ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Ἐκκλησιάζουσαι (799-833)

ΧΡ. οἴσουσιν, ὦ τᾶν. ΑΝ. ἢν δὲ μὴ κομίσωσι, τί;
800 ΧΡ. ἀμέλει, κομιοῦσιν. ΑΝ. ἢν δὲ κωλύωσι, τί;
ΧΡ. μαχούμεθ᾽ αὐτοῖς. ΑΝ. ἢν δὲ κρείττους ὦσι, τί;
ΧΡ. ἄπειμ᾽ ἐάσας. ΑΝ. ἢν δὲ πωλῶσ᾽ αὐτά, τί;
ΧΡ. διαρραγείης. ΑΝ. ἢν διαρραγῶ δέ, τί;
ΧΡ. καλῶς ποιήσεις. ΑΝ. σὺ δ᾽ ἐπιθυμήσεις φέρειν;
805 ΧΡ. ἔγωγε· καὶ γὰρ τοὺς ἐμαυτοῦ γείτονας
ὁρῶ φέροντας. ΑΝ. πάνυ γ᾽ ἂν οὖν Ἀντισθένης
αὔτ᾽ εἰσενέγκοι· πολὺ γὰρ ἐμμελέστερον
πρότερον χέσαι πλεῖν ἢ τριάκονθ᾽ ἡμέρας.
ΧΡ. οἴμωζε. ΑΝ. Καλλίμαχος δ᾽ ὁ χοροδιδάσκαλος
810 αὐτοῖσιν εἰσοίσει τι; ΧΡ. πλείω Καλλίου.
ΑΝ. ἅνθρωπος οὗτος ἀποβαλεῖ τὴν οὐσίαν.
ΧΡ. δεινά γε λέγεις. ΑΝ. τί δεινόν; ὥσπερ οὐχ ὁρῶν
ἀεὶ τοιαῦτα γιγνόμενα ψηφίσματα.
οὐκ οἶσθ᾽ ἐκεῖν᾽ οὕδοξε, τὸ περὶ τῶν ἁλῶν;
815 ΧΡ. ἔγωγε. ΑΝ. τοὺς χαλκοῦς δ᾽ ἐκείνους ἡνίκα
ἐψηφισάμεθ᾽ οὐκ οἶσθα; ΧΡ. καὶ κακόν γέ μοι
τὸ κόμμ᾽ ἐγένετ᾽ ἐκεῖνο. πωλῶν γὰρ βότρυς
μεστὴν ἀπῆρα τὴν γνάθον χαλκῶν ἔχων,
κἄπειτ᾽ ἐχώρουν εἰς ἀγορὰν ἐπ᾽ ἄλφιτα·
820 ἔπειθ᾽ ὑπέχοντος ἄρτι μου τὸν θύλακον,
ἀνέκραγ᾽ ὁ κῆρυξ· «μὴ δέχεσθαι μηδένα
χαλκοῦν τὸ λοιπόν· ἀργύρῳ γὰρ χρώμεθα.»
ΑΝ. τὸ δ᾽ ἔναγχος οὐχ ἅπαντες ἡμεῖς ὤμνυμεν
τάλαντ᾽ ἔσεσθαι πεντακόσια τῇ πόλει
825 τῆς τετταρακοστῆς, ἣν ἐπόρισ᾽ Εὐριπίδης;
κεὐθὺς κατεχρύσου πᾶς ἀνὴρ Εὐριπίδην.
ὅτε δὴ δ᾽ ἀνασκοπουμένοις ἐφαίνετο
ὁ Διὸς Κόρινθος καὶ τὸ πρᾶγμ᾽ οὐκ ἤρκεσεν,
πάλιν κατεπίττου πᾶς ἀνὴρ Εὐριπίδην.
830 ΧΡ. οὐ ταὐτόν, ὦ τᾶν. τότε μὲν ἡμεῖς ἤρχομεν,
νῦν δ᾽ αἱ γυναῖκες. ΑΝ. ἃς ἐγὼ φυλάξομαι,
νὴ τὸν Ποσειδῶ, μὴ κατουρήσωσί μου.
ΧΡ. οὐκ οἶδ᾽ ὅ τι ληρεῖς. φέρε σὺ τἀνάφορον, ὁ παῖς.

***
ΧΡΕ. (πεισματικά)
Θα παραδώσουν. ΑΝΤ. (όμοια) Κι αν δεν παραδώσουν;
800 ΧΡΕ. Με το ζόρι! ΑΝΤ. Κι αν εμποδίζουν οι άλλοι;
ΧΡΕ. Ξύλο! ΑΝΤ. Κι αν είναι δυνατότεροί σας;
ΧΡΕ. Θα τα πετάξω αυτά και θα λακίξω.
ΑΝΤ. Θα σου τα πάρουν και θα τα πουλήσουν.
ΧΡΕ. Σκάσ᾽ επιτέλους! ΑΝΤ. Τί κι αν σκάσω, φίλε;
ΧΡΕ. Άγια δουλειά θα κάνεις! ΑΝΤ. Και πιστεύεις,
βαστάει η ψυχούλα σου να τα παραδώσεις;
ΧΡΕ. Παραβαστάει! Γιά κοίτα τους γειτόνους
που ερχόνται φορτωμένοι. ΑΝΤ. Και πιστεύεις
πως ο σπαγγοραμμένος και ζωχάδας
ο Αντισθένης θα δώσει; Προτιμά
να βγάζει τ᾽ άντερά του τριάντα μέρες
παρά να βγάλει απ ᾽το πουγκί δεκάρα.
ΧΡΕ. Σκασμός! ΑΝΤ. Κι ο χοροδιδάσκαλος Καλλίμαχος,
άψιλος πάντα, τί θα δώσει αυτός;
810 ΧΡΕ. Απ᾽ τον Καλλία τον Πλούσιο περισσότερα.
ΑΝΤ. Μωρ᾽ είσαι στα καλά σου να πετάς
ό,τι έχεις και δεν έχεις; ΧΡΕ. Όχι δα!
ΑΝΤ. Γιατί λες «όχι δα»; Σα να μη βλέπεις
τέτοιοι νόμοι να γίνονται συχνά.
Δε θυμάσαι το νόμο του αλατιού;
ΧΡΕ. Πάρα πολύ, γιατί δεν εφαρμόστηκε.
ΑΝΤ. Και κειόνε που λιγόστευε τ᾽ ασήμι
της μονέδας; ΧΡΕ. Καταστροφή μου εστάθη.
Πούλησα το μαξούλι τ᾽ αμπελιού μου
και γέμισα μπακίρες. Κι άμα πήγα
στην Αγορά, για να ψωνίσω αλεύρι,
820 δεν πρόφτασα ν᾽ ανοίξω το σακούλι μου
και τσίριξε ο τελάλης: «Δεν περνάνε
οι μπακίρες, μονάχα τ᾽ ασημένια».
ΑΝΤ. Και τώρα τελευταία δεν ορκιστήκαμε
να δώσουμε στην πόλη πεντακόσα
τάλαντα, το ᾽να τεσσαρακοστό μας;
Το ψήφισμα το σκάρωσε ο Ευριπίδης
κι όλοι τονε χρυσώνατε μ᾽ επαίνους.
Μα σαν καλοσκεφτήκατε το πράμα
και σας φάνηκε αγγούρι, τότες όλοι
με βρισιές κατραμώνατε τον άνθρωπο!
ΧΡΕ. Δεν είναι το ίδιο πράμα, παλικάρι μου.
830 Ετότες κυβερνούσαν οι άντρες, τώρα
τα θηλυκά. ΑΝΤ. Θα φυλαχτώ από δαύτα
να μη με κατουρήσουν. ΧΡΕ. Σαχλαμάρες!
(σ᾽ έναν από τους δούλους του)
Το δίζυγο φορτώσου να πηγαίνουμε.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ, Άναυρος - Ανθεμούντας

Άναυρος (Θεσσαλία)

α) Λέγεται ότι δίπλα στον ποταμό Άναυρο κυνήγησε η Άρτεμη πέντε ελαφίνες, ανάμεσα στις οποίες ήταν και αυτή που έπιασε ο Ηρακλής στον ποταμό Λάδωνα, πραγματοποιώντας τον τρίτο του άθλο.

 

β) Ο Ιάσονας, επιστρέφοντας από το Πήλιο στην Ιωλκό, έχασε στον ποταμό το σανδάλι του, την ώρα που μετέφερε την Ήρα στην πλάτη του, μεταμφιεσμένη σε γριά. Από το σημάδι αυτό τον αναγνώρισε ο παππούς του Πελίας, τον οποίο ο νέος συνάντησε την ώρα που εκείνος θυσίαζε στον Ποσειδώνα.

 

Από τον Αίσονα, γιο του Κρηθέα, και την Πολυμήδη, κόρη του Αυτόλυκου, γεννήθηκε ο Ιάσονας. Κατοικούσε στην Ιωλκό, και στην Ιωλκό βασιλιάς μετά τον Κρηθέα έγινε ο Πελίας· αυτός όταν ζήτησε χρησμό από τον θεό για την τύχη της βασιλικής του εξουσίας, ο θεός τον προειδοποίησε να προσέχει τον μονοσάνδαλο. Στην αρχή, λοιπόν, δεν κατάλαβε τον χρησμό, ύστερα όμως από λίγο κατάλαβε τη σημασία του. Γιατί, όταν κάποτε θέλησε να προσφέρει θυσία κοντά στη θάλασσα προς τιμή του Ποσειδώνα, κάλεσε πολλούς να συμμετάσχουν σε αυτήν, ανάμεσά τους και τον Ιάσονα. Αυτός, από το μεράκι του για τη γεωργία, έμενε στους αγρούς, έσπευσε όμως να ανταποκριθεί στην πρόσκληση για τη θυσία· καθώς όμως περνούσε τον ποταμό Άναυρο, βγήκε από αυτόν με ένα σανδάλι, γιατί το άλλο το έχασε στο ρεύμα του ποταμού. (Αππολόδωρος 1.107 κ.ε.)

 

Ανθεμούντας (Μακεδονία)
 

Στις όχθες του ποταμού Ανθεμούντα μονομάχησε ο Ηρακλής με τον τρισώματο ή τρικέφαλο βασιλιά Γηρυόνη, γιο του Χρυσάορα ή του Ποσειδώνα και της κόρης του Ωκεανού Καλλιρρόης, προκειμένου ο Γηρυόνης να φέρει πίσω στην απομονωμένη Ερύθεια*, τις αγελάδες που είχε αρπάξει ο Ηρακλής εκτελώντας τον δέκατο άθλο του.

--------------------------

*Ερύθεια

Νησί στην Εσπερία, κοντά στο Γιβραλτάρ, όπου βρίσκονται τα ιερά κοπάδια με τα ολοκόκκινα βόδια του Ήλιου. Εκεί τελειώνει ο θεός το καθημερινό του ταξίδι, έχοντας διασχίσει τον ουράνιο θόλο από τη μια μεριά του μεγάλου Ωκεανού, που περιβρέχει ολόκληρη τη γη, μέχρι την άλλη άκρη του, την Ερύθεια. Έτσι ονομαζόταν και μία Εσπερίδα.

Αναζητώντας το απόλυτο, σαμποτάρεις το αληθινό

Δεν έχεις μάθει ακόμη να μετράς τα συναισθήματα με ανιδιοτέλεια. Εναποθέτεις, όμως, τις ελπίδες σου σ’ έναν πλαστό εγωισμό που ξύπνησε μέσα σου η ανάγκη ν’ αποδείξεις ότι δεν αξίζει, τελικά, να πολεμήσεις για καμιά αγάπη. Έχεις ερωτευτεί την ψευδαίσθησή της για την επιφανειακή ασφάλεια που μπορεί να σου προσφέρει -ακόμη κι όταν δεν την χρειάζεσαι. Τόσο απαραίτητη σου ‘χει γίνει η παρουσία της. Σ’ έχει μαγέψει, βλέπεις, το πολύχρωμο περιτύλιγμά της, παρ’ όλο που δεν τόλμησες ποτέ να μάθεις τι κρύβεται πίσω απ’ αυτό.

Κι έχει μετατραπεί κάθε αυταπάτη που έτρεφες για τον έρωτα σε μια απόλυτη εκδοχή του, που κατάφερε να διεισδύσει στο μυαλό σου απ’ το πουθενά και να φέρει τα πάνω-κάτω. Σ’ έχει επηρεάσει ο κόσμος γύρω σου κι η επιμονή του να επιβάλει μια διαστρεβλωμένη μορφή αγάπης, συνώνυμη του συμβιβασμού, μετατράπηκε σιγά – σιγά στον χειρότερο εφιάλτη σου. Μόνο και μόνο για να ικανοποιήσει μια συγκεκριμένη μορφή του έρωτα που επικρατεί στην πραγματικότητά του, αλλά δεν ισοδυναμεί καθόλου με τ’ όνειρό σου γι’ αυτόν. Δε σ’ αφήνει να βάλεις ένα συνειδητό τέλος σε κάθε άμυνά σου και να πάψεις να βαδίζεις στο μονοπάτι μιας ευτυχίας που ‘χει προσαρμοστεί με το ζόρι σε αποπνικτικά κουτάκια, που στην πραγματικότητα δεν έχουν την ικανότητα να περιορίσουν την αλήθεια της.

Έχεις εσωτερικεύσει το απόλυτο και ψάχνεις καλούπια που να ταιριάζουν σ’ αυτό, μπας και καταφέρεις τελικά να το ζήσεις ακριβώς όπως το φαντάζεσαι. Παθιασμένα κι ανυπέρβλητα. Κι αν το βρεις να περιμένει υπομονετικά σε κάτι ξεχασμένα σοκάκια, θ’ αρπάξεις την ευκαιρία να νιώσεις την έντασή του, αλλά θα μείνεις ως εκεί. Ο φόβος μιας αποτυχημένης εμπειρίας θα σε αναγκάσει να οπισθοδρομήσεις και να ψάχνεις κάθε μικρό λάθος, ικανό να διαγράψει με την παρουσία του καθετί σωστό. Και το χειρότερο; Σχεδόν παρακαλάς να επιβεβαιωθείς πως δεν αξίζει, τέτοια δειλία.

Στην προσπάθειά σου να ζήσεις τον απόλυτο έρωτα, που ‘χεις εξιδανικεύσει στο μυαλό σου, θα χάσεις την ευκαιρία ν’ απολαύσεις κάθε στιγμή του. Θα εστιάσεις στις αδυναμίες του και θα τις φωτίσεις με προβολείς, όσο θα βυθίζεις στα σκοτάδια την ικανότητά του να σου προσφέρει όλα αυτά που πάντα αναζητούσες. Ξοδεύοντας πολύτιμες στιγμές απ’ τον χρόνο σου ψάχνοντας το ιδανικό, παραμελείς εντελώς το αληθινό. Κι όταν πιστεύεις πεισματικά σε έναν ιδεατό κι απόλυτο έρωτα, σε μια ουτοπία, δεν αφήνεις κανένα περιθώριο επικράτησης του πραγματικού στη ζωή του, απλώς γιατί απέχει απ’ το σενάριο του μυαλού σου.

Η μηδενική ανοχή σου σε ό,τι δεν ταιριάζει στις αντιλήψεις και τις απαιτήσεις σου, θα ‘χει ως αποτέλεσμα την αποστασιοποίησή σου απ’ ό,τι θα μπορούσε να σε οδηγήσει στη διεκδίκηση στιγμών που θα επηρέαζαν με τον καλύτερο τρόπο το παρόν σου και θα εξασφάλιζαν το μέλλον σου. Κάθε υποψία εκείνου του έρωτα, που περιμένεις για να ολοκληρώσεις ένα κεφάλαιο και ν’ αφήσεις οριστικά στο παρελθόν τα προηγούμενα, θα υστερεί μπροστά στην τέλεια οφθαλμαπάτη που ‘χεις πλάσει με τον νου σου και δε θα καταφέρει ποτέ να φτάσει τις υψηλές προσδοκίες σου γι’ αυτόν.

Θα εστιάζεις πάντα στα ελαττώματά του για ν’ ανακουφίσεις τη συνείδησή σου και να δικαιολογήσεις την έμμονη ιδέα σου να ψάχνεις απεγνωσμένα τα ζητούμενα, χωρίς να λαμβάνεις υπόψη τα δεδομένα. Κυνηγώντας ό,τι βρίσκεται στην επιφάνεια, πέφτεις στην παγίδα του «για πάντα» που βασίζεται σε παραισθήσεις κι υπόσχεται ουτοπίες, ακόμη κι αν ξέρεις, βαθιά μέσα σου, πως δεν υπάρχουν.

Ο απόλυτος έρωτας δεν είναι ποτέ μία σταθερά. Έρχεται και φεύγει, γεγονός που δε σου επιτρέπει να βασιστείς ολοκληρωτικά σε αυτόν. Κι η τάση σου να ψάχνεις εξονυχιστικά κάθε πτυχή του για ν’ ανακαλύψεις μειονεκτήματα που μπορεί να επισκιάζουν –με την αξία που τους δίνεις– κάθε πλεονέκτημα, δε σου επιτρέπει να τον απολαύσεις όπως του αξίζει.

Δεν υπάρχει, όμως, εγχειρίδιο για την επιτυχημένη εκπλήρωση της αγάπης. Ούτε η κατάλληλη θεραπεία που μπορεί να την διαγράψει απ’ τη ζωή σου. Εκτός κι αν πάψεις ν’ αγαπάς, χωρίς λόγο κι αιτία. Εκτός κι αν πάψεις να εκφράζεσαι, για να μην εκτεθείς. Έχεις ξεχάσει, φαίνεται, ότι οι αδυναμίες κάνουν τον έρωτα ν’ αξίζει. Γιατί μέσα απ’ αυτές γίνεσαι πιο ευάλωτος. Κι αυτό σου επιτρέπει να τον ζεις.

Η επίδραση του παρελθόντος στο παρόν και ένας ολόκληρος κόσμος μέσα σε έναν κόκκο άμμου

Η ανθρώπινη εμπειρία φαίνεται ότι συντίθεται από τεμνόμενες βιωματικές αλυσίδες που συνδυάζονται σε διάφορες ακολουθίες, με τρόπους ανεξιχνίαστης ακόμα πολυπλοκότητας.

 

Μέσω των “σχεσιακών προόδων”, έχουμε διαρκώς ένα σιωπηλά ανακατασκευαζόμενο παρελθόν, μέσα σε ένα τρέχον παρόν. Ή, έχουμε έναν παρόντα βιωματικό χρόνο, στον οποίο ξανασυμβαίνει διαρκώς το παρελθόν, αλλά διαρκώς διαφοροποιούμενο, καθώς ενσωματώνεται διαφορετικά στο εκάστοτε παρόν.

 

 Ωστόσο, το παρελθόν επίσης επιδρά καθοριστικά στο παρόν, με πολλούς τρόπους.

• (α) Αν ξεκινήσουμε από το επίπεδο των ελάχιστων παροντικών στιγμών, ας θυμηθούμε ότι κάθε μονάδα εμπειρίας μας, ως “βιωμένη ιστορία”, φέρει ένα στοιχειώδες συγκινησιακό φορτίο. Έτσι, επιδρά ως φόντο στη διαμόρφωση της κατάστασης στην οποία συντίθεται η επόμενη παροντική στιγμή, αφού το συγκινησιακό και γνωστικό νόημα της εμπειρίας μας διαπλέκονται σε κάθε βήμα της σύνθεσής της.

• (β) Ας θεωρήσουμε τώρα ευρύτερες βιωματικές αλυσίδες (οι οποίες σχηματίζονται καθώς οι παροντικές στιγμές συρράπτονται μεταξύ τους) και ας σκεφτούμε το “σημασιολογικό τώρα”, το οποίο αναφέρεται στην αναδίπλωση του πρόσφατου παρελθόντος στο παρόν. Ακούγοντας τις διαδοχικές φράσεις μιας μουσικής, είδαμε ότι σε κάθε βήμα της “σχεσιακής προόδου” που σχηματίζεται, όχι μόνο αναδιπλώνονται όλες οι προηγούμενες μουσικές φράσεις, αλλά μεταβάλλεται και το νόημά τους από τη μία αναδίπλωση στην άλλη· το νόημα που αποκτά ό,τι προηγήθηκε, συμβάλλει καθοριστικά στη διαμόρφωση της παροντικής συνθήκης στην οποία ακούω κάθε επόμενη μουσική φράση (αν ό,τι προηγήθηκε με ευχαριστεί, προσηλώνομαι σε ό,τι έπεται, αν όχι αποσπάται η προσοχή μου κλπ).

• (γ) Στη συνέχεια, ας θεωρήσουμε ακόμα ευρύτερες βιωματικές αλυσίδες, το “καταστασιακό τώρα”. Κάνοντας μία αναδρομή σε μία περίοδο της ζωής μου, ανακαλώ διάφορες μνήμες, με τον τρόπο που περιγράψαμε στην προηγούμενη υποενότητα· το νόημα που αποκτά κάθε αλυσίδα ανακαλούμενων μνημών, επιδρά επίσης καθοριστικά στην αυτοσχεδιαστική επιλογή της επόμενης ανακαλούμενης μνήμης.
• (δ) Επίσης, ό,τι ερεθίσματα λαμβάνω στο παρόν, συντονίζονται ούτως ή άλλως με απειρία μη συνειδητών διαδικασιών που ακατάπαυστα εξελίσσονται στη φυσική και ψυχολογική μου πραγματικότητα και, αυτός ο συντονισμός, παράγει κι άλλα ρεύματα μη συνειδητών παροντικών στιγμών. Ας πούμε, σε μια χρονική στιγμή Α, υψώνεις τη φωνή σου. Η ένταση της φωνής σου μπορεί να συντονιστεί μέσω υπόγειων τρόπων με διάφορες μνήμες μου και εν γένει θραύσματα οποιωνδήποτε βιωμάτων μου, τα οποία χαρακτηρίζονται από δυνατή φωνή. Ο συντονισμός αυτός, αναπόφευκτα γίνεται στοιχείο του φόντου επάνω στο οποίο δομείται κάθε επόμενο βήμα της παρούσας εμπειρίας μου μαζί σου.

 

Το παρελθόν λοιπόν, όχι μόνο αγκαλιάζεται και μεταποιείται από το εκάστοτε παρόν μου, αλλά, επίσης διαμορφώνει το πώς αναπτύσσεται το παρόν μου.

Φαίνεται ότι η φύση της ελάχιστης μονάδας των βιωμάτων μας, της παροντικής στιγμής, μας επιτρέπει να βιώνουμε μία παράδοξη συνύπαρξη διαφόρων όψεων της χρονικής ροής, στη φαινομενολογική μας πραγματικότητα: το παρόν αναδιατάσσει και ανακαθορίζει διαρκώς το παρελθόν, ενώ παράλληλα ενέχει ένα θολό ακόμη φάσμα των μελλοντικών δυνατοτήτων. Το παρελθόν επιδρά σε ό,τι βιώνουμε τώρα (άρα και στη θολή αναλαμπή του επερχόμενου μέλλοντος) και το μέλλον ενυπάρχει, ως δυνατότητα, στο “τώρα”... Όλα αυτά συμβαίνουν καθώς το παρόν και το παρελθόν ανατροφοδοτούν διαρκώς το ένα το άλλο, ενώ παράλληλα αναπτύσσεται μια αμφίδρομη αλληλεπίδραση του μέρους (του “τώρα”) με το όλον (με ό,τι προηγήθηκε).

Παρόν και παρελθόν, είναι συνεταίροι, των οποίων όμως ο διάλογος βιώνεται πάντα στο παρόν, ανεξάρτητα από το είδος της συνεργασίας τους. Είναι το ένα για το άλλο, παιδί και γονιός ταυτόχρονα και δεν έχει καμία σημασία αν εμείς, στο παρόν μας, έχουμε συνείδηση των επιδράσεων του κοντινού ή μακρινού παρελθόντος ή όχι.

Η αντίληψη αυτή της παροντικής και αυτοσχεδιαστικής φύσης της ανθρώπινης εμπειρίας, χωρά στο ρέον παρόν τη δυναμικά μεταβαλλόμενη ηχώ του παρελθόντος και του μέλλοντος, προσεγγίζοντας με έναν πολύ ξεχωριστό τρόπο τον χρόνο. Είναι σαν, όλος ο χρόνος, κατά κάποιον τρόπο να συμπυκνώνεται στην ελάχιστη μονάδα εμπειρίας, η οποία λέγεται παροντική στιγμή και αφορά σε μεγάλο βαθμό το σώμα μας· αυτή η μονάδα, με το κύλισμά της, δημιουργεί ένα “συγκινησιακό αφηγηματικό τοπίο ένα ταξίδι που συμβαίνει ενόσω κυλά το παρόν έναν κόσμο μέσα σε έναν κόκκο άμμου”.

Έτσι, κατά μία έννοια, ολόκληρη η ζωή μας, μοιάζει να χωρά και να ξαναπαίζεται, στα πλαίσια της κάθε νέας στιγμής που βιώνεται, ενώ, αναλόγως με το πώς ξαναπαίζεται το παρελθόν, διαμορφώνουμε το παρόν και οραματιζόμαστε το μέλλον.

Τέλος, αυτή η προσέγγιση μου θυμίζει έντονα την αντίληψη του φυσικού David Bohm (1993) περί ενός ολογραφικού μοντέλου του σύμπαντος, όπου στο κάθε σημείο του, ενυπάρχει πληροφορία για όλο το υπόλοιπο σύμπαν. Οπότε, πολύ πέρα από μία επιφανειακή αντίληψη των ταλαιπωρημένων εκφράσεων “διασυνδεσιμότητα των πάντων” ή “όλα σχε­τίζο­νται με όλα” ή “όλοι και όλα είμαστε ένα”,  φτάνουμε, τόσο μέσω της φυσικής όσο και μέσω της φαινομενολογικής μελέτης της ανθρώπινης εμπειρίας, στην ιδέα πως, κάθε ελάχιστο σημείο της φυσικής και ψυχολογικής πραγματικότητας, είναι σαν να εμπεριέχει ολόκληρη την αχανή φυσική και ψυχολογική πραγματικότητα…

Ο κουφός βάτραχος

Υπάρχουν δυο τρόποι για να ζήσεις την ζωή σου. Ο ένας είναι να την ζήσεις και να την δημιουργήσεις όπως θέλεις εσύ, και ο άλλος να ακούς τους γύρω σου, και να την ζήσεις όπως θέλουν οι γύρω σου.

 

Η ιστορία του κουφού βατράχου μας διδάσκει ότι για να πετύχουμε τους στόχους μας, όπως φαίνεται και χαρακτηριστικά στο παρακάτω σκίτσο, χρειάζεται πολλές φορές να είμαστε “κουφοί”, και να προχωράμε μπροστά χωρίς να ακούμε τις γνώμες των γύρω μας, όπως συμβαίνει και με τον βάτραχο της ιστοριούλας.

Κάποτε οι βάτραχοι διοργάνωσαν έναν αγώνα αναρρίχησης.
Στόχος τους ήταν να ανέβουν στην ψηλότερη κορυφή ενός πύργου.Πολλοί άνθρωποι μαζεύτηκαν εκεί να τους υποστηρίξουν.

 

Ο αγώνας ξεκίνησε…

Στην πραγματικότητα, ο κόσμος δεν πίστευε ότι ήταν εφικτό, να ανέβουν οι βάτραχοι στην κορυφή του πύργου και το μόνο που άκουγες ήταν:
«Τι κόπος! Ποτέ δεν θα τα καταφέρουν…»

 

Οι βάτραχοι άρχισαν να αμφιβάλλουν για τους εαυτούς τους…

Ο κόσμος συνέχιζε να φωνάζει:
«Τι κόπος! Πoτέ δεν θα τα καταφέρουν…»
Τότε οι βάτραχοι, ο ένας μετά τον άλλο, παραδέχονταν την ήττα τους, εκτός από έναν, που συνέχισε να σκαρφαλώνει…

 

Στο τέλος, μόνο αυτός, και μετά από τρομερή προσπάθεια, κατόρθωσε να φθάσει στην κορυφή!

Ένας από τους χαμένους βατράχους, πλησίασε να τον ρωτήσει πως τα κατάφερε να ανέβει στην κορυφή…

Τότε συνειδητοποίησε ότι...
Ο νικητής βάτραχος ήταν κουφός!

 

Ποτέ να μην ακούμε ανθρώπους
που έχουν την κακή συνήθεια να είναι αρνητικοί,
γιατί μας κλέβουν τις μεγαλύτερες λαχτάρες
και πόθους της καρδιάς μας!

 

Πάντοτε να υπενθυμίζουμε στον εαυτό μας
τη δύναμη της φράσης: «Σκέψου θετικά!»

 

Σε όσους μας λένε ότι δεν μπορούμε
να πετύχουμε τους στόχους μας
ή να πραγματοποιήσουμε τα όνειρά μας:
ΝΑ ΕΙΜΑΣΤΕ ΠΑΝΤΑ…
ΣΑΝ ΕΝΑΣ ΚΟΥΦΟΣ ΒΑΤΡΑΧΟΣ!

Επιστήμονες ανακάλυψαν απολιθώματα ζώων και φυτών από τη μέρα της «Αποκάλυψης»

Για πρώτη φορά έγινε μια συγκλονιστική αποκάλυψη που τάραξε τους επιστήμονες. Πρόκειται για απολιθώματα ψαριών, δέντρων και ζώων τα οποία έγιναν πριν την κατακλυσμική πρόσκρουση στη γη και υπολογίζονται περίπου 66 εκατομμυρίων ετών. Τα απολιθώματα βρήκαν Αμερικανοί και Ευρωπαίοι επιστήμονες και αναφέρουν ότι είναι απομεινάρια της εποχής που ένας μεγάλος αστεροειδής οδήγησε στην εξαφάνιση του το 75% ολόκληρης της πανίδας και χλωρίδας εκείνης της εποχής.

Οι ανασκαφές έγιναν στην περιοχή Μπάουμαν της Βόρειας Ντακότα των ΗΠΑ και αποκάλυψαν μια συλλογή απολιθωμάτων που είχαν σκεπαστεί από πολλαπλά θραύσματα του μετεωρίτη μετά την εκτίναξή τους από την πρόσκρουση. Μάλιστα, σύμφωνα με τη μελέτη τους από τους επιστήμονες, τα απολιθώματα φαίνεται να είχαν κατακλυστεί από νερό λόγω πιθανού τσουνάμι που προκάλεσε ο μετεωρίτης ο οποίος είχε διάμετρο 12 χιλιόμετρα.

Στην έρευνα συμμετείχαν 12 ερευνητές με επικεφαλής τον παλαιοντολόγο Ρόμπερτ ΝτεΠάλμα από του Πανεπιστημίου του Κάνσας ενώ η αναμένεται η σχετική δημοσίευση. Σύμφωνα με τους ειδικούς, η πρόσκρουση συνέβη σε μια περιοχή στον Κόλπο του Μεξικού ενώ εξαιτίας της δημιουργήθηκε ο κρατήρας Τσιξουλούμπ στη χερσόνησο Γιουκατάν, ο οποίος έχει διάμετρο 200 χιλιόμετρα ενώ βρίσκεται υποθαλάσσια 600 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Τα απολιθώματα έχουν ηλικία 65 με 76 εκατομμύρια χρόνια κάτι που ταιριάζει απόλυτα με την πτώση του αστεροειδούς.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η πρόσκρουση δημιούργησε σεισμό της κλίμακας 10 έως 11 βαθμών και εκτόξευσε δισεκατομμύρια τόνους λιωμένων και διαλυμένων πετρωμάτων προς κάθε κατεύθυνση σε απόσταση χιλιάδων χιλιομέτρων. Τα απολιθωμένα ψάρια που βρέθηκαν, έχουν τέτοια θραύσματα στα βράγχια τους τα οποία άγγιζαν ταχύτητες 150 έως 300 χιλιομέτρων την ώρα.

Το συγκλονιστικό της υπόθεσης είναι ότι χρειάστηκαν περίπου 17 ώρες μέχρι το γιγάντιο τσουνάμι που άλλαξε για πάντα τη γη να διασχίσει 3.000 χιλιόμετρα από το Μεξικό μέχρι τη Βόρεια Ντακότα σε μια περιοχή όπου τότε υπήρχε θάλασσα και σήμερα είναι ξηρά. Το τσουνάμι συμπαρέσυρε οτιδήποτε βρήκε στο δρόμο του.

Στην ερευνητική ομάδα βρίσκεται και ο καθηγητής γεωλογίας Γουόλτερ Αλβάρεζ του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια-Μπέρκλεϊ, ο οποίος μαζί με τον νομπελίστα πατέρα του Λούις, ανέπτυξαν από το 1979 τη θεωρία της πρόσκρουσης. Υπάρχει μια μεγάλη μερίδα επιστημόνων πάντως που θεωρούν ότι η εξαφάνιση των δεινοσαύρων δεν έγινε κατόπιν μιας πρόσκρουσης αλλά πολλών διαδοχικών καθώς και από διάφορα σεισμικά φαινόμενα.

Πώς η NASA χρησιμοποίησε την τέχνη για να διαμορφώσει την εικόνα μας για το μέλλον

Η πρώτη φωτογραφία της Γης, η Earthrise (1968), που τραβήχτηκε από ανθρώπινο χέρι, αποτυπώνει τον πλανήτη μας να ξεπροβάλλει διστακτικά μέσα από το βαθύ σκοτάδι του διαστήματος. Χάρη στην περίοδο της εξερεύνησης του διαστήματος (Space Age), η ανθρωπότητα μπόρεσε επιτέλους να δει την πρώτη ολοκληρωμένη εικόνα του σπιτιού της. Επτά χρόνια μετά, ξεκίνησε να ονειρεύεται ένα μέλλον ανάμεσα στ’ αστέρια.

Το 1975, οι επιστήμονες του Ames Research Center της NASA στο Mountain View της California άρχισαν να εκφράζουν ιδέες για το πώς θα μπορούσαν οι άνθρωποι να κατοικήσουν άλλους πλανήτες. Ο Rick Guidice ήταν γραφίστας με αρχιτεκτονικό υπόβαθρο, ο οποίος εργαζόταν ανεξάρτητα όταν η NASA του ζήτησε να αποδώσει καλλιτεχνικά αυτές τις ιδέες. Η ομάδα του Mountain View εμπνεύστηκε τρία σχέδια μέσα από μια μελέτη που κράτησε 10 εβδομάδες: η Τοροειδής Αποικία, η Σφαίρα Bernal και η Κυλινδρική Αποικία- κάθε μία από αυτές αποτελούνταν από μια ογκωδέστατη κατασκευή με επικλινές εσωτερικό και λαμπερή εξωτερική όψη.

Οι διαστημικές αποστολές Apollo της δεκαετίας του ’60 μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του ’70 εκτόξευσαν μικρά διαστημικά αεροσκάφη με λίγους αστροναύτες την φορά. Παρ’ όλα αυτά οι εικονογραφήσεις του Guidice από τα μέσα της δεκαετίας του ’70 δείχνουν μέσα από ζωντανά χρώματα και έντονες σκιές εγκαταστάσεις σχεδιασμένες να φιλοξενήσουν μέχρι 1.000.000 ανθρώπους.

Το να αναπαραστήσει κανείς την ζωή στο διάστημα σημαίνει να αποτυπώσει στο χαρτί τις προσδοκίες και τα όνειρα της ανθρωπότητας για το μέλλον. Παρόλο που στον Guidice δόθηκαν οδηγίες με διαγράμματα και ισομετρικά σχέδια αυτός δήλωσε πως «υπάρχουν εκατοντάδες αποφάσεις που πρέπει να παίρνω κατά τη διάρκεια αυτού του project, κάθε μία από τις οποίες διαμορφώνεται με βάση το δικό μου όραμα, την δική μου έμπνευση και την υπάρχουσα εμπειρία μου ως εικονογράφος».

Η πρότερη καριέρα του Guidice ως δημοσιογραφικός και εμπορικός εικονογράφος με πελάτες όπως η Hewlett Packard συντέλεσε στο να αποκτήσει τα κατάλληλα απεικονιστικά και αφηγηματικά προσόντα ώστε να μπορέσει να προωθήσει καλύτερα την προοπτική μίας ζωής στο διάστημα. Επιπλέον επηρεάστηκε και από τους συγχρόνους του, οι οποίοι είχαν ήδη αφήσει το δικό τους αποτύπωμα στην απεικόνιση του μέλλοντος όπως ο Robert McCall, ο οποίος εικονογράφησε το έργο του Isaac Asimov «Ο κόσμος μας στο Διάστημα» και ο Syd Mead, του οποίου τα σχέδια αργότερα θα τον έκαναν υπεύθυνο σχεδιασμού για την ταινία Blade Runner.

Ενώ τα σχεδιαγράμματα στα οποία αναφέρθηκε ο Guidice έδιναν μία εικόνα του πώς μπορεί να επιβίωναν οι άνθρωποι στο διάστημα, οι πίνακες του αποτυπώνουν ένα μέλλον στο οποίο οι άνθρωποι βιώνουν την απόλυτη ευημερία. Πλούσιοι Βρετανικοί κήποι και κρυσταλλένιες λιμνούλες καλύπτουν τις αιωρούμενες πλατφόρμες των κυλινδρικών διαστημικών αποικιών. Σφαιρικά περιβάλλοντα αποτελούνται από επιφάνειες που μοιάζουν με καθρέφτη ώστε να υπάρχει η ψευδαίσθηση του ηλιακού φωτός. Ανάμεσα από περιστρεφόμενες κατασκευές μπορεί κανείς να διακρίνει μια πληθώρα αγροτικών καλλιεργειών. Αυτή ήταν η φουτουριστική ιδέα της NASA για το μέλλον.

Οι εικόνες της NASA επηρέασαν βαθύτατα τον τρόπο που φανταζόμαστε το μέλλον και οι εικονογραφήσεις του Guidice έπαιξαν κι αυτές τον ρόλο τους. Έγιναν κομμάτι των ευρέως διαδεδομένων δελτίων τύπου της NASA και με αυτόν τον τρόπο συνδέθηκαν με το όραμα του μέλλοντος του βασικού ερευνητή της NASA, Gerard K. O’ Niell. Έχουν αφήσει το στίγμα τους επίσης στην τέχνη, στην ποπ κουλτούρα και στην αρχιτεκτονική με παραδείγματα όπως η ταινία Interstellar (2014) με τον σταθμό Cooper καθώς και έχοντας φιλοξενηθεί σε γκαλερί στο Παρίσι.

«Βρίσκεται πλέον στην συλλογική συνείδηση των ανθρώπων ως ο τρόπος που φαντάζονται το μέλλον» δήλωσε ο Guidice. Το ενδιαφέρον για τον φουτουρισμό έχει, αναμφίβολα, επανέλθει δυναμικά. Το 2018 γραφίστες και visual editors ξεσκόνισαν με πρωτοφανείς ρυθμούς το αρχείο του Shutterstock ψάχνοντας για αναφορές στο 80s retrowave και έτσι η εταιρεία προέβλεψε ότι «το χθεσινό αύριο», με την λατρεία για την 80s neon synth μουσική θα κάνει δυναμικό comeback. Η άνοδος των social media έχει συντελέσει στην επανεμφάνιση των φουτουριστικών εικόνων του Guidice, οι οποίες αποτελούν ακόμη πηγή έμπνευσης. O ρέτρο φουτουρισμός έχει να κάνει με την εικόνα του μέλλοντος που φανταζόμασταν και όχι με αυτήν με την οποία πλέον είμαστε εξοικειωμένοι. Σήμερα, μπορεί κανείς να το παρατηρήσει στα μεταλλικά ανοξείδωτα αξεσουάρ για τον λαιμό του οίκου Dior τα οποία έκαναν τα μοντέλα να μοιάζουν με ανθρωποειδή στην γραμμή παραγωγής που περπατούν στον μεταφορικό ιμάντα. Ακόμη, φαίνεται στις επανεκδόσεις θρυλικών ταινιών όπως το Blade Runner και το Star Trek καθώς και στην εμμονή με την τεχνολογική αισθητική των 2000s. Η πολιτισμική τάση της εποχής μοιάζει να κοιτάζει κατάματα το μέλλον όπως το φαντάζονταν οι παλιότερες γενιές και συνοψίζεται στην εξής διαπίστωση:

Ο,τιδήποτε εκτός από το παρόν.

Σήμερα, τα παιδιά της εποχής της εξερεύνησης του Διαστήματος (Space Age) έχουν μεγαλώσει. Οι πίνακες του
Guidice για την NASA επηρέασαν μια ολόκληρη γενιά επιστημόνων καλλιτεχνών, σχεδιαστών , σκηνοθετών και γενικότερα ανθρώπων που διαμόρφωσαν την κουλτούρα μας.
Έχει δει τον τρόπο που οι εικόνες του για το μέλλον και την δημιουργία αποικιών στο διάστημα από την δεκαετία του ’70
έχουν ξαναέρθει στο προσκήνιο για να εμπνεύσουν τους σημερινούς οραματιστές.
Και όλο αυτό, φυσικά, είναι κομμάτι της φυσικής εξέλιξης.
Κάθε δεκαετία που περνά, το μέλλον που φανταζόμαστε γίνεται πραγματικότητα. Την δεκαετία του ’50 ο Guidice παρακολουθούσε τον Flash Gordon και εντυπωσιαζόταν από τον τρόπο που πετούσαν τα μικρά σκάφη από πλανήτη σε πλανήτη. Αυτή η φαντασίωση του συνεχίστηκε με το Star Trek στην αρχή της δεκαετίας του ’70 ενώ την ίδια περίοδο ασχολούνταν με την εικονογραφική απόδοση των διαστημικών αποικιών. Η κατανόηση του παρελθόντος βρίσκεται σε συνεχή αλληλουχία με την ιδέα που αναπτύσσουμε για το μέλλον μόνο που το παρόν έρχεται να επηρεάσει την αντίληψη μας αυτή. Τέσσερις δεκαετίες μετά, ο Robert Hurt, ο επιστήμονας που είναι υπεύθυνος για τις απεικονίσεις της αποστολής Spitzer της NASA εδώ και 15 χρόνια, έχει αναλάβει ένα καινούριο έργο: να εικονογραφήσει τους εξωπλανήτες σε μια προσπάθεια να ερευνηθούν πιθανά δείγματα ζωής σε πλανήτες έξω από το ηλιακό μας σύστημα. Το αξιοσημείωτο είναι ότι ανακαλύφθηκαν επτά εξωπλανήτες στο μέγεθος της Γης οι οποίοι κινούνται γύρω από έναν παγωμένο νάνο αστέρα στο σύστημα TRAPPIST-1.

Με κάθε νέα ανακάλυψη, διαμορφώνεται αναλόγως και η αντίληψη της ομάδας για τους νέους αυτούς κόσμους.
Σύμφωνα με τον Hurt, ο εξωπλανήτης 55 Cancri e είναι από τους δυσκολότερους να αποτυπωθεί σε εικόνα. «Τον έχω εικονογραφήσει με τουλάχιστον πέντε διαφορετικούς τρόπους» λέει ο Hurt «καθώς με κάθε καινούρια ανακάλυψη,
αλλάζουν τα δεδομένα που γνωρίζουμε και κατ’ επέκταση και η καλλιτεχνική επιμέλεια στην απεικόνιση του εξωπλανήτη».
Στο έργο του Hurt, ο συγκεκριμένος εξωπλανήτης έχει μεταμορφωθεί από μια θερμή αέρια σφαίρα σε έναν βραχώδη πλανήτη καλυμμένο εξ’ ολοκλήρου από λιωμένη λάβα. Ένα άλλο στάδιο ήταν όταν θεωρούνταν ότι ήταν γεμάτος με
ηφαίστεια των οποίων η δραστηριότητα παρήγαγε σύννεφα από αέριες μάζες στην ατμόσφαιρα του.
Η διαδικασία του να εικονογραφηθούν οι εξωπλανήτες από τον Hurt συμβαίνει ταυτόχρονα με την συνεχή ανάγκη της
ανθρωπότητας να φαντάζεται το μέλλον της. «Μπορούμε να κάνουμε διάφορες υποθέσεις, οι οποίες όμως με την πάροδο
του χρόνου αλλάζουν με βάση τα νέα δεδομένα που αποκτούμε» εξηγεί ο Hurt.
Αφού λοιπόν επιβεβαιώσει ότι τα επιστημονικά δεδομένα είναι ακριβή, o Hurt συνεργάζεται με έναν special effect
καλλιτέχνη του κινηματογράφου, τον Tim Pyle, ώστε να καλύψει τυχόν καλλιτεχνικά κενά. Μαζί, παίρνουν την βασική θεωρία που έχει προκύψει για αυτούς τους εξωπλανήτες από την έρευνα της NASA και την μετατρέπουν σε μαγευτικές ονειρικές υποθετικές εικόνες με σκοπό να εξιτάρουν το κοινό σχετικά με το μέλλον.

Σήμερα, η επαφή μας με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την εικόνα συγκριτικά με την
δεκαετία του ’70. «Ξέρω ότι οι εικόνες μας ανταγωνίζονται το επόμενο άρθρο που σχετίζεται με την ταινία Guardians of the Galaxy” αναφέρει ο Hurt. Πρόσφατα μάλιστα, η NASA παρουσίασε για πρώτη φορά μια εφαρμογή όπου ο χρήστης μπορεί να κάνει μια εικονική βόλτα σε έναν από τους εξωπλανήτες του συστήματος TRAPPIST, χρησιμοποιώντας ειδικά data από την ομάδα Spitzer. Η ανάγκη της απεικονιστικής αφήγησης είναι σήμερα το ίδιο έντονη όπως πριν 40 χρόνια. Η τάση της εποχής όσον αφορά την εικόνα δείχνει μια αμφιταλάντευση μεταξύ του φουτουρισμού και της νοσταλγίας, της ελπίδας και της απόγνωσης. Την στιγμή που η θερμοκρασία του πλανήτη Γη σε συνδυασμό με την στάθμη των υδάτων όλο και ανεβαίνει κάνοντας το μέλλον μας στον πλανήτη μας να μοιάζει όλο και πιο ζοφερό, ιδιωτικές εταιρείες όπως η SpaceX κάνουν σημαντικά άλματα προόδου σχετικά με τα διαστημικά ταξίδια ενώ διάφοροι κυβερνητικοί οργανισμοί έχουν ξεκινήσει να ερευνούν το πώς θα μπορούσαν οι άνθρωποι να ζήσουν πέρα από τα όρια της ατμόσφαιρας της Γης. Ωστόσο το μέλλον μιας καλύτερης ζωής σε κάποιον άλλο πλανήτη είναι ακόμη ένα σενάριο εκτός πραγματικότητας. Ο Hurt όμως παραμένει σταθερά αισιόδοξος- αν όχι για μια ζωή στο διάστημα, τουλάχιστον για την συμβολή της επιστήμης στην ποιότητα της ζωής μας.
«Έχουμε την δύναμη, την ευφυΐα καθώς και τις απαραίτητες επιστημονικές καινοτομίες ώστε να δημιουργήσουμε τα κατάλληλα εργαλεία» επισημαίνει, «δεν είμαστε περιορισμένοι στο σκοτάδι».

Τα Μαθηματικά αποδεικνύουν πως ο κόσμος είναι περισσότερο όμορφος από τη φαντασία

Και τώρα, το πιο σημαντικό: Με ρώτησες εάν -σπουδάζοντας μαθηματικά— θα αναγκαστείς να θυσιάσεις την αίσθηση της ομορφιάς- αναρωτιέσαι αν τα πάντα θα γίνουν απλώς αριθμοί, εξισώσεις, κανόνες και τύποι. Μην ανησυχείς, δεν σε παρεξηγώ- η απορία σου είναι πολύ φυσιολογική – όλοι την εκφράζουν. Ωστόσο, είναι λάθος. Η αλήθεια βρίσκεται στον αντίποδα.

Αυτό που προσφέρουν τα μαθηματικά σε εμένα είναι το εξής: με βοηθούν να αντιληφθώ τον κόσμο στον οποίο κατοικώ με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο. Μου δίνουν μια σαφή εικόνα για τη λειτουργία των νόμων και των δομών της φύσης. Μου προσφέρουν μια εντελώς διαφορετική αίσθηση ομορφιάς.

Όταν αντικρίζω ένα ουράνιο τόξο, για παράδειγμα, δεν παρατηρώ απλώς ένα πολύχρωμο τόξο στον ουρανό. Δεν βλέπω μόνο το αποτέλεσμα που προκαλούν οι σταγόνες της βροχής στο ηλιακό φως, καθώς αναλύουν το λευκό φως στα χρώματα που το συνθέτουν. Τα ουράνια τόξα μου προκαλούν ακόμη όμορφα συναισθήματα και με εμπνέουν, αλλά αντιλαμβάνομαι πως υπάρχουν πολύ περισσότερα πράγματα σε ένα ουράνιο τόξο, πέρα από τη διάθλαση του φωτός. Τα χρώματα είναι το παραπλανητικό στοιχείο. Ποια είναι όμως η ακριβής εξήγηση του σχήματος και της λαμπρότητάς του; Γιατί ένα ουράνιο τόξο έχει το σχήμα ενός τόξου; Γιατί το φως του ουράνιου τόξου είναι τόσο λαμπρό;

Ίσως δεν τα έχεις σκεφτεί όλα αυτά. Γνωρίζεις πως το ουράνιο τόξο εμφανίζεται όταν το ηλιακό φως διαθλάται από μικροσκοπικά σταγονίδια νερού, κατά τέτοιο τρόπο, ώστε κάθε χρώμα του φωτός εκτρέπεται κατά μια ελάχιστα διαφορετική γωνία και ανακλάται προς τα πίσω από τις σταγόνες της βροχής για να συναντήσει το μάτι του παρατηρητή. Αν αυτό είναι το μόνο που συμβαίνει σε ένα ουράνιο τόξο, τότε γιατί τα δισεκατομμύρια των ακτίνων φωτός διαφορετικού χρώματος που προέρχονται από δισεκατομμύρια σταγόνες δεν επικαλύπτονται και δεν αναμειγνύονται;

Η απάντηση βρίσκεται στη γεωμετρία του ουράνιου τόξου. Όταν το φως ανακλάται πολλαπλώς στο εσωτερικό μιας σταγόνας βροχής, το σφαιρικό σχήμα της σταγόνας γίνεται η αιτία να αναδυθεί το φως ισχυρά εστιασμένο προς μια συγκεκριμένη διεύθυνση. Κάθε σταγόνα, στην πραγματικότητα, εκπέμπει έναν λαμπρό κώνο φωτός, ή καλύτερα, κάθε χρώμα διαμορφώνει το δικό του κώνο και η γωνία της κορυφής κάθε κώνου είναι ελάχιστα διαφορετική για κάθε χρώμα. Όταν εμείς παρατηρούμε ένα ουράνιο τόξο, τα μάτια μας συλλαμβάνουν μόνο τους κοινούς που προέρχονται από εκείνες τις σταγόνες που βρίσκονται σε συγκεκριμένες διευθύνσεις και για κάθε χρώμα αυτές οι διευθύνσεις σχηματίζουν έναν κύκλο στον ουρανό. Έτσι εμείς βλέπουμε ένα πλήθος από ομόκεντρους κύκλους, έναν για κάθε χρώμα.

Το ουράνιο τόξο που βλέπεις εσύ και το ουράνιο τόξο που βλέπω εγώ έχουν δημιουργηθεί από διαφορετικές σταγόνες.

Τα μάτια μας βρίσκονται σε διαφορετικά μέρη, συνεπώς συλλαμβάνουν διαφορετικούς κώνους που παράγονται από διαφορετικές σταγόνες.

Καθένας βλέπει το δικό του, προσωπικό ουράνιο τόξο.

Κάποιοι πιστεύουν πως αυτό το είδος κατανόησης «καταστρέφει» τη συναισθηματική εμπειρία. Τι ανοησία! Τι χαμηλό επίπεδο αισθητικής αυταρέσκειας! Οι ίδιοι τύποι δηλώνουν ότι είναι ποιητικές προσωπικότητες, είναι ευεπίφοροι στα θαύματα της φύσης, αλλά στην πραγματικότητα υποφέρουν από μια σοβαρή έλλειψη περιέργειας: αρνούνται να πιστέψουν πως ο κόσμος είναι περισσότερο όμορφος από την προσωπική τους περιορισμένη φαντασία. Η φύση είναι πάντοτε πιο μυστηριώδης, πιο πλούσια και πολύ πιο ενδιαφέρουσα από ό,τι φανταζόμαστε και τα μαθηματικά προσφέρουν έναν πολύ δραστικό τρόπο για να το αντιληφθούμε. Η δυνατότητα να κατανοούμε, είναι μία από τις σημαντικότερες διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπους και τα ζώα· και αυτό οφείλουμε να το εκτιμήσουμε. Θα έλεγα λοιπόν πως η κατανόηση της γεωμετρίας του ουράνιου τόξου προσθέτει μια νέα διάσταση στην ομορφιά του. Και δεν αφαιρεί το παραμικρό από τη συναισθηματική εμπειρία.

Οι μοντερνιστές φιλόσοφοι για την ανθρώπινη φύση

Η Μεταρρύθμιση: Ποιος είναι αρμόδιος για την Πίστη; Ο Χριστιανισμός κυριαρχούσε στα κοινωνικοπολιτικά και θρησκευτικά δρώμενα της Ευρώπης για περισσότερο από 1000 χρόνια, από την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας μέχρι τον 17ο αιώνα τουλάχιστον. Η πρώτη μεγάλη διαίρεση της Χριστιανοσύνης έγινε με το Σχίσμα του 1054 όταν η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία διασχίσθηκε από την Δυτική Καθολική. Ωστόσο, η κυριαρχία της Καθολικής Εκκλησίας στην Ευρώπη διαταράχθηκε από την σταδιακή εμφάνιση και επικράτηση τεσσάρων πετυχημένων καλλιτεχνικών ρευμάτων: της Αναγέννησης, της Μεταρρύθμισης, της επιστημονικής επανάστασης του 17ου αιώνα και τέλος, του Διαφωτισμού.

Με τον όρο Αναγέννηση εννοούμε την ανάπτυξη εννοιών όπως η Λογική και ο Ανθρωπισμός, εννοώντας κυριολεκτικά την επανεμφάνιση των Αρχαιοελληνικών και Ρωμαϊκών ιδεών. Το επόμενο μεγάλο κίνημα ήταν η Μεταρρύθμιση, το οποίο ξεκίνησε όταν ο Μαρτίνος Λούθηρος θυροκόλλησε τις 95 θέσεις του έξω από την Γερμανική εκκλησία του. Υπήρχαν κι άλλες ρηξικέλευθες φωνές πριν από το Λούθηρο, όπως ο Τζον Ουίκλιφ και ο Γιαν Χoυς, όμως η κίνηση του Λούθηρου ήταν αυτή που πυροδότησε την Μεταρρύθμιση. [Και ο Ουίκλιφ, ο οποίος ήταν ένας από τους πρώτους που μετέφρασε την Βίβλο στα Αγγλικά, και ο Χους είχαν τραγικό τέλος. Ο Χους κάηκε στην πυρά, ενώ ο Ουίκλιφ θεωρήθηκε αιρετικός και αφού έγινε η εκταφή της σορού του κάηκε επίσης στην πυρά. Άλλος ένας μεταφραστής της Βίβλου, ο Ουίλιαμ Τίντεϊλ, είχε το ίδιο τέλος με τους προηγούμενους.]

Ο Λούθηρος είχε πολλές διαφωνίες με την Καθολική Εκκλησία, με βασική αυτή της πρακτικής των συγχωροχαρτιών, με τα οποία θεωρούσαν μέχρι τότε οι άνθρωποι ότι θα εξασφαλίσουν μία θέση στον παράδεισο. Ως προς το θεολογικό κομμάτι, ο Λούθηρος πίστευε ότι ο άνθρωπος θα σωθεί μόνο από την πίστη του και από την Θεία Χάρη και ότι η Εκκλησία δεν θα έπρεπε να λειτουργεί ως μέσο μεταξύ του Θεού και των ανθρώπων. Επίσης αποκήρυξε την Λογική του ανθρώπου, την οποία χαρακτήρισε ως «η πόρνη του Διαβόλου» όπως έχει μείνει στην ιστορία ως απόφθεγμα του. [Απορρίπτει την Εκκλησία, τον σχολαστικισμό της και την άνοδο της Λογικής ως σύνδεση με την Αναγέννηση]. Θεωρούσε τις Γραφές ως την μόνη αυθεντική πηγή θρησκευτικής αλήθειας, σε σύγκριση με την Εκκλησία.

Η θρησκευτική μεταρρύθμιση, ειδικά η έμφαση στην πίστη και στην αυθεντία της Βίβλου, επικράτησε στην Βόρεια Ευρώπη. Ειδικότερα η έμφαση στις Γραφές έγινε πιο έντονη στην φιλοσοφία του Ιωάννη Καλβίνου. Ο Ιωάννης Καλβίνος συνέβαλε μεταξύ άλλων στο να γίνει η Γενεύη θεοκρατική πολιτεία και οι ιδέες του ταξίδεψαν στην Αγγλία αρχικά με τους Προτεστάντες και έπειτα στην Αμερική όπου αναπτύχθηκε το δόγμα της απόλυτης αυθεντίας της Βίβλου. Φυσικά αυτό προκάλεσε νέα προβλήματα καθώς τέθηκε το θέμα της ερμηνείας της Βίβλου. Κάποιες σέκτες, όπως οι Κουάκεροι για παράδειγμα, έδωσαν περισσότερη έμφαση στην θρησκευτική εμπειρία. Όλες αυτές οι διαφορές οδήγησαν σε αιματηρές συγκρούσεις και πολλές φορές σε γενοκτονίες μεταξύ των διαφόρων θρησκευτικών ομάδων. [Σήμερα η Ευρώπη δεν ακολουθεί κάποιο θρησκευτικό ρεύμα, ενώ η Αμερική είναι αρκετά πιο θρησκευόμενη].

Η άνοδος της Επιστήμης: Πως εφαρμόζονται οι επιστημονικές μέθοδοι στους ανθρώπους; – Η επανάσταση της Επιστήμης τον 17ο αιώνα άλλαξε τον ρου της ιστορίας. [Κοιτάξτε γύρω σας και θα δείτε παντού τα αποτελέσματα της μεγαλειώδους επιρροής της.] Ο συνδυασμός των πειραμάτων [που συνδέθηκαν με τον Φράνσις Μπέικον] και της μαθηματικής λογικής που χρησιμοποιήθηκε από τον Γαλιλαίο και από τον Νεύτωνα έδειξε ότι η επιστήμη μπορεί να εξηγήσει τα φυσικά φαινόμενα του ουρανού και της γης. Αυτό είχε ως συνέπεια να θεωρείται ανώφελο να στραφεί κάποιος στην Βίβλο και στην Εκκλησία γενικότερα για θέματα που άπτονται της Επιστήμης. Όμως το πραγματικό ερώτημα είναι, πόσο μπορεί η επιστήμη να εξηγήσει σύνθετα θέματα που έχουν να κάνουν με την ανθρώπινη ζωή και την ανθρώπινη φύση; Οι άνθρωποι έχουν μόνο υλική υπόσταση ή υπάρχει και κάποιο πνευματικό κομμάτι μέσα τους το οποίο δεν είναι απτό;

Τόμας Χομπς (1588 – 1659) – Ο Χομπς ήταν ένας υλιστής [κάποιος που πιστεύει ότι μόνο η ύλη είναι υπαρκτή], ο οποίος απέρριπτε τον δυϊσμό [την ιδέα ότι συνυπάρχουν η ύλη και το πνεύμα]. Υποστήριζε ότι δεν υφίσταται η άυλη ψυχή, αλλά αποπειράθηκε να εξηγήσει το σώμα και το μυαλό με υλιστικές έννοιες. Κατά τον Χομπς, η ανθρώπινη φύση αποτελείται εξ’ ολοκλήρου από ύλη. Μία άλλη θεωρία του ήταν αυτή του ανθρώπου ως εγωιστικό και αδηφάγο ον που επιζητά συνεχώς πλούτο, εξουσία, φήμη και υλικά αγαθά για την προσωπική του ευχαρίστηση. Καθώς, όμως, όλα αυτά δεν βρίσκονται σε απεριόριστο αριθμό, οι άνθρωποι μάχονται μεταξύ τους για να τα αποκτήσουν. Για να αποφευχθούν λοιπόν πολεμικές εχθροπραξίες, θα πρέπει οι άνθρωποι να δεχτούν μία υποχρεωτική Πολιτική Αρχή, η οποία θα διευθετεί τέτοια θέματα. Ουσιαστικά ανταλλάσουν κομμάτι της ελευθερίας τους για την ασφάλεια του Κράτους. Αυτό, βέβαια, έγκειται εντέλει στο προσωπικό ενδιαφέρον του κάθε πολίτη στο βαθμό που διακυβεύεται η επιβίωσή τους. Ο Χομπς, επίσης, ήταν άθεος και επιθυμούσε η Εκκλησία να είναι υποταγμένη στο Κράτος.

Ρενέ Ντεκάρτ (1596 – 1659) – Ο Ντεκάρτ ήταν πιθανόν ο διασημότερος εκπρόσωπος του δυϊσμού. Κατά τον Ντεκάρτ, η ανθρώπινη φύση αποτελείται από την ύλη, το σώμα, και το πνεύμα/ψυχή. Το σώμα αποτελεί υλικό στοιχείο που καταλαμβάνει χώρο και μελετάται από την Επιστήμη. Το πνεύμα/ψυχή από την άλλη δεν καταλαμβάνει χώρο και ως εκ τούτου δεν μπορεί να μελετηθεί από την Επιστήμη. Αυτό το άυλο στοιχείο που ονομάζεται ψυχή μπορεί να υπάρξει και χωρίς το σώμα. Ενώ, λοιπόν, κάποιος μπορεί να αμφισβητήσει την ύπαρξη του σώματος και του υλικού κόσμου εν γένει – μπορεί να είναι κύημα της φαντασίας σας ή ακόμη προερχόμενο από κάποιο σατανικό πλάσμα- αυτό που δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει είναι η ατομική εσωτερική συνείδηση. [Ακόμη κι αν ο άνθρωπος έχει εξαπατηθεί ώστε να έχει συνείδηση, πρέπει να υπάρχει κανείς για να μπορεί να εξαπατηθεί. Έτσι λοιπόν προκύπτει το περίφημο ρητό « Σκέφτομαι, άρα υπάρχω»]. Με αυτή του την θεώρηση, μπόρεσε ο Ντεκάρτ να συνδυάσει την Καθολική και την επιστημονική του υπόσταση.

Μπαρούχ Σπινόζα (1632 – 1677) – Ο Σπινόζα προσπάθησε να συνδυάσει τον δυϊσμό με τον υλισμό. Ήταν πανθεϊστής – σύμφωνα με τον ίδιο ο Θεός και η φύση ήταν έννοιες ταυτόσημες [ ξεκινώντας με αυτό τον τρόπο να «συμφιλιώνει» το υλικό με το πνευματικό]. Υποστήριζε επίσης την δυαδική θεώρηση του μυαλού και της ανθρώπινης φύσης. Για τον Σπινόζα, το μυαλό και η ύλη είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Τα πνευματικά συμβάντα είναι τα ίδια με τα συμβάντα του μυαλού όμως μπορεί κανείς να τα περιγράψει ως πνευματικά ή υλικά. Με άλλα λόγια το πνεύμα ταυτίζεται με το μυαλό. [ αν και αυτή η θεώρηση είναι περισσότερο υλιστική από δυαδικά.

Ο Διαφωτισμός: Μπορεί η Επιστήμη να είναι ο οδηγός μας στη ζωή; – Καθώς η Επιστήμη γινόταν όλο και περισσότερο αποδεκτή με το πέρασμα των χρόνων και αφού έφτασε να είναι η μόνη διανοητική Αρχή στον κόσμο [στην πραγματικότητα, η θρησκεία και η επιστήμη άλλαξαν θέση από τα χρόνια του Μεσαίωνα] τέθηκε το πολύ σημαντικό ερώτημα του αν οι επιστημονικές αρχές μπορούν να δώσουν απαντήσεις σχετικά με την ανθρώπινη φύση. Μπορεί ο Λόγος και η Επιστήμη να εξηγήσουν την ανθρώπινη ύπαρξη και να βελτιώσουν την ανθρώπινη ζωή; [ Η απάντηση είναι ναι και είναι αυταπόδεικτη]. Μπορούν οι επιστημονικές απαντήσεις να αντικαταστήσουν θεολογικές, φιλοσοφικές και πολλές φορές λυρικές θεωρήσεις της ανθρώπινης φύσης; Σταδιακά, η ορθολογιστική προσέγγιση, ειδικά στην πολιτική, αντικατέστησε θρησκευτικές απαντήσεις.

Ντέιβιντ Χιουμ (1711 – 1776) – Ο Χιουμ ήταν υποστηρικτής του Εμπειρισμού, της θεωρίας που πρεσβεύει ότι η γνώση προέρχεται από τις εμπειρίες που αποκτούμε με τις αισθήσεις. Η Λογική μας εξηγεί την σχέση μεταξύ των λογικών και των μαθηματικών ιδεών, όμως οι αισθήσεις μας επιτρέπουν να καταλάβουμε πως λειτουργεί ο Κόσμος. Οι ιδέες μας προκύπτουν από τις εντυπώσεις μας είτε μέσω των πέντε αισθήσεων είτε μέσω των εσωτερικών αισθήσεων του μυαλού μας. Αυτό που ονομάζουμε ύλη είναι απλά, σύμφωνα με τον Χιουμ, ένα σύνολο από αντιλήψεις – και το ίδιο ισχύει και για τον άνθρωπο. Δεν υπάρχει ψυχή ή εαυτός, μόνο μία «ροή» από συνειδησιακές σκέψεις, μία αλληλουχία διανοητικών καταστάσεων. Είμαστε απλά ένα σύνολο αντιλήψεων, μια συνεχόμενη εναλλαγή αντιλήψεων χωρίς κάποια υποκείμενη ουσία. [ Αυτό ταιριάζει και με το δόγμα του μη εαυτού που συναντάμε στον Βουδισμό.] Είναι, ίσως, αυτονόητο ότι ο Χιουμ ήταν άθεος και υπέρμαχος της ελεύθερης σκέψης, έτσι η σκέψη του δεν εμπεριείχε κανένα ψήγμα θρησκευτικής ανάλυσης.

Ζαν Ζακ Ρουσσό (1712 – 1778) – Ο Ρουσσό ήταν διάσημος για την πίστη του στο καλό των ανθρώπων πριν τους διαφθείρει ο πολιτισμός [γνωστοί και ως «ευγενείς βάρβαροι».] Πίστευε επίσης ότι τα παιδιά έχουν εκ φύσεως καλή πρόθεση η οποία αλλοιώνεται από την κοινωνία. Όπως και οι περισσότεροι Ρομαντικοί πίστευε ότι η καλοσύνη είναι το φυσικό. Ωστόσο, δεν θεωρεί ότι ο εσωτερικός εγωισμός είναι στοιχείο της ανθρώπινης φύσης.

 Όλες αυτές οι ιδέες θα οδηγήσουν στον Εμμάνουελ Καντ, την ναυαρχίδα του Διαφωτισμού

Ελληνιστική Γραμματεία: Τα λογοτεχνικά είδη, Επική ποίηση, Το διδακτικό έπος

Για τους αρχαίους το πρότυπο της διδακτικής ποίησης ανάγεται στα Έργα και Ημέρες του Ησιόδου, ένα αρχαϊκό έπος με θέμα την καλλιέργεια της γης και τη ναυτιλία. Ο Ησίοδος βρίσκεται στην αρχή μιας διδακτικής παράδοσης που κατά τους επόμενους αιώνες προσλαμβάνει ηθικοδιδακτικό/γνωμολογικό χαρακτήρα ή ακόμη χρησιμοποιείται ως μέσο φιλοσοφικού στοχασμού (Παρμενίδης και Εμπεδοκλής). Το διδακτικό έπος αποτελεί, τουλάχιστον από την εποχή του Αριστοτέλη και μετά, ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα είδη της αρχαιότητας, κυρίως λόγω της σχέσης του με την καθαυτό επιστημονική γραμματεία σε πεζό λόγο. Αν και δεν μπορούμε να αρνηθούμε μια κάποια «διδακτική» πρόθεση στους ποιητές που καλλιέργησαν το λογοτεχνικό αυτό είδος, ωστόσο τα διδακτικά ποιήματα της ελληνιστικής περιόδου διακρίνονται για την έμφαση στην καλλιέργεια της ποιητικής φόρμας και την εμμονή στην εξεζητημένη αλλά και εκλεπτυσμένη έκφραση.

 

Το ελληνιστικό διδακτικό έπος με τη μεγαλύτερη απήχηση στην αρχαιότητα είναι χωρίς αμφιβολία τα Φαινόμενα του Άρατου από τους Σόλους (γεν. το 315 π.Χ.) γραμμένο σε 1154 εξαμετρικούς στίχους. Τα Φαινόμενα συνδυάζουν δύο επιστημονικές περιοχές, την αστρονομία (την οποία ο Άρατος άντλησε από πεζές πραγματείες του αστρονόμου του 4ου αι. Εύδοξου από την Κνίδο) και τη μετεωρολογία (πρότυπο υπήρξε πιθανότατα ο Θεόφραστος και γενικότερα η παράδοση της περιπατητικής σχολής). Ο κεντρικός ρόλος του ύμνου στον Δία στο προοίμιο του έργου, καθώς και η μυθολογική παρέκβαση για τη Δίκη, αποτελούν αδιάψευστες μαρτυρίες της στενής εξάρτησης του Αράτου από τον Ησίοδο. Τα Φαινόμενα επαινέθηκαν από τον Καλλίμαχο τον Κυρηναίο γιατί ενσάρκωναν το ιδεώδες της λεπτότητας, ενώ έγιναν αντικείμενο μίμησης από τους Ρωμαίους, μεταξύ αυτών τον Λουκρήτιο στο φιλοσοφικό του έπος De rerum natura και από τον Βιργίλιο στα Γεωργικά.

 

Ένας άλλος λόγιος ποιητής της ελληνιστικής εποχής, ο Νίκανδρος από την Κολοφώνα, που άλλοι τον χρονολογούν τον 2ο και άλλοι τον 1ο αι. π.Χ., έγραψε δύο διδακτικά έπη με θέμα τα δηλητήρια και τα αντίδοτά τους. Πρόκειται για τα εξαμετρικά ποιήματα Θηριακά και Αλεξιφάρμακα, που είναι περίφημα όχι τόσο για τις εξειδικευμένες πληροφορίες που παρέχουν σχετικά με την τοξικολογία και την ιατρική, όσο για το σκοτεινό τους ύφος και την εξαιρετικά δύσκολη "ομηρίζουσα" γλώσσα στην οποία είναι γραμμένα.

Κείμενα:

· Άρατος, Φαινόμενα 1-18 (Ύμνος στον Δία)

· Άρατος, Φαινόμενα 96-136 (Μυθολογική παρέκβαση για τη Δίκη)

· Νίκανδρος, Θηρ. 1-20 (Προοίμιο και ησιόδεια έναρξη)

· Νίκανδρος, Θηρ. 334-358 (Το ερπετό διψάς και η ακροστιχίδα με το όνομα του Νικάνδρου)