ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Αἴας (545-595)

545 ΑΙ. αἶρ᾽ αὐτόν, αἶρε δεῦρο· ταρβήσει γὰρ οὔ,
νεοσφαγῆ που τόνδε προσλεύσσων φόνον,
εἴπερ δικαίως ἔστ᾽ ἐμὸς τὰ πατρόθεν.
ἀλλ᾽ αὐτίκ᾽ ὠμοῖς αὐτὸν ἐν νόμοις πατρὸς
δεῖ πωλοδαμνεῖν κἀξομοιοῦσθαι φύσιν.
550 ὦ παῖ, γένοιο πατρὸς εὐτυχέστερος,
τὰ δ᾽ ἄλλ᾽ ὅμοιος· καὶ γένοι᾽ ἂν οὐ κακός.
καίτοι σε καὶ νῦν τοῦτό γε ζηλοῦν ἔχω,
ὁθούνεκ᾽ οὐδὲν τῶνδ᾽ ἐπαισθάνῃ κακῶν.
ἐν τῷ φρονεῖν γὰρ μηδὲν ἥδιστος βίος,
[τὸ μὴ φρονεῖν γὰρ κάρτ᾽ ἀνώδυνον κακόν,]
555 ἕως τὸ χαίρειν καὶ τὸ λυπεῖσθαι μάθῃς.
ὅταν δ᾽ ἵκῃ πρὸς τοῦτο, δεῖ σ᾽ ὅπως πατρὸς
δείξεις ἐν ἐχθροῖς οἷος ἐξ οἵου ᾽τράφης.
τέως δὲ κούφοις πνεύμασιν βόσκου, νέαν
ψυχὴν ἀτάλλων, μητρὶ τῇδε χαρμονήν.
560 οὔτοι σ᾽ Ἀχαιῶν, οἶδα, μή τις ὑβρίσῃ
στυγναῖσι λώβαις, οὐδὲ χωρὶς ὄντ᾽ ἐμοῦ.
τοῖον πυλωρὸν φύλακα Τεῦκρον ἀμφί σοι
λείψω τροφῆς ἄοκνον ἔμπα κεἰ τανῦν
τηλωπὸς οἰχνεῖ, δυσμενῶν θήραν ἔχων.
565 ἀλλ᾽, ἄνδρες ἀσπιστῆρες, ἐνάλιος λεώς,
ὑμῖν τε κοινὴν τήνδ᾽ ἐπισκήπτω χάριν,
κείνῳ τ᾽ ἐμὴν ἀγγείλατ᾽ ἐντολήν, ὅπως
τὸν παῖδα τόνδε πρὸς δόμους ἐμοὺς ἄγων
Τελαμῶνι δείξει μητρί τ᾽, Ἐριβοίᾳ λέγω,
570 ὥς σφιν γένηται γηροβοσκὸς εἰσαεί,
ἔστ᾽ ἂν μυχοὺς κίχωσι τοῦ κάτω θεοῦ,
καὶ τἀμὰ τεύχη μήτ᾽ ἀγωνάρχαι τινὲς
θήσουσ᾽ Ἀχαιοῖς μήτε λυμεὼν ἐμός.
ἀλλ᾽ αὐτό μοι σύ, παῖ, λαβὼν ἐπώνυμον,
575 Εὐρύσακες, ἴσχε διὰ πολυρράφου στρέφων
πόρπακος ἑπτάβοιον ἄρρηκτον σάκος·
τὰ δ᾽ ἄλλα τεύχη κοίν᾽ ἐμοὶ τεθάψεται.
ἀλλ᾽ ὡς τάχος τὸν παῖδα τόνδ᾽ ἤδη δέχου,
καὶ δῶμα πάκτου, μηδ᾽ ἐπισκήνους γόους
580 δάκρυε. κάρτα τοι φιλοίκτιστον γυνή.
πύκαζε θᾶσσον. οὐ πρὸς ἰατροῦ σοφοῦ
θρηνεῖν ἐπῳδὰς πρὸς τομῶντι πήματι.
ΧΟ. δέδοικ᾽ ἀκούων τήνδε τὴν προθυμίαν.
οὐ γάρ μ᾽ ἀρέσκει γλῶσσά σου τεθηγμένη.
585 ΤΕΚ. ὦ δέσποτ᾽ Αἴας, τί ποτε δρασείεις φρενί;
ΑΙ. μὴ κρῖνε, μὴ ᾽ξέταζε· σωφρονεῖν καλόν.
ΤΕΚ. οἴμ᾽ ὡς ἀθυμῶ· καί σε πρὸς τοῦ σοῦ τέκνου
καὶ θεῶν ἱκνοῦμαι, μὴ προδοὺς ἡμᾶς γένῃ.
ΑΙ. ἄγαν γε λυπεῖς. οὐ κάτοισθ᾽ ἐγὼ θεοῖς
590 ὡς οὐδὲν ἀρκεῖν εἴμ᾽ ὀφειλέτης ἔτι;
ΤΕΚ. εὔφημα φώνει. ΑΙ. τοῖς ἀκούουσιν λέγε.
ΤΕΚ. σὺ δ᾽ οὐχὶ πείσῃ; ΑΙ. πόλλ᾽ ἄγαν ἤδη θροεῖς.
ΤΕΚ. ταρβῶ γάρ, ὦναξ. ΑΙ. οὐ ξυνέρξεθ᾽ ὡς τάχος;
ΤΕΚ. πρὸς θεῶν, μαλάσσου. ΑΙ. μῶρά μοι δοκεῖς φρονεῖν,
595 εἰ τοὐμὸν ἦθος ἄρτι παιδεύειν νοεῖς.

***

ΑΙ. Φέρ᾽ τον εδώ, να τον κρατήσω εγώ. Δεν θα τρομάξει
βλέποντας αυτό το μακελειό, με τα νωπά σφαγμένα ζώα,
αν πράγματι είναι ο δικός μου γιος.
Πρέπει να μάθει από νωρίς, σαν το πουλάρι ν᾽ ασκηθεί
στους άγριους τρόπους του πατέρα του, για να του μοιάσει
και στο φυσικό.
Γιε μου, τύχη καλύτερη σου εύχομαι εσένα
550 απ᾽ του πατέρα σου, στα άλλα ωστόσο αν του μοιάσεις,
δειλός δεν πρόκειται να βγεις.
Όμως και τώρα κάτι πάνω σου ζηλεύω,
που ακόμη δεν αισθάνεσαι καμιά απ᾽ αυτές τις συμφορές.
Όσο ακόμη το μυαλό δεν συναισθάνεται το βάσανο,
αυτά είναι τα καλύτερα χρόνια του βίου, ωσότου
μάθεις τί θα πει χαρά και λύπη.
Όταν ωστόσο φτάσεις στο σημείο αυτό, τότε
πρέπει να δείξεις στους εχθρούς ποιός είσαι,
αλλά και ποιός σε γέννησε.
Ως τότε όμως ζήσε ανέμελα, μ᾽ ό,τι τραβά
η ψυχούλα σου, καμάρι και χαρά της μάνας σου.
Από τους Αχαιούς, το ξέρω, δεν πρόκειται
560 κανένας να σε βρίσει κι άσχημα να σε βλάψει,
ακόμη κι αν δεν είμαι εγώ στο πλάι σου.
Άγρυπνο φύλακα, προστάτη ακάματο τον Τεύκρο
εγώ θ᾽ αφήσω, να σε φροντίζει που θα μεγαλώνεις,
έστω κι αν τώρα βρίσκεται αυτός μακριά, δοσμένος
στο κυνήγι των εχθρών του.
Αλλά και σεις, άντρες μου ναυτικοί κι ασπιδοφόροι,
ζητώ μια χάρη κι από σας, τη θέλησή μου
αυτή να μεταδώσετε σ᾽ εκείνον· τον γιο μου αυτός μαζί του
να τον πάρει, στο αρχοντικό μας να τον φέρει, κι εκεί
στον Τελαμώνα να τον παραδώσει και στην Ερίβοια,
570 τη μάνα μου, όπου τους δυο να τους γηροκομήσει,
ώσπου να φτάσει η μέρα να κατέβουν στα άδυτα του Άδη.
Όσο για τα δικά μου όπλα, ούτε οι άλλοι Αχαιοί
να γίνουν αθλοθέτες, ούτε να μπει στη μέση
ο εξολοθρευτής μου.
Το σάκος όμως, γιε μου, σου το παραδίνω εσένα,
να γίνει επώνυμό σου, Ευρυσάκη· άτρωτο σάκος
μ᾽ εφτά βοδίσιες στρώσεις, να το κρατάς γερά
απ᾽ το καλοδεμένο του λουρί και να το περιστρέφεις
—τ᾽ άλλα μου όπλα, θέλω μαζί μου να τα θάψετε.
Τώρα ωστόσο πάρε μέσα το παιδί, κι ασφάλισε
το δώμα, αντί να κλαις και να βογκάς εδώ μπροστά.
580 —το ᾽χει η γυναίκα φυσικό της να στενάζει.
Στα γρήγορα λοιπόν κλείσε την τέντα· γιατί ο σοφός γιατρός
δεν καταφεύγει κλαψουρίζοντας σε ξόρκια,
μπροστά σε μια πληγή που της χρειάζεται μαχαίρι.
ΧΟ. Με πιάνει φόβος που σ᾽ ακούω να μιλάς
με τέτοιο πάθος, καθόλου δεν μου αρέσουν
τα κοφτά σου λόγια.
ΤΕ. Αίαντα, κύρη μου, τί κρύβεις μέσα στο μυαλό σου;
τί πας να κάνεις;
ΑΙ. Σταμάτα να ρωτάς, μη θέλεις εξηγήσεις·
είναι πιο φρόνιμο κάποιος να συγκρατείται.
ΤΕ. Όμως με πιάνει απελπισία για σένα και για το παιδί·
και σ᾽ εξορκίζω στους θεούς, μη μας προδώσεις.
ΑΙ. Με παρασκότισες. Δεν πήρες είδηση πως πια
590 δεν είμαι οφειλέτης στους θεούς για τίποτα;
ΤΕ. Μη βλαστημάς.
ΑΙ. Μίλα καλύτερα σ᾽ αυτούς που ακούν.
ΤΕ. Εσύ δεν είσαι πρόθυμος ν᾽ ακούσεις;
ΑΙ. Είπες στο μεταξύ πάρα πολλά.
ΤΕ. Γιατί με πιάνει τρόμος, κύριέ μου.
ΑΙ. Τραβάτε τώρα μέσα, γρήγορα κλειστείτε.
ΤΕ. Για τον θεό, μαλάκωσε.
ΑΙ. Μου φαίνεται πως ξεμωράθηκες,
αν σου περνά από τον νου πως σήμερα μπορείς ν᾽ αλλάξεις
ακόμη και το φυσικό μου.

Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας

Αρχαίες διάλεκτοι

Στα κείμενα που ακολουθούν,  = ει και η·  = ου και ω. Έχουν συμπληρωθεί σιωπηλά κάποια κενά στις επιγραφές και τους παπύρους.

Μυκηναϊκή

Κεφαλίδα ενός καταλόγου αντικειμένων. Πύλος· περ. 1200 π.Χ.

o-wi-de pu2-ke-qi-ri o-te wa-na-ka te-ke au-ke-wa da-mo-ko-ro.

= Ὣς ϝῖδε Φυγέβρις, ὅτε ϝάναξ θῆκε Αὐγέϝαν δαμοκόρον.

Όπως είδε ο Φυγέβρις, όταν ο «άναξ» έκανε τον Αυγέα «δημοκόρον».

Μία από τις αρχαιότερες ελληνικές αλφαβητικές επιγραφές

Επιγραφή στο «ποτήρι του Νέστορα». Πιθηκούσες· περ. 700 π.Χ.

Νέστορός εἰμι εὒποτον ποτριον.

Hὸs δ' ἂν τδε πίσι ποτρί, αὐτίκα κνον

hίμερος hαιρσει καλλιστεφάν Ἀφροδίτς.

Είμαι το γλυκόπιοτο ποτήρι του Νέστορα. Όποιος πιει από τούτο το ποτήρι, αυτόν αμέσως θα τον κυριέψει ο πόθος της Αφροδίτης με το όμορφο στεφάνι.

Αττική και ιωνική

Ηρόδοτος. Τα ιωνικά ιδιώματα της Μ. Ασίας.

Γλῶσσαν δὲ οὐ τὴν αὐτὴν οὗτοι νενομίκασι, ἀλλὰ τρόπους τέσσερας παραγωγέων. Μίλητος μὲν αὐτέων πρώτη κέεται πόλις πρòς μεσαμβρίην, μετὰ δὲ Μυοῦς τε καὶ Πριήνη. Αὗται μὲν ἐν τῇ Καρίῃ κατοίκηνται κατὰ ταὐτὰ διαλεγόμεναι σφίσι, αἵδε δὲ ἐν τῇ Λυδίῃ, Ἔφεσος, Κολοφών, Λέβεδος, Τέως, Κλαζομεναί, Φώκαια· αὗται δὲ αἱ πόλιες τῇσι πρότερον λεχθείσῃσι ὁμολογέουσι κατὰ γλῶσσαν οὐδέν, σφίσι δὲ ὁμοφωνέουσι. Ἔτι δὲ τρεῖς ὑπόλοιποι Ἰάδες πόλιες, τῶν αἱ δύο μὲν νήσους οἰκέαται, Σάμον τε καὶ Χίον, ἡ δὲ μία ἐν τῇ ἠπείρῳ ἵδρυται, Ἐρυθραί. Χῖοι μὲν νῦν καὶ Ἐρυθραῖοι κατὰ τὠυτò διαλέγονται, Σάμιοι δὲ ἐπ' ἑωυτῶν μοῦνοι. Οὗτοι χαρακτῆρες γλώσσης τέσσερες γίνονται.

Δε χρησιμοποιούν όλοι οι Ίωνες την ίδια γλώσσα αλλά τέσσερα διαφορετικά ιδιώματα. Προς νότο η πρώτη πόλη στη σειρά είναι η Μίλητος, ύστερα έρχονται η Μυούς και η Πριήνη· αυτές βρίσκονται στην Καρία και μιλούν το ίδιο ιδίωμα μεταξύ τους. Οι πόλεις πάλι στη Λυδία είναι η Έφεσος, η Κολοφών, Λέβεδος, Τέως, Κλαζομεναί και η Φώκαια· αυτές οι πόλεις δε συμφωνούν καθόλου ως προς τη γλώσσα τους με εκείνες που αναφέραμε πρωτύτερα, ενώ μεταξύ τους έχουν το ίδιο ιδίωμα. Υπολείπονται άλλες τρεις ιωνικές πόλεις, που οι δύο είναι χτισμένες σε νησιά, στη Σάμο και στη Χίο, ενώ η τρίτη βρίσκεται στη στεριά, δηλαδή οι Ερυθραί· Χίοι και Ερυθραίοι μιλούν το ίδιο ιδίωμα, ενώ οι Σάμιοι το ιδιαίτερο δικό τους. Έτσι τα γλωσσικά ιδιώματα γίνονται τέσσερα.

Τιμητικό ψήφισμα σε αττικό αλφάβητο. Ακρόπολη Αθηνών· 421-420 π.Χ.

Προκλές Ἀτάρβ Εὐνυμεὺς ἐγραμμάτευε. Ἔδοχσεν τι βλι καὶ τι δμι, hιπποθντὶς ἐπρυτάνευε, Προκλς ἐγραμμάτευε, Τιμίας ἐπεστάτ, Ἀριστίν ρχε. Θρασυκλές εἶπε· ἐπαινέσαι Ἀστέαν τòν Ἀλεòν hότι εὖ ποεῖ Ἀθναίς καὶ ἰδίαι καὶ δμοσίαι τòν ἀφικνμενον καὶ νῦν καὶ ἐν τι πρόσθεν χρόνι· καὶ ἀναγραφσάτ πρόχσενον καὶ εὐεργέτν Ἀθναίν καθάπερ Πολύστρατον τòν Φλειάσιον ἐστλει λιθίνι ὁ γραμματεὺς ho τς βλς καὶ καταθέτ ἐν πόλει· τò δὲ ἀργύριον δόντν hοι κλακρέται.

Ο Προκλής του Ατάρβου από τον Ευώνυμο δήμο ήταν γραμματέας. Η βουλή και ο δήμος αποφάσισαν, η Ιπποθωντίδα (φυλή) είχε την πρυτανεία, ο Προκλής ήταν γραμματέας, ο Τιμίας πρόεδρος, ο Αριστίων άρχοντας. Ο Θρασυκλής είπε: να επαινεθεί ο Αστέας από την Αλέα, επειδή ευεργετεί τους Αθηναίους, και ιδιωτικά και δημόσια, τον καθένα που πηγαίνει εκεί, και τώρα και στο παρελθόν· και ο γραμματέας της βουλής να τον αναγράψει πρόξενο και ευεργέτη των Αθηναίων, όπως τον Πολύστρατο από τον Φλειούντα, σε λίθινη στήλη, και να την τοποθετήσει στην ακρόπολη· τα (αναγκαία) χρήματα να τα δώσουν οι ταμίες.

Αρκαδοκυπριακή

Επιτύμβιο μνημείο με επιγραφή σε κυπριακό συλλαβάριο. Μάριο (πόλη στη βορειοδυτική ακτή της Κύπρου)· 6ος αι. π.Χ.

ti-mo-ku-po-ro-se o-ti-mo-ke-re-te-o-se e-pe-se-ta-se ki-li-ka-wi to-i ka-si- ke-ne-to-i.

= Τιμόκυπρος ὀ Τιμοκρέτεος ἐπέστασε Κιλικᾶϝι τι κασιγντι.

O Τιμόκυπρος του Τιμοκρέτη το έστησε στον τάφο του Κιλικά, του αδελφού του.

Δωρικές διάλεκτοι

Λακωνική: Επιγραφή από το μαντείο της Πασιφάης στις Θαλάμες (πόλη στο Ταίναρο)· 4ος αι. π.Χ.

Νικοσθενίδας τᾶι Παhιφᾶι γεροντεύων ἀνέσηκε, αὐτός τε καὶ ho τῶ πατρòς πατὴρ Νικοσθενίδας, προβειπάhας τᾶ σιῶ ποτ' Ἀνδρίαν συνεφορεύοντα ἀνιστάμεν Νικοσθενίδαν ἐν τῶι ἱερῶι, hòν καὶ σὺν καλῶι χρῆσται.

Ο Νικοσθενίδης, μέλος της γερουσίας, το πρόσφερε αυτό στην Πασιφά, ο ίδιος και ο πατέρας του πατέρα του, ο Νικοσθενίδης, μια και η θεά είχε διακηρύξει ότι ο (παππούς) Νικοσθενίδης πρέπει να προσφέρει στο ιερό ένα άγαλμα προς τιμήν του Ανδρία, που ήταν μαζί του έφορος, κι έτσι όταν ρωτήσει το μαντείο θα έχει καλή απάντηση.

Ηρακλεωτική:Πινακίδα από την Ηράκλεια (πόλη της Κάτω Ιταλίας, κοντά στον Τάραντα)· τέλη του 4ου αι. π.Χ.

Ἐργαξόνται δὲ κὰτ τάδε· ho μὲν τòν πρᾶτον χῶρον μισθωσάμενος ἀμπέλων μὲν φυτευσεῖ μὴ μεῖον ἢ δέκα σχοίνως, ἐλαιᾶν δὲ φυτὰἐμβαλεῖ ἐς τὰν σχοῖνον hεκάσταν μὴμεῖον ἢ τέτορα ἐς τὰν δυνατὰν γᾶν ἐλαίας ἔχεν· αἰ δὲ κα μὴ φᾶντι τοὶ μεμισθωμένοι δυνατὰν ἦμεν ἐλαίας ἔχεν, τοὶ πολιανόμοι τοὶ ἀεὶ ἐπὶ τῶν ϝετέων ἔντες καὶ αἴ τινάς κα ἄλλως τοὶ πολιανόμοι ποθέλωνται ἀπὸ τῶ δάμω, ὀμόσαντες δοκιμαξόντι καὶ ἀνανγελίοντι ἐν ἀλίαι θασάμενοι τὰν γᾶν πòτ τὰν τῶν ἐπιχωρίων.

(Οι μισθωτές των χωραφιών) θα τα καλλιεργήσουν ως εξής: αυτός που μίσθωσε το πρώτο χωράφι θα φυτέψει τουλάχιστον δέκα σχοίνους αμπέλι και θα φυτέψει τουλάχιστον τέσσερα ελαιόδεντρα σε κάθε σχοίνο γης που είναι κατάλληλη για ελιές. Αν κάποιοι μισθωτές ισχυριστούν ότι το χωράφι τους δεν είναι κατάλληλο για ελαιόδεντρα, τότε οι πολιανόμοι της κάθε χρονιάς και όποιοι άλλοι πολίτες θέλουν οι πολιανόμοι, αφού πάρουν όρκο, θα εξετάσουν (το θέμα) και θα δώσουν αναφορά στη δημόσια συνέλευση, αφού δουν το χωράφι σε σχέση με τα διπλανά.

Ροδιακή: Ψήφισμα της Καμίρου (πόλης στη δυτική ακτή της Ρόδου)· 4ος-3ος αι. π.Χ.

Ἔδοξε Καμιρεῦσι τὰς κτοίνας τὰς Καμιρέων τὰς ἐν τᾶι νάσωι καὶ τὰς ἐν τᾶι ἀπείρωι ἀναγράψαι πάσας καὶ ἐχθέμειν ἐς τò ἱερòν τὰς Αθαναίας ἐ στάλαι λιθίναι χωρὶς Χαλκῆς· ἐξήμειν δὲ καὶ Χαλκήταις ἀναγραφήμειν, αἴ κα χρήιζωντι. Ἑλέσθαιδὲ ἄνδρας τρεῖς αὐτίκα μάλα, οἵτινες ἐπιμεληθησεῦντι ταύτας τᾶςπράξιος ὡς τάχιστα καὶ ἀποδωσεῦνται τῶι χρήιζοντι ἐλαχίστου παρασχεῖν τὰν στάλαν.

Οι Καμιρείς αποφάσισαν να καταγράψουν σε λίθινη στήλη όλες τις κτήσεις τους στο νησί και στην (απέναντι) στεριά, εκτός από αυτές της Χάλκης , και να την τοποθετήσουν στο ιερό της Αθηνάς. Επιτρέπεται να καταγραφούν και οι Χαλκήτες, αν θέλουν: να εκλέξουν αμέσως τρεις άνδρες, οι οποίοι θα φροντίσουν την υπόθεση ταχύτατα και θα αναθέσουν τη στήλη σε όποιον ζητά τη μικρότερη αμοιβή.

Αιολικές διάλεκτοι

Λεσβιακή: Συμφωνία με εξόριστους πολίτες που επέστρεψαν στην πόλη. Μυτιλήνη· λίγο μετά το 324 π.Χ.

Αἰ δέ κε ὀ δᾶμος ἄγηται τὰ ὀμολογήμενα πρòς ἀλλάλοις συμφέροντα, ψαφίσασθαι καὶ τοῖς κατελθόντεσσι ἐπὶ Σμιθίνα προτάνιος ὄσσα κε τοῖς λοίποισι ψαφίσθη. Αἰ δέ κέ τι ἐνδεύη τῶ ψαφίσματος, περὶ τούτω ἀ κρίσις ἔστω ἐπὶ τᾶι βόλλαι. Κυρώθεντος δὲ τῶ ψαφίσματος ὑπò τῶ δάμω, σύμπαντα τòν δᾶμον ἐν τᾶι εἰκοίσται τῶ μῆννος πεδὰ τὰν θυσίαν εὔξασθαι τοῖς θέοισι ἐπὶ σωτηρίαι καὶ εὐδαιμονίαι τῶμ πολίταν πάντων γένεσθαι τὰν διάλυσιν τοῖς κατελθόντεσσι καὶ τοῖς πρόσθε ἐν τᾶι πόλι ἐόντεσσι· τοὶς δὲ ἴρηας τοὶς δαμοσίοις ἄπαντας καὶ ταὶς ἰρείαις ὀείγην τοὶς ναύοις καὶ τòν δᾶμον πρòς εὐχὰν συνέλθην.

Αν η συνέλευση αποφασίσει ότι τα συμφωνηθέντα ανάμεσα στα δύο μέρη είναι συμφέροντα, να ψηφίσει και για τους εξόριστους που επέστρεψαν κατά την πρυτανεία του Σμινθίνα όσα ψηφίστηκαν και για τους υπόλοιπους. Και αν το ψήφισμα χρειάζεται κάτι ακόμη, να κρίνει το θέμα αυτό η βουλή. Εφόσον επικυρωθεί το ψήφισμα από τη συνέλευση, στις είκοσι του μηνός όλος ο λαός, μετά τη θυσία, να προσευχηθεί στους θεούς να είναι για τη σωτηρία και την ευτυχία όλων των πολιτών η συμφωνία ανάμεσα στους εξόριστους που επέστρεψαν και σε αυτούς που είχαν παραμείνει στην πόλη. Και όλοι οι δημόσιοι ιερείς και οι ιέρειες να ανοίξουν τους ναούς και ο λαός να συγκεντρωθεί για προσευχή.

Θεσσαλική: Τιμητικό ψήφισμα. Θητώνιο (πόλη της Θεσσαλίας, νοτιοδυτικά των Φαρσάλων)· 5ος αι. π.Χ.

Θτνιοι ἒδκαν Σταίρι τι Κορινθίι καὐτι καὶ γένει καὶ ϝοικιάταις καὶ χρμασιν ἀσυλίαν κἀτέλειαν κὐϝεργέταν ἐποίσαν κν ταγᾶ κν ἀταγίαι. Αἴ τις παρβαίνοι, τὸν ταγὸν τὸν ἐπεστάκοντα ἐξξανακάδν. Τὰ χρυσία καὶ τὰ ἀργύρια τς Βελφαί ἀπολόμενα ἔσσε Ὀρέσταο Φερεκράτς hυλρέοντος Φιλονίκ hυῖος.

Οι Θητώνιοι παραχώρησαν ασυλία και φορολογική ατέλεια στον Σώταιρο τον Κορίνθιο, τόσο στον ίδιο όσο και στη γενιά του και στους δούλους του και στην περιουσία του, και τον ανακήρυξαν ευεργέτη τόσο σε καιρό πολέμου όσο και σε καιρό ειρήνης. Αν κάποιος παραβαίνει (αυτό το ψήφισμα), ο εν ενεργεία ταγός να του το επιβάλει. (Ο Σώταιρος) διέσωσε τα χρυσά και αργυρά (σκεύη) που είχαν χαθεί από (τον ναό) του Δέλφιου (Απόλλωνα), όταν δασοφύλακας ήταν ο Ορέστης του Φερεκράτη, του γιου του Φιλονίκου.

Βοιωτική: Ψήφισμα για στρατιωτικό εκπαιδευτή. Θεσπιές· περίπου 240 π.Χ.

Ἐπειδεὶ νόμος ἐστὶ ἐν τοῖ κοινοῖ Βοιωτῶν τὰς πόλις παρεχέμεν διδασκάλως οἵτινες διδάξονθι τώς τε παῖδας κὴ τὼς νιανίσκως τοξευέμεν κὴ ἀκοντιδδέμεν κὴ τάδδεσθη συντάξις τὰς περὶ τὸν πόλεμον, κὴ Σώστρατος φιλοτίμως ἐπιμεμέλειτη τῶν τε παίδων κὴ τῶν νεανίσκων, ὑπαρχέμεν Σωστράτοι τὸ ϝέργον πὰρ τᾶς πόλιος ἅως κα βείλειτη, ἐπιμελομένοι τῶν τε παίδων κὴ τῶν νεανίσκων κὴ διδάσκοντι καθὰ ὁ νόμος κέλετη· μισθὸν δ' εἶμεν αὐτοῖ τῶ ἐνιαυτῶ πέτταρας μνᾶς.

Επειδή υπάρχει νόμος στην ομοσπονδία των Βοιωτών οι πόλεις να παρέχουν δασκάλους που θα διδάσκουν τα παιδιά και τους νέους να τοξεύουν και να ρίχνουν το ακόντιο και να σχηματίζουν παρατάξεις μάχης, και επειδή ο Σώστρατος έχει επιμεληθεί φιλότιμα τα παιδιά και τους νέους, η πόλη αναθέτει στον Σώστρατο αυτό το έργο για όσο καιρό αυτός θέλει, να έχει την επιμέλεια των παιδιών και των νέων και να τους διδάσκει όπως ορίζει ο νόμος. Ο μισθός του θα είναι τέσσερις μνες τον χρόνο.

Πως μπορούμε να παραμείνουμε νέοι και υγιείς

Εάν θέλετε να παραμείνετε νέοι και υγιείς, θα πρέπει να:

1.Πετάξτε τους ασήμαντους αριθμούς.

Αυτό συμπεριλαμβάνει την ηλικία, το βάρος και το ύψος. Αφήστε τους γιατρούς να νοιάζονται γι’ αυτά. Εξάλλου, γι’ αυτό τους πληρώνετε.

2. Κρατήστε μόνον τους ευχάριστους φίλους.

Οι γκρινιάρηδες σας ρίχνουν.

3. Να μαθαίνετε συνεχώς!

Μάθετε περισσότερα για τους υπολογιστές, τις τέχνες, την κηπουρική, ο,τιδήποτε… ακόμη και για το ραδιόφωνο. Να μην αφήνετε ποτέ τον εγκέφαλο ανενεργό. «Ένα ανενεργό μυαλό είναι το εργαστήρι του Διαβόλου». Και το επίθετο του διαβόλου είναι Αλτζχάιμερ.

4. Απολαύστε τα απλά πράγματα.

5. Γελάτε συχνά, διαρκώς και δυνατά.

Γελάστε μέχρι να σας κοπεί η ανάσα.

6. Τα δάκρυα τυχαίνουν… Υπομείνετε, πενθήστε, και προχωρήστε παραπέρα.

Το μόνο άτομο, που μένει μαζί μας για ολόκληρη τη ζωή μας είναι ο εαυτός μας.

Να είστε ΖΩΝΤΑΝΟΙ ενόσω είστε εν ζωή.

7. Περιβάλλετε τον εαυτό σας με ό,τι αγαπάτε, είτε είναι η οικογένεια, είτε τα κατοικίδια, η μουσική, τα φυτά, τα ενδιαφέροντά σας… ο,τιδήποτε. Το σπίτι σας είναι το καταφύγιό σας.

8. Να τιμάτε την υγεία σας: Εάν είναι καλή, διατηρήστε την. Εάν είναι ασταθής, βελτιώστε την.

9. Μην κάνετε βόλτες στην ενοχή. Κάντε μια βόλτα στα μαγαζιά, ακόμη και στον διπλανό νομό ή σε μια ξένη χώρα αλλά ΜΗΝ πηγαίνετε εκεί που βρίσκεται η ενοχή.

10. Πείτε στους ανθρώπους που αγαπάτε ότι τους αγαπάτε, σε κάθε ευκαιρία.

ΚΑΙ ΠΑΝΤΑ ΝΑ ΘΥΜΑΣΤΕ:

Η ζωή δεν μετριέται από τον αριθμό των αναπνοών που παίρνουμε, αλλά από τις στιγμές που μας κόβουν την ανάσα.

Όλοι χρειαζόμαστε να ζούμε και να απολαμβάνουμε τη ζωή μας στο έπακρο κάθε μέρα!!!

Οι ερωτήσεις που έχετε κάθε δικαίωμα να ρωτήσετε κάποιον όταν κάνετε μία γνωριμία

Πάρα πολλές φορές έχω ακούσει τους ανθρώπους να λένε ότι φοβούνται να κάνουν συγκεκριμένες ερωτήσεις στο άτομο που συναντούν μέσω ραντεβού για γνωριμία. «Τι γίνεται αν είναι πολύ νωρίς; Τι γίνεται αν τους τρομάξω; ” είναι συνήθως οι κύριες ανησυχίες τους.

Ως κάποιος που μεγάλωσε στη δεκαετία του ’80, αυτή η συμβουλή φαινόταν λογική. 

Το βίωσα και εγώ. Όπως και την ώρα που ρώτησα μια γυναίκα που συναντούσα για μήνες και επρόκειτο να τον ρωτήσω αν ήταν φίλος μου. Ή τη στιγμή που κάποια που συνάντησα με ραντεβού αντιδρούσε κάπως νευρικά όταν την ρώτησα και μου είπε ότι είχα πρόβλημα.

Αλλά τώρα που έχω περάσει μια δεκαετία γνωριμιών και σχέσεων, συνειδητοποιώ ότι το πρόβλημα δεν ήμουν εγώ.

Τα ραντεβού για γνωριμία είναι συναρπαστικά. Το να γνωρίσουμε ένα νέο άνθρωπο είναι διασκεδαστικό και ποιός δεν αγαπά να φτερουγίζει η καρδιά του; Αλλά το να φέρνεις ένα νέο άτομο στη ζωή σου δημιουργεί επίσης τρόμο, δισταγμό, ανησυχία για τη σωματική και συναισθηματική σου ασφάλεια.

Τα τελευταία συναισθήματα είναι απολύτως έγκυρα. Η γνωριμία είναι όμορφη, συναισθηματική, ευάλωτη και τρομακτική κατά κάποιο τρόπο. Και εξαιτίας αυτού του μείγματος, οι ερωτήσεις κάποτε επισημασμένες ως «ταμπού» έχουν πλήρη νόημα και είναι μέσα στο δικαίωμά σας να ρωτήσετε.

Ακολουθούν μερικές ερωτήσεις που πρέπει να κάνετε στο άτομο που συναντάτε με ραντεβού, ανεξάρτητα από το πώς πιστεύετε ότι μπορεί να αντιδράσει:

Ποιές είναι οι προθέσεις τους για το ραντεβού

Δεν κατάλαβα ποτέ γιατί δεν μπορούμε να την κάνουμε σαν πρώτη ερώτηση. Δεν ρωτάτε το άλλο άτομο αν θέλει να κάνει ένα σύμφωνο γάμου μαζί σας. Καταλαβαίνετε απλώς τι βρίσκεται μέσα στο κεφάλι τους.

Επειδή όλοι δεν κλείνουν ραντεβού για μια σοβαρή σχέση. Και αν αυτό το τελευταίο είναι κάτι που ψάχνετε, δεν θα θέλατε να το μάθετε νωρίτερα και όχι σε μερικές εβδομάδες; Σίγουρα θα ήταν.

Εάν ξυπνήσετε το βράδυ με αυτήν την ερώτηση μέσα στο μυαλό σας, ρωτήστε τον λοιπόν την επόμενη φορά που θα τον δείτε. Δεν χρειάζεται να περιμένετε να κάνουν οι άλλοι αυτή την κίνηση.

Το καλύτερο είναι ότι, αν αντιδρούν άσχημα ή σας δώσουν μια απάντηση που δεν είναι σύμφωνη με τις προθέσεις σας, εξοικονομήσατε σημαντικό χρόνο. Εάν ανταποκριθούν καλά, οι ανησυχίες σας έχουν τελειώσει. Και τα δύο αποτελέσματα είναι μια νίκη.

Αν είστε αποκλειστικά μιας σχέσης ή μονογαμικοί

Ρωτήστε την αν κοιμάται με κάποιον άλλον. Θα θέλετε να το μάθετε πριν κοιμηθείτε με το νέο άτομο, κάντε λοιπόν αυτήν την ερώτηση. Εάν αυτή η ερώτηση διατρέχει το μυαλό σας συνεχώς την τελευταία εβδομάδα, κάντε της αυτήν την ερώτηση.

Δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο από το να προχωράτε στη σχέση και να πονάει η καρδιά σας επειδή ο άλλος δεν ήταν αποκλειστικά μαζί σας. Υπάρχουν σπάνιες περιπτώσεις όπου ενδέχεται να μπορείτε να δέχεστε την μη αποκλειστικότητά σας, αλλά αν ανησυχείτε έστω και στο ελάχιστο, είναι καλύτερο να το ξεκαθαρίσετε νωρίς.

Αυτός ο καθορισμός της σχέσης είναι ακόμη πιο σημαντικός όταν διακυβεύεται η σωματική σας υγεία. Και πάλι, το να ανησυχείτε για το χαρακτηρισμό σας ως «τρελό» ή «υπερβολικά ανυπόμονο» θα πρέπει να είναι το λιγότερο από τις ανησυχίες σας. Αν έτσι αντιδρά κάποιος, θεωρήστε ότι έχετε αποφύγει μια “σφαίρα”.

Τη σεξουαλική τους υγεία

Η επιλογή να είστε σεξουαλικά ενεργός με κάποιαν είναι μεγάλη απόφαση. Θα είχα αυτήν τη συνομιλία με κάποιον, ακόμη και πριν κάνουμε κάτι τέτοιο. Ανεξάρτητα από το πόσο νωρίς είστε στη γνωριμία με κάποιον, θα πρέπει να εξετάσετε το ενδεχόμενο να κάνετε αυτήν τη συζήτηση.

Οι σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες δεν είναι αστείο. Αυτό είναι κάτι που θα μπορούσε να επηρεάσει σοβαρά την υγεία σας για το υπόλοιπο της ζωής σας. Ποτέ μην αφήνετε κάποιον να σας κάνει να νιώσετε ότι αυτό δεν είναι το δικαίωμά σας να γνωρίζετε. Εάν είστε σεξουαλικά ενεργός μαζί τους, είναι επίσης και δική σας δουλειά.

Συνεχίστε λοιπόν και μιλήστε για το αν ο/η σύντροφός σας έχει εξεταστεί ή όχι. Εάν θέλετε να ταξιδέψετε σε μια όμορφη σχέση, η δημιουργία μιας σταθερής κατανόησης της καθαρής σεξουαλικής υγείας είναι κάτι που θα ωφεληθείτε και οι δύο.

Πώς νιώθουν για σένα

Ακόμα και στις πιο μακροχρόνιες σχέσεις, το πώς αισθάνεται κάποιος για τον άλλο μπορεί να είναι ασαφές. Δεν μπορούν όλοι να εκφράσουν καλά τα συναισθήματά τους. Δεν δείχνουν όλοι την αγάπη με τον ίδιο τρόπο. Και ξέρεις τι; Μερικές φορές είναι ωραίο να θυμάστε τα συναισθήματα κάποιου για εσάς.

Η φίλη μου και εγώ, μέχρι σήμερα, έχουμε check-in σχέσεων. Σίγουρα, δεν ξεκινώ ρωτώντας “με αγαπάς ακόμα;” αλλά μιλάμε για τυχόν ζητήματα που παραμένουν στον αέρα και κάνουμε ένα είδος ελέγχου ευεξίας στα πράγματα.

Το να ρωτάτε πώς πηγαίνει η σχέση σας και προς τα πού βλέπουν τα πράγματα να πηγαίνουν είναι απολύτως λογικό. Προσέξτε όμως να μην το ανεβάσετε πάρα πολύ. Η συνεχής αμφισβήτηση της κατάστασης της σχέσης σας μπορεί να είναι ένα σημάδι ανασφάλειας που πρέπει να δουλέψετε ή μια ανήσυχη προσκόλληση.

Πώς τους επηρέαζαν οι προηγούμενες σχέσεις τους

Οι άνθρωποι βιώνουν την παρούσα αγάπη με βάση τις προηγούμενες αγάπη τους. Όταν μπήκα για πρώτη φορά σε σχέση με την φίλη μου, φοβόμουν να πλησιάσω κάποιαν. Είχα κάνει ραντεβού με τόσες βλάκες στο παρελθόν που η καλοσύνη της φίλης μου με έκανε ύποπτο για αυτήν.

Μια μέρα κάθισα για να της μιλήσω λίγο για το παρελθόν μου. Δεν μοιράστηκα αυτό το μέρος μου για να την κάνω ζηλιάρα ή να ξεφορτώσω άλυτα συναισθήματα πάνω της. Αντίθετα, ήθελα να εξηγήσω λίγο για το γιατί ενήργησα με ορισμένους τρόπους και πώς δούλευα μέσα μου για να τα διορθώσω.

Τόσα πολλά πράγματα επηρεάζουν τον τρόπο που αγαπάμε. Από τους γονείς μας έως τις προηγούμενες σχέσεις. Αυτές οι εμπειρίες επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό ποιό είναι το άτομο που συναντάται σήμερα. Ίσως παλεύουν για να σας ανοίξουν και αυτοί την καρδιά τους μιλώντας για τις προηγούμενες σχέσεις τους, που θα μπορούσαν να αποκαλύψουν πώς είχαν προδοθεί βαθιά στο παρελθόν.

Προφανώς, μην βγάζετε κάτι από κάποιον, εάν δεν θέλουν να μιλήσουν για πράγματα. Σεβαστείτε το αυτό. Απλώς ενημερώστε τους ότι αν αλλάξουν γνώμη, είστε εκεί για να μιλήσετε.

Αλλά αν αυτοί είναι ανοιχτοί σε αυτό, θα μπορούσε να είναι ένας τρόπος για να συνδεθείτε και να κατανοήσετε ο ένας τον άλλον. Αυτό μπορεί να μην είναι εύκολο για αυτούς, αλλά η δημιουργία ενός χώρου για να ανοίξουν τα εσώψυχα τους όταν θα είναι έτοιμοι, θα κάνει θαύματα για τη σχέση σας.

Υπάρχει τόσο πρόβλημα να βρεθεί η αλήθεια στην αντίδραση κάποιου. Συμβουλές που λένε ότι δεν πρέπει να αναφέρετε ένα θέμα με κάποιον που έχετε ραντεβού, γιατί μπορεί να τον φοβίσει είναι ανοησία. Εάν το άτομο πρόκειται να φύγει, αφήστε το να φύγει.

Το μόνο άτομο που θα δώσει προτεραιότητα στη συναισθηματική και σωματική σας ευεξία είναι ο εαυτός σας. Έχετε κάθε δικαίωμα να κάνετε αυτές τις ερωτήσεις στο άτομο που συναντάτε και αν το κάνετε θα μπορούσε να είναι ο τρόπος που επιθυμεί απεγνωσμένα να κάνει το μυαλό σας.

Άλις Μίλερ: Το σώμα δεν ψεύδεται ποτέ

Από τότε που επέτρεψα στα αισθήματά μου, τα οποία επί μακρόν ήταν εγκλωβισμένα μέσα μου, να εκφραστούν και κατάφερα να τα νιώσω, απελευθερωνόμουν ολοένα και περισσότερο από το παρελθόν μου. Τα αληθινά συναισθήματα δεν αποβάλλονται δια της βίας…

Προσπαθούσα να φαντασιώνομαι θετικά συναισθήματα και να αγνοώ τα αρνητικά, ώστε να βρίσκομαι σε συμφωνία με την Ηθική, με το σύστημα αξιών που αποδεχόμουν.

Όμως, οι προσπάθειές μου ήταν μάταιες…

Το σώμα ξέρει τι του λείπει, δεν μπορεί να ξεχάσει τις στερήσεις, το κενό είναι πάντα παρόν και περιμένει να γεμίσει…

Mε έναν καλό, όχι ουδέτερο θεραπευτή μπορεί κανείς να βρει την αλήθεια του.

Μπορεί να απαλλαγεί από τα συμπτώματά του, να απελευθερωθεί από την κατάθλιψη και να νιώσει τη χαρά της ζωής.

Μπορεί να εξέλθει από την κατάσταση της εξάντλησης και να νιώσει το απόθεμα ενέργειας μέσα του, εφόσον αυτή η ενέργεια δεν θα καταναλώνεται πλέον στην απώθηση της αλήθειας του.

Διότι η κούραση που προκαλεί η κατάθλιψη εμφανίζεται κάθε φορά που καταπιέζουμε τα δυνατά συναισθήματά μας, οπότε υποτιμούμε τις μνήμες του σώματος και δεν τους δίνουμε την πρέπουσα σημασία…

Το σώμα γνωρίζει ακριβώς τι μας λείπει, τι χρειαζόμαστε, τι δεν ανεχόμαστε, τι μας προκαλεί αλλεργία.

Ωστόσο, πολλοί άνθρωποι καταφεύγουν στα φάρμακα, στα ναρκωτικά ή στο αλκόολ, που κλείνουν ακόμα περισσότερο τον δρόμο προς την αλήθεια.

Γιατί; Μήπως επειδή η αναγνώριση της αλήθειας είναι επώδυνη;

Προφανώς! Αυτή η οδύνη όμως είναι προσωρινή και με έναν καλό θεραπευτή υποφερτή…»

«Ποτέ δεν πόθησα έναν παράδεισο για τον οποίον προϋπόθεση της ευτυχίας θα ήταν η υπακοή και η άγνοια.

Πιστεύω στη δύναμη της αγάπης, κάτι που δεν σημαίνει να είναι κανείς καλός και υπάκουος.


Για μένα η αγάπη έχει να κάνει με το να είμαστε πιστοί στον εαυτό μας, την ιστορία μας, τα συναισθήματα και τις ανάγκες μας.

Μέσα σε αυτά περικλείεται και η λαχτάρα για γνώση.

Προφανώς ο Θεός ήθελε να “κλέψει” από τον Αδάμ και την Εύα αυτή την πίστη στον εαυτό τους.

Άλις Μίλερ, Το σώμα δεν ψεύδεται ποτέ

Εάν σας μιλούσε ο Επίκουρος αυτή τη στιγμή, θα σας παρότρυνε να απλοποιήσετε τη ζωή σας

Εάν σας μιλούσε ο Επίκουρος αυτή τη στιγμή, θα σας παρότρυνε να απλοποιήσετε τη ζωή σας.

Ακούστε πώς θα το έθετε, εάν τον είχαμε μαζί μας τώρα: «Παιδιά μου, οι ανάγκες σας είναι λίγες, είναι εύκολο να τις καλύψετε και μπορείτε να αντέξετε κάθε απαραίτητη ταλαιπωρία. Μην περιπλέκετε τη ζωή σας με τέτοιους τετριμμένους στόχους όπως πλούτη και φήμη: Είναι ο εχθρός της ATΑΡΑΞΙΑΣ.

Η φήμη, για παράδειγμα, δεν είναι παρά οι απόψεις που έχουν οι άλλοι για μας και αυτό σημαίνει ότι θα έπρεπε να ζήσουμε τη ζωή μας όπως επιθυμούν οι άλλοι.

Για να επιτύχουμε και να διατηρήσουμε τη φήμη μας, πρέπει να μας αρέσει αυτό που οι άλλοι επιθυμούν και να αποφεύγουμε ό,τι αποφεύγουν κι αυτοί. Ως εκ τούτου, τι θέλετε μια ζωή δόξας ή μια ζωή στην πολιτική; Εγκαταλείψτε κι αυτή την ιδέα. Και πλούτο; Να τον αποφύγετε! Είναι μια παγίδα. Όσα περισσότερα αποκτούμε τόσο περισσότερα θέλουμε, και τόσο πιο βαθιά είναι η θλίψη μας όταν δεν μπορούμε να τα αποκτήσουμε.

Παιδιά μου, ακούστε με: Εάν επιθυμείτε την ευτυχία, μην σπαταλάτε τη ζωή σας αγωνιζόμενοι για κάτι που πραγματικά δεν χρειάζεστε.

ΝΙΤΣΕ: Δυστυχώς το «σκέπτεσθαι» δεν επαρκεί

Υπάρχουν ακόμα και αυτοπαρατηρητές αρκετά αθώοι που πιστεύουν πως υπάρχουν «άμεσες βεβαιότητες» π.χ. σκέφτομαι… Αλλά θα το ξαναπώ εκατό φορές πως η «άμεση βεβαιότητα», όπως και η «απόλυτη γνώση», ως «πράγμα καθεαυτό», περικλείουν μια contradictio in adjecto (αντίφαση)… αν αναλύσω τη λογική διαδικασία που εκφράζεται με τη λέξη «σκέφτομαι», πετυχαίνω μια σειρά από τολμηρές διαβεβαιώσεις, που η θεμελίωσή τους είναι δύσκολη και ίσως αδύνατη,- π.χ., πως εγώ είμαι εκείνος που σκέφτεται, πως πρέπει εδώ να υπάρχει κάτι το σκεπτόμενο, πως το «σκέπτεσθαι» είναι η δραστηριότητα και το αποτέλεσμα ενός όντος, που το θεωρούμε ως αιτία, πως υπάρχει ένα «εγώ», και πως τέλος έχει καθοριστεί τι πρέπει να νοούμε με το «σκέπτεσθαι» – ότι δηλαδή ξέρω τι σημαίνει σκέπτεσθαι… Έτσι ο φιλόσοφος, αντί γι’ αυτήν την «άμεση βεβαιότητα» περιπλέκεται με μια σειρά μεταφυσικών ζητημάτων… «Από πού αντλώ την έννοια σκέπτεσθαι; Γιατί να πιστεύω στην αιτία και στο αποτέλεσμα; Τι μου δίνει το δικαίωμα να μιλώ για ένα εγώ… για ένα εγώ ως αιτία… για ένα εγώ ως διανοητική αιτία;»

Πέραν του Καλού και του Κακού,16

Κι ένα ακόμα χτύπημα:

Σχετικά με τη δεισιδαιμονία των διδασκάλων της Λογικής, θέλω να υπογραμμίσω ακόμη, δίχως να κυριευτώ από αποθάρρυνση, ένα μικρό γεγονός που αυτοί οι δεισιδαίμονες το ομολογούν με το στανιό. Δηλαδή πως η σκέψη έρχεται όταν «αυτή» θέλει κι όχι όταν «εγώ» θέλω, έτσι που αποτελεί παραποίηση των γεγονότων να ισχυριστούμε πως το υποκείμενο «εγώ» είναι η προϋπόθεση για το κατηγορούμενο «σκέπτομαι». Κάτι σκέπτεται, αλλά να πιστέψουμε πως αυτό το κάτι είναι το παλαιό και ξακουστό εγώ, είναι μια καθαρή υπόθεση, ένας ισχυρισμός ίσως, δεν είναι όμως οπωσδήποτε η «άμεση διαβεβαίωση».

Πέραν του Καλού και του Κακού, 17

Για να κατανοήσετε το απόσπασμα, απλώς προσπαθήστε για τριάντα δευτερόλεπτα να μη σκεφτείτε τίποτα… Αδύνατον, ε; Δεν μπορείτε να κλείσετε το διακόπτη της σκέψης. Το «εγώ» – αν υπάρχει κάτι τέτοιο – σίγουρα δεν μπορεί να ελέγξει το «σκέπτεσθαι». Εκείνο που για τόσους στοχαστές αποτελούσε ή αποτελεί «βεβαιότητα», για τον Νίτσε δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια μεγάλη αβεβαιότητα, και μάλιστα, πηγή σφαλμάτων στα οποία θα σκοντάψουμε αργότερα.

ΝΙΤΣΕ

ΔΙΩΝ: Από ποιους έχουν υποφέρει περισσότεροι, από τους ομολογημένους εχθρούς ή από όσους προσποιούνται ότι είναι φίλοι;

Εμπρός, λοιπόν, ας δούμε και το άλλο. Από ποιους έχουν υποφέρει περισσότεροι, από τους ομολογημένους εχθρούς ή αντιθέτως από όσους προσποιούνται ότι είναι φίλοι;

Όποιος, λοιπόν, θέλει να ζει με ειρήνη και με κάποια ασφάλεια, πρέπει να προσέχει την επαφή με τους ανθρώπους και να γνωρίζει ότι η φύση των πολλών είναι έτοιμη να μεταδώσει ένα μέρος κακίας, και, ακόμα κι αν κάποιος λέει χιλιάδες φορές ότι είναι φίλος, να μην τον πιστεύει. Γιατί μεταξύ των ανθρώπων τίποτα δεν είναι βέβαιο ή αληθινό, αλλά αυτόν που στο παρελθόν έβαζαν πάνω από τα πάντα, ακόμα και από τη ζωή τους, αν τύχει έτσι, μετά από λίγο τον θεωρούν τον χειρότερο εχθρό.

Ποια εμπιστοσύνη, λοιπόν, ή ποια ασφάλεια υπάρχει απέναντι σε τέτοιους; Πώς θα μπορούσε να αγαπήσει εμένα αυτός που δεν αγαπά ούτε τον εαυτό του; Γιατί αυτό που ειπώθηκε στους Αθηναίους, όταν ήταν στα τελευταία τους και ζητούσαν κάτι για τη Σάμο, σωστά, πιστεύω, θα λεγόταν σε όσους κακούς προσπαθούν να υφαρπάσουν τη φιλία: «Όποιος δεν αγαπά ο ίδιος τον εαυτό του, πώς αγαπά άλλον, ξένο ή παιδί ή αδερφό;»

Τι γίνεται λοιπόν, όταν κανείς εκφράζει τα φιλικά του αισθήματα και ορκίζεται στα ιερά και είναι σχεδόν πρόθυμος να γίνει ο ίδιος κομμάτια;

Να τα ακούμε τότε αναγκαστικά και, μα τον Δία, ίσως να συγκατανεύουμε. Να γνωρίζουμε, όμως, καλά ότι τίποτε από αυτά δεν είναι έγκυρο.

Γι’ αυτό, όταν κανείς δείχνει εμπιστοσύνη και συναντήσει κάποιον δύστροπο, είναι γελοίο να κατηγορεί εκείνον, ενώ θα έπρεπε να κατηγορεί τον εαυτό του. Και μερικές φορές φωνάζει εναντίον των θεών, επειδή εξαπατήθηκε από έναν φίλο ή γνωστό.

Οι θεοί τον περιγελούν, γνωρίζοντας ότι εξαπάτησε τον εαυτό του αφήνοντάς τον στα χέρια άλλου. Όσοι σκοντάφτουν στους δρόμους ή, μα τον Δία, πέφτουν σε λάσπη ή λακκούβα, δεν οργίζονται με τις πέτρες ή με τη λάσπη γιατί θα ήταν εντελώς τρελοί, αφού θα έπρεπε να κατηγορούν τους εαυτούς τους και την απροσεξία τους.

«Τι λοιπόν;» θα πει κανείς, «πρέπει να επιλέγει κάποιος τη ζωή θηρίου και να ζει απομονωμένος; Όχι θηρίου αλλά ανθρώπου συνετού , που γνωρίζει καλά να ζει με ασφάλεια. Γιατί η απομόνωση είναι πολύ ασφαλέστερη και καλύτερη από την επαφή με τους ανθρώπους.

Φυσικά, λοιπόν, με τέτοιους ανθρώπους πρέπει να έχει κανείς σχέσεις όσο απαιτείται από την ανάγκη και πολύ λίγο, επαγρυπνώντας ως επί το πλείστον ο ίδιος και φρουρώντας, όπως λέει ο ποιητής ότι έκανε ο Έκτορας με τους Αχαιούς:

«Εκείνος όμως, με γνώση του πολέμου, σκεπασμένος στους φαρδιoύς ώμους του με ταυρίσια ασπίδα απέφευγε το σφύριγμα των βελών και τον γδούπο των ακοντίων»

Παρομοίως πρέπει στη ζωή, έχοντας βάλει μπροστά τη φρόνηση και τη γνώση σαν ασπίδα και έχοντας καλυφθεί με αυτήν, να αποφεύγουμε και να προφυλασσόμαστε από την κακία, τα τεχνάσματα και τις πλεκτάνες των ανθρώπων, τις οποίες συνηθίζουν να χρησιμοποιούν.

Και γενικά είναι θαυμαστό, αν θα αποτελέσει εμπόδιο για την κακία το ότι έφαγε κανείς από το ίδιο τραπέζι και, μα τον Δία, ότι ήπιε από το ίδιο κροντήρι και ότι είδε το ίδιο λυχνάρι το ότι βλέπουν τον ίδιο ήλιο και τρέφονται από την ίδια γη κανείς από τους κακούς δεν το υπολογίζει.

ΔΙΩΝ

Θα είμαστε, τελικά, «ακρίδες» στον πλανήτη Γη, ή «μέλισσες»;

Έχει γίνει πολλή συζήτηση ανά τους αιώνες σχετικά με την πραγματική φύση των ανθρώπων. Είμαστε έμφυτα εγωιστές ή αλτρουιστές; Γεννηθήκαμε για να είμαστε δυστυχισμένοι ή για να ζούμε μέσα στη χαρά; Η αγάπη ή η βία είναι εγγενείς μέσα μας; Θα είμαστε, τελικά, «ακρίδες» στον πλανήτη Γη, στερώντας του τη δυνατότητα να παρατείνει τη ζωή, ή «μέλισσες», φέρνοντας περισσότερη ζωή απ’ όση αν δεν υπήρχαμε;

Για να απαντήσουμε στο ερώτημα σχετικά με την πραγματική φύση των ανθρώπων, καλό θα ήταν να συλλογιστούμε πώς ο Homo sapiens κατέληξε να κυριαρχήσει στη Γη, σε αντίθεση με οποιοδήποτε άλλο είδος στην ιστορία της ζωής όπως την ξέρουμε. Πολλοί βιολόγοι -ανάμεσά τους ο Ε. Ο. Γουίλσον στο βιβλίο του The Social Conquest of Earth (Η Κοινωνική Κατάκτηση της Γης) και ο Γιουβάλ Χαράρι στο βιβλίο του Sapiens, Μια Σύντομη Ιστορία του Ανθρώπου- παρουσιάζουν πειστικά στοιχεία ότι αυτό που επέτρεψε στα ανθρώπινα όντα να ακμάσουν και να κατακτήσουν τη Γη ήταν η απαράμιλλη ικανότητά τους να συνεργάζονται. Οι άνθρωποι, φυσικά, ήταν και ανταγωνιστικοί μεταξύ τους, όπως αποδεικνύει η ιστορία των πολέμων. Ωστόσο η πραγματική ιστορία της ανθρώπινης προόδου έχει να κάνει με την αγαστή συνεργασία. Αντίθετα με οποιοδήποτε άλλο είδος πάνω στη Γη, μάθαμε να συνεργαζόμαστε με πλήθος αγνώστων για να πετύχουμε κοινούς στόχους.

Πράγματι, υπάρχουν στοιχεία που υποδηλώνουν ότι το μεγαλύτερο μέρος της σκοτεινής μας φύσης αναπτύχθηκε αργότερα. Σε όλη σχεδόν τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας ζούσαμε κατά φυλές, αναζητώντας την τροφή μας, ως κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες (ίσως στο 99% της ύπαρξής μας). Αυτό ήμαστε πριν την ανάπτυξη της γεωργίας. Παρόλο που τα στοιχεία είναι λιγοστά, φαίνεται πως η εικόνα που έχουμε για τους αρχαίους προγόνους μας, ότι ήταν πολεμοχαρείς αγριάνθρωποι, μάλλον απέχει πολύ από την αλήθεια. Σύμφωνα με τις ενδείξεις, χρησιμοποιούσαν ελάχιστη βία προς τους άλλους ανθρώπους, ήταν πιθανώς πολύ συμπονετικοί και συνεργάζονταν εκτεταμένα, σε σημείο που να μοιράζονται και την τροφή τους. Επίσης, έτειναν να αισθάνονται άρρηκτα συνδεδεμένοι με τη φύση, παρά αποκομμένοι από αυτή. Οι σύγχρονες φυλές που αποτελούνται από κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες εξακολουθούν να επιδεικνύουν το ίδιο συνεργατικό πνεύμα. Τα στοιχεία υποδηλώνουν πως η γεωργική επανάσταση και η έννοια της «ιδιοκτησίας» ήταν που εξέθρεψαν αυτό που οι περισσότεροι από εμάς θεωρούμε ως την πιο σκοτεινή ανθρώπινη φύση μας.

Αυτό δεν σημαίνει πως όλοι οι άνθρωποι είναι καλοί. Ωστόσο η πιο αληθινή μας φύση, το πιο βασικό χαρακτηριστικό του συλλογικού εαυτού μας είναι αυτό του συμπονετικού συνεργάτη, κι εκεί ακριβώς βρίσκονται οι ρίζες της επιτυχίας μας. Όπως η φυσική μας ευτυχία, έτσι κι αυτή η αληθινή φύση κρύβεται πίσω από πέπλα παρανοήσεων.

Τα ίδια πράγματα που μας στερούν την προσωπική ευτυχία, στέκονται επίσης εμπόδιο στον δρόμο της ανθρωπότητας, διεκδικώντας τη θέση που κατέχουμε δικαιωματικά, αυτή της εποικοδομητικής, δημιουργικής και θετικής δύναμης στον πλανήτη. Η κοινωνία και ο κόσμος αποτελούν εγγενώς ένα φυσικό παρακλάδι της εσωτερικής μας ζωής.

Το σπίτι της ανθρωπότητας δεν είναι παρά μια προέκταση του εσωτερικού μας σπιτιού ως ατόμων. Η εσωτερική κατάσταση καθενός μας επιδρά στην κατάσταση του κόσμου. Αν θέλουμε έναν καλύτερο κόσμο, τότε θα πρέπει να ξεκινήσουμε όλοι να δουλεύουμε πάνω στην εποικοδομητική φύση της δικής μας ύπαρξης. Γι’ αυτό όλες οι πνευματικές παραδόσεις μάς καλούν να επεξεργαστούμε την εσωτερική μας ζωή προτού προσπαθήσουμε να σώσουμε τον κόσμο, και γι’ αυτό η θετική ψυχολογία υποστηρίζει πως η συμπεριφορά προς όφελος της κοινωνίας προέρχεται από την εσωτερική ευτυχία, κι όχι αντίστροφα.

Πρόσεχε, λοιπόν, τι σπέρνεις τώρα. Αυτό θα καθορίσει τι θα θερίσεις αύριο

Αν σπείρεις εντιμότητα, θα θερίσεις εμπιστοσύνη.

Αν σπείρεις καλοσύνη, θα θερίσεις φίλους.

Αν σπείρεις ταπεινοφροσύνη, θα θερίσεις μεγαλείο.

Αν σπείρεις επιμονή, θα θερίσεις νίκη.

Αν σπείρεις στοχασμό, θα θερίσεις αρμονία.

Αν σπείρεις σκληρή δουλειά, θα θερίσεις επιτυχία.

Αν σπείρεις συγχώρεση, θα θερίσεις συμφιλίωση.

Αν σπείρεις ειλικρίνεια, θα θερίσεις καλές σχέσεις.

Αν σπείρεις υπομονή, θα θερίσεις βελτίωση.

Αν σπείρεις πίστη, θα θερίσεις θαύματα.

Αν σπείρεις ανεντιμότητα, θα θερίσεις δυσπιστία.

Αν σπείρεις εγωισμό, θα θερίσεις μοναξιά.

Αν σπείρεις περηφάνια, θα θερίσεις καταστροφή.

Αν σπείρεις ζήλια, θα θερίσεις ταλαιπωρία.

Αν σπείρεις οκνηρία, θα θερίσεις στασιμότητα.

Αν σπείρεις πικρία, θα θερίσεις απομόνωση.

Αν σπείρεις πλεονεξία, θα θερίσεις απώλεια.

Αν σπείρεις κακολογία, θα θερίσεις εχθρούς.

Αν σπείρεις στενοχώριες, θα θερίσεις ρυτίδες.

Αν σπείρεις αμαρτίες, θα θερίσεις ενοχές.

Πρόσεχε, λοιπόν, τι σπέρνεις τώρα. Αυτό θα καθορίσει τι θα θερίσεις αύριο. Οι σπόροι που σπέρνεις θα κάνουν τη ζωή χειρότερη ή καλύτερη, τόσο τη δική σου όσο και αυτών που θα έλθουν μετά. Να είσαι βέβαιος ότι κάποια μέρα θα απολαύσεις τους καρπούς της εντιμότητας και της ακεραιότητάς σου ή θα πληρώσεις για τις εγωιστικές επιλογές που έσπειρες σήμερα.

Και μιά ιστορία...

Ένας αυτοκράτορας, στην Άπω Ανατολή, γερνούσε και καταλάβαινε ότι είχε φτάσει η ώρα να διαλέξει το διάδοχό του. Αντί να διαλέξει έναν από τους βοηθούς του ή ένα από τα παιδιά του, αποφάσισε να κάνει κάτι διαφορετικό.

Προσκάλεσε μια μέρα πολλούς νέους του βασιλείου του και τους είπε. «Έφτασε η ώρα μου να παραιτηθώ και να διαλέξω τον επόμενο αυτοκράτορα. Έχω αποφασίσει να διαλέξω έναν από σας».

Οι νέοι ξαφνιάστηκαν!

Αλλά ο αυτοκράτορας συνέχισε. «Θα δώσω σήμερα στον καθένα σας ένα σπόρο, έναν πολύ ειδικό σπόρο. Θέλω να τον φυτέψετε, να τον ποτίζετε και να ξανάρθετε εδώ μετά από ένα χρόνο από σήμερα με ό,τι έχει φυτρώσει απ’ αυτόν τον ένα σπόρο. Εγώ θα κρίνω τότε τα φυτά που θα φέρετε, κι αυτός, το φυτό του οποίου θα διαλέξω, θα είναι ο επόμενος αυτοκράτορας!»

Ένα αγόρι που λεγόταν Λίνγκ, ήταν κι αυτός εκεί εκείνη τη μέρα και, όπως όλοι οι άλλοι, πήρε ένα σπόρο. Πήγε σπίτι του και γεμάτος ενθουσιασμό διηγήθηκε στη μητέρα του τι συνέβη. Η μητέρα του τον βοήθησε να βρει μια γλάστρα και χώμα, κι αυτός φύτεψε το σπόρο του και τον πότισε προσεχτικά. Και κάθε μέρα του άρεσε να τον ποτίζει και να παρακολουθεί αν είχε φυτρώσει.

Ύστερα από τρεις εβδομάδες περίπου, μερικοί από τους άλλους νέους άρχισαν να μιλούν για τους σπόρους τους και τα φυτά τους, που είχαν αρχίσει να μεγαλώνουν.

Ο Λίνγκ παρακολουθούσε το σπόρο του, αλλά τίποτα δεν φύτρωνε. Πέρασαν τρεις εβδομάδες, τέσσερις εβδομάδες, πέντε βδομάδες, κι ακόμα τίποτα. Τώρα όλοι οι άλλοι μιλούσαν μ’ ενθουσιασμό για τα φυτά τους, ο Λίνγκ όμως δεν είχε φυτό και αισθανόταν αποτυχημένος.

Πέρασαν έξι μήνες κι ακόμα δεν είχε φυτρώσει τίποτα στη γλάστρα του. Άρχισε να πιστεύει ότι είχε σκοτώσει το σπόρο του. Όλοι οι άλλοι είχαν δέντρα και ψηλά φυτά, αλλά αυτός τίποτα. Όμως ο Λίνγκ δεν έλεγε τίποτα στους φίλους του. Απλά περίμενε να φυτρώσει ο σπόρος του.

Τελικά ο χρόνος πέρασε και ήρθε η μέρα που όλοι οι νέοι του βασιλείου θα πήγαιναν τα φυτά τους στον αυτοκράτορα για επιθεώρηση.

Ο Λίνγκ είπε στη μητέρα του ότι δεν ήθελε να πάει με μια άδεια γλάστρα, αλλά αυτή τον συμβούλεψε να πάει. Ο Λίνγκ αισθανόταν αδιαθεσία στο στομάχι, αλλά επειδή ήταν έντιμος, παραδέχτηκε ότι η μητέρα του είχε δίκιο κι έφυγε για το παλάτι με την άδεια γλάστρα του. Όταν έφτασε εκεί, έμεινε κατάπληκτος από την ποικιλία των φυτών που είχαν καλλιεργήσει οι άλλοι νέοι. Ήταν όμορφα φυτά σε διάφορα σχήματα και μεγέθη. Ο Λίνγκ ακούμπησε την άδεια γλάστρα του στο πάτωμα. Πολλοί από τους άλλους άρχισαν να τον περιγελούν. Μερικοί τον λυπήθηκαν και του είπαν: «Δεν πειράζει, προσπάθησες για το καλύτερο».

Όταν έφτασε ο αυτοκράτορας, εξέτασε την αίθουσα και χαιρέτησε τους νέους. Ο Λίνγκ προσπάθησε να κρυφτεί στο πίσω μέρος της αίθουσας.

«Τι μεγάλα φυτά, δέντρα και λουλούδια καλλιεργήσατε!», είπε ο αυτοκράτορας. «Σήμερα ένας από σας θα εκλεγεί ο επόμενος αυτοκράτορας!»

Ξαφνικά διέκρινε το Λίνγκ με την άδεια γλάστρα του, στο πίσω μέρος της αίθουσας. Αμέσως διέταξε τους φρουρούς να τον φέρουν μπροστά του. Ο Λίνγκ κατατρόμαξε. «Ο αυτοκράτορας γνωρίζει ότι είμαι αποτυχημένος», σκέφτηκε. «Ίσως με σκοτώσει».

Ήλθε όμως μπροστά στον αυτοκράτορα, κι αυτός τον ρώτησε πώς λέγεται. «Λέγομαι Λίνγκ» απάντησε. Οι υπόλοιποι άρχισαν να γελούν και να τον κοροϊδεύουν.

Ο αυτοκράτορας ζήτησε να ηρεμήσουν όλοι.

Κοίταξε τον Λίνγκ και κατόπιν ανήγγειλε στο πλήθος:«Ιδού ο νέος σας αυτοκράτορας! Το όνομά του είναι Λίνγκ!»

Ο Λίνγκ δεν μπορούσε να το πιστέψει! Δεν είχε καταφέρει ούτε το σπόρο του να κάνει να φυτρώσει! Πώς θα μπορούσε να γίνει ο νέος αυτοκράτορας;

Τότε ο αυτοκράτορας είπε: «Πριν από ένα χρόνο, σαν και σήμερα, έδωσα στον καθένα σας από ένα σπόρο. Σας είπα να τον πάρετε, να τον φυτέψετε, να τον ποτίσετε και να μου τον φέρετε πίσω σήμερα. Η αλήθεια είναι ότι έδωσα σε όλους σας βρασμένους σπόρους, που δεν θα φύτρωναν. Όλοι σας, εκτός από τον Λίνγκ, μου φέρατε δέντρα, φυτά και λουλούδια. Όταν ανακαλύψατε ότι οι σπόροι δεν θα βλάσταιναν, αντικαταστήσατε το σπόρο που σας έδωσα μ’ έναν άλλο. Ο Λίνγκ ήταν ο μόνος που είχε το θάρρος και την εντιμότητα να μου φέρει μια γλάστρα που είχε μέσα το δικό μου σπόρο. Γι’ αυτό είναι αυτός που θα γίνει ο νέος αυτοκράτορας!

Το ιδιαίτερο Πάσχα του 1821 - Τα πάθη των επαναστατών την Μ.Εβδομάδα

Ένα διαφορετικό Πάσχα έζησαν οι Έλληνες επαναστάτες, καθώς στις 10 Απριλίου ξημέρωνε μία μέρα πιο ιδιαίτερη από τις άλλες χρονιές.

Εκείνο το Πάσχα ήταν διαφορετικό. «Έπεφτε» 10 Απριλίου κι είχε κοφτερό κρύο. Αλλά τις καρδιές τους ζέσταινε μια θέρμη που ερχόταν από την Πελοπόννησο. Κοντά μήνα τώρα, σπίθες αντίστασης ξεπηδούσαν ταυτόχρονα στις σκλαβωμένες γωνιές του τόπου κι όλες μαζί είχαν γίνει φλόγα λευτεριάς. Αυτή τη φορά δεν έμοιαζε με τις άλλες τις προηγούμενες, τις θνησιγενείς προσπάθειες. Αυτή τη φορά, οι ραγιάδες ήταν σίγουροι πως ο αγώνας θα στέριωνε και θα πετύχαινε. Η Αυτοκρατορία των Οθωμανών ψυχορραγούσε. Έχαναν εδάφη. Ο στρατός τους δεχόταν απανωτές ήττες από δυνάμεις της Ευρώπης. Το 1821 θα ήταν η αρχή του τέλους. Θα ήταν ο χρόνος, που θα έμενε στην ιστορία του γένους. Οι Φιλικοί ήσαν έτοιμοι από καιρό. Είχαν δώσει όρκο «κατά πάντα και δια πάντα». Κι αυτοί δεν ήταν τυχαίοι. Ένας άνεμος ανάλαφρος, ζωογόνος είχε ήδη αρχίσει να πνέει στα βαλκάνια. Καζάνι που έβραζε ήταν η καρδιά της αυτοκρατορίας… Τα νέα έφταναν γοργά και σκορπούσαν ρίγη στους πληθυσμούς, όπου δεν είχε φτάσει ακόμα η επανάσταση.

Για τα μέλη της ορθόδοξης χριστιανικής θρησκευτικής κοινότητας (millet) που ήταν η δεύτερη σημαντικότερη ύστερα από εκείνη των μουσουλμάνων, το Πάσχα του 1821 ήταν καταφυγή. Το προσκυνητάρι που ένωνε την ανάσταση του Χριστού με την ανάσταση του γένους. Έλληνες και Αλβανοί και Ρουμάνοι και Βούλγαροι και Σέρβοι, κάθε υποδουλωμένος χριστιανικός πληθυσμός, και Άραβες ακόμη, προσεύχονταν να ήταν εκείνο, το τελευταίο Πάσχα σκλαβιάς.

Στις μεγάλες πόλεις της ρωμιοσύνης, τώρα που διαισθάνονταν λευτεριά, πιο πολύ τις ένιωθαν τις ευχές και πιο παθιασμένα τις ξεστόμιζαν. «Όχι ευχή πια, βεβαιότητα» θα ψελλίσει κείνο τη Σαρακοστή του ΄21 ο αγιοταφίτης ιερέας Ιγνάτιος, που χτυπούσε τόσο δυνατά το σήμαντρο της Αγιοκαστριώτισσας στα ριζά του βράχου της Ακροπόλεως, ώστε του το κόλλησαν το παρατσούκλι οι κάτοικοι: ο «παπα-τρακατρούκας». Η αλήθεια είναι ότι στην Αθήνα επικρατούσε μια βουβή αναστάτωση. Καμμιά 10ριά χιλιάδες ήταν οι κάτοικοι, κατά τη μαρτυρία του ιατρού, διπλωμάτη, περιηγητή και μεγίστου φιλέλληνα Φρανσουά Πουκεβίλ (François Charles Hugues Laurent Pouqueville) στο έργο του με τίτλο «Ταξίδι στην Ελλάδα». Είχαν φύγει πολλοί με τον διορισμό, από την Πύλη, του τυράννου Χατζή Αλή Χασεκή στη θέση του βοεβόδα Αθηνών. Περί τους 3.000 ήταν οι Ρωμιοί, άλλοι 3.000 ανάμεικτοι Οθωμανοί και 4.000 Αλβανοί, λέει ο Πουκεβίλ για να καταλήξει περίπου στο συμπέρασμα: «είχαν την ησυχία τους να προετοιμαστούν καλύτερα για τη μεγάλη μάχη της ανεξαρτησίας».

Όλη τη Σαρακοστή του 1821 οι πιστοί έβλεπαν τους Οθωμανούς ανταριασμένους από τις ήττες και φοβούνταν να εκδηλωθούν. Το ΄χαν πάρει απόφαση. Εκείνο το Πάσχα δεν θα ανάσταιναν στις εκκλησιές της πόλης. Θα φεύγαν μακριά από το αγριεμένο μάτι των Τούρκων. Θα προσεύχονταν και θα γιόρταζαν σε μοναστήρια και ξωκλήσια. Ό,τι πρόσταζε το έθιμο θα κάνανε φέτος κι ένα παραπάνω… Γιατί ξέραν, νιώθανε πως εκείνη η γιορτή θα ΄ταν κι η τελευταία τους κάτω από τον ζυγό. Νήστευαν πιο πολύ, προσεύχονταν πιο πολύ, αγκαλιάζονταν, φιλιούνταν πιο πολύ. Κι όσοι ήταν μαλωμένοι μεταξύ τους, έσπευδαν γρήγορα να φιλιώσουν. Όχι μόνο επειδή το απαιτούσε το έθιμο του Μ. Σαββάτου, στο φιλί της αγάπης που θα αντάλλασσαν με το «Χριστός Ανέστη», αλλά επειδή τώρα είχαν έναν ακόμη λόγο, τον σοβαρότερο, να βρεθούν ο ένας πλάι στον άλλον. Η επανάσταση που ερχόταν, έπρεπε να τους βρει μονιασμένους.

Το σίγουρο ήταν πως κι εκείνο το Πάσχα κι ώσπου η φλόγα της εξέγερσης να απλωθεί παντού, κάθε γωνιά της ρωμιοσύνης θα γιόρταζε κατά πώς εβούλετο ο βοεβόδας της.

Όλα τα χρόνια του ζυγού στους αλλόθρησκους λαούς, τυραννικοί βοεβόδες γνωρίζοντας την ισχυρή θρησκευτική πίστη ειδικά των Χριστιανών, συχνά και προκειμένου να κάμψουν το ηθικό τους, επέλεγαν ειδικά τις μέρες του Πάσχα για εκτελέσεις «ενόχων» με δικές τους… ευφάνταστες κατηγορίες, αλλά κυρίως για εκτελέσεις εκείνων που αρνούνταν να αλλαξοπιστήσουν. Άλλοι βοεβόδες έβγαζαν διατάγματα, με τα οποία απαγόρευαν στους Χριστιανούς να ντύνονται γιορτινά. Διψασμένοι, ωστόσο, για ελπίδα, ανάσα και χρώμα, οι ραγιάδες τα αγνοούσαν και κάπου μάλιστα μετά μουσικής… «Σήμερα κι οι γριές βάζουν κόκκινες ποδιές» τραγουδούσαν τη Λαμπρή στην Ήπειρο, σε πείσμα των Οθωμανών. Άλλοι βοεβόδες πάλι, διατηρώντας ζωντανή τη δική τους θρησκευτική κουλτούρα, μυημένοι στα έθιμα του Ραμαζανιού (της δικής τους «Σαρακοστής») ή και των μπαϊραμιών τους (μικρότερων γιορτών) και σεβόμενοι το προνόμιο που είχε παραχωρήσει το 1519 ο σουλτάνος Σελίμ στους ραγιάδες της Πόλης, επέτρεπαν ελεύθερο εορτασμό. Για την ακρίβεια, σύμφωνα με όσα θα καταγράψει στο έργο του «Τα μετά την Άλωσιν» ο Αθ. Υψηλάντης, ο «φετφάς» του Σελίμ όριζε «η εορτή του Πάσχα να πανηγυρίζεται με ελευθερία και τρεις νύχτες να μένει ανοικτή η θύρα του Πατριαρχείου στο Φανάρι, προκειμένου να προσέρχονται για εκκλησιασμό οι Χριστιανοί των προαστίων».

Μια χρονιά μάλιστα έτυχε να συμπέσουν οι θρησκευτικές γιορτές και η χριστιανική Λαμπρή να γιορτάζεται με μπαϊράμι. Για το τι έγινε στην Αθήνα, διηγείται ο Καμπούρογλου: «τότες έμειναν οι Χριστιανοί ελεύθεροι να γιορτάσουνε τη Λαμπρή τους ΄ς την πόλι και τους Τούρκους τους εστείλανε απάνω στο κάστρο να γιορτάσουνε το μπαϊράμι. Τ΄ απομεσήμερο εστείλανε οι Τούρκοι αποσταλμένους στους μεγάλους τους και τους παρακαλέσανε να κατέβουνε κι αυτοί να γιορτάσουνε μαζί με τους Χριστιανούς. Οι αγάδες το παραδεχτήκανε και τους κατεβάσανε ΄ς την πόλι, μα τους είπανε βαϊχαλνά (αλλοίμονο) σε ΄κείνον που θα πειράξει Χριστιανό. Και αγκαλιαζόντουσαν Τούρκοι και Ρωμηοί και λέγανε “χρόνια πολλά, αγά μου, το μπαϊράμι σου”, “και συ, γείτονα, να χαίρεσαι το πασκαλιά σου” και πέρασε ΄κείνη η ημέρα χωρίς ν΄ ανοίξη μηδέ μύτη κανενός…».

Λοιπόν, εκείνον τον χρόνο, το 1821, ξημέρωσε και το Σάββατο του Λαζάρου στην Ελλάδα. Η Αθήνα ήταν περίπου στο μάτι του κυκλώνα. Πόλη μικρή, ευρισκόμενη σε γιορτινή νιρβάνα. Οι εξελίξεις περί την επανάσταση που έπεφταν τριγύρω βροχηδόν, δεν την άγγιζαν ακόμα. Μόνο η κλαγγή έφτανε σαν μελίσσι στ΄ αφτιά των κατοίκων της, που ετοίμαζαν με πάθος τη Λαμπρή.

Μέρα της «πρώτης ανάστασης», στα χριστιανικά σπιτικά πλάσανε λαζαρινές κουλούρες, «τας γνωστάς μακρουλάς κουλούρας» (Δ. Καμπούρογλου). Σε κάθε μια από αυτές αντί αυγού τοποθέτησαν ένα καρύδι και αντί σησαμιού έριξαν σταφίδες. Έτσι τα ΄φτιαχαν τότε τα λαμπριάτικα τσουρέκια. Όσο για τα καλαντίσματα της ημέρας, βγήκαν οι γύφτισσες της Αρβανιτιάς κι άρχισαν να τραγουδούν… «Έρδε Λάζαρι πρ’ βε / Γκρου τι νούσεζερέ / Φόλι ζοτ στιπίσι / Τι να γιάπι ντο νι βε / Ψε ουέρ ε ντο τι βε»… Δηλαδή, «ήρθ’ ο Λάζαρος γι αβγά / σήκω καινούργια νυφούλα / μίλησε στον νοικοκύρη του σπιτιού / να μας δώσει κανένα αβγό / γιατί βράδιασε και πρέπει να φύγει».

«Σήμερον πολλαί χωρικαί εκ των Αλβανοφώνων χωρίων Μεγαρίδος, Βιλλίων, Κριεκουκίου κ.λ.π. ψάλουσιν αλβανιστί τον Λάζαρον», θα γράψει ο Καμπούρογλου, αλλά -όπως θα ομολογήσει- το αρβανίτικο άσμα είναι «κακόηχον και αηδές» και δεν θα καταδεχθεί να το παραθέσει στο έργο του.

Το αρβανίτικο καλάντισμα θα σωθεί από τον Παύλο Νιρβάνα, ο οποίος στο γύρισμα του αιώνα θα το δημοσιεύσει στην εφημερίδα «Εστία» και θα σφραγίσει τη… σωτηρία του στον χρόνο (πάντως, φαίνεται πως τα αρβανίτικα δεν ήταν συμπαθή ούτε στον Νιρβάνα. Όταν μάλιστα παρέθεσε στην «Εστία» το αλβανιστί καλάντισμα του Λαζάρου, σχολίασε πως «αυτά τα κάλαντα έχουν γραφτεί για έναν Λάζαρο, που ακόμη κι αν πέθαινε εκατό φορές, δεν θα βρισκόταν θεός να τον αναστήσει!»).

Ο Καμπούρογλου θα διευκρινίσει πως «αι αυταί (χωρικαί εκ των Αλβανοφώνων) πωλούσι και χόρτα, είναι δε και εργάτιδες υπό μετριωτάτους όρους. Τα του Λαζάρου όμως δεν εψάλλοντο ούτως εν Αθήναις…» και θα προσθέσει χαρακτηριστικά: «Εν Αθήναις δεν ηκούετο το κακόηχον αηδές αρβανίτικον άσμα του Λαζάρου. Αντί τούτου ήχει το Ελληνικώτατον άσμα ψαλλόμενον την παραμονήν υπό των παίδων, το εξής:

«Ήρθ΄ ο Λάζαρος ήρθαν τα βάγια / ήρθ΄ ο Μέναιγος (Υμέναιος) των κορασίδων. / Κορασίδες μου, σταυροκαθήστε / παλληκάργια μου, αραδιασθήτε / για να πάρωμε βαρειά κανίσια (κάνεα) / να μαζώξωμε αυγά και πήταις…».

Στο μεταξύ, μακριά από την Αθήνα, στις πολυπληθείς χριστιανικές κοινότητες το καζάνι κόχλαζε. Κυρίως στην Πόλη, όπου οι Οθωμανοί ρίξανε το φταίξιμο για την επανάσταση στον Δημητσανίτη Πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε΄. Από τις 31 Μαρτίου είχε φτάσει στην Πύλη η είδηση για την επανάσταση στην Πελοπόννησο και λίγες μόνο μέρες μετά, η άλλη, για τον ξεσηκωμό της Στερεάς. Ένα άγριο κύμα διωγμών του χριστιανικού πληθυσμού αντάριασε την Κωνσταντινούπολη. Ήδη, δέκα μέρες πριν τη Λαμπρή, φανατικοί σοφτάδες (σπουδαστές των μεντρεσέδων, των ιεροδιδασκαλείων) ξεσηκώθηκαν σε μια παθιασμένη διαδήλωση κι αφού «όργωσαν» τους δρόμους της Πόλης ουρλιάζοντας και απειλώντας τους «άπιστους», κατέληξαν να λεηλατούν και να πυρπολούν την ελληνική εκκλησιά της Ζωοδόχου Πηγής. Οι αναταραχές γενικεύτηκαν. Τις επόμενες μέρες κι άλλοι οργισμένοι διαδηλωτές βρέθηκαν στους δρόμους να αναζητούν «επαναστάτες» … Οι Ρωμιοί κλείσθηκαν στα σπίτια τους. Αν έβγαιναν στους δρόμους, θα άναβαν στους Τούρκους το πράσινο φως για μία γενική σφαγή, στην οποία δεν θα μπορούσε να επέμβει η χριστιανική Ρωσία, αφού οι «επαναστάτες», που δια νόμου προστατεύονταν για την πίστη τους, θα «απεκδύονταν» -με τον ξεσηκωμό τους- το θρησκευτικό τους ένδυμα-ασπίδα και θα αφήνονταν έρμαια στη φωτιά των Τούρκων.

Κι αφού οι Οθωμανοί δεν μπόρεσαν να ξεσπάσουν στους… εξαφανισμένους Χριστιανούς της Πόλης, όλη η οργή στράφηκε στον προκαθήμενο του Φαναρίου που, έτσι κι αλλιώς, για εκείνους ήταν ο κύριος υπαίτιος της επανάστασης και εύκολος στόχος. Ο κλοιός έσφιγγε γύρω του ώρα με την ώρα.

Την Κυριακή των Βαΐων εκπρόσωποι ξένων πρεσβειών θα του παραχωρήσουν καράβι για να εγκαταλείψει το πατριαρχείο, να φύγει, να σωθεί. Αλλά εκείνος αρνείται: «Με προτρέπετε εις φυγήν, μάχαιρα θα διέλθη τας ρύμας της Κωνσταντινουπόλεως και λοιπών πόλεων των χριστιανικών επαρχιών. Υμείς επιθυμείτε, όπως εγώ μετημφιεσμένος καταφύγω εις πλοίον ή κλεισθώ εν οικί οιουδήποτε ευεργετικού ημών πρεσβευτού, ν΄ ακούω δ΄ εκείθεν πώς οι δήμιοι κατακρεουργούσι τον χηρεύσαντα λαόν. Ουχί. Εγώ δια τούτο είμαι Πατριάρχης, όπως σώσω το έθνος μου, ουχί δε όπως απολέσω τούτο δια της χειρός των γενιτσάρων. Ο θάνατός μου ίσως επιφέρει μεγαλυτέραν ωφέλειαν παρά η ζωή μου. Οι ξένοι χριστιανοί ηγεμόνες δεν θα θεωρήσωσιν αδιαφόρως πως η πίστις αυτών εξυβρίσθη εν τω προσώπω μου. Οι Έλληνες, οι άνδρες της μάχης, θα μάχονται μετά μεγαλυτέρας μανίας, όπερ συχνάκις δωρείται την νίκην. Εις τούτον είμαι πεπεισμένος. Βλέπετε μεθ΄ υπομονής εις ό,τι και αν μου συμβεί…».

Στην Τράπεζα με τους συνοδικούς αρχιερείς ο Γρηγόριος θα προφητεύσει το τέλος του… «Σήμερον των Βαΐων τρώγωμεν ψάρια του γιαλού, ίσως εντός της εβδομάδος τα ψάρια θα φάγουν από ημάς. Τέταρτη φορά δεν θα ανέβω στον Άθωνα. Χαίρετε σπήλαια και κορυφαίς του Ιερού Βουνού…. Χαίρε γη της γεννήσεως μου Δημητσάνα. Εγώ υπάγω όπου με καλεί η μοίρα του Έθνους».

Κι ενώ στην Πόλη τίποτα δεν θυμίζει επικείμενη Λαμπρή, στα σπιτικά της Ελλάδας, «τώρα των Βαγιώ Βαγιώ» που η παράδοση επιβάλλει ψάρι, το έθιμο θα τηρηθεί. Οι χρονικογράφοι μάλιστα μαρτυρούν πως «εγίγνετο και τότε η ιχθυοφαγία μετά μείζονος μάλιστα αυστηρότητος, καίτοι ήταν σχετικώς ακριβοί οι ιχθύς, ως εκ της επικρατούσης τρικυμίας» (εξ αυτού και η παραδοσιακή ρήση: «Της τυριναίς και των Βαγιώ / Μπαίν΄ ο διάβολος στο γιαλό»).

Στην «καρδιά» της μεγαλοβδομάδας του 1821 οι επαναστατημένοι ραγιάδες απειλούνταν με πάθη όμοια με του Χριστού. Όσο όμως βασανίζονταν, τόσο θέριευε μέσα τους η δύναμη για τον αγώνα.

Μεγάλη Δευτέρα, Μεγάλη Τρίτη, Μεγάλη Τετάρτη, οι Τούρκοι είχαν θανατώσει Μαυροκορδάτους, Χατζέρηδες, τον Παπαρρηγόπουλο και τον Τσίρα από την Πελοπόννησο, τον Τσέγκη, τον Τσορμπατσόγλου, τον Ράλλη, τον Ζαφείρη. Λόγιους άρχοντες κι εμπόρους. Ίσαμε το Μεγάλο Σάββατο είχανε εκτελέσει μόνον λαϊκούς. Ήταν πια η ώρα του κλήρου…

Ξημέρωνε 8 Απριλίου του 1821, Μεγάλη Παρασκευή για τους υπόδουλους χριστιανικούς πληθυσμούς της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ο Πατριάρχης στο Φανάρι ξενύχτησε προσευχόμενος. Στην Ελλάδα πάλι, οι πιστοί προετοιμάζονταν για το έθιμο. Μάζεψαν από νωρίς λουλούδια για τον Επιτάφιο, τα ξέραναν και τα «κάπνισαν» με λιανοκέρια για το ξεμάτιασμα. Κι όταν ήταν ν΄ ανάψουν τα κεριά της λειτουργίας, άρχισαν να ψέλνουν τους χαιρετισμούς της Παναγιάς. Λίγο πριν πέσει το σούρουπο, σκούπισαν τα κατώφλια τους και καταβρέξανε τους δρόμους απ΄ έξω για να μη σηκώσει σκόνη στο πέρασμά του ο Επιτάφιος. Κι όταν άκουσαν τον παπά να κοντοζυγώνει, βγήκαν ο καθείς στην εξώθυρα του σπιτιού του με ένα κεραμίδι γεμάτο κάρβουνα αναμμένα και με λιβάνι, κι όλοι μαζί, «όχι μόνον οι Χριστιανοί αλλά και πολλαίς Τούρκισσες και προπάντων αραπίνες» (Δ. Καμπούρογλου) φώναξαν «χω! χω! κακόμοιρο! Το στραυρώσανε πάλι το γυιο της Μεργέμανας (Παναγίας). Τα παιδιά έψελναν:

«Σήμερα μαύρος ουρανός σήμερα μαύρη μέρα

οπού σταυρώσαν τον Χριστό οι άνομοι Εβραίοι.

Σήμερα ο κόσμος τρέμεται και τα βουνά ραΐζουν.

Τρία καρφιά παράγγειλαν για να τονε καρφώσουν

και κείνοι οι αθεόφοβοι πιάνουν και φτιάνουν πέντε

τα δύο για τα χέργια του τα δυό για τα ποδάργια

το πέμπτο το φαρμακερό το βάζουν στην καρδιά του

να τρέξει αίμα και νερό ώστε να βγη η ψυχή του.

Κι ο Θιός τους καταράστηκε σπήτια να μη ΄ποκτούνε

Μηδέ στακτί στο τζάκι τους, μηδέ καλό να ιδούνε…»

Το Μεγάλο Σάββατο αποζημίωνε για τη θλίψη της Παρασκευής. Ξημέρωσε με χαρά στην Ελλάδα, αλλά με πόνο στην Πόλη.

Στην Αθήνα, βγήκε η καντηλανάφτισσα και μάζεψε πόρτα πόρτα ξερόκλαδα για το κάψιμο του προδότη. Όλη τη μέρα φτιάχνανε το ομοίωμα του «Οβραίου», τον παραγέμισαν με μπαμπακόσπορο και στο κεφάλι του έκρυψαν μπαρούτι ζυμωμένο με νερό. Ύστερα τον κρέμασαν πάνω από τη φωτιά με τα ξερόκλαδα κι είδαν τις φλόγες από τα μάτια και το στόμα του. Γέλασαν οι νοικοκυραίοι με το πάθημα του προδότη κι ας ήταν εξαντλημένοι από τη νηστεία. Γιατί, κατά το έθιμο, μια φορά μόνο είχαν φάει όλη τη μέρα και τ΄ απόγευμα που θ΄ άρχιζε ο Εσπερινός και θα κρατούσε όλη τη νύχτα, τους βρήκε με τις τσέπες γεμάτες ψωμί και σύκα, να μασουλάνε στα δύσκολα να μην πέσουν κάτω…

Το ξημέρωμα της Λαμπρής η λειτουργία άρχισε, όπως πάντα, με το «Δόξα εν υψίστοις Θεώ» κι εκείνο το απόγευμα, οι πιστοί στην Ελλάδα τήρησαν ακόμα και το έθιμο της αγάπης, τον «εσπερινό της Λαμπρής». Ήταν, βλέπεις, η μέρα που περίμεναν όλο τον χρόνο, τα νέα παλληκάρια, οι καρδιακοί φίλοι, που ήθελαν να γίνουν αδέλφια. Πήγαν τότε, το απόγευμα ανήμερα του Πάσχα, στην εκκλησιά, ο παππάς τους διάβασε, τους όρκισε στο Ευαγγέλιο, τους έζωσε με ένα κόκκινο ζωνάρι και τους τράβηξε μαζί στο ιερό, όπου εκείνοι φιλήθηκαν μεταξύ τους και φίλησαν και το χέρι του παππά. «Έτσι γινόντουσαν αδελφοποιτοί και αγαπιώντουσαν πειό πολύ παρά αδέλφια» (Δ. Καμπούρογλου).

Αλλά όσο οι πιστοί στην Ελλάδα από το πρωί αντάλλασσαν το φιλί της αγάπης, στην άλλη άκρη του πελάγους, στα πέριξ του Κεράτιου, προετοιμαζόταν ένα ακόμα έγκλημα…

Στις 10 το πρωί της 10ης Απριλίου του 1821, ανήμερα Κυριακής του Πάσχα, ποδοβολητά αλόγων ακούστηκαν στην αυλή του Πατριαρχείου και ο Γρηγόριος ζήτησε να του φέρουν «τον τρίβωνα και το επάνω καλύμαυχον». Τα φόρεσε και αποσύρθηκε στο κάτω μέρος του «Συνοδικού». Ο μέγας διερμηνέας, που είχε φτάσει νωρίτερα, αλλά ταραγμένος καθώς ήταν δεν πρόλαβε να ενημερώσει τον ιεράρχη, διάβασε το σουλτανικό διάταγμα περί παύσεως του Πατριάρχη από τα καθήκοντά του και περί εξορίας του. Αλλά όταν τον οδήγησαν στην αποβάθρα και τον φόρτωσαν σε άκατο, εκείνη δεν κατευθύνθηκε στο Καντίκιοϊ (Χαλκηδόνα) που ήταν ο τόπος εξορίας. Στο «παράλιο εξώστεγον» (γιαλί κιόσκι) τον πήγαιναν, επειδή εκεί θα τον κρατούσαν ίσαμε τη στιγμή του απαγχονισμού του, στη μεσαία πύλη του πατριαρχείου.

Τη νύχτα της Λαμπρής του 1821, οπότε πια είχε φτάσει το ζοφερό νέο, οι Χριστιανοί απανταχού θρηνούσαν τον ιεράρχη τους, που το απόγευμα εκείνης της τόσο συμβολικής ημέρας, απαγχόνισαν οι «μορφήν φέροντες τεράτων! αγριωπών» -θα γράψει ο ιστορικός της εποχής, εκδότης της εφημερίδας «Αιών». Ιωάννης Φιλήμων- «ως εγγυητήν της υπακοής των Χριστιανών!».

Η πύλη της αγχόνης του Γρηγορίου δεν άνοιξε ποτέ ξανά και κανείς δεν διάβηκε το κατώφλι της

Μόνον ένα τόσο οξύμωρο Πάσχα θα μπορούσε να σηματοδοτήσει έναν τόσο γενναίο αγώνα, θα γράψει καιρό μετά η Ιστορία στις λαμπρές σελίδες της.

Οι πιο συχνές λογικές πλάνες των πολιτικών

Τα επιχειρήματα των πολιτικών έχουν την ικανότητα να μας αποπροσανατολίζουν. Φαίνεται να έχουν συνοχή, αλλά δεν έχουν. Πάμε να δούμε τα λογικά σφάλματα που κάνουν εσκεμμένα οι πολιτικοί.

Στην Αθήνα του Περικλή ονομάζονταν σοφίσματα, σήμερα λέγονται λογικές πλάνες και αναφέρονται στην λανθασμένη χρήση της λογικής ενός επιχειρήματος, το οποίο καθιστά το επιχείρημα άκυρο. Συχνά ένα λογικό σφάλμα ή λογική πλάνη χρησιμοποιείται επί τούτου ώστε να αποπροσανατολίσει την κοινή γνώμη. Εκτός από πολιτικούς σκοπούς, μία λογική πλάνη μπορεί να εφαρμοστεί στη διαφήμιση ή σε οτιδήποτε έχει σκοπό να σου διαμορφώσει μία άποψη.

Το φιλοθεάμον και πολιτικοποιημένο (κυρίως αμερικανικό) κοινό έχει ασχοληθεί εκτεταμένα με τον εντοπισμό λογικών πλανών στους λόγους πολιτικών.

Αν ο ακροατής δεν έχει ιδέα τι είναι μία λογική πλάνη, εύκολα μπορεί ο ομιλητής να τον κατευθύνει εκεί που θέλει. Επειδή εδώ όμως δεν κολλάμε μπρίκια.

Πλάνη του τονισμού

Θα ξεκινήσουμε με την πλάνη του τονισμού, για όσους την προτιμούν στα λατινικά, accentus, καθώς είναι πιο εύκολο να εντοπιστεί. Η πλάνη του τονισμού είναι ένας τύπος αμφισημίας, εξαιτίας του νοήματος της πρότασης η οποία αλλάζει ανάλογα με τον τονισμό ή την έμφαση που δίνουμε σε μία λέξη.

Παρακολουθήστε μία ενημερωτική εκπομπή με καλεσμένους πολιτικούς διαφορετικών παρατάξεων. Υπάρχει περίπτωση να παρατηρήσετε ότι κάποιος θα «πιαστεί» από μία πρόταση που χρησιμοποίησε αυτός που έχει τον λόγο και άλλαξε τον τονισμό της ώστε να την παρουσιάσει ως απαράδεκτη.

Πλάνη του ψευδούς διλήμματος

Η πλάνη του ψευδούς διλήμματος είναι ίσως η πιο συχνή πλάνη που χρησιμοποιούν οι πολιτικοί. Σε αυτήν την τεχνική ο πολιτικός δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι ο λαός έχει να αντιμετωπίσει ένα δίλημμα. Στην πραγματικότητα, τα ενδεχόμενα μπορεί να είναι περισσότερα από δύο κι αυτό δύσκολα το παρατηρεί ο ακροατής.

Επίθεση στο άτομο

Η επίθεση στο άτομο (ή αλλιώς ad hominem) έχει σκοπό να αποκρούσει ένα επιχείρημα με επίθεση στο άτομο που το έθεσε. Το σκεπτικό έχει ως έξης: Ο Χ υποστηρίζει το Υ, ο Χ είναι αμφισβητήσιμος, άρα το Υ δεν είναι αληθές. Την πλάνη αυτή την χρησιμοποιούμε συχνά, άθελά μας, στον καθημερινό μας λόγο. Για παράδειγμα, μπορεί ένας φίλος να μας τονίσει ένα λάθος που κάνουμε τη δεδομένη στιγμή κι εμείς για να αμυνθούμε, αντί να απαντήσουμε στο επιχείρημά του, το αντικρούουμε με μία αντίστοιχη συμπεριφορά που είχε εκείνος στο παρελθόν.

Κοινωνική συμμόρφωση

Το πείραμα του Asch απέδειξε κάτι πολύ ενδιαφέρον. Οι άνθρωποι είμαστε εξαιρετικά κοινωνικά όντα, συνεπώς επηρεαζόμαστε άμεσα από τα κοινωνικά σύνολα στα οποία ανήκουμε. Είτε πρόκειται περί λιντσάρισματος, είτε πρόκειται για επιδοκιμασίες και χειροκροτήματα, η αντίδραση του κοινού τείνει να είναι μαζική.

Η πλάνη αυτή παρατηρείται στις ομιλίες των πολιτικών αρχηγών, όπου οι πιστοί του κόμματος χειροκροτούν όταν ο αρχηγός ανεβάζει τον τόνο του.

Άλλη μία ενδιαφέρουσα εφαρμογή της κοινωνικής συμμόρφωσης είναι τα γέλια που ακολουθούν μετά από ένα αστείο στα sitcoms τύπου Φιλαράκια. Αν δεν υπήρχαν τα γέλια αυτά, ίσως και να μην σπαρταράγαμε με κάθε ατάκα του Τσάντλερ.

Πολύ κοντά στην πλάνη της κοινωνικής συμμόρφωσης είναι και αυτό της προσφυγής στην πλειοψηφία.

Τεχνική της Αναπλαισίωσης

Η τεχνική της αναπλαισίωσης είναι επίσης μία κοινή μέθοδος που χρησιμοποιείται για τον αποπροσανατολισμό του κοινού. Ο ομιλητής απαντά στο επιχείρημα ή ερώτημα που του τέθηκε, θέτοντας ως βάση μία άλλη οπτική γωνία. Πρόκειται για πλάνη, επειδή η δεύτερη οπτική γωνία, δεν ακυρώνει την πρώτη.

Πλάνη της επιπόλαιης κατηγοριοποίησης

Καλό είναι αυτό να εξηγηθεί απευθείας με παράδειγμα. Στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης υπάρχει σήμερα η τάση να χωρίζονται οι επικριτές ενός νομοσχεδίου ή μιας υπόθεσης που απασχολεί τη δημοσιότητα με βάση ένα δίπολο: εάν κάποιος επικρίνει τη Νέα Δημοκρατία είναι αυτομάτως συριζαίος, ενώ αν κάποιος κατακρίνει το ΣΥ.ΡΙΖ.Α είναι αυτομάτως νεοδημοκράτης.

Παρομοίως στα ειδησεογραφικά ρεπορτάζ παρουσιάζονται οι αντιφρονούντες ως αναρχικά στοιχεία. Η επιπόλαιη κατηγοριοποίηση εμποδίζει τον πολίτη να ταυτιστεί με μία άποψη καθώς έχει την τάση να συμφωνεί με τον απλό λαό.

Επίκληση στο Συναίσθημα

Αυτό ίσως και να το έχετε ακούσει. Η δράση εγείρεται από τα συναισθήματα. Οι πολιτικοί προσπαθούν να προκαλέσουν φόβο, να κάνουν τον ακροατή να ελπίζει ή πιο απλά να στοχεύσουν τα ευαίσθητα σημεία του. Γι’ αυτό σε πολλές ομιλίες πολιτικών αναφέρεται συχνά η φράση «το μέλλον των παιδιών μας».

Πλάνη της Αγκύρωσης

Η πλάνη της αγκύρωσης εφαρμόζεται συχνά στις εξαγγελίες των απανταχού κυβερνήσεων. Μπορεί να αφορά την αύξηση ενός φόρου, την μείωση του αφορολόγητου –οτιδήποτε οικονομικό. Η πρώτη «διαρροή» ή είδηση θα προειδοποιήσει το κοινό ότι για κάθε 100 ευρώ εισοδήματος ο φορολογούμενος θα πρέπει να ξοδεύει 40 ευρώ και έπειτα θα διαψεύσει την είδηση μιλώντας για 30 ευρώ έξοδα ανά 100 ευρώ των εσόδων του. Εάν η είδηση ήταν εξαρχής τα 30 ευρώ ανά 100, οι αντιδράσεις θα ήταν περισσότερες και εντονότερες.

Πλάνη του ρήτορα

Λίγοι πολιτικοί χρησιμοποιούν αυτήν την τεχνική με… τέχνη. Ο ομιλητής παραπλανεί τον ακροατή μέσω της ρητορικής του, μιλώντας δηλαδή με δυσνόητους όρους και ακαταλαβίστικες έννοιες. Ένα από τα πιο συχνά πεδία που εφαρμόζεται η τεχνική αυτή είναι αυτό της Οικονομίας· πολλοί όροι στην επιστήμη της Οικονομίας είναι περίπλοκοι και δεν τους ακούμε συχνά. Ο ρήτορας μπορεί να παρουσιάσει έναν χείμαρρο αυτών, χωρίς απαραίτητα να συνδέονται μεταξύ τους, δημιουργώντας την εντύπωση ότι αυτό στο οποίο αναφέρεται είναι μείζονος σημασίας κι ότι είναι ένα πεδίο το οποίο γνωρίζει καλά.

Κοινωνικός αυτοματισμός

Δεν είναι λίγες οι φορές που μία κοινωνική, επαγγελματική ομάδα ή τάξη αντιδρά σε μία ρύθμιση που την αφορά, είτε δικαίως, είτε αδίκως. Ο πολιτικός σε αυτήν την περίπτωση προσπαθεί να στρέψει την υπόλοιπη κοινωνία εναντίον των διαμαρτυρόμενων, σπέρνοντας διχόνοια. Έτσι, μέσω του πολιτικού του λόγου, τείνει να απαξιώνει ηθικά και να αναδεικνύει ως προνομιούχα την ομάδα που μπαίνει στο στόχαστρο, εν τέλει διαμορφώνοντας την άποψη ότι επιβιώνει εις βάρος της υπόλοιπης κοινωνίας.

Πλάνη της οπλισμένης ερώτησης

«Γνωρίζουν οι ψηφοφόροι πόσο αδίστακτος είστε;». Αυτή είναι μία οπλισμένη ή προβοκατόρικη ερώτηση. Και οι δύο διαθέσιμες απαντήσεις είναι κατά του ερωτηθέντος. Πρόκειται περί πλάνης επειδή η ερώτηση λαμβάνει σαν δεδομένο κάτι το οποίο δεν έχει αποδειχθεί και κανείς δεν έχει συμφωνήσει με αυτό.

Πλάνη του ντόμινο

Συντελείται όταν ο ομιλητής παρουσιάζει ένα σχετικά μικρό γεγονός (το οποίο σαφώς δεν συμφέρει τη δική του παράταξή) ως την αρχή του κακού. Με λογικά άλματα μπορεί να πείσει το κοινό που τον παρακολουθεί ότι αυτό το αδιάφορο γεγονός θα επιφέρει την καταστροφή.

ΔΕΣ: Ερμηνευτικό λεξικό της πολιτικής γλώσσας

Η Ανάσταση του Λαζάρου

Ανάσταση του Λαζάρου (Κατά Ιωάννην, 11: 1-44)

Το πιο εντυπωσιακό θαύμα ίσως και το πιο γνωστό, αλλά το είδε και το έγραψε μόνο ένας, ο Ιωάννης! Οι υπόλοιποι δεν το αναφέρουν καν, μάλλον δεν θα ήταν και πολύ σπουδαίο. Η ιστορία είναι γνωστή:

Ο Ιησούς βρίσκεται “40 Καὶ ἀπῆλθε πάλιν πέραν τοῦ Ἰορδάνου, εἰς τὸν τόπον ὅπου ἦν Ἰωάννης τὸ πρῶτον βαπτίζων, καὶ ἔμεινεν ἐκεῖ.”, που είναι αυτό; 28 Ταῦτα ἐν Βηθανίᾳ ἐγένετο πέραν τοῦ Ἰορδάνου, ὅπου ἦν Ἰωάννης βαπτίζων (1:28) δηλαδή στην Βηθανία, δηλαδή στο ίδιο μέρος ακριβώς με τον Λάζαρο και τις αδερφές του. Ο Ιησούς χρονοτριβεί για να περάσουν δύο ημέρες για να μας πει ότι κάπως έτσι θα αναστηθεί και ο ίδιος, μετά θέλει να ξαναπάει στην Ιερουσαλήμ (15 στάδια απόσταση = 2,5 χιλ x2 =5 χιλ = μίαμιση ώρα περπάτημα να πάει και να έρθει), αλλά τελικά καθυστερεί 4 ημέρες.

Παρά την καθυστέρηση, όταν έφθασε δάκρυσε. Υπάρχει μια υποψία ότι ο Λάζαρος είναι ο ίδιος ή σε άμεση σχέση με τον Σίμωνα τον Λεπρό (Κατά Ματθαίον, 26: 6 – Κατά Μάρκον, 14: 3 – Κατά Ιωάννην, 12: 1), που φαίνεται ότι ίσως σαν πρώην “λεπρός” έχει παίξει και σε άλλο θαύμα.

Εδώ υπάρχουν μερικά σημαντικά σημεία, πέρα από την άγνοια των υπολοίπων ευαγγελιστών, που ο ένας ήταν μαθητής άρα υποτίθεται παρών:

1. Ο Λάζαρος ήταν φίλος του Ιησού, δεν ήταν άσχετος, και πολύ πιθανόν να είχε παίξει και σε άλλα θαύματα όπως είδαμε.
2. Όταν ο Ιησούς πήρε το μήνυμα της ασθενείας, στην ουσία προαναγγέλλει την ανάσταση, μολονότι ο Λάζαρος δεν έχει ακόμα πεθάνει. (“Αὕτη ἡ ἀσθένεια οὐκ ἔστι πρὸς θάνατον, ἀλλ’ ὑπὲρ τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ, ἵνα δοξασθῇ ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ δι’ αὐτῆς”).
3. Ο Ιησούς επίσης χρονοτριβεί συνολικά τέσσερεις μέρες μέχρι να πάει στον Λάζαρο να τον αναστήσει.
4. Όταν φθάνει ο Ιησούς, μαθαίνουμε ότι ο Λάζαρος είναι ήδη τέσσερις μέρες νεκρός!
5. Αν και Θεός ο Ιησούς δεν ξέρει που είναι ο τάφος και ρωτάει.
6. Μόλις ο Ιησούς λέει την γνωστή φράση, ο νεκρός, αν και “νεκρός” ακούει, ξυπνάει και μόνος του σηκώθηκε από το μνήμα και αν και ήταν δεμένος με τα σάβανα, μπόρεσε, όχι μόνο να σηκωθεί, αλλά και να βγει από τον τάφο (με δεμένα πόδια!) και αφού βγήκε του έβγαλαν τα σάβανα. Ο Ιωάννης δεν εξηγεί πως έγινε αυτό το “εξήλθεν”. Ύπτατο, σερνόταν, περπάτησε στα πέλματα, διακτινίστηκε; Άλλο ένα σημείο είναι η Μάρθα, αν και είναι του περίγυρου του Ιησού, αν και έχει ακούσει (αφού η ίδια μιλάει για την ανάσταση των νεκρών) και προφανώς δει ή έχει μάθει από πρώτο χέρι έναν σωρό θαύματα και αναστάσεις (ήδη έχουμε ακούσει άλλες δύο, άσχετα αν διαφεύγουν του Ιωάννη) προφανώς και πολλά άλλα θαύματα, και ο Ιησούς την αγαπά πολύ όπως λέγεται, αν και αυτή τον κάλεσε, αν και ήδη είπε ότι πιστεύει απόλυτα τον Ιησού ότι αυτός είναι η ανάσταση και ο αδερφός της θα αναστηθεί, όταν ο Ιησούς ζητάει να ανοίξουν τον τάφο, φέρνει εν ήδη αντιρρήσεως την φράση “Κύριε, ἤδη ὄζει· τεταρταῖος γάρ ἐστι”.

Γιατί έγινε όλο αυτό το τραβηγμένο σενάριο; Μα το λέει ευθαρσώς: “Πάτερ, εὐχαριστῶ σοι ὅτι ἤκουσάς μου. 42 ἐγὼ δὲ ᾔδειν ὅτι πάντοτέ μου ἀκούεις· ἀλλὰ διὰ τὸν ὄχλον τὸν περιεστῶτα εἶπον, ἵνα πιστεύσωσιν ὅτι σύ με ἀπέστειλας.”. Μια παράσταση δηλαδή για να πιστέψουν οι παρόντες, με τελικό σκοπό φυσικά τους εύπιστους αναγνώστες.

Το συγκεκριμένο θαύμα είναι αντιγραφή από την ανάσταση του Όσιρι από τον Όρο και έχει και τα σχετικά κείμενα παράλληλα. Επίσης αναφέρει ότι ο Λακτάνιος (250-325 κ.ε.) που καταγράφει και σχολιάζει τα θαύματα του Ιησού δεν αναφέρει καμία από τις τρεις σήμερα γνωστές αναστάσεις που φέρεται να έκανε, άρα πιθανόν να εισήχθησαν στα ευαγγέλια μεταξύ 3ου και 4ου αι. Δεν νομίζω ότι χρειάζονται επί πλέον σχόλια, τα συμπεράσματα δικά σας. Το γεγονός ότι δεν το είδαν και το σημείωσαν οι άλλοι τρεις ευαγγελιστές επιπλέον, λέει πολλά.

Οι Μάρκος και Ματθαίος, όπως αναφέρουν και τα σχετικά χωρία για το επόμενο συμβάν (Κατά Ματθαίον, 26: 6 – Κατά Μάρκον, 14: 3), αναφέρουν ότι ο Ιησούς πήγε στο σπίτι του Σίμωνος του Λεπρού και εκεί ήταν η Μάρθα με τα πανάκριβα αρώματα και το σχετικό μπάνιο και αγνοείται πλήρως η ιστορία του Λαζάρου. Σε αντίθεση με τον Ιωάννη (Κατά Ιωάννην, 12: 1) που το θυμίζει, αφού είναι και ο μόνος που δείχνει να γνωρίζει το υποτιθέμενο συμβάν, ότι η Μάρθα με τα αρώματα ήταν η αδερφή του Λάζαρου. Αντίστοιχα, ο Λουκάς αγνοεί και τον Λάζαρο αλλά και το επόμενο συμβάν με την Μάρθα και τα πανάκριβα αρώματα. Η Μάρθα με την αδερφή της, εμφανίζεται μόνο μία φορά στον Λουκά, σε άσχετο σημείο (Κατά Λουκάν, 10: 38-42), χωρίς Λάζαρο πλυσίματα, αρώματα αναστάσεις κ.λπ.

Άγιοι καταστροφείς: Ο Άγιος Πασικράτης

Άγιοι της χριστιανοσύνης που φέρονται ως καταστροφείς του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού ή των αντιπάλων τους ή και δολοφόνοι!

Ένας από τους γνωστούς ισχυρισμούς των χριστιανών απολογητών είναι ότι: "Οι χριστιανοί δεν έκαναν καταστροφές, ο Ελληνικός πολιτισμός κατέπεσε από μόνος του και αν έγιναν κάποιες ελάχιστες καταστροφές από κάποιους φανατικούς· αυτό έγινε λόγω των διωγμών που υπέστησαν από τους εθνικούς". Θα δούμε αν ευσταθεί αυτός ο πολύ συχνός ισχυρισμός τους, με βάση τα δικά τους κείμενα που είναι τα συναξάρια των αγίων, από τα οποία θα δούμε αποσπάσματα καταστροφών, όπως και από την ιστορία, τι αναφέρει για όσους από αυτούς τους αγίους, έχουμε ιστορικά στοιχεία.

Τα Συναξάρια είναι οι βιογραφίες των αγίων του Χριστιανισμού, άσχετα αν περιλαμβάνουν πλήθος μυθικών και υπερφυσικών στοιχείων, ή πολλές από αυτές είναι δημιουργήματα μεταγενέστερης ανάγκης για ύπαρξη πληθώρας μαρτύρων. 

Τα σχετικά με καταστροφές αποσπάσματα που ακολουθούν, είναι κυρίως από την συλλογή του Άγιου Νικόδημου του Αγιορείτη. Ακολουθεί ο "σύνδεσμος 1" στο πρωτότυπο. Ο δεύτερος "σύνδεσμος 2", είναι ένα διαδομένο συναξάρι στο Διαδίκτυο, που έχει μεταφρασμένα τα κείμενα, και ίσως πληροφορίες και από άλλα συναξάρια, αλλά όπως θα διαπιστώσετε και αρκετά αλλοιωμένα. Όταν ο δεύτερος σύνδεσμος είναι σε παρένθεση, υπάρχει αλλοίωση που συνήθως σημειώνεται δίπλα του σε παρένθεση. Για τα ιστορικά πρόσωπα χρησιμοποιήθηκαν άλλες πηγές.

Ο Άγιος Πασικράτης (εορτάζει για την Εκκλησία στις 24 Απριλίου).

“Mάλιστα δε ο Άγιος Πασικράτης, εις καιρόν οπού εφάνη εις αυτόν το είδωλον του Aπόλλωνος, επήγε κοντά του και το έπτυσεν, ειπών, ότι αύτη η τιμή πρέπει εις αυτόν".
σύνδεσμος 1
(σύνδεσμος 2)

Η αλήθεια είναι ότι τα συναξάρια είναι σε απίστευτο βαθμό μυθολογήματα και εφόσον δεν μπορούμε να δεχτούμε ως αληθή τα εξόφθαλμα θαύματα που περιέχουν, άλλο τόσο και τις ιστορίες τους. Αυτά όμως μαζί και με τις πράξεις των ιστορικών αγίων, αλλά και ότι έχουμε δει ήδη για το πως επικράτησε ο Χριστιανισμός, δείχνουν την ιδεολογία των χριστιανών διαχρονικά στο πως έβλεπαν τις άλλες θρησκείες και το μίσος τους για τις θεωρήσεις των άλλων που δεν άντεχαν, κυρίως των αρχαίων Ελλήνων που τους θεωρούσαν "μιαρούς", και "διεφθαρμένους". Αντικατοπτρίζουν τελικά το ποιοι κατέστρεφαν τα αρχαία ιερά, επίσης αντικατοπτρίζει τον πραγματικό λόγο που έγιναν οι σχετικά λίγοι διωγμοί των χριστιανών: Έγιναν εξαιτίας της επιθετικής τους δράσης κατά της αρχαίας θρησκείας, αφού εκείνη την εποχή και μέχρι να επικρατήσουν, υπήρχε πραγματική ανεξιθρησκεία.

Βλέπετε, για τους χριστιανούς τότε δεν εθεωρείτο κακό να καταστρέψεις τον ναό μιας άλλης θρησκείας ή τα αγάλματα της, υπήρχαν άλλωστε και οι κανόνες του Δευτερονομίου που δεν φαίνεται κανείς στον Χριστιανισμό να τους θεωρεί ως άκυρους, το αντίθετο. Υπάρχουν επίσης και οι εντολές του ίδιου του Ιησού, που είπε: ότι όποιος δεν είναι μαζί του είναι εναντίον του, ότι θα φέρει διχόνοια και ότι όποιος είναι έξω από την διδασκαλία του, πρέπει να αποβληθεί και να ριφθεί στην φωτιά. Έτσι δεν μας κάνουν εντύπωση τα κατορθώματα και οι καταστροφές αγίων χριστιανών, αφού συμφωνούν και με την θεωρία του. Μια θεωρία που η σύγχρονη Εκκλησία θέλει να ξεχάσει ή να συμβολοποιήσει.

Η μελέτη αυτή μπήκε για να ξεκαθαρίσουμε άλλη μια φορά, ότι ο Χριστιανισμός στην ουσία του και συχνά με την πράξη του, δεν έχει καμιά σχέση με την αγάπη και την ειρήνη που δήθεν θέλει να μας πει, ειδικά στον τρόπο που εξαπλώθηκε. Ήταν φονταμενταλιστικός, δηλαδή επικροτούσε και εφάρμοσε την βία στους άλλους όπως κάνουν τώρα οι μουσουλμάνοι, το προβάλει αυτό σαν επίτευγμα στα κείμενα αλλά και σε εικόνες του. Έτσι εξαπλώθηκε και δυστυχώς δεν υπάρχει καμιά διασφάλιση ότι δεν μπορεί να ξαναγίνει κάποια στιγμή το ίδιο.

ΔΕΣ: Άγιοι καταστροφείς

Πλάτων: ο ορισμός της φιλοσοφίας

Πιο λεπτομερή στοιχεία για την έννοια της “φιλοσοφίας” μπορούν πάλι να αναζητηθούν στο χώρο των σοφιστών και του κύκλου του Σωκράτη. Η φιλοσοφία νοείται εδώ κατ’ αρχήν ως θεωρητική ενασχόληση εφόσον ασκείται με συστηματικό τρόπο, όπως, λ.χ., η μόρφωση των νέων (Ευθύδ. 307a∙ Γοργ. 485a). Η “φιλοσοφία” στην περίοδο αυτή δεν περιορίζεται σ’ ένα συγκεκριμένο πεδίο: Η γεωμετρία είναι φιλοσοφία (Θεαίτ. 143d), το ίδιο και η μουσική, δηλαδή η θεωρία της αρμονίας (Τιμ. 88c). Στον Ξενοφώντα (Απομνημ. 4, 2, 23) ο Ευθύδημος χαρακτηρίζει την ενασχόληση με ποιητές και σοφιστές ως τη δική του “φιλοσοφία”∙ στο Συμπόσιον του Ξενοφώντα (Ι 5) φιλοσοφία είναι η παιδεία που παρέχεται με αμειβόμενη διδασκαλία από τους σοφιστές Πρωταγόρα, Γοργία, Πρόδικο και άλλους, ενώ ο Σωκράτης θέλει να την αποκτήσει χωρίς να τον διδάξει κανείς. Τι θεωρούσε ο λαός φιλοσοφία μπορούμε να το συμπεράνουμε πολύ καθαρά από την Απολογία (23d) του Πλάτωνα. Στο χωρίο αυτό επιρρίπτονται κατηγορίες στους “φιλοσόφους” και συγκεκριμένα ότι ερευνούν ότι βρίσκεται πάνω και κάτω από τη γη, δεν πιστεύουν στους θεούς και με την τέχνη του λόγου τους βοηθούν στο να υπερισχύει το χειρότερο. Μ’ άλλα λόγια, οι φιλόσοφοι είναι άθεοι και διαστρεβλωτές του δικαίου και επιπλέον καταπιάνονται με μια επιστήμη που δεν ωφελεί κανέναν σε τίποτα.

Δίπλα σ’ αυτήν την περιορισμένη σημασία της λέξης (φιλοσοφία είναι η συστηματική, θεωρητική δραστηριότητα) διατηρείται όμως και η αρχική σημασία της λέξης (επιδίωξη της σοφίας ή της γνώσης), και η επιδίωξη της σοφίας μπορεί να αντιπαραβληθεί προς την κατοχή της σοφίας ή της γνώσης. Έτσι στον Φαίδρο (278d) του Πλάτωνα λέγονται τα εξής: “Να τον ονομάσουμε βέβαια σοφό εμένα μου φαίνεται πως είναι πολύ και αρμόζει μονάχα στο θεό∙ να τον ονομάσουμε όμως φιλόσοφον ή κάτι παρόμοιο θα του άρμοζε ίσως περισσότερο και θα ήταν πιο ανάλογο.” Η σοφία, η οποία αποτελεί αντικείμενο μιας τέτοιας επιδίωξης, ταυτίζεται με τη γνώση∙ πρβ. Θεαίτ. 145e: “Είναι λοιπόν το ίδιο η γνώση και η σοφία; Ναι.”

Στο ερώτημα τι σημαίνει “φιλοσοφία” στον Πλάτωνα θα μπορούσε κανείς, με βάση την παραπάνω τελευταία πληροφορία, να αναμένει την απάντηση ότι η φιλοσοφία είναι η επιδίωξη της σοφίας ή της γνώσης. Ο Πλάτων όμως δίνει άλλη απάντηση: “Όσοι ασχολούνται με ορθό τρόπο με τη φιλοσοφία φαίνεται ότι δεν καταγίνονται με τίποτε άλλο παρά με το να πεθαίνουν και να είναι νεκροί, και τούτο οι άλλοι άνθρωποι διόλου δεν το αντιλαμβάνονται” (Φαίδων 64a). Η απάντηση αυτή δεν αποτελεί μόνο παράδοξο αλλά εγείρει κατ’ αρχήν εντονότατη αντίδραση: Αν έχουν έτσι τα πράγματα, ώστε μέλημα των ίδιων των φιλοσόφων να είναι το να εξαφανιστούν καλύτερα απ’ αυτή τη γη, τότε ας μην τους εμποδίσουμε καθόλου∙ ας φροντίσουμε να τους ξεφορτωθούμε όσο πιο γρήγορα γίνεται (Φαίδ. 64b). Δεν μπορούμε όμως να βάλουμε τόσο εύκολα στην άκρη την πληροφορία που μας δίνει ο Πλάτων. Τι εννοεί όταν χαρακτηρίζει τη φιλοσοφία επιδίωξη του θανάτου; Θα προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τα λόγια του με το να συλλογιστούμε τι εννοεί με τη λέξη “θάνατος”.

Στον Φαίδωνα (64c) ο θάνατος ορίζεται ως “χωρισμός της ψυχής από το σώμα”. Ο άνθρωπος όσο ζει είναι άρα κάτι σύνθετο από ψυχή και σώμα. Το σώμα ως οργανικό σώμα δεν είναι αφ’ εαυτού ζωντανό, αφού τα στοιχεία από τα οποία συντίθεται δεν είναι ζωντανά. Πρέπει λοιπόν να υπάρχει κάτι μη ταυτόσημο με το σώμα που να του δίνει ζωή. Αυτή η αρχή της ζωής λέγεται ψυχή. Όσο βρίσκεται στο σώμα, το σώμα είναι ζωντανό∙ ο ζων άνθρωπος μπορεί να αντιλαμβάνεται και να σκέπτεται. Και αυτές οι ικανότητες πρέπει να είναι ικανότητες της αρχής της ζωής∙ αν δηλαδή το σώμα δεν είναι από μόνο του ζωντανό, τότε δεν κατέχει και από μόνο του τις ικανότητες της αντίληψης και της σκέψης. Αν όμως συμβαίνει αυτό, τότε δεν είναι το ανθρώπινο σώμα εκείνο που κάνει τον άνθρωπο άνθρωπο∙ η αρχή του να είναι κανείς άνθρωπος είναι μάλλον η ψυχή∙ αυτή είναι ο άνθρωπος με την ουσιαστική έννοια. Αν τώρα θέσουμε παραπέρα το ερώτημα τι ξεχωρίζει τον άνθρωπο ως έμψυχο ον από τα άλλα έμβια όντα, όπως τα φυτά και τα ζώα, είναι προφανές ότι ο άνθρωπος έχει ως κοινό στοιχείο με τα ζώα και τα φυτά το ζην∙ την ικανότητα της αισθητηριακής αντίληψης την έχουν και τα ζώα∙ μόνο στον άνθρωπο ανήκει ο νους. Ακόμη κι αν δεν είναι ίσως δυνατόν να αρνηθούμε την ύπαρξη ενός είδους νοημοσύνης στα πολύ εξελιγμένα ζώα, εν τούτοις μόνο ο άνθρωπος μπορεί να νοήσει “εκείνο το οποίο είναι”. Τη νόηση “εκείνου το οποίο είναι” την ονομάζει ο Πλάτων νόησιν ή επιστήμην ή και φρόνησιν (καθαρή νοητική γνώση). Αυτή τη γνώση δεν την αποκτούμε μέσω των αισθήσεων∙ γιατί οι αισθήσεις μας αφήνουν πάντοτε να αντιλαμβανόμαστε μόνο ένα ον που βρίσκεται κάθε φορά εδώ και εκεί, που αλλάζει τόπο και που με το πέρασμα του χρόνου τα συστατικά του μεταβάλλονται, ένα ον που γεννιέται και πεθαίνει. Κάτι τέτοιο δεν μπορεί να είναι “εκείνο το οποίο είναι”. “Εκείνο το οποίο είναι” δεν το προσεγγίζουμε ποτέ με την αισθητηριακή αντίληψη, αλλά το γνωρίζουμε μόνο όταν υπερβούμε την αντίληψη και το προσπελάσουμε στην καθαρή σκέψη.

Αυτή η υπέρβαση της αισθητηριακής αντίληψης ή η απόσυρση της ψυχής στον εαυτό της, το να “περισυλλέγεται (η ψυχή) από κάθε σημείο του σώματος και να συγκεντρώνεται” (Φαίδ. 67c), διαταράσσεται όχι μόνο από την αισθητηριακή αντίληψη αλλά επίσης, και προπάντων, από τον πόνο, την επιθυμία (Φαίδ. 65c) και γενικά από καθετί που προέρχεται από το σώμα∙ πρβ. Φαίδ. 66b-c: “Το σώμα μας γεννά μύριες ασχολίες εξαιτίας της τροφής που του χρειάζεται∙ κι επιπλέον, αν μας βρουν ασθένειες, μας φέρνουν εμπόδια στη θήρα του όντος. Με έρωτες και με επιθυμίες και με φόβους και με φανταστικές εικόνες κάθε λογής και με αναρίθμητες ανοησίες μας γεμίζει σε τόσο βαθμό, ώστε πραγματικά (όπως λέγεται συχνά στ’ αλήθεια) εξαιτίας του σώματος καμιά ποτέ ορθή σκέψη δεν είμαστε σε θέση να σχηματίσουμε για τίποτα. Γιατί και πολέμους και επαναστάσεις και μάχες τίποτε άλλο δεν τις προκαλεί παρά το σώμα και οι επιθυμίες του∙ γιατί για την απόκτηση χρημάτων και υλικών αγαθών γίνονται όλοι οι πόλεμοι, και τα χρήματα και τα υλικά αγαθά αναγκαζόμαστε να τα αποκτούμε εξαιτίας του σώματος. Γι’ αυτό επίσης μας λείπει ο καιρός να αναζητήσουμε τη σοφία. Και το χειρότερο απ’ όλα είναι ότι, και εάν κάποτε ευκαιρήσουμε από αυτό και αποφασίσουμε να ασχοληθούμε με την έρευνα ενός πράγματος, πάλι στις αναζητήσεις μας μπαίνοντας παντού στη μέση προκαλεί θόρυβο και ταραχή και μας ταλαιπωρεί τόσο, ώστε να μη μπορούμε εξαιτίας του να διακρίνουμε καθαρά το αληθές. Εάν κάποτε θέλουμε να φθάσουμε στην καθαρή γνώση ενός πράγματος, πρέπει να απαλλαγούμε από το σώμα και με μόνη την ψυχή μας να αντικρύσουμε αυτά καθεαυτά τα πράγματα.” Αλλά απελευθέρωση της ψυχής από το σώμα είναι ο θάνατος. Η φιλοσοφία ως επιδίωξη του θανάτου είναι επομένως η απελευθέρωση της ψυχής από τα πάθη και τις ανάγκες του σώματος, η υπέρβαση της αισθητηριακής αντίληψης και η προσπάθεια να γνωρίσουμε στην καθαρή σκέψη “εκείνο το οποίο είναι”.

Από αυτό γίνεται σαφές ότι, όσο η ψυχή είναι συνδεδεμένη με το σώμα, είμαστε μεν πολύ κοντά στη γνώση της αλήθειας όταν η ψυχή παραιτείται όσο γίνεται από τη σχέση με το σώμα, αλλά σε τούτη τη ζωή το μόνο που μπορούμε πάντα είναι να πλησιάζουμε την αλήθεια∙ γιατί όσο η ψυχή είναι ενωμένη με το σώμα δεν μπορεί ποτέ να αποσυρθεί στον εαυτό της, έτσι ώστε να διακοπεί εντελώς η σχέση με το σώμα. Τέλεια γνώση “εκείνου το οποίο είναι” επιτυγχάνεται μόνο όταν η ψυχή αποκοπεί εντελώς από τη συνένωση με το σώμα, δηλαδή μετά το φυσικό θάνατο. Από αυτό όμως δεν επιτρέπεται να συναχθεί το εύλογο συμπέρασμα ότι όποιος επιδιώκει τη σοφία πρέπει να αυτοκτονήσει (Φαίδ. 61c), για να μπορέσει έτσι να φτάσει όσο πιο γρήγορα γίνεται στη γνώση “εκείνου το οποίο είναι”. Το ότι η ψυχή είναι τρόπον τινά φυλακισμένη στο σώμα ερείδεται σε θέσπισμα όχι ανθρώπινο. Όπως ο νομοταγής πολίτης –ο Σωκράτης είναι το πρότυπο- δεν επιτρέπεται να δραπετεύσει από τη φυλακή, ακόμα κι αν του δίνεται αυτή η δυνατότητα (πρβ. Κρίτ. 50a κ.ε.), έτσι και η ψυχή πρέπει να περιμένει με καρτερία εντός του σώματος, μέχρις ότου, μέσω πάλι ενός μη ανθρώπινου θεσπίσματος, ελευθερωθεί απ’ αυτό. Ένα μη ανθρώπινο θέσπισμα είναι “θείο” θέσπισμα∙ η ψυχή επομένως πρέπει να παραμείνει στο σώμα, μέχρις ότου ο θεός ή οι θεοί ορίσουν να ελευθερωθεί από αυτό.

Για να διασαφηνίσουμε την τελευταία ιδέα ας εξετάσουμε με συντομία τη σημασία των λέξεων θείος και θεός. Διαβάζοντας τις λέξεις αυτές στη μετάφρασή τους (θεός, θεός) και γνωρίζοντας ότι οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν σε πολλούς θεούς, θα τους φανταστούμε σαν μια λίγο-πολύ φιλική, άλλοτε πάλι μοχθηρή ομάδα υπεράνθρωπων όντων, η οποία κατά βάση φέρεται σαν τους ανθρώπους∙ και θα θέσουμε τότε το ερώτημα πως είναι δυνατόν φιλόσοφοι σαν τον Πλάτωνα να μιλούν ακόμη σοβαρά για θεό ή θεούς. Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι ότι οι λέξεις θεός και θείος σημαίνουν καθετί υπεράνθρωπο, αιώνιο και αθάνατο. Κάθε δύναμη που υπάρχει πριν από τη γέννησή μας και θα υπάρχει μετά το θάνατό μας μπορούσε να χαρακτηριστεί θεός ή θείος∙ και πράγματι, οι περισσότερες απ’ αυτές τις δυνάμεις αποκλήθηκαν με τις λέξεις αυτές. Τέτοιες δυνάμεις προσωποποιήθηκαν, όχι μόνο φαινόμενα όπως η βροχή, η καταιγίδα, η λιακάδα, οι ασθένειες κι ο θάνατος, αλλά και ψυχικά ερεθίσματα που κάνουν τον άνθρωπο να καταλάβει ότι βρίσκεται υπό την εξουσία ενός πράγματος που δεν μπορεί να το ελέγξει. Ένα εξαίσιο ερωτικό, λ.χ., είναι έργο της Αφροδίτης∙ μια ασύνετη πράξη είναι ένδειξη του ότι ο Δίας έκανε το λογικό του ανθρώπου ανίσχυρο κ.λπ. Κατά την αντίληψη αυτή ο άνθρωπος είναι παίγνιο πανίσχυρων θεοτήτων που ασχολούνται όχι μόνο με τη διακυβέρνηση του σύμπαντος, αλλά και προπάντων με τη διευθέτηση των ανθρώπινων υποθέσεων. –Πιο σημαντικό από αυτό είναι όμως ότι, η λέξη θεός έχει πρωτίστως κατηγορηματική σημασία. Οι Έλληνες, αντίθετα από τους Εβραίους και τους Χριστιανούς, δεν προέβαλαν πρώτα ως αξίωμα την ύπαρξη του θεού προσπαθώντας κατόπιν να προσδιορίσουν τις ιδιότητές του , λέγοντας, π.χ., ότι “ο θεός είναι αγάπη”, αλλά, για να μείνουμε στο ίδιο παράδειγμα, είπαν ότι “η αγάπη είναι θεός”∙ πρβ., π.χ., Ευριπ. Ελένη, στ. 560: “Τους δικούς σου να βρίσκεις είναι θεός”. Αποκαλύπτεται εδώ ένας τρόπος σκέψης που συνδέει αντικείμενα, καταστάσεις ή παραστάσεις με τέτοιο τρόπο που κατ’ αρχήν μας φαίνεται παράδοξος.

Για να διασαφηνίσουμε την πλατωνική αντίληψη σχετικά με την ψυχή ας προσθέσουμε και τα ακόλουθα: Η απομάκρυνση του φιλοσόφου από τη σωματικότητα θα μπορούσε να κατανοηθεί ως φυγή από τον κόσμο και έτσι έχει ερμηνευθεί. Ο Πλάτων όμως δεν ζητεί να αρνηθούμε τον κόσμο. Ο φιλόσοφος, επειδή ακριβώς γνωρίζει ότι στην ένωση της ψυχής με το σώμα η ψυχή έχει τα πρωτεία, μπορεί να αξιολογήσει ορθά τη σωματική ζωή και να της αποδώσει τη θέση που της αρμόζει στην ιεραρχία ψυχής και σώματος. Η φιλοσοφία είναι η ομοίωση με το αιώνιο και αμετάβλητο. Το αιώνιο και αμετάβλητο είναι το θείο. Επομένως, η φιλοσοφία είναι ομοίωση με το θείο.

ΒΙΩΝ: Ἐπιτάφιος Ἀδώνιδος (1-28)

Αἰάζω τὸν Ἄδωνιν· «ἀπώλετο καλὸς Ἄδωνις.»

«ὤλετο καλὸς Ἄδωνις», ἐπαιάζουσιν Ἔρωτες.
μηκέτι πορφυρέοις ἐνὶ φάρεσι, Κύπρι, κάθευδε·
ἔγρεο, δειλαία, κυανόστολε καὶ πλατάγησον
5 στήθεα καὶ λέγε πᾶσιν· «ἀπώλετο καλὸς Ἄδωνις.»
αἰάζω τὸν Ἄδωνιν· ἐπαιάζουσιν Ἔρωτες.
Κεῖται καλὸς Ἄδωνις ἐν ὤρεσι μηρὸν ὀδόντι,
λευκῷ λευκὸν ὀδόντι τυπείς, καὶ Κύπριν ἀνιῇ
λεπτὸν ἀποψύχων, τὸ δέ οἱ μέλαν εἴβεται αἷμα
10 χιονέας κατὰ σαρκός, ὑπ᾽ ὀφρύσι δ᾽ ὄμματα ναρκῇ,
καὶ τὸ ῥόδον φεύγει τῶ χείλεος, ἀμφὶ δὲ τήνῳ
θνᾴσκει καὶ τὸ φίλημα, τὸ μήποτε Κύπρις ἀποίσει.
Κύπριδι μὲν τὸ φίλημα καὶ οὐ ζώοντος ἀρέσκει,
ἀλλ᾽ οὐκ οἶδεν Ἄδωνις ὅ νιν θνᾴσκοντα φίλησεν.
15 αἰάζω τὸν Ἄδωνιν· ἐπαιάζουσιν Ἔρωτες.
Ἄγριον ἄγριον ἕλκος ἔχει κατὰ μηρὸν Ἄδωνις,
μεῖζον δ᾽ ἁ Κυθέρεια φέρει ποτικάρδιον ἕλκος.
τῆνον μὲν περιπολλὰ φίλοι κύνες ὠδύραντο,
καὶ Νύμφαι κλαίουσιν ὀρειάδες. ἁ δ᾽ Ἀφροδίτα
20 λυσαμένα πλοκαμῖδας ἀνὰ δρυμὼς ἀλάληται
πενθαλέα νήζωστος ἀσάνδαλος, αἱ δὲ βάτοι νιν
ἐρχομέναν κείροντι καὶ ἱερὸν αἷμα δρέπονται,
ὀξὺ δὲ κωκύουσα δι᾽ ἄγκεα μακρὰ φορεῖται,
Ἀσσύριον βοόωσα πόσιν καὶ πολλὰ καλεῦσα.
25 ἀμφὶ δέ νιν μέλαν εἷμα παρ᾽ ὀμφαλὸν αἰωρεῖται,
στήθεα δ᾽ ἐκ χειρῶν φοινίσσεται, οἱ δ᾽ ὑπὸ μαζοί
χιόνεοι τὸ πάροιθεν Ἀδώνιδι πορφύρονται.
«αἰαῖ τὰν Κυθέρειαν», ἐπαιάζουσιν Ἔρωτες.

***

ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΔΩΝΗ

Θρηνώ τον Άδωνη: «Έσβησε, αχ, ο Άδωνης ο ωραίος.»
«Ο ωραίος εχάθηκε Άδωνης» κλαιν οι Έρωτες μαζί μου.

Στο πορφυρό στρωσίδι σου πια μην κοιμάσαι, Κύπρη·
δύστυχη, σήκω, φόρεσε τα μαύρα, στηθοδάρσου
5 και λέγε σε όλους: «Χάθηκε, αχ, ο Άδωνης ο ωραίος.»
Θρηνώ τον Άδωνη, θρηνούν και οι Έρωτες μαζί μου.

Ο ωραίος κείτεται Άδωνης στα όρη λαβωμένος,
απ᾽ άσπρο δόντι στ᾽ άσπρο του μηρί, η πνοή του σβήνει
—τί πόνοι, ω Κύπρη!—, ξεψυχά, στη σάρκα τη χιονάτη
10 το μαύρο του αίμα χύνεται, τα μάτια σκοτιδιάζουν,
και φεύγουν απ᾽ το χείλι του τα ρόδα, και πεθαίνει
στο χείλι το φιλί, που πια δε θα το πάρει η Κύπρη.
Το φίλημά του, κι ας μη ζει, θα το ποθούσε η Κύπρη,
μα ξέρει αυτός ποιός τον φιλεί την ώρα του θανάτου;
15 Θρηνώ τον Άδωνη, θρηνούν και οι Έρωτεςμαζί μου.

Έχει ο Άδωνης λαβωματιά βαριά μες στο μηρί του,
μα πιο βαριά ᾽χει στην καρδιά λαβωματιά η Κυθέρεια.
Τον Άδωνη τον έκλαψαν τ᾽ αγαπητά σκυλιά του
και τον θρηνούν και των βουνών οι Νύμφες. Η Αφροδίτη
20 με τα μαλλιά της ξέπλεκα στους λόγγους τριγυρνάει,
μαυροντυμένη, ξέζωστη, ξυπόλυτη· ως διαβαίνει,
τη σκίζουνε και το θεϊκό τής πίνουν αίμα οι βάτοι·
γοερά θρηνώντας, λαγκαδιές περνά, και τον Ασσύριον
άντρα της κράζει, τ᾽ όνομά του λέει και ξαναλέει.
25 Μαύρο ανεμίζει γύρω της ντύμα ανοιχτό ώς τη μέση,
ματώνει με τα χέρια της τα στήθια, κοκκινίζει
για χάρη τώρα του Άδωνη του κόρφου της το χιόνι.
Κι όλο θρηνούνε οι Έρωτες «Κυθέρεια, συφορά σου»