ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἡρακλεῖδαι (539-573)

ΙΟ. ὦ τέκνον, οὐκ ἔστ᾽ ἄλλοθεν τὸ σὸν κάρα
540 ἀλλ᾽ ἐξ ἐκείνου· σπέρμα τῆς θείας φρενὸς
πέφυκας Ἡράκλειον· οὐδ᾽ αἰσχύνομαι
τοῖς σοῖς λόγοισι, τῆι τύχηι δ᾽ ἀλγύνομαι.
ἀλλ᾽ ἧι γένοιτ᾽ ἂν ἐνδικωτέρως φράσω·
πάσας ἀδελφὰς τῆσδε δεῦρο χρὴ καλεῖν,
545 κἆιθ᾽ ἡ λαχοῦσα θνηισκέτω γένους ὕπερ·
σὲ δ᾽ οὐ δίκαιον κατθανεῖν ἄνευ πάλου.
ΜΑ. οὐκ ἂν θάνοιμι τῆι τύχηι λαχοῦσ᾽ ἐγώ·
χάρις γὰρ οὐ πρόσεστι· μὴ λέξηις, γέρον.
ἀλλ᾽, εἰ μὲν ἐνδέχεσθε καὶ βούλεσθέ μοι
550 χρῆσθαι προθύμωι, τὴν ἐμὴν ψυχὴν ἐγὼ
δίδωμ᾽ ἑκοῦσα τοῖσδ᾽, ἀναγκασθεῖσα δ᾽ οὔ.
ΙΟ. φεῦ·
ὅδ᾽ αὖ λόγος σοι τοῦ πρὶν εὐγενέστερος,
κἀκεῖνος ἦν ἄριστος· ἀλλ᾽ ὑπερφέρεις
555 τόλμηι τε τόλμαν καὶ λόγωι χρηστῶι λόγον.
οὐ μὴν κελεύω γ᾽ οὐδ᾽ ἀπεννέπω, τέκνον
[θνήισκειν σ᾽· ἀδελφοὺς δ᾽ ὠφελεῖς θανοῦσα σούς].
ΜΑ. σοφῶς κελεύεις· μὴ τρέσηις μιάσματος
τοὐμοῦ μετασχεῖν, ἀλλ᾽ ἐλευθέρως θάνω,
560 ἔπου δέ, πρέσβυ· σῆι γὰρ ἐνθανεῖν χερὶ
θέλω, πέπλοις δὲ σῶμ᾽ ἐμὸν κρύψον παρών.
ἐπεὶ σφαγῆς γε πρὸς τὸ δεινὸν εἶμ᾽ ἐγώ,
εἴπερ πέφυκα πατρὸς οὗπερ εὔχομαι.
ΙΟ. οὐκ ἂν δυναίμην σῶι παρεστάναι μόρωι.
565 ΜΑ. σὺ δ᾽ ἀλλὰ τοῦδε χρῆιζε, μή μ᾽ ἐν ἀρσένων
ἀλλ᾽ ἐν γυναικῶν χερσὶν ἐκπνεῦσαι βίον.
ΔΗ. ἔσται τάδ᾽, ὦ τάλαινα παρθένων, ἐπεὶ
κἀμοὶ τόδ᾽ αἰσχρόν, μή σε κοσμεῖσθαι καλῶς,
πολλῶν ἕκατι, τῆς τε σῆς εὐψυχίας
570 καὶ τοῦ δικαίου. τλημονεστάτην δέ σε
πασῶν γυναικῶν εἶδον ὀφθαλμοῖς ἐγώ.
ἀλλ᾽, εἴ τι βούληι, τούσδε τὸν γέροντά τε
χώρει προσειποῦσ᾽ ὑστάτοις προσφθέγμασιν.

***
ΙΟΛ. Ω τέκνο, από άλλον το μυαλό σου αυτό δεν το ᾽χεις,
540 παρά είναι σπέρμα του θείου πνεύματος εκείνου
οπού σ᾽ εγέννα, του Ηρακλή· δεν με ντροπιάζουν
τα λόγια σου, μα η τύχη σου πόνο μού φέρνει.
Μα άκουσε πώς θενα γινότανε πιο δίκια·
πρέπει όλες σου τις αδερφάδες να καλέσω
κι όποια της πέσει ο κλήρος να πεθάνει για όλες·
γιατί άδικο είναι δίχως κλήρο να πεθάνεις.
ΜΑΚ. Ω! δεν πεθαίνω εγώ απ᾽ την τύχη κληρωμένη·
χάρη δεν πάει εδώ· γέροντα, μην το λέγεις.
Αλλ᾽ αν το δέχεστε κι επιθυμάτ᾽ εμένα
550 πρόθυμην να με μεταχειρισθείτε, δίνω
θέλοντας τη ζωή μου κι όχι αναγκασμένη!
ΙΟΛ. Ω! πιο γενναίος από τον πριν αυτός σου ο λόγος!
Την κάθε τόλμη σου περνάς μ᾽ άλληνε τόλμη
και κάθε φιλότιμο λόγο με άλλον λόγο!
Δεν σου συσταίνω ούτε κι αρνιέμαι ν᾽ αποθάνεις.
ΜΑΚ. Σοφά μιλείς· και μη φοβάσαι μήπως πέσει
σε σένα η αμαρτία, μα λεύτερ᾽ ας πεθάνω.
560 Ω γέροντα, ακολούθα με· θέλω να σβήσω
στα χέρια σου· και σκέπασέ μου το κορμάκι·
γιατί για τη σκληρότερη σφαγή εγώ πάω,
αν είμαι κόρη του πατρός μου, όπως καυχιέμαι.
ΙΟΛ. Στον θάνατό σου να σταθώ δεν θα μπορούσα!
ΜΑΚ. Καλά· μα φρόντισε για τούτο, όχι σε αντρίκεια
μα σε γυναίκεια χέρια εγώ να ξεψυχήσω.
ΔΗΜ. Θέλει σού γίνει αυτό, ω πολύπαθη παρθένα·
το να μη σε τιμήσουνε καλά θενά ᾽ταν
ντροπή δική μου, και για τη μεγαλοκάρδια
570 που δείχνεις και γιατί ᾽ναι δίκιο· εσύ ᾽σαι απ᾽ όλες
τις γυναίκες που είδα η πιο δυστυχισμένη.
Μα, αν θέλεις, πρόβαινε για ν᾽ αποχαιρετήσεις
για τελευταία τον γέροντα και τ᾽ αδερφάκια.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της, Η τέχνη της αρχαϊκής εποχής

3.1.3. Οι εξαγωγές αθηναϊκών αγγείων και ο εμπορικός ανταγωνισμός Αθηναίων και Κορινθίων

Από τις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ. οι Αθηναίοι κεραμείς, χωρίς να εγκαταλείψουν τα μεγάλα αγγεία, που ήταν τα πιο λαμπρά προϊόντα τους, αρχίζουν να δείχνουν ολοένα και μεγαλύτερη προτίμηση σε μικρότερα σχήματα (όπως είναι οι κύλικες, από τις οποίες έπιναν κρασί), που ο ζωγραφικός τους διάκοσμος οργανώνεται συνήθως σε ζώνες με ζώα ή μυθικά όντα (όπως οι σφίγγες), σε σειρές ή αντωπά, και φυτικά κοσμήματα. Η διακόσμηση αυτή κάνει τα αττικά αγγεία να μοιάζουν με τα κορινθιακά. Παρατηρούμε επίσης το φαινόμενο ορισμένα εργαστήρια να ειδικεύονται στην παραγωγή συγκεκριμένων σχημάτων. Υπήρχαν κεραμείς που κατασκεύαζαν μόνο κύλικες με χαμηλό πόδι και μικρό χείλος, που τις ονομάζουμε κύλικες των κωμαστών γιατί διακοσμούνται με μορφές ανδρών που κωμάζουν, δηλαδή γλεντούν και χορεύουν μεθυσμένοι.

Δεν είναι τυχαίο ότι από την εποχή αυτή τα αττικά αγγεία αρχίζουν να εμφανίζονται ολοένα και περισσότερο έξω από την Αττική, και μάλιστα σε σχετικά μακρινές περιοχές όπως η κεντρική Ιταλία, όπου ως τότε κυριαρχούσαν τα κορινθιακά. Είναι προφανές ότι οι Αθηναίοι άρχισαν να ανταγωνίζονται σοβαρά τους Κορινθίους στις εξαγωγές αγγείων και, όπως θα δούμε, σύντομα τους ξεπέρασαν. Στην πρώτη περίοδο του ανταγωνισμού τα αττικά αγγεία μιμούνται, όπως είναι λογικό, ως έναν βαθμό τα κορινθιακά. Οι Αθηναίοι κεραμείς ειδικεύονται στα αγγεία που σχετίζονται με το συμπόσιο και υιοθετούν αρκετά από τα σχήματα των Κορινθίων, όπως οι κρατήρες και οι κύλικες. Όσο για τους αγγειογράφους, είδαμε ότι εγκαταλείπουν τις μεγάλες παραστάσεις, που καλύπτουν σχεδόν ολόκληρο το σώμα των αγγείων, και αρχίζουν να διακοσμούν τα αγγεία με επάλληλες ζώνες, όπως οι Κορίνθιοι. Αλλά ενώ οι τελευταίοι τυποποιούν όλο και περισσότερο την παραγωγή τους, καταφεύγοντας σε σχήματα που επαναλαμβάνονται μονότονα, οι Αθηναίοι αγγειογράφοι δημιουργούν νέες και πρωτότυπες, συχνά πολυπρόσωπες συνθέσεις, εμπνευσμένες κυρίως από τη μυθολογία. Έτσι, ως τα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ., τα αττικά αγγεία επιβάλλονται με την ποιότητά τους και επικρατούν στην αγορά των πολυτελών αγγείων που είχε αναπτυχθεί ιδιαίτερα στην Ετρουρία, δηλαδή στο βόρειο τμήμα της κεντρικής Ιταλίας.

Ο καλύτερος μαθητής του «ζωγράφου του Νέσσου», ο οποίος είναι ταυτόχρονα ένας από τους πρώτους Αθηναίους αγγειογράφους που ανταγωνίζονται τους Κορινθίους και ακολουθούν συνειδητά τον δικό τους τρόπο διακόσμησης των αγγείων, έχει το συμβατικό όνομα «ζωγράφος των Γοργόνων». Το γνωστότερο έργο του, στο οποίο οφείλει το όνομά του, είναι ένας στρογγυλός κρατήρας χωρίς λαβές (λέβητας ή δίνος στην αρχαιολογική ορολογία), που σώζεται μαζί με την περίτεχνη βάση του (η οποία ονομαζόταν ἐπίστατον στην αττική διάλεκτο και ὑποκρητήριον στην ιωνική). Το σχήμα αυτό είναι εμπνευσμένο από τους χάλκινους λέβητες, το αγγείο ήταν όμως, όπως είπαμε ήδη, κρατήρας, δηλαδή ένα μεγάλο βαθύ δοχείο με ανοιχτό στόμιο, που το χρησιμοποιούσαν στα συμπόσια για να αναμειγνύουν το κρασί με νερό. Η ανάμειξη αυτή ήταν αναγκαία όχι μόνο γιατί τα αρχαία κρασιά συχνά ήταν αρκετά δυνατά (ιδιαίτερα μάλιστα όταν ήταν λιαστά) και προκαλούσαν εύκολα μέθη, αλλά κυρίως για να μπορούν οι συμπότες να πίνουν περισσότερο, παρατείνοντας τη χαρά και τη διασκέδαση του συμποσίου. Η συνηθισμένη αναλογία ανάμειξης ήταν ένα μέρος κρασί με δύο μέρη νερό.

Η κύρια παράσταση στο σώμα του αγγείου είναι ο γνωστός μας μύθος του Περσέα και της Μέδουσας. Βλέπουμε την αποκεφαλισμένη Μέδουσα που πέφτει στο έδαφος και τις δύο Γοργόνες που καταδιώκουν τον φονιά της αδελφής τους. Με ιδιαίτερη δεξιοτεχνία έχουν αποδοθεί τα φυτικά κοσμήματα και οι σειρές των ζώων και των σφιγγών στις στενότερες διακοσμητικές ζώνες στο σώμα αλλά και στην ψηλή βάση του αγγείου.

Η Ελληνική Αρχαιότητα: Ι. ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ - 1. Πόλεις και αποικίες

1.7. Με το γλυκό τους χάρισμα με προίκισαν οι Μούσες

Στον κόσμο του Ομήρου οι ποιητές και οι μάντεις ήταν κοινωνικά προβεβλημένοι. Οι δύο διακριτές λειτουργίες τους αποτελούν πιθανότατα ιστορικό επιμερισμό μιας ενιαίας αρχικά φύσης: του χαρισματικού προφήτη, που προλέγει το μέλλον και μαντεύει το χαμένο μέσα στην αχλή της λήθης παρελθόν. Η ενότητα αυτή έχει διατηρηθεί σε λογοτυπικές εκφράσεις που δηλώνουν ότι, με τη βοήθεια της Μούσας, ο ποιητής γνωρίζει και ανακοινώνει στο ακροατήριό του όχι μόνο τα παρελθόντα και τα τωρινά αλλά και τα μελλούμενα γεγονότα.

 

Οι δύο συναρτώμενοι κοινωνικοί σκοποί που αποδίδονται στους αοιδούς, η τέρψη και η διδαχή, αποτελούν μια παρακαταθήκη του Ομήρου η οποία διαχέεται στο μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής ιστορίας. Οι ποιητές θεωρούνταν δάσκαλοι, ακόμη και παιδαγωγοί, και η διδασκαλία που παρείχαν αναγνωριζόταν ως ευχάριστη και τερπνή, όχι επίπονη όπως των άλλων επιμέρους δασκάλων μιας πρακτικής τέχνης. Παράλληλα, οι ποιητές, με τα λόγια που έρεαν από το στόμα τους γλυκά σαν το μέλι, έκαναν τους ανθρώπους να ξεχνούν τις μέριμνες του καθημερινού βίου και ανακούφιζαν τις έγνοιες τους.

 

Με την ανάδυση της λυρικής ποίησης και την απελευθέρωση του ρυθμού από τη μεγαλοπρεπή μονοτονία του δακτυλικού εξαμέτρου, οι ποιητές, τους δύο επόμενους αιώνες, άρχισαν να μιλούν όλο και περισσότερο για θέματα του παρόντος και για προσωπικές εμπειρίες. Συχνότατα εμβολίαζαν και λάμπρυναν το παρόν, το συγκεκριμένο και το προσωπικό, με καθολικότερα και αρχετυπικότερα στοιχεία καθώς και με πρότυπα του μυθικού παρελθόντος.

 

Το νέο πλαίσιο που δεξιώθηκε πολλά από τα καινούργια ποιητικά είδη ήταν το συμπόσιον των αριστοκρατών και άλλες, παρόμοιες με αυτό, συνάξεις της άρχουσας τάξης, όπως ο κύκλος της Σαπφώς και των μαθητριών της στη Λέσβο. (Η ίδια η λέξη συμπόσιον δείχνει τη σημασία που απέδιδαν οι αρχαίοι στο «κοινό ποτό» ως μέσο ενδυνάμωσης των κοινωνικών και των φιλικών σχέσεων.)

 

Μέσα στα συμπόσια η ποίηση της αρχαϊκής εποχής βρήκε νέες εκφραστικές και θεματικές φόρμες. Από την άλλη, οι θρησκευτικές εορταστικές εκδηλώσεις παρείχαν μονίμως αφορμή για δημόσιες ποιητικές παραστάσεις, συχνότατα με συνοδεία κύκλιου χορού. Οι τρεις ακόλουθες περιπτώσεις είναι ενδεικτικές της θεματικής πολυμορφίας των τραγουδιών στην αρχαϊκή εποχή.

 

Σπάρτη, δεύτερο μισό του 7ου αιώνα

 

Μια ποιητική σύνθεση του Αλκμάνα αποτελεί καλό δείγμα της ευρείας απήχησης που είχε η ποίηση στην κοινωνία. Ένας πολυμελής χορός παρθένων τραγουδούσε και χόρευε. Το άσμα ονομαζόταν παρθένειον. Η ομορφιά των δύο πρώτων κοριτσιών του χορού, της Αγιδώς και της Αγησιχόρας, παρομοιαζόταν με το φως των ουράνιων σωμάτων και με τα υπερήφανα άλογα των αγώνων, που ήταν τα σύμβολα του πλούτου της αριστοκρατίας. Η εκδήλωση λάμβανε χώρα στο πλαίσιο ενός νυκτερινού εορτασμού προς τιμήν της Αρτέμιδος Ορθίας:

 

Ευτυχισμένος όποιος με ωραία διάθεση περνά τη μέρα στη χαρά.

Εγώ όμως τραγουδώ της Αγιδώς το φως. Τη βλέπω σαν τον ήλιο

που αυτή για μας πιστοποιεί ότι όντως λάμπει.

Ωστόσο, ούτε να την επαινώ, μα ούτε και να την ψέγω

μου επιτρέπει η ξακουσμένη πρώτη του χορού, έτσι που υπερέχει:

σαν ίππος πλάι σε πρόβατα -στιβαρός, νικηφόρος, με οπλές θορυβώδεις-

δοσμένος σε όνειρο μεσημεριανό κάτω από βράχο.

[…]

Αυτή ᾽ν᾽ η Αγησιχόρα.

Και η επόμενη στην ομορφιά μετά την Αγιδώ

θα παραβγεί στο τρέξιμο μ᾽ αυτές σαν άλογο Σκυθών δίπλα σε κελτικό.

Σε σύγκριση με μας που φέρνουμε τον πέπλο της Ορθίας μέσα σε θεία νύκτα,

αυτές είναι οι Πλειάδες: δείτε πώς λάμπουν

σβήνοντας και τον Σείριο καθώς μεσουρανούν!

 

Η ομορφιά των νεαρών κοριτσιών ήταν το αντίστοιχο της ανδρείας του πολεμιστή. Σε ορισμένες περιοχές, όπως στη Σάμο, υπήρχαν θεσμοθετημένα καλλιστεία για την ανάδειξη της ωραιότερης κόρης. Με τον ίδιο τρόπο που οι πολεμιστές έριζαν στη μάχη για να αναδείξουν την αρετή τους, τα κορίτσια έκαναν ό,τι μπορούσαν για να φανούν θελκτικότερα. Στο παρθένειο του Αλκμάνα περιγράφονται να φορούν χρυσά κοσμήματα, σπάνια πορφυρά ρούχα, εξαρτήματα της κόμης φερμένα από την Ανατολή. Όλες βέβαια αναγνώριζαν την έκπαγλη ομορφιά της Αγησιχόρας. Αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο δεν μπορούσαν να υμνήσουν υπερβολικά τη γοητευτικότατη Αγιδώ.

 

Η λάμψη της αντικειμενικής ομορφιάς προκαλούσε τον γενικό θαυμασμό, αλλά γεννούσε επίσης ζήλια. Στην πραγματική ζωή της Σπάρτης κάποια κορίτσια οπωσδήποτε θα είχαν σκεφτεί να πετύχουν με ξόρκια την πρόωρη γήρανση, την απόσυρση μέσω του γάμου ή ακόμη και τον αφανισμό της Αγησιχόρας. Η σκοτεινή αυτή πλευρά του ανταγωνισμού δεν βρήκε βέβαια χώρο έκφρασης στην υμνητική ποίηση της αρχαϊκής εποχής.

 

Μέγαρα, πρώιμος 6ος αιώνας

 

Σε συμπόσιο αριστοκρατών ο ποιητής Θέογνις απήγγειλε μια ελεγεία, με την οποία φαινομενικά τιμούσε τον φίλο του Κύρνο, ενώ στην ουσία εγκωμίαζε την τέχνη του λόγου. Η δύναμη της ποίησης να παράσχει την αθανασία βρήκε στην ελεγεία αυτή την αποκορύφωσή της:

 

Κύρνε, σου χάρισα φτερά ανάλαφρα

να σε σηκώσουν πάνω από την απέραντη θάλασσα και ολάκερη την οικουμένη.

Παντού σε όλα τα συμπόσια και τις γιορτές θα βρίσκεσαι και συ,

όλοι τους θα ᾽χουνε για σε να λένε.

[…] Και όταν στα σπλάχνα

της μαύρης γης θα κατεβείς,

όταν θα φτάσεις στο πολυστέναχτο παλάτι του Άδη,

ούτε και τότε, αν και νεκρός, θα ξεχαστείς.

Όλοι θα σε θυμούνται,

αθάνατο θα ᾽ναι στους ανθρώπους το όνομά σου.

 

Πόσο έντονα πρέπει να αισθάνονταν οι αρχαίοι την υμνητική δύναμη της ποίησης· πόσο μεγάλη πρέπει να ήταν η επιθυμία τους για αθανασία· και πόσο ισχυρή η πεποίθησή τους ότι άλλη ζωή, εκτός από την παρούσα, δεν υπάρχει, για να καταφεύγουν με τόσο πάθος στη μνήμη των μεταγενέστερων γενεών προκειμένου να διατηρήσουν, ως μοναδικό αντίβαρο στον θάνατο, την αιώνια διατήρηση του ονόματός τους!

 

Κολοφών της Ιωνίας ή Ελέα της Κάτω Ιταλίας, ύστερος 6ος αιώνας

 

Ο Ξενοφάνης απήγγειλε μια ελεγεία που αναφερόταν στην ίδια τη συμποτική πράξη και τις συνθήκες της. Το ποίημα αποτελεί την πρωιμότερη διαθέσιμη πηγή για την οργάνωση των αριστοκρατικών συμποσίων:

 

Τώρα το δάπεδο είναι καθαρό κι όλων τα χέρια επίσης - ομοίως οι κύλικες.

Ένας κοσμεί αρμονικά τα κεφάλια μας με πλεγμένα στεφάνια

και άλλος εύοσμο μύρο από φιάλη μάς προσφέρει.

Ο κρατήρας στέκεται γεμάτος τη χαρά μας.

Κι άλλο κρασί είναι έτοιμο -ποτέ δεν θα μας λείψει-

κρασί γλυκό σε πήλινα αγγεία και που μοσχομυρίζει άνθη.

Το λιβάνι, στο κέντρο, αναδίδει αγνή μυρωδιά

και το νερό είναι ψυχρό κι ευχάριστο και καθαρό.

Δίπλα μας βρίσκονται καρβέλια ξανθά και πλούσιο τραπέζι

που βαραίνει απ᾽ το τυρί και το παχύ το μέλι.

Στη μέση ο βωμός με άνθη στολισμένος.

Τραγούδι διαχέεται σ᾽ ολόκληρο το σπίτι - καθώς επίσης και χορός.

 

Συμπόσια διεξάγονταν στην Ελλάδα από την αρχαϊκή εποχή έως το τέλος της αρχαιότητας και αποτελούσαν δείγματα του ελληνικού τρόπου διασκέδασης. Η ευφρόσυνη ατμόσφαιρα ήταν φανερή σε όλες τις λεπτομέρειες της εκδήλωσης. Οι συμπότες, ξαπλωμένοι σε ανάκλιντρα, στεφανωμένοι με άνθη και αρωματισμένοι, όριζαν έναν κύκλο γύρω από τον στολισμένο βωμό στο κέντρο της συνεστίασης. Λιβάνι έκαιγε στον φρεσκοπλυμένο χώρο. Κοντά στον βωμό έστεκε ο μεγάλος κρατήρας, όπου οι δούλοι αραίωναν τη μεθυστική δύναμη του κρασιού με τέσσερα μέρη δροσερού νερού και κατόπιν κερνούσαν τους συνδαιτυμόνες. Άκρατον οίνο έπιναν μόνο οι θεοί. Σε αυτούς προσφέρονταν οι προκαταρκτικές σπονδές πριν από την έναρξη της οινοποσίας των θνητών. Τα εδέσματα, άλλοτε τόσο απλά όπως ρεβίθια ή ξερά σύκα και άλλοτε πιο πλουσιοπάροχα, ήταν τοποθετημένα σε χαμηλά τραπεζάκια για εύκολη πρόσβαση. Με τον αριστερό αγκώνα ακουμπισμένο στο ανάκλιντρο, οι συμπότες είχαν την ευκαιρία να χρησιμοποιούν το ελεύθερο δεξί τους χέρι για φαγητό, ποτό και εκφραστικές χειρονομίες. Οι πάντες μπορούσαν να παρατηρούν και να σχολιάζουν τους πάντες. Στα πλούσια συμπόσια αυλητρίδες έπαιζαν μουσική, ορχηστρίδες χόρευαν και τραγουδούσαν, εταίρες παρείχαν τα ερωτικά θέλγητρά τους. Αυτές ήταν οι μόνες γυναικείες παρουσίες. Ελεύθερες γυναίκες δεν συμμετείχαν. Τα συμπόσια ήταν υπόθεση ανδρών - και μάλιστα πλουσίων, που είχαν τον χρόνο και την οικονομική δυνατότητα για διασκεδάσεις.

Πως συνδέεται ο Σαμανισμός με την Κβαντική Φυσική

Ο Σαμανισμός έχει παίξει μεγάλο ρόλο στις πνευματικές πεποιθήσεις της ανθρωπότητας για χρόνια. Τελικά όμως η σοφία των Σαμάνων χάθηκε μέσα από την εξέλιξη και τον εκσυγχρονισμό της σύγχρονης κοινωνίας. Στις ημέρες που ζούμε με την έκρηξη της τεχνολογίας και την σωστή χρήση της μπορούμε να έχουμε πρόσβαση στην γνώση που βρίσκεται σε κάθε άκρη του κόσμου, και έτσι μπορούμε να συνδέσουμε την αρχέγονη σοφία με την σύγχρονη επιστημονική θεώρηση, και συγκεκριμένα την Κβαντική Φυσική.

Η Επιστήμη έχει επιβεβαιώσει αρκετές αρχαίες Σαμανικές πρακτικές, οπότε ας δούμε 5 τρόπους με τους οποίους το υπο-ατομικό επίπεδο της πραγματικότητας παραλληλίζεται με τις θεμελιώδεις αρχές του Σαμανισμού:

1. Σαμανισμός & Κβαντική Φυσική: Το Φαινόμενο του Παρατηρητή

Πλέον γνωρίζουμε μέσα από εργαστηριακά πειράματα πως τα υποατομικά σωματίδια (Το Υφαντό του Σύμπαντος) επηρεάζονται όταν υπάρχει στον χώρο ένας παρατηρητής. Μέσα από ηχητικά τελετουργικά, και χορευτικά τυπικά ο Σαμανισμός και οι Σαμάνοι θεράπευαν μεταφέροντας το άτομο σε ένα στάδιο αισιοδοξίας, μέσα στο οποίο επικρατεί η ακράδαντη πεποίθηση πως ο ασθενής θα θεραπευτεί όταν ολοκληρωθεί το τελετουργικό. Η Σύνδεση μεταξύ των δύο σε αυτή την περίπτωση είναι πως ο Σαμάνος αλλά και το άτομο παίζουν τον ρόλο του Παρατηρητή (καθώς και ολόκληρη η Φυλή σε ορισμένες περιπτώσεις), βοηθώντας στην ίαση μέσα από την θετική ενεργειακή προσέγγιση.

Μερικές φορές η ατμόσφαιρα που δημιουργείται μέσα σε αυτά τα τελετουργικά επιφέρουν τόσο ενεργειακά ισχυρές καταστάσεις πεποίθησης στο Νου, έτσι ώστε τα σώματα αποκτούν την απαιτούμενη ενέργεια για να επιφέρουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Κάτι παρόμοιο μπορεί να παρατηρηθεί μέσα από την αλλαγή και διαμόρφωση των σωματιδίων όταν παρατηρούνται.

2. Πολυσύμπαντα

Υπάρχουν πάρα πολλές εκδοχές της Θεωρίας για το Πολυσύμπαν (Multiverse) σήμερα, όμως όλες καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα: Πως υπάρχουν πολλαπλές διαστάσεις που υπάρχουν εκει έξω ταυτόχρονα. Ο Σαμανισμός και οι Σαμάνοι ανέκαθεν θεωρούσαν την θεωρία αυτή ως Αλήθεια, έστω και αν δεν γνώριζαν τίποτα περί Κβαντικής Φυσικής. Οι Σαμάνοι από πάντα προσέγγιζαν αυτές τις διαστάσεις στις οποίες ζουν πνεύματα, μέσα από την χρήση Ψυχοτρόπων ουσιών και των κατάλληλων τελετουργικών.

Έτσι δέχονταν βοήθεια για ζητήματα ίασης, αλλά και εξασφάλιζαν την ασφαλή περιήγηση σε αυτά τα υπερβατικά – συνειδησιακά ταξίδια τους από πνεύματα – οδηγούς, που τους προστάτευαν από τις “κακοτοπιές”. Κάτι που δείχνει πως οι ενεργειακά ευαίσθητοι Σαμάνοι είχαν γνώση της ύπαρξης των παράλληλων κόσμων που επιβεβαιώνει και η Κβαντική Φυσική.

3. Ατοπικότητα

Η Αρχή της Ατοπικότητας αναφέρει πως ένα αντικείμενο μπορεί να επηρεάσει την συμπεριφορά ενός άλλου αντικειμένου σε μεγάλη απόσταση, χωρίς προφανή άμεση ή απομακρυσμένη σύνδεση των δύο αντικειμένων. Ο Σαμάνος μπορούσε να θεραπεύσει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, αφού δεν υπήρχε γραμμική αιτία και αποτέλεσμα στην θεραπευτική διαδικασία που παρουσιάζει ο Σαμανισμός. Για την ακρίβεια αυτή η μέθοδος είναι ατοπική, αφού ο Σαμάνος και το άτομο που ζητά να θεραπευτεί δεν έχουν άμεση σύνδεση ή επαφή μεταξύ τους, και όμως ο Σαμάνος μπορούσε να επιφέρει αλλαγές και διαφοροποιήσεις στο φυσικό σώμα του ατόμου.

Οι Σαμάνοι χρησιμοποιούν αυτή την ατοπικότητα για να συλλέξουν πληροφορίες αλλά και Γνώση την οποία μπορεί να χρειάζεται η Φυλή, ή ακόμα και πνευματική Γνώση από εντελώς ατοπικά πεδία συνειδητότητας. Η Ενόραση είναι επίσης μία ατοπική ιδιότητα που χρησιμοποιούσαν οι Σαμάνοι για να γίνουν γνώστες διαφόρων γεγονότων, φυσικών η μη.

4. Μήκος Πλανκ / Θεωρία Υπερχορδών

Η Έννοια πως ολόκληρο το Σύμπαν αποτελεί μία ενιαία Συνειδητότητα απορρέει από την Κβαντική Φυσική. Το Μήκος Πλανκ είναι μία μαθηματική εξίσωση που υποδηλώνει πως η μικρότερη μετρήσιμη μονάδα ενέργειας που μπορεί να υπάρχει είναι η θεμελιώδης ενέργεια του Σύμπαντος. Η Δομή του σύμπαντος είναι μία εξαιρετικά αόρατη μονάδα χαμηλής ενέργειας που υποδεικνύει πως στην πραγματικότητά μας υπάρχει ένα όριο. Μήπως αυτό το όριο είναι η καθαρή Συνειδητότητα; Εξάλλου, δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τίποτα δίχως την Συνειδητότητα. Έτσι η σύνδεση μεταξύ του μήκους Πλανκ και της Συνειδητότητας φαίνεται πως υπάρχει.

Οι Σαμάνοι είχαν επίσης μία έννοια για την παραπάνω θεωρία. Την αποκαλούσαν “Axis Mundi”, τον συνδετικό κρίκο μεταξύ των κόσμων, το Σύμπαν που περιέχει όλα τα Σύμπαντα. Οι Σαμάνοι πίστευαν πως έπρεπε να διασχίσουν το Axis Mundi για να βρουν τα πνεύματα που ζητούσαν. Πρόκειται για μία έννοια που είναι παρόμοια με την θεωρία των Υπερχορδών που εισάγει η Κβαντική Φυσική για τους Παράλληλους Κόσμους.

5. Ενσωμάτωση Φωτωνίων και Απώθηση Ηλεκτρονίων

Σύμφωνα με την αρχή της “Απώθησης” του Pauli, η αλληλοϋποστήριξη της ύλης δημιουργείται από ηλεκτρόνια που απωθούν το ένα το άλλο. Η Απώθηση των Ηλεκτρονίων δημιουργεί την ατομική δομή. Το Φως από την άλλη συμπεριφέρεται με αντίθετο τρόπο. Τα Φωτόνια συνδυάζονται και συνδέονται αντί να απωθούνται. Μέσα από αυτή την διαδικασία μπορούμε να θεωρήσουμε πως “θηλυκές” και “αρσενικές” ενεργειακές ροές ενσωματώνονται στο Σύμπαν. Και ως άνθρωποι εμπεριέχουμε μέσα μας και τις δύο αρχές. Οι Σαμάνο αναγνώριζαν αυτή την αρχή και υποστήριζαν επίσης πως η έλλειψη ισορροπίας του θηλυκού και του αρσενικού σε ένα άνθρωπο προκαλεί πνευματική αστάθεια και ίσως και ασθένειες.

Οι Σαμάνοι είχαν πάντα μία ενέργεια που ακτινοβολούσε στους άλλους, και ένας από τους στόχους τους ήταν η εξισορρόπηση των διαφορετικών ενεργειών του ατόμου μέσα από το αίσθημα της ενότητας. Όταν οι άνθρωποι εκφράζουν αγνά αισθήματα αγάπης και σεξουαλικότητας, ομοιάζουν με την ενσωμάτωση των Φωτωνίων και την απώθηση των Ηλεκτρονίων, μία διαδικασία που μπορεί να είναι μεταμορφωτική για κάθε άνθρωπο.

Όταν ο Ηρακλής έφτασε στον Άδη, τον είδαν οι ψυχές των νεκρών και σκόρπισαν τρομαγμένες

Ο Κάτω Κόσμος, το βασίλειο του Πλούτωνα και της Περσεφόνης, ήταν ένας τόπος απέραντος, κρύος και σκοτεινός. Οι σκιές των ανθρώπων που πέθαιναν και έφταναν εδώ κάτω με το πλοιάριο του Χάρωνα από την Αχερουσία Λίμνη, άφηναν κάθε ελπίδα πίσω τους πως θα ανέβουν πάλι στη γη. Έτσι ήταν η μοίρα τους. Και για να μην τολμήσει ποτέ κανένας να φύγει, ο βασιλιάς του Άδη είχε βάλει φύλακα στην πόρτα ένα τρομαχτικό σκυλί, τον Κέρβερο. Τον είχε γεννήσει η Έχιδνα από τον Τυφώνα, όπως και τα αδέρφια του: τον Όρθο, τη Λερναία ‘Υδρα και τη Χίμαιρα. Το σκυλί αυτό είχε πενήντα κεφάλια. Τα τρία μπροστά ήταν σκυλίσια και τα άλλα πάνω στη ράχη του ήταν κεφάλια διάφορων ζώων. Η ουρά του κατέληγε στο κεφάλι ενός φαρμακερού φιδιού. Με έναν τέτοιο τρομερό φύλακα κανένας δεν μπορούσε να μπει ή να φύγει από τον ‘Αδη χωρίς την άδεια του Πλούτωνα.

Αυτό το θεριό θέλησε τώρα να δει μπροστά του ο Ευρυσθέας και έστειλε τον Ηρακλή να του το φέρει. Αυτή τη φορά έπρεπε εντελώς μόνος του να επιχειρήσει το ακατόρθωτο: να κατεβεί ζωντανός στον Κάτω Κόσμο και να ξαναγυρίσει πίσω φέρνοντας δεμένον το φύλακα του Άδη.

Όπως και σε άλλες περιπτώσεις έτσι και τώρα του παραστάθηκαν οι θεοί. Ο Δίας, ο πατέρας του, έστειλε τον Ερμή και την Αθηνά να τον συνοδέψουν, μόνο για να τον βοηθήσουν και να τον συμβουλέψουν στις δύσκολες στιγμές.

Στον Κάτω Κόσμο μπορούσε να πάει κανείς από πολλά μέρη. Ο Ηρακλής όμως πήγε και μπήκε από την είσοδο που ήταν στο ακρωτήριο Ταίναρο, στη Λακωνική. Στο ακρωτήρι βρισκόταν ένας ναός του Ποσειδώνα και κάτω από αυτόν μια σπηλιά. Σ’ αυτή τη σπηλιά κατέβηκε ο Ηρακλής και έφτασε στη θάλασσα κάτω από τη γη. Στην παραλία περίμενε ο Χάρωνας που με το μικρό του πλοιάριο περνούσε τις Ψυχές αντίπερα στο βασίλειο των νεκρών. Όταν είδε τον Ηρακλή και άκουσε πως θέλει να τον πάει απέναντι, αρνήθηκε. Ο Ηρακλής όμως άρπαξε το κουπί και απείλησε να τον χτυπήσει, οπότε ο Χάρωνας αναγκαστικά δέχτηκε και τον πέρασε απέναντι.

Όταν ο Ηρακλής έφτασε στον Άδη, τον είδαν οι ψυχές των νεκρών και σκόρπισαν τρομαγμένες, εκτός από τον Μελέαγρο και την αδερφή του τη Γόργη. Ο Ηρακλής ήθελε να μιλήσει με τους νεκρούς και γι’ αυτό έπρεπε πρώτα να τους αφήσει να πιουν αίμα από σφαγμένο ζώο. Για το σκοπό αυτό πήρε και έσφαξε ένα από τα βόδια του Άδη, που τα έβοσκε ο Μενοίτης. Μόλις το έκανε αυτό όμως, θύμωσε ο Μενοίτης και προκάλεσε τον Ηρακλή σε μονομαχία. Ο Ηρακλής δεν έχασε καιρό. Έπιασε τον Μενοίτη από τη μέση και τον έσφιξε τόσο δυνατά, που του έσπασε όλα τα πλευρά. Θα τον αποτέλειωνε, αλλά στις φωνές του έτρεξε η Περσεφόνη και παρακάλεσε τον Ηρακλή να του χαρίσει τη ζωή. Ο Ηρακλής άφησε τον Μενοίτη κάτω μισοπεθαμένο και πήγε προς τις σκιές των νεκρών. Μόλις είδε τη Γόργη, τράβηξε το ξίφος του και ετοιμάστηκε να της επιτεθεί, σαν να ήταν ζωντανή. Τον συγκράτησε όμως ο Ερμής και του θύμισε πως ήταν μάταιο αυτό που προσπαθούσε, γιατί οι μορφές που έβλεπε δεν ήταν παρά σκιές.

Μετά είδε τον Μελέαγρο μέσα σε μια λαμπερή πανοπλία, τράβηξε ένα βέλος από τη φαρέτρα του, το έβαλε στο τόξο και ετοιμάστηκε να τον τοξεύσει. Ο Μελέαγρος όμως τον σταμάτησε και του είπε πως γι’ αυτόν το τόξο είναι άχρηστο. Ο Ηρακλής τον ρώτησε ποιος είναι και πώς σκοτώθηκε. Ο Μελέαγρος τότε του διηγήθηκε την ιστορία του. Ο Ηρακλής τον συμπόνεσε και τότε ο Μελέαγρος του είπε πως έχει αφήσει πάνω στη γη μιαν αδελφή, Δηιάνειρα, και του πρότεινε να την παντρευτεί.

Μετά συνέχισε ο Ηρακλής το δρόμο του και δίπλα στην πόρτα του Άδη συνάντησε και άλλους ήρωες. Τον Θησέα, τον Πειρίθου και τον Ασκάλαφο. Ο Πειρίθους ήταν δεμένος πάνω σ’ ένα βράχο και τον απειλούσαν συνεχώς να τον δαγκώσουν φίδια. Είχε τιμωρηθεί με τον τρόπο αυτό γιατί είχε επιδιώξει να αρπάξει την Περσεφόνη, κοντά του έμενε ο Θησέας που είχε κατεβεί θεληματικά στον ‘Αδη να συμπαρασταθεί στο φίλο του. Ο Ασκάλαφος βρισκόταν πλακωμένος κάτω από μια μεγάλη πέτρα, που του την είχε βάλει η Δήμητρα, γιατί με το να μιλήσει ως μάρτυρας έγινε αιτία να κατεβεί η κόρη της η Περσεφόνη στον Άδη.

Ο Ηρακλής ελευθέρωσε τον Θησέα τραβώντας τον βίαια από το χέρι. ‘Όταν προσπάθησε να τραβήξει και τον Πειρίθου, άρχισε να κουνιέται η γη πάρα πολύ και γι’ αυτό παραιτήθηκε από την προσπάθεια. Έτσι ελευθέρωσε μόνο τον Θησέα και τον βοήθησε να ανέβει πάλι στη γη. Μετά κύλησε την πέτρα πάνω από τον Ασκάλαφο. Αλλά το μίσος που του είχε η Δήμητρα δεν της είχε περάσει ακόμα και γι’ αυτό τώρα τον μεταμόρφωσε σε κουκουβάγια.

Αφού τους ελευθέρωσε λοιπόν, παρουσιάστηκε ο Ηρακλής στον Πλούτωνα και την Περσεφόνη και ζήτησε την άδεια να πάρει τον Κέρβερο πάνω στη γη για να τον δει ο Ευρυσθέας. Ο Πλούτωνας του έδωσε την άδεια. όμως με έναν όρο: Θα έπρεπε να πιάσει τον Κέρβερο με τα χέρα του μόνο, χωρίς να χρησιμοποιήσει ασπίδα ή σιδερένιο όπλο.

Ο Ηρακλής δέχτηκε και πήγε να συναντήσει τον Κέρβερο. Για να μην παραβεί τον όρο που του έβαλε ο Πλούτωνας, άφησε τα όπλα του και φόρεσε μόνο τη λεοντή για ασπίδα, ενώ στα χέρια του πήρε μόνο μερικές πέτρες που τις έκανε μπροστά μυτερές σαν σφήνες. Όταν τελικά βρήκε τον Κέρβερο στην πύλη του Αχέροντα, χρησιμοποίησε, όπως και στο λιοντάρι της Νεμέας, τα γυμνά του χέρια. Τύλιξε τα μπράτσα του γύρω στα σκυλίσια κεφάλια του και τον έπνιγε, ενώ ο Κέρβερος με τη φιδο-ουρά του κατάφερνε φοβερές δαγκωματιές στον Ηρακλή. Αφού έτσι τον κατέβαλε ο Ηρακλής, τον έδεσε γερά και κίνησε να φύγει για τον Απάνω Κόσμο.

Ο Πλούτωνας όμως, αθετώντας την υπόσχεσή του, δεν άφησε τον Ηρακλή να φύγει. Τότε όμως θύμωσε ο Ηρακλής, τράβηξε μια σαϊτιά και πλήγωσε τον Πλούτωνα. Αυτός φοβήθηκε και του έδωσε την άδεια να φύγει. Η Αθηνά τον βοήθησε να περάσει το ποτάμι της Στυγός- έτσι έφτασε στην έξοδο του Κάτω Κόσμου, που βρισκόταν στην Τροιζήνα, από όπου και ανέβηκε πάλι στη γη. Όταν βγήκαν απάνω στη γη, ο Κέρβερος, που δεν ήταν συνηθισμένος στο φως του ήλιου, θαμπώθηκε τόσο πολύ από τη λάμψη του που έβγαλε από το στόμα του χολή.

Από όλα τα μέρη που περνούσαν ώσπου να φτάσουν στις Μυκήνες, οι γυναίκες και τα παιδιά έβλεπαν με τρόμο το φριχτό τέρας με τα μάτια του που πετούσαν αστραπές. Όταν τέλος έφτασαν στις Μυκήνες και ο Ηρακλής έδειξε τον Κέρβερο στον Ευρυσθέα, αυτός από τον τρόμο του κρύφτηκε πάλι στο χάλκινο πιθάρι του.

Αφού λοιπόν ο Ηρακλής έδειξε τον Κέρβερο στον Ευρυσθέα, και εκτέλεσε έτσι τον άθλο, τον γύρισε πάλι πίσω στον Άδη όπως το είχε υποσχεθεί στον Πλούτωνα.

Η πληγή εκείνων που δεν αγαπιούνται

Οι επαναλαμβανόμενα αποτυχημένες σχέσεις είναι το αποτέλεσμα ενός πρωτογενούς παιδικού τραύματος: της ανικανοποίητης ανάγκης του παιδιού να νιώσει ότι αγαπιέται ανιδιοτελώς, ότι αγαπιέται μόνο για την ίδια του την ύπαρξη αυτού καθεαυτόν. Αποτελούν δε, εξαναγκασμό προς επανάληψη ως ότου διδάξουν στον εμπλεκόμενο τα μαθήματα που χρειάζεται να διδαχτεί μέχρι να ετοιμαστεί για μια μεγάλη εσωτερική αλλαγή: Την αγάπη του εαυτού.

Τα παιδιά που δεν αγαπιούνται ή που αγαπιούνται με λάθος τρόπο λαμβάνοντας διπλά- αμφίθυμα συναισθήματα, μεγαλώνουν με την πεποίθηση ότι φταίνε για κάτι. Φταίνε εκείνα που δεν αγαπιούνται, δεν αξίζουν την αγάπη, νιώθουν μπερδεμένα, αναπτύσσουν έντονα συναισθήματα ανικανοποίησης, ματαίωσης, απογοήτευσης και ζουν με το αίσθημα ότι δεν είναι αρκετά (not enough).

Ως ενήλικοι, μαθημένοι πλέον στις απογοητεύσεις της ζωής, αδυνατούν να αγαπήσουν και να αγαπηθούν και δέχονται αυτό το μοτίβο ως μοίρα. Μια μοίρα που επαναλαμβάνεται και αιμορραγεί τις ίδιες πληγές ξανά και ξανά… Απογοητευμένοι και κουρασμένοι από αυτό το συναισθηματικό δράμα, είτε καταλήγουν ψυχροί και απόμακροι από συναισθηματικές δεσμεύσεις, είτε προσπαθούν να συσχετιστούν κάνοντας υπέρμετρες υποχωρήσεις, εμφανίζοντας το σύνδρομο του καλού παιδιού ή της προσκόλλησης, μέχρι να καταλήξουν πάλι στο τέλμα με την πεποίθηση πως «εμένα, κανείς δε με αγαπά»…

Το σύνδρομο της προσκόλλησης αναπτύσσεται από το φόβο της απώλειας του αντικειμένου του έρωτα, δηλαδή του συντρόφου. Το «θύμα» προσκολλάται στον άλλον και από φόβο μην τον χάσει, χάνει την ταυτότητα του, τα θέλω του και την αυτονομία του και γίνεται ένα κουταβάκι έτοιμο να υπηρετήσει κάθε επιθυμία του συντρόφου του. Αρχίζει έτσι σταδιακά, η ψυχολογική του κατάσταση να εξαρτάται από τον σύντροφο του, όπως ως παιδί εξαρτιόνταν από τη μητέρα του. Αρκετές φορές δε, αυτός ο φόβος της απώλειας μεταμφιέζεται σε ζήλεια.

Οι άνθρωποι που στο παρελθόν υπέφεραν από έλλειψη στοργής δεν αντιλαμβάνονται τη δυσαναλογία που υπάρχει ανάμεσα στις προσδοκίες τους και στη συμπεριφορά του συντρόφου.

Το σύνδρομο της προσκόλλησης ξεπερνιέται καθώς διανύουμε τον δρόμο της αυτοπραγμάτωσης. Είναι σημαντικό να μπορεί κανείς να υπάρχει αυτόνομα. Δύσκολα μπορεί να ξεπεράσει κάποιος τις φθορές στην ικανότητα να αγαπάει. Συνήθως χρειάζεται ψυχοθεραπεία, ώστε ο θεραπευτής να τον βοηθήσει να ξεπεράσει τα συμπλέγματα και να αγαπήσει πρώτα ο ίδιος τον εαυτό του.

Όμως επειδή στη ζωή τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο, με σκληρή προσπάθεια και ειλικρινή ενδοσκόπηση, βάζοντας όρια πρώτα στις σκέψεις και έπειτα στα αρνητικά συναισθήματα δύναται να το ξεπεράσει κάποιος και μόνος του.

Τούτη η ανάπτυξη δεν είναι απαραίτητο να επέλθει μέσα από την μοναξιά. Ένας υποστηρικτικός και με αγνά συναισθήματα, σύντροφος μπορεί να συνδράμει σε αυτή την αλλαγή. O ψυχίατρος M. Scott Peck, αναφέρει πως ο έρωτας είναι το μέσο με το οποίο επεκτείνετε ο εαυτός μας με σκοπό την πνευματική ανάπτυξη είτε τη δική μας, είτε του άλλου, είτε και των δυο αμφίδρομα. Ενώ, η Ρ. Σιμόνε, προσθέτει πως το καλύτερο θα ήταν να ξεχάσουμε τον ενστικτώδη έρωτα, τον ρομαντικό, τον έρωτα-κατοχή, και να μάθουμε πως ο έρωτας είναι «πρόθεση και δράση», φροντίδα, στοργή, αναγνώριση, σεβασμός, εμπιστοσύνη, και προπάντων έντιμη και ανοιχτή επικοινωνία.

Το κλειδί στη θεραπεία είναι να μάθουμε να απομακρυνόμαστε από τον άλλο και να ζούμε την απομάκρυνση ως δυνατότητα ανάπτυξης, δημιουργικά και όχι ως κίνδυνο εγκατάλειψης. Το πρώτο βήμα συνίσταται στο να επενδύουμε σε άλλα πεδία και όχι στο αντικείμενο του έρωτα. Αναγνωρίζοντας ότι το καθετί μπορεί να χαθεί, ακόμη και ο έρωτας, οφείλουμε να είμαστε πιο υπεύθυνοι και να επενδύουμε σε κομμάτια του εαυτού μας που θα μας αναβαθμίσουν ψυχικά. Είναι χρήσιμο να αποδεχτούμε τα αδύναμα μας σημεία και να δουλέψουμε πάνω σε αυτά ώστε να μειώσουμε το αίσθημα της ανικανότητας. Χρειάζεται επίσης να αναγνωρίσουμε τα δυνατά μας στοιχεία και να τα καλλιεργήσουμε διότι αυτά είναι το μέσο με το οποίο θα βελτιωθεί η αυτοπεποίθηση μας.

Μια καλή τακτική είναι να αντιμετωπίζουμε τα πράγματα με χιούμορ, καθότι μετριάζει τον καταστροφισμό και αποδίδει στα γεγονότα μια άλλη διάσταση. Ναι μεν, τα πράγματα πρέπει να λέγονται με το όνομα τους, αλλά κάθε ένα μπορεί να έχει και μία άλλη οπτική, πιο κωμική ή σουρεαλιστική. Αντί λοιπόν να αντιμετωπίζουμε τα γεγονότα σαν να είναι το «παν» μπορούμε να τα αντιμετωπίσουμε σαν το «τίποτα». Να εντάξουμε στην ζωή μας το «ε, και;».

Τέλος, πρέπει πάντα να θυμόμαστε πως τίποτα δεν μας ανήκει παρά μόνο ο εαυτός μας, οπότε όταν μπαίνουμε σε μια σχέση οφείλουμε να τον διαφυλάξουμε. Είναι απαραίτητο να συνειδητοποιήσουμε πως τίποτα δεν διαρκεί για πάντα, ούτε η ίδια η ζωή… και πως είναι φορές που θα χρειαστεί να μοιραστούμε ακόμα και το αντικείμενο του έρωτα μας, διότι όπως είπα και πριν, τίποτα δεν μας ανήκει. Η αποκλειστικότητα είναι επιλογή. Ο καθένας είναι ελεύθερος να επιλέγει και να επιλέγεται…

Ο μύθος του Χρόνου

Στον τόπο μας κάποτε βασίλευε ο θεός Χρόνος ή Κρόνος. Μαζί του ζούσαν οι κόρες του Ουρανού Γαία και Ρέα. Ο Μέγας αυτός θεός ήταν πολύ μοναχικός και αδρανής. Κρατούσε δε φυλακισμένες στις εφτά αποθήκες κάτω από το όρος Κάλαμος, τις μέρες, τις ώρες, τα δευτερόλεπτα, τις στιγμές, τους μήνες, τις εποχές τους ενιαυτούς. Ο Άχρονος αυτός ερημίτης βαριόταν να ορίσει τις διάρκειες της ώρας, της ημέρας και του ενιαυτού για να αρχίσει η ροή του χρόνου. Έτσι ήταν ο ίδιος το παρόν, το παρελθόν και το μέλλον, καθώς πριν δεν υπήρχε χρονολογία.

Η Γαία και η Ρέα ζούσαν μαζί του δυστυχισμένες. Τα θεϊκά σώματά τους, άφηναν τον Χρόνο αδιάφορα και επομένως έμειναν στείρα και άγονα.

Κάποια στιγμή κατέφθασε από τις μακρινές βόρειες χώρες ο θεός Δίας με την αποστολή να θέσει σε λειτουργία τη ροή του Χρόνου. Οι δύο γυναίκες αναγνώρισαν αμέσως τον γυμνό έφηβο με το τηλεσκόπιο που αποβιβάστηκε στο όρος Κάλαμος, τον πλησίασαν και η συνεύρεσή τους προκάλεσε θεϊκό κατακλυσμό. Το γόνιμο σπέρμα του Δία τις απελευθέρωσε. Η Γαία κυοφόρησε τα σύμπαντα, βουνά, ποτάμια, θάλασσες, φυτά, ζώα και ανθρώπους.

Λίγο αργότερα του αποκάλυψαν το φοβερό μυστικό. Μόνο αν έκοβε τον ναρκωμένο φαλλό του Κρόνου θα γινόταν αυτός ο νέος βασιλιά του Χρόνου και των καιρών. Οδηγούμενος από τις δύο ερωμένες ανταποκρίθηκε στην πρόκληση.

Η Ρέα με τα δυνατά ρεύματά της ξώκειλε το μέγα φαλλό, η Γαία του έδωσε το μέγα δρέπανο που γέννησε στα κατάβαθα του σώματός της, και ο Ζεύς με μια γρήγορη κίνηση έκοψε το φαλλό από τη ρίζα και τον έδωσε στους δύο ακολούθους του, να τον κρατούν ορθό , ως τρόπαιο εξουσίας. Μετά την κοπή, οι αποθήκες του Χρόνου άνοιξαν και οι ώρες απελευθερώθηκαν. Ο Ζευς, ως συνεχιστής της δημιουργίας του κόσμου, διέταξε την Αυγή να ανατείλει το φως και τα ρολόγια ήταν έτοιμα να δώσουν τον πρώτο παρθενικό τους χτύπο.

Πρόκειται για μια εκδοχή του μύθου του Χρόνου, που καταδεικνύει την αγωνία του ανθρώπου να εξηγήσει την απόλυτη ευθυγράμμιση της ροής του χρόνου με εκείνη της ζωής. Η διακοπή του χρόνου σημαίνει παύση παντός (σύμπαντος). Και θεωρείται ανέφικτη. Είναι όμως;

Σεβάσου τα Ένστικτά σου

Πολλές φορές, δεν αφουγκραζόμαστε αυτό που οι Κουάκεροι αποκαλούν «ήρεμη, σιγανή φωνή μέσα μας», αυτό τον εσωτερικό οδηγό που είναι η προσωπική μας πηγή σοφίας. Είναι συχνά δύσκολο να βαδίζεις με τον δικό σου ρυθμό και να ακούς τα ένστικτά σου, όταν όλος ο κόσμος γύρω σου σε πιέζει να συμμορφωθείς στις δικές του υπαγορεύσεις. Κι όμως, για να βρεις την εκπλήρωση και την πληρότητα που αναζητάς, πρέπει να δίνεις προσοχή σε αυτά τα προαισθήματα και τις διαισθήσεις.

Όσο μεγαλώνω, σέβομαι πολύ περισσότερο τα ένστικτά μου και την έμφυτη ικανότητα της διαίσθησης που λαγοκοιμάται μέσα στον καθένα μας. Οι εντυπώσεις που σχηματίζω όταν συναντώ κάποιον για πρώτη φορά ή αυτή η ενδόμυχη αίσθηση σοφίας που με ωθεί ήρεμα προς τη σωστή κατεύθυνση στη διάρκεια των δύσκολων περιόδων έχουν καταλήξει με την πάροδο του χρόνου να παίζουν μεγαλύτερο ρόλο στον τρόπο που εργάζομαι και ζω. Φαίνεται ότι με την ηλικία έρχεται και η αντίστοιχη ικανότητα να εμπιστεύεσαι τα ίδια σου τα ένστικτα.

Ανακάλυψα, επίσης, ότι τα προσωπικά μου ένστικτα γίνονται πιο ισχυρά όταν ζω «με σκοπό», όταν, δηλαδή, περνώ τις μέρες μου με δραστηριότητες που προωθούν το στόχο του κληροδοτήματος που θέλω να αφήσω πίσω μου. Όταν κάνεις τα σωστά πράγματα και ζεις με τον τρόπο που η φύση σε έχει προορίσει να ζεις, ενεργοποιούνται ικανότητες που δεν ήξερες ότι διέθετες και εκφράζεις πλήρως τον αληθινό εαυτό σου. Όπως εύστοχα έγραψε ο φιλόσοφος Πατάντζαλι:

«Όταν εμπνέεσαι από κάποιον μεγάλο σκοπό, από κάποιο ιδιαίτερο και εξαιρετικό σχέδιο, όλες οι σκέψεις σου σπάνε τα δεσμά τους: ο νους σου υπερβαίνει τους περιορισμούς, η συνειδητότητά σου διευρύνεται προς όλες τις κατευθύνσεις, και ανακαλύπτεις ότι βρίσκεσαι σε έναν καινούριο, υπέροχο και θαυμαστό κόσμο. Λανθάνουσες δυνάμεις, ικανότητες και κλίσεις αφυπνίζονται, και συνειδητοποιείς ότι είσαι ένα άνθρωπος πολύ πιο σπουδαίος από όσο ονειρεύτηκες ποτέ ότι θα μπορούσες να είσαι».

Η επίκριση

Η επίκριση του εαυτού είναι ένας τρόπος να παραμένετε ίδιοι, είναι ένα τέχνασμα του μυαλού, αντί να στρέφεται στην κατανόηση, η ενέργεια αρχίζει να κινείται προς την επίκριση. Και η αλλαγή έρχεται μέσω της κατανόησης, όχι μέσα από την επίκριση. Άρα το μυαλό είναι πολύ πονηρό -τη στιγμή που αρχίζετε να καταλαβαίνετε κάποιο γεγονός, το μυαλό ξεχύνεται εναντίον του κι αρχίζει να το καταδικάζει.

Επίκριση Vs Κατανόηση

Τώρα όλη ενέργεια κατευθύνεται στην επίκριση. Η κατανόηση λησμονιέται, παραμερίζεται, και η ενέργειά σας κινείται προς την επίκριση -και η επίκριση δεν μπορεί να βοηθήσει. Μπορεί να σας βυθίσει στην κατάθλιψη, να σας θυμώσει, αλλά όντας θλιμμένοι και θυμωμένοι δεν αλλάζετε ποτέ. Παραμένετε ίδιοι και κινείστε στον ίδιο φαύλο κύκλο αδιάκοπα.

Η κατανόηση είναι λυτρωτική. Άρα, όταν κατανοείτε ένα ορισμένο γεγονός, δεν έχετε ανάγκη να το επικρίνετε, δεν έχετε ανάγκη να ανησυχείτε γι' αυτό. Το μόνο που χρειάζεται να κάνετε είναι να το εξετάσετε βαθιά και να το κατανοήσετε. Αν πω κάτι και επιδράσει πάνω σας -και αυτός είναι όλος ο στόχος μου, να επιδράσει επάνω σας με κάποιο τρόπο- τότε θα πρέπει να εξετάσετε τον λόγο για τον οποίο επιδρά και πού και ποιο είναι το πρόβλημα, πρέπει να το εξετάσετε. Εξετάζοντάς το, κινείστε γύρω του και το κοιτάζετε από όλες τις πλευρές...

Όταν επικρίνετε, δεν μπορείτε να κοιτάξετε, δεν μπορείτε να προσεγγίσετε από όλες τις πλευρές. Έχετε ήδη αποφασίσει ότι είναι κάτι κακό, δίχως να του δώσετε μια ευκαιρία, το έχετε ήδη κρίνει.

 

Μένοντας παρατηρητής

Ακούστε το γεγονός, μπείτε μέσα του, συλλογιστείτε το, αφήστε το να κατακαθίσει μια νύχτα - και όσο πιο ικανοί είστε να το παρατηρήσετε, τόσο πιο ικανοί θα γίνετε να βγείτε από αυτό. Η ικανότητα για κατανόηση και η ικανότητα για έξοδο από αυτό είναι απλώς δυο ονόματα για το ίδιο φαινόμενο.

Όταν καταλαβαίνω ένα ορισμένο πράγμα, είμαι ικανός να βγω από αυτό, να προχωρήσω πέρα από αυτό. Όταν δεν καταλαβαίνω ένα ορισμένο πράγμα, δεν μπορώ να βγω από αυτό. Επομένως, το μυαλό συνεχίζει να το κάνει αυτό σε όλους. Δε συμβαίνει μόνο σε εσάς. Αμέσως ορμάτε εναντίον ενός πράγματος και λέτε ''Αυτό είναι λάθος, αυτό δεν θα έπρεπε να υπάρχει μέσα μου. Δεν είμαι άξιος, αυτό είναι λάθος, κι εκείνο είναι λάθος'', και νιώθετε ένοχοι. Τώρα όλη η ενέργεια πηγαίνει στην ενοχή.

Η δουλειά μου εδώ είναι να σας κάνω να απενοχοποιηθείτε όσο το δυνατόν περισσότερο. Άρα ό,τι κι αν δείτε, μην το πάρετε προσωπικά. Δεν έχει να κάνει μ' εσάς συγκεκριμένα, πρόκειται απλώς για έναν τρόπο με τον οποίο λειτουργεί το μυαλό. Αν υπάρχει ζήλια, αν υπάρχει κτητικότητα, αν υπάρχει θυμός, έτσι λειτουργεί το μυαλό - το μυαλό όλων, λίγο πολύ, οι διαφορές έχουν να κάνουν μόνο με το βαθμό.

Έπαινος και επίκριση: η ανάγκη του νου να ξεχωρίζει

Το μυαλό έχει έναν άλλο μηχανισμό, και με αυτόν θέλει είτε να επαινέσει είτε να επικρίνει. Δεν στέκεται ποτέ στα μισά. Με τον έπαινο γίνεστε κάτι ξεχωριστό και το εγώ ικανοποιείται. Με την επίκριση, επίσης γίνεστε κάτι ξεχωριστό - είτε είστε άγιος, ένας μεγάλος άγιος ή είστε ο μεγαλύτερος αμαρτωλός, αλλά σε κάθε περίπτωση το εγώ ικανοποιείται. Με καθένα από τους δυο τρόπους λέτε ένα πράγμα, ότι είστε κάτι ξεχωριστό.

Το μυαλό δε θέλει να ακούσει ότι είναι απλώς συνηθισμένο - η ζήλια, ο θυμός, τούτα τα προβλήματα του είναι συνηθισμένα, όλοι τα έχουν. Μοιάζουν με τις τρίχες. Ίσως κάποιος έχει περισσότερες και κάποιος άλλος λιγότερες, κάποιος έχει μαύρες και άλλος κόκκινες, αλλά αυτό δεν έχει ιδιαίτερη σημασία. Είναι κάτι συνηθισμένο. Όλα τα προβλήματα είναι συνηθισμένα. Όλες οι αμαρτίες είναι συνηθισμένες, όπως και όλες οι αρετές, αλλά το εγώ θέλει να αισθάνεται ξεχωριστό. Σας λέει ότι είστε ο καλύτερος ή ο χειρότερος.

Μην επικρίνετε την κατάθλιψη

Λέτε στον εαυτό σας: ''Δε θα έπρεπε να υποφέρεις από κατάθλιψη. Δε σου ταιριάζει, δεν πάει με την εικόνα σου, είναι ένα ψεγάδι επάνω σου - κι εσύ είσαι ένα τόσο όμορφο κορίτσι! Γιατί να έχεις κατάθλιψη;'' Κρίνετε, επικρίνετε, αντί να προσπαθείτε να κατανοήσετε. Κατάθλιψη σημαίνει ότι με κάποιο τρόπο ο θυμός βρίσκεται μέσα σας σε μια αρνητική κατάσταση. Η κατάθλιψη είναι μια αρνητική κατάσταση του θυμού.

Η ίδια η λέξη είναι πλήρης νοήματος -λέει ότι κάποιος πιέζεται, συνθλίβεται. Να τι σημαίνει ''καταθλίβομαι''. Πιέζετε κάτι μέσα σας, και όταν ο θυμός πιέζεται πάρα πολύ, γίνεται θλίψη. Η θλίψη είναι ένας αρνητικός τρόπος να είστε θυμωμένοι, ο θηλυκός τρόπος να είστε θυμωμένοι. Αν αποσύρετε την πίεση από τη θλίψη, θα γίνει θυμός. Πρέπει να ήσαστε θυμωμένοι για κάποια πράγματα, ίσως ακόμα και από την παιδική ηλικία, αλλά δεν τα έχετε εκφράσει, εξού η κατάθλιψη. Προσπαθήστε να το καταλάβετε!

Και η δυσκολία είναι ότι η κατάθλιψη δεν λύνεται, επειδή δεν είναι αυτή το πραγματικό πρόβλημα. Το πραγματικό πρόβλημα είναι ο θυμός - κι εσείς συνεχίζετε να επικρίνετε την κατάθλιψη, κι έτσι παλεύετε με σκιές.

Ο θυμός κάτω από την κατάθλιψη

Ψάξτε πρώτα να δείτε γιατί υποφέρετε από κατάθλιψη: κοιτάξτε βαθιά μέσα της και θα βρείτε τον θυμό. Υπάρχει μέσα σας τεράστιος θυμός - ίσως προς τη μητέρα, ίσως προς τον πατέρα, προς τον κόσμο, προς τον εαυτό, δεν είναι αυτό το θέμα. Μέσα σας είστε πολύ θυμωμένοι, και από παιδί κιόλας προσπαθούσατε διαρκώς να χαμογελάτε, να μη θυμώνετε, επειδή ο θυμός δεν είναι καλός. Κι έτσι στην επιφάνεια φαίνεστε χαρούμενοι, στην επιφάνεια συνεχίζετε να χαμογελάτε -και όλα αυτά τα χαμόγελα είναι ψεύτικα. Βαθιά μέσα σας συγκρατείτε τεράστια οργή. Τώρα δεν μπορείτε να την εκφράσετε κι έτσι κάθεστε επάνω της - να τι είναι η κατάθλιψη, τότε νιώθετε να καταθλίβεστε.

Αφήστε τον θυμό να κυλήσει, αφήστε τον να έρθει. Μόλις αναδυθεί ο θυμός, η κατάθλιψή σας θα φύγει. Δεν έχετε δει και παρατηρήσει ότι μερικές φορές ύστερα από ένα ξέσπασμα πραγματικού θυμού νιώθει κανείς τόσο καλά, τόσο ζωντανός;

Ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει χωρίς να χαμογελά, κι έτσι αναγκάζεται να υποκρίνεται -αλλά ένα προσποιητό χαμόγελο πονάει πάρα πολύ. Δε σου δίνει χαρά, απλώς σου θυμίζει πόσο δυστυχής είσαι.

Μπορεί να γνωρίζουμε και οι επιθυμίες να εξακολουθούν να συγκρούονται

Μελετώντας τον άνθρωπο στην τωρινή του κατάσταση ύπνου, απουσίας, ενότητας, μηχανικότητας και έλλειψης ελέγχου, βρίσκουμε και διάφορες άλλες κακές λειτουργίες που είναι το αποτέλεσμα της κατάστασής του· ιδιαίτερα το γεγονός ότι λέει συνέχεια ψέματα στον εαυτό του και στους άλλους. Την ψυχολογία του συνηθισμένου ανθρώπου θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε και μελέτη του ψέματος, διότι ο άνθρωπος λέει ψέματα περισσότερο από οτιδήποτε άλλο· και στην πραγματικότητα, δεν μπορεί να πει την αλήθεια. Δεν είναι τόσο απλό να λέμε την αλήθεια· πρέπει να μάθουμε πως να το κάνουμε και καμιά φορά χρειάζεται πάρα πολύς καιρός.

Ψέμα είναι να σκεφτόμαστε ή να μιλάμε για πράγματα που δεν γνωρίζουμε· αυτή είναι η αρχή του ψέματος. Δεν σημαίνει το ψέμα που λέγεται σκόπιμα – να λέμε παραμύθια, όπως για παράδειγμα, ότι υπάρχει μια αρκούδα στο άλλο δωμάτιο. Μπορούμε να πάμε στο άλλο δωμάτιο και να δούμε πως δεν υπάρχει αρκούδα. Αλλά αν συγκεντρώσουμε όλες τις θεωρίες που διατυπώνουν οι άνθρωποι για οποιοδήποτε θέμα, χωρίς να γνωρίζουν τίποτε σχετικά, θα δούμε που αρχίζει το ψέμα. Ο άνθρωπος δεν γνωρίζει τον εαυτό του, δεν γνωρίζει τίποτε και όμως έχει θεωρίες για τα πάντα. Οι περισσότερες από τις θεωρίες είναι ψέμα.

Η γνώση από μόνη της δεν είναι αρκετή. Μπορεί να γνωρίζουμε και οι επιθυμίες να εξακολουθούν να συγκρούονται, διότι κάθε επιθυμία αντιπροσωπεύει διαφορετική θέληση. Αυτό που ονομάζουμε θέλησή μας με τη συνηθισμένη έννοια δεν είναι παρά η συνισταμένη επιθυμιών. Η συνισταμένη πολλές φορές φτάνει σε μια συγκεκριμένη γραμμή δράσης και άλλες φορές δεν μπορεί να φτάσει σε καμία γραμμή, διότι μια επιθυμία ακολουθεί μία κατεύθυνση και κάποια άλλη, άλλη κατεύθυνση και δεν μπορούμε να αποφασίσουμε τι να κάνουμε. Αυτή είναι η συνηθισμένη μας κατάσταση. Βέβαια ο μελλοντικός μας στόχος θα πρέπει να είναι να αποτελέσουμε ενότητα αντί να είμαστε πολλοί, διότι για να κάνουμε οτιδήποτε σωστά, για να γνωρίζουμε οτιδήποτε σωστά, για να φτάσουμε οπουδήποτε, πρέπει να γίνουμε ένας. Είναι ένας απώτατος σκοπός και δεν μπορούμε να αρχίσουμε να τον προσεγγίζουμε πριν γνωρίσουμε τον εαυτό μας, διότι, στην κατάσταση που είμαστε τώρα, η άγνοιά μας για τον εαυτό μας είναι τέτοια, που όταν την δούμε αρχίζει να μας πιάνει πανικός μήπως δεν βρούμε το δρόμο μας πουθενά.

Το ανθρώπινο ον είναι μια πολύ περίπλοκη μηχανή και πρέπει να μελετηθεί σαν μηχανή. Αντιλαμβανόμαστε ότι για να ελέγξουμε οποιοδήποτε είδος μηχανής, όπως ένα αυτοκίνητο ή μια μηχανή τρένου, θα πρέπει πρώτα να μάθουμε. Δεν μπορούμε να ελέγχουμε τις μηχανές αυτές ενστικτωδώς, αλλά για κάποιο λόγο νομίζουμε ότι το συνηθισμένο ένστικτο είναι αρκετό για να ελέγχει την ανθρώπινη μηχανή, αν και είναι πολύ πιο περίπλοκη. Αυτή είναι μία από τις πρώτες εσφαλμένες υποθέσεις: δεν αντιλαμβανόμαστε ότι είμαστε υποχρεωμένοι να μάθουμε, ότι ο έλεγχος είναι ζήτημα γνώσης και επιδεξιότητας.

Η Απεραντοσύνη και το εγώ

ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ

Αυτός που εγκαταλείπει το εγώ και Γίνεται Απεραντοσύνη, Θεός, αυτός είναι στους Κόλπους του Παντός, Γνωρίζει το Παν, έχει Εμπειρία του Παντός...

Ο άνθρωπος (ο κάθε άνθρωπος) βιώνει την ύπαρξη, την ζωή, μέσα από τον «εαυτό» του (το «νου» του)... Ο «εαυτός» (ο «νους») είναι ένας «χώρος» όπου εκδηλώνεται η αντίληψη της ύπαρξης, η συνείδηση του εαυτού σαν εγώ, η διανόηση, οι αισθήσεις, εμπειρίες, μνήμες... Η ισχυρότερη ενέργεια, η κυριαρχούσα λειτουργία, (κι ο καθένας το διαπιστώνει μόνος του, στον εαυτό του), είναι αυτή της αυτοσυνειδησίας, του εγώ. Αποτελεί ένα ψυχολογικό κέντρο στο οποίο γίνεται αντιληπτή η ύπαρξή μας και στο οποίο αναφέρονται όλες οι δραστηριότητες κι όλες οι πληροφορίες, κι από τον εαυτό μας, κι από τον κόσμο... Νοιώθουμε (όλοι μας, ο καθένας μας) πως είμαστε στο κέντρο του κόσμου, το κέντρο του κόσμου, και γύρω μας, προς όλες τις κατευθύνσεις, απλώνεται ο κόσμος... Ταυτόχρονα όμως, όσο λειτουργούμε έτσι, νοιώθουμε πως ο κόσμος είναι «απέναντι» κι όσο κι αν προσπαθούμε δεν μπορούμε να τον «αγγίξουμε», μένει μακριά. Έτσι αισθανόμαστε το κέντρο του κόσμου αλλά ταυτόχρονα νοιώθουμε μόνοι, απομονωμένοι μέσα στον κόσμο (κι όσο πιο πολύ δυναμώνει το εγώ, τόσο πιο απομονωμένοι νοιώθουμε)... Κι ακόμα νοιώθουμε πως ζούμε σε ένα κόσμο με παγκόσμια προβλήματα, παγκόσμια σύγχυση, βία, αδικία, φτώχεια, δυστυχία... Κι αισθανόμαστε συχνά «ξένοι» σε αυτό τον κόσμο... Κι είναι ειρωνικό! Να είμαστε το «κέντρο» του κόσμου και ταυτόχρονα να είμαστε μόνοι, ξένοι... δυστυχισμένοι συχνά, απογοητευμένοι... Μήπως δεν είμαστε το κέντρο του κόσμου;

Όσο διοχετεύουμε την ενέργειά μας (το ενδιαφέρον μας, την δραστηριότητά μας) στο εγώ και γινόμαστε κι αισθανόμαστε αυτό το κέντρο του κόσμου, τόσο θα νοιώθουμε απομονωμένοι, μόνοι, ξένοι, δυστυχισμένοι... Αλλά είμαστε «εμείς» που το κάνουμε αυτό... όλο αυτό δεν είναι παρά μία λειτουργία, μία δραστηριότητα... Αλλά εμείς είμαστε κάτι πολύ περισσότερο από όλο αυτό που αντιλαμβανόμαστε, που σκεφτόμαστε, που αισθανόμαστε, που κάνουμε...

Κι όταν θέλουμε να Ανυψωθούμε προς το Παν, πέρα από τις αισθήσεις (που είναι περιορισμένος χώρος), πάνω από τις σκέψεις (που είναι αδιέξοδος χώρος), θα πρέπει να εγκαταλείψουμε ακόμα κι αυτή την κίνηση που συντηρεί το εγώ... Ο αληθινός εαυτός μας δεν έχει να κάνει τίποτα με αυτά... Κι αν θέλουμε να βρούμε το Παν θα πρέπει να σταθούμε αληθινοί μπροστά του, πραγματικοί, τώρα, εδώ... όπως Είναι κι Αυτός Πραγματικός... Εγκαταλείποντας ακόμα και το εγώ, το ψεύτικο εγώ, το ψεύτικο κέντρο που μας απομονώνει ,μας αποξενώνει, μας θλίβει, μπορούμε να σταθούμε Μπροστά Του, εμείς οι ίδιοι, καθαροί, από όλα, κι αισθήσεις, και σκέψεις, κι εγώ, τελείως καθαροί... («καθαρός νους»)...

Μόνο όταν σβήσει το «κέντρο» νοιώθουμε να απλωνόμαστε στον χώρο της Απεραντοσύνης... Υπάρχουμε, Ζούμε σε όλη την Έκταση της Πραγματικότητας, του Παντός, χωρίς «κέντρο» (ψυχολογικό)... Απορροφιόμαστε σε Αυτή την Απεραντοσύνη, Ενωνόμαστε με Αυτή την Απεραντοσύνη, Γινόμαστε Αυτή η Απεραντοσύνη... Αλλά αυτό είναι μόνο μία Εμπειρία της Πραγματικότητας, μία Αντίληψη, μία Αίσθηση της Πραγματικότητας, δεν είναι μετουσίωση σε Πραγματικότητα, γιατί Πραγματικότητα Είναι Μόνο το Παν, (για αυτό λένε ότι γινόμαστε μόνο κατά Χάριν Θεός)... Κι έτσι βιώνουμε τον Αληθινό Εαυτό Γεμάτο από τα Παν, Μία Απεραντοσύνη. Κι Αυτή η Απεραντοσύνη Είναι Εδώ, μέσα στο σώμα μας (επίσης)... και το σώμα γίνεται Κατοικία του Παντός (κι εξαγιάζεται κι αυτό, το ταπεινό, υλικό σώμα)...

Όσο προσπαθούμε μέσα από το κέντρο του εαυτού, του εγώ, το ψυχολογικό κέντρο του κόσμου, να αντιληφθούμε, να επεκταθούμε, να ζήσουμε... βιώνουμε πάντα το περιορισμένο, το απομονωμένο, το ξένο, το δυστυχισμένο... Μόνο όταν πάψει να υπάρχει αυτή η δραστηριότητα Αναδυόμαστε στην Απεραντοσύνη του Παντός... Πρέπει να πάψει να υπάρχει αυτή η δραστηριότητα, το εγώ, για να Υπάρξει το Παν...

Η Αληθινή Προσευχή είναι η Προσευχή που φτάνει πέρα από την σιωπή του εαυτού, του εγώ, στην Αληθινή Σιωπή που Είναι το Παν, στην Ηχηρή Σιωπή, στον Λόγο που Διαπερνά τα Πάντα...

Αυτή η Εμπειρία της Απεραντοσύνης δεν μπορεί να συλληφθεί από το εγώ... Πρέπει να σιωπήσει το εγώ για να Υπάρξει η Απεραντοσύνη του Παντός... Για αυτό ο ευαγγελιστής είπε ότι «τον Θεό δεν τον είδε ποτέ, κανείς», κανένα εγώ... Κι αφού η Απεραντοσύνη του Παντός δεν μπορεί να συλληφθεί από το εγώ, πως μπορεί το εγώ, η σκέψη, να μιλήσει για το Παν; να θεωρητικολογήσει για το Παν; Να σωπάσει πρέπει....

Αλλά αυτός που εγκαταλείπει το εγώ και Γίνεται Απεραντοσύνη, Θεός, αυτός είναι στους Κόλπους του Παντός, Γνωρίζει το Παν, έχει Εμπειρία του Παντός... Γίνεται Θεός... κι ο Θεός Γνωρίζει τον Εαυτό Του... Κι όταν αυτός μιλάει γι’ Αυτή την Εμπειρία, μιλά για αυτό που Γνωρίζει... αλλά ούτε θεωρητικολογεί, ούτε λέει πολλά για τον Θεό... γιατί το Παν Είναι Σιωπή...

Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ

Τα χρόνια που προηγήθηκαν

 

Η Αθηναϊκή Δημοκρατία εγκαθιδρύθηκε μετά το 511 π.Χ., όταν ανατράπηκε το τυραννικό καθεστώς των γιων του Πεισίστρατου, των Πεισιστρατιδών. Ο Πεισίστρατος ήταν τύραννος της Αθήνας για συνολικά δεκαεννέα χρόνια κατά την περίοδο μεταξύ 561 και 528 π.Χ., οπότε πέθανε. Δύο φορές απομακρύνθηκε από την εξουσία, αλλά κατάφερε τελικά να επανέλθει. Η τρίτη και τελική αποκατάστασή του συνέβη το 537 ή 536 π.Χ.. Σε αντίθεση με τις δύο προηγούμενες φορές, όταν κατάφερε να πάρει την εξουσία εκμεταλλευόμενος επιδέξια τις διαμάχες αντίπαλων αριστοκρατικών φατριών, στην τρίτη του προσπάθεια χρησιμοποίησε εξωτερική χρηματοδότηση και ξένες μισθοφορικές δυνάμεις. Το πρόσωπο πίσω από αυτή την επιθετική πολιτική ήταν ο γιος του Ιππίας. O Ηρόδοτος περιγράφει τα γεγονότα της τελικής επιστροφής του Πεισίστρατου στην εξουσία:

 

... (ο Πεισίστρατος) πήγε στην Ερέτρια, όπου έκανε συμβούλιο με τους γιους του. Υπερίσχυσε η γνώμη του Ιππία να καταλάβουν πάλι την εξουσία και ζήτησαν οικονομική βοήθεια από τις πολιτείες που είχαν κάποια υποχρέωση σ’ αυτούς. Πολλές έδωσαν μεγάλα χρηματικά ποσά, και οι Θηβαίοι περισσότερα απ’ όλους. Μετά, για να μη τα πολυλογώ, όταν ήρθε η ώρα, είχαν ετοιμαστεί όλα για να κατέβουν στην Αθήνα. Από τη Πελοπόννησο ήρθαν Αργείοι μισθοφόροι και ένας εθελοντής από τη Νάξο, ονομαζόμενος Λύγδαμις, που έδειξε μεγάλη προθυμία και έφερε μαζί τον χρήματα και στρατό. Έντεκα χρόνια μετά την αυτοεξορία του, ο Πεισίστρατος με τους στρατιώτες του ξεκίνησαν από την Ερέτρια και πήγαν στην Αττική... (Ηρόδοτος 1.61-62)

 

Πρόσθετες πληροφορίες δίνονται από τον Αριστοτέλη σχετικά με ης δραστηριότητες του Πεισίστρατου τη περίοδο της εξορίας του. Η οικογένειά του μετά την εκδίωξή τους το 547 π.Χ., ίδρυσε μια αποικία στη Μακεδονία, όπου κατάφεραν να συγκεντρώσουν χρήματα και υποστήριξη:

 

Καταρχήν (ο Πεισίστρατος) ίδρυσε μαζί με άλλους μια αποικία που ονομάζει Ραίκηλοs[1] στο Θερμαϊκό κόλπο, και από εκεί προχώρησε στη περιοχή του Παγγαίου όπου αφού απόκτησε πολλά χρήματα, στρατολόγησε μισθοφόρους και πήγε πάλι στ, Ερέτρια κατά τον ενδέκατο χρόνο και τότε προσπάθησε για πρώτη φορά να ανακτήσει βίαια την εξουσία με τη πρόθυμη βοήθεια πολλών, και προπαντός των Θηβαίων και του Λύγδαμι από τη Νάξο, καθώς και της τάξης των ιππέων που κυβερνούσαν τότε π Ερέτρια. (Αριστοτέλης 15)

 

Ο Πεισίστρατος επέστρεψε στην Αθήνα ως τύραννος, για τρίτη φορ( χρησιμοποιώντας απλώς και μόνο στρατιωτική δύναμη. Η μάχη της Παλλήνη περιγράφεται λεπτομερώς από τον Ηρόδοτο:

 

... πήγαν στην Αττική, όπου κατέλαβαν πρώτα το Μαραθώνα. Όταν στρατοπέδευσαν εκεί, ήρθαν από τη πόλη και άλλοι στασιαστές, καθώς και από τους αγροτικούς δήμους από τους οποίους πήγαν πολλοί που προτιμούσαν τη τυραννία από την ελευθερία. Όσο ο Πεισίστρατος μάζευε χρήματα και συγκέντρωνε δυνάμεις, οι Αθηναίοι ούτε λογάριαζαν το πράγμα, ούτε και όταν κατέλαβε το Μαραθώνα. Αλλά όταν πληροφορήθηκαν ότι, από το Μαραθώνα προχωρεί προς τη πόλη, τότε μόνο αποφάσισαν να του αντισταθούν. Ενώ οι Αθηναίοι κήρυξαν γενική επιστράτευση για να επιτεθούν εναντίον του στρατού του Πεισίστρατου, οι οπαδοί του βάδιζαν εναντίον των Αθηνών. Οι αντίπαλοι έφτασαν κοντά στο ναό της Παλληνίδος Αθηνάς και παρατάχτηκαν για μάχη. (Ηρόδοτος 1.62) Ο Πεισίστρατος ... έδωσε διαταγή στο στρατό του να προελάσει. Οι Αθηναίοι της πολιτείας έτρωγαν για μεσημέρι και όσοι είχαν τελειώοει, έπαιζαν ζάρια ή είχαν ξαπλώσει. Οι στρατιώτες του Πεισίστρατου τους έκαναν αιφνιδιασμό και τους κατατρόπωσαν. Καθώς όμως έφευγαν, ο Πεισίστρατος έκανε τη σωστή σκέψη να τους εμποδίσει να ανασυνταχθούν και να τους διασκορπίσει εντελώς. Είπε στους γιους του να ανέβουν στα άλογα για να προλάβουν τους φυγάδες και να τους πουν ότι ο Πεισίστρατος τους παραγγέλνει να μη φοβηθούν τίποτα και να γυρίσει ο καθένας στο σπίτι του. Τους άκουσαν οι Αθηναίοι και ο Πεισίστρατος, αφού κατέλαβε για τρίτη φορά την Αθήνα, στερέωσε την εξουσία του... (Ηρόδοτος 1.63-64)

 

Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε πώς ο Πεισίστρατος κατόρθωσε να συγκεντρώσει την απαραίτητη υποστήριξη που του ήταν αναγκαία για να επιστρέφει στην εξουσία. Η πολιτική δομή των αποικιών στερούταν το συνταγματικό χαρακτήρα της μητρόπολης. Συνήθως, ο ηγέτης των αρχικών αποίκων γινόταν κληρονομικός κυβερνήτης της νέας αποικίας. Με τον τρόπο αυτό, μια μορφή διακυβέρνησης παρόμοια με τυραννίδα εγκαθιδρυόταν με τη συναίνεση του λαού, ο οποίος είχε ακολουθήσει τον ηγέτη του στην εκστρατεία αποικισμού. Ένας ικανός και αποτελεσματικός ηγέτης θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει την απόλυτη εξουσία του για να προωθήσει τη δύναμη του και τον πλούτο του, καθώς και αυτόν της αποικίας του. Η οικοδόμηση ενός δικτύου συμμαχικών πόλεων ήταν μια ευρέως χρησιμοποιούμενη στρατηγική για το σκοπό αυτό. Οι αποικίες, οι οποίες έπρεπε να επιβιώσουν σε εχθρικά περιβάλλοντα, χρειάζονταν την στήριξη τέτοιων συμμαχιών. Ο Πεισίστρατος και ο Ιππίας αποδείχθηκαν πολύ ικανοί στην οικοδόμηση φιλικών σχέσεων με άλλες πόλεις (πολιτείες που είχαν κάποια υποχρέωση σ’ αυτούς), από τις οποίες θα μπορούσαν να πάρουν «μεγάλα χρηματικά ποσά».

 

Ο Πεισίστρατος διατήρησε τις σχέσεις του με τις αποικίες και μετά την επιστροφή του στην εξουσία. Με αυτόν τον τρόπο ήταν σε θέση να χρηματοδοτεί μια ισχυρή δύναμη μισθοφόρων που τον βοηθούσε να διατηρεί την εξουσία του στην Αθήνα. Επίσης χρησιμοποιούσε τον αυξημένο πλούτο του και την πολιτική και στρατιωτική δύναμη του για την περαιτέρω επέκταση του δικτύου των συμμάχων του σε όλη την Ελλάδα.

 

... ο Πεισίστρατος στερέωσε την εξουσία του χρησιμοποιώντας πολλούς μισθοφόρους και πολλά χρήματα από εισφορές που εισέπραττε, άλλες από την Αττική και άλλες από τη περιοχή του ποταμού Στρυμόνα. Πήρε και ομήρους τα παιδιά των Αθηναίων που είχαν αντιταχτεί και δεν είχαν φύγει και τα έστειλε στη Νάξο (και αυτήν την είχε κυριέψει ο Πεισίστρατος με πόλεμο και τη παρέδωσε στο Λύγδαμι). ... Ο Πεισίστρατος λοιπόν εξουσίαζε την Αθήνα και από τους Αθηναίους άλλοι είχαν σκοτωθεί στο πεδίο της μάχης, και άλλοι είχαν αυτοεξοριστεί μαζί με τους Αλκμεωνίδες. (Ηρόδοτος 1.64)

 

Όταν ο Πεισίστρατος πέθανε το 528 π.Χ., οι δύο μεγαλύτεροι γιοι του ανέλαβαν την εξουσία και συνέχισαν την τυραννία:

 

Κύριοι της πολιτείας βρέθηκαν (μετά το θάνατο του Πεισίστρατου) ο Ίππαρχος και ο Ιππίας και λόγω των ικανοτήτων τους και λόγω της ηλικίας τους. Ως πρωτότοκος που ήταν ο Ιππίας και γεννημένος για τη πολιτική και άνθρωπος συνετός είχε τα ηνία της πολιτικής εξουσίας. Ο Ίππαρχος αντιθέτως ήταν τύποι εύθυμος, ερωτικός και φιλότεχνος, και γι’ αυτό αυτός ήταν που προσκάλεσε (στην Αθήνα) τον Ανακρέοντα, το Σιμωνίδη και τους άλλους ποιητές. (Αριστοτέλης 18)

 

Ο Ιππίας είχε ήδη εμπλακεί ενεργά am διακυβέρνηση της πόλης αφότου ο πατέρας του επανήλθε στην εξουσία το 536 π.Χ.. Όπως εξηγεί ο Ηρόδοτος, έπαιξε κυρίαρχο ρόλο στην απόφαση να επιστρέφουν στην Αθήνα («υπερίσχυσε η γνώμη του Ιππία να καταλάβουν πάλι την εξουσία») και στη νίκη των δυνάμεων του πατέρα του στην Παλλήνη.

 

Υποθέτοντας ότι ο Ιππίας ήταν άνω των 70 ετών κατά τη μάχη του Μαραθώνα (490 π.Χ.), μπορούμε να εκτιμήσουμε ότι ήταν περίπου δεκαοκτώ όταν ο πατέρας του εκδιώχθηκε το 547 π.Χ.. Συνεπώς, ο ίδιος μεγάλωσε πολιτικά στο περιβάλλον των αποικιών και απέκτησε έντονα αυταρχική ιδεολογία. Ήταν πεπεισμένος ότι η τυραννία ήταν το καλύτερο είδος διακυβέρνησης και εφάρμοσε τη πολιτική του αυτή με ευφυΐα και μεγάλη αποτελεσματικότητα. Ίσως να μην απέχει πολύ από την αλήθεια το να υποθέσουμε ότι ήταν ο ιθύνων νους πίσω από την επιτυχημένη βασιλεία του πατέρα του κατά τη διάρκεια της περιόδου 536-528 π.Χ.. Συνεπώς, κυβέρνησε την Αθήνα για μια συνεχή περίοδο είκοσι πέντε ετών, μέχρι το 511 π.Χ. Οι περιορισμένες πληροφορίες που έχουμε, τον περιγράφουν να αποφεύγει τις μεγάλες συγκεντρώσεις και το λαό. Άφηνε αυτόν το ρόλο στο χαρισματικό πατέρα του για τη περίοδο που ζούσε. Μετά το θάνατο του πατέρα του, το ρόλο αυτό τον ανέλαβε ο αδελφός του ο Ίππαρχος.

 

Λόγω των περιορισμένων πληροφοριών που διαθέτουμε από αυτή την περίοδο της αθηναϊκής ιστορίας δεν μπορεί να αποδειχθεί ότι ο Ιππίας ήταν πράγματι ο ιθύνων νους πίσω από τη τελευταία περίοδο της τυραννίδας του Πεισίστρατου. Ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις που ενισχύουν αυτή την υπόθεση. Η τελευταία περίοδο της διακυβέρνησης του Πεισίστρατου είχε διαφορετικά χαρακτηριστικά σε σχέση με τις δύο πρώτες, ενώ παρουσιάζει ομοιότητες με τον τρόπο διοίκησης του Ιππία που ακολούθησε. Μισθοφόροι χρησιμοποιήθηκαν συστηματικά για την προστασία του καθεστώτος. Το πολιτικό δόγμα του Ιππία ήταν ότι η οικονομική δύναμη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την κατάκτηση της εξουσίας και αντίστροφα ο έλεγχος του κράτους μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη συγκέντρωση πλούτου (ζήτησαν οικονομική βοήθεια από τις πολιτείες που είχαν κάποια υποχρέωση σ’ αυτούς - Ηρόδοτος 1.61).

 

Ο Ιππίας συνέχισε την επιτυχημένη οικονομική πολιτική του Πεισίστρατου με σκοπό να κρατήσει ικανοποιημένους του υπηκόους του και να αυξήσει τις εισροές φόρων που ενίσχυαν τη δική του οικονομική δύναμη, η οποία ήταν αναγκαία για τη διατήρηση της στρατιωτικής ισχύος του. Για το λόγο αυτό, μπορούμε να υποθέσουμε ότι αντιμετώπιζε με δικαιοσύνη όλους τους Αθηναίους που δεν ήταν επικίνδυνοι για το θρόνο του. Από την άλλη πλευρά, ήταν αδίστακτος κατά πιθανών διεκδικητών της εξουσίας. Σαν αποτέλεσμα ήρθε σε άμεση σύγκρουση με τις σημαντικότερες αριστοκρατικές οικογένειες της Αθήνας.

 

Δύο από τις πιο διακεκριμένες οικογένειες της Αθήνας που αμφισβήτησαν την εξουσία των Πεισιστρατιδών ήταν οι Αλκμεωνίδες, δηλαδή η οικογένεια του Κλεισθένη, και οι Φιλαΐδες, η οικογένεια του Μιλτιάδη. Είναι ενδιαφέρον ότι μια επιγραφική μαρτυρία δείχνει κάποια προσπάθεια από τον Ιππία να συμβιβαστεί με αυτές τις δύο μεγάλες και ισχυρές αθηναϊκές οικογένειες. Τα ονόματα του Ιππία, του Κλεισθένη του Μεγακλή, και του Μιλτιάδη του Κίμωνα, εμφανίζονται διαδοχικά στη λίστα των Αρχόντων που αντιστοιχούν στα έτη 526,525, και 524 π.Χ. αντίστοιχα. Δεν είναι σαφές, ποιος ήταν ο ρόλος του Άρχοντος κατά τη διάρκεια της τυραννίας του Πεισίστρατου ή του Ιππία. Ωστόσο, το αξίωμα αυτό αντιπροσώπευε τουλάχιστον μια ιδιαίτερα τιμητική θέση. Δεν είναι γνωστό κάτω από ποιες συνθήκες ο Ιππίας ήρθε σε συμφωνία με τους αντιπάλους του, λίγα χρόνια αφού διαδέχθηκε τον πατέρα του. Οι λεπτομέρειες της σύγκρουσης μεταξύ των Πεισιστρατιδών και των άλλων αντίπαλων οικογενειών αποκαλύπτουν τη σφοδρή και βίαιη διαμάχη που διαρκώς υπέβοσκε στην αθηναϊκή πολιτική κατά τη διάρκεια της τυραννίδας.

 

Εάν από τα επιφανέστερα μέλη της οικογένειας των Φιλαϊδών ήταν ο Μιλτιάδης του Κύψελου, ο οποίος ήταν τύραννος της Χερσονήσου στη Θράκη[2]. Η θέση του και ο πλούτος του έκανε την οικογένειά του μια πιθανή απειλή για τον Πεισίστρατο και τους γιους του. 0 Ηρόδοτος καταγράφει μια σύντομη ιστορία της αθηναϊκής αποικίας της Χερσονήσου.

 

Στην Αθήνα τότε ασκούσε την απόλυτη εξουσία ο Πεισίστρατου, αλλά είχε μεγάλη δύναμη και ο Μιλτιάδης του Κύψελου, από οικογένεια που διατηρούσε τέθριππα και η καταγωγή της έφτανε ως το Αιακό[3]από την Αίγινα και αργότερα έγινε Αθηναίος, όταν ο Φίλαιος ο γιος τον Αίαν τα, πρώτος απ’ αυτή την οικογένεια έγινε Αθηναίος. (Ηρόδοτος VΙ.34)

 

Κάτω από άγνωστες συνθήκες, ο Μιλτιάδης κλήθηκε από τους κατοίκους της Χερσονήσου, τους Δολόγκους[4], να γίνει αρχηγός τους.

 

  … (ο Μιλτιάδης) πήρε όσους από τον Αθηναίους επιθυμούσαν να λάβουν μέρος στην αποστολή, έφυγε με τους Δολόγκους, και πήρε την εξουσία της χώρας τους. Οι Δολόγκοι τον εγκατέστησαν τύραννο. Ο Μιλτιάδης το πρώτο που έκανε ήταν να οχυρώσει με τείχος τη Χερσόνησο από τη Καρδία έως τη Πακτύη, ώστε να μη μπορούν οι Αψίνθιοι να κάνουν εισβολές και να καταστρέφουν το τόπο. Ο ισθμός τον οποίο τείχισε είχε πλάτος τριάντα έξι στάδια[5]. Από τον ισθμό αυτόν και πέρα το εσωτερικό της Χερσονήσου έχει μήκος τετρακόσια είκοσι στάδια. (Ηρόδοτος VΙ 35)

 

Στο παραπάνω κείμενο υπονοείται ο ανταγωνισμός μεταξύ του Μιλτιάδη του Κύψελου και του Πεισίστρατου. Η φιλία του Μιλτιάδη με τον Κροίσο, βασιλιά της Λυδίας τον έκανε πολύ επικίνδυνο διεκδικητή της εξουσίας στην Αθήνας όπως αναφέρεται και πιο κάτω από τον Ηρόδοτο:

 

… ο Μιλτιάδης είχε καλές σχέσεις με το Λυδό Κροίσο,... Αργότερα πέθανε χωρίς να αφήσει παιδιά. Άφησε κληρονόμο της περιουσίας και της εξουσίας του το Στησαγόρα γιο του Κίμωνα, που ήταν ομομήτριος αδελφός του.... Αργότερα όταν και ο Στησαγόρας πολεμούσε με τους Λαμψακηνούς, συνέβηκε να πεθάνει κι αυτός χωρίς παιδιά. ... Όταν πέθανε ο Στησαγόρας ...οι Πεισιστρατίδες έστειβαν με καράβι στη Χερσόνησο τον αδελφό του, Μιλτιάδη του Κίμωνος, για να παραλάβει την εξουσία. Οι Πεισιστρατίδες του έδειχναν εύνοια σαν να μην ήξεραν το θάνατο τον πατέρα τον... (Ηρόδοτος VI. 37-39)

 

Η καλή σχέση μεταξύ του Ιππία και του Μιλτιάδη του Κίμωνα, η οποία εικάζεται από την εκλογή του Μιλτιάδη στο αξίωμα του Άρχοντος το 524 π.Χ., επιβεβαιώνεται και από τον Ηρόδοτο. 0 Ιππίας έστειλε το Μιλτιάδη στη Χερσόνησο για να αναλάβει την αποικία. Όμως η συμπεριφορά αυτή του Μιλτιάδη δύσκολα γίνεται κατανοητή αν ληφθεί υπόψη ότι ο πατέρας του Μιλτιάδη, Κίμων, δολοφονήθηκε από τους Πεισιστρατίδες. Πιθανώς ήταν ένας τακτικός ελιγμός του, έτσι ώστε να καταφέρει να εγκαταλείψει την Αθήνα με ασφάλεια και να αναλάβει το θρόνο του αδελφού του στην Χερσόνησο.

 

... ο Κίμων τον Στησαγόρα αναγκάστηκε να φύγει από την Αθήνα για να σωθεί από τον Πεισίστρατο τον Ιπποκράτη. Και ενώ ο Κίμων ήταν εξόριστος, συνέβηκε να νικήσει στους Ολυμπιακούς στο τέθριππο. Την ίδια νίκη είχε πετύχει και ο ομομήτριος αδελφός του Μιλτιάδης. Στην επόμενη Ολυμπιάδα είχε πάλι νικήσει με τα ίδια άλογα, αλλά δέχτηκε να ανακηρυχθεί νικητής ο Πεισίστρατος, και χαρίζοντάς του τη νίκη μπόρεσε να γυρίσει στην Αθήνα με εγγύηση για τη ζωή τον. Αφού νίκησε και άλλη φορά στην επόμενη Ολυμπιάδα με τα ίδια άλογα, τον σκότωσαν οι γιοί του Πεισίστρατου, όταν ο Πεισίστρατος δεν υπήρχε πια. Έβαλαν ανθρώπους τους και τον παραφύλαξαν τη νύχτα κοντά στο πρυτανείο. Ο τάφος τον Κίμωνα βρίσκεται μπροστά στη πόλη, πέρα από την οδό που περνάει από το προάστιο που ονομάζεται Κοίλη. Τα άλογα που τον έδωσαν τρεις Ολυμπιακές νίκες τα έθαψαν απέναντι του. ...Ο μεγαλύτερος γιος τον Κίμωνα, ο Στησαγόρας, ήταν τότε στη Χερσόνησο κοντά στο θείο τον Μιλτιάδη, ο νεώτερος ήταν με το Κίμωνα στην Αθήνα και είχε το όνομα του Μιλτιάδη που είχε ιδρύσει την αποικία στη Χερσόνησο. (Ηρόδοτος VI. 103)

 

Η δολοφονία του Κίμωνα δείχνει ότι ο ανταγωνισμός για την εξουσία κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης των Πεισιστρατιδών ήταν βίαιος και αιματηρός. Αργά η γρήγορα η βία θα είχε θύματα και μεταξύ των μελών της άρχουσας οικογένειας. Η δολοφονία του Ιππάρχου κατά την πομπή των Μεγάλων Παναθηναίων το 514 π.Χ. από τους τυραννοκτόνους Αρμόδιο και Αριστογείτονα αποσταθεροποίησε την τυραννία. Ο Ιππίας έχασε την επαφή του με το λαό, όταν έπαψε να έχει τη βοήθεια του δημοφιλούς αδελφού του. Άρχισε να υποπτεύεται τους πάντες και έγινε βιαιότερος:

 

Μετά από αυτό το γεγονός η τυραννία έγινε πολύ πιο σκληρή. Και επειδή ο Ιππίας από αισθήματα εκδίκησης για τον αδελφό τον είχε σκοτώσει και εξορίσει πολλούς, έγινε δύσπιστος και εχθρικός προς όλους. Τον τέταρτο περίπου χρόνο μετά το θάνατο του Ιππάρχου, επειδή η κατάσταση στη πόλη ήταν άσχημη, επιχείρησε να οχυρώσει τη Μουνιχία[6] με σκοπό να εγκατασταθεί εκεί. (Αριστοτέλης 19)

 

Σύντομα, πολλά μέλη της αριστοκρατίας, συμπεριλαμβανομένων των Αλκμεωνιδών, οργάνωσαν ένοπλη αντίσταση:

 

... ο Ιππίας ήταν σκληρός προς του Αθηναίους εξαιτίας του φόνου του Ιππάρχου. Οι Αλκμεωνίδες, Αθηναίοι το γένος, είχαν φύγει από τη πολιτεία για να γλυτώσουν από τους Πεισιστρατίδες. Όταν μαζί με άλλους Αθηναίους φυγάδες επιχείρησαν να επιστρέφουν, δε μπόρεσαν, ηττήθηκαν όταν προσπάθησαν να κατέβουν να ελευθερώσουν την Αθήνα. Τότε οχύρωσαν το Λειψύδριο πάνω από τη Παιονία. Εδώ οι Αλκμεωνίδες μηχανεύονταν κάθε τι εναντίον των Πεισιστρατιδών... (Ηρόδοτος V.62)

 

Παρά την επιτυχία των τυράννων να καταπνίξουν αυτή την εξέγερση χρησιμοποιώντας στρατιωτική δύναμη, η απώλεια της λαϊκής υποστήριξης στην Αθήνα έκανε πιο ευάλωτη την τυραννία σε εξωτερικές παρεμβάσεις. Φαίνεται ότι το μοιραίο λάθος του Ιππία ήταν να συμμαχήσει με το Άργος κατά τη στιγμή που η διαμάχη για τον έλεγχο της Πελοποννήσου μεταξύ της Σπάρτης και του Άργους έφτανε στο αποκορύφωμά της[7]. Μια παρέμβαση της Σπάρτης στην Αττική ήταν επίσης σύμφωνη με την επεκτατική πολιτική του βασιλιά Κλεομένη, ο οποίος προσπαθούσε να θέσει όλη τη Νότια Ελλάδα υπό σπαρτιατικό πολιτικό έλεγχο.

 

Και ενώ αυτά επιχειρούσε (δηλαδή την οχύρωση της Μουνιχίας), εκδιώχθηκε από το Κλεομένη τον βασιλιά των Λακεδαιμονίων, διότι οι Σπαρτιάτες γίνονταν συνεχώς αποδέκτες χρησμών που τους υποδείκνυαν να ανατρέψουν το τυραννικό καθεστώς ... Στην απόφαση των Σπαρτιατών για δράση σημαντικό ρόλο έπαιζε και η φιλία που υπήρχε ανάμεσα στους Αργείους και τους Πεισιστρατίδες. (Αριστοτέλης 19)

 

Ο ρόλος των Αλκμεωνιδών και των άλλων εξόριστων σχετικά με τη σπαρτιατική παρέμβαση μάλλον υπερτονίζεται από τον Ηρόδοτο και απλά επαναλαμβάνεται από τον Αριστοτέλη:

 

Όπως διηγούνται οι Αθηναίοι, οι Αλκμεωνίδες αυτοί όσο έμειναν στους Δελφούς δωροδόκησαν τη Πυθία και την έπεισαν κάθε φορά που θα έρχονταν Σπαρτιάτες, είτε ιδιώτες είτε επίσημοι απεσταλμένοι, να ζητήσουν χρησμό, να τους λέει ότι πρέπει να ελευθερώσουν την Αθήνα. (Ηρόδοτος V.63)

 

Είναι πιο εύλογο να υποθέσουμε ότι η Σπάρτη αξιοποίησε απλώς τη στήριξη των εξόριστων, προκειμένου να επιτύχει τους πολιτικούς στόχους της ευκολότερα και αποτελεσματικότερα. Ωστόσο, ο Ιππίας δεν ήταν ένα εύκολο θύμα, και στο τέλος, ο Κλεομένης έπρεπε ο ίδιος να αναλάβει δράση.

 

Οι Λακεδαιμόνιοι, καθώς τους δινόταν πάντα η ίδια απόκριση, έστειβαν τον Αγχιμόλιο του Αστέρος, από τους καλύτερους πολίτες, με στρατό να διώξει του Πεισιστρατίδες από την Αθήνα, μόλο που είχαν με τους Πεισιστρατίδες δεσμούς φιλίας στενούς. Αλλά θεωρούσαν σπουδαιότερη την υπακοή τους στο θεό παρά τις σχέσεις τους με τους ανθρώπους. Έστειβαν τον Αγχιμόλιο και το στρατό τον με καράβια. Ο Αγχιμόλιος έφτασε στο Φάληρο κι αποβίβασε το στρατό του. Οι Πεισιστρατίδες το είχαν πληροφορηθεί από πριν και είχαν καλέσει σε βοήθεια από τη Θεσσαλία, γιατί είχαν κάνει συμμαχία με τους Θεσσαλούς που ανταποκρίθηκαν στο αίτημα και αποφάσισαν να στείλουν χίλιους ιππείς με το ίδιο το βασιλιά τους Κινέα από τους Γόννους. Όταν οι Πεισιστρατίδες εξασφάλισαν τη συμμαχία τους, μηχανεύτηκαν το εξής: έκοψαν τα δέντρα σε όλη τη πεδιάδα του Φαλήρου για να μπορεί να τη διατρέξει το ιππικό και έκαναν επίθεση με το θεσσαλικό ιππικό εναντίον τον στρατοπέδου τον εχθρού. Το ιππικό σκότωσε πολλούς Λακεδαιμονίους μεταξύ τους και τον Αγχιμόλιο, τους δε άλλους που σώθηκαν τους ανάγκασε να ξαναμπούν στα πλοία τους. Έτσι τελείωσε η πρώτη εκστρατεία των Λακεδαιμονίων. Ο τάφος του Αγχιμολίου βρίσκεται στην Αλωπεκή της Αττικής κοντά στο ναό τον Ηρακλή στο Κυνόσαργες. (Ηρόδοτος V.63) 

   

Μετά την αποτυχία του Αγχιμόλιου, ο Κλεομένης αποφάσισε να επιλύσει ο ίδιος το αθηναϊκό πρόβλημα.

 

Μετά απ’ αυτά οι Λακεδαιμόνιοι έκαναν δεύτερη εκστρατεία με μεγαλύτερες δυνάμεις και όρισαν στρατηγό της εκστρατείας το βασιλιά τους Κλεομένη του Αναξανδρίδη. Δεν τους έστειβαν από θάλασσα αλλά από στεριά. Όταν έκαναν εισβολή στην Αττική, πρώτα τους χτύπησε το θεσσαλικό ιππικό, το οποίο όμως τράπηκε σε φυγή χάνοντας σαράντα πολεμιστές. Οι υπόλοιποι, όσοι σώθηκαν, έφυγαν όπως ήσαν πίσω στη Θεσσαλία. Ο Κλεομένης έφτασε στην Αθήνα και με όσους Αθηναίους ήθελαν να απελευθερωθούν, πολιόρκησε τους τυράννους που είχαν οχυρωθεί στο Πελασγικό τείχος[8]. (Ηρόδοτος V.64) Οι Λακεδαιμόνιοι δεν θα μπορούσαν να διώξουν τους Πεισιστρατίδες (γιατί δεν είχαν σκοπό να κάνουν πραγματική πολιορκία και οι Πεισιστρατίδες είχαν αποθηκεύσει τρόφιμα και νερό) και ύστερα από πολιορκία ολίγων ημερών θα έφευγαν, επιστρέφοντας στη Σπάρτη. Αλλά κατά κακή τύχη για τους Πεισιστρατίδες και καλή για τους πολιορκητές, συνέβηκε το εξής: Οι Πεισιστρατίδες προσπάθησαν να φυγαδεύσουν τα παιδιά τους, αλλά οι πολιορκητές τα έπιασαν.

 

Αυτό συντάραξε τους Πεισιστρατίδες και για να ξαναπάρουν τα παιδιά τους δέχτηκαν ότι όρους ήθελαν οι Αθηναίοι, ώστε να φύγουν από την Απική μέσα σε πέντε μέρες. Έφυγαν και πήγαν στο Σίγειο, στο ποταμό Σκάμανδρο. Είχαν εξουσιάσει τους Αθηναίους για τριάντα έξι χρόνια. (Ηρόδοτος V.65)

 

       Αυτό έγινε όταν Άρχοντας ήταν ο Αρπακτίδης (511 π.Χ.), αφού είχαν διατηρήσει την εξουσία του τυραννικού καθεστώτος επί δέκα εφτά χρόνια από το θάνατο του πατέρα τους, και συνολικά σαράντα εννιά χρόνια μαζί με εκείνα της διακυβέρνησης του πατέρα τους. (Αριστοτέλης 19)

Με τον τρόπο αυτό τα σαράντα εννέα χρόνια της τυραννίας της Αθήνας τελείωσαν.

 

Η Δημοκρατία γεννιέται

 

Μετά την ανατροπή των Πεισιστρατιδών, οι Σπαρτιάτες βρέθηκαν να ελέγχουν την Αθήνα. Ο Κλεομένης προσπάθησε να επιβάλει στην Αθήνα μια κυβέρνηση φιλική προς τα σχέδιά του για σπαρτιατική κυριαρχία στην Ελλάδα. Μια τέτοια διευθέτηση φαινόταν εύκολη χάρη στις εξαιρετικές προσωπικές σχέσεις του με την αθηναϊκή αριστοκρατία, η οποία είχε αντιταχθεί στον Ιππία. Αν και δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες, τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι το πολίτευμα του Σάλωνα σχεδόν υποκαταστάθηκε, αλλά ίσως τα ολιγαρχικά στοιχεία του ενισχύθηκαν έναντι των δημοκρατικών. Ωστόσο, ο Κλεομένης υποτίμησε τον έντονο ανταγωνισμό μεταξύ των αριστοκρατικών οικογενειών της Αθήνας. Αγνόησε επίσης τις φιλοδοξίες και την πολιτική ικανότητα του Κλεισθένη, ο οποίος ήταν τότε ο ηγέτης της οικογένειας Αλκμεωνιδών. Τα γεγονότα αυτά περιγράφονται από τον Ηρόδοτο:

 

Δύο άνθρωποι είχαν τότε μεγάλη επιρροή. Ο Αλκμεωνίδης Κλεισθένης, που λέγεται ότι είχε πείσει τη Πυθία, και ο Ισαγόρας τον Τεισάνδρου, που ήταν από μεγάλη οικογένεια. Δεν ξέρω ποια ήταν η καταγωγή τον αλλά οι συγγενείς τον θυσίαζαν στο Κάριο Δία. Οι δύο αυτοί συγκρούστηκαν για την εξουσία, νίκησε ο Κλεισθένης και στηρίχτηκε στο λαό. (Ηρόδοτος V.66)

 

Η αναφορά του Αριστοτέλη είναι παρόμοια. Προσθέτει, επίσης, ότι ο Κλεισθένης έχασε μια ψηφοφορία σε ένα αριστοκρατικό όργανο που ονομαζόταν «Εταιρείαι». Δεν υπάρχουν πληροφορίες σχετικά με τις Εταιρείες από άλλες πηγές, αλλά είναι σαφές ότι δεν εκπροσωπούσαν το λαό (Δήμο), θεωρώντας ότι η διαφορά μεταξύ του Κλεισθένη και του Ισαγόρα αφορούσε την εκλογή του Άρχοντα για το έτος 507 π.Χ., όταν εξελέγη ο Ισαγόρας, μπορούμε να υποθέσουμε ότι την περίοδο εκείνη ο Άρχων εκλεγόταν μόνο από την αριστοκρατία:

 

Μετά τη κατάλυση της τυραννίας άρχισαν να συγκρούονται ο Ισαγόρας, γιος του Τεισάνδρου και φίλος των τυράννων από τη μια μεριά και ο Κλεισθένης, από το γένος των Αλκμεωνιδών από την άλλη. Όταν ο Κλεισθένης ηττήθηκε από us πολιτικές εταιρείες, προσπάθησε να προσεταιριστεί τη δημοκρατική παράταξη με αντάλλαγμα τη παράδοση της εξουσίας στο λαό. (Αριστοτέλης 20)

 

Ο Ισαγόρας αντέδρασε καλώντας τον προστάτη του Κλεομένη σε βοήθεια και εξόρισε τον Κλεισθένη και τους οπαδούς του με δικαιολογία την παλιά κατάρα, το Κυλώνειο Άγος[9], για το οποίο η Αλκμεωνίδες θεωρήθηκαν υπεύθυνοί:

 

Τότε ο Ισαγόρας, επειδή βρέθηκε σε αδύναμη θέση, ζήτησε και πάλι τη βοήθεια του Κλεομένη με τον οποίο είχε δεσμό ξενίας και τον έπεισε να ξεπλύνει το άγος, επειδή οι Αλκμεωνίδες θεωρούνταν ιερόσυλοι. Μόλις ο Κλεισθένης έφυγε κρυφά, έφθασε ο Κλεομένης με μικρό στρατό και εξεδίωξε επτακόσιες αθηναϊκές οικογένειες. Μετά από αυτό προσπάθησε να διαλύσει τη Βουλή και να παραδώσει την εξουσία της πόλης στον Ισαγόρα και σε τριακόσιους φίλους του. (Αριστοτέλης 20)

 

Φαίνεται ότι ο Κλεομένης και ο Ισαγόρας υποτίμησαν τη δύναμη του λαού, που είχε αποκτήσει πλέον συνείδηση της πολιτικής και στρατιωτικής δύναμής του. Σαν αποτέλεσμα ο Κλεισθένης επανήλθε ως ηγέτης της Αθήνας και σι Σπαρτιάτες με τους οπαδούς τους εκδιώχθηκαν:

 

Αλλά επειδή η Βουβή πρόβαρε αντίσταση και συγκεντρώθηκε πλήθος λαού, ο Κλεομένης και ο Ισαγόρας με τους οπαδούς τους κατέφυγαν στην Ακρόπολη. Ο λαός παρέμεινε εκεί και τους πολιόρκησε επί δύο ημέρες. Τη τρίτη ημέρα άφησαν μετά από συμφωνία το Κλεομένη και τους οπαδούς του να φύγουν, ενώ επανέφεραν τον Κλεισθένη και τους άλλους εξόριστους. Όταν ο λαός πήρε τα πράγματα στα χέρια του, ο Κλεισθένης έγινε αρχηγός και προστάτης του. (Αριστοτέλης 20)

 

Η ανατροπή του Ισαγόρα και της φιλοσπαρτιατικής παράταξης δείχνει ότι ο λαός (Δήμος) της Αθήνας δεν εκφοβίστηκε από την εκδίωξη του Κλεισθένη.

 

Ο Δήμος δεν είχε μόνο τη θέληση, αλλά και ιη δύναμη να διεκδικήσει τα πολιτικά του δικαιώματα και να επιβάλει τα συμφέροντά του διά της βίας όταν αυτό έγινε αναγκαίο. Φαίνεται ότι είχε ήδη δημιουργηθεί κάποια πολιτική δομή ή οργάνωση που επέτρεψε τη κινητοποίηση μεγάλου αριθμού πολιτών, οι οποίοι μπορούσαν να αντισταθούν σε οποιαδήποτε εχθρική στρατιωτική δύναμη μισθοφόρων. Αυτή η πολιτική οργάνωση του λαού πιθανότατα ξεκίνησε κατά τη διάρκεια της εξουσίας του Ιππία. Είναι ενδιαφέρον ότι δεν ήταν ο Κλεισθένης που αντέδρασε στην παρέμβαση των Σπαρτιατών αλλά η Βουλή. Ας σημειωθεί ότι το εκστρατευτικό σώμα του Κλεομένη ήταν αρκετά ισχυρό ώστε να πετύχει να εξορίσει τον Κλεισθένη και επτακόσιες οικογένειες. Όμως δεν τόλμησε ούτε καν να αντιπαραταχτεί στη στρατιωτική δύναμη που κινητοποίησε η Βουλή. Δυστυχώς, οι ηγέτες του λαού που πήραν αυτή την πρωτοβουλία δεν αναφέρονται ονομαστικά από τον Ηρόδοτο ή άλλους ιστορικούς.

 

Η έλλειψη συγκεκριμένων πληροφοριών για τους ηγέτες της επανάστασης που ανέτρεψε τον Ισαγόρα οδήγησε κάποιους ιστορικούς να την παρουσιάσουν ως εξέγερση όχλου. Όμως μια τέτοια άποψη δεν μπορεί να υποστηριχθεί επαρκώς από :α γεγονότα που ακολούθησαν. Η αντίσταση των Αθηναίων εναντίον των Σπαρτιατών έγινε με πειθαρχία και αποτελεσματικότητα ώστε ανάγκασε έναν έμπειρο στρατηγό, όπως ο Κλεομένης να διαπραγματευτεί την αποχώρησή του. Επιπλέον, οι μετέπειτα επιτυχημένοι πόλεμοι του αθηναϊκού δημοκρατικού στρατού που απέκρουσε τις συνδυασμένες επιθέσεις των Πελοποννήσιων, Θηβαίων και Χαλκιδέων λίγο μετά την επιτυχημένη υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων του Κλεισθένη δείχνει την παρουσία μιας οργανωμένης, καλά οπλισμένης φάλαγγας[10] που πολεμούσε κάτω από πς εντολές έμπειρων ηγετών. (Κεφάλαιο 7)

 

Από τη στιγμή που ο Κλεισθένης απέκτησε τον έλεγχο της Αθήνας, εισήγαγε πολλές σημαντικές συνταγματικές μεταρρυθμίσεις για την ενίσχυση του ρόλου των πολιτών στη κυβέρνηση. Μερικές από αυτές τις μεταρρυθμίσεις περιγράφονται αναλυτικά από τον Ηρόδοτο και τον Αριστοτέλη, όμως κάποιες άλλες είναι λιγότερο γνωστές και πρέπει να συναχθούν εμμέσως από τις περιγραφές των σχετικών ιστορικών γεγονότων που ακολούθησαν. Η αναδιάρθρωση της αθηναϊκής κοινωνίας σε δέκα φυλές ήταν μια πράξη με σημαντικές πολιτικές και κοινωνικές συνέπειες:

 

Ύστερα, ενώ οι Αθηναίοι ήταν τέσσερεις φυλές, (ο Κλεισθένης) τους διαίρεσε σε δέκα, καταργώντας και τις τέσσερεις παλιές ονομασίες που προέρχονταν από τους γιους του Ίωνος, τον Γελέοντα, τον Αιγικορέα, τον Αργάδη και τον Όπλητα. Έδωσε καινούργια ονόματα, όλα παρμένα από ντόπιους ήρωες εκτός από τον Αίαντα που, αν και ξένος, τον πρόσθεσε, επειδή ήταν γείτονας και σύμμαχος. (Ηρόδοτος V.66)

 

Όταν (ο Κλεισθένης) προσεταιρίστηκε το Δήμο, που έως τότε του ήταν αντίθετός του, άλλαξε τα ονόματα των φυλών και αύξησε τον αριθμό τους. Αντί τέσσερεις όρισε δέκα φυλάρχους και μοίρασε τους πολίτες σε δέκα φυλές. Επειδή ο λαός ήταν μαζί τον, τον ήταν ενκολο να υπερισχύσει στους αντιπάλους του. (Ηρόδοτος V.69)

 

Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι τόσο ο Ηρόδοτος όσο και ο Αριστοτέλης παρουσιάζουν τον Κλεισθένη ως μέλος της υψηλής αριστοκρατίας, ο οποίος συμμάχησε με το λαό μόνο εξ αιτίας της αγάπης του για την εξουσία. Ο Ηρόδοτος χρησιμοποιεί ακόμα και τη λέξη «απωσμένον» (περιφρονών) περιγράφοντας τη προηγούμενη σχάση του Κλεισθένη προς το Δήμο.

 

Το κίνητρο πίσω από την αναδιάρθρωση του φυλών δεν είναι εύκολα κατανοητό. Φαίνεται ότι ο Κλεισθένης επιχείρησε να ομογενοποιήσει την αθηναϊκή κοινωνία με στόχο να κατευνάσει τις πολιτικές εχθρότητες που οφείλονταν στις έχθρες των αριστοκρατικών οικογενειών και στον τοπικισμό, ενώ ταυτόχρονα απομάκρυνε το κέντρο εξουσίας από την αριστοκρατία, δίνοντας πολιτικά δικαιώματα σε νέους πολίτες, όπως εξηγεί ο Αριστοτέλης:

 

Γι’ αυτούς τους λόγους λοιπόν οι δημοκρατικοί εμπιστεύθηκαν τον Κλεισθένη. Τότε λοιπόν, όταν ο Κλεισθένης έγινε αρχηγός των δημοκρατικών, τον τέταρτο χρόνο μετά την εκδίωξη των τυράννων, όταν επώνυμος άρχων ήταν ο Ισαγόρας, χώρισε πρώτα όλο τον πληθυσμό σε δέκα φυλές αντί τεσσάρων, επειδή ήθελε να τους αναμείξει για να αποκτήσουν έτσι περισσότεροι πολιτικά δικαιώματα. Γι αυτό και συνήθιζαν να λένε σ’ αυτούς που ήθελαν να ερευνούν τη καταγωγή κάποιου: «μη κρίνεις ανάλογα με τη φυλή». (Αριστοτέλης 21)

 

Ο λόγος που δεν διαίρεσε τους πολίτες σε δώδεκα φυλές ήταν ότι ήθελε να αποφύγει τη διαίρεσή τους ανάλογα με τις προϋπάρχουσες τριττύες. Υπήρχαν δηλαδή δώδεκα τριττύες προερχόμενες από τις τέσσερις φυλές, και έτσι δεν θα ήταν δυνατόν να επέλθει η ανάμιξη του λαού. Διαίρεσε επίσης τη χώρα κατά δήμους σε τριάντα μέρη, δέκα για m πόλη και τα περίχωρα, δέκα για τα παράλια, και δέκα για τα μεσόγεια, και ονόμασε τις ομάδες αυτές των δήμων τριττύες και όρισε με κλήρο τρεις τριττύες για κάθε φυλή, έτσι ώστε κάθε φυλή να μετέχει σε όλες τις περιοχές. Και όρισε να είναι συνδημότες όσοι κατοικούσαν στον ίδιο δήμο, ώστε να μη μπορούν να διακρίνουν τους καινούργιους πολίτες ονομάζοντάς τους με το πατρώνυμό τους, αλλά να τους ονομάζουν με το όνομα του δήμου τους. Γι’ αυτό και βάζουν οι Αθηναίοι στο όνομά τους και το όνομα του δήμου τους. Επίσης διόρισε δημάρχους, οι οποίοι είχαν ίδιες αρμοδιότητες με εκείνες που είχαν παλαιότερα οι ναύκραροι, διότι αντικατέστησε τις ναυκραρίες[11] με τους δήμους. Και άλλους μεν δήμους ονόμασε με βάση το τοπωνύμιο, άλλους δε με βάση τον ιδρυτή τους, διότι δε βρίσκονταν όλοι οι δήμοι σε τοποθεσία με όνομα. Άφησε όμως τον καθένα να διατηρήσει τους οικογενειακούς τον δεσμούς και τη συμμετοχή τον στη φατρία τον και στους θρησκευτικούς τον θεσμούς σύμφωνα με τα πατροπαράδοτα. Στις φυλές έδωσε ονόματα με βάση ένα κατάλογο με εκατό προεπιλεγμένους αρχηγούς (αρχηγέτες) από τους οποίους η Πυθία επέλεξε δέκα. (Αριστοτέλης 21)

 

Με τον τρόπο αυτό, ο Κλεισθένης διέσπασε τα τρία παραδοσιακά πολιτικά κόμματα, ία οποία βασίζονταν στο τόπο κατοικίας (πεδινοί, παράλιοι, ορεινοί) και υπήρχαν από την εποχή του Πεισίστρατου. Επιπλέον, χρησιμοποίησε us μεταρρυθμίσεις του για να δώσει πολιτικά δικαιώματα σε ένα μεγάλο αριθμό μεταναστών, δημιουργώντας έτσι μια κατηγορία νέων πολιτών. Η πράξη αυτή απομάκρυνε σαφώς το κέντρο εξουσίας από την αριστοκρατία, ενώ αύξησε τον αριθμό των πολιτών με δικαίωμα ψήφου και ενίσχυσε την οικονομική και στρατιωτική δύναμη της πόλης. Η δημιουργία των νέων φυλών ήταν αναγκαία για να ενσωματωθούν οι νέοι και οι παλαιοί πολίτες σε μια ομοιόμορφη κοινωνική δομή.

 

Μετά από αυτές τις αλλαγές το πολίτευμα έγινε πολύ πιο δημοκρατικό από εκείνο τον Σόλωνα. Γιατί το τυραννικό καθεστώς είχε αχρηστεύσει τους νόμους του Σόλωνα αφού δεν τους εφάρμοζε. Έτσι ο Κλεισθένης θέσπισε νέους νόμους αποβλέποντας στα συμφέροντα του λαού. (Αριστοτέλης 22)

 

Δεν είναι γνωστό με ποιο αξίωμα ο Κλεισθένης κυβερνούσε την Αθήνα. Δεν θα μπορούσε να έχει εκλεγεί Άρχων, αφού είχε ήδη εκλεγεί στη θέση αυτή το 524 π.Χ., κατά τη διάρκεια της τυραννίας του Ιππία και δεν μπορούσε να επανεκλεγεί. Η εκλογή ενός προσώπου που ονομάζεται Αλκμέων ως Άρχοντα του έτους 506 π.Χ., δείχνει ότι ο Κλεισθένης και οι Αλκμεωνίδες έλεγχαν τη πόλη. Επιπλέον, ο Κλεισθένης, ως πρώην Άρχων ήταν μέλος του Αρείου Πάγου. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι μεταρρυθμίσεις δεν θα μπορούσαν να επιτύχουν χωρίς την υποστήριξη ενός σημαντικού τμήματος της αριστοκρατίας και την έγκριση της Βουλής του Αρείου Πάγου. Είναι πιθανό ότι μετά την εκδίωξη του Ισαγόρα και των οπαδών του η πλειοψηφία είχε μετατοπιστεί προς τη παράταξη του Κλεισθένη, ακόμη και στα αριστοκρατικά όργανα της πολιτείας όπως ήταν ο Άρειος Πάγος. Με τον τρόπο αυτό, οι μεταρρυθμίσεις μπορούσαν να υλοποιηθούν χωρίς ουσιαστική αντιπολίτευση.

     

Η μεταρρύθμιση του Κλεισθένη

 

Ο Κλεισθένη θεωρείται ως ο πατέρας της Δημοκρατίας επειδή το πολίτευμα που 3ηγαγε έδινε σημαντικές εξουσίες στην Εκκλησία του Δήμου δηλαδή στη Γενική Σ ^έλευση του λαού. Ωστόσο, οι μεταρρυθμίσεις του βασίστηκαν στο ρεαλισμό και η σε κάποια ιδεολογία. Όπως φάνηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο, οι πράξεις του οδηγούνταν από την ανάγκη να αφομοιώσει πολιτικά την ανερχόμενη μεσαία τάξη μικρών αγροτών των οποίων η δύναμη και ο πλούτος αυξάνονταν. Τα πιο σημαντικά όργανα στο σύνταγμα του Κλεισθένη ήταν α) οι εννέα Άρχοντες και κυρίως ο Άρχων, β) ο Άρειος Πάγος, γ) οι δέκα Στρατηγοί δ) η Βουλή των Πεντακοσίων, και ε) η Εκκλησία του Δήμου. (Για λεπτομέρειες σχετικά με άλλα λιγότερο σημαντικά αξιώματα και το δικαστικό σύστημα, δείτε την Αθηναίων Πολιτεία). Ο ρόλος και η σχετική σπουδαιότητα αυτών των πέντε κέντρων εξουσίας μπορεί να συναχθεί μόνο από τα σχετικά γεγονότα, δεδομένου ότι οι αντίστοιχες πληροφορίες δεν είναι ακριλείς.

     

Οι εννέα Άρχοντες

 

Οι εννέα Άρχοντες ήταν ο Άρχων, ο Βασιλεύς, ο Πολέμαρχος, και οι έξι θεσμοθέτες. Σύμφωνα με το πολίτευμα του Σόλωνα «Κάθε φυλή πρότεινε δέκα υποψηφίους για το αξίωμα των εννέα Αρχόντων, και μεταξύ αυτών γινόταν κλήρωση» (Αριστοτέλης 8). Οι Άρχοντες εκλέγονταν για ένα χρόνο και δεν μπορούσαν να επανεκλεγούν. Ο ρόλος του Βασιλιά ήταν θρησκευτικός, ενώ οι θεσμοθέτες είχαν κυρίως δικαστικές αρμοδιότητες (βλ Αριστοτέλη Αθηναίων Πολιτεία). Ο Πολέμαρχος ήταν ο αρχηγός του στρατού.

 

Το πιο σημαντικό αξίωμα μεταξύ των εννέα Αρχόντων ήταν αυτό του Άρχοντα. Ήταν ο κυβερνήτης της πόλης. Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι εκλεγόταν ανεξάρτητα από τους άλλους Άρχοντες με άμεση ψηφοφορία και όχι με κλήρωση.

 

Παρά το γεγονός ότι ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι και οι εννέα Άρχοντες εκλέγονταν με κλήρο (βλέπε παραπάνω), μερικές παραγράφους αργότερα, ο ίδιος έρχεται σε αντίθεση με τα γραφόμενά του περιγράφοντας περιπτώσεις όπου ο Άρχων εξελέγη με άμεση ψηφοφορία:

 

Τον πέμπτο χρόνο (588 π.Χ.) μετά την εκλογή του Σόλωνα στο αξίωμα τον Άρχοντα δεν μπόρεσαν να εκλέξουν Άρχοντα εναντίας της εμφύλιας σύγκρουσης. Και πάλι πέντε χρόνια αργότερα για τον ίδιο λόγο έμειναν χωρίς Άρχοντα. Μετά από αυτά και μετά παρέλευση τον ίδιου χρονικού διαστήματος εξελέγη Άρχοντας ο Δαμασίας και παρέμεινε στην εξουσία δύο χρόνια και δύο μήνες, δηλαδή μέχρις όταν απομακρύνθηκε από την εξουσία βιαίως. Έπειτα, επειδή οι εμφύλιες συγκρούσεις συνεχίζονταν, αποφάσισαν να εκλέξουν δέκα Άρχοντες, πέντε από τους ευπατρίδες, τρεις από τους γεωργούς (αγροίκους) και δυο από τους τεχνίτες (δημιουργούς). Και αυτοί κυβέρνησαν μετά τον Δαμασία για ένα χρόνο. Από αυτό προκύπτει όη ο Άρχοντας είχε πολύ μεγάλη δύναμη, διότι προφανώς για το αξίωμα αυτό οδηγούνταν οι παρατάξεις σε συγκρούσεις. (Αριστοτέλης 13)

 

Η εκλογή του Άρχοντα με ψηφοφορία επαναφέρθηκε μετά την πτώση της τυραννίας. Η πρακτική αυτή παρέμεινε μέχρι το 487 π.Χ., όταν το αξίωμα αυτό έχασε τη σημασία του στο Αθηναϊκό πολίτευμα:

 

... όταν Άρχων ήταν ο Τελεσίνος (487 π.Χ.), για πρώτη φορά μετά τη κατάλυση της τυραννίδας, ανέδειξαν με κλήρο τους εννέα άρχοντες κατά φυλές από κατάλογο πεντακοσίων υποψηφίων που είχαν προκρίνει οι πολίτες. Προηγουμένως όλοι οι άρχοντες εκλέγονταν με ψηφοφορία. (Αριστοτέλης 22)

 

Η διαδικασία εκλογής τους δεν είναι το μόνο θέμα για το οποίο υπάρχει σύγχυση σχετικά με τους εννέα Άρχοντες. Ο Αριστοτέλης έρχεται σε αντίθεση με τον εαυτό του σχετικά με τις κοινωνικές τάξεις που είχαν δικαίωμα εκλογής στο αξίωμα αυτό. Όταν περιγράφει το πολίτευμα του Σόλωνα, δηλώνει «Τα σημαντικά αξιώματα των εννέα Αρχόντων, των ταμιών, των πωλητών, των ένδεκα αρχόντων και των κωλεκρατών όρισε να ασκούνται από τους πεντακοσιομέδιμνους, τους ιππείς και τους ζευγίτες, δίνοντας σε κάθε τάξη αξιώματα ανάλογα με το εισόδημά τους». Παρά το γεγονός ότι αυτή η φράση δεν αναφέρει σαφώς ότι οι ζευγίτες είχαν συμπεριληφθεί στις τάξεις που θα μπορούσαν να εκλέγονται Άρχοντες, δεν τους αποκλείει ρητά. Ωστόσο, αργότερα στο κείμενό του, ο Αριστοτέλης εξηγεί ότι μόνο οι πεντακοσιομέδιμνοι και οι ιππείς μπορούσαν να εκλέγονται άρχοντες, μέχρι το 457 π.Χ., πέντε χρόνια μετά το θάνατο του Εφιάλτη:

 

Όμως τον έκτο χρόνο μετά το θάνατο τον Εφιάλτη αποφάσισαν να λαμβάνονται και από τους ζευγίτες οι υποψήφιοι που επρόκειτο να κληρωθούν για το αξίωμα των εννέα Αρχόντων. Και πρώτος από αυτούς υπήρξε ο Μνησιθείδης (457π.Χ.). (Αριστοτέλης 26)

 

Τα συγκεχυμένα αυτά στοιχεία μπορούν να ερμηνευτούν με δύο διαφορετικού? τρόπους: Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι η φράση «δίνοντας σε κάθε τάξη αξιώματα ανάλογα με το εισόδημά τους» δηλώνει ότι οι ζευγίτες δεν είχαν δικαίωμα εκλογής στο αξίωμα του Άρχοντος, αλλά μόνο σε άλλα λιγότερο σημαντικά αξιώματα, όπως αυτά των άλλων οκτώ αρχόντων. Μια δεύτερη πιθανή ερμηνεία είναι ότι όταν θεσπίσθηκε το σύνταγμα του Σόλωνα, οι ζευγίτες ήταν επίσης μέλη της αριστοκρατίας της γης.

 

Καθώς η Αθήνα μεγάλωνε σε πλούτο, οι παλιοί ζευγίτες εξελίχθηκαν σε πλουσιότερους ιδιοκτήτες γης, έτσι έγιναν ιππείς ή πεντακοσιομέδιμνοι. Μια νέα μεσαία τάξη μικρών αγροτών πήρε την θέση των ζευγιτών στην κοινωνική και πολιτική ζωή της Αθήνας. Για το λόγο αυτό, κατά την εποχή του Κλεισθένη οι ζευγίτες δεν μπορούσαν να εκλεγούν στο αξίωμα του Άρχοντος.

 

Το δικαίωμα αυτό περιορίστηκε μόνο στην παλιά αριστοκρατία της γης μέχρι την εποχή του Εφιάλτη. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι αυτή η συντηρητική μεταρρύθμιση έλαλε χώρα το 511 π.Χ., όταν η Αθήνα ελεγχόταν από την αριστοκρατία υπό την προστασία του Κλεομένη και των Σπαρτιατών.

 

Όποια εξήγηση και αν είναι σωστή, είναι σαφές ότι το αξίωμα του Άρχοντα σηματοδοτούσε την κυριαρχία της αριστοκρατίας της γης στην πολιτική ζωή της Αθήνας. Όσο ο Άρχων παρέμενε το κύριο εκτελεστικό αξίωμα στην Αθήνα, η εξουσία ήταν στα χέρια της αριστοκρατίας. Η υποβάθμιση του ρόλου του Άρχοντα σήμαινε ότι η εξουσία είχε μετατοπιστεί προς τις κατώτερες τάξεις.

 

Επιπλέον, δεν είναι σαφές ποιο ήταν το εκλογικό σώμα που εξέλεγε τον Άρχοντα. Φαίνεται ότι αυτό το εκλογικό σώμα σταδιακά διευρυνόταν, αλλά ο ακριβής χρόνος και η έκταση αυτών των συνταγματικών αλλαγών δεν είναι γνωστές. Πιθανότατα, μετά τη μεταρρύθμιση του Κλεισθένη, όλοι οι Αθηναίοι, συμπεριλαμβανομένων των θητών, συμμετείχαν στην εκλογή του Άρχοντα. Μια τέτοια παραδοχή, ωστόσο, δεν υποστηρίζεται από συγκεκριμένα αποδεικτικά στοιχεία, και συνάγεται μόνον έμμεσα από την εκλογή λαϊκών ηγετών, όπως ο Θεμιστοκλής (493 π.Χ.), σιο αξίωμα του Άρχοντα.

 

Δεν είναι επίσης γνωστό αν το σύνταγμα του Σάλωνα προέβλεπε την εκλογή των Αρχόντων με καθολική λαϊκή ψηφοφορία ή περιόριζε το εκλογικό σώμα στις τρεις ανώτερες τάξεις. Ωστόσο, η εκλογή των δέκα Αρχόντων κατά το έτος 580 π.Χ., δύο εκ των οποίων ανήκαν στην κατηγορία των δημιουργών (τεχνιτών), δείχνει ότι πολίτες που δεν διέθεταν γεωργικό εισόδημα και που πιθανότατα ανήκαν στη τάξη των θητών, είχαν κάποια συμμετοχή στην κυβέρνηση. (Κεφάλαιο 3)

 

Η Βουλή του Αρείου Πάγου

 

Ο Άρειος Πάγος ήταν ένα παλιό πολιτικό όργανο που προερχόταν από το ολιγαρχικό πολίτευμα της αρχαϊκής περιόδου. Τα μέλη του ήταν οι Άρχοντες των οποίων η θητεία είχε λήξει. Η συμμετοχή στον Άρειο Πάγο ήταν ισόβια. Κατά τη διάρκεια της αρχαϊκής περιόδου, ο Άρειος Πάγος κυβερνούσε την πόλη και είχε την εξουσία να ελέγχει τις αποφάσεις και τις ενέργειες των Αρχόντων. Ένα τέτοιο συμβούλιο με ισχυρή ελεγκτική εξουσία είναι τυπικό σε ολιγαρχικά καθεστώτα, όπου αντίπαλες αριστοκρατικές οικογένειες επιθυμούν να εξασφαλίσουν την αμοιβαία ισορροπία δυνάμεων ώστε να διατηρούν κάτω από κοινό έλεγχο κάθε εκτελεστικό όργανο διακυβέρνησης, δηλαδή τους Άρχοντες:

 

Η Βουλή των Αεροπαγιτών αφενός είχε ως έργο της τη τήρηση των νόμων και αφετέρου είχε την ευθύνη για τις περισσότερες και σημαντικότερες υποθέσεις της πολιτείας. Είχε τη δυνατότητα να επιβάλλει τελεσίδικα σωματικές ποινές και χρηματικά πρόστιμα σε όλους τους παρεκτρεπόμενους. Οι άρχοντες, οι οποίοι γίνονταν (μετά τη λήξη της θητείας τους) Αρεοπαγίτες, εκλέγονταν με κριτήριο την ευγενή καταγωγή και τον πλούτο. Γι’ αυτό τον λόγο το αξίωμα αυτό είναι το μόνο που έχει παραμείνει μέχρι σήμερα ισόβιο. (Αριστοτέλης 3)

 

Ο Άρειος Πάγος ήταν το σώμα με την ανώτατη ελεγκτική εξουσία στο αρχαϊκό ολιγαρχικό πολίτευμα της Αθήνας.

 

Η Βουλή του Αρείου Πάγου ήταν ο φύλακας των νόμων και επιτηρούσε τον Άρχοντες ώστε να διοικούν σύμφωνα με τους νόμους. Κάθε πολίτης που νόμιζε ότι αδικείται είχε το δικαίωμα να προβαίνει σε καταγγελία ενώπιον του Αρείου Πάγου παρουσιάζοντας το νόμο κατά παράβαση του οποίου αδικείται. (Αριστοτέλης 4)

 

Το πολίτευμα του Σόλωνα διατήρησε τον Άρειο Πάγο ως ένα πολύ ισχυρό ελεγκτικό όργανο με δυνατότητα τελεσίδικων αποφάσεων σε θέματα προστασίας των θεσμών.

 

Ο Σόλων... κατέστησε τη Βουλή των Αρεοπαγιτών υπεύθυνη για τη τήρηση των νόμων και έτσι αυτή παρέμεινε θεματοφύλακας του πολιτεύματος. Ο Άρειος Πάγος επόπτευε τις περισσότερες και σημαντικότερες υποθέσεις της πολιτείας και είχε απόλυτη εξουσία να τιμωρεί τους παραβάτες του νόμου με πρόστιμα και σωματικές ποινές. (Αριστοτέλης 8)

 

Τα γεγονότα που ακολούθησαν us μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη δείχνουν ότι ο ρόλος του Αρείου Πάγου στο αθηναϊκό πολιτικό σύστημα διατηρήθηκε όπως είχε οριστεί στο πολίτευμα του Σόλωνα. Η διατήρηση του ισχυρού ελεγκτικού ρόλου :ου Αρείου Πάγου στο σύνταγμά του Κλεισθένη καταδεικνύει τη προσπάθειά του α εξασφαλίσει την ισορροπία μεταξύ της αριστοκρατίας που αντιπροσωπευόταν από τον Άρειο Πάγο, και του λαού που είχε την πλειοψηφία στην Εκκλησία του Δήμου. Μόνο μετά τη μεταρρύθμιση Εφιάλτη η ισχύς του Αρείου Πάγου μειώθηκε σημαντικά.

 

Οι δέκα Στρατηγοί

 

Έξι χρόνια αφότου ο Κλεισθένης ανέλαβε την εξουσία, ένα νέο σημαντικό αξίωμα προστέθηκε στην Αθηναϊκή πολιτεία, οι δέκα στρατηγοί:

 

Έπειτα (μετά το 501 π.Χ.) εξέλεγαν τους στρατηγούς κατά φυλές, έναν από κάθε φυλή, ενώ αρχηγός όλου του στρατού ήταν ο πολέμαρχος. (Αριστοτέλη 22)

 

Δεν ξέρουμε αν ο ίδιος ο Κλεισθένη ή οι διάδοχοί του εισήγαγαν το αξίωμα αυτό για να βοηθήσει στη στρατιωτική οργάνωση της πόλης. Αρχικά, τα στρατιωτικά καθήκοντα των στρατηγών περιορίζονταν στην οργάνωση των ενόπλων δυνάμεων των δέκα φυλών. Ωστόσο, σύντομα οι δέκα στρατηγοί εξελίχθηκαν σε ένα δεύτερο πόλο της εκτελεστικής εξουσίας. Δεδομένου ότι η εκλογή των στρατηγών, δεν είχε τους περιορισμούς εκλεξιμότητας των Αρχόντων σε σχέση με τον πλούτο και την καταγωγή, η σημασία και η δύναμη αυτού του οργάνου ενισχύθηκε με το σταδιακό εκδημοκρατισμό του κράτος. Η εξέλιξη του ρόλου των στρατηγών θα παρουσιαστεί αναλυτικά στα επόμενα κεφάλαια, μαζί με τα σχετικά ιστορικά γεγονότα που οδήγησαν στην αναβάθμιση του.

     

Η Βουλή των Πεντακοσίων

 

Ένα συμβούλιο των πολιτών (Βουλή) υπήρχε ήδη από την αρχαϊκή περίοδο στο πολίτευμα του Δράκοντα:

 

Η Βουλή αποτελούνταν από τετρακοσίους και έναν βουλευτές, που αναδεικνύονταν στο αξίωμά τους δια κλήρου μεταξύ εκείνων που είχαν πολιτικά δικαιώματα. Και αυτό το αξίωμα και τα άλλα τα ελάμβαναν δια κλήρου όσοι είχαν συμπληρώσει το τριακοστό έτος της ηλικία τους. Κανείς δεν μπορούσε να εκλεγεί δύο φορές πριν περάσουν όλοι από το αξίωμα αυτό. Τότε η κλήρωση ξανάρχιζε από την αρχή. (Αριστοτέλης 4)

 

Δεν είναι σαφές εάν οι θήτες μπορούσαν να εκλεγούν στη Βουλή, αλλά είναι μάλλον απίθανο. (Στους θήτες (ο Σόλων) έδωσε μόνο το δικαίωμα να συμμετέχουν στην Εκκλησία τον Δήμου και να γίνονται δικαστές. - Αριστοτέλης 7). Μπορούμε να υποθέσουμε ότι την εποχή εκείνη τα μέλη της Βουλής προέρχονταν μόνο από τις τρεις τάξεις της αριστοκρατίας. Ο ρόλος της Βουλής διατηρήθηκε στο σύνταγμα του Σόλωνα. Οι υπάρχουσες πληροφορίες δείχνουν ότι οι εξουσίες της ήταν περίπου οι ίδιες όπως και στο παρελθόν:

 

Ο Σόλων ίδρυσε επίσης τη Βουλή των τετρακοσίων, εκατό από κάθε φυλή. (Αριστοτέλης 8)

 

Φαίνεται ότι η Βουλή ήταν το μόνο σώμα, όπου οι ζευγίτες μπορούσαν να εκλέγονται κατά την περίοδο 511 έως 507 π.Χ.. Όπως εξηγήθηκε στο κεφάλαιο 5, η Βουλή διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην εδραίωση της δημοκρατίας κατά τη διάρκεια των γεγονότων του 507 π.Χ., όταν η ολιγαρχική παράταξη με επικεφαλής τον Ισαγόρα παρά την υποστήριξη του Κλεομένη ηττήθηκε. Ως εκ τούτου, είναι πιθανό ότι ο Κλεισθένης ενίσχυσε την εξουσία της, αν και ούτε ο Ηρόδοτος ούτε ο Αριστοτέλης αναφέρουν κάτι συγκεκριμένο. Και οι δύο αυτοί συγγραφείς απλά μας πληροφορούν ότι ο αριθμός των μελών της Βουλής αυξήθηκε σε πεντακόσια προκειμένου να ενισχυθεί περισσότερο η νεοεισαχθείσα διαίρεση του πληθυσμού σε δέκα φυλές:

 

Έπειτα αύξησε τα μέλη της Βουλής από τετρακόσια σε πεντακόσια, δηλαδή πενήντα από κάθε φυλή. Προηγουμένως ήταν εκατό από κάθε φυλή (όταν οι φυλές ήταν τέσσερις). (Αριστοτέλης 21)

 

Η δύναμη της Βουλής ενισχύθηκε περαιτέρω κατά τα χρόνια που ακολούθησαν.

 

Τον πέμπτο χρόνο μετά τη μεταρρύθμιση αυτή (του Κλεισθένη), όταν Άρχων ήταν ο Ερμοκρέων (501 π.Χ.), συνέταξαν για τη Βουλή των Πεντακοσίων τον όρκο, τον οποίο δίνουν ακόμα και σήμερα. (Αριστοτέλης 22)

 

Ο νέος όρκος δείχνει πιθανώς αυξημένα καθήκοντα στη διοίκηση του κράτους. Ωστόσο, ο ακριβής ρόλος της Βουλής κατά τη διάρκεια αυτής της πρώιμης περιόδου της Δημοκρατίας δεν είναι σαφής. Μπορεί μόνο να τον υποθέσει κανείς από την αναλυτική παρουσίαση των ευρύτατων αρμοδιοτήτων που είχε κατά το πρώτο μισό του 4ου αιώνα π.Χ., όταν γράφτηκε η Αθηναίων Πολιτεία. Η Βουλή εξακολουθούσε να εκλέγεται με κλήρωση, όπως στους αρχαϊκούς χρόνους, αλλά σε αντίθεση με το συμβούλιο του 6ου αιώνα, όλοι οι πολίτες μεγαλύτεροι των τριάντα χρόνων είχαν το δικαίωμα να εκλεγούν. Ο Αριστοτέλης δεν αναφέρει κανένα περιορισμό στο δικαίωμα εκλογής σε σχέση με τη περιουσία.

 

Η Βουλή εκλέγεται με κλήρο και αποτελείται από πεντακόσια μέλη, πενήντα από κάθε φυλή. (Αριστοτέλης 43)

 

Η Βουλή είχε εκτεταμένα νομοθετικά, δικαστικά, ελεγκτικά, και εκτελεστικά καθήκοντα. Ωστόσο, όπως θα εξηγηθεί παρακάτω, οι αποφάσεις ή οι ενέργειές της δεν ήταν τελεσίδικες, εκτός και αν αφορούσαν απλές συνηθισμένες διοικητικές διαδικασίες. Αυτή ήταν μια ενδιαφέρουσα και σοφή διάταξη που λειτουργούσε ως αντίβαρο στα πιθανώς χαμηλά προσόντα των βουλευτών που εκλέγονταν με κλήρο. Από την άλλη πλευρά, η εκλογή της Βουλής με κλήρωση τη καθιστούσε αντιπροσωπευτικό σώμα του λαού, ενώ έδινε κίνητρα σε όλους τους πολίτες να συμμετέχουν στη διοίκηση του κράτους.

 

Μια σημαντική ευθύνη της Βουλής και ιδιαίτερα του εκτελεστικού της τμήματος, των πρυτάνεων, ήταν η προετοιμασία της ημερήσιας διάταξης της Εκκλησίας του Δήμου.

 

Η κάθε φυλή ασκεί τη πρυτανεία της με τη σειρά που κληρώθηκε, οι πρώτες τέσσερις φυλές τριάντα έξι ημέρες η κάθε μία και οι επόμενες έξι τριάντα πέντε ημέρες η κάθε μία, επειδή το έτος υπολογίζεται με βάση τη πορεία της σελήνης. Όσοι ασκούν τη πρυτανεία κτίζονται όλοι μαζί στη θόλο, λαμβάνουν χρηματική αποζημίωση από τη πολιτεία και συγκαλούν τη Βουλή και την Εκκλησία τον Δήμου. Τη Βουλή τη συγκαλούν κάθε ημέρα εκτός από τις αργίες και την Εκκλησία του Δήμου τέσσερις φορές κατά τη διάρκεια της κάθε πρυτανείας. Αυτοί προκαθορίζουν τα θέματα με τα οποία οφείλει να ασχοληθεί η Βουλή, την ημερησία διάταξη και το τόπο της συνεδρίας. Προκαθορίζουν επίσης και τα των συνεδριάσεων της Εκκλησίας του Δήμου. (Αριστοτέλης 43)

 

Οι δικαστικές και ελεγκτικές αρμοδιότητες της Βουλής ήταν ευρείες, αλλά οι αποφάσεις της δεν ήταν οριστικές.

 

Η Βουλή ελέγχει τους περισσότερους αξιωματούχους και κατ’ εξοχήν εκείνους που διαχειρίζονται χρήματα, η απόφασή της όμως δεν είναι τελεσίδικη, αλλά μπορεί να τεθεί : ίο τη κρίση τον δικαστηρίου. Ακόμη και ιδιώτες μπορούν να καταγγείλουν οποιονδήποτε από τους αξιωματούχους για παράβαση του νόμου, αλλά και αυτοί, αν τους καταδικάσει η Βουλή, μπορούν να προσφύγουν στο δικαστήριο. Η Βουλή υποβάλλει σε εξέταση και τους βουλευτές που θα αναλάβουν υπηρεσία τον επόμενο χρόνο, καθώς και τους εννέα άρχοντες. Παλαιότερα η Βουλή είχε το δικαίωμα να τους απορρίψει οριστικά, τώρα όμως αυτοί έχουν το δικαίωμα να προσφύγουν στο δικαστήριο. Για τα θέματα λοιπόν αυτά η Βουλή δεν έχει τελική δικαιοδοσία. (Αριστοτέλης 45)

 

Ο νομοθετικός ρόλος της Βουλής ήταν επίσης σημαντικός, αλλά και πάλι δεν ήταν τελεσίδικος, αφού η τελική απόφαση για κάθε νέο νόμο ήταν το αποκλειστικό δικαίωμα της Εκκλησίας του Δήμου. Ωστόσο, η Εκκλησία δεν μπορούσε να ψηφίσει για ένα προτεινόμενο θέμα χωρίς την προπαρασκευαστική απόφαση της Βουλής:

 

(Η Βουλή) εισάγει προτάσεις νόμων στην Εκκλησία του Δήμου και δεν επιτρέπεται σε αυτήν να πάρει απόφαση για ένα ζήτημα χωρίς πρόταση-εισήγηση της Βουλής και αν αυτό δεν το έχουν λάβει οι πρυτάνεις στην ημερήσια διάταξη. Έτσι και μόνο για μια τέτοια παρατυπία ο εισηγητής μιας πρότασης νόμου που ψηφίστηκε μπορεί να κατηγορηθεί για παράβαση νόμου. (Αριστοτέλης 45)

 

Τα μέλη της Βουλής αποτελούσαν τα διοικητικά όργανα του κράτους. Αρκετές επιτροπές αποτελούνταν από βουλευτές που είχαν την εποπτεία διαφόρων δημόσιων δραστηριοτήτων, όπως το ταμείο, ο στρατός και το ναυτικό, οι στρατιωτικές προετοιμασίες, τα δημόσια κτίρια κλπ Το ακόλουθο απόσπασμα από την Αθηναίων Πολιτεία παρουσιάζει κάποιες από τις πολλές διοικητικές αρμοδιότητες της Βουλής.

 

Η Βουλή φροντίζει για τη συντήρηση των ναυπηγημένων πολεμικών πλοίων, των εξαρτημάτων και των νεωρίων και κατασκευάζει νέα σκάφη με τρεις ή τέσσερις σειρές κουπιών[12], οποιαδήποτε από τα δύο είδη αποφασίσει ο λαός, επίσης τα αναγκαία εξαρτήματα και τα νεώρια. Ο λαός εκλέγει επίσης τους ναυπηγούς για τη κατασκευή των πλοίων. Αν η Βουλή δεν παραδώσει έτοιμο τον πολεμικό αυτό εξοπλισμό στην επόμενη Βουλή, τότε οι βουλευτές δεν δικαιούνται να λάβουν τη τιμητική αμοιβή. Διότι αυτή τη λαμβάνουν μόνο κατά τη διάρκεια της επόμενης βουλευτικής περιόδου. Η Βουλή αναλαμβάνει την κατασκευή τριήρων διορίζοντας δέκα άνδρες από τα μέλη της ως υπεύθυνους για την κατασκευή πλοίων. Επίσης έχει κάτω από την επιστασία της όλα τα δημόσια οικοδομήματα και αν σχηματίσει τη γνώμη ότι κάποιος έχει προκαλέσει σε αυτά ζημιά, τότε τον καταγγέλλει στην Εκκλησία τον Δήμον και αν αυτή του απαγγείλει κατηγορία, τον παραπέμπει στο δικαστήριο. (Αριστοτέλης 46)

 

Αν και η παραπάνω αναλυτική παρουσίαση των αρμοδιοτήτων της Βουλής αφορά το πολίτευμα ίου 4ου αιώνα, αντιπροσωπεύει σε μεγάλο βαθμό την κατάσταση και λ: ί m διάρκεια του 5ου αιώνα. Ωστόσο, θα πρέπει να λάβει κανείς υπ’ όψιν ότι κατά τη μεταρρύθμιση του Εφιάλτη το 462 π.Χ., δόθηκαν στη Βουλή σημαντικές ελεγκτικές αρμοδιότητες, οι οποίες την εποχή του Κλεισθένη ήταν ακόμη στη δικαιοδοσία του Αρείου Πάγου. Οι ελεγκτικές αποφάσεις της Βουλής δεν ήταν τελεσίδικες, αλλά οποιαδήποτε ποινή έπρεπε να εγκριθεί από την Εκκλησία του Δήμου ή τα δικαστήρια.

 

     Η Εκκλησία του Δήμου

 

Η Εκκλησία του Δήμου ήταν η καρδιά της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Όλες οι .ιοντικές οριστικές αποφάσεις παίρνονταν εκεί από το λαό. Αυτό ήταν το βασικό στοιχείο της μεταρρύθμισης του Κλεισθένη. Όπως εξηγήθηκε στο κεφάλαιο 3, η εκκλησία του Δήμου εισήχθη για πρώτη φορά από το Σόλωνα ως θεσμός που εξισορροπούσε τη δύναμη της αριστοκρατίας, ελαφρύνοντας έτσι τον ολιγαρχικό χαρακτήρα του πολιτεύματος. Ο Κλεισθένης διατήρησε περίπου αμετάβλητο το ρόλο όλων των άλλων θεσμικών οργάνων του κράτους που προβλέπονταν στο σύνταγμα Σόλωνα, δηλαδή των Αρχόντων, του Αρείου Πάγου και της Βουλής, αλλά ενίσχυσε δραστικά τη δύναμη της Εκκλησία του Δήμου (...προσπάθησε να προσεταιριστεί τη δημοκρατική παράταξη παραδίνοντας την εξουσία στο λαό - Αριστοτέλης 20). Ο λόγος που το όνομα του Κλεισθένη συνδέθηκε με την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας ήταν οτι έκανε η Εκκλησία του Δήμου το κύριο νομοθετικό όργανο και το κέντρο λήψης αποφάσεων του κράτους. Με τον τρόπο αυτό, έγινε σαφώς ένα μεγάλο βήμα προς τη Δημοκρατία ξεπερνώντας το πολίτευμα του Σόλωνα.

 

Η Εκκλησία του Δήμου συνεδρίαζε περίπου κάθε δέκα μέρες και αποφάσιζε για όλα τα σημαντικά θέματα της πόλης:

 

    ...η Εκκλησία τον Δήμον συνεδριάζει τέσσερεις φορές κατά τη διάρκεια κάθε πρυτανείας.

 

... Μία από αυτές είναι η κύρια συνεδρία της Εκκλησίας του Δήμου, στην οποία πρέπει οι παρόντες να αποφανθούν με ψηφοφορία δι ανατάσεως της χειρός, αν κατά τη γνώμη τους οι άρχοντες έκαναν καλά τη δουλειά τους και να συζητήσουν για τα θέματα του επισιτισμού και της άμυνας της χώρας. (Αριστοτέλης 43)

 

Το πιο θεμελιώδες και σημαντικό δικαίωμα που έδωσε στην Εκκλησία του Δήμου η μεταρρύθμιση του Κλεισθένη ήταν η δυνατότητα να δημιουργεί νέα νομοθεσία και να αποφασίζει ακόμα και για την μορφή και τη δομή του πολιτεύματος. Με τον τρόπο αυτό, το σύνταγμα δεν ήταν πλέον στατικό όπως προέβλεπε το πολίτευμα του Σόλωνα. Οι κανόνες της διακυβέρνησης μπορούσαν να προσαρμόζονται δυναμικά στις τρέχουσες κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες. Κατά συνέπεια, πολλές σημαντικές συνταγματικές μεταρρυθμίσεις θεσπίστηκαν ειρηνικά με απλή ψηφοφορία της Εκκλησίας του Δήμου κατά τη διάρκεια των χρόνων που ακολούθησαν. Η εισαγωγή του θεσμού των δέκα στρατηγών το 501 π.Χ., που συζητήθηκε παραπάνω, ήταν μια τέτοια συνταγματική τροποποίηση.

 

Οι δύο πιο σημαντικές συνταγματικές μεταρρυθμίσεις που επιβλήθηκαν από τη Εκκλησία του Δήμου κατά τη διάρκεια της περιόδου που μελετά το βιβλίο αυτό, πραγματοποιήθηκαν το 488 - 487 π.Χ. και το 462 π.Χ. (μεταρρύθμιση του Εφιάλτη). Οι μεταρρυθμίσεις αυτές θα παρουσιαστούν λεπτομερώς στα επόμενα κεφάλαια (10 και 15), σε συνδυασμό με τα σχετικά πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα στη σωστή χρονολογική σειρά.

------------------------------------------- 

[1] Πόλη στα νότια της δυτικής χερσονήσου της Χαλκιδικής. 

[2] Η Χερσόνησος ήταν η σημερινή χερσόνησος της Καλλίπολης στον Ελλήσποντο.

[3] Μυθικός βασιλιάς της Αίγινας. Ήταν γιος τον Δία και της νύμφης Αίγινας.

[4] Θρακική φυλή που ζούσε στη Χερσόνησο.

[5] Το στάδιο ήταν μονάδα μήκους περίπου ίση με 180-190μ. 

[6] Μουνιχία είναι ο λόφος τον Προφήτη Ηλία στο Πειραιά πάνω από το Μικρολίμανο.

[7] Βλέπε στον Ηρόδοτο (Βιβλίο VI: Ερατώ) για λεπτομέρειες σχετικά με την επεκτατική πολιτική της Σπάρτης στο τέλος του 6ου και mis αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. υπό την ηγεσία του Κλεομένη. Στο βιβλίο αυτό περιγράφονται αναλυτικά οι εκστρατείες του Κλεομένη εναντίον του Άργους και της Αίγινας. Το πιο τραγικό γεγονός αυτών των πολέμων ήταν η σφαγή του στρατού του Άργους μετά τη μάχη της Σήπειας κοντά στην Τίρυνθα, που οδήγησε στην εκμηδένιση της δύναμης του Άργους για περίπου 50 χρόνια. 

[8] Η Ακρόπολη της Αθήνας 

[9] Ο Κύβων ήταν μέλος της Αθηναϊκής αριστοκρατίας. Προσπάθησε να εγκαθιδρύσει τυραννία με τη βοήθεια των Μεγαρέων και του λαού της Αθήνας γύρω στο 630π.Χ.. Όταν το πραξικόπημά τον απέτυχε, δραπέτευσε, αλλά οι περισσότεροι από τους υποστηρικτές του εκτελέστηκαν από τη νικηφόρα αριστοκρατία, αν και οι ίδιοι κάθονταν ως ικέτες στο βωμό στην Ακρόπολη. Οι άνδρες που τους σκότωσαν καθώς και οι απόγονοί τους θεωρήθηκαν αργότερα καταραμένοι και ένοχοι απέναντι στη θεά. Φαίνεται ότι η οικογένεια Αλκμεωνιδών είχε εμπλακεί βαθύτατα στη δολοφονία αυτών των ικετών. 

[10] Η φάλαγγα ήταν η χαρακτηριστική τεχνική μάχης τον ελληνικού βαριά οπλισμένου πεζικού τον 5ο π.Χ. αιώνα. Χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τους Σπαρτιάτες τον 7ο π.Χ. αιώνα. Η φάλαγγα αποτελούνταν από θωρακισμένους πεζούς που ονομάζονταν οπλίτες και προστατεύονταν από σιδερένια πανοπλία (Θώρακα), κράνος, και ασπίδα. Επιθετικό όπλο τους ήταν ένα μακρύ δόρυ. Κατά τη διάρκεια της μάχης οι οπλίτες σχημάτιζαν μια πολύ πυκνή παράταξη μάχης που έμοιαζε με τείχος ασπίδων. Τυπικά, η ελληνική φάλαγγα ήταν 8-10 άνδρες βαθιά και είχε μήκος 1.000 έως 2.000 ανδρών. 

[11] Οι ναυκραρίες ήταν υποδιαιρέσεις των φυλών στη προ-Κλεισθένη εποχή. Κάθε φυλή αποτελείτο από δώδεκα ναυκραρίες 

[12] Το χωρίο αυτό αναφέρεται mis αρμοδιότητες της Βουλής κατά τον 4ο αιώνα π.Χ..