ολέθριου Status: κατερχόμενος προς τους ανθρώπους είναι σαν να μιλάει στην καρδιά τους· είναι η σιωπηρή εσωτερική τους φωνή, που εξομολογείται, ξεσπά σαν καταιγίδα, πως ο θεός πέθανε. Τι σημαίνει νιτσεϊκώς τούτη η φράση; Όχι πως ο θεός κάποτε έζησε και ήρθε τώρα η ώρα του να πεθάνει. Ο θεός δεν νοείται υπερβατικά, ως κάποιο ον πέραν του ανθρώπου, αλλά ως λειτουργία ή ως ένα αποτέλεσμα ενός ορισμένου τρόπου της ανθρώπινης ζωής: η κατασκευή επίγειων θεών-ειδώλων κοιμίζει τους ανθρώπους, σε αντίθεση με τον Ζαρατούστρα που ετοιμάζεται να κατεβεί σ’ αυτούς τους κοιμισμένους, όπως λέει πιο πάνω το νιτσεϊκό κείμενο, αφυπνισμένος από την πολύχρονη ερημία του. Επομένως, με τη συγκεκριμένη φράση ο φιλόσοφος διακηρύσσει την ανατροπή ενός πολυκαιρισμένου και άκαρδου τρόπου ζωής· και ακόμη τη συντριβή κάθε ειδώλου που τον συγκροτεί.

ΠΛΑΤΩΝ: Πολιτεία (577c-578d)

[577c] Ἴθι δή μοι, ἔφην, ὧδε σκόπει. τὴν ὁμοιότητα ἀναμιμνῃσκόμενος τῆς τε πόλεως καὶ τοῦ ἀνδρός, οὕτω καθ᾽ ἕκαστον ἐν μέρει ἀθρῶν, τὰ παθήματα ἑκατέρου λέγε.Τὰ ποῖα; ἔφη.
Πρῶτον μέν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὡς πόλιν εἰπεῖν, ἐλευθέραν ἢ δούλην τὴν τυραννουμένην ἐρεῖς;
Ὡς οἷόν τ᾽, ἔφη, μάλιστα δούλην.
Καὶ μὴν ὁρᾷς γε ἐν αὐτῇ δεσπότας καὶ ἐλευθέρους.
Ὁρῶ, ἔφη, σμικρόν γέ τι τοῦτο· τὸ δὲ ὅλον, ὡς ἔπος εἰπεῖν, ἐν αὐτῇ καὶ τὸ ἐπιεικέστατον ἀτίμως τε καὶ ἀθλίως δοῦλον.
[577d] Εἰ οὖν, εἶπον, ὅμοιος ἀνὴρ τῇ πόλει, οὐ καὶ ἐν ἐκείνῳ ἀνάγκη τὴν αὐτὴν τάξιν ἐνεῖναι, καὶ πολλῆς μὲν δουλείας τε καὶ ἀνελευθερίας γέμειν τὴν ψυχὴν αὐτοῦ, καὶ ταῦτα αὐτῆς τὰ μέρη δουλεύειν, ἅπερ ἦν ἐπιεικέστατα, μικρὸν δὲ καὶ τὸ μοχθηρότατον καὶ μανικώτατον δεσπόζειν;
Ἀνάγκη, ἔφη.
Τί οὖν; δούλην ἢ ἐλευθέραν τὴν τοιαύτην φήσεις εἶναι ψυχήν;
Δούλην δήπου ἔγωγε.
Οὐκοῦν ἥ γε αὖ δούλη καὶ τυραννουμένη πόλις ἥκιστα ποιεῖ ἃ βούλεται;
Πολύ γε.
[577e] Καὶ ἡ τυραννουμένη ἄρα ψυχὴ ἥκιστα ποιήσει ἃ ἂν βουληθῇ, ὡς περὶ ὅλης εἰπεῖν ψυχῆς· ὑπὸ δὲ οἴστρου ἀεὶ ἑλκομένη βίᾳ ταραχῆς καὶ μεταμελείας μεστὴ ἔσται.
Πῶς γὰρ οὔ;
Πλουσίαν δὲ ἢ πενομένην ἀνάγκη τὴν τυραννουμένην πόλιν εἶναι;
Πενομένην.
[578a] Καὶ ψυχὴν ἄρα τυραννικὴν πενιχρὰν καὶ ἄπληστον ἀνάγκη ἀεὶ εἶναι.
Οὕτως, ἦ δ᾽ ὅς.
Τί δέ; φόβου γέμειν ἆρ᾽ οὐκ ἀνάγκη τήν τε τοιαύτην πόλιν τόν τε τοιοῦτον ἄνδρα;
Πολλή γε.
Ὀδυρμούς τε καὶ στεναγμοὺς καὶ θρήνους καὶ ἀλγηδόνας οἴει ἔν τινι ἄλλῃ πλείους εὑρήσειν;
Οὐδαμῶς.
Ἐν ἀνδρὶ δὲ ἡγῇ τὰ τοιαῦτα ἐν ἄλλῳ τινὶ πλείω εἶναι ἢ ἐν τῷ μαινομένῳ ὑπὸ ἐπιθυμιῶν τε καὶ ἐρώτων τούτῳ τῷ τυραννικῷ;
Πῶς γὰρ ἄν; ἔφη.
[578b] Εἰς πάντα δὴ οἶμαι ταῦτά τε καὶ ἄλλα τοιαῦτα ἀποβλέψας τήν τε πόλιν τῶν πόλεων ἀθλιωτάτην ἔκρινας—
Οὐκοῦν ὀρθῶς; ἔφη.
Καὶ μάλα, ἦν δ᾽ ἐγώ. ἀλλὰ περὶ τοῦ ἀνδρὸς αὖ τοῦ τυραννικοῦ τί λέγεις εἰς ταὐτὰ ταῦτα ἀποβλέπων;
Μακρῷ, ἔφη, ἀθλιώτατον εἶναι τῶν ἄλλων ἁπάντων.
Τοῦτο, ἦν δ᾽ ἐγώ, οὐκέτ᾽ ὀρθῶς λέγεις.
Πῶς; ἦ δ᾽ ὅς.
Οὔπω, ἔφην, οἶμαι, οὗτός ἐστιν ὁ τοιοῦτος μάλιστα.
Ἀλλὰ τίς μήν;
Ὅδε ἴσως σοι ἔτι δόξει εἶναι τούτου ἀθλιώτερος.
Ποῖος;
[578c] Ὃς ἄν, ἦν δ᾽ ἐγώ, τυραννικὸς ὢν μὴ ἰδιώτην βίον καταβιῷ, ἀλλὰ δυστυχὴς ᾖ καὶ αὐτῷ ὑπό τινος συμφορᾶς ἐκπορισθῇ ὥστε τυράννῳ γενέσθαι.
Τεκμαίρομαί σε, ἔφη, ἐκ τῶν προειρημένων ἀληθῆ λέγειν.
Ναί, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἀλλ᾽ οὐκ οἴεσθαι χρὴ τὰ τοιαῦτα, ἀλλ᾽ εὖ μάλα τῷ τοιούτῳ λόγῳ σκοπεῖν· περὶ γάρ τοι τοῦ μεγίστου ἡ σκέψις, ἀγαθοῦ τε βίου καὶ κακοῦ.
Ὀρθότατα, ἦ δ᾽ ὅς.
Σκόπει δὴ εἰ ἄρα τι λέγω. δοκεῖ γάρ μοι δεῖν ἐννοῆσαι [578d] ἐκ τῶνδε περὶ αὐτοῦ σκοποῦντας.
Ἐκ τίνων;
Ἐξ ἑνὸς ἑκάστου τῶν ἰδιωτῶν, ὅσοι πλούσιοι ἐν πόλεσιν ἀνδράποδα πολλὰ κέκτηνται. οὗτοι γὰρ τοῦτό γε προσόμοιον ἔχουσιν τοῖς τυράννοις, τὸ πολλῶν ἄρχειν· διαφέρει δὲ τὸ ἐκείνου πλῆθος.
Διαφέρει γάρ.
Οἶσθ᾽ οὖν ὅτι οὗτοι ἀδεῶς ἔχουσιν καὶ οὐ φοβοῦνται τοὺς οἰκέτας;
Τί γὰρ ἂν φοβοῖντο;
Οὐδέν, εἶπον· ἀλλὰ τὸ αἴτιον ἐννοεῖς;
Ναί, ὅτι γε πᾶσα ἡ πόλις ἑνὶ ἑκάστῳ βοηθεῖ τῶν ἰδιωτῶν.

***

[577c] Εμπρός λοιπόν τώρα κοίταξε όπως σου λέγω. Αφού θυμηθείς την ομοιότητα που υπάρχει ανάμεσα στην πόλη και στο άτομο, εξέτασε με τη σειρά τη μία και τον άλλο, και πες μου την κατάσταση του καθενός.
Ποιά κατάσταση;
Πρώτα, για ν᾽ αρχίσομε από την πόλη, θα ονομάσεις ελεύθερη ή δούλη μια τυραννούμενη πόλη;
Δούλη και με το παραπάνω.
Κι όμως βρίσκεις σ᾽ αυτήν δεσπότες και ελεύθερους.
Ναι, αλλά σ᾽ ελάχιστο αριθμό· το σύνολό της όμως, για να μιλήσω γενικά, και οι εντιμότεροι πολίτες της ζουν μέσα σε εξευτελιστική και άθλια δουλεία.
[577d] Αφού λοιπόν συμβαίνει το ίδιο και με το άτομο ό,τι και με την πόλη, δεν θα υπάρχει κατ᾽ ανάγκη και σ᾽ αυτό η ίδια κατάσταση πραγμάτων, δεν θα είναι δηλαδή η ψυχή του γεμάτη από πολλή δουλεία και ανελευθερία, και δεν θα είναι σκλαβωμένα τα καλύτερα μέρη της, θα δεσπόζει δε το ένα το μικρό, το πιο ελεεινό και μανιακό;
Κατ᾽ ανάγκη.
Τί λοιπόν; δούλη θα ονομάσεις αυτή την ψυχή ή ελεύθερη;
Δούλη βέβαια.
Η πόλη όμως η τυραννούμενη και δούλη μπορεί ποτέ να κάνει ό,τι θέλει;
Κάθε άλλο.
[577e] Άρα και η τυραννούμενη ψυχή κάθε άλλο παρά να κάνει ό,τι θέλει μπορεί· και μιλώ για ολόκληρη την ψυχή· αλλά βίαια παρασυρόμενη από τον οίστρο των παθών της θα είναι πάντα γεμάτη από ταραχή και μεταμέλεια.
Πώς όχι;
Και τί μπορεί να είναι μια τυραννούμενη πόλη, πλούσια ή φτωχή;
Φτωχή.
[578a] Άρα και η τυραννική ψυχή θα είναι κατ᾽ ανάγκη πάντα φτωχή και άπληστη.
Έτσι είναι.
Πάλι κατ᾽ ανάγκη δεν θα είναι τάχα γεμάτοι από φόβο και η τέτοια πόλη και ο τέτοιος άνθρωπος;
Μάλιστα.
Οδυρμούς και στεναγμούς και φίλους και πόνους πιστεύεις ότι μπορείς να βρεις περισσότερους σε μιαν άλλη πόλη;
Καθόλου.
Ή και σε κανέναν άλλο άνθρωπο περισσότερους παρά σ᾽ αυτό τον τυραννικό, που τον κάνουν έξω φρενών οι επιθυμίες και οι έρωτες;
Πώς είναι δυνατόν;
[578b] Ώστε όλα αυτά, νομίζω, και άλλα τέτοια ακόμη έλαβες υπόψη σου, για να κρίνεις ότι αυτή η πόλη είναι η αθλιότερη απ᾽ όλες τις πόλεις.
Και δεν έχω τάχα δίκιο;
Πολύ μεγάλο μάλιστα· και για τον τυραννικό άνθρωπο τί λες, άμα λάβεις υπόψη σου τα ίδια ακριβώς;
Ότι είναι πολύ αθλιότερος απ᾽ όλους τους ανθρώπους.
Αυτό όμως δεν το λες σωστά.
Πώς;
Δεν είναι ακόμη σε τέτοιο βαθμό άθλιος ο τέτοιος άνθρωπος.
Και ποιός λοιπόν είναι;
Θα παραδεχτείς, πιστεύω, ότι είναι αυτός που θα σου πω.
Ποιός;
[578c] Όποιος, ενώ είναι από τη φύση του τυραννικός, δεν περάσει τη ζωή του σαν απλός ιδιώτης, αλλά η κακή του τύχη, για μεγάλη του συμφορά, του παρουσιάσει την ευκαιρία να γίνει τύραννος.
Απ᾽ όσα είπαμε πρωτύτερα συμπεραίνω ότι έχεις δίκιο.
Ναι· αλλά σε τόσο σπουδαία ζητήματα, όπου πρόκειται να βρούμε ποιός βίος είναι ο ευτυχέστερος και ποιός ο δυστυχέστερος, δεν πρέπει να κάνομε εικασίες, αλλά να τα εξετάζομε καλά με τις εξής σκέψεις.
Πολύ σωστά.
Πρόσεξε λοιπόν να ιδείς· για να κρίνομε περί αυτού, [578d] ιδού πώς πρέπει, νομίζω, να τον εξετάσομε.
Πώς;
Να τον συγκρίνομε με καθέναν χωριστά από τους άλλους πλούσιους ιδιώτες που έχουν πολλούς δούλους· γιατί αυτοί έχουν τούτο τουλάχιστο το κοινό με τους τυράννους, ότι έχουν πολλούς στην εξουσία τους· διαφέρουν μόνο στον αριθμό.
Πραγματικά διαφέρουν.
Γνωρίζεις βέβαια ότι αυτοί οι ιδιώτες ζουν ήσυχα και δεν έχουν κανέναν φόβο από τους δούλους των.
Και τί θα είχαν να φοβηθούν;
Τίποτα· αλλά ξέρεις τον λόγο;
Ναι· γιατί ολόκληρη η πόλη προστατεύει τον κάθε ιδιώτη.