ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἡρακλεῖδαι (381-426)

ΙΟ. ὦ παῖ, τί μοι σύννοιαν ὄμμασιν φέρων
ἥκεις; νέον τι πολεμίων λέξεις πέρι;
μέλλουσιν ἢ πάρεισιν ἢ τί πυνθάνηι;
οὐ γάρ τι μὴ ψεύσηις γε κήρυκος λόγους·
385 ὁ γὰρ στρατηγὸς εὐτυχὴς τὰ πρόσθεν ὢν
εἶσιν, σάφ᾽ οἶδα, καὶ μάλ᾽ οὐ σμικρὸν φρονῶν
ἐς τὰς Ἀθήνας. ἀλλά τοι φρονημάτων
ὁ Ζεὺς κολαστὴς τῶν ἄγαν ὑπερφρόνων.
ΔΗ. ἥκει στράτευμ᾽ Ἀργεῖον Εὐρυσθεύς τ᾽ ἄναξ·
390 ἐγώ νιν αὐτὸς εἶδον. ἄνδρα γὰρ χρεών,
ὅστις στρατηγεῖν φησ᾽ ἐπίστασθαι καλῶς,
οὐκ ἀγγέλοισι τοὺς ἐναντίους ὁρᾶν.
πεδία μὲν οὖν γῆς ἐς τάδ᾽ οὐκ ἐφῆκέ πω
στρατόν, λεπαίαν δ᾽ ὀφρύην καθήμενος
395 σκοπεῖ (δόκησιν δὴ τόδ᾽ ἂν λέγοιμί σοι)
ποίαι προσάξει στρατόπεδον †τὰ νῦν δορὸς†
ἐν ἀσφαλεῖ τε τῆσδ᾽ ἱδρύσεται χθονός.
καὶ τἀμὰ μέντοι πάντ᾽ ἄραρ᾽ ἤδη καλῶς·
πόλις τ᾽ ἐν ὅπλοις σφάγιά θ᾽ ἡτοιμασμένα
400 ἕστηκεν οἷς χρὴ ταῦτα τέμνεσθαι θεῶν,
θυηπολεῖται δ᾽ ἄστυ μάντεων ὕπο,
τροπαῖά τ᾽ ἐχθρῶν καὶ πόλει σωτηρίαν.
χρησμῶν δ᾽ ἀοιδοὺς πάντας εἰς ἓν ἁλίσας
ἤλεγξα καὶ βέβηλα καὶ κεκρυμμένα
405 [λόγια παλαιὰ τῆιδε γῆι σωτήρια]·
καὶ τῶν μὲν ἄλλων διάφορ᾽ ἐστὶ θεσφάτοις
πόλλ᾽· ἓν δὲ πᾶσι γνῶμα ταὐτὸν ἐμπρέπει·
σφάξαι κελεύουσίν με παρθένον κόρηι
Δήμητρος, ἥτις ἐστὶ πατρὸς εὐγενοῦς,
410 ἐγὼ δ᾽ ἔχω μέν, ὡς ὁρᾶις, προθυμίαν
τοσήνδ᾽ ἐς ὑμᾶς· παῖδα δ᾽ οὔτ᾽ ἐμὴν κτενῶ
οὔτ᾽ ἄλλον ἀστῶν τῶν ἐμῶν ἀναγκάσω
ἄκονθ᾽· ἑκὼν δὲ τίς κακῶς οὕτω φρονεῖ,
ὅστις τὰ φίλτατ᾽ ἐκ χερῶν δώσει τέκνα;
415 καὶ νῦν πυκνὰς ἂν συστάσεις ἂν εἰσίδοις,
τῶν μὲν λεγόντων ὡς δίκαιος ἦ ξένοις
ἱκέταις ἀρήγειν, τῶν δὲ μωρίαν ἐμοῦ
κατηγορούντων· εἰ δὲ μὴ δράσω τόδε,
οἰκεῖος ἤδη πόλεμος ἐξαρτύεται.
420 ταῦτ᾽ οὖν ὅρα σὺ καὶ συνεξεύρισχ᾽ ὅπως
αὐτοί τε σωθήσεσθε καὶ πέδον τόδε,
κἀγὼ πολίταις μὴ διαβληθήσομαι.
οὐ γὰρ τυραννίδ᾽ ὥστε βαρβάρων ἔχω·
ἀλλ᾽, ἢν δίκαια δρῶ, δίκαια πείσομαι.
425 ΧΟ. ἀλλ᾽ ἦ πρόθυμον οὖσαν οὐκ ἐᾶι θεὸς
ξένοις ἀρήγειν τήνδε χρήιζουσιν πόλιν;

***
ΙΟΛ. Ω τέκνο μου, τί συλλογή έχοντας στα μάτια
έρχεσαι; μήπως τίποτε κακό μάς φέρνεις
απ᾽ τους οχτρούς; αργάνε; φτάσανε; τί ξέρεις;
αδύνατον ο κήρυκας ψεύτης να σου έβγει!
Γιομάτος από πρωτινές επιτυχίες
ο στρατηγός τους στην Αθήνα έρχετ᾽ ενάντια
πολύ αλαζονεμένος· μα χτυπάει την κάθε
παράβολην αλαζονεία πάντοτε ο Δίας.
ΔΗΜ. Έφτασε ο Αργίτικος στρατός κι ο Ευρυσθέας! μόνος
390 τους είδα· γιατί πρέπει ο άνδρας που καυχιέται
πως να οδηγάει στρατόν ηξεύρει να μη βλέπει
τους οχτρούς με τα μάτια των μαντατοφόρων.
Όμως στον κάμπο μας δεν άπλωσεν ακόμα
το στράτεμά του, μα από μιαν πέτρινη ράχη
ξετάζει —κι είναι τούτο γνώμη μου—, από πούθε
περνώντας, το στρατόπεδό του θέλει στήσει
και τ᾽ ασφαλίσει, δίχως και να κάνει μάχη.
Κι εγώ τα ᾽χω όλα μου καλά ταχτοποιημένα·
αρματωμέν᾽ η πόλη κι είν᾽ ετοιμασμένα
400 για τους θεούς τα σφαχτά που θαν τους κοπούνε,
και θυμιατίζεται απ᾽ τους μάντηδες η πόλη,
που αυτά θα διώξουν τους οχτρούς και θα μας σώσουν!
Κι ένα με τ᾽ άλλο τα μαντέματα διαφέρουν
πολύ· όμως όλα συμφωνάνε σε μια γνώμη·
να σφάξω με διατάζουν μιαν παρθένα, να ᾽ναι
από πατέρα ευγενικό, στη θυγατέρα
410 της Δήμητρας· μεγάλην προθυμιά, όπως βλέπεις,
έχω για σας· μα ούτε δική μου κόρη θέλω
σκοτώσει κι ούτε άλλον πολίτη θ᾽ αναγκάσω
χωρίς να θέλει· μα ποιός με τη θέλησή του
είν᾽ τόσο διαστρεμμένος, που τα πιο γλυκά του
όντα με τα χέρια του ναν τα παραδώσει;
Τώρα μπορείς να ιδείς τα πλήθη χωρισμένα
κι άλλοι τους λέγουν ότι δίκιο είναι τους ξένους
ικέτες να συντρέχουμε κι άλλοι τους πάλε
γι᾽ άμυαλο με κατηγορούνε· κι αν το κάμω,
είν᾽ έτοιμοι για πόλεμο αναμεταξύ τους.
420 Το λοιπόν βλέπε τα και βρες τρόπο μαζί μου
και σεις κι η γη που σας εδέχτη να σωθείτε
κι εγώ στους συμπολίτες μου να μην ξεπέσω!
τι δεν είναι η βασιλεία μου σαν των βαρβάρων·
μόν᾽ όταν δίκια φέρνομαι, δίκια παθαίνω.
ΧΟΡ. Λοιπόν, οι θεοί την πόλη μας δεν την αφήνουν,
κι αν είναι πρόθυμη, τους φίλους να συντρέξει;

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της, Η ανατολίζουσα περίοδος και η αρχή της μνημειακής τέχνης στην Ελλάδα

2.7. Έργα από άλλα υλικά

Βεβαίως το πιο διαδεδομένο υλικό για τη δημιουργία έργων πλαστικής ήταν (όπως σε όλες τις περιόδους της Αρχαιότητας) ο πηλός. Τα πήλινα έργα, ανάγλυφα και ολόγλυφα, κατασκευάζονταν σχεδόν πάντοτε με μήτρες και είχαν συνήθως μικρό μέγεθος. Καθώς ο ψημένος πηλός διατηρείται πολύ καλά, τα έργα αυτά σώζονται σε μεγάλους αριθμούς και μας βοηθούν να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη της πλαστικής και να διακρίνουμε τα ιδιαίτερα τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά των τοπικών εργαστηρίων.

 

Ξέρουμε επίσης ότι ευρεία χρήση στην πλαστική είχε το ξύλο. Δυστυχώς το υλικό αυτό φθείρεται εύκολα και έτσι τα ξύλινα γλυπτά που μας έχουν σωθεί είναι ελάχιστα. Στην Ελλάδα ξύλινα αγαλμάτια έχουν βρεθεί στο Ηραίο της Σάμου, καθώς το ελώδες έδαφος του ιερού αυτού προσφέρει ένα υγρό περιβάλλον που ευνοεί τη διατήρηση του ξύλου. Ένα χαμένο σήμερα, πολύ όμορφο ξύλινο αγαλματίδιο θεάς από το Ηραίο της Σάμου, που μπορεί να χρονολογηθεί στο τρίτο τέταρτο του 7ου αιώνα π.Χ., μας δίνει μια εικόνα της ξυλογλυπτικής των χρόνων αυτών. Ότι η εικονιζόμενη γυναίκα είναι θεά, πιθανότατα η Ήρα, το συμπεραίνουμε από τον ψηλό και πλούσια διακοσμημένο πόλο που φοράει στο κεφάλι.

 

Οφείλουμε επίσης να αναφέρουμε τα γλυπτά από ελεφαντόδοντο. Είδαμε ότι ήδη από τον 8ο αιώνα π.Χ. το πολύτιμο αυτό υλικό, που έφτανε στην Ελλάδα κυρίως από την Αφρική μέσα από μακριούς εμπορικούς δρόμους, χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή έργων πλαστικής. Τα γλυπτά αυτά διακοσμούσαν συνήθως πολυτελή αντικείμενα από ξύλο. Κατά τον 7ο αιώνα π.Χ. ένα σημαντικό κέντρο παραγωγής ελεφαντοστέινων πλακιδίων με ανάγλυφες παραστάσεις υπήρχε στη Λακωνία: το μεγαλύτερο σύνολο τέτοιων πλακιδίων προέρχεται από το ιερό της Αρτέμιδος Ορθίας στη Σπάρτη. Ως υποκατάστατο για το ακριβό και δυσεύρετο ελεφαντόδοντο χρησιμοποιούνταν συχνά το κόκαλο. Το ωραιότερο ίσως ανάγλυφο αυτής της κατηγορίας προέρχεται από το Ηραίο της Σάμου και εικονίζει ένα θέμα που το συναντήσαμε ήδη, τον αποκεφαλισμό της Μέδουσας από τον Περσέα. Ανεξάρτητα από τον τόπο εύρεσης, το πλακίδιο είναι πιθανότατα λακωνικό έργο.

 

Ένα εξαιρετικής ποιότητας δείγμα πρώιμης πλαστικής από ελεφαντόδοντο είναι το αγαλμάτιο ενός χορευτή με λυγισμένα σκέλη, που βρέθηκε στο Ηραίο της Σάμου. Το αγαλμάτιο αυτό θεωρείται ότι ήταν το ένα από τα δύο πλευρικά στηρίγματα μιας ξύλινης κιθάρας και έχει υποστηριχθεί με πειστικά επιχειρήματα ότι είναι έργο κρητικού εργαστηρίου.

 

Αξίζει τέλος να μνημονεύσουμε ένα ελεφαντοστέινο γλυπτό από τους Δελφούς για το εικονογραφικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει. Πρόκειται για ένα σύμπλεγμα που, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, διακοσμούσε ένα πολυτελές έπιπλο και εικονίζει έναν όρθιο αγένειο θεό (πιθανότατα τον Απόλλωνα, αφού βρέθηκε στους Δελφούς), ντυμένο με κοντό χιτώνα και επενδύτη, που κρατάει στο δεξί χέρι ένα ακόντιο και ακουμπάει το αριστερό επάνω στο κεφάλι ενός μεγάλου αιλουροειδούς (λιονταριού ή πάνθηρα), το οποίο ορθώνεται δίπλα του. Η ενδυμασία και τα εικονογραφικά χαρακτηριστικά της μορφής καθώς και ο τύπος του ζώου συνδέουν το έργο με τη νεοχεττιτική τέχνη της κεντρικής Μικράς Ασίας του πρώτου μισού του 7ου αιώνα π.Χ. Ωστόσο, κάποια διακοσμητικά στοιχεία, ειδικά ο μαίανδρος στη βάση του γλυπτού, οδηγούν σε ένα ιωνικό εργαστήριο των μικρασιατικών παραλίων. Αν πράγματι το έργο αυτό προέρχεται από μια πόλη της ανατολικής Ιωνίας, όπως η Μίλητος ή η Έφεσος, είναι ένα ενδιαφέρον παράδειγμα για πολιτιστικές ζυμώσεις που συντελούνταν στην περιοχή αυτή κατά τον 7ο αιώνα π.Χ.

Το φαινόμενο της παθολογικής ζήλιας

''I was feeling insecure. You might not love me anymore. I was shivering inside… I didn't mean to hurt you. I'm sorry that I made you cry… I'm just a jealous guy''

Ο Αριστοτέλης στη "Ρητορική" όρισε το φθόνο ως τον πόνο που προκαλεί η τύχη των άλλων, ενώ ο Καντ ως "μία απροθυμία να δει κάποιος την δική του ευημερία, επισκιάζοντας την από την ευημερία κάποιου άλλου”. Ο Μιγκέλ ντε Θερβάντες, στο έργο του “Ο ζηλιάρης Εστρεμένιος” περιγράφει τη ζήλια ως έναν καθρέφτη που παραποιεί την πραγματικότητα και μας κάνει να πιστεύουμε ότι τα πράγματα είναι τελείως διαφορετικά από ό,τι στ’ αλήθεια είναι.

Τα 3 είδη της ζήλιας σύμφωνα με τον Φρόυντ

Σύμφωνα με τον Φρόιντ, υπάρχουν τρία είδη ζήλιας: η φυσιολογική, η προβολική και η παθολογική- παρανοϊκή.

-Τη φυσιολογική ζήλια την αισθάνονται λίγο-πολύ όλοι οι άνθρωποι σε κάποια φάση της ζωής τους και προκαλείται συνήθως από κάποιο έναυσμα.

-Η προβολική- νευρωτική ζήλια προκύπτει από προβολή δικών μας αρνητικών συναισθημάτων σε κάποιον άλλο.

-Η παθολογική ζήλια σχετίζεται σχεδόν αποκλειστικά με την έμμονη ιδέα της απιστίας και συνήθως με μια επανενεργοποίηση παλαιότερων τραυματικών εμπειριών και βιωμάτων, που έχουν στιγματίσει το άτομο.

Μία αιτία, η οποία έχει τις ρίζες της στην παιδική ηλικία, σχετίζεται με την αναπαραγωγή ενός μοντέλου συμπεριφοράς που μας ''χρέωσαν'' όταν ήμασταν μικροί. Οι γονείς χρησιμοποιούν συχνά τον όρο ζήλια ή ζηλιάρης για να χαρακτηρίσουν τη συμπεριφορά ενός παιδιού, π.χ. στα πλαίσια μίας αδερφικής διαμάχης. Προσδίδουν κατά αυτόν τον τρόπο μία αρνητική χροιά στα παιδικά συναισθήματα και μία ταμπέλα στον ''ένοχο''.

Ο John Bowlby και η θεωρία της προσκόλλησης

Ο ψυχαναλυτής John Bowlby διατύπωσε πρώτος τη θεωρία της προσκόλλησης, με βάση την οποία το παιδί, ως κοινωνικό ον, διαμορφώνει την προσωπικότητά του ανάλογα με τις σχέσεις που αναπτύσσει με τους σημαντικούς φροντιστές του. Στόχος της προσκόλλησης για το παιδί είναι να νιώσει ασφάλεια και προστασία, ενώ παράλληλα μαθαίνει να δείχνει εμπιστοσύνη. Ένας συναισθηματικά ή πρακτικά μη διαθέσιμος γονιός ή ένας γονιός συναισθηματικά ανώριμος, ένα ασταθές περιβάλλον είναι παράγοντες που ενδέχεται να οδηγήσουν σε τραύματα προσκόλλησης και σε επακόλουθη ανασφάλεια του ατόμου στην ενήλικη ζωή του.

Χαμηλή αυτοεκτίμηση και ζήλια

Ένας επιπλέον σημαντικός αιτιολογικός παράγοντας είναι η χαμηλή αυτοεκτίμηση του ατόμου που ζηλεύει, καθώς ενδόμυχα αναπτύσσει την πεποίθηση ότι δεν αξίζει, με αποτέλεσμα γενικότερα τις αρνητικές προσδοκίες στα πλαίσια μίας σχέσης. Ο ζηλιάρης επιδιώκει να τον αγαπούν και να βιώσει την επιβεβαίωση.

Στην πηγή της παθολογικής ζήλιας υπάρχουν στοιχεία υπέρμετρου εγωισμού και μία ανάγκη κατοχής του άλλου. Ο έρωτας είναι εξάλλου ένα συναίσθημα που φέρνει μαζί του μια ανησυχία και μια επιθυμία να γνωρίζουμε σχεδόν τα πάντα τόσο για το παρόν αλλά πολλές φορές και για το παρελθόν του συντρόφου μας. Η κτητικότητα μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε στοιχεία καταπίεσης του συντρόφου και σε μία εν τέλει ασύμμετρη και όχι ισότιμη σχέση.

Ερωτική ζήλια

Η ερωτική ζήλια είναι ένα συναίσθημα, άρρηκτα συνδεδεμένο με συναισθήματα άγχους, ανησυχίας και θυμού. Το άτομο που ζηλεύει βιώνει ένα φόβο προδοσίας ή εγκατάλειψης, που τον οδηγεί σε φόβο και αβεβαιότητα. Υπό αυτή την απειλή, οδηγείται σε αυθαίρετα συμπεράσματα, αναπτύσσει συχνά έμμονες ιδέες ή και μία στρατηγική αντιμετώπισης, που δίνει την ψευδαίσθηση πως με αυτόν τον τρόπο ενδέχεται να αποφύγει δυσάρεστες εκπλήξεις. Η ικανότητα λογικού συλλογισμού και κρίσης αλλοιώνεται.

Η ζήλια μπορεί να εκφραστεί μέσα από συμπεριφορές παρακολούθησης, επιφυλακτικότητας, καχυποψίας, περιορισμό της κοινωνικής ζωής, ανάγκη συνεχών διαβεβαιώσεων και τάση υποτίμησης και κατηγορίας του συντρόφου. Το άτομο που ζηλεύει δυσκολεύεται να ζήσει στο παρόν, περιμένοντας το κακό που – αναπόφευκτα κατά τον ίδιο- θα συμβεί. Νιώθει μια μόνιμη ανησυχία και βρίσκεται διαρκώς σε εγρήγορση.

Ο ζηλιάρης ξεκινά από ένα θεμελιακό αξίωμα για το οποίο είναι πεπεισμένος και δεν μπαίνει στη διαδικασία να το αμφισβητήσει. Με λίγα λόγια, αρχίζει από το συμπέρασμα και προσπαθεί να καταλήξει στην επαλήθευση αυτού. Αντιμετωπίζει έτσι τις συμπεριφορές του συντρόφου του ως στοιχεία που επιβεβαιώνουν τις αμφιβολίες που είχε για εκείνον, αξιολογώντας αυτές μέσα από τον παραμορφωτικό φακό της ζήλιας.

Παθολογική ζήλια

Ο ακραία ζηλιάρης νιώθει μόνος του και παράλληλα αυτο- απομονώνεται, με μοναδική συντροφιά το συναίσθημα της ζήλιας.

Το άτομο που βιώνει παθολογική ζήλια αναπτύσσει μία σχέση εξάρτησης από τον άλλο, απομονώνοντάς τον και επιρρίπτοντας επιπλέον συνεχείς κατηγορίες για τα προβλήματα της σχέσης. Οι ρόλοι θύτη και θύματος εναλλάσσονται: το άτομο λειτουργεί ως θύτης ενώ παράλληλα νιώθει συνέχεια ως θύμα.

Η υπερβολική ζήλια γίνεται συχνά πηγή σύγκρουσης, καθώς αυτός που την υφίσταται, βιώνει συναισθηματικές αντιδράσεις για τις οποίες δεν είναι πάντα υπεύθυνος. Σε πολλές περιπτώσεις, το άτομο που βιώνει τη ζήλια αναπτύσσει μια αμυντική στάση και απομακρύνεται, ενισχύοντας έτσι εν τέλει τις αμφιβολίες του ζηλιάρη συντρόφου.

Η ζήλια λοιπόν δηλητηριάζει τη σχέση. Η αναγνώριση και η αποδοχή του προβλήματος, καθιστά εφικτή και την επίλυσή του. Η ενσυναίσθηση ως προς τα όσα υφίσταται ο σύντροφός μας λόγω της ζήλιας μας, μπορεί να αποτελέσει ένα κίνητρο αλλαγής.

Συναισθηματική αποκλιμάκωση της ζήλιας

Στα πλαίσια της σχέσης είναι ύψιστης σημασίας να αναπτυχθεί ο διάλογος και να στρέψουμε την προσοχή μας, όχι στις πράξεις αλλά στα συναισθήματα και τις απόψεις του συντρόφου μας. Η αντικειμενική ακρόαση έχει σαν αποτέλεσμα τη συναισθηματική αποκλιμάκωση. Ο κάθε ένας από τους συντρόφους σε μία σχέση πρέπει να έχει το χώρο και το χρόνο να εκφράσει τις ανάγκες του, τις προσδοκίες και τα προβλήματά του. Η κατανόηση μπορεί να οδηγήσει σε κοινώς αποδεκτές και άρα ικανοποιητικές λύσεις.

Πρέπει επιπλέον να αξιολογήσουμε κατά πόσον οι συμπεριφορές μας, π.χ. τα οργισμένα ξεσπάσματα, σχετίζονται απαραίτητα με τις συμπεριφορές του άλλου. Η ανάληψη ατομικής ευθύνης είναι απαραίτητη και μας ωθεί συχνά να αμφισβητήσουμε τον εαυτό μας και τις πράξεις του. Στη διαδικασία αυτή βοηθάει η διερεύνηση τυχόν γενικευμένων περιοριστικών πεποιθήσεων που ενδέχεται να έχουμε υιοθετήσει και να προσδιορίζουν τη συμπεριφορά μας, όπως π.χ. το ότι δεν αξίζουμε ή το ότι όλες οι σχέσεις διαλύονται μετά την πάροδο συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος.

Είναι ιδιαίτερα υποβοηθητικό να αναλύσουμε το θυμό μας, σκεπτόμενοι τις συνθήκες, τα διάφορα συναισθήματα αλλά και τις σκέψεις που σχετίζονται με αυτόν. Μέσω της αυτοπαρατήρησης μπορούμε να εξετάσουμε τις επιθυμίες και τις προσδοκίες που μας οδήγησαν στο θυμό, από μία σχετική απόσταση.

Αντιμετώπιση της ζήλιας

Θεμελιώδες βήμα κατά την αντιμετώπισή της είναι να μάθει το άτομο να μην υποτιμάει τον εαυτό του, ενισχύοντας έτσι την αυτοεκτίμησή του. Η αναγνώριση της αξίας του εαυτού μας, θα μειώσει αναπόφευκτα τις συμπεριφορές της ζήλιας, οι οποίες αν μη τι άλλο, πέρα από την υποτίμηση του άλλου, συνιστούν και πράξεις υποτίμησης του ίδιου μας του εαυτού. Η κάλυψη των βασικών αναγκών μας πρωτίστως από εμάς τους ίδιους μειώνει την ανάγκη μας για μια συμβιωτικού τύπου σχέση, μειώνοντας επακόλουθα την πιθανότητα διαρκών απογοητεύσεων λόγω μη εκπλήρωσης ορισμένων προσδοκιών.

Σε περίπτωση που όλα αυτά φαντάζουν δύσκολα, η αναζήτηση βοήθειας από κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας, πρωτίστως σε επίπεδο ατομικής ψυχοθεραπείας αλλά και σε επίπεδο συμβουλευτικής ζεύγους, μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα χρήσιμη.

Εν τέλει, το πιο σημαντικό, όσο τρομακτικό και αν ακούγεται σε πρώτο επίπεδο, είναι να αναρωτηθούμε τι έχουμε να χάσουμε εάν μπούμε στη διαδικασία αλλαγής του χαρακτηριστικού αυτού της προσωπικότητάς μας και να συνειδητοποιήσουμε ότι πιθανότατα η αλλαγή συνεπάγεται εξέλιξη αλλά ίσως και βελτίωση, τόσο του εαυτού μας, όσο και της ποιότητας των σχέσεών μας.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία:
Bowlby J (1999). Attachment. Attachment and Loss. New York: Basic Books.
Cyrulnik Boris (2005). Ο ευαίσθητος εαυτός. Εκδόσεις Α. Α. Λιβάνη.
Heiko Ernst (2013). Das gefühlte Wert. Psychologie Heute.
Shepherd M. (1961). Morbid Jealousy: Some Clinical and Social Aspects Of A Psychiatric Symptom. Journal of mental science 107:688-704.

Ο Πολυδιάστατος Άνθρωπος και τα πέπλα της ψυχής

Είτε το γνωρίζεις είτε όχι, είσαι ένας Πολυδιάστατος Άνθρωπος με αδιανόητες προεκτάσεις. Σαν ανθρώπινα όντα είμαστε κάτι πολύ περισσότερο από αυτό που φαίνεται, περισσότερο από το κορμί και την ψυχή. Είμαστε ίσως αναπόσπαστα κομμάτια του Σύμπαντος, παρόντες σε πολλαπλά επίπεδα της πραγματικότητας ταυτόχρονα. Ας δούμε τις πτυχές της ανθρώπινης φύσης, μέσα από τον Ανώτερο Εαυτό, τον Άλλο/Παράλληλο Εαυτό, και τον πιθανό εαυτό:

 

«Πάρε το κόκκινο χάπι και θα σου δείξω πόσο βαθιά κρύβεται η αλήθεια…»

 

Οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουν την έννοια της ψυχής, την ιδέα πως τα σώματά μας είναι τα φυσικά δοχεία για μία αέναη ενεργειακή πτυχή της Συνειδητότητάς μας, που είναι και η πραγματική μας ουσία. Η Συμβατική επιστήμη ίσως απορρίπτει αυτή την ιδέα, όπως και πάρα πολλοί άνθρωποι. Όμως υπάρχουν και πολλοί που νιώθουν πως υπάρχει κάτι το υπέρτατο μέσα τους. Και καθώς επιταχύνεται η μεγάλη μετάλλαξη στην Συνειδητότητα της Ανθρωπότητας, ολοένα και περισσότεροι νιώθουν το ίδιο πράγμα. Αν πάρουμε ως δεδομένη την ύπαρξη κάποιας ανώτερης πτυχής του εαυτού μας, τότε εγείρεται η εξής ερώτηση: Είναι η ιδέα που έχουμε για την ψυχή σωστή και ακριβής; Υπάρχουν αρκετές πηγές που υποστηρίζουν πως δεν είναι και πως η έννοια που της έχει αποδωθεί είναι υπεραπλουστευμένη.

 

Ο Πολυδιάστατος Άνθρωπος και τα πέπλα της ψυχής

 

Αυτό το μοντέλο παρουσιάζει δύο οντότητες: Την Πηγή/Θεό και τις Ψυχές (που πιθανόν συνδέονται με τα σώματα). Το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο είναι το γεγονός πως η ψυχή δημιουργείται από τον Θεό, όμως είναι διαχωρισμένη από εκείνο. Αυτή η αναπαράσταση είναι απλοϊκή και εύκολη στην κατανόηση και πρόκειται για μία ιδέα μάλλον λανθασμένη. Ευτυχώς ολοένα και λιγότεροι άνθρωποι αποδέχονται πλέον αυτό το ψεύτικο μοντέλο.

Το μοντέλο αυτό θεωρεί την Ψυχή ως μέρος μίας ευρύτερης και ανώτερης Διάνοιας που αποκαλείται Υπερ-Ψυχή, που με τη σειρά της είναι μέρος μίας ανώτερης πηγής/Δημιουργού Διάνοιας. Αυτό το μοντέλο βρίσκεται στον σωστό δρόμο και βασίζεται σε μερικά σημαντικά χαρακτηριστικά. Είμαστε όντως όντα με πολλά επίπεδα και κάθε επίπεδο είναι μέρος αυτής της ανώτερης δημιουργικής οντότητας που αποκαλούμε Θεό. Όμως ακόμα και αυτό το μοντέλο είναι υπεραπλουστευμένο.

Ενώ τα μοντέλα που είδαμε πιο πάνω σίγουρα αντικατοπτρίζουν κάποιες πτυχές της βαθύτερης πραγματικότητας, φαίνεται πως το πραγματοποιούν κατά προσέγγιση. Στην συνέχεια θα δούμε ένα εκλεπτυσμένο μοντέλο της ψυχής, που θεωρεί πως είμαστε πολυδιαστατικές οντότητες που βρίσκονται σε πολλαπλά επίπεδα πραγματικότητας ταυτόχρονα. Αναφέρει επίσης πως είμαστε ισχυρότερα όντα από αυτό που φανταζόμαστε ή πιστεύουμε.

Γιατί είσαι ένας Πολυδιάστατος Άνθρωπος που αναζητά την γνώση του εαυτού του, αλλά και την ίδια την φύση της υπερβατικής ύπαρξής του.

Πολυδιάστατος Άνθρωπος: Ο Ανώτερος Εαυτός

Τι ακριβώς είναι η Ψυχή και ποιά είναι η σχέση της με αυτή την ανώτερη Δύναμη που άλλοι αποκαλούν Θεό και άλλοι «Ανώτατη Συνειδητότητα»;

Το Σύμπαν διαθέτει Συνειδητότητα στην ίδια του την φύση και δεν είναι αυτό που φαίνεται μέσα από την περιορισμένη οπτική μας. Υπάρχουμε μέσα σε ένα αχανές Κοσμικό Νου, που συχνά αναφέρεται και ως Κοσμική/Συμπαντική Συνειδητότητα.

Όπως υποδεικνύει ο όρος, ολόκληρη η συνειδητότητα προέρχεται από αυτό το συμπαντικό πεδίο. Η Συνειδητότητα του κάθε ανθρώπου είναι μία εξατομικευμένη έκφραση αυτής της Συμπαντικής πηγής. Αυτό ορίζουμε και ως Ψυχή – ένα κομμάτι Συμπαντικής Συνειδητότητας με μία συνδεδεμένο αποθηκευτικό χώρο (τοπική μνήμη) και ιδέες που κωδικοποιούνται ως ένα ενεργειακό μοτίβο. Η «Ανώτατη Συνειδητότητα» είναι η Διάνοια που δημιούργησε το σύμπαν, και έμμεσα δημιούργησε όλες τις Ψυχές. Μία από τις θεμελιώδεις δυνατότητές της είναι η ικανότητα να διαιρεί τον εαυτό της – να δημιουργεί μικρότερα εξατομικευμένα αντίγραφα του Εαυτού μέσα στον Εαυτό. Η Συνειδητότητα έχει μία πολυεπίπεδη δομή με διακλαδώσεις.

Αν δούμε αυτή την διακλάδωση ως ένα δέντρο, τότε η Ανώτατη Συνειδητότητα είναι ο κορμός, που διαχωρίζεται σε μεγάλα κλαριά, που συνεχίζουν να διαχωρίζονται σε ολοένα και μικρότερα κλαδιά ώσπου να φτάσουμε στα φύλλα. Σε αυτό το μοντέλο μπορούμε να θεωρήσουμε πως τα φύλλα είναι τα φυσικά μας σώματα και καθώς προχωράμε προς τον κορμό βρίσκουμε τα επίπεδα της ψυχής, της Υπερ-Ψυχής, αλλά και μία σειρά άλλων επίπεδων που πλησιάζουν στην Ανώτατη Συνειδητότητα.

 

Ο Ανώτατος και Αληθινός Εαυτός.

 

Ανάμεσα στους ανθρώπους που αντιλαμβάνονται πως διαθέτουν ψυχή υπάρχουν αρκετοί που αναγνωρίζουν τον εαυτό τους μονάχα μέσω του σώματος. Έστω και αν αναγνωρίζουμε την ύπαρξη της ψυχής, δεν διαθέτουμε την έννοια της πραγματικής ταυτότητας του Ανώτατου Εαυτού. Η εικόνα παρακάτω απεικονίζει αυτή την ιδέα:

 

Το σώμα μας, και κατά μία έννοια η ψυχή μας δημιουργήθηκε ως μία προσωρινή ευαίσθητη οντότητα για να λειτουργήσει ως το εξελικτικό όχημα για την εξέλιξη της Υπερ-Ψυχής. Όταν η ψυχή ενσαρκώνεται (και συνδέεται με το Φυσικό σώμα – όχημα) χάνει την μνήμη της ανώτερης ύπαρξής της. Το «Πέπλο της λησμονιάς» είναι επιτηδευμένο αφού μετατρέπει την κάθε ζωή σε μία μεταμορφωτική εμπειρία, μίας και τίποτα δεν θα ήταν το ίδιο αν γνωρίζαμε σίγουρα πως όλα είναι μία διαδικασία μάθησης. Χάνουμε επίσης την έννοια της σύνδεσης με τον Ανώτατο Εαυτό μας. Αυτή είναι η συνέπεια της ενσάρκωσης στα χαμηλότερα πεδία συχνότητας και ύπαρξης – στις Φυσικές σφαίρες ύπαρξης. Το γήινο επίπεδο συνειδητότητας βρίσκεται σε μία συχνότητα κατά πολύ κατώτερη από εκείνη του Ανώτατου Εαυτού. Το Υπερεγώ και η χρήση του Αναλυτικού νου δημιουργούν τόσο πολύ πνευματικό «θόρυβο» που δεν μπορούμε να αφουγκραστούμε την εσώτερη φωνή του Ανώτερου Εαυτού. Κατά συνέπεια οι περισσότεροι από εμάς έχουμε χάσει αυτή την σύνδεση με την πραγματική μας φύση.

Τι χρειάζεται όμως για να επανασυνδεθούμε με αυτόν τον Ανώτατο Εαυτό; Το πρώτο πράγμα είναι ένας καθαρός και ήσυχος Νους. Ο Άνθρωπος θα πρέπει να ησυχάσει τις «φωνές» του αναλυτικού και εγωιστικού μυαλού του, αλλά και τον φόβο και τις ανησυχίες που το κυριεύουν. Με την κατάλληλη εκπαίδευση και χρήση των απαραίτητων πρακτικών, μπορούμε να μάθουμε να μετατοπίζουμε το σημείο εστίασης της Συνειδητότητας προς οποιοδήποτε επίπεδο του Ανώτερου/Ανώτατου Εαυτού – της Ψυχής, της Υπερ-Ψυχής, ή ακόμη και της Ανώτατης/Δημιουργού Διανοίας.

 

Πολυδιάστατος Άνθρωπος: Οι περασμένες και οι Μελλοντικές ζωές

 

Με την χρήση της τεχνικής της «Αναδρομής» μπορεί ο άνθρωπος στην ουσία να βιώσει τις περασμένες ζωές του. Αυτό πραγματοποιείται μέσα από την κατάσταση ύπνωσης ή βαθιάς χαλάρωσης και της καθοδήγησης που απαιτείται ούτως ώστε το άτομο να βιώσει τις εμπειρίες των περασμένων Εαυτών του. Σε αυτό το στάδιο το μυαλό σιωπά και το πεδίο της συνειδητότητας μεταφέρεται σε όποιο επίπεδο του εαυτού θελήσει, νιώθοντας τις εμπειρίες των παράλληλων ζωών του. Όλες αυτές οι πληροφορίες είναι καταγεγραμμένες στο ενεργειακό πεδίο πληροφορίας του Ανώτατου Εαυτού και πλήρως προσβάσιμες αν καταφέρει κάποιος να μεταστρέψει την συνειδητότητά του προς τον ανώτερο εαυτό. Ο Όρος «Αναδρομή» είναι λίγο παραπλανητικός μιας και οι άλλες ζωές του ανθρώπου πραγματοποιούνται «παράλληλα» και μπορούν να συνυπάρχουν σε οποιοδήποτε χρονικό σημείο – παρόν ή μέλλον. Οι περισσότεροι άνθρωποι εστιάζουν στην αναζήτηση των περασμένων ζωών τους γιατί έχουμε εσφαλμένη αντίληψη πως ο χρόνος είναι γραμμικός και θεωρούμε πως το παρελθόν είναι καταγεγραμμένο αλλά το μέλλον δεν έχει πραγματοποιηθεί ακόμη.

Υπάρχουν επίσης άνθρωποι που έχουν βιώσει εμπειρίες που τοποθετούνται στο «ενδιάμεσο», στον χρόνο ανάμεσα στις ενσαρκώσεις. Μία κοινή αναφορά από αυτές τις εμπειρίες είναι πως οι πολλές ζωές του ανθρώπου με κάποιο τρόπο πραγματοποιούνται ταυτόχρονα. Άλλοι άνθρωποι έχουν αναφέρει μία εξελικτική διαδικασία εξόδου από τη ζωή, την αναθεώρησή της, το σχεδιασμό της και έπειτα την είσοδο σε μία επόμενη ζωή, κάτι που αντικρούει την αντίληψη πως όλες οι ζωές βιώνονται ταυτόχρονα. Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο ο ανώτερος εαυτός εξελίσσεται είναι μέσα από την χρήση του παραλληλισμού και της εμπειρίας όλων των πιθανών δρόμων που θα διαβεί στη ζωή. Όλοι μας έχουμε αναρωτηθεί τι θα συνέβαινε αν είχαμε λάβει κάποια διαφορετική απόφαση σε μία κρίσιμη καμπή στη ζωή μας. Φαίνεται πως το ίδιο πράττει και η ψυχή, όμως αντί να αναρωτιέται, διαιρεί για ακόμη μία φορά την Συνειδητότητά της και δημιουργεί ένα υπό-πεδίο που θα ακολουθήσει και θα βιώσει κάθε εναλλακτική απόφαση και μονοπάτι στη ζωή.

 

Όλες αυτές οι εμπειρίες βιώνονται από την ψυχή μέσα από τον μηχανισμό που δημιουργεί παράλληλες εμπειρίες που μεγιστοποιούν το εξελικτικό μονοπάτι της ψυχής, σε μία αέναη διαδικασία που μας κάνει να διαπιστώνουμε πως ο απλός άνθρωπος, είναι στην ουσία ένας Πολυδιάστατος Άνθρωπος, αφού η Συνειδητότητα όλων των όντων είναι στην ουσία μία και μοναδική Συνειδητότητα, τότε είμαστε όλοι κομμάτια μίας Ανώτερης Διάννοιας, ενός Μοναδικού Θεϊκού Εαυτού…

Τυφλή θετικότητα: Δεν βοηθά να είμαστε «με το ζόρι» αισιόδοξοι, αρκεί να είμαστε ρεαλιστές κοιτώντας μπροστά

Πολλοί λένε ότι η αισιοδοξία είναι ο καλύτερος τρόπος προσέγγισης των γεγονότων της ζωής. Μήπως όμως η ρεαλιστική αισιοδοξία είναι η πιο κατάλληλη αντιμετώπιση;

Όλοι θα θέλαμε να είμαστε συνεχώς όσο το δυνατόν πιο αισιόδοξοι γίνεται. Δυστυχώς όμως, κάτι τέτοιο δεν μπορεί να συμβεί. Ωστόσο, αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. Είναι ωραίο να αναγνωρίζουμε ότι τα πράγματα δεν γίνεται να πηγαίνουν πάντα τέλεια, παρότι εμείς μπορεί να το θέλουμε αυτό. Η διατήρηση μιας φιλοσοφίας ζωής που χαρακτηρίζεται από ρεαλιστική αισιοδοξία, μπορεί να μας βοηθήσει περισσότερο από την «τυφλή» κι άνευ όρων θετικότητα.

Η διαφορά μεταξύ των δύο είναι ότι η «τυφλή» θετικότητα εμπεριέχει μια αίσθηση άγνοιας για τα πράγματα που μας συμβαίνουν. Η προσέγγιση της «τυφλής» θετικότητας μπορεί να φαίνεται σαν μια ιδανική νοοτροπία, αλλά έχει αποδειχτεί ότι δεν είναι αποτελεσματική μακροπρόθεσμα. Η «τυφλή» θετικότητα περιορίζει τους ορίζοντες και τις διαφορετικές οπτικές γωνίες με τις οποίες μπορείτε να προσεγγίσετε ένα θέμα. Είναι σαν να φοράτε μια μάσκα που δεν σας επιτρέπει να αντιμετωπίσετε την πραγματικότητα όπως -πραγματικά- είναι.

Το σημαντικότερο ζήτημα που προκύπτει είναι ότι η θετικότητα μειώνει τις εμπειρίες που μπορείτε να αποκομίσετε αντιμετωπίζοντας ρεαλιστικά μια κατάσταση, περιορίζοντας έτσι κατά πολύ το δυναμικό σας. Παρακάτω θα συζητήσουμε γιατί η ρεαλιστική αισιοδοξία είναι πολύ καλύτερη ως προσέγγιση καθώς και τους τρόπους για να την καλλιεργήσετε.

Τι σημαίνει ρεαλιστική αισιοδοξία;

Ιδανικά, δεν χρειάζεται να είστε ούτε υπερβολικά απαισιόδοξοι ούτε υπερβολικά θετικοί. Η ρεαλιστική αισιοδοξία βρίσκεται κάπου στη μέση. Γενικά, θεωρείται ότι η αισιοδοξία είναι χρήσιμη μόνο όταν είναι ρεαλιστική. Η ρεαλιστική αισιοδοξία αναγνωρίζει την αρνητικότητα, αλλά δεν βασίζεται σε αυτήν.

Όλοι κάνουμε αρνητικές σκέψεις, δεν μπορούμε να τις εξαφανίσουμε από τη ζωή μας ή να τις αποφύγουμε. Γιατί, ωστόσο, μερικοί άνθρωποι παραμένουν αισιόδοξοι ενώ άλλοι είναι εξαιρετικά αρνητικοί και απαισιόδοξοι; Στη συνέχεια, ακολουθούν ορισμένοι τρόποι καλλιέργειας της ρεαλιστικής αισιοδοξίας.

Κατανοήστε τι είναι και τι δεν είναι υπό τον έλεγχό σας

Στην περίπτωση που αντιμετωπίζετε κάποια δυσκολία και δεν μπορείτε να αποφασίσετε για το πώς θα την αντιμετωπίσετε, το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνετε είναι να καταγράψετε σε μια λίστα τι μπορείτε να κάνετε, τι δυσκολεύεστε να κάνετε και τι δεν μπορείτε να κάνετε, καθώς είναι πέρα από τον έλεγχό σας.

Η ανάγνωση της λίστας των πραγμάτων που μπορείτε να κάνετε είναι ένας πολύ καλός τρόπος για να ενισχύσετε την αισιοδοξία σας, παραμένοντας ωστόσο ρεαλιστές. Ο κατάλογος των πραγμάτων που δυσκολεύεστε εν πρώτοις να κάνετε, μπορεί επίσης να δημιουργήσει κάποια αισιοδοξία, καθώς το ότι δυσκολεύεστε δε συνεπάγεται απαραίτητα ότι δεν θα τα καταφέρετε στο τέλος.

Σε μια δεύτερη, εναλλακτική ανάγνωση, η λίστα αυτή μπορεί να αποτελέσει πρόκληση για κάποιους από εσάς και να σας βοηθήσει να θέσετε ρεαλιστικούς στόχους και χρονοδιαγράμματα για να τους επιτύχετε. Η επίτευξη ενός στόχου είναι πάντα ένας πολύ καλός τρόπος για να παραμείνετε ρεαλιστές, με κίνητρα αλλά και αισιόδοξοι.

Κατανοώντας ότι δεν μπορείτε να αλλάξετε το παρελθόν, μπορείτε να αλλάξετε μόνο το παρόν

Είναι τόσο εύκολο να ασχοληθείτε με τα λάθη και τις παραλείψεις του παρελθόντος. Ίσως νιώθετε ότι αυτές οι κακές αναμνήσεις καθορίζουν το ποιοι είστε και δεν μπορείτε να ξεφύγετε από αυτές. Η ρεαλιστική προσέγγιση αισιοδοξίας είναι να θυμάστε ότι δεν μπορείτε να αλλάξετε το παρελθόν, μπορείτε να αλλάξετε μόνο το παρόν.

Όταν σας έρχεται στο μυαλό κάτι στο οποίο θα θέλατε να είχατε αντιδράσει διαφορετικά, πείτε στον εαυτό σας ότι ο τρόπος που πράξατε τότε ήταν το καλύτερο που μπορούσατε να κάνετε εκείνη τη στιγμή. Επιπλέον, μάθετε από αυτό το γεγονός και χρησιμοποιήστε το για να πάρετε καλύτερες αποφάσεις στο μέλλον.

Δεν έχει νόημα να αυτομαστιγώνεστε για λάθη του παρελθόντος. Η ρεαλιστική αισιοδοξία λαμβάνει χώρα όταν ασχολείστε με τις αρνητικές σας σκέψεις, αλλά στη συνέχεια τις προσπερνάτε και τις αφήνετε να παραμείνουν στο παρελθόν, ώστε να μην σας εμποδίζουν να προχωρήσετε παρακάτω.
Το παν είναι να είστε ενεργοί στην προσέγγισή σας

Οι ρεαλιστικά αισιόδοξοι άνθρωποι εξακολουθούν να είναι στον πυρήνα τους αισιόδοξοι. Είναι, όμως, σε θέση να βλέπουν τα πράγματα από όλες τις οπτικές γωνίες, να συμπεριλαμβάνουν στο σκεπτικό τους και να επεξεργάζονται μια ποικιλία πληροφοριών.

Όχι μόνο είναι πολύ ενεργοί, αλλά είναι επίσης πολύ προσανατολισμένοι στο να κάνουν τα πράγματα να συμβούν όπως τα θέλουν και να πιστεύουν ότι θα πετύχουν. Μερικοί από τους πιο επιτυχημένους ανθρώπους στην ιστορία υπήρξαν ρεαλιστικά αισιόδοξοι, καθώς πήραν τα καλύτερα στοιχεία του ρεαλισμού και της αισιοδοξίας και τα συνδύασαν. Η ρεαλιστική αισιοδοξία έχει να κάνει με την επιμονή και την αποφασιστικότητα. Αναγνωρίζει ότι θα υπάρξουν αποτυχίες, αλλά δεν καθορίζεται από αυτές.

Ανταμείψτε τον εαυτό σας περισσότερο

Όπως αναφέραμε και παραπάνω, είναι εύκολο να εστιάσουμε στο αρνητικό. Από την άλλη πλευρά, η ρεαλιστική αισιοδοξία κατανοεί ότι τα πράγματα δεν θα είναι πάντα τέλεια, γι’ αυτό το λόγο κάθε μικρή νίκη αποτελεί ευκαιρία για να ανταμείψουμε τον εαυτό μας. Απαριθμήστε σε τι είστε καλοί και τι έχετε καταφέρει ως τώρα – όσο μικρό και αν είναι. Μην φοβάστε να χαρείτε με τις επιτυχίες σας.

Ολοκληρώνοντας, θα λέγαμε ότι η «τυφλή» θετικότητα ακούγεται ωραία, αλλά δεν είναι ένας ρεαλιστικός τρόπος για να αντιμετωπίσετε τη ζωή. Από την άλλη πλευρά, δεν βοηθάει να επικεντρωθείτε στην αρνητικότητα. Η ρεαλιστική αισιοδοξία αναδεικνύεται ως η πιο αποτελεσματική εναλλακτική λύση και στα δύο. Το να είσαι ρεαλιστικά αισιόδοξος σου επιτρέπει να είσαι όσο το δυνατόν πιο θετικός παρά τις περιστάσεις, χωρίς ωστόσο να αγνοείς τις δυσκολίες. Όσο πιο γρήγορα μπορέσετε να αποδεχτείτε ότι υπάρχουν πράγματα που είναι έξω από τον έλεγχό σας και υιοθετήσετε τη ρεαλιστική αισιοδοξία για τη ζωή, τόσο πιο ελεύθεροι θα νιώσετε.

Μην ξεχνάς να φορτίζεις την καρδιά σου με όνειρα

Υπάρχουν στιγμές που δεν χαμογελάω.

Έρχονται βραδιές που κλαίω ασταμάτητα, που η καρδιά μου χτυπάει δυνατά για όλα εκείνα που προσδοκά να ζήσει. Φοβάται. Φοβάται μήπως έχει ονειρευτεί παραπάνω από ότι έπρεπε. Φοβάται μήπως όλα είναι απλά ένα όνειρο και δεν καταφέρει να τα γευτεί πραγματικά.

Τέτοιες στιγμές προσπαθώ να την ηρεμήσω (αν και είναι πολύ δύσκολο).

Διαβάζοντας βιβλία, την τοποθετώ σε καινούργιες ιστορίες. Αλλάζω τα συναισθήματά της και προσπαθώ να την παραπλανήσω. Εγώ φταίω άλλωστε που η καρδιά μου είναι τόσο αχόρταγη για καινούργιες εμπειρίες και ξεχωριστά μονοπάτια. Της έχω δώσει πολλά όνειρα. Τι θα κάνω αν δεν πραγματοποιηθούν; Αυτό φοβάμαι και φοβάται περισσότερο!

Αυτές τις στιγμές η ανάσα μου γίνεται κοφτή και γρήγορη. Ξυπνάω από τον ύπνο μου με ταχυπαλμία. Προσπαθώ να ηρεμήσω την καρδιά μου και αυτή με την σειρά της, να καλμάρει την ανάσα μου. Της δίνω χρόνο και της ανοίγω τις πόρτες προς το εσωτερικό της. Της δείχνω εικόνες αγαπημένων προσώπων που την φορτίζουν με ενέργεια και σιγά- σιγά γαληνεύει.

Καμιά φορά η φόρτιση είναι τόσο μεγάλη που θέλει να τρέξει επιτόπου μέσα στη μαύρη νύχτα, να αγκαλιάσει τους γλυκούς ανθρώπους που φορτίζουν το μεγαλύτερο κομμάτι της μπαταρία της. Και μόνο στην σκέψη, χαμογελάει.

Το καστράκι της ζωής μου είναι γεμάτο ρωγμές και μπαλώματα. Υπάρχουν φορές που απελπίζομαι, που θυμώνω και θυμώνει και η καρδιά μου, που κοπιάζει τόσο πολύ για το οτιδήποτε.

Συνεχίζω όμως να ονειρεύομαι και να γεμίζω την καρδιά μου όσο περισσότερο μπορώ. Όσο δύσκολο και να είναι μερικές φορές να αποβάλλω τις ανησυχίες της καρδιάς μου ή να προσθέσω ένα ακόμα δωμάτιο στο καστράκι της ζωής μου. Θα συνεχίζω να ονειρεύομαι και να ταξιδεύω την καρδιά μου.

Κάθε μέρα μαθαίνω όλο και περισσότερο για την ζωή. Θέλω η καρδιά μου να αισθάνεται, ακόμα και αν πληγώνεται δεν θέλω να σταματήσει να ονειρεύεται. Θέλω να είναι ελεύθερη. Ελεύθερη να μαγεύεται και να αισθάνεται στο έπακρο. Θέλω να συνεχίσω να ονειρεύομαι.
Εσύ;

Μπορεί να σου φαίνονται κουταμάρες όλα αυτά που είπα παραπάνω, αλλά μην αφήνεις την καρδιά σου χωρίς όνειρα επειδή φοβάσαι την αποτυχία τους. Ονειρέψου μαζί της και πάλεψε για την υλοποίηση του δικού σου μαγικού κάστρου.

Τι σημαίνει στην πράξη να είσαι άνθρωπος

Ό,τι άποψη και να έχεις για τον εαυτό σου, υπάρχει ένα πράγμα στο οποίο εσύ και εγώ μπορούμε να συμφωνήσουμε. Ότι είσαι άνθρωπος.

Τι σημαίνει το να είσαι άνθρωπος στην πράξη;

Σημαίνει ότι:

-σου αρέσει να βρίσκεσαι με φίλους
-συχνά αγχώνεσαι όταν είσαι με φίλους
-κρίνεις τους άλλους και σε κρίνουν και εκείνοι
-περνάς ένα μεγάλο ποσοστό της ημέρας σου ανησυχώντας για το πώς σε βλέπουν οι άλλοι
-όμως δε σε ενδιαφέρει και πολύ η εικόνα των άλλων σε σένα, γιατί σε απασχολεί πολύ περισσότερο η δική σου εικόνα σε αυτούς
-ντρέπεσαι συχνά για σκέψεις που κάνεις
-οι σκέψεις αυτές συνήθως έρχονται από μόνες τους στο μυαλό σου και δεν τις ελέγχεις
-φοβάσαι να μην αποτύχεις σε κάτι που είναι σημαντικό για εσένα
-συχνά νιώθεις αποτυχημένος και ότι οι άλλοι θα σε ανακαλύψουν
-δεν προσέχεις άλλους «αποτυχημένους» γιατί ασχολείσαι κυρίως με τα δικά σου θέματα
-δε θέλεις να στενοχωρείς τους άλλους και τρέμεις στο τι θα συμβεί αν το κάνεις
-ταυτόχρονα συχνά επιδεικνύεις αυξημένη ανεκτικότητα σε ενοχλητικές συμπεριφορές προς εσένα
-συχνά νιώθεις χαμένος, μόνος, ότι κανείς δε σου δίνει σημασία
-ταυτόχρονα πιστεύεις πως όλοι εσένα προσέχουν και κάθε σου κίνηση θα κριθεί
-δεν ξέρεις τι θέλεις και συχνά πας στα τυφλά
-μετανιώνεις για πράγματα που κάνεις
-χαίρεσαι για πράγματα που έκανες
-είσαι μέτριος στα περισσότερα πράγματα στη ζωή σου
-συχνά μελαγχολείς χωρίς λόγο, λυπάσαι, βαριέσαι
-νιώθεις ανασφάλειες και έχεις μια μεγάλη αγωνία αν άραγε αξίζεις να υπάρχεις
-συχνά δε νιώθεις αρκετός
-βλέπεις τους άλλους και ίσως σου φαίνεται ότι τα έχουν όλα λυμένα
-βλέπεις τους άλλους και σκέφτεσαι ότι δεν ξέρουν τι τους γίνεται
-κάνεις λάθη, αλλάζεις γνώμη συχνά και δεν ξέρεις τι σου γίνεται
-φοβάσαι να πεις κάποια λόγια ή να κάνεις αλλαγές
-σωπαίνεις και κάνεις υπομονή μέχρι που σκας πολλές φορές
-απολαμβάνεις ένα καλό φαγητό
-απολαμβάνεις ένα καλό βιβλίο
-θα ήθελες η ζωή σου να είναι αλλιώς
-νιώθεις μόνος και ότι κανείς δε σε καταλαβαίνει
-νιώθεις τυχερός που έχεις ανθρώπους γύρω σου που σε αγαπάνε (αλλά συχνά το ξεχνάς)
-κάποιες φορές δεν αντέχεις άλλο
-κάποιες φορές αντέχεις περισσότερο από όσο πίστευες ότι είναι δυνατόν να αντέξει κάποιος
-φοβάσαι ότι δε θα τα καταφέρεις
-την επόμενη φορά ξεχνάς ότι τα έχεις καταφέρει στο παρελθόν και φοβάσαι ξανά
-θα ήθελες να αγαπάς τον εαυτό σου περισσότερο
-δεν ξέρεις πώς να αγαπάς τον εαυτό σου στην πράξη και τι σημαίνει επιτέλους αυτή η καραμέλα;
-έχεις φιλοδοξίες και θέλεις να φτάσεις ψηλά
-ίσως βαριέσαι να κάνεις όσα απαιτούνται για να φτάσεις ψηλά
-στενοχωρείς τους άλλους, συχνά χωρίς να το θέλεις και κάποιες φορές εσκεμμένα
-βοηθάς τους άλλους και τους βάζεις πάνω από σένα
-σε έχουν πικράνει στη ζωή σου
-έχεις πικράνει κι εσύ
-έχεις περάσει δύσκολα στο παρελθόν και ίσως και τώρα
-έχεις περάσει πολύ όμορφα στο παρελθόν και ίσως και τώρα
-θέλεις να ηρεμήσεις
-δεν μπορείς να ηρεμήσεις
-ζορίζεσαι να κάνεις τις αλλαγές που ξέρεις ότι θα σε βοηθήσουν
-νιώθεις ενοχές γι' αυτό
-νιώθεις γενικώς ενοχές
-σαμποτάρεις τον εαυτό σου
-προστατεύεις τον εαυτό σου
-χαίρεσαι και γελάς δυνατά
-θυμώνεις και βρίζεις
-μπορείς να νιώσεις αγάπη και φροντίδα
-καμιά φορά σε δυσκολεύει να εισπράξεις αγάπη και φροντίδα
-έχεις αγάπη να δώσεις
-δεν ξέρεις πώς να τη δώσεις
-δυσκολεύεσαι να κάνεις σχέσεις
-σκέφτεσαι: «Μα πώς τα καταφέρνουν οι άλλοι;» αν και όσους γνωρίζεις καλά, επίσης δυσκολεύονται πολύ στις σχέσεις τους
-σου αρέσει πολύ να δίνεις και συχνά ντρέπεσαι να ζητάς
-ξεχνάς ότι και στους άλλους αρέσει να δίνουν
-σε εκνευρίζουν οι άλλοι που δε σε καταλαβαίνουν
-εκνευρίζεις τους άλλους γιατί δεν τους καταλαβαίνεις

Και λαχταράς κάποιος να τα καταλάβει όλα αυτά για σένα. Ίσως και να είπα πολλές φορές τα ίδια. Δεν πειράζει.

Δεν είναι ένα πράγμα ο άνθρωπος. Όσο και αν θα το επιθυμούσαμε. Και αυτό είναι εντάξει. Τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος λοιπόν στην πράξη;

Σημαίνει: Να νιώθεις ότι είσαι μπερδεμένος, Να νομίζεις ότι αυτό δεν είναι φυσιολογικό και Να νομίζεις ότι μόνο εσύ είσαι έτσι.

Δεν είσαι ο μόνος…

Καλώς ήρθες στην ανθρώπινη παρέα!

Κάτι γονεϊκές αλυσίδες που τις λένε «υποχρέωση», «ανάγκη» και «όνειρα άλλων»

Πουλάκι μου! Μα τι γλυκιά και μελιστάλαχτη αυτή η προσφώνηση των μαμάδων -και όχι μόνο- στην Ελλάδα. Να το ακούς από το στόμα της μαμάς όλο αποδοχή και επιδοκιμασία, σε ανεβάζει στον έβδομο ουρανό. Άλλες φορές πάλι ακούς να το λέει με σφιγμένα δόντια, προσπαθώντας να συγκρατήσει το θυμό της, αλλά όπως και να ‘χει είσαι πάντα το πουλάκι της.
Πόσες φορές θα άκουσες τη μαμά σου, τη γιαγιά σου ή τη θεία σου να σου λένε όλο παράπονο Πουλάκι μου φάε το φαγάκι σου, Πουλάκι μου πρόσεχε να μην κρυώσεις, Πουλάκι μου έκανες τα μαθήματά σου;, Πουλάκι μου πρόσεχε να μη χτυπήσεις!, Αχ το πουλάκι μου πόσο μεγάλωσε!

…Και το πουλάκι μεγαλώνει. Τρώει όλα τα φρέσκα μελάτα του αυγά και όλο του το φαί. Πίνει όλο του το γάλα με το ζόρι πριν φύγει για το σχολείο. Δεν αργεί ποτέ να γυρίσει στο σπίτι, όταν αργεί πάντοτε ειδοποιεί και κοιτάζει μόνο τα μαθήματά του. Το πουλάκι αποφεύγει τις κακές παρέες, τις βόλτες με τα μηχανάκια, τα αγόρια που το θέλουν μόνο για να καλοπεράσουν, τα κορίτσια που το θέλουν μόνο για να το τυλίξουν. Δεν κάνει τατουάζ, δεν βάζει σκουλαρίκι σε κάποιο μη εγκεκριμένο σημείο, δεν αντιμιλά στους μεγαλύτερους και φυσικά αριστεύει στο σχολείο.

Το πουλάκι της μαμάς μπαίνει στο πανεπιστήμιο, αλλά κάπου μακριά. Το πουλάκι πρέπει να φύγει, πρέπει να μάθει να πετάει. Τα καταφέρνει και  θέλει να πετάξει ακόμα πιο μακριά. Η μαμά ανησυχεί, στεναχωριέται, φοβάται. Η μαμά θέλει να ξέρει που είναι ανά πάσα στιγμή. Η μαμά το αγαπάει, δε θέλει να περνάει καλά μακριά της. Η μαμά ΔΕΝ θέλει να φύγει μακριά της! Τότε παύει να είναι το πουλάκι της μαμάς.

Θα σου φορέσω δύο αλυσίδες για να σε τραβάω πίσω κοντά μου όποτε το θελήσω λέει η μαμά, τη μια θα την ονομάσω Ενοχές και την άλλη Φόβο.

Πουλάκι θα είσαι, αλλά μόνο στο κλουβί μου!

Το πουλάκι της μαμάς και του μπαμπά, των φίλων και  των συγγενών, του σχολείου και της γειτονιάς, του πανεπιστημίου, της εργασίας και της κοινωνίας. Once poulaki, always poulaki.

Ένα πουλάκι με αόρατες αλυσίδες να το τραβάνε πίσω, να μην μπορεί να κάνει βήμα παραπέρα χωρίς φόβο, χωρίς την ανασφάλεια της έγκρισης των πράξεων και των αποφάσεών του, χωρίς να απολογείται. Με τσακισμένα φτερά και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Αυτές οι αλυσίδες έχουν πολλά ονόματα. Αγάπη, Ανασφάλεια, Ανάγκη, Υποχρέωση, Όνειρα Άλλων.

Πόσο στ’ αλήθεια αναθεωρώ αυτή την τόσο τρυφερή έκφραση… Τα πουλιά όταν καταφέρουν να πετάξουν μακριά από τη φωλιά θεωρείται το μεγαλύτερο επίτευγμά τους, ενηλικιώνονται και γυρίζουν πίσω μόνο από επιλογή. Όμως υπάρχουν και κάποια πουλάκια που ακόμα προσπαθούν να μεγαλώσουν. Να πιστέψουν στον εαυτό τους, πως έχουν το δικαίωμα και μπορούν να τα καταφέρουν μόνα τους, χωρίς το δεκανίκι της οικογένειας που λειτουργεί γι’ αυτά ως τροχοπέδη. Ακόμα κι αν αυτό σημαίνει πως θα φύγουν μακριά. Μακριά από τα όρια που τους επιβάλει η οικογένεια και τα θέλω της. Μακριά από τα όρια μιας μίζερης κοινωνίας που μόνο τρικλοποδιές ξέρει να βάζει και να καταβαραθρώνει τα όνειρα για μια αξιοπρεπή ζωή. Η κοινωνία άλλωστε είναι ο καθρέφτης της οικογένειας.

Δεν αγαπάς αρκετά τους γονείς σου αν δεν φύγεις για να κυνηγήσεις τα όνειρά σου, με την προϋπόθεση ότι θα γυρίσεις πίσω στο τριώροφο που έχουν χτίσει για σένα και τα αδέρφια σου, ώστε να τελειώσει επιτέλους ο εφιάλτης και να είστε πια μια μεγάλη ευτυχισμένη οικογένεια. Ή μάλλον αγαπάς υπερβολικά τους γονείς σου κι έτσι θα φύγεις από το πατρογονικό σπίτι όταν παντρευτείς, γιατί δε θες να τους αφήσεις μόνους και απροστάτευτους από την ανία του να ασχολούνται μόνο με τη δική τους ζωή και όχι με τη δική σου. Άσε που με την κρίση, που να φεύγεις τώρα, καλά είσαι εκεί που κάθεσαι.

Δεν αγαπάς αρκετά την πατρίδα σου αν δεν φύγεις για μια καλύτερη τύχη στο εξωτερικό και δεν ποθήσεις διακαώς να γυρίσεις πίσω, από την πρώτη στιγμή που θα πατήσεις το πόδι σου στην κακούργα ξενιτιά. Ασχέτως αν αυτή η πατρίδα το μόνο που κάνει είναι να σε διώχνει όλο και πιο μακριά, για να σωθείς από την ανεπάρκειά της να σε κρατήσει σε ένα υγιές περιβάλλον όπου θα μπορείς να ονειρευτείς, να δημιουργήσεις, να ζήσεις.

Κάποια πουλάκια συνηθίζουν στην αιχμαλωσία, κάποια μαραζώνουν και κάποια βρίσκουν την ευκαιρία και το σκάνε. Είναι ΕΠΙΛΟΓΗ τους.

Μην πιέζεις, μην ενοχλείς κανέναν

Άσε το παιδί σου, άσε τον άντρα σου, άσε τη γυναίκα σου, άσ’ τους όλους ήσυχους να κάνουν τις επιλογές τους, να πάρουν τις αποφάσεις τους.

Μην πιέζεις κανέναν. Μην ενοχλείς τους άλλους. Το μεγάλο πρόβλημά σου είναι ακριβώς αυτό. Έχεις μεταθέσει το πρόβλημά σου στους άλλους και δεν κοιτάς μέσα σου. Δεν σου φταίει κανένας για την ευτυχία που δεν έχεις.

Δεν σου φταίει κανένας για τη μιζέρια που κουβαλάς. Δεν σου φταίει κανένας για το κενό που υπάρχει στην ψυχή σου. Διαρκώς λες: «Μου φταίει το ένα, μου φταίει το άλλο». Αν είναι δυνατόν να σου φταίει ο ένας κι ο άλλος. Εσύ σου φταις.

Μου φταίω εγώ. Το πρόβλημα είναι δικό μου. Κάτι δικό μου έχω, που με βασανίζει.

Αν είναι δυνατόν, η ευτυχία η δική μου να εξαρτάται από το τι θα κάνει το παιδί μου ή η γυναίκα μου ή ο άντρας μου ή ο γείτονάς μου. Δηλαδή, για να γίνω εγώ ευτυχισμένος, θα πρέπει ν’ αλλάξουν οι άλλοι; Πιστεύω να καταλαβαίνεις τον παραλογισμό αυτής της απαίτησης.

Καθένας παίρνει τις δικές του αποφάσεις, κάνει τις δικές του επιλογές, έχει τη δική του ωριμότητα, τη δική του ώρα. Εσύ να ‘σαι εντάξει με τον εαυτό σου και να το παραδέχεσαι. Να πεις: «Δεν φταίει το παιδί μου. Δεν φταίει ο άντρας μου. Δεν φταίει η γυναίκα μου. Εγώ φταίω που δεν έχω καλή σχέση με τον εαυτό μου, με την ψυχή μου».

Δεν έχω καλή σχέση με τον εαυτό μου. Και έπειτα, για να ‘μαι εγώ ευτυχισμένος, ζητώ απ’ τους άλλους να αλλάξουν. «Κάνε αυτό, να σε δω να χαρώ». Θα χαρείς αν με δεις να αλλάζω με το ζόρι; Και τι θες να ‘χεις δίπλα σου; Τι είναι ο άλλος; Ένα μπιμπελό; Ένα παιχνιδάκι που το παίρνεις από δω και το βάζεις εκεί, κι ευχαριστιέσαι; Μα το παιδί σου και ο άνθρωπός σου δεν είναι κτήματά σου. Έχουν τη δικής του προσωπικότητα, την ψυχή τους ανεξάρτητη και ζητούν τον δικό τους ζωτικό χώρο. Και ελευθερία.

Πάρ’ το απόφαση: δεν μπορείς να ελέγχεις τους άλλους. Και μη γυρίσεις να μου πεις: «Ναι, εσύ τα λες αυτά επειδή δεν έχεις δικές σου τέτοιες υποχρεώσεις και γι’ αυτό είσαι χαλαρός». Όχι, δεν το λέω γι’ αυτό. Το λέω επειδή έχω δει πολλούς έγγαμους ανθρώπους, παντρεμένους, που ζουν φυσιολογικά. Έχω δει μάνες και πατέρες οι οποίοι αγαπούν πολύ τα παιδιά τους, θέλουν πολύ τη διόρθωσή τους, την επιστροφή κι αλλαγή τους. Μα σέβονται απεριόριστα τα παιδιά τους. Κι έχουν καταλάβει αυτοί οι γονείς ότι δεν μπορείς ν’ αλλάξεις τον άλλον με φωνές. Πάρ’ το απόφαση: δεν αλλάζει ο άλλος με τις φωνές σου. Αλλά και αν τον αλλάξεις, αυτή η αλλαγή θα ‘ναι πρόσκαιρη και θα ‘χει μέσα της κάτι το πιεστικό. Και η πίεση αυτή θα βγει κάπου αλλού. Δεν αλλάζει έτσι ο κόσμος.

Άσε το παιδί σου ήσυχο. Πες του το σωστό. Εννοείται. Θα το πεις μία, θα το πεις δύο, θα το πεις τρεις. Μετά; Τι θα κάνεις. «Όχι, εγώ θέλω να τον δω ν’ αλλάζει τώρα». Αυτό είναι μια δική σου ανάγκη. Παραδέξου το. Είναι δική σου ανάγκη να κάνεις τον κόσμο όπως εσύ τον θέλεις. Άρα έχεις δικό σου θέμα.

Ηράκλειτος: Τα πέρατα της ψυχής σου δεν θα βρεις προχωρώντας, όσο μακριά και αν σε φέρει ο δρόμος σου

Ζητήθηκε από ανθρώπους γύρω στα σαράντα να αξιολογήσουν κρίσεις και απόψεις που είχαν εκφράσει είκοσι χρόνια πριν: όλοι αντιμετώπισαν με μια ειρωνική αποστασιοποίηση τις σκέψεις εκείνες, ως νεανικά πάθη που δεν αντιπροσώπευαν πιστά αυτό που οι ίδιοι πίστευαν για τον εαυτό τους. Είκοσι χρόνια αργότερα οι ίδιοι άνθρωποι κλήθηκαν να αξιολογήσουν σκέψεις και ιδέες που είχαν στα σαράντα τους. Και πάλι η ομόφωνη αντίδραση ήταν η ειρωνική αποστασιοποίηση.

«Κι άλλος ήμουν απ’ αυτόν που τώρα μαζί του μιλάτε», είχε γράψει ήδη ο Πετράρχης, χωρίς να έχει ανάγκη από πειράματα.

Υπάρχει άραγε μέσα σε αυτό το συνεχές γίγνεσθαι σκέψεων και συναισθημάτων κάτι που μπορούμε να ορίσουμε ως «εγώ»; Δεν υπάρχει πιο βαθιά ριζωμένη προκατάληψη από τη «μεταφυσική του εγώ», από την πεποίθηση ότι εμείς, και μόνο εμείς, εξαιρούμαστε από την αλλαγή, λες και δεν μας επηρεάζει τίποτε απ’ όσα μας περιβάλλουν.

Πρέπει τότε να συμπεράνουμε ότι δεν υπάρχει σταθερή ταυτότητα, ότι δεν υπάρχει κανένα εγώ, επειδή όλα μεταβάλλονται αδιάκοπα;

Για άλλη μια φορά ο Ηράκλειτος προτείνει μια πιο πειστική λύση για να βάλει τάξη στην πολυπλοκότητά μας. Ίσως η ταυτότητα να μην είναι άλλη από την αλλαγή. «Αυτοί που μπαίνουν στα ίδια ποτάμια δέχονται συνέχεια άλλα κι άλλα νερά». Το αρχαίο ελληνικό απόσπασμα θα μπορούσε όμως να διαβαστεί και σαν να αναφερόταν στους ανθρώπους: «Διαφορετικά είναι τα νερά που ρέουν γύρω από τους ίδιους ανθρώπους που μπαίνουν στα ποτάμια». Ο ισχυρισμός ότι κάθε φορά που ο ίδιος άνθρωπος μπαίνει στο ποτάμι τα νερά που τον βρέχουν είναι διαφορετικά μπορεί να φανεί τετριμμένος. Το πράγμα όμως αλλάζει αν ποτάμι και άνθρωπος ταυτίζονται (όπως μας καλεί να κάνουμε η συντακτική δομή της πρότασης): όπως η ταυτότητα του ποταμιού εξασφαλίζεται από τη ροή του νερού, έτσι και η ταυτότητα ενός ανθρώπου εξασφαλίζεται από τη ροή των εμπειριών του.
Είμαστε οι εμπειρίες μας. Αυτό που είμαστε είναι αυτό που γινόμαστε, δεν μπορούμε να αποκοπούμε από αυτό που μας περιβάλλει και από το πώς αντιδρούμε σε ό,τι μας συμβαίνει, άσχετα αν είναι καλό ή κακό. Πώς θα καταλάβουμε τι είναι η χαρά αν δεν γνωρίσουμε τον πόνο;

Αυτό είναι το μάθημα του Ηράκλειτου, ο οποίος έστρεψε το βλέμμα του από τις χαώδεις εκτάσεις του σύμπαντος στο βάθος του εσωτερικού μας κόσμου («Τα πέρατα της ψυχής σου δεν θα βρεις προχωρώντας, όσο μακριά και αν σε φέρει ο δρόμος σου – τόσο βαθύ λόγο περιέχει»).

Είμαστε κι εμείς μέρος του συνόλου που μεταβάλλεται αιώνια ακολουθώντας έναν δικό του ρυθμό: πρέπει να μάθουμε να συγχρονιζόμαστε με αυτόν τον ρυθμό, βρίσκοντας την ισορροπία μας. Επειδή αυτό που γινόμαστε, ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζουμε πρόσωπα και καταστάσεις, θα καθορίσει τη ζωή που θα κάνουμε.

ΕΜΠΕΔΟΚΛΗΣ: Ο κοσμικός κύκλος

ΕΜΠΕΔΟΚΛΗΣ: 56. – Αποσπάσματα 17, 57, 59, 60, 61 Diels-Kranz

Ο Εμπεδοκλής από τον Ακράγαντα της Σικελίας υπήρξε πολύπλευρη προσωπικότητα: γιατρός και περιπλανώμενος ιερέας, γόνος αριστοκρατικής οικογένειας αλλά με δημοκρατικές πεποιθήσεις, ακολούθησε το παράδειγμα του Παρμενίδη και διατύπωσε τη διδασκαλία του σε εξάμετρους στίχους.

Σύμφωνα με τις αρχαίες μαρτυρίες συνέθεσε δύο ποιήματα, ένα κοσμολογικό με τον τίτλο Περί φύσεως και ένα θρησκευτικό με τον τίτλο Καθαρμοί. Στο έργο Περί φύσεως ανέπτυσσε τη φυσική του διδασκαλία: δεν υπάρχει γέννηση και θάνατος, αλλά μόνο ανάμειξη και χωρισμός τεσσάρων στοιχείων (ριζωμάτων)της φωτιάς, του αέρα, του νερού και της γης· κινητήριες δυνάμεις για την ανάμειξη και τον χωρισμό είναι η Αγάπη (Φιλότης) και η Φιλονικία (Νεῖκος)·ο κόσμος υπόκειται σε μια αέναη κυκλική διαδικασία, η οποία χαρακτηρίζεται από διάφορες φάσεις, μεταξύ της απόλυτης κυριαρχίας της Αγάπης, οπότε τα στοιχεία σχηματίζουν μιαν ομοιογενή σφαίρα (τον Σφαίρο), και της απόλυτης κυριαρχίας της Φιλονικίας, οπότε όλα τα πράγματα περιορίζονται στα τέσσερα στοιχεία.

Στο πρώτο (α) από τα αποσπάσματα που ακολουθούν ο Εμπεδοκλής διατυπώνει τις θεμελιώδεις απόψεις του για τον κοσμικό κύκλο, τα τέσσερα στοιχεία και τις κινητήριες δυνάμεις του. Τα τέσσερα μικρότερα αποσπάσματα (β-ε) περιγράφουν τις δύο πρώτες φάσεις της ζωογονίας: αρχικά εμφανίστηκαν ασύνδετα μέλη ζώων· κατά τη δεύτερη φάση ακολούθησε η ατελής συναρμογή των μελών, η οποία οδήγησε σε τερατογενέσεις.

Μετάφραση:

α)

Μα έλα, άκου τα λόγια μου, γιατί η μάθηση αυξάνει τη σοφία.
Όπως είπα και πριν, δηλώνοντας των λόγων μου τα όρια,15
διπλή θα πω ιστορία: κάποτε απ᾽ τα πολλά βγήκε
το ένα και μ᾽ άλλη φορά απ᾽ το ένα τα πολλά,
η φωτιά και το νερό κι η γη και του αγέρα το θεόρατο ύψος,
και, χωριστά απ᾽ αυτά, η ολέθρια Φιλονικία, ίδια απ᾽ όπου κι αν τη δεις,
κι ανάμεσά τους η Αγάπη, ίση στο μήκος και στο πλάτος.20
Αυτήν να την κοιτάξεις με το νου σου, μη στέκεσαι με θαμπωμένα μάτια.
Αυτή ᾽ναι που τη θεωρούνε έμφυτη ως και στα μέλη των θνητών,
χάρη σ᾽ αυτή κάνουνε σκέψεις φιλικές κι έργα αρμονικά,
Χαρά λέγοντάς τη με τ᾽ όνομα και Αφροδίτη.
Αυτήν ποτέ δεν τη βλέπουν οι θνητοί, όταν γυρίζει
ανάμεσά τους. Εσύ όμως άκουσε τις ντόμπρες μου κουβέντες.25
Όλ᾽ αυτά είναι ίσα και συνομήλικα,
μα το καθένα έχει δικά του προνόμια και χαρακτήρα,
κι άρχουν διαδοχικά, σαν έρχεται το πλήρωμα του χρόνου.
Πέρα απ᾽ αυτά, τίποτα δεν γεννιέται ούτε πεθαίνει.
(β)
Εδώ πολλές βλάστησαν μορφές χωρίς αυχένα,
μπράτσα γυμνά πλανιόνταν χωρίς ώμους,
μάτια τριγύριζαν μονάχα, ψάχνοντας νά ᾽βρουν μέτωπα.
(γ)
Μα καθώς τα θεία στοιχεία όλο κι έσμιγαν το ᾽να με τ᾽ άλλο,
τούτα τα πράματα κολλούσαν όπως τύχαινε ν᾽ ανταμώσουν,
κι άλλα πολλά πλάι σ᾽ αυτά γεννιόνταν ολοένα.
(δ)
…με βάδισμα ελικοειδές κι αμέτρητα χέρια…
(ε)
Γεννήθηκαν πολλά πλάσματα με δυο πρόσωπα και δυο στέρνα,
βόδια με φάτσα ανθρώπου, ενώ ξεπρόβαλαν και άνθρωποι
με κεφάλι βοδιού, πλάσματα με φύση αρσενικοθήλυκη
και με σκιερά μέλη.

Αρχαίο κείμενο:
α)
ἀλλ᾽ ἄγε μύθων κλῦθι· μάθη γάρ τοι φρένας αὔξει·
15ὡς γὰρ καὶ πρὶν ἔειπα πιφαύσκων πείρατα μύθων,
δίπλ᾽ ἐρέω· τοτὲ μὲν γὰρ ἓν ηὐξήθη μόνον εἶναι
ἐκ πλεόνων τοτὲ δ᾽ αὖ διέφυ πλέον᾽ ἐξ ἑνὸς εἶναι,
πῦρ καὶ ὕδωρ καὶ γαῖα καὶ ἠέρος ἄπλετον ὕψος,
Νεῖκός τ᾽ οὐλόμενον δίχα τῶν, ἀτάλαντον ἁπάντῃ,
20καὶ Φιλότης ἐν τοῖσιν, ἴση μῆκός τε πλάτος τε·
τὴν σὺ νόῳ δέρκευ, μηδ᾽ ὄμμασιν ἧσο τεθηπώς·
ἥτις καὶ θνητοῖσι νομίζεται ἔμφυτος ἄρθροις,
τῇ τε φίλα φρονέουσι καὶ ἄρθμια ἔργα τελοῦσι,
Γηθοσύνην καλέοντες ἐπώνυμον ἠδ᾽ Ἀφροδίτην·
25τὴν οὔ τις μετὰ τοῖσιν ἑλισσομένην δεδάηκε
θνητὸς ἀνήρ· σὺ δ᾽ ἄκουε λόγου στόλον οὐκ ἀπατηλόν.
ταῦτα γὰρ ἶσά τε πάντα καὶ ἥλικα γένναν ἔασι,
τιμῆς δ᾽ ἄλλης ἄλλο μέδει, πάρα δ᾽ ἦθος ἑκάστῳ,
ἐν δὲ μέρει κρατέουσι περιπλομένοιο χρόνοιο.
30καὶ πρὸς τοῖς οὔτ᾽ ἄρ τι ἐπιγίνεται οὐδ᾽ ἀπολήγει·
(β)
ᾗ πολλαὶ μὲν κόρσαι ἀναύχενες ἐβλάστησαν,
γυμνοὶ δ᾽ ἐπλάζοντο βραχίονες εὔνιδες ὤμων,
ὄμματά τ᾽ οἶ᾽ ἐπλανᾶτο πενητεύοντα μετώπων.
(γ)
αὐτὰρ ἐπεὶ κατὰ μεῖζον ἐμίσγετο δαίμονι δαίμων
ταῦτά τε συμπίπτεσκον, ὅπῃ συνέκυρσεν ἕκαστα,
ἄλλα τε πρὸς τοῖς πολλὰ διηνεκῆ ἐξεγένοντο.
(δ)
… εἰλίποδ᾽ ἀκριτόχειρα …
(ε)
πολλὰ μὲν ἀμφιπρόσωπα καὶ ἀμφίστερνα φύεσθαι,
βουγενῆ ἀνδρόπρῳρα, τὰ δ᾽ ἔμπαλιν ἐξανατέλλειν
ἀνδροφυῆ βούκρανα, μεμειγμένα τῇ μὲν ἀπ᾽ ἀνδρῶν
τῇ δὲ γυναικοφυῆ σκιεροῖς ἠσκημένα γυίοις.

Μυστήριο καλύπτει την πράσινη λάμψη που εντοπίστηκε στην ατμόσφαιρα του Άρη

Ένας δορυφόρος που περιστρέφεται γύρω από τον πλανήτη Άρη εντόπισε μια πράσινη λάμψη σε σημεία της ατμόσφαιρας του πλανήτη, προκαλώντας έντονο ενδιαφέρον στους επιστήμονες.

Κι αυτό διότι η πράσινη λάμψη εκπέμπεται από μόρια οξυγόνου που διεγείρονται από την ηλιακή ακτινοβολία, ενώ το φαινόμενο έχει παρατηρηθεί και στην ατμόσφαιρα της Γης.

Την ανακάλυψη έκανε ο δορυφόρος Τrace Gas Orbiter (TGO) που είναι ένα κοινό ρωσο-ευρωπαϊκό διαστημικό πρόγραμμα για τον πλανήτη Άρη.

Το φαινόμενο, διαφέρει από το πολικό σέλας, το οποίο σχηματίζεται εκεί που σχηματίζεται λόγω του ισχυρού μαγνητικού πεδίου της Γης.

Σημειώνεται ότι το οξυγόνο στον Άρη προέρχεται από τη διάσπαση διοξειδίου του άνθρακα, ενώ το σημείο στο οποίο σχηματίζεται η λάμψη δείχνει και το πάχος της ατμόσφαιρας του Άρη.

Γιατί δεν βλέπουμε έναν τεχνολογικά προηγμένο πολιτισμό;

Το σύμπαν είναι ακατανόητα απέραντο, με δισεκατομμύρια άλλους πλανήτες να περιβάλλουν δισεκατομμύρια άλλα αστέρια. Η δυνατότητα λοιπόν για να υπάρχει έξυπνη ζωή κάπου εκεί έξω πρέπει να είναι τεράστια.  Λοιπόν, πού είναι όλοι αυτοί οι έξυπνοι πολιτισμοί; 

 

Με λίγα λόγια, αυτό είναι το παράδοξο Fermi. Ο Ντάνιελ Γουίτμιρ, ένας αστροφυσικός που διδάσκει μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο του Αρκάνσας, κάποτε πίστευε ότι η κοσμική αυτή σιωπή έδειχνε ότι είμαστε ως είδος, πολύ πίσω. 

 

“Δίδαξα την αστρονομία για 37 χρόνια”, δήλωσε ο Whitmire. «Συνήθιζα να λέω στους μαθητές μου ότι από στατιστικές, πρέπει να είμαστε οι πιο ανόητοι τύποι στον Γαλαξία. Εξάλλου, έχουμε προχωρήσει στην τεχνολογικοί για περίπου 100 χρόνια μόνο, ενώ άλλοι πολιτισμοί θα μπορούσαν να είναι πιο τεχνολογικά προηγμένοι από εμάς από εκατομμύρια ή δισεκατομμύρια χρόνια.”

 

Πρόσφατα, ωστόσο, άλλαξε γνώμη. Εφαρμόζοντας μια στατιστική έννοια που ονομάζεται η Αρχή της μετριότητας – η ιδέα ότι, ελλείψει οποιωνδήποτε αποδεικτικών στοιχείων για το αντίθετο, πρέπει να θεωρούμε τον εαυτό μας μια τυπική, παρά άτυπη μορφή πολιτισμού – έτσι κατέληξε ο Whitmire στο συμπέρασμα ότι, αντί να υστερούμε ως προς άλλους πολιτισμούς, το είδος μας μπορεί να είναι μέτριο. Δεν είναι λοιπόν καλά νέα.

 

Σε μια δημοσίευση του ο Whitmire υποστηρίζει ότι αν είμαστε μια μορφή τυπικού πολιτισμού, προκύπτει ότι είδη όπως ο δικός μας εξαφανίζονται αμέσως μετά την απόκτηση τεχνολογικών γνώσεων.

 

Το επιχείρημα βασίζεται σε δύο παρατηρήσεις: Είμαστε το πρώτο τεχνολογικό είδος που εξελίχθηκε στη Γη και είμαστε πρόσφατοι στην τεχνολογική μας ανάπτυξη. (Ο ίδιος ορίζει το «τεχνολογικό» ως βιολογικό είδος που έχει αναπτύξει ηλεκτρονικές συσκευές και μπορεί να αλλάξει σημαντικά τον πλανήτη.)

 

Η πρώτη παρατήρηση φαίνεται προφανής, αλλά όπως σημειώνει ο Whitmire, οι ερευνητές πιστεύουν ότι η Γη θα πρέπει να είναι κατοικήσιμη για τα ζώα τουλάχιστον ένα δισεκατομμύριο χρόνια ακόμα στο μέλλον. Με βάση το χρονικό διάστημα που χρειάστηκαν τα πρωτο-πρωτεύοντα για να εξελιχθούν σε ένα τεχνολογικό είδος, αυτός ο χρόνος αφήνει αρκετό χρόνο για να συμβεί ξανά έως και 23 φορές. Σε αυτήν την χρονική κλίμακα, θα μπορούσαν να υπήρχαν και άλλοι πολιτισμοί πριν από εμάς, όμως δεν υπάρχει τίποτα στο γεωλογικό αρχείο που να δείχνει ότι δεν ήμασταν οι πρώτοι. “Θα αφήναμε οπωσδήποτε ένα δακτυλικό αποτύπωμα αν εξαφανιζόμασταν εμείς μια νύχτα”, σημείωσε ο Whitmire.

 

Σύμφωνα με τον ορισμό του Whitmire, γίναμε «τεχνολογικοί» μετά τη βιομηχανική επανάσταση και την εφεύρεση του ραδιοφώνου, ή περίπου πριν από 100 χρόνια. Σύμφωνα με την αρχή της μετριότητας (principle of mediocrity), μια κωδωνοειδής καμπύλη των εποχών όλων των υφιστάμενων τεχνολογικών πολιτισμών στο σύμπαν θα μας έβαζε στο μέσο του 95%. Με άλλα λόγια, οι τεχνολογικοί πολιτισμοί που διαρκούν εκατομμύρια χρόνια, ή περισσότερο, θα ήταν εξαιρετικά άτυποι. Επειδή είμαστε πρώτοι στον πλανήτη μας, άλλοι τυπικοί τεχνολογικοί πολιτισμοί αλλού πρέπει επίσης να είναι και εκεί οι πρώτοι. Η αρχή της μετριότητας δεν επιτρέπει καμία δεύτερη πράξη. Η συνέπεια είναι ότι μόλις τα είδη γίνουν τεχνολογικά, σβήνουν και παίρνουν μαζί τους τη βιόσφαιρα.

 

Ο Whitmire υποστηρίζει ότι η αρχή ισχύει για δύο τυπικές αποκλίσεις, ή στην περίπτωση αυτή περίπου 200 χρόνια. Αλλά επειδή η κατανομή των ηλικιών σε μια κωδωνοειδή καμπύλη καμπυλώνει λοξά (δεν υπάρχει απόλυτο ανώτατο όριο, αλλά η ηλικία δεν μπορεί να είναι μικρότερη από το μηδέν), διπλασιάζεται αυτή η τιμή και φτάνει στα 500 χρόνια, συν ή πλην. Η υπόθεση της καμπύλης σε σχήμα καμπάνας δεν είναι απολύτως απαραίτητη. Άλλες υποθέσεις δίνουν περίπου παρόμοια αποτελέσματα.

 

Υπάρχει πάντα η πιθανότητα να είμαστε όχι ένας τυπικός αλλά άτυπος πολιτισμός  και η διάρκεια ζωής του είδους μας να βρίσκεται κάπου στο απομακρυσμένο 5% της κωδωνοειδούς καμπύλης. Αν συμβαίνει αυτό, επιστρέφουμε στο ψήγμα σοφίας που ο Whitmire δίδαξε τους μαθητές του στην αστρονομία για περισσότερες από τρεις δεκαετίες.

 

“Εάν δεν είμαστε ένας τυπικός πολιτισμός, τότε η αρχική μου παρατήρηση θα ήταν σωστή”, είπε. “Θα ήμασταν οι πιο ανόητοι τύποι στον Γαλαξία με βάση τους αριθμούς.”

Μέτρηση του σπιν μιας μαύρης τρύπας

Μια μαύρη τρύπα, τουλάχιστον κατά την τρέχουσα αντίληψή μας, χαρακτηρίζεται από το ότι δεν έχει “μαλλιά”, δηλαδή, είναι τόσο απλή που μπορεί να περιγραφεί πλήρως με τρεις μόνο παραμέτρους, τη μάζα, το σπιν και το ηλεκτρικό φορτίο. Παρόλο που μπορεί να έχει σχηματιστεί από ένα σύνθετο μείγμα ύλης και ενέργειας, όλες οι άλλες λεπτομέρειες χάνονται όταν σχηματίζεται η μαύρη τρύπα. Το ισχυρό βαρυτικό πεδίο της δημιουργεί γύρω της μια επιφάνεια, έναν «ορίζοντα γεγονότων» και οτιδήποτε διασχίζει αυτόν τον ορίζοντα (ακόμη και το φως) δεν μπορεί να ξεφύγει. Ως εκ τούτου, η μοναδικότητα (singularity) εμφανίζεται μαύρη και τυχόν λεπτομέρειες σχετικά με το υλικό που εισήλθε μέσα της χάνεται και συγχωνεύονται στις τρεις γνωστές παραμέτρους.
 

Η εντύπωση ενός καλλιτέχνη για μια περιστρεφόμενη μαύρη τρύπα που περιβάλλεται από έναν δίσκο προσαύξησης. Οι αστρονόμοι έχουν χρησιμοποιήσει φασματοσκοπία ακτίνων Χ για να μετρήσουν την ιδιοπεριστροφή μιας μαύρης τρύπας που έχει μάζα σαν του Ήλιου στον Γαλαξία μας

Οι αστρονόμοι είναι σε θέση να μετρήσουν τις μάζες των μαύρων οπών με σχετικά απλό τρόπο: βλέποντας πώς η τριγύρω ύλη κινείται στην περιοχή τους (συμπεριλαμβανομένων κι άλλων μαύρων οπών), επηρεασμένη από το βαρυτικό τους πεδίο. Τα φορτία των μαύρων οπών πιστεύεται ότι είναι ασήμαντα, καθώς τα θετικά και τα αρνητικά φορτία που εισέρχονται είναι συνήθως συγκρίσιμα σε αριθμό. Το σπιν των μαύρων οπών είναι όμως πιο δύσκολο να προσδιοριστεί και αμφότερα βασίζονται στην ερμηνεία των εκπομπών ακτίνων Χ από την καυτή εσωτερική άκρη του δίσκου προσαύξησης γύρω από τη μαύρη τρύπα. Μία μέθοδος μοντελοποιεί το σχήμα του φάσματος των ακτίνων Χ και βασίζεται σε καλές εκτιμήσεις της μάζας, της απόστασης και της γωνίας θέασης. Τα άλλα μοντέλα του φάσματος των ακτίνων Χ, συμπεριλαμβάνουν τις παρατηρούμενες ατομικές γραμμές εκπομπών, που συχνά παρατηρούνται στην αντανάκλαση από το καυτό αέριο. Δεν εξαρτάται από τη γνώση πολλών άλλων παραμέτρων. Οι δύο αυτές μέθοδοι απέδωσαν γενικά συγκρίσιμα αποτελέσματα.

 

Ο αστρονόμος του Κέντρου Αστρονομίας του Harvard, James Steiner και οι συνεργάτες του, ανέλυσαν επτά σύνολα φασμάτων, που ελήφθησαν από το διαστημικό Παρατηρητήριο ακτίνων-Χ Rossi Timing Explorer, από μια έκρηξη από μια αστρική μαύρη τρύπα στον Γαλαξία μας που ονομάζεται 4U1543-47. Προηγούμενες προσπάθειες για την εκτίμηση της ιδιοπεριστροφής spin του αντικειμένου χρησιμοποιώντας τη μέθοδο συνεχούς φάσματος οδήγησαν σε διαφωνίες μεταξύ των επιστημονικών δημοσιεύσεων, που ήταν σημαντικά μεγαλύτερο από τις τυπικές αβεβαιότητες (οι δημοσιεύσεις υποθέτουν ότι είναι η μαύρη τρύπα είναι  9,4 ηλιακών μαζών και σε απόσταση 24,7 χιλιάδων ετών φωτός). Χρησιμοποιώντας προσεκτική επανατοποθέτηση των φασμάτων και ενημερωμένους αλγόριθμους μοντελοποίησης, οι επιστήμονες αναφέρουν μια ενδιάμεση τιμή spin από ότι έδωσαν οι προηγούμενες μετρήσεις με ένα επίπεδο εμπιστοσύνης 90%. Δεδομένου ότι έχουν μετρηθεί μόνο μερικές δεκάδες spin μαύρων οπών, το νέο αποτέλεσμα είναι μια σημαντική προσθήκη. 

Πολλοί φυσικοί για δεκαετίες – μεταξύ των οποίων και ο Hawking (αρχικά) – πίστευαν ότι αν πέσει κάτι μέσα σε μια μαύρη τρύπα, η πληροφορία που μεταφέρει το αντικείμενο χάνεται και δεν επιστρέφει ποτέ. Όπως ξέρουμε οι μόνες μετρήσιμες παράμετροι μιας μαύρης τρύπας είναι η μάζα, η στροφορμή και το φορτίο της. Οι φυσικοί έλεγαν πως ό,τι κι αν ρίξουμε μέσα της, χάνουμε όλες του τις πληροφορίες. Έτσι βγήκε και το ρητό (που αποδίδεται στον Σοβιετικό φυσικό Yakov Borisovich Zel’dovich) ότι οι μαύρες τρύπες δεν έχουν μαλλιά – εννοώντας ότι έχουν χάσει όλες τους τις πληροφορίες, εκτός από τις τρεις παραπάνω ιδιότητες.

Ο Hawking μάλιστα πριν 40 τόσα χρόνια έβαλε ένα στοίχημα με άλλους φυσικούς ότι είναι αδύνατο να διαρρεύσουν πληροφορίες από μια μαύρη τρύπα. Όποιος έχανε στο στοίχημα θα έδινε στον άλλον μια εγκυκλοπαίδεια που, σε αντίθεση με τις μαύρες τρύπες, επιτρέπει την άντληση πληροφοριών.
 

Οι περισσότεροι φυσικοί ήθελαν να πιστεύουν πως η πληροφορία δε χάνεται ποτέ, γιατί έτσι ο κόσμος μας γινόταν ασφαλής και προβλέψιμος. Για παράδειγμα οι φυσικοί των χορδών επέμεναν ότι οι πληροφορίες δεν μπορούσαν να χαθούν και στοιχημάτιζαν ότι τελικά θα μάθουμε πού πηγαίνουν οι πληροφορίες που χάνονται.

 

Τελικά, τον Ιούλιο του 2004, σε μια αναπάντεχη μεταστροφή του ο Hawking ανακοίνωσε ότι είχε κάνει λάθος για το πρόβλημα της πληροφορίας.  Επαναλαμβάνοντας κάποιους παλιότερους υπολογισμούς του, ο Χόκινγκ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αν ένα αντικείμενο, για παράδειγμα ένα βιβλίο, πέσει σε μια μαύρη τρύπα, μπορεί να διαταράξει το πεδίο ακτινοβολίας της, με αποτέλεσμα η πληροφορία να διαρρεύσει ξανά στο σύμπαν. Σε αυτή την περίπτωση, οι πληροφορίες που περιείχε το βιβλίο θα κωδικοποιούνταν στην ακτινοβολία που εκπέμπει αργά-αργά η μαύρη τρύπα, αλλά σε συγκεχυμένη μορφή. Η παραδοχή του οφειλόταν σε υπολογισμούς στηριγμένους στη θεωρία υπερχορδών, που δέχεται ότι υπό προϋποθέσεις μπορεί η πληροφορία να διαρρεύσει από το εσωτερικό μιας μαύρης τρύπας.  

Σοφιστές: "κίνημα" ιδεών (2)

Η επικαιρότητα της σοφιστικής σκέψης

§1

Με το όνομα Σοφιστές αναφερόμαστε σε ένα δυναμικό ρεύμα διανοουμένων, που έκανε την εμφάνισή του στην Ελλάδα κατά τον 5ο αι. π.Χ. και έμελλε να απασχολήσει έκτοτε την ιστορική πορεία της σκέψης και των ιδεών μέχρι και σήμερα. Αξιοσημείωτο είναι ότι από τα γραπτά τους κείμενα διαθέτουμε μόνο κάποια αποσπάσματα. Παρ’ όλα αυτά το ενδιαφέρον για τη σκέψη τους παραμένει αμείωτο. Το σοφιστικό κίνημα ανέπτυξε έναν ανεκτίμητο πλούτο ιδεών και διανοημάτων, ενώ συγχρόνως ορισμένοι σοφιστές ενδιαφέρθηκαν και για επί μέρους επιστήμες.

Τη σοφιστική Γνώση τη γνωρίζουμε, σε πολλές περιπτώσεις, όχι ως ένα μορφωτικό αγαθό, που αποτελεί αυτοσκοπό για την παιδεία του ανθρώπου, αλλά ως ένα μέσο ή εργαλείο ηθικής και πολιτικής σκοπιμότητας. Προφανώς αυτή η εργαλειοποίηση της γνώσης αποτέλεσε αντικείμενο κριτικής από την πλευρά του Πλάτωνος και συνετέλεσε ως ένα βαθμό και σε αμφιλεγόμενες αποτιμήσεις της παρουσίας τους στο χώρο των ιδεών. Το σίγουρο πάντως είναι ότι δεν υπάρχει ομοιογένεια των δικών τους ιδεών, γιατί ποτέ δεν αποτέλεσαν μια ενιαία φιλοσοφική σχολή. Απεναντίας, ενεργούσαν ως μονάδες, ως ξεχωριστές προσωπικότητες, που κατάγονταν από διάφορα μέρη της Ελλάδας και της Μεγάλης Ελλάδας, αλλά όχι σπάνια είχαν ζωντανή παρουσία στις ιδεολογικές ζυμώσεις που γίνονταν στην Αθηναϊκή κοινωνία μεταξύ των πολιτικών, των ρητόρων κ.λπ.

§2

Υπάρχει όμως κι ένα στοιχείο, που θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι είναι κοινό: πρόκειται για τον τρόπο που έκαμναν αισθητή την παρουσία τους:

ήταν επαγγελματίες διανοούμενοι, που πήγαιναν από πόλη σε πόλη, παρέδιδαν μαθήματα και έδιναν διαλέξεις και πληρώνονταν αδρά για αυτό τους το έργο. Εδώ έγκειται και μια από τις εξωτερικές, αλλά ουσιαστικές διαφορές τους με τον Σωκράτη και την Πλατωνική φιλοσοφία. Μιλάμε για εξωτερικές διαφορές, γιατί υπήρχαν και οι κατ’ εξοχήν εσωτερικές διαφορές σε σχέση με τα περιεχόμενα και την αλήθεια των σοφιστικών ιδεών.

Ως προς τις εξωτερικές διαφορές:

ο Σωκράτης δεν θεωρεί τον εαυτό του δάσκαλο, που έχει να μεταδώσει κάτι στους «μαθητές του», αλλά συνομιλητή. Ως τέτοιος συνομιλητής έχει κάνει αυτοσκοπό της ζωής του την καλλιέργεια του απορητικού Λόγου και την εφαρμογή ενός αντίστοιχου φιλοσοφικού τρόπου ζωής, που συνδυάζει θεωρητική σκέψη, π.χ να μαθαίνουν οι άνθρωποι και δη οι νέοι να ορίζουν έννοιες και να σκέπτονται με βάση αυτές, δηλ. διαλεκτικά και όχι αποσπασματικά, και πρακτική στάση ζωής· δηλ. να διάγουν μια ενάρετη, δίκαιη κ.λπ. ζωή σύμφωνα με τη θεωρητική πρόσληψη της αρετής, της δικαιοσύνης, της ανδρείας κ.λπ.

§3

Από τον Πλάτωνα αντλούμε τις περισσότερες πληροφορίες για τους πιο επιφανείς Σοφιστές. Σκηνοθετεί στα έργα του έναν διάλογο με τον έναν ή τον άλλο σοφιστή και θέτει τις ιδέες τους υπό μια δυναμική κριτική εξέταση. Θεωρεί τον Πρωταγόρα ως τον επιφανέστερο, με οξεία σκέψη και ευρεία επιρροή. Στο έργο του Πρωταγόρας δείχνει την υποδοχή που του επιφύλαξε η Αθήνα αλλά και βασικές γραμμές της σκέψης του. Στον Θεαίτητο τον παρουσιάζει ως τον πιο σπουδαίο αλλά και όχι λιγότερο επικίνδυνο για τον σχετικισμό του, με τον οποίο πρέπει να αντιπαρατεθεί η φιλοσοφία.

Η αντιπαράθεση της φιλοσοφίας με τον εν λόγω σχετικισμό συνιστά, κατά τον Πλάτωνα, ένα είδος αφορμής, προκειμένου η ίδια η φιλοσοφία να αναζητήσει τα θεμέλια της δικής της αυτογνωσίας. Από τα έργα του Πρωταγόρα ένα τιτλοφορείται Αλήθεια και αρχίζει με την περιώνυμη φράση: «Μέτρον πάντων χρημάτων άνθρωπος, των μεν όντων ως εστιν, των δε μη όντων ως ουκ εστιν». Σε ένα άλλο με τίτλο Αντιλογίαι εξέθετε την αρχή του, σύμφωνα με την οποία «δύο λόγους είναι περί παντός πράγματος αντικειμένους αλλήλοις». Με δυο λέξεις: σχετικιστής και πραγματιστής συγχρόνως.

§4
  
Άλλος σημαντικός σοφιστής, του ύψους του Πρωταγόρα και σύγχρονός του, ήταν ο Γοργίας ο Λεοντίνος. Ο Πλάτων ασχολείται μαζί του στο έργο του με τίτλο: Γοργίας. Λέγεται ότι έζησε πάνω από εκατό χρόνια. Θεωρούνταν έξοχος ρητορο-διδάσκαλος, συναρπαστικός ρήτορας και πραγματικός σοφιστής, υπό την έννοια ότι ενδιαφερόταν πρωτίστως να διαμορφώνει ικανούς ομιλητές, ανεξάρτητα από τα περιεχόμενα που θα τους απασχολούσαν. Με άλλα λόγια δεν προσέβλεπε στη διδασκαλία ή την προβολή της αρετής, άρα δεν εξέταζε αν οι μαθητές του μιλούσαν για το καλό ή το κακό, αλλά αν διέθεταν ρητορική ικανότητα, αν χρησιμοποιούσαν με τέχνη τα εργαλεία της γλώσσας, με τα οποία τους είχε εξοικειώσει. Στα έργα του ανήκουν το Ελένης εγκώμιον, η υπέρ Παλαμήδους απολογία, περί του μη όντος ή φύσεως. Χρησιμοποιούσε τη γλώσσα με έναν τέτοιο χαρακτηριστικό τρόπο, που στον πεζό λόγο εισήγαγε τα λεγόμενα γοργίεια σχήματα. Την ήθελε να λειτουργεί ως ένα εργαλείο ψυχολογικής υπόκρισης και όχι ως συνδεόμενη με τη μετάδοση αντικειμενικής γνώσης. Στην πραγματεία του περί του μη όντος διατύπωνε τις τρεις ακόλουθες θέσεις:

«πρώτον, δεν υπάρχει τίποτα, δεύτερον, κι αν υπάρχει, δεν μπορεί ο άνθρωπος να το αντιληφθεί, τρίτον, κι αν ακόμα το αντιληφθεί, δεν μπορεί να το μεταδώσει και να το εξηγήσει στον διπλανό του».

Ο Γοργίας, ως προκύπτει, ερμηνεύει τη γλώσσα με έναν εντελώς άλλο τρόπο από τον συνήθη, συνυφασμένον με την αντίληψή του για την ύπαρξη του μη-όντος. Τι δεν μπορεί να υπάρχει; Οτιδήποτε αντικειμενικό δεν μπορεί να κοινοποιήσει η γλώσσα, οποιαδήποτε γνώση της αντικειμενικής πραγματικότητας. Και τούτη η αντίληψή του για τη γλώσσα απορρέει από το γεγονός ότι αναγνώριζε στη γλώσσα την υπεροχή του ρητορικού ύφους έναντι των περιεχομένων. Ενέτασσε την έννοια του περιεχομένου στο πλάτος της έννοιας του ύφους και έβλεπε τη γλώσσα αποκλειστικά ως εργαλείο και όχι ως ταυτή με τη σκέψη.

ΠΛΑΤΩΝ: Ἵππίας μείζων (290d-291d)

[290d] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. «Τί δὲ δή; ὁ ἐλέφας καὶ ὁ χρυσός,» φήσει, «ὦ σοφὲ σύ, οὐχ ὅταν μὲν πρέπῃ, καλὰ ποιεῖ φαίνεσθαι, ὅταν δὲ μή, αἰσχρά;» ἔξαρνοι ἐσόμεθα ἢ ὁμολογήσομεν αὐτῷ ὀρθῶς λέγειν αὐτόν;
ΙΠΠΙΑΣ. Ὁμολογήσομεν τοῦτό γε, ὅτι ὃ ἂν πρέπῃ ἑκάστῳ, τοῦτο καλὸν ποιεῖ ἕκαστον.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. «Πότερον οὖν πρέπει,» φήσει, «ὅταν τις τὴν χύτραν ἣν ἄρτι ἐλέγομεν, τὴν καλήν, ἕψῃ ἔτνους καλοῦ μεστήν, χρυσῆ τορύνη αὐτῇ ἢ συκίνη;»
ΙΠΠΙΑΣ. Ἡράκλεις, οἷον λέγεις ἄνθρωπον, ὦ Σώκρατες. οὐ [290e] βούλει μοι εἰπεῖν τίς ἐστιν;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Οὐ γὰρ ἂν γνοίης, εἴ σοι εἴποιμι τοὔνομα.
ΙΠΠΙΑΣ. Ἀλλὰ καὶ νῦν ἔγωγε γιγνώσκω, ὅτι ἀμαθής τίς ἐστιν.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Μέρμερος πάνυ ἐστίν, ὦ Ἱππία· ἀλλ᾽ ὅμως τί φήσομεν; ποτέραν πρέπειν τοῖν τορύναιν τῷ ἔτνει καὶ τῇ χύτρᾳ; ἢ δῆλον ὅτι τὴν συκίνην; εὐωδέστερον γάρ που τὸ ἔτνος ποιεῖ, καὶ ἅμα, ὦ ἑταῖρε, οὐκ ἂν συντρίψασα ἡμῖν τὴν χύτραν ἐκχέαι τὸ ἔτνος καὶ τὸ πῦρ ἀποσβέσειεν καὶ τοὺς μέλλοντας ἑστιᾶσθαι ἄνευ ὄψου ἂν πάνυ γενναίου ποιήσειεν· ἡ δὲ χρυσῆ ἐκείνη πάντα ἂν ταῦτα ποιήσειεν, ὥστ᾽ ἔμοιγε [291a] δοκεῖν τὴν συκίνην ἡμᾶς μᾶλλον φάναι πρέπειν ἢ τὴν χρυσῆν, εἰ μή τι σὺ ἄλλο λέγεις.
ΙΠΠΙΑΣ. Πρέπει μὲν γάρ, ὦ Σώκρατες, μᾶλλον· οὐ μεντἂν ἔγωγε τῷ ἀνθρώπῳ τοιαῦτα ἐρωτῶντι διαλεγοίμην.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ὀρθῶς γε, ὦ φίλε· σοὶ μὲν γὰρ οὐκ ἂν πρέποι τοιούτων ὀνομάτων ἀναπίμπλασθαι, καλῶς μὲν οὑτωσὶ ἀμπεχομένῳ, καλῶς δὲ ὑποδεδεμένῳ, εὐδοκιμοῦντι δὲ ἐπὶ σοφίᾳ ἐν πᾶσι τοῖς Ἕλλησιν. ἀλλ᾽ ἐμοὶ οὐδὲν πρᾶγμα φύρεσθαι [291b] πρὸς τὸν ἄνθρωπον· ἐμὲ οὖν προδίδασκε καὶ ἐμὴν χάριν ἀποκρίνου. «Εἰ γὰρ δὴ πρέπει γε μᾶλλον ἡ συκίνη τῆς χρυσῆς,» φήσει ὁ ἄνθρωπος, «ἄλλο τι καὶ καλλίων ἂν εἴη, ἐπειδήπερ τὸ πρέπον, ὦ Σώκρατες, κάλλιον ὡμολόγησας εἶναι τοῦ μὴ πρέποντος;» ἄλλο τι ὁμολογῶμεν, ὦ Ἱππία, τὴν συκίνην καλλίω τῆς χρυσῆς εἶναι;
ΙΠΠΙΑΣ. Βούλει σοι εἴπω, ὦ Σώκρατες, ὃ εἰπὼν εἶναι τὸ καλὸν ἀπαλλάξεις σαυτὸν τῶν πολλῶν λόγων;
[291c] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Πάνυ μὲν οὖν· μὴ μέντοι πρότερόν γε πρὶν ἄν μοι εἴπῃς ποτέραν ἀποκρίνωμαι οἷν ἄρτι ἔλεγον τοῖν τορύναιν πρέπουσάν τε καὶ καλλίω εἶναι.
ΙΠΠΙΑΣ. Ἀλλ᾽, εἰ βούλει, αὐτῷ ἀπόκριναι ὅτι ἡ ἐκ τῆς συκῆς εἰργασμένη.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Λέγε δὴ νυνὶ ὃ ἄρτι ἔμελλες λέγειν. ταύτῃ μὲν γὰρ τῇ ἀποκρίσει, [ᾗ] ἂν φῶ τὸ καλὸν χρυσὸν εἶναι, οὐδὲν ὡς ἔοικέ μοι ἀναφανήσεται κάλλιον ὂν χρυσὸς ἢ ξύλον σύκινον· τὸ δὲ νῦν τί αὖ λέγεις τὸ καλὸν εἶναι;
[291d] ΙΠΠΙΑΣ. Ἐγώ σοι ἐρῶ. ζητεῖν γάρ μοι δοκεῖς τοιοῦτόν τι τὸ καλὸν ἀποκρίνασθαι, ὃ μηδέποτε αἰσχρὸν μηδαμοῦ μηδενὶ φανεῖται.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Πάνυ μὲν οὖν, ὦ Ἱππία· καὶ καλῶς γε νῦν ὑπολαμβάνεις.
ΙΠΠΙΑΣ. Ἄκουε δή· πρὸς γὰρ τοῦτο ἴσθι, ἐάν τις ἔχῃ ὅτι ἀντείπῃ, φάναι ἐμὲ μηδ᾽ ὁτιοῦν ἐπαΐειν.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Λέγε δὴ ὡς τάχιστα πρὸς θεῶν.

***
[290d] ΣΩ. Και τώρα τί; Το φίλντισι και το χρυσάφι, θα πει, σοφέ μου εσύ, όταν ταιριάζει, κάνει τα πράγματα να φαίνονται όμορφα, όταν όμως δεν ταιριάζει, άσκημα. Έτσι δεν είναι; Θα το αρνηθούμε αυτό, ή θα συμφωνήσουμε μαζί του πως μιλεί σωστά;
ΙΠ. Θα συμφωνήσουμε σε τούτο τουλάχιστο, ότι εκείνο που ταιριάζει στο κάθε πράγμα κάνει το κάθε πράγμα όμορφο.
ΣΩ. Και τί από τα δύο ταιριάζει, θα πει, στη χύτρα, που πιο πριν λέγαμε, την όμορφη, όταν κανείς τη βάζει στη φωτιά γεμάτη όμορφο χυλό από όσπρια: μια κουτάλα από χρυσάφι ή από συκόξυλο;
ΙΠ. Για το όνομα του Ηρακλή, τί λογής άνθρωπος είναι αυτός που λες, Σωκράτη! Δεν [290e] θέλεις να μου πεις ποιός είναι;
ΣΩ. Δεν θα τον γνώριζες, αν σου έλεγα το όνομά του.
ΙΠ. Και τώρα όμως εκείνο που ξέρω είναι πως είναι πολύ χοντροκέφαλος.
ΣΩ. Ανάποδος είναι, πολύ ανάποδος, Ιππία! Τί θα του πούμε όμως; για ποιά από τις δύο κουτάλες πως ταιριάζει στο χυλό και στη χύτρα; Αυτή βέβαια που είναι από συκόξυλο· ή όχι; γιατί κάνει το χυλό να μοσκοβολά περισσότερο, και την ίδια ώρα, αγαπητέ μου, δεν είναι φόβος να μας τσακίσει τη χύτρα και να χύσει το χυλό και να σβήσει τη φωτιά και αυτούς που περιμένουν να φάνε να τους κάνει να χάσουν ένα τόσο ορεχτικό φαγητό. Εκείνη όμως η χρυσή θα τα έκανε όλα αυτά, για τούτο μου [291a] φαίνεται πως πρέπει να πούμε πως η κουτάλα από συκόξυλο ταιριάζει περισσότερο από τη χρυσή. Ή μήπως εσύ έχεις άλλη γνώμη;
ΙΠ. Αλήθεια, ταιριάζει, Σωκράτη, περισσότερο. Οπωσδήποτε όμως εγώ δεν θα συζητούσα με έναν άνθρωπο που ρωτάει τέτοια πράγματα.
ΣΩ. Και πολύ σωστά, καλέ μου! Σε σένα βέβαια δεν θα ταίριαζε να γεμίζουν τ᾽ αυτιά σου με τέτοιας λογής λέξεις — σε σένα, που είσαι τόσο όμορφα ντυμένος και όμορφα ποδεμένος και έχεις τόσο μεγάλο όνομα σε όλους τους Έλληνες για τη σοφία σου. Εμένα όμως καθόλου δεν με πειράζει να σμίγω [291b] με τον άνθρωπο αυτόν. Γι᾽ αυτό μάθε τα σε μένα από πιο πριν και δώσε απόκριση για το χατίρι το δικό μου. Αν λοιπόν ταιριάζει πιο πολύ η κουτάλα από συκόξυλο παρά από χρυσάφι, θα πει ο άνθρωπος αυτός, δεν θα ήταν αναγκαστικά και πιο όμορφη, τη στιγμή που παραδέχτηκες, Σωκράτη, ότι αυτό που ταιριάζει είναι πιο όμορφο από αυτό που δεν ταιριάζει; Να παραδεχτούμε λοιπόν, Ιππία, πως η κουτάλα από συκόξυλο είναι πιο όμορφη από τη χρυσή; Ή όχι;
ΙΠ. Θέλεις να σου πω, Σωκράτη, τί να του πεις πως είναι το όμορφο, για να γλιτώσεις από τα πολλά τα λόγια;
[291c] ΣΩ. Και βέβαια να μου πεις, όχι όμως αμέσως· πιο πριν να μου πεις για ποιάν από τις δύο κουτάλες που έλεγα τώρα δα να αποκριθώ πως ταιριάζει και είναι πιο όμορφη.
ΙΠ. Καλά, αφού το θέλεις, αποκρίσου του πως είναι η δουλεμένη από συκιά.
ΣΩ. Τώρα λέγε αυτό που ήθελες τώρα δα να πεις· γιατί με αυτήν την απόκριση, αν του πω πως το όμορφο είναι το χρυσάφι, νομίζω πως το χρυσάφι δεν θα φανεί καθόλου πιο όμορφο από το ξύλο της συκιάς. Τώρα όμως τί λες πάλι πως είναι το όμορφο;
[291d] ΙΠ. Εγώ θα σου πω· γιατί μου φαίνεται πως γυρεύεις στην απόκρισή μας να πούμε για το όμορφο πως είναι τέτοιο, που ποτέ πουθενά σε κανέναν να μη φαίνεται άσκημο.
ΣΩ. Βεβαιότατα, Ιππία. Αυτή τη φορά το έπιασες σωστά το θέμα.
ΙΠ. Άκου λοιπόν! Αν σ᾽ αυτό που θα πω φέρει κανείς καμιάν αντίρρηση, τότε —να είσαι σίγουρος— εγώ θα ομολογήσω πως δεν ξέρω τί μου γίνεται.
ΣΩ. Λέγε το λοιπόν μιαν ώρα αρχύτερα, για το όνομα των θεών!