Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ, ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ, ΛΟΓΓΟΣ - Τὰ κατὰ Δάφνιν καὶ Χλόην 2, 4-7

πάντα Ἔρωτος ἔργα

Για τον συγγραφέα δεν διαθέτουμε καμία πληροφορία. Γνωρίζουμε ωστόσο ότι το όνομα είναι ρωμαϊκό και απαντά στη Λέσβο, ενώ η συγγραφή τοποθετείται στο τελευταίο τέταρτο του 2ου αι. μ.Χ. Το έργο του Λόγγου διαφοροποιείται από την τυπική μυθιστορηματική πλοκή, στο βαθμό που δύο βασικά στοιχεία του είδους, οι περιπλανήσεις και οι περιπέτειες, παίζουν δευτερεύοντα ρόλο. Εδώ κέντρο αλλά και κινητήριο μοχλό της αφήγησης αποτελεί η φύση, η ύπαιθρος της Λέσβου, με τις εναλλαγές των εποχών να σηματοδοτούν την πορεία προς την ωρίμανση του έρωτα των δύο νέων. Αυτή ακριβώς η σταδιακή ερωτική αφύπνιση, το μυητικό ταξίδι από την παιδική αθωότητα στον ολοκληρωμένο έρωτα αποτελεί και το πραγματικό θέμα του έργου. Πιο συγκεκριμένα η πλοκή έχει ως εξής: ο Δάφνης και η Χλόη εγκαταλείπονται από τους γονείς τους και ανατρέφονται από ποιμένες· τα δύο παιδιά μεγαλώνουν στην φύση βόσκοντας μαζί τα κοπάδια τους. Η ανέλιξη της ιστορίας στηρίζεται παράλληλα στις επεμβάσεις του θεού Έρωτα και στην επίδραση που ασκούν οι εποχές. Έτσι την άνοιξη αφυπνίζεται το ερωτικό αίσθημα, το καλοκαίρι φουντώνει, το φθινόπωρο σηματοδοτεί κρίσιμη καμπή καθώς εμφανίζονται οι τυπικές για το είδος δοκιμασίες (επιδρομές και διαδοχική απαγωγή των δύο ηρώων), ο χειμώνας τους χωρίζει προσωρινά, για να τον διαδεχθεί όμως πάλι η άνοιξη με την μύηση του Δάφνη στον Έρωτα από την Λυκαίνιον, μια νεαρή αστή· το καλοκαίρι οι δύο νέοι ξαπλώνουν μαζί γυμνοί, αλλά ο φόβος και η επερχόμενη έλευση των κυρίων τους από την πόλη το φθινόπωρο καθυστερούν την ένωση, που δεν θα αργήσει ωστόσο να πραγματοποιηθεί, αφού οι κύριοι δεν είναι άλλοι από τους γονείς του Δάφνη· θα ακολουθήσει η αναγνώριση με γνωρίσματα (αντικείμενα που βοηθούν στην αναγνώριση) και ο γάμος που θα επιτρέψει την ολοκλήρωση του έρωτα. Οι δύο ήρωες ωστόσο παρά το γεγονός ότι τώρα έχουν πλούτη και αξιοσέβαστη κοινωνική θέση θα προτιμήσουν να ζήσουν στο απλό ποιμενικό περιβάλλον, όπου μεγάλωσαν, και θα συνεχίσουν να λατρεύουν τις Νύμφες, τον Πάνα και τον Έρωτα, τις θεότητες στις οποίες είναι αφιερωμένο το μυθιστόρημα.

Στο κείμενο που ακολουθεί, η διήγηση του βοσκού Φιλητά σχετικά με την εμφάνιση του Έρωτα στον κήπο και όσα ο ίδιος ο θεός διδάσκει για την φύση και την δύναμή του είναι βαρύνουσας σημασίας. Οι δύο ερωτευμένοι πρώτη φορά αντιλαμβάνονται τι ακριβώς τους συμβαίνει, αφού ώς τώρα τα συμπτώματα του έρωτα ήταν ανεξήγητα. Η αυξημένη επίγνωση οδηγεί σε τολμηρότερες ερωτικές πρωτοβουλίες και αποτελεί όπλο απέναντι στον επερχόμενο ζοφερό χειμώνα.

Τὰ κατὰ Δάφνιν καὶ Χλόην 2, 4-7

[2.4.1] «εἰσελθόντι δέ μοι τήμερον ἀμφὶ μέσην ἡμέραν ὑπὸ ταῖς ῥοιαῖς καὶ ταῖς μυρρίναις βλέπεται παῖς μύρτα καὶ ῥοιὰς ἔχων, λευκὸς ὥσπερ γάλα καὶ ξανθὸς ὡς πῦρ, στιλπνὸς ὡς ἄρτι λελουμένος. γυμνὸς ἦν, μόνος ἦν· ἔπαιζεν ὡς ἴδιον κῆπον τρυγῶν. [2.4.2] ἐγὼ μὲν οὖν ὥρμησα ἐπ᾽ αὐτὸν ὡς συλληψόμενος, δείσας μὴ ὑπ᾽ ἀγερωχίας τὰς μυρρίνας καὶ τὰς ῥοιὰς κατακλάσῃ· ὁ δέ με κούφως καὶ ῥᾳδίως ὑπέφευγε, ποτὲ μὲν ταῖς ῥοδωνιαῖς ὑποτρέχων, ποτὲ δὲ ταῖς μήκωσιν ὑποκρυπτόμενος ὥσπερ πέρδικος νεοττός. [2.4.3] καίτοι πολλάκις μὲν πράγματα ἔσχον ἐρίφους γαλαθηνοὺς διώκων, πολλάκις δὲ ἔκαμον μεταθέων μόσχους ἀρτιγεννήτους· ἀλλὰ τοῦτο ποικίλον τι χρῆμα ἦν καὶ ἀθήρατον. καμὼν οὖν ὡς γέρων καὶ ἐπερεισάμενος τῇ βακτηρίᾳ καὶ ἅμα φυλάττων μὴ φύγῃ, ἐπυνθανόμην τίνος ἐστὶ τῶν γειτόνων, καὶ τί βουλόμενος ἀλλότριον κῆπον τρυγᾷ. [2.4.4] ὁ δὲ ἀπεκρίνατο μὲν οὐδέν, στὰς δὲ πλησίον ἐγέλα πάνυ ἁπαλὸν καὶ ἔβαλλέ με τοῖς μύρτοις καὶ οὐκ οἶδ᾽ ὅπως ἔθελγε μηκέτι θυμοῦσθαι. ἐδεόμην οὖν εἰς χεῖρας ἐλθεῖν μηδὲν φοβούμενον ἔτι καὶ ὤμνυον κατὰ τῶν μύρτων ἀφήσειν ἐπιδοὺς μήλων καὶ ῥοιῶν παρέξειν τε ἀεὶ τρυγᾶν τὰ φυτὰ καὶ δρέπειν τὰ ἄνθη τυχὼν παρ᾽ αὐτοῦ φιλήματος ἑνός.
[2.5.1] ἐνταῦθα πάνυ καπυρὸν γελάσας ἀφίησι φωνὴν οἵαν οὔτε χελιδὼν οὔτε ἀηδὼν οὔτε κύκνος ὅμοιος ἐμοὶ γέρων γενόμενος· «ἐμοὶ μέν, ὦ Φιλητᾶ, φιλῆσαί σε πόνος οὐδείς· βούλομαι γὰρ φιλεῖσθαι μᾶλλον ἢ σὺ γενέσθαι νέος. ὅρα δὲ εἴ σοι καθ᾽ ἡλικίαν τὸ δῶρον. [2.5.2] οὐδὲν γάρ σε ὠφελήσει τὸ γῆρας πρὸς τὸ μὴ διώκειν ἐμὲ μετὰ τὸ ἓν φίλημα. δυσθήρατός εἰμι καὶ ἱέρακι καὶ ἀετῷ καὶ εἴ τις ἄλλος τούτων ὠκύτερος ὄρνις. οὔτοι παῖς ἐγὼ καὶ εἰ δοκῶ παῖς, ἀλλὰ καὶ τοῦ Κρόνου πρεσβύτερος καὶ αὐτοῦ τοῦ παντὸς χρόνου· [2.5.3] καί σε οἶδα νέμοντα πρωθήβην ἐν ἐκείνῳ τῷ ὄρει τὸ πλατὺ βουκόλιον καὶ παρήμην σοι συρίττοντι πρὸς ταῖς φηγοῖς ἐκείναις, ἡνίκα ἤρας Ἀμαρυλλίδος, ἀλλά με οὐχ ἑώρας καίτοι πλησίον μάλα τῇ κόρῃ παρεστῶτα. σοὶ μὲν οὖν ἐκείνην ἔδωκα, καὶ ἤδη σοι παῖδες, ἀγαθοὶ βουκόλοι καὶ γεωργοί· [2.5.4] νῦν δὲ Δάφνιν ποιμαίνω καὶ Χλόην, καὶ ἡνίκα ἂν αὐτοὺς εἰς ἓν συναγάγω τὸ ἑωθινόν, εἰς τὸν σὸν ἔρχομαι κῆπον καὶ τέρπομαι τοῖς ἄνθεσι καὶ τοῖς φυτοῖς κἀν ταῖς πηγαῖς ταύταις λούομαι. διὰ τοῦτο καλὰ καὶ τὰ ἄνθη καὶ τὰ φυτά τοῖς ἐμοῖς λουτροῖς ἀρδόμενα. [2.5.5] ὅρα δὲ μή τί σοι τῶν φυτῶν κατακέκλασται, μή τις ὀπώρα τετρύγηται, μή τις ἄνθους ῥίζα πεπάτηται, μή τις πηγὴ τετάρακται· καὶ χαῖρε, μόνος ἀνθρώπων ἐν γήρᾳ θεασάμενος τοῦτο τὸ παιδίον.» [2.6.1] ταῦτα εἰπὼν ἀνήλατο καθάπερ ἀηδόνος νεοττὸς ἐπὶ τὰς μυρρίνας καὶ κλάδον ἀμείβων ἐκ κλάδου διὰ τῶν φύλλων ἀνεῖρπεν εἰς ἄκρον. εἶδον αὐτοῦ καὶ πτέρυγας ἐκ τῶν ὤμων. καὶ τοξάρια μεταξὺ τῶν πτερύγων καὶ οὐκέτι, οὔτε ταῦτα οὔτε αὐτόν. [2.6.2] εἰ δὲ μὴ μάτην ταύτας τὰς πολιὰς ἔφυσα μηδὲ γηράσας ματαιοτέρας τὰς φρένας ἐκτησάμην, Ἔρωτι, ὦ παῖδες κατέσπεισθε καὶ Ἔρωτι ὑμῶν μέλει.» [2.7.1] πάνυ ἐτέρφθησαν ὥσπερ μῦθον οὐ λόγον ἀκούοντες καὶ ἐπυνθάνοντο τί ἐστί ποτε ὁ Ἔρως, πότερα παῖς ἢ ὄρνις, καὶ τί δύναται. πάλιν οὖν ὁ Φιλητᾶς ἔφη· «θεός ἐστιν, ὦ παῖδες, ὁ Ἔρως, νέος καὶ καλὸς καὶ πετόμενος. διὰ τοῦτο καὶ νεότητι χαίρει καὶ κάλλος διώκει καὶ τὰς ψυχὰς ἀναπτεροῖ. [2.7.2] δύναται δὲ τοσοῦτον ὅσον οὐδὲ ὁ Ζεύς· κρατεῖ μὲν στοιχείων, κρατεῖ δὲ ἄστρων, κρατεῖ δὲ τῶν ὁμοίων θεῶν. οὐδὲ ὑμεῖς τοσοῦτον τῶν αἰγῶν καὶ τῶν προβάτων. [2.7.3] τὰ ἄνθη πάντα Ἔρωτος ἔργα, τὰ φυτὰ πάντα τούτου ποιήματα, διὰ τοῦτον καὶ ποταμοὶ ῥέουσι καὶ ἄνεμοι πνέουσιν· [2.7.4] ἔγνων δὲ ἐγὼ καὶ ταῦρον ἐρασθέντα καὶ ὡς οἴστρῳ πληγεὶς ἐμυκᾶτο, καὶ τράγον φιλήσαντα αἶγα καὶ ἠκολούθει πανταχοῦ. αὐτὸς μὲν γὰρ ἤμην νέος καὶ ἠράσθην Ἀμαρυλλίδος, καὶ οὔτε τροφῆς ἐμεμνήμην οὔτε ποτὸν προσεφερόμην οὔτε ὕπνον ᾑρούμην· [2.7.5] ἤλγουν τὴν ψυχήν, τὴν καρδίαν ἐπαλλόμην, τὸ σῶμα ἐψυχόμην· ἐβόων ὡς παιόμενος, ἐσιώπων ὡς νεκρούμενος, εἰς ποταμοὺς ἐνέβαινον ὡς καόμενος. [2.7.6] ἐκάλουν τὸν Πᾶνα βοηθὸν ὡς καὶ αὐτὸν τῆς Πίτυος ἐρασθέντα· ἐπῄνουν τὴν Ἠχὼ τὸ Ἀμαρυλλίδος ὄνομα μετ᾽ ἐμὲ καλοῦσαν· κατέκλων τὰς σύριγγας, ὅτι μοι τὰς μὲν βοῦς ἔθελγον, Ἀμαρυλλίδα δὲ οὐκ ἦγον. [2.7.7] Ἔρωτος γὰρ οὐδὲν φάρμακον, οὐ πινόμενον, οὐκ ἐσθιόμενον, οὐκ ἐν ᾠδαῖς λαλούμενον, ὅτι μὴ φίλημα καὶ περιβολὴ καὶ συγκατακλιθῆναι γυμνοῖς σώμασι.»

***
[2,4,1] «Σήμερα λοιπόν, καθώς μπαίνω προς το μεσημέρι, βλέπω κάτω απ᾽ τις ροδιές και τις μυρτιές ένα παιδί να βαστάει ρόδια και μυρτόκλαδα. Ήταν άσπρο σαν το γάλα και πυρρόξανθο σαν τη φωτιά, κι άστραφτε σα να ᾽χε μόλις λουστεί. Γυμνό κι ολομόναχο, έπαιζε λες κι ήταν δικός του ο κήπος να τον καρπολογάει. [2] Εγώ χύμηξα πάνω του να τον πιάσω, από φόβο μήπως ο ξετσίπωτος μου σπάσει τις μυρτιές και τις ροδιές. Αυτός ωστόσο, ευκίνητος, μου ξέφευγε δίχως δυσκολία -πότε έτρεχε ανάμεσα στις τριανταφυλλιές, πότε χωνόταν στις παπαρούνες, σαν περδικούλα. [3] Πολλές φορές έχω δυσκολευτεί κυνηγώντας κατσίκια του γάλακτος, κι άλλες φορές μ᾽ έχουν κουράσει νιογέννητα μοσχάρια -αλλά τούτο το πονηρό πλάσμα ήταν άπιαστο. Όταν απόκαμα πια, γέρος καθώς είμαι, στηρίχτηκα στο ραβδί μου και προσέχοντας μην ξεφύγει τον ρώτησα ποιανού γείτονα παιδί είναι και τι δουλειά έχει να καρπολογάει ξένον κήπο. [4] Εκείνος δε μου᾽ δωσε καμιάν απόκριση, παρά στάθηκε κοντά μου και γελώντας πολύ γλυκά μου ᾽ριχνε μυρτόκλαδα -και δεν ξέρω πώς με ξελόγιασε και μου πέρασε ο θυμός. Τον παρακάλεσα λοιπόν νά ᾽ρθει στην αγκαλιά μου δίχως φόβο πια, παίρνοντας όρκο στις μυρτιές μου ότι θα τον άφηνα ξανά και θα του ᾽δινα και μήλα και ρόδα -κι αν μου χάριζε ένα μόνο φιλί θα ᾽χε παντοτινά την άδεια να καρπολογάει τα δέντρα και να κόβει λουλούδια.
[2,5,1] Τότε έσκασε στα γέλια κι είπε με μια φωνή, που μήτε χελιδόνι βγάζει μήτ᾽ αηδόνι, μήτε και κύκνος φτασμένος στα δικά μου χρόνια: "Καθόλου δε με πειράζει να με φιλήσεις, Φιλητά,¹ γιατί μ᾽ αρέσει να με φιλάνε πιο πολύ κι απ᾽ ό,τι θα σου άρεσε εσένα να ξανανιώσεις. Σκέψου ωστόσο, αν ταιριάζει τέτοιο δώρο στα χρόνια σου -[2] γιατί όσο γέρος κι αν είσαι, άμα με φιλήσεις μια φορά δε θα πάψεις να με κυνηγάς. Κι εμένα δε με πιάνει ούτε γεράκι, ούτε αετός, ούτε και πουλί πιο γοργόφτερο κι από κείνα, αν υπάρχει. Γιατί εγώ παιδί δεν είμαι, κι ας μοιάζω για παιδί. Είμαι πιο γέρος κι από τον Κρόνο,² κι από τον ίδιο τον αιώνιο Χρόνο. [3] Σε ξέρω από τότε που ήσουν νέο παλικάρι κι έβοσκες το κοπάδι σου σκορπισμένο σ᾽ εκείνα τα βαλτολίβαδα. Στο πλάι σου ήμουν όταν καθόσουν σ᾽ εκείνες τις βελανιδιές κι έπαιζες φλογέρα, τον καιρό που ήσουν ερωτευμένος με την Αμαρυλλίδα³ -όμως εσύ δε μ᾽ έβλεπες, κι ας στεκόμουνα πολύ κοντά στο κορίτσι. Να που σου την έδωσα γυναίκα, και σου ᾽κανε παιδιά που γίνανε καλοί ζευγάδες και γελαδάρηδες. [4] Τώρα φροντίζω σα βοσκός τον Δάφνη και τη Χλόη, κι ευθύς ως τους φέρω τον ένα κοντά στον άλλον, τα ξημερώματα, έρχομαι στον κήπο σου όπου χαίρομαι τα λουλούδια και τα δέντρα και λούζομαι σε τούτες τις πηγές. Να γιατί είν᾽ όμορφα τα λουλούδια και τα δέντρα -γιατί ποτίζονται με το νερό που με λούζει. [5] Κοίτα να δεις αν έσπασε κανένα από τα δέντρα σου, αν λείπει καρπός, αν πατήθηκε ρίζα από λουλούδι, αν θόλωσε καμιά πηγή! Και να χαίρεσαι, γιατί είσαι ο μόνος άνθρωπος που του δόθηκε στα γεράματα να δει τούτο το παιδί!"
[2,6,1] Μ᾽ αυτά τα λόγια πήδηξε σαν αηδονάκι πάνω στις μυρτιές, και σκαρφαλώνοντας από κλαρί σε κλαρί μέσα από τα φύλλα ανέβηκε στην κορφή. Είδα πως είχε και φτερά στους ώμους, κι ανάμεσα στους ώμους και στα φτερά μικρό δοξάρι -κι ύστερα χάθηκαν κι αυτά κι ο ίδιος. [2] Κι εξόν αν του κάκου έχουν ασπρίσει τα μαλλιά μου, ή αν λιγόστεψαν τα λογικά μου με τα χρόνια, στον Έρωτα είστε αφιερωμένοι, παιδιά μου, κι ο Έρωτας σας φροντίζει».
[2,7,1] Τα παιδιά καταδιασκέδασαν, λες κι άκουγαν παραμύθι κι όχι σοβαρή κουβέντα, και γύρεψαν να μάθουν τι λογής πλάσμα είν᾽ ο Έρωτας, παιδί ή πουλί, και ποια η δύναμή του. Πάλι λοιπόν μίλησεν ο Φιλητάς: «Θεός είν᾽ ο Έρωτας, παιδιά μου, νέος κι όμορφος και φτερωτός. Γι᾽ αυτό και χαίρεται τα νιάτα, κυνηγάει την ομορφιά και φτερώνει τις ψυχές. [2] Η δύναμή του είναι πιο τρανή κι από του Δία: κυβερνάει τα στοιχεία, κυβερνάει τ᾽ άστρα, κυβερνάει και τους άλλους θεούς. Ούτε και σεις δεν έχετε τόσην εξουσία πάνω στα γιδοπρόβατά σας. [3] Όλα τα λουλούδια είναι φτιαγμένα από τον Έρωτα, δικό του έργο είναι τούτα τα δέντρα. Αυτός κάνει τα ποτάμια να κυλάνε, τους ανέμους να φυσάνε. [4] Έχω δει ταύρο να ερωτεύεται και να μουγκρίζει σαν να τον τσίμπησε αλογόμυγα -και τράγο ν᾽ αγαπάει γίδα και να την ακολουθάει παντού. Αλλά κι εγώ ο ίδιος ήμουν κάποτε νέος κι ερωτεύθηκα την Αμαρυλλίδα, και μήτε φαγί σκεφτόμουν μήτε ποτό άγγιζα μήτε ύπνο έβρισκα. [5] Πονούσε η ψυχή μου, χτυπούσε η καρδιά μου, μ᾽ έπιανε σύγκρυο στο κορμί. Φώναζα σα να με χτυπούσαν, σώπαινα σα νεκρός, βουτούσα στα ποτάμια σα να καιγόμουν. [6] Γύρευα βοήθεια από τον Πάνα, μιας κι ο ίδιος είχε αγαπήσει την Κουκουναριά.⁴ Μου άρεσε η Ηχώ, γιατί επαναλάβαινε τ᾽ όνομα της Αμαρυλλίδας ύστερα από μένα. Έκανα κομμάτια τις φλογέρες, που γήτευαν τις αγελάδες αλλά δεν μου φέρναν την Αμαρυλλίδα. [7] Για τον έρωτα δεν υπάρχει φάρμακο που να πίνεται, μήτε που να τρώγεται, μήτε που ν᾽ απαγγέλνεται με ξόρκια - παρά μόνο το φιλί και τ᾽ αγκάλιασμα και το πλάγιασμα κοντά κοντά με τα κορμιά γυμνά».
--------------------

¹ Ο Λόγγος δανείζεται το όνομα και τη μορφή του γέροντα βοσκού Φιλητά (Φιλίτα σύμφωνα με τις επιγραφές) από τον ομώνυμο ποιητή από την Κω (β᾽ μισό 4ου/αρχές 3ου αι. π.Χ.). ο οποίος, ακόμα κι αν δεν υπήρξε με βεβαιότητα δάσκαλος του Θεοκρίτου κατά την παραμονή του στην Αλεξάνδρεια, θεωρείται ωστόσο ότι άσκησε σημαντική επίδραση στο έργο του, καθώς επίσης στο έργο των μεταγενεστέρων ποιητών. Στη στενή σχέση του Λόγγου κυρίως με τον Θεόκριτο, αλλά και την βουκολική ποίηση γενικότερα, θα πρέπει επίσης ν᾽ αποδώσουμε το βουκολικό σκηνικό του μυθιστορήματος, πλήθος μοτίβων και λογοτεχνικών αναφορών καθώς επίσης και τη χρήση των ονομάτων του Δάφνη, της Αμαρυλλίδος κ.ά.

² Η περιγραφή του Έρωτα στην ανθολογούμενη ενότητα εμφανίζει κοινά σημεία με την εικονογραφία του ελληνιστικού ερωτιδέα: παρουσιάζεται ως μικρό, όμορφο παιδί, γυμνό, με φτερά και δοξάρι (§ 4, 6) και απεριόριστη εξουσία στον κόσμο των θνητών και των θεών (τόπος της δύναμης του Έρωτα, § 7.) Παράλληλα όμως θεωρείται πρωταρχική κοσμογονική αρχή, ο αρχαιότερος των θεών, που προϋπήρξε και του ίδιου του Κρόνου -αντίληψη που ανάγεται στο πλατωνικό Συμπόσιο (178b. 195b). Ο Κρόνος είναι Τιτάνας, ο νεότερος γιος του Ουρανού και της Γαίας, πατέρας του Δία. Για τους αρχαίους ο Κρόνος ήταν υπέργηρος και το όνομά του ανακαλούσε την έννοια "στα πολύ παλιά χρόνια". Το επίθετο κρονικός (αυτός που ανήκει στον Κρόνο) ήδη την κλασική εποχή σημαίνει "πανάρχαιος", "παμπάλαιος".

³ Όνομα νεαρής ποιμενίδας που απαντά στο 3ο ειδύλλιο του Θεοκρίτου.

⁴ Σύμφωνα με την πιο διαδεδομένη εκδοχή του μύθου η Πίτυς (Κουκουναριά) ήταν νύμφη την οποία, είχε ερωτευθεί ο Παν. Μία μέρα της επιτέθηκε και στην προσπάθειά της να ξεφύγει, μεταμορφώθηκε σε πεύκο. Ο μύθος είναι ενδεχομένως αιτιολογικός και εξηγεί γιατί ο Παν φέρει συνήθως στο μέτωπό του στεφάνι από πεύκο. Ο Παν (Τραγόμορφος θεός, προστάτης των ποιμένων, των δασών και των λιβαδιών, ασυναγώνιστος στο παίξιμο της σύριγγας, της οποίας εθεωρείτο ευρετής. Όσοι τον συναντούσαν, ιδίως την κρίσιμη ώρα του μεσημεριού, καταλαμβάνονταν από τρόμο (πανικό)) παίζει σημαντικό ρόλο στο μυθιστόρημα ως προστάτης των δύο ηρώων.

Ελληνική Νομαρχία, Ρήγας Βελεστινλής

Ε! πόσο θα μπορούσε να τ’ αποδείξει αυτά εμπράκτως ο αείμνηστος εκείνος Έλληνας, ο μέγας Ήρωας, λέω, ο θαυμαστός Ρήγας*, αν μια αναπάντεχη προδοσία δεν τον έστελνε στο θάνατο. Ο αξιαγάπητος αυτός άνδρας ήταν στολισμένος από τη φύση με όλες τις χάρες των μεγάλων ανθρώπων· ήταν ευφυής, με κοφτερό μυαλό και άοκνος, ωραίος στο σώμα και ακόμα ωραιότερος στο πνεύμα, δίκαιος, κι επομένως αληθινός φιλέλληνας και φιλόπατρις. Εξ αρχής λοιπόν ασχολήθηκε με το επάγγελμα του εμπόρου σε ξένη (αλλότρια) γη, αλλά ο θείος έρως για την πατρίδα του την Ελλάδα, που την έβλεπε να βασανίζεται τόσο άδικα υπό καθεστώς δουλείας, δεν συγχωρούσε σ’ έναν τέτοιον άντρα άλλες ασήμαντες ασχολίες· ο έρωτας αυτός ανέβαζε τις ελπίδες του στα ύψη και ήδη από την νεαρή του ηλικία μελετούσε και σχεδίαζε κατορθώματα ηρωικά, περιμένοντας μόνο την ποθούμενη ευκαιρία να τα πραγματοποιήσει.

Οπότε, γνωρίζοντας την ανάγκη της μάθησης, δεν έπαψε ν’ ασχολείται με τις επιστήμες όσο κανένας άλλος και σε λίγο καιρό έμαθε στην εντέλεια τις χρησιμότερες. Τότε λοιπόν άρχισε να βάζει τα θεμέλια για το μεγάλο κτίριο που ετοίμαζε. Στην αρχή έγραψε (εσύνθεσε) στη δική μας διάλεκτο, με ακρότατη σαφήνεια, τους δώδεκα Γεωγραφικούς Πίνακας της Ελλάδας και άλλα διάφορα ωφέλιμα έργα (πονήματα) έφερε στο φως, με δικά του έξοδα, για τον φωτισμό των Ελλήνων αδελφών του. Έπειτα, αφού συγκέντρωσε όλη την περιουσία του (το έχειν του όλον), βρήκε συνδρομητές στο έργο του κι ετοίμασε συνεργάτες, με φροντίδα και καλή τάξη για όλα τ’ αναγκαία· έφερε λοιπόν τα πράγματα στην ακμή τους, ώστε ν’ αποδώσουν στα σίγουρα.

Όμως, αλίμονο στη βάσκανο και φθονερή τύχη των Ελλήνων! Ο ελευθερωτής της Ελλάδας ήταν έτοιμος να μισέψει για να κατατροπώσει τους τυράννους και να συντρίψει τις αλυσίδες που την κρατούσαν υπόδουλη, με μια γενική επανάσταση και ξεσηκωμό των ταλαίπωρων συμπατριωτών του· ο άξιος Ρήγας, λέω, καλοτύχιζε τον εαυτό του βλέποντας τα πάντα έτοιμα, όπως τα ήθελε, για μια τόσο μεγάλη και τίμια επιχείρηση, προσμένοντας να δει γρήγορα ελεύθερη ολόκληρη την Ελλάδα και το κράτος των Οθωμανών αφανισμένο· όταν, επιτέλους, ήταν σχεδόν βέβαιος για το αίσιο τέλος της επιχείρησης κι ενώ στοχαζόταν ευχαριστημένος τη μελλοντική ευτυχία της πατρίδας του, ένας προδότης, ο πιο τιποτένιος από τους ανθρώπους, ο πλέον σιχαμερός (μιαρός) σκλάβος της γης, χωρίς καμιάν αιτία και παράλογα, τον παραδίδει στα χέρια των τυράννων, και η Ελλάδα χάνει έναν ικανό και σπουδαίο άντρα που θα μπορούσε να γίνει ο σωτήρας της.

Ωστόσο, αν η φθονερή τύχη θέλησε να κλέψει τη ζωή ενός τέτοιου ήρωα και την ελευθερία της πατρίδας, δεν μπόρεσε να εμποδίζει τον αναγκαίο και φοβερό κρότο που η φήμη των γεγονότων αυτών σκόρπισε σε όλους τους Έλληνες, ούτε κατάφερε να κρύψει από τα μάτια τους τη λαμπρότητα ενός τέτοιου έργου. (13 να ξαναδώ)

Το αθώο αίμα του Ρήγα προετοίμασε την ταχεία εξάλειψη των βάρβαρων τυράννων και γρήγορα θα εμφανιστούν οι οπαδοί του. Τότε λοιπόν θ’ αποδείξουμε κι εμείς στην πράξη την ευγνωμοσύνη μας προς αυτόν, υψώνοντας στο κέντρο της ελεύθερης Ελλάδας στεφάνια δόξας και μνημεία της νίκης μας (θριάμβους), ως μνημόσυνο για τον ένδοξο αυτόν άνδρα, που στάθηκε αρχηγός και πρωτεργάτης στην απελευθέρωση της.

Ίσως επειδή δε στοχάζονται σε βάθος τ’ ανθρώπινα πράγματα και κρίνουν μονάχα απ’ τον εαυτό τους μερικοί Έλληνες, πιστεύουν ότι ο σκοπός αυτού του μεγάλου άντρα ήταν μάταιος. Ας αφήσουμε λοιπόν στην άκρη όλους αυτούς τους ισχυρογνώμονες και τους δύσπιστους, που δεν πείθονται με τίποτα παρά μόνο με τους ίδιους τους στοχασμούς τους, και συνεπώς μένουν πάντοτε σταθεροί στην αμάθειά τους, αφού δεν εξετάζουν τις γνώμες των άλλων· παρακαλώ, όσοι αγαπούν την αλήθεια και θέλουν να κρίνουν δίκαια ας συλλογιστούν ότι η τύχη σε τέτοιες επιχειρήσεις έχει πολύ μεγάλη δύναμη, ώστε πολλές φορές και το παραμικρό συμβάν μπορεί ν’ ανατρέψει τα πάντα· κανένα παράδειγμα δεν μας το επιβεβαιώνει αυτό περισσότερο όσο η θλιβερή περίπτωση του Ρήγα.

Αυτός ο αξιαγάπητος άνδρας, γνωρίζοντας αρκετά την ποταπότητα και τη δειλία του σιχαμένου συντρόφου του, του αχρειέστατου προδότη Οικονόμου, έκρυψε με τόση επιμέλεια τις μελέτες και τα σχέδιά του, ώστε τίποτα δεν υποπτεύτηκε ο χυδαιότατος.

Όμως, αλίμονο στην ατυχία! Λίγες μέρες μετά τον μισεμό του Ρήγα, ένα γράμμα δικό του έφτασε κι έπεσε στα χέρια του προδότη· αυτός άνοιξε την επιστολή, διάβασε σχεδόν τα πάντα και αμέσως τρέχει και τον προδίδει.

Ιδού λοιπόν με ποιον τρόπο η τύχη, δηλαδή μερικά συμβάντα που δε γίνεται ν’ αποφύγει κάποιος και ο ανθρώπινος νους δεν μπορεί να προβλέψει, ανέτρεψε κι εξαφάνισε όλες τις προετοιμασίες και τα κατορθώματα του μεγάλου Ρήγα· είναι λοιπόν βέβαιο πως, όσο άξιος κι αν σταθεί ένας άνθρωπος δεν μπορεί ποτέ να δει από πριν τα πάντα, πολύ περισσότερο σε τέτοιου είδους επιχειρήσεις, όπου η τύχη παίζει μεγάλο ρόλο, όπως ανέφερα ήδη και όπως μας βεβαιώνει ο σφαγιασμός του αείμνηστου Ρήγα.

Έτσι, αν και η φρόνησή του υπήρξε μεγάλη, η καταδρομή της τύχης μόνη έφτασε να ματαιώσει τον σκοπό του και ν’ αφήσει την Ελλάδα υπόδουλη μέχρι και σήμερα. Όμως, ταχέως η σάλπιγγα της ελευθερίας θ’ αντηχήσει στην ελληνική γη, και αναπόφευκτα μάλιστα, όπως θα φανεί και παρακάτω.

Λοιπόν, έστω και σύντομα αλλά με αλήθεια και σαφήνεια, αποδείχθηκε τι πράγμα είναι η ελευθερία, πόσο απαραίτητη είναι για την ανθρώπινη ευτυχία και πόσα μεγάλα κατορθώματα φέρνει. Γίνεται τώρα φανερό το αμέτρητο χρέος που έχουν οι ελεύθεροι λαοί, να διαφεντέψουν την ελευθερία με το ίδιο τους το αίμα· ένα τέτοιο χρέος γεννιέται από την ευγνωμοσύνη και γι’ αυτό το εκπληρώνουν πάντοτε με άκρα ευχαρίστηση.
------------------
*Ο Ρήγας Βελεστινλής ή Ρήγας Φεραίος (πραγματικό όνομα Αντώνιος Κυριαζής, 1757 – 24 Ιουνίου 1798) ήταν Έλληνας συγγραφέας, πολιτικός στοχαστής και επαναστάτης. Θεωρείται εθνομάρτυρας και πρόδρομος της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.

Η Συγγνώμη και τα Σφάλματα που Συγχωρούνται

ΣΥΓΓΝΩΜΗ,
Η ίδια η λέξη είναι σχετικά πρόσφατη. Ο Όμηρος δε γνωρίζει ούτε τη λέξη γνώμη, παρόλο που χρησιμοποιείτο ρήμα γιγνώσκω. Δε γνωρίζει ούτε το συγγιγνώσκω ούτε τη συγγνώμη.

Δεν είναι εύκολο να προσδιορίσει κανείς την αρχή τους. Αν πιστέψουμε τον Διόδωρο τον Σικελιώτη, οι λέξεις απαντούν στους αρχαίους σοφούς. Όμως ξέρουμε πόσο ύποπτες είναι αυτές οι μαρτυρίες, κυρίως σε ό,τι αφορά ζητήματα λεξιλογίου.

Αντίθετα, στα κείμενα που έχουν διασωθεί, βλέπουμε να εμφανίζεται, όπως πάντα, πρώτα το ρήμα. Για πρώτη φορά το βλέπουμε να αναφέρεται στον Σιμωνίδη. Το ουσιαστικό αρχίζει να αναφέρεται από τον 5ο αιώνα. Όμως, στις αρχές, είναι σαφές ότι το ρήμα παραμένει συχνότερο. Ο Αισχύλος έχει μια αναφορά του ρήματος και καμιά του ουσιαστικού. Ο Ηρόδοτος έχει είκοσι αναφορές του ρήματος, έναντι επτά του ουσιαστικού. Με τον Θουκυδίδη, καθώς ο αφαιρετικός λόγος λαμβάνει υπόσταση, το ουσιαστικό υπερισχύει ήδη, με οκτώ έναντι τριών αναφορών. Και το ίδιο συμβαίνει και στον Σοφοκλή, με έξι έναντι δύο. Έκτοτε, δε θα πάψει να κερδίζει έδαφος.

Όμως, αν και η λέξη είναι σχετικά καινούρια, ο σύνδεσμος που την προσδένει στην έννοια της ηπιότητάς είναι ακόμα νεότερος. Η λέξη αναπτύσσεται, όπως η πραότης ή η φιλανθρωπία, όμως παράλληλα εξελίσσεται, όπως η επιείκεια. Η πρώτη σημασία -το φανερώνει η ετυμολογία- είναι, πραγματικά, νοητική. Δηλώνει είτε τη συμμετοχή σε γνώση, είτε σε λελογισμένη απόφαση. Η έννοια αυτή θα διατηρηθεί ακόμα και στην κλασική εποχή. Στον Θουκυδίδη, για παράδειγμα, πιστοποιείται η δεύτερη σημασία. Έτσι, ο Περικλής υπενθυμίζει στους Αθηναίους ότι συναποφάσισαν, μαζί του, να κάνουν πόλεμο (ξυνέγνωτε). Και πάλι, ο Θουκυδίδης λέει ότι οι Συρακούσιοι συμφωνούσαν με την κρίση που εξέφρασε ο Ερμοκράτης (ξυνεγίγνωσκον). Εξάλλου, σε μια εξέλιξη, πολύ χαρακτηριστική για την ελληνική γλώσσα, η κατανόηση γεννά την επιείκεια, η ευφυΐα γεννά τη συγχώρεση. Αντίθετα, για τους Ρωμαίους, η συγχώρεση προκύπτει από μια άρνηση διαπίστωσης, διά της οποίας «αγνοούμε» το σφάλμα (ignosco). Η ελληνική στάση είναι απόλυτα νοητική, ενώ η ρωμαϊκή πρακτική.

Η εξέλιξη, διά της οποίας περνάμε από τη νοητική στην ηθική αξία της λέξης, είναι απόλυτα φυσιολογική. Και πρέπει να θυμηθούμε ότι η πρώτη αναφορά της λέξης, που μας έχει διασωθεί -η αναφορά του Σιμωνίδη- έχει ξεκάθαρα την έννοια του «συγχωρώ». Ωστόσο, χωρίς να θέλουμε να βιάσουμε τα πράγματα, μπορούμε να πούμε ότι οι νοητικές αξίες μοιάζουν πιο διαδεδομένες στην αρχή παρά στο τέλος. Συχνά, οι δύο έννοιες είναι τόσο κοντινές, που διστάζουμε στη διάκρισή τους. Παρ’ όλ’ αυτά, ο Ηρόδοτος έχει είκοσι παραδείγματα της νοητικής έννοιας, έναντι επτά της ηθικής σημασίας. Αντίθετα, η αναλογία αναστρέφεται με τον Θουκυδίδη και τον Σοφοκλή, και στον Ευριπίδη απαντά μόνο η ηθική αξία. Αυτή η συνοπτική στατιστική αναφορά υποδηλώνει, συνεπώς, ότι η επιείκεια και η συγχώρεση κατέκτησαν προοδευτικά τη λέξη, και ότι κέρδισαν έδαφος και σ’ αυτό τον τομέα, όπως και στους άλλους.

Σε κάθε περίπτωση, η νοητική αξία της λέξης παραμένει σημαντική: δεν έπαψε ποτέ να βαρύνει στην έννοια που έδιναν οι Έλληνες στη συγχώρεση.

Υποδηλώνει, κατ’ αρχάς, μια διαφορά διάστασης. Η συγγνώμη, ως «κατανόηση», έχει ένα πεδίο εφαρμογής ευρύτερο από εκείνο της «συγχώρεσης». Δεν προϋποθέτει απαραίτητα σφάλμα. Όταν, στις ικέτιδες του Αισχύλου, η κορυφαία του χορού λέει στον Απόλλωνα «είδώς άν αίσαν τήνδε συγγνοίη βροτοΐς», πρόκειται για βάσανα και όχι για σφάλματα. Μπορεί ακόμα και να διαστρέφουμε την έννοια εισάγοντας σε περιστατικά αυτού του είδους την ιδέα του σφάλματος. Όταν ο χορός, στην Άλκηστη, λέει ότι είναι «συγγνωστόν» το πένθος, όταν δυστυχία χτυπά τους άρχοντες, δεν είναι σωστό να το μεταφράσουμε ως «συγχωρητέο», και ακόμα λιγότερο να σχολιάσουμε αυτό το γνώρισμα ως συγχωρητέο: η έννοια είναι απλώς «κατανοητό». Επίσης, όταν ο Αιγέας λέει στη Μήδεια ότι η οδύνη της είναι συγγνωστη (Μήδεια), είναι λάθος να μεταφράζουμε «συγχωρήσιμη»: η θλίψη της Μήδειας δε θα μπορούσε να αποτελεί σφάλμα. Είναι απλώς «κατανοητή».

Αλλά, ακόμα και όταν υπάρχει σφάλμα και πρόκειται για τη συγχώρεσή του, αυτή η νοητική σημασία βαρύνει ακόμα πιο πολύ πάνω στην ελληνική έννοια και τροποποιεί την αξία της. Της δίνει ένα πιο ορθολογικό νόημα, αλλά και πιο περιορισμένο, που θα την εμποδίσει να αναπτυχθεί σε αρετή συγκρίσιμη προς τι] χριστιανική συγχώρεση.

Το στοιχείο αυτό διακρίνεται, κυρίως, σ’ αυτό που μπορούμε να ονομάσουμε αντικειμενική πτυχή της συγγνώμης, δηλαδή σε ό,τι συνδέει τη συγχώρεση προς την ανάλυση του σφάλματος. Πραγματικά, προτού αποτελέσει ηθική διάθεση και αρετή, η συγγνώμη εμφανίζεται στα ελληνικά κείμενα με μια μορφή σχεδόν δικαστική, όπου αναγνωρίζεται για άλλη μια φορά η σημασία που είχε για τους Έλληνες η δικαιοσύνη, και η τάση να υπερέχει έναντι όλων των άλλων. Για να είναι αιτιολογημένη, λοιπόν, η συγγνώμη θεμελιώνεται πάνω στην ανάλυση του σφάλματος και των συνθηκών του. Πρόκειται για συγχώρεση που είναι συζητήσιμη, στην οποία έχουν ή δεν έχουν δικαίωμα οι άνθρωποι, και η οποία αποτελεί αντικείμενο κανόνων, προοδευτικά πιο επεξεργασμένων.

Από την αρχή μέχρι το τέλος της εν λόγω ανάπτυξης, η οποία εκτείνεται από τον Ηρόδοτο έως τον Αριστοτέλη, αυτοί οι κανόνες οδήγουν πάντοτε στην ίδια ιδέα: στο δίκαιο, όπως και στον ηθικό στοχασμό, δικαίωμα για συγχώρεση έχουν μονάχα οι πράξεις εκείνες που μπορούν να χαρακτηριστούν ως ακούσιες. Και αυτές είναι δύο ειδών: αυτές που διαπράττονται σε καθεστώς άγνοιας κι αυτές που οφείλονται σε καταναγκασμό.

Με την ενσυναίσθηση μπορούμε να δούμε τον κόσμο μέσα από τα μάτια του άλλου!

O όρος ενσυναίσθηση είναι άγνωστος στους περισσότερους. Η αλήθεια είναι ότι και ως έννοια πέρα από άγνωστη είναι και περίπλοκη. Είναι ουσιαστικά η δύναμη και η ικανότητα που έχουμε να αισθανθούμε ότι ακριβώς αισθάνεται κάποιος συνάνθρωπος μας. Με αυτό τον τρόπο μπορούμε να καταλάβουμε, να νιώσουμε αλλά και να γνωρίσουμε το άλλο άτομο, διότι μπορούμε να δούμε τον κόσμο μέσα από τα μάτια του. Αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να καταλάβουμε τον τρόπο σκέψης του και να αναλύσουμε τα κίνητρα της συμπεριφοράς του.

 

Η ενσυναίσθηση είναι ένα χάρισμα ή πλεονέκτημα επικοινωνίας το οποίο αν και διαθέτουμε όλοι, στην ουσία οι περισσότεροι το αγνοούμε. Ακολουθεί ένα χαρακτηριστικό video το οποίο παρουσιάζει την έννοια της ενσυναίσθησης μέσα από την καθημερινότητα και μας παρακινεί να την ανακαλύψουμε…

 

Τα Αρχέτυπα των θεανών

Η Μεγάλη Μητέρα λατρεύτηκε για χιλιάδες χρόνια από τους προϊστορικούς λαούς με διαφορετικά ονόματα, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Το αρχέτυπο της θα «ζει» πάντα, μέσα από κάθε γυναίκα.

Ας εξετάσουμε επιγραμματικά τι συμβολίζει κάθε ένα από τα αρχέτυπα των αρχαίων θεοτήτων

Αθηνά: Παρθένος, μητέρα του λόγου και των τεχνών. Παντοδύναμη, θηλυκή και αρσενική μαζί, είναι η θεά της δημιουργίας, της μεταμόρφωσης της ύλης αλλά και της σοφής διάκρισης, αλήθειας και δικαίου στις καταστάσεις της ζωής. Θα μας εμπνεύσει στην ύφανση μιας ζωής, με μαχητικό πνεύμα, δημιουργικότητα και μεταμόρφωση.

 

Άρτεμις: Η Θεά Άρτεμις και η αιώνια παρθενία της αντιπροσωπεύουν συμβολικά την επιθυμία της να μείνει για πάντα αληθινή στη φύση της και αγνή στην έκφραση του εαυτού της. Μπαίνουμε στο κουκούλι σαν χρυσαλλίδες και ετοιμαζόμαστε να τρυπήσουμε από το περίβλημα και να πετάξουμε σαν μεταμορφωμένες πεταλούδες.

Αφροδίτη: Μητέρα των ερώτων, αιώνια γυναίκα, αναδυόμενη μέσα από την θάλασσα, την αρχέγονη ουσία, από όπου προέρχονται τα πάντα και στην οποία τα πάντα επιστρέφουν. Σύμβολο της ένωσης αρσενικού και θηλυκού απ’ όπου προκύπτουν η ζωή και η εξέλιξη. Δουλεύουμε την αποδοχή αγάπης εαυτού μέσα απ’ τις αντιθέσεις μας.

Δήμητρα: (Δημήτηρ στην αρχ. ελλ.), στην ελληνική μυθολογία, ήταν η ιδεατή ανθρωπόμορφη θεότητα της καλλιέργειας δηλαδή της γεωργίας, αλλά και της ελεύθερης βλάστησης, του εδάφους και της γονιμότητας αυτού συνέπεια των οποίων ήταν να θεωρείται και προστάτιδα του γάμου και της μητρότητας των ανθρώπων. Ήταν Ολύμπια (κύρια) θεότητα

 

Εστία: είναι η θεά της εστίας, της οικιακής ζωής και της οικογένειας, η οποία λάμβανε την πρώτη προσφορά σε κάθε θυσία στο σπιτικό, αλλά δεν είχε δημόσια λατρεία. Στην Ρωμαϊκή μυθολογία η σχεδόν αντίστοιχή της ήταν η Βέστα, που προσωποποιούσε τη δημόσια εστία, και της οποίας η λατρεία έδενε τους Ρωμαίους με μια μορφή εκτεταμένης οικογένειας.

 

Ήρα: ήταν σύζυγος του Δία, κόρη του Κρόνου και της Ρέας. Ήταν η θεά του γάμου . Ζήλευε τον άνδρα της Δία για τις απιστίες του προς αυτήν και πολλές φορές εκδικήθηκε τις γυναίκες με τις οποίες την απατούσε ο Δίας. Ταυτιζόταν κατά την Ρωμαϊκή Μυθολογία με τη θεότητα Γιούνο ενώ στην Ετρουσκική με την θεότητα Ούνι.

Περσεφόνη: Κόρη της Δήμητρας, Θεάς της γονιμότητας της μάνας γης, σύμβολο της θηλυκής συνείδησης που μαθαίνει την ισορροπία ανάμεσα στην παρουσία και την απουσία. Περσεφόνη, ισορροπία των αντιθέτων και Κύκλος της Ζωής, διδάσκει στο Μέτρο και αναζητά την αρμονία της Σύνθεσης των Αντιθέτων. Αναγνωρίζουμε τα πέπλα των πεποιθήσεων και των ψευδαισθήσεων και στο τέλος απελευθερωνόμαστε από αυτά.

ΤΟ ΡΟΔΟ ΚΑΙ Η ΚΟΠΡΙΑ

Ο λωτός είναι ένα άνθος του νερού. Διαπερνά την επιφάνεια του νερού κι απλώνεται από πάνω της. Σαν να έπρεπε να την ξεπεράσει. Αλλά αυτό είναι μια ψευδαίσθηση. Για να ξεπρο­βάλει και ν' ανθίσει, πρέπει να ριζώσει μέσα στον βούρκο. Ο λωτός δεν ανθίζει αν δεν έχει τις ρίζες του μέσα στον βούρκο. Η λάσπη είναι αυτή που επιτρέπει στο άνθος ν' α­νοίξει και ν' ανθίσει. Το φως τρέφεται κατά κάποιον τρόπο από τη σκιά.

Πολλοί θα ήθελαν να είναι μονάχα ένα άνθος και λησμονούν τις ρίζες τους. Σαν ένα αερόστατο που θα το έσκαγε από μια ανεπιθύμητη γη. Θέλουν να ζουν όπως οι άγγελοι. Ο Πασκάλ έλεγε ότι, αν κάποιος θέλει να κάνει τον άγγελο, το μόνο που θα κατάφερνε, θα ήταν να δείξει την βλακεία του.

Για να γίνεις ρόδο, πρέπει να αποδεχτείς να μουσκέψεις μέσα στην κοπριά σου. Όχι μονάχα πρέπει να μουσκέψεις ε­κεί μέσα, αλλά πρέπει να θυμάσαι συνέχεια την κοπριά απ' την οποία αντλείς υπόσταση και ανάπτυξη.

Το ρόδο έχει ανάγκη της κοπριάς, το κρίνο του νερού έχει ανάγκη την λάσπη για ν' ανθίσει, κάθε τι μέσα μας που εί­ναι αρνητικό/ είναι τέτοιο μονάχα γιατί το χωρίζουμε απ' το θετικό. Με αυτή την έννοια, ο αρνητικός πόλος ενός μα­γνήτη δεν είναι αρνητικός, ούτε και ο θετικός είναι θετι­κός - απλά και οι δυο είναι απαραίτητοι για να υπάρχει η­λεκτρισμός. Γιατί η διάνοια είναι αυτή που ξεχωρίζει τον άγγελο απ' το κτήνος, τον λωτό από την λάσπη, το ρόδο από την κοπριά του, αυτή είναι που εμποδίζει την ανάπτυξη. Η συμπόνια της ζωής μέσα μας ανέχεται κάθε είδους αδυναμί­ες, αταξίες και ατέλειες, γιατί η ανάπτυξη συντελείται μέσω συνεχών τιθασεύσεων, αυτοσχεδιασμών, ακατάπαυστων αλλαγών πορείας, πληγών που θεραπεύονται μέσα στην αποδο­χή-

Η κοπριά αποτελεί μέρος του άνθους. Είναι ένα κρίκος μέσα στην δωρεά της ζωής που περνά από τη νύχτα στο φως. Μέσω της κοπριάς το ρόδο καταφέρνει να φτάσει στην πληρότητα του. Το άνθος είναι η κοπριά που αγαπήθηκε!

Όπως Μέσα... έτσι και Έξω!

Το κάθε τι που αντιλαμβάνεσαι, έξω από εσένα σαν πραγματικό γεγονός, σίγουρα υπάρχει και μέσα σου, σαν μια άλλη δική σου παράλληλη πραγματικότητα...

Οτιδήποτε, συμβαίνει έξω από εμάς καλό ή κακό, για να μπορούμε να το αναγνωρίζουμε, σημαίνει ότι υπάρχει σαν αλήθεια μέσα μας.

"Αν είσαι σε θέση να δεις την ομορφιά, αυτό συμβαίνει μόνο και μόνο, επειδή φέρεις την ομορφιά μέσα σου... Ο κόσμος είναι ένας καθρέφτης, στον οποίο ο καθένας, βλέπει το είδωλό του".
(Πάουλο Κοέλιο)

Αν λοιπόν, ο κόσμος, τα γεγονότα, ή οι άνθρωποι, σου προκαλούν πόνο ή δυσαρέσκεια, θυμό ή λύπη, να ξέρεις ότι όλα αυτά που βλέπεις... δεν είναι τίποτα περισσότερο, από τον εσωτερικό σου κόσμο.

Είναι η αντανάκλαση, της δικής σου εσωτερικής αντίληψης, και της δικής σου πραγματικότητας...

Αν λοιπόν, σου συμβαίνει να πονάς, ή να θυμώνεις με τις καταστάσεις, που βρίσκονται έξω από εσένα, αυτό είναι ένα ισχυρό μήνυμα, ότι δεν είσαι στο κέντρο σου.

Και εκεί, θα πρέπει να λάβεις τα μέτρα σου...

Θα ήταν διαφορετικά τα πράγματα, "μόνο στην περίπτωση" που θα είχες καταφέρει, να έχεις φτάσει στο πνευματικό επίπεδο εκείνο, όπου θα μπορούσες να αντιλαμβάνεσαι τα πάντα, και να αξιολογείς τα πράγματα γύρω σου, μέσα από μια άλλη λογική...

Δηλαδή, από ένα ανώτερο επίπεδο σκέψης, όπου θα μπορείς να αξιολογείς, τα πράγματα μέσα από διάκριση... και όχι με κριτική...

Που σημαίνει, ότι βλέπω και μπορώ να διακρίνω, το καλό από το κακό, αλλά αυτό δεν μπορεί να αλλάξει, τη δική μου πραγματικότητα.

Εγώ παραμένω στο κέντρο μου, εστιασμένος στις δικές μου εσωτερικές αξίες, χωρίς να επηρεάζομαι αρνητικά, δηλαδή να θυμώνω ή να πονάω, ανάλογα με το τι μπορεί να συμβαίνει γύρω μου...

Έτσι, νιώθω και βιώνω διαρκώς γαλήνη, και μέσα από το "ιερό κέντρο" μου, προσπαθώ να βοηθήσω, στο βαθμό που οι άλλοι άνθρωποι, και οι καταστάσεις μου το επιτρέπουν.

Πόσοι όμως από εμάς, έχουμε φτάσει, σε ένα τέτοιο επίπεδο εξυψωμένης συνείδησης, όπου μπορούμε να λειτουργούμε με διάκριση και διακριτικότητα, (δηλαδή με ιδιαίτερη προσοχή και λεπτότητα, στις ενέργειες και τις συμπεριφορές των άλλων, ώστε να μην παραβιάζουμε την ιδιωτική ζωή τους, να μην προσβάλλουμε τις ευαισθησίες τους, και γενικότερα να μην τους κατακρίνουμε;)

Ο τρόπος να καταλάβει κανείς, ότι έχει αναπτύξει τη διάκριση είναι: κατά πόσο μπορούν να τον επηρεάζουν, οι εξωτερικές καταστάσεις...

Στην περίπτωση όμως που αντιδρούμε αρνητικά, σε οποιοδήποτε εξωτερικό γεγονός... καλά θα κάνουμε να στραφούμε μέσα μας, και να δούμε, τι είναι αυτό, που χρειάζεται να αλλάξουμε στον εαυτό μας?...

Chain reactions

Νόμιζες ότι είχες βάλει σε μια σειρά τη ζωή σου, την οικογένειά σου, την καριέρα σου, τα όνειρά σου, τις επιθυμίες σου. Είχες οργανώσει κατά τέτοιον τρόπο την καθημερινότητά σου που δε φανταζόσουν πως μπορεί να υπάρξει κάτι να σου την ταράξει.

Οι άμυνές σου πάντα ακλόνητες σε τέτοιο σημείο που ακόμα και οι άνθρωποι που σε γνωρίζουν καλά δεν πιστεύουν ότι είσαι ο ίδιος άνθρωπος. Οι πολύ δικοί σου, αυτοί δηλαδή που έχουν αφιερώσει χρόνο και συναισθήματα για σένα, προσπαθούν να σε επαναφέρουν. Μα δεν τα καταφέρνουν.

Και ενώ η ζωή σου προχωράει μέρα με τη μέρα, με άπειρες στιγμές καθημερινής τρέλας, έρχεται ξαφνικά ένα πρωί που όλα αλλάζουν. Φυσικά και δεν το συνειδητοποιείς τη στιγμή εκείνη, αλλά μεσομακροπρόθεσμα βλέπεις τις συνέπειες. Τα όρια που είχες βάλει για τα θέλω σου αρχίζουν να γκρεμίζονται σαν τραπουλόχαρτα. Αντιστέκεσαι, πολεμάς - κυρίως με τον εαυτό σου, πέφτεις, ματώνεις, ξανασηκώνεσαι, φροντίζεις τις πληγές σου (ουσιαστικά αυταπατάσαι γιατί οι πληγές βρίσκονται βαθιά μέσα σου), συνεχίζεις να αντιστέκεσαι με χαμηλωμένες άμυνες πλέον και... Και μια μέρα, μπορεί και νύχτα, ανακαλύπτεις ότι στέκεσαι μπροστά σε μια τρομακτική - για τα δικά σου δεδομένα - ανακάλυψη. Οι άμυνες σου εξαφανίστηκαν, έτσι απλά..

Και ξεκινά η εσωτερική διαδικασία της αποδοχής της συγκεκριμένης κατάστασης. Είναι τρομακτική η συνειδητοποίησή της. Δεν είναι εύκολο τη μία μέρα κάτι να είναι άσπρο και την άλλη να γίνει μαύρο. Μα σιγά σιγά μαθαίνεις και ζεις με αυτό. Αρχικά με δυσκολία μα στη συνέχεια μαθαίνεις να ξυπνάς και να κοιμάσαι με αυτό. Ξεκινάς να το αποδέχεσαι και να το αγκαλιάζεις. Σε φοβίζει αυτή η αλλαγή, μα ταυτόχρονα είναι τόσο γλυκιά. Όπως η αμαρτία. Και φτάνεις στο σημείο να το παραδέχεσαι, πρώτα στον εαυτό σου και μετά στους υπόλοιπους. Και οι μέρες σου αποκτούν χρώμα και άρωμα. Και ζεις το όνειρό σου. Γιατί τα όνειρα δεν πρέπει να μένουν για πάντα όνειρα, πρέπει να παίρνουν σάρκα και οστά, πρέπει να αποκτούν ζωή, δοσμένη από εσένα, γιατί αλλιώς σε εκδικούνται. Δικές σου δημιουργίες είναι. Καμιά φορά όχι μόνο δικές σου, αλλά κι ενός άλλου ανθρώπου που κάποτε μοιράστηκες το όνειρο.

Και ξαφνικά όλα γυρίζουν ανάποδα για μια ακόμη φορά. Γκρεμίζονται, διαλύονται... κι εσύ μένεις να κοιτάζεις τα συντρίμμια, μη μπορώντας να αντιδράσεις. Μη μπορώντας να σώσεις κάτι. Σώζεται άραγε κάτι όταν όλα καταρρέουν;
- Και πώς είσαι τόσο σίγουρος ότι όλα τελειώνουν; Μια φωνούλα μέσα του τον ρωτάει.
- Δεν το ξέρω, αλλά όλα προς εκείνη την κατεύθυνση πάνε.. Αλυσιδωτές αντιδράσεις είναι όλα στη ζωή μας...
- Μη βιάζεσαι να βγάλεις συμπεράσματα, άσε το χρόνο να κυλήσει, άσε το χρόνο να επουλώσει τις πληγές, να ξεκαθαρίσουν κάποια πράγματα. Άσε λίγο το χρόνο να ηρεμήσει τις καταστάσεις. Ακούστηκε και πάλι αυτή η φωνή.
- Φοβάμαι τις σκιές...

Όλα αυτά που είναι χτισμένα με πραγματική αγάπη και πολύ μεγάλη προσπάθεια για να αντέξουν στις δυσκολίες που θα παρουσιαστούν, δεν είναι άδικο να γκρεμίζονται σε μια νύχτα; Τελικά όλα τα όμορφα και τα μαγικά πρέπει να τελειώνουν; Δε θέλω να το δεχτώ... Δεν μπορώ... Είναι πάνω από τις δυνάμεις μου... Κι αν το όνειρο μείνει όνειρο, ας μη με ξυπνήσετε...

Αφήστε με να ονειρεύομαι για όσα αγάπησα. 

Εξισώσεις

Περίεργο πράγμα το μυαλό. Σε πηγαίνει σε ταξίδια που ούτε καν είχες φανταστεί. Χωρίς πυξίδα, χωρίς προδιαγεγραμμένο προορισμό. Μονάχα σε πηγαίνει. Σου δημιουργεί εικόνες, σε ξεσηκώνει, σε στροβιλίζει κι αν είσαι τυχερός, θα σε πετάξει σε κάποια απέραντη αμμουδιά, αλλιώς το ταξίδι σου θα σταματήσει βίαια, όπως το σκάσιμο ενός μπαλονιού.

Περίεργο πράγμα και τα θέλω. Ξέρεις, εκείνα τα θέλω που βγαίνουν από μέσα σου χωρίς να σε ρωτούν αν έχεις τη δύναμη να τα αντέξεις. Εκείνα που αντικατοπτρίζουν τη ψυχή σου, ατόφια όπως είναι. Εκείνα που διεκδικούν τη δική τους θέση στην υπάρχουσα καθημερινότητά σου, είτε μπορείς να τα διαχειριστείς, είτε ξέρεις πως θα σου αλλάξουν για πάντα τη ζωή και θα ματώσεις.

Αλήθεια, πόσες θυσίες είσαι διατεθειμένος να κάνεις, ώστε ένα από τα θέλω σου, το πιο μεγάλο και σημαντικό, να πραγματοποιηθεί; Πόσες καταστάσεις μπορείς να σηκώσεις πάνω στους ώμους σου, ώστε τα θέλω σου να πάρουν μορφή; Πόσες αλλαγές μπορείς να κάνεις, χωρίς να λυγίσεις;

Στα θέλω σου μπορείς να βάλεις προτεραιότητες; Κι αν ναι, με ποιά κριτήρια θα το κάνεις αυτό; Κι αν το θέλω που θεωρείς πρωταρχικής σημασίας είναι το ίδιο μεγάλο και επιτακτικό με ένα άλλο;

Και φτάνεις στο σημείο να μη ξέρεις ποιά είναι η αρχή της κλωστής. Από πού ξεκίνησες και πόσο μακριά θα φτάσει το κουβάρι, είτε από μόνο του αν το αφήσεις να τσουλήσει, είτε στο σημείο που θα θελήσεις να το σταματήσεις. Είτε γιατί δεν έχεις άλλες δυνάμεις να πας παρακάτω, είτε γιατί μέχρι εκεί έφτανε.

Μια εξίσωση είναι όλα. Μια εξίσωση που δεν μπορώ να λύσω γιατί είναι πολύπλοκη. Ξέρω τα δεδομένα θέλω μου, μα τον άγνωστο Χ δεν μπορώ να τον βρω. Γιατί αυτός ο άγνωστος θα είναι ταυτόχρονα και παρονομαστής στις ζωές κι άλλων ανθρώπων μη γνωρίζοντας αν έχω τη δύναμη να τον ανακαλύψω.

Το ανοίκειο της μοναξιάς

Ας πούμε ότι ο κάθε άνθρωπος είναι γεννημένος για τον άλλον. Ας πούμε ότι οι άνθρωποι είναι γεννημένοι για να βρίσκεται ο ένας κοντά στον άλλον. Ας πούμε ότι ο καθένας μας είναι γεννημένος για να βρει κάποιον που θα βρίσκεται πλάι του σε κάθε στιγμή. Ας πούμε ότι από τη στιγμή που φτιάχτηκε η Εύα, ο κάθε Αδαμ αυτού του πλανήτη, γεννήθηκε για να βρει την Εύα του. Όχι απαραίτητα με την έννοια ότι η Εύα είναι γυναίκα, αλλά με την έννοια ότι η Εύα είναι ο άνθρωπος που θα βρίσκεται πλάι μας. Κακά τα ψέματα όμως, τείνουμε στην πρώτη έννοια...

Και τουμπαλίν βεβαιώς, η κάθε Εύα θελει τον Αδάμ της.

Αν τα πράγματα είναι έτσι, τότε όμως γιατί κάποιοι γεννιούνται για να είναι μοναχικοί; Το ξέρουν άραγε και είναι έτσι ή δεν το ξέρουν κι αποζητούν συντροφιά, χωρίς αυτή να έρχεται και καταλήγουν μοναχικοί; Ίσως. Παρατηρώ ότι υπάρχουν άνθρωποι που παρόλο που έχουν άλλους στο πλάι τους, τείνουν να είναι μοναχικοί. Προτιμάνε να ζουν στον κόσμο τους, που περιλαμβάνει δικά τους πράγματα. Πράγματα που τους γεμίζουν και τους κάνουν να "ξεχνάνε" τη μοναξιά τους. Ή θέλουν να περιτριγύζονται από άλλους ανθρώπους, ψάχνοντας την ταυτότητά τους, χωρίς να γνωρίζουν ότι είναι οι πιο μοναχικοί άνθρωποι;

Για τους μοναχικούς που γνωρίζουν την κατάστασή τους, ναι όντως υπάρχουν τέτοια πράγματα. Προτιμάνε να ταξιδεύουν, να παρατηρούν τον κόσμο γύρω τους, να ζουν τη ζωή τους μέσα από το ταξίδι τους.

Δυστυχώς ή ευτυχώς, ακόμα κι εκείνα τα "πράγματα" θα στερέψουν στο τέλος. Και δε θα χεις κάτι για να το αναπληρώσεις. Ίσως και να έχεις. Όσο ωραία και να είναι τα ταξίδια και να παρατηρείς τον κόσμο γύρω σου, θα έρθει ο καιρός που θα πεις "φτάνει πια". Είναι ο καιρός που "βαρέθηκες" τη μοναξιά σου και θέλεις κάτι παραπάνω. Που θες να το βρεις στην Εύα μας (ή και τον Αδάμ μας).

Τι γίνεται όμως αν αυτή η "μακροχρόνια" μοναξιά σου μες στον κόσμο σου, σε φέρνει αντιμέτωπο με μια ακόμα πρόκληση, την πρόκληση της ξανα-γνωριμίας του κόσμου, του κόσμου των ανθρώπων, που είχες ξεχάσει επειδή ήσουν στον κόσμο σου; Η κάποτε οικεία μοναξιά σου, έχει γίνει αν-οίκεια. Και ο κάποτε οικείος κόσμος με τους οικείους ανθρώπους, έχει γίνει πλέον αν-οίκειο μέσα σου και πράπει να το ξανα-κάνεις οικείο. Μόναχα έτσι θα μπορέσεις να ξανακερδίσεις τον κόσμο των άλλων.

Ο κόσμος σου μπορεί να είναι ο ιδανικά πλασμένος για σένα και να τον αποζητάς σε κάθε σου ταξίδι, αλλά δε συν-υπάρχει με τον κόσμο του άλλου. Και δεν φτάνει να κοιτάς τον κόσμο του άλλου, όσο κι αυτός να κοιτά το δικό σου κόσμο, αλλά να κοιτάτε προς τον κοινό κόσμο σας, που δεν είναι άλλος από το ταξίδι που θα κάνετε μαζί, σε τούτο τον κόσμο.

Είμαστε γεννημένοι για έναν κόσμο και τον άνθρωπο που βρίσκεται κι αυτός στον κόσμο και θα πρέπει να κοιτάξουμε προς την ίδια κατεύθυνση...

Οι Έλληνες Άθεοι της αρχαιότητας

Αν έχετε διαβάσει ελληνική μυθολογία θα έχετε σίγουρα παρατηρήσει τις πάμπολλες εκδοχές στις ιστορίες και γενεαλογίες των θεών, των ηρώων και των άλλων υπαρκτών ή φανταστικών όντων τα οποία εκείνοι οι αρχαίοι άνθρωποι λάτρευαν. Αυτή η χαώδης κατάσταση είναι ενδεικτική της ελευθερίας που επικρατούσε στο λατρευτικό αυτό σύστημα, αν μπορούμε να το ονομάσουμε σύστημα. Ο καθένας μπορούσε να λατρεύει όποιον θεό προτιμούσε και να υιοθετεί όποια από τις δεκάδες εκδοχές κάθε ιστορίας του άρεσε περισσότερο. Δεν υπήρχε ορθή και λανθασμένη εκδοχή, δεν υπήρχε δόγμα, δεν υπήρχαν εντολές και τιμωρίες. Υπήρχε όμως μία δέσμευση: Δημοσίως, όλοι έπρεπε να τιμούν τις επίσημες γιορτές των θεών και να είναι ευσεβείς. Η κοινή πίστη ήταν ένας σύνδεσμος για την κοινότητα, και τίποτα δεν εκτιμούσαν οι Έλληνες περισσότερο από την κοινότητα, την πόλη τους.

Μέρες κρίσης και παρακμής
Όπως μας ενημερώνει ο Θουκυδίδης, οι Αθηναίοι, μετά την φρικτή εμπειρία του Πελοποννησιακού Πολέμου «αποφάσιζαν να χαρούν τη ζωή τους όσο ταχύτερα μπορούσαν, επιδιδόμενοι στις απολαύσεις, διότι θεωρούσαν και τη ζωή και τον πλούτο εξ ίσου εφήμερα. [….], έκριναν ότι δεν υπήρχε καμία διαφορά μεταξύ ευσεβείας και ασεβείας […] επειδή κανείς δεν πίστευε πως θα επιζήσει, για να δώσει λόγο για τα εγκλήματά του και τιμωρηθεί γι’ αυτά.» Η γοργή εξάπλωση της ανηθικότητας και της απολίτιστης συμπεριφοράς έπεισε τους Αθηναίους να ψηφίσουν την πρόταση του Διοπείθη περί ασεβείας, το 431 π.Κ.Χ.

Με τον νόμο του Διοπείθη η πολιτεία άσκησε διώξεις σε όσους δεν έδειχναν σεβασμό στους θεούς της πόλης. Αυτοί αποκαλούνται άθεοι μολονότι συχνά είναι απλώς ασεβείς. Η κατηγορία αυτή μπορούσε να επιφέρει ποινές φυλάκισης, εξορίας ακόμα και την ποινή του θανάτου. Εξαιτίας των έντονων πολιτικών ταραχών, συχνά πίσω από την κατηγορία περί ασεβείας κρύβονταν πολιτικές σκοπιμότητες. Τέτοια ήταν η περίπτωση του Σωκράτη, που ενώ ήταν βαθύτατα θρησκευόμενος, εκτελέστηκε το 399 ως ασεβής.

Οι διαβόητοι άθεο
Άθεοι της εποχής αυτής, που πίστευαν πως οι θεοί είναι επινόηση των ανθρώπων, είναι ο Πρόδικος από την Κέα, ο Κριτίας ο Αθηναίος, ο Διαγόρας ο Μήλιος και ο Κινησίας. Αυτοί, κάτω από την επίδραση των σοφιστών που αμφισβήτησαν, όχι μόνο τις καθιερωμένες θρησκευτικές αντιλήψεις, αλλά και την εγκυρότητα του ίδιου του Νόμου και την ίδια την ύπαρξη των θεών, είτε υπονοούν είτε απερίφραστα διακηρύττουν ότι θεοί δεν υπάρχουν. Κάποιοι από αυτούς, μάλιστα, γίνονται αναιδείς και προβαίνουν σε απρέπειες που προκαλούν την αντιπάθεια των συμπολιτών τους.

Ο Πρόδικος ο Κεῖος ο Σοφιστής και στενός φίλος του Σωκράτη. Στο έργο του «Ὥραι» διασώζει την πολύ γνωστή ιστορία με τον Ηρακλή που καλείται να επιλέξει ανάμεσα στην Αρετή και στην Κακία. Του άρεσε πολύ να διηγείται ξανά και ξανά την ιστορία αυτή στις διαλέξεις του. Για δύο πράγματα ήταν διάσημος ο Πρόδικος: για την εμμονή του στην ακριβή χρήση των λέξεων και για τις αθεϊστικές του αντιλήψεις.

Ο Πρόδικος, εξετάζοντας το θέμα ανθρωπολογικά, ισχυρίστηκε πως ο άνθρωπος επινόησε τις θεότητες, από ευγνωμοσύνη για τα αγαθά που του παρείχε η φύση. Δεν είναι τυχαίο, έλεγε, πως οι αρχαιότεροι θεοί σχετίζονται άμεσα με τη διατροφή, όπως είναι η Δήμητρα (σιτάρι) ή την απόκτηση ευημερίας, όπως ο Διόνυσος (κρασί-διακέδαση). Και κάθε φορά που αντιλαμβάνονταν την αξία κάποιου πράγματος και τη συνεισφορά του στην επιβίωση και στην πρόοδο, το θεοποιούσαν και γιόρταζαν λατρεύοντάς το. Έτσι έγινε με τον ήλιο, τη σελήνη, τα ποτάμια, τη φωτιά.

Αυτή η ορθολογική ερμηνεία της θρησκευτικότητας του ανθρώπου εξηγεί γιατί η ονομασία ενός ωφέλιμου πράγματος ταυτίζεται με το όνομα του αντίστοιχου θεού, ο οποίος θεωρείται και ο εφευρέτης του πράγματος αυτού (για παράδειγμα, η φωτιά ονομάζεται και Ήφαιστος, το τζάκι Εστία, η Γη ταυτίζεται με τη θεά Γαία). Παράλληλα αντικρούει την ερμηνεία του Δημόκριτου, ο οποίος ισχυριζόταν πως κίνητρο για την επινόηση των θεών ήταν ο φόβος για τα φαινόμενα της φύσης που απειλούσαν την ανθρώπινη ζωή.

Επόμενος άθεος, ο Κριτίας, ο αριστοκράτης μαθητής του Σωκράτη και συγγενής του Πλάτωνα, που έβλεπε την πίστη στους θεούς ως ένα πολύ αποτελεσματικό, πολιτικό εργαλείο που επινόησαν οι ηγεμόνες για να πειθαναγκάσουν τους υπηκόους τους να είναι πειθαρχημένοι. Η ανάγκη αυτή προέκυψε, υποστηρίζει ο Κριτίας, επειδή η νομοθεσία, μπορεί να απέτρεπε τους κακούς από τη διάπραξη εγκλημάτων φανερά, αλλά εξακολουθούσαν τον άνομο βίο τους όταν κανείς δεν τους έβλεπε. Επινοήθηκαν λοιπόν οι θεοί που τα βλέπουν όλα και πάντα, ώστε να περιοριστεί η παρανομία στα κρυφά.

Το 415 π.Κ.Χ κατηγορήθηκε μαζί με τον Αλκιβιάδη για τη βεβήλωση των Ερμών και καταδικάστηκε σε φυλάκιση, ενώ οκτώ χρόνια αργότερα εξορίστηκε. Επέστρεψε το 405 και λίγο μετά εξελέγη μέλος των τριάκοντα τυράννων στην Αθήνα. Με την εξουσία αυτή εξόντωσε τους πολιτικούς του αντιπάλους χωρίς έλεος, άρπαξε περιουσίες συμπολιτών του, ενώ απαγόρευσε στον δάσκαλό του, τον Σωκράτη, να διδάσκει. Σκοτώθηκε έναν χρόνο αργότερα κατά τη διάρκεια της επανάστασης των δημοκρατικών του Θρασύβουλου.

Ο Διαγόρας ο Μήλιος ήταν ποιητής. Αιχμαλωτίστηκε από τους Αθηναίους, όταν κατέλαβαν την Μήλο και ο Δημόκριτος πλήρωσε ένα μεγάλο ποσό για τον ελευθερώσει.

Σχεδόν παντού όπου γίνεται αναφορά σε αυτόν τον συνοδεύει το επίθετο «άθεος». Μιλούσε περιπαιχτικά και χωρίς κανέναν σεβασμό για τα μυστήρια, αποκαλύπτοντας μάλιστα τα άρρητα των τελετών. Δικάστηκε ερήμην για ασέβεια την εποχή που οι Αθηναίοι ετοιμάζονταν για τη Σικελική εκστρατεία. Κατά πάσα πιθανότητα είχε αναμειχθεί σε πολιτικές ταραχές, ενέργεια που μαζί με την καταγωγή του από εχθρική για την Αθήνα πόλη, συνέβαλαν στην καταδίκη του. Εκείνος πάντως φρόντισε να εγκαταλείψει εγκαίρως την πόλη και να καταφύγει στην Κόρινθο, όπου και έζησε ως το τέλος της ζωής του.

Στο «Περί της φύσης των θεών» του Κικέρωνα, διασώζεται μία αφήγηση που μας δίνει μία ιδέα για την επιχειρηματολογία του Διαγόρα: Ένας φίλος του προσπαθεί να τον πείσει για την ύπαρξη των θεών, λέγοντάς του ότι υπάρχουν πολλές αφιερωματικές εικόνες ανθρώπων που σώθηκαν από φουρτούνες, επειδή επικαλέστηκαν τους θεούς. Ο Διαγόρας του απαντά «πουθενά, όμως, δεν υπάρχουν οι εικόνες εκείνων που δεν σώθηκαν».

Ένας λιγότερο γνωστός σε εμάς, αλλά διαβόητος εκείνη την εποχή, ήταν ο Κινησίας (450-390 π.Κ.Χ περ.), ένας Αθηναίος ποιητής και μουσικός (πολύ κακός, μάλιστα). Οι πολύ εξεζητημένες χορογραφίες του, οι συγκεχυμένες μελωδίες του, που ο κόσμος δυσκολευόταν να τραγουδήσει, η άσχημη εμφάνισή του και η πρωτότυπη ιδέα του να καταργήσει τα χορικά στις κωμωδίες (με νόμο που πρότεινε και ψηφίστηκε το 400 π.Χ) τον έκαναν αγαπημένο στόχο των κωμικών, που τον αποκαλούσαν «χοροκτόνο». Η ίδια η Μουσική, σε μία κωμωδία του Φερεκράτη, τον αποκαλεί «κατάρατο Αττικό» και διαμαρτύρεται γι’ αυτόν στη Δικαιοσύνη.

Αυτός, λοιπόν, ο Κινησίας ήταν μέλος ενός συλλόγου ασεβών, των «κακοδαιμονιστών», οι οποίοι έκαναν οτιδήποτε μπορούσε να προκαλέσει το θρησκευτικό συναίσθημα των Αθηναίων. Η αγαπημένη τους απασχόληση ήταν να οργανώνουν δείπνα τις αποφράδες ημέρες*, κατά τη διάρκεια των οποίων χλεύαζαν τους θεούς και τους νόμους. Ο Λυσίας αναφέρει πως ο Κινησίας ήταν ο δράστης μίας πράξης βεβήλωσης του αγάλματος της Εκάτης (παρόμοια πράξη με εκείνη της κοπής των Ερμών). Δεν γνωρίζουμε τίποτ’ άλλο γι’ αυτόν, εκτός του ότι πέθανε πάμπτωχος.

Κάπως έτσι, μία κοινωνία που ήταν πάντα ανοιχτή στις διαφορετικές απόψεις, που, τις καλές εποχές, διασκέδαζε συζητώντας με τους ξένους επισκέπτες της για άλλους θεούς και άλλα έθιμα, όπως κάθε κοινωνία που αντιμετωπίζει την διάλυση, στρέφεται σε οτιδήποτε μπορεί να προσφέρει ένα στέρεο θεμέλιο για την θεραπεία της. Και αυτή δεν ήταν μία καλή εποχή για αμφισβητήσεις, πόσω μάλλον για προκλήσεις.
-------------
*Αποφράδες ημέρες ήταν οι γρουσούζικες μέρες, συνήθως ημερομηνίες κατά τις οποίες είχαν συμβεί τραγικά γεγονότα. Τις ημέρες αυτές δεν λειτουργούσαν οι δημόσιες υπηρεσίες, δεν διοργανώνονταν εκδηλώσεις πολιτικές ή θρησκευτικές και δεν σταματούσαν οι εμπορικές συναλλαγές. Αποφράς, από την πρόθεση από και το ρήμα φράζω = λέγω, διότι ούτε καν αναφέρονταν σε αυτές.

Πηγές:
Θουκυδίδη, Ιστορίη, βιβλίο Β΄
Λεξικό Σούδα
Διογένης Λαέρτιος, «Βίοι Φιλοσόφων»
Διόδωρος Σικελιώτης, «Ιστορική Βιβλιοθήκη»
Πλάτων, Ιππίας Μείζων
Αθήναιος ΧΙΙ

Ανακαλύφθηκε στην Κίνα το μεγαλύτερο έντομο στον κόσμο

Τα έχουμε συναντήσει σε ταινίες τρόμου. Άλλοτε με τη μορφή γιγάντων, άλλοτε εξωγήινων και άλλοτε σε... κοπάδια, ακόμη και σε σχηματισμό... μούμιας. Σε φυσικό μέγεθος δεν είναι τόσο τρομακτικά, εξακολουθούν ωστόσο να προκαλούν φόβο σε μεγάλο ποσοστό ανθρώπων. Στην Κίνα, ωστόσο, ανακαλύφθηκε ένα έντομο, το οποίο... πλησιάζει σε μέγεθος τους γίγαντες των χολιγουντιανών ταινιών.

Σε ένα από τα παρθένα δάση της Κίνας, εκεί όπου ελάχιστοι άνθρωποι διαβιώνουν, ανακαλύφθηκε το μεγαλύτερο έντομο στον πλανήτη. Πρόκειται για κάτι σαν «αλογάκι της Παναγίας», το οποίο είναι ακίνδυνο και μετρήθηκε στα 62,4 εκατοστά μήκος! Μάλιστα πήρε και το όνομα Phryganistria, από τον άνθρωπο που το εντόπισε.

Ο Ζάο Λι, περί ου ο λόγος, εργάζεται στο Μουσείο της Δυτικής Κίνας, στην επαρχία Τσενγκντού, κοντά στα σύνορα με το Βιετνάμ. «Το βρήκα στα 1.200 μέτρα υψόμετρο. Στην αρχή μου φάνηκε σαν κλαδί δέντρου. Όταν πήγα κοντά, σοκαρίστηκα», δήλωσε ο Κινέζος Ζάο Λι.

Σύγχυση πάνω από την πυρηνική σχάση

Έχουμε φτιάξει την ατομική βόμβα. Έχουμε φτιάξει τους αντιδραστήρες που μας προσφέρουν τεράστια ποσά ενέργειας με χαμηλές εκπομπές άνθρακα. Αν αυτό σας φαίνεται αξιοσημείωτο, γίνεται πολύ περισσότερο, όταν συνειδητοποιήσουμε ότι η όλη επιχείρηση της πυρηνικής σχάσης βασίζεται σε μια παρεξήγηση.

 

Αριστερά: μια συνηθισμένη διάσπαση του ουρανίου-235 από αργό νετρόνιο 

 

Αυτό το πολύ νομίζαμε ότι γνωρίζαμε: όταν ένα ασταθές στοιχείο υποβάλλεται σε σχάση, θα διαχωριστεί σε περίπου ίσα μέρη, και αν αυτό δεν συμβαίνει, οφείλεται στους "μαγικούς" αριθμούς. Αυτοί οι αριθμοί ξεπηδούν από τις θεωρίες της πυρηνικής φυσικής και μας λένε ποιοί πυρήνες είναι σταθεροί. Το μοντέλο που έχουμε για τους πυρήνες είναι αυτό της σταγόνας, που τους θεωρούμε σαν ένα είδος παράξενου παχύρρευστου υγρού. Όταν αυτό το μοντέλο δεν αποδίδει αρκετά τα επιθυμητά αποτελέσματα, προσθέτουμε σε αυτό «φλοιούς» που, σαν τους φλοιούς των ατόμων όπου στοιβάζονται τα ηλεκτρόνια, κατέχουν κι αυτοί ένα ορισμένο αριθμό πρωτονίων και νετρονίων.

 

Ακριβώς όπως ένα άτομο με ένα γεμάτο ηλεκτρόνια εξωτερικό φλοιό (ή στιβάδα) είναι ένα παράδοξο μη δραστικό ευγενές αέριο, έτσι κι ένα εξωτερικό πυρηνικό κέλυφος με τον σωστό αριθμό πρωτονίων και νετρονίων φτιάχνει έναν πυρήνα σταθερό με μαγικό τρόπο. Έτσι, αν ένα άτομο δεν διαχωρίζεται ακριβώς στο μισά, θα προτιμήσει ο αρχικός πυρήνας να διασπαστεί ώστε να φτιάξει δύο πυρήνες με μαγικούς αριθμούς.  

 

Πέρυσι, οι ιδέες αυτές είχαν τεθεί σε δοκιμή στο ISOLDE, μια συσκευή για την κατασκευή σπάνιων ραδιενεργών ισοτόπων στο CERN, για να προβλέψουν την έκβαση της σχάσης του ισοτόπου υδραργύρου-180. Η διαίρεση του υδραργύρου-180 δίνει δύο όμοιους πυρήνες ζιρκονίου-90, οι οποίοι απλώς τυχαίνει να έχουν ένα μαγικό αριθμό νετρονίων και ένα σχεδόν μαγικό αριθμό πρωτονίων. Λαμβάνοντας υπόψη όλα αυτά, λέει ο Phil Walker από το Πανεπιστήμιο του Surrey στο Ηνωμένο Βασίλειο, περιμέναμε αυτό το αποτέλεσμα της διάσπασης.

 

Δυστυχώς, ο υδράργυρος-180 δεν παίζει με τους κανόνες. Διαιρείται ασύμμετρα στο ισότοπο ρουθήνιο-100 με ένα ευδιάκριτα μη μαγικό πυρήνα  και στο κρυπτό-80.

 

«Είναι έκπληξη για μας το γεγονός ότι μια διαδικασία τόσο βασική όπως η σχάση, προφανώς δεν συμφωνεί με ό,τι αναμένεται», λέει ο Walker. Ο ξεχασμένος παράγοντας, προτείνει η ομάδα του ISOLDE, είναι ο χρόνος. Όταν ένας πυρήνας διασπάται, αυτός επιμηκύνεται και εμφανίζεται με ένα στενό λαιμό ανάμεσα σε δύο λοβούς (δεξιά εικόνα). Μερικοί πυρήνες, ίσως, απλώς δεν μπορούν να φθάσουν σε μια συμμετρική ισορροπία πριν κοπεί αυτός ο λαιμός. Αλλά όσον αφορά για το ποιοί πυρηνικοί παράγοντες το καθορίζουν – εκεί, υπάρχει διχογνωμία στους φυσικούς.

Mαγνητικός Βορράς χωρίς Νότο

"Δεν υπάρχουν μαγνητικά μονόπολα". Αυτό τονίζουν όλα τα βιβλία και οι φυσικοί σε όλα τα σχολεία καθώς και στο πρώτο έτος των πανεπιστημίων. Μήπως όμως υπάρχουν ή μπορούν να φτιαχτούν; Ότι δεν απαγορεύεται από την κβαντική θεωρία πρώτος μας το είπε ο Paul Dirac το 1931.

Τα κοσμικά μονόπολα είναι ακόμα μια ουτοπία, αλλά οι θεωρίες μας λένε ότι κυκλοφορούν ελεύθερα σωματίδια (άλλες λένε ότι έχουν μάζα 10¹⁶ φορές τη μάζα του πρωτονίου και άλλες με μια μάζα χιλιάδες φορές εκείνης του πρωτονίου), που θεωρούνται πως μεταφέρουν ένα απλό κβάντο μαγνητικού «φορτίου», όπως ένα ηλεκτρόνιο μεταφέρει τη μονάδα του ηλεκτρικού φορτίου. Αυτό που βλέπουμε όμως είναι ότι η φύση μας δίνει πάντα δύο πόλους μαζί κατά ζεύγη – ένα βόρειο και ένα νότιο πόλο αδιαίρετα  μαζί σε ένα ευθύγραμμο μαγνήτη, για παράδειγμα. Γιατί συμβαίνει αυτό, δεν είμαστε απολύτως σίγουροι.
 

Αλλά αποδεικνύεται ότι μπορούμε να φτιάξουμε τα δικά μας μονόπολα (New Scientist).

 

Αριστερά, βλέπουμε ‘παγωμένα’  σπιν σε ιόντα όλμιου, οξυγόνου και τιτανίου, που είναι ένα εξωτικό υλικό με την ονομασία spin ices. Τότε τα μεμονωμένα άτομα λειτουργούν ως μικροσκοπικοί ευθύγραμμοι μαγνήτες με ένα βόρειο και ένα νότιο πόλο. Αν το σπιν ευθυγραμμίζεται σε πολλά άτομα μαζί τότε και το ίδιο το υλικό γίνεται μαγνητικό.

 

 

Αν θερμάνουμε τα ιόντα του όλμιου, τότε ‘αναποδογυρίζεται’ το σπιν και βλέπουμε ότι δύο σπιν να έχουν την αντίθετη κατεύθυνση. Με μια πρόσθετη ενέργεια η μεταβολή αυτή μετατοπίζεται, δαν ντόμινο, και στα διπλανά ιόντα. Οι ερευνητές Mark Harris του Πανεπιστημίου Οξφόρδης και Steve Bramwell του Πανεπιστημιακού Κολλεγίου του Λονδίνου, ήταν οι πρώτοι που μελέτησαν και δημιούργησαν αυτό το υλικό

Βλέπουμε στην πάνω εικόνα μια μετατόπιση του βόρειου και νότιου πόλου σε διαφορετικά σημείο του ιοντικού πλέγματος

Κι ένα σχετικό βίντεο από το YouTube
 

Τον Μάρτιο του 2011, ο Steve Bramwell και οι συνεργάτες του ανακοίνωσαν ότι κατάφεραν να αποθηκεύσουν μακρόβια μονοπολικό ρεύμα στο μαγνητικό ισοδύναμο ενός πυκνωτή, δηλαδή έκαναν ένα πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση του πλήρους ‘μαγνητρονικού’ κυκλώματος (magnetronic). Προς το παρόν, αυτές οι συσκευές παραμένουν αντικείμενα αξιοπερίεργα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα είναι χρήσιμα στο μέλλον, πιστεύει ο Bramwell. Σε τελευταία ανάλυση, “για ένα μεγάλο διάστημα, η ηλεκτρική ενέργεια δεν είχε καμιά προφανή χρήση".

Τι είναι το υπερστερεό;

Το υπερστερεό μπορεί να θεωρηθεί σαν ένα υπερρευστό διατεταγμένο στο χώρο. Όταν δε κβαντικά ρευστά, όπως είναι το ήλιο-4, ψύχονται κάτω από μια ορισμένη χαρακτηριστική θερμοκρασία, υποβάλλονται σε μια υπέρρευστη μετάβαση και μπαίνουν σε μια κατάσταση μηδενικού ιξώδους.

Στο ήλιο έχει αποδειχθεί ότι μπορεί να δημιουργηθεί ένα υπερστερεό, το οποίο σημαίνει ότι ένα μέρος του στερεού δείχνει συμπεριφορά ρευστού μηδενικού ιξώδους. Αυτό το φαινόμενο παρατηρήθηκε πειραματικά το 2004 λόγω της εργασίας των φυσικών Moses Chan και Eun-Seong Kim. Η σημασία αυτού του πειράματος είναι ότι βρέθηκε μια νέα κβαντική φάση της ύλης.

Εν ολίγοις, ένα υπερστερεό είναι μία οπή (ένα χάσμα) σε ένα στερεό που έχει τέτοιες φυσικές ιδιότητες, που του επιτρέπουν να διαπεράσει μέσω άλλων στερεών.

Η πρόβλεψη

Στους επιστημονικούς κύκλους ήταν γνωστή μια εργασία, από το 1969, των Ρώσων θεωρητικών Α. Andreev και I. Lifshitz στην οποία υπέθεταν ότι τα άτομα ενός στερεού θα μπορούσαν σε ακραίες συνθήκες να συμπεριφερθούν σαν ένα ρευστό. Σε αυτήν πρότειναν ότι τα άτομα του ηλίου-4 που έχουν ακέραιο σπιν (άρα ανήκουν στην κατηγορία των μποζονίων που δεν υφίστανται την Απαγορευτική Αρχή του Pauli, όπως τα φερμιόνια) θα αποτελούσαν τους ιδανικούς υποψήφιους για τον σχηματισμό ενός υπερστερεού.

Ο πρώτος που είχε δοκιμάσει να επαληθεύσει αυτή τη θεωρία ήταν ο John Goodkind από το Πανεπιστήμω San Diego της Καλιφόρνιας χρησιμοποιώντας κρυστάλλους ηλίου-3 και ηλίου-4. Η στερεοποίηση του υγρού ηλίου είναι τεχνικά δύσκολη καθώς απαιτεί την εφαρμογή υψηλών πιέσεων. Η ομάδα του βομβάρδισε τα παραπάνω δείγματα με υπερήχους και καθώς το δείγμα πλησίαζε στο απόλυτο μηδέν παρατηρήθηκε μια αλλαγή φάσης, η οποία επιβεβαιώθηκε με τη μείωση της αντίστασης στη διάδοση του ήχου, καθώς όλο και περισσότερα άτομα αποσυνδέονταν από τον κανονικό κρύσταλλο του συνηθισμένου στερεού για να σχηματίσουν μία κοινή κατάσταση συγχρονισμού.

Το πείραμα

Οι Moses Chan και η Eun-Seong Kim, που ανήκουν στο πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια, επέλεξαν να συνεχίσουν την πιο πάνω πειραματική εργασία το ήλιο-4, το οποίο φθάνει στην κατάσταση υπερρευστότητας σε εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες, μόλις δύο βαθμούς Kelvin πάνω από το απόλυτο μηδέν.

Το ήλιο - ανήκει στην ομάδα των ευγενών αερίων που έχουν την εξωτερική τους στιβάδα σθένους συμπληρωμένη γι αυτό και είναι χημικώς αδρανή - είναι το αγαπημένο υλικό των πειραματιστών που ασχολούνται με την υπερρευστότητα, μία από τις λίγες περατώσεις όπου μπορεί κανείς να μελετήσει μια μακροσκοπική εκδήλωση των κβαντικών φαινομένων. Από τα τέσσερα ισότοπα του ηλίου μόνον το ήλιο-3 και ήλιο-4 χρησιμοποιούνται σε παρόμοια πειράματα.


Οι φάσεις του ηλίου-4 ανάλογα με τις συνθήκες

Στις εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες των δύο βαθμών Kelvin πάνω από το απόλυτο μηδέν, η συμπεριφορά του ηλίου-4 γίνεται παράξενη. Μπορεί κανείς να δει ένα τέτοιο ρευστό να ρέει έξω από τα τοιχώματα του δοχείου που το περεχεί ακόμα και με το δοχείο ανεστραμμένο. Το υγρό ήλιο θα εξακολουθήσει να ανεβαίνει στο εξωτερικό τοίχωμα του δοχείου σε αντίθεση με τη βαρύτητα. Αλλά ο σκοπός των Chan και Kim ήταν να επιβεβαιώσουν πειραματικά την δημιουργία του υπερστερεού με άλλον τρόπο από την ομάδα του Goodkind.

Κι αυτό που ήθελαν ήταν μια πιο δραματική μεταβολή μιας μακροσκοπικής ιδιότητας που να μπορεί να παρατηρηθεί με σχετική ευκολία. Η ιδιότητα που επιλέχθηκε ήταν η ροπή αδρανείας. Με τη βοήθεια εξωτερικής πίεσης κατάφεραν να στερεοποιήσουν το ήλιο-4 και τοποθέτησαν το σύστημα σε ένα στροφικό εκκρεμές, με σκοπό να περιστρέψουν το δοχείο με ταχύτητα 1000 στροφών το λεπτό δεξιόστροφα και μετά αριστερόστροφα. Ταυτόχρονα αύξησαν την πίεση μέχρι τις 60 ατμόσφαιρες, ενώ χαμήλωναν και τη θερμοκρασία, περιμένοντας να διαπιστώσουν κάποια αλλαγή στην ταχύτητα περιστροφής. Ανάμεσα στους 0,4 και 0,2 βαθμούς Kelvin παρατήρησαν κάτι που περίμεναν. Το σύστημα άρχισε να αυξάνει την ταχύτητα περιστροφής του σαν να είχε ξαφνικά ελαφρύνει. Αυτό είναι ένα φαινόμενο που κανένα κανονικό στερεό δεν θα μπορούσε να επιδείξει. Για να επιβεβαιώσουν τη μέτρηση τους αύξησαν πάλι τη θερμοκρασία του ηλίου-4. Αμέσως, η συχνότητα των ταλαντώσεων επανήλθε στο κανονικό, πράγμα που έδειχνε ότι δεν είχε διαφύγει καθόλου μάζα. Οι Chan και Kim συμπέραναν ότι περίπου το 1% από τη συνολική μάζα του υλικού είχε ακινητοποιηθεί και δεν συνεισέφερε πλέον στη στροφική αδράνεια του συστήματος. Ακόμη πιο παράξενο ήταν το γεγονός ότι η υπόλοιπη μάζα φαινόταν να περνά μέσα από αυτήν συνεχίζοντας ανεπηρέαστη την περιστροφή της.

Αργότερα επανέλαβαν το ίδιο πείραμα αλλά αυτή τη φορά με ήλιο-3 (τα άτομα του οποίου δεν είναι μποζόνια όπως του ηλίου-4 αλλά φερμιόνια) και επομένως δεν θα έπρεπε να σχηματίζουν υπερστερεό. Πράγματι, τη δεύτερη φορά δεν υπήρξε επανάληψη του παράδοξου φαινομένου. Το υπέρψυχρο ήλιο-3 περιστρεφόταν κανονικά τελείως ανεπηρέαστο από τις αλλαγές πίεσης και θερμοκρασίας που οι ερευνητές εφάρμοσαν πάνω του. Αυτό ήταν η εντυπωσιακή επιβεβαίωση μιας θεωρητικής πρόβλεψης που εμφάνιζε ένα στερεό να συμπεριφέρεται σαν ρευστό. Η θεωρία των ρώσων Andreev και Lifshitz είχε επιβεβαιωθεί πανηγυρικά.

Η εξήγηση του υπερστερεού με τις ατέλειες των ατόμων

Αμέσως μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων, διάφοροι θεωρητικοί φυσικοί άρχισαν να ασχολούνται με την αρχική ερμηνεία ενώ άλλες πειραματικές ομάδες προσπάθησαν να επαναλάδουν τα αποτελέσματα. Μία ιαπωνική ομάδα υπό τους Masaru Suzuki και Keiya Shirahama από τα Πανεπιστήμια του Τόκιο και της Γίοκοχάμα προσπαθούν να επαναλάδουν τα πειράματα με υπερήχους που διεξήγαγε ο Goodkind χωρίς όμως να έχουν προκύψει μέχρι σήμερα οριστικά αποτελέσματα.

Η ερμηνεία των αποτελεσμάτων όπως την έδωσαν οι ίδιοι οι Chan και Kim σχετίζεται με τις βασικές αρχές που διέπουν τη δομή των στερεών σε συνδυασμό με τις αρχές της κβαντομηχανικής. Ένας τέλειος κρύσταλλος είναι μια απολύτως περιοδική διάταξη ατόμων που σχηματίζουν ένα ιδεατό πλέγμα. Στην πράξη όμως είναι πολύ δύσκολο να φτιαχτεί ένας τέλειος κρύσταλλος, χωρίς ατέλειες και προσμίξεις. Στο στερεό ήλιο υπάρχει κάτι που διαφοροποιεί τους κρυστάλλους του από άλλα βαρύτερα στοιχεία. Επειδή τα άτομα του είναι εξαιρετικά ελαφρά, και η παραμικρή θέρμανση μπορεί να τα οδηγήσει σε ταλαντώσεις μεγάλου πλάτους. Κι αυτό δυσκολεύει τη στερεοποίηση του ακόμα και σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες. Οι συνθήκες που εφαρμόστηκαν - υψηλές πιέσεις και πολύ χαμηλές θερμοκρασίες - δεν ήταν ικανές να δημιουργηθεί ένας κρύσταλλος χωρίς ατέλειες. Αυτές οι ατέλειες δε μπορούν, υπό ορισμένες συνθήκες, να συμπερίφερθούν σαν 'σωμάτια΄.

Οι ατέλειες αυτές - κυρίως είναι σημειακές - είναι στην ουσία απλές οπές ή κενά στον κρύσταλλο από όπου λείπει κάποιο άτομο. Όταν ένα άτομο κινηθεί προς την οπή για να καταλάβει τον κενό χώρο, το αποτέλεσμα είναι να αφήσει ένα άλλο κενό πίσω του με συνεπεία τη δημιουργία μιας νέας οπής. Αυτό μπορεί να περιγραφεί ισοδύναμα ως διάδοση της οπής προς την αντίθετη κατεύθυνση από εκείνη που κινήθηκε το πραγματικό άτομο. Έτσι δημιουργείται μια εντύπωση ότι κινούνται οι οπές, και μπορούμε να τις φανταστούμε σαν ειδικού τύπου σωμάτια. Ενώ επιδέχονται και μια κυματική περιγραφή, που οφείλεται στο γεγονός ότι η κίνηση των ατελειών έχει και αυτή μια ενεργεία που οφείλει να είναι κβαντισμένη. Έτσι τελικά υπάρχει ένας συσχετισμός κάθε τέτοιας ατέλειας με ένα υλικό κύμα ή κύμα De Broglie, όπως γίνεται και με τα ηλεκτρόνια ή τα άτομα. Για τον λόγο αυτό είναι δυνατόν να μεταφέρουμε τη συλλογιστική της θεωρίας BCS (η θεωρία των Bardeen, Cooper και Schriefer το 1957 προέβλεπε τον συνδυασμό των σπιν δύο ηλεκτρονίων ώστε το ζεύγος να υπακούει στη στατιστική Bose), και στις σημειακές ατέλειες, οπότε εμφανίζεται η πιθανότητα της δημιουργίας συμπυκνώματος Bose-Einstein από πολλές τέτοιες ατέλειες οι οποίες πέφτουν στην ίδια ενεργειακή κατάσταση και διαδίδονται πλέον συγχρονισμένα.

Όμως η δημιουργία συμπυκνώματος απαιτεί οι ατέλειες να συμπεριφέρονται σαν μποζόνια με ακέραιο σπιν. Αυτό ισχύει για το ήλίο-4 του οποίου τα άτομα είναι μποζόνια. Ουσιαστικά αυτό που συμβαίνει είναι ότι οι ατέλειες κληρονομούν τα χαρακτηριστικά των ατόμων του ηλίου-4 διότι είναι απλώς ένας διαφορετικός τρόπος περιγραφής της συλλογικής κίνησης των ατόμων.

Είναι γνωστό δε ότι ένα σωμάτιο, που έχει ορμή και ενεργεία, αντιστοιχεί σε ένα υλικό κύμα σύμφωνα με τη θεωρία του Louis De Broglie. Στις χαμηλές θερμοκρασίες των πειραμάτων με το ήλιο-4, η μέση κινητική ενέργεια των ατόμων είναι πολύ μικρή και γι αυτό έχουν πολύ μεγάλο μήκος κύματος λ. Μάλιστα το μήκος του υλικού κύματος λ ενός σωματίου είναι τόσο μεγάλο που θα επικαλύπτεται με τα μήκη λ των γειτονικών του. Σε μια μια κρίσιμη τιμή της θερμοκρασίας, πολύ κοντά στο απόλυτο μηδέν, τα διάφορα υλικά κύματα των γειτονικών σωματίων έχουν συμπέσει σχεδόν απόλυτα με αποτέλεσμα να αρχίσουν να κινούνται όλα μαζί σαν μια νέα συλλογική οντότητα ή λέμε ότι συμπεριφέρθηκαν σαν μποζόνια. Το αποτέλεσμα είναι να μεταμορφωθούν σε ένα καινούργιο υλικό του οποίου τα συστατικά κινούνται σε απόλυτο συγχρονισμό.

Αυτό λοιπόν το νέο υλικό θα πρέπει, κατά τους Chan και Kim, να θεωρηθεί ως ένα υπερ-στερεό το οποίο από τη στιγμή της δημιουργίας του μπορούσε να περνά σαν φάντασμα μέσα από τα υπόλοιπα άτομα του ηλίου-4. Με άλλα λογία ήταν ταυτόχρονα ένα στερεό λόγω της συμπύκνωσης Bose-Einstein, αλλά και ένα υπερρευστό καθώς μπορούσε να διαφοροποιηθεί από τον υπόλοιπο κρύσταλλο και να ολισθήσει ανάμεσα στα άτομα. Γι αυτό τον λόγο και δεν συνεισέφερε πλέον στη στροφική αδράνεια του συστήματος, πράγμα που εξηγεί την αιφνίδια αύξηση της συχνότητας ταλάντωσης στο πείραμα με το στροφικό εκκρεμές.

Στην περίπτωση του ηλίου-4, θα πρέπει να φανταστούμε ένα μέρος του υλικού να γίνεται τόσο ολισθηρό ώστε να μη μπορεί πλέον να παρασυρθεί από το υπόλοιπο υλικό. Αυτό όμως είναι το χαρακτηριστικό της υπερρευστότητας που τεχνικά αναφέρεται ως μηδενικό ιξώδες (το ιξώδες είναι το αντίστοιχο της τριβής για τα ρευστά). Όπως δεν μπορείτε να περπατήσετε στον πάγο επειδή εμφανίζει πολύ χαμηλή τριβή, κατά τον ίδιο τρόπο δεν μπορείτε να παρασύρετε ένα υπερρευστό γιατί παρουσιάζει πρακτικά μηδενική αντίσταση. Το υπερστερεό, με τη σειρά του, είναι μια ενδιάμεση κατάσταση ενός στερεού, που όμως μπορεί ταυτόχρονα να ρέει ανεμπόδιστα.

Σε ένα υπερρευστό όμως η τριβή είναι μηδενική και τα άτομα σε κίνηση θα γλιστρούσαν με ευκολία ανάμεσα στα υπόλοιπα πακεταρισμένα άτομα. Κατά τον ίδιο τρόπο, οι ατέλειες μέσα στον κρύσταλλο του ηλίου-4 μπορούσαν να ολισθαίνουν ανάμεσα στα άτομα του κρυστάλλου διατηρώντας ταυτόχρονα τις θέσεις τους σε συγχρονισμό εξαιτίας της κβαντικής συμπύκνωσης.

Πίτσα τρώγεται με το κουτί της!

Για τους λάτρεις της πίτσας -και όχι μόνο- η ιδέα φαντάζει… απολαυστική! Ο λόγος για την πίτσα και το περίφημο… πιτσοκουτί της που κάνει θραύση σε μια πιτσαρία στο Μπρούκλιν! Ο ιδιοκτήτης της Pizzeria Vinnie Sean Berthiaume σκέφτηκε να προσφέρει διπλή απόλαυση πίτσας στους πελάτες του αλλά και λιγότερα σκουπίδια στο περιβάλλον.

Έτσι έφτιαξε ένα κουτί μεταφοράς πίτσας που τρώγεται και μάλιστα σε ίδια ή αλλή γεύση από αυτήν της πίτσας. Οι πελάτες ενθουσιάστηκαν και το μαγαζί πλέον είναι από τα αγαπημένα των pizza lovers και όχι μόνο! Όσο για την τιμή; Περίπου 40 δολάρια η μεγάλη!

Ποιος είναι στ’ αλήθεια ευτυχισμένος;

Πριν διαβάσετε αυτή την ιστορία, αφιερώστε λίγα λεπτά και αναλογιστείτε ποιος είναι ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος που έχετε γνωρίσει. Ποιος είναι αυτός του οποίου την τύχη κάποια στιγμή ζηλέψατε, τίνος η ζωή είναι εκείνη που θα θέλατε ν’ ανταλλάξετε με τη δική σας; Είναι κάποιος που έχει οτιδήποτε το οποίο εσείς δεν μπορέσατε ν’ αποκτήσετε; Έχει μεγαλύτερη περιουσία από τη δική σας; Είναι διάσημος ή κατέχει θέση εξουσίας; Σκεφτείτε για λίγο με τι κριτήρια επιλέξατε τον πιο ευτυχισμένο άνθρωπο που γνωρίσατε ποτέ;

Τώρα, πάμε πίσω στον χρόνο να συναντήσουμε έναν άνθρωπο που έμεινε στην ιστορία ως ένας από τους επτά σοφότερους ανθρώπους που έζησαν τον 6ο αιώνα Π.Κ.Χ. στην Ελλάδα. Για την ακρίβεια, ο Σόλων ο Αθηναίος ήταν ο σπουδαιότερος άνθρωπος της εποχής του στην Αθήνα, στον τόπο που γεννήθηκε ο δυτικός πολιτισμός. Ήταν ένας μορφωμένος άνθρωπος, αριστοκρατικής καταγωγής, που ασχολήθηκε με το εμπόριο και ταξίδεψε πολύ. Έγραφε ποιήματα και όταν η πατρίδα του τον χρειάστηκε, χρησιμοποίησε τις γνώσεις και τις ικανότητές του στην δημιουργία μίας σωτήριας νομοθεσίας, θεμέλιο για τη νεογέννητη αθηναϊκή δημοκρατία. Γι’ αυτό όμως θα πούμε άλλη φορά. Τώρα θα ακολουθήσουμε τον Σόλωνα σε ένα από τα ταξίδια του, στις Σάρδεις της Λυδίας, όπου φιλοξενείται από τον βασιλιά Κροίσο, έναν από τους πλουσιότερους βασιλιάδες που έχει καταγράψει η ιστορία. Μέχρι σήμερα αποκαλούμε «Κροίσο» ένα πάμπλουτο άνθρωπο.

Ο Κροίσος ξενάγησε τον καλεσμένο του στο εντυπωσιακό του παλάτι και του έδειξε με καμάρι τους σπάνιους θησαυρούς που είχε συγκεντρώσει. Ύστερα, αφού εξέφρασε τον θαυμασμό του για την καλή φήμη του Σόλωνα, που όλοι θαύμαζαν τη μόρφωση και την ορθή του κρίση, τον ρώτησε αν στα τόσα του ταξίδια είχε γνωρίσει κάποιον άνθρωπο για τον οποίο θα μπορούσε να πει πως είναι ο πιο ευτυχισμένος απ’ όλους. Όπως καταλαβαίνετε, ο Κροίσος γύρευε φιλοφρονήσεις, θεωρώντας προφανώς πως κανείς δεν θα μπορούσε να είναι πιο ευτυχής από τον ίδιο. Ωστόσο, ο Έλληνας σοφός είχε άλλη γνώμη.

«Γνωρίζω κάποιον» του είπε «που μου φαίνεται ως ο πιο ευτυχισμένος που γνώρισα. Το όνομά του είναι Τέλλος και είναι από την Αθήνα». Προς μεγάλη έκπληξη του Κροίσου, ο Τέλλος ήταν ένας άσημος, συνηθισμένος άνθρωπος. «Μα… πώς;» αναρωτήθηκε ο βασιλιάς και ο Σόλων του απάντησε:

«Ο Τέλλος ζούσε σε μία ευτυχισμένη πατρίδα, απέκτησε ενάρετους γιους που όλοι έκαναν δικά τους παιδιά που έζησαν όλα, και αυτή την ευτυχισμένη ζωή, με τα μέτρα των ανθρώπων, την επισφράγισε με έναν δοξασμένο θάνατο. Πήρε μέρος σε μία μάχη της Αθήνας εναντίον της γειτονικής Ελευσίνας, και αφού έδιωξε τους εχθρούς της πατρίδας του, σκοτώθηκε με τρόπο ηρωικό. Οι Αθηναίοι τον κήδεψαν με έξοδα της πόλης στο μέρος όπου σκοτώθηκε και του απέδωσαν μεγάλες τιμές».

Ο Κροίσος έκανε μία ακόμα προσπάθεια με την ελπίδα να κατακτήσει τουλάχιστον τη δεύτερη θέση. Ούτε τώρα όμως τον ευχαρίστησε ο Σόλων. Στη δεύτερη θέση έβαλε δύο αδέρφια από το Άργος, τον Κλεόβη και τον Βίτωνα. Ήταν και οι δύο πρωταθλητές σε αγώνες και η μητέρα τους ήταν ιέρεια της Ήρας. Σε μια γιορτή της θεάς έπρεπε η μητέρα τους να μεταφερθεί στον ναό με άμαξα, αλλά τα βόδια δεν επέστρεψαν από το χωράφι εγκαίρως. Τα αγόρια τότε πήραν τη θέση των ζώων και μετέφεραν την άμαξα με τη μητέρα τους στον ναό, που απείχε περίπου 8 χιλιόμετρα. Μόλις έφτασαν, οι Αργείοι ενθουσιάστηκαν με την πράξη των νεαρών και μαζεύτηκαν γύρω τους, θαυμάζοντας τη δύναμή τους και συγχαίροντας την μητέρα για τους γιους που είχε αναθρέψει. Η ευτυχισμένη μητέρα ζήτησε από την Ήρα να χαρίσει στα παιδιά της, που της είχαν προσφέρει τόση χαρά, ό, τι καλύτερο μπορεί να έχει ένας άνθρωπος. Τι φαντάζεστε πως ήταν αυτό το «καλύτερο»;

Όταν η μητέρα ολοκλήρωσε την προσευχή της, πήραν όλοι μαζί μέρος στις θυσίες και στις εορταστικές εκδηλώσεις και τα αγόρια, αποκαμωμένα ακούμπησαν στα σκαλιά του ναού και αποκοιμήθηκαν. Για πάντα! Ένας έντιμος και ήσυχος θάνατος ήταν για τη θεά «το καλύτερο που μπορεί να έχει ο άνθρωπος», ενώ οι άνθρωποι συμπλήρωσαν αυτή την αγαθή τύχη με τιμές προς τα νεκρά αγόρια. Κατασκεύασαν δύο πελώρια αγάλματα που τους απεικόνιζαν και τα αφιέρωσαν στον ναό των Δελφών. Για καλή μας τύχη, τα αγάλματα αυτά διασώθηκαν και μπορείτε να τα δείτε στο Αρχαιολογικό Μουσείο των Δελφών.

Μετά από αυτό, ο Κροίσος άρχισε να χάνει την ψυχραιμία του. «Δηλαδή, φίλε ξένε, τη δική μας ευδαιμονία με τέτοιον τρόπο την εκμηδενίζεις, ώστε ούτε ανάμεσα στους ιδιώτες δεν μας υπολογίζεις;» ρώτησε ενοχλημένος. Και ο Σόλων του απάντησε:

«Βέβαια βλέπω πως έχεις πλούτη πολλά και κυβερνάς πολλούς ανθρώπους. Αυτό όμως που με ρωτάς δεν μπορώ να στο απαντήσω, αν πρώτα δεν δω πως θα έχεις καλό τέλος. Γιατί δεν είναι ο πάμπλουτος πιο ευτυχισμένος από αυτόν που έχει απλώς τα καθημερινά, έχοντας τα όλα καλά. Πριν κάποιος πεθάνει, δεν μπορούμε να τον πούμε ευτυχισμένο, αλλά απλώς καλότυχο… και καμία ανθρώπινη ύπαρξη δεν είναι αυτάρκης, αλλά κάτι έχει και κάτι της λείπει. Και όποιος συμβαίνει να έχει τα πιο πολλά καλά στη ζωή του και επιπλέον έχει και τέλος καλό, αυτός είναι άξιος να καλείται ευτυχισμένος. Πρέπει λοιπόν σε οτιδήποτε να εξετάζουμε την κατάληξή του. Γιατί πολλούς βέβαια άφησε ο θεός να γευτούν για λίγο την ευτυχία, κι έπειτα τους κατακρήμνισε ολοσχερώς».

Ο Κροίσος δεν κατάλαβε, δυστυχώς, κι έδιωξε τον καλεσμένο του πεπεισμένος πως πρόκειται για έναν αμόρφωτο άνθρωπο που κάνει τον ξύπνιο, ενώ δεν είναι σε θέση να εκτιμήσει τα αγαθά που χαρίζουν την ευτυχία.

Ο Ηρόδοτος, που κατέγραψε αυτή την ιστορία, συμπληρώνει την αφήγηση με εκείνα που επεφύλασσε το μέλλον στον σπουδαίο βασιλιά. Λίγο αργότερα, όταν τον βρήκαν βάσανα που τα χρήματα δεν μπορούσαν να απομακρύνουν αντιλήφθηκε πως η ευτυχία ήταν κάτι περισσότερο από τους θησαυρούς του. Και όταν η χώρα του καταλήφθηκε από τους Μήδους και ο νέος ισχυρός της Ανατολής, ο Κύρος, ετοιμαζόταν να τον κάψει ζωντανό, τότε ο ετοιμοθάνατος Κροίσος θυμήθηκε τον σοφό, που του είχε φανεί τόσο ανόητος τότε. Καθώς τον άγγιζαν οι φλόγες, αναφώνησε «Σόλων, Σόλων, Σόλων». Ο Κύρος ρώτησε ποιος ήταν αυτός ο Σόλων και ο Κροίσος διηγήθηκε την ιστορία, με αποτέλεσμα να γλιτώσει τη ζωή του και να μείνει κοντά στον Κύρο για το υπόλοιπο της ζωής του.

Θυμήσου τον Σόλωνα κάθε φορά που συλλαμβάνεις τον εαυτό σου να φθονεί τη ζωή κάποιου άλλου, όποτε αισθάνεσαι αποτυχημένος, όποτε συναντάς ανθρώπους που απαξιώνουν όσα έχεις κατορθώσει. Όλα μπορούν ν’ αλλάξουν ριζικά και σε μία στιγμή να γίνουν καλύτερα ή χειρότερα, για τον πλούσιο, τον φτωχό, τον σπουδαίο και τον ασήμαντο εξίσου. Επίσης, έχε πρόχειρες δυό –τρεις καλές ιστορίες, γιατί, πού ξέρεις; Ίσως μια μέρα να σου σώσουν τη ζωή.