Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ, ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ, ΦΙΛΟΣΤΡΑΤΟΣ - Τὰ ἐς τὸν Τυανέα Ἀπολλώνιον 3, 15 5, 22

Ο βίος του Απολλωνίου

Ο Φιλόστρατος έδρασε ως σοφιστής στη Ρώμη, όπου και εντάχθηκε στον κύκλο της Ιουλίας Δόμνας, συζύγου του αυτοκράτορα Σεπτιμίου Σεβήρου. Ο Βίος του Απολλώνιου γράφτηκε κατά παρότρυνση της αυτοκράτειρας και απηχεί το ενδιαφέρον της για τη μορφή του Απολλωνίου. Το έργο περιγράφει τον βίο και τις πράξεις ενός ιστορικού προσώπου (έζησε τον 1ο αι. π.Χ.), του οποίου την πραγματική ζωή σχεδόν αγνοούμε, καθώς αυτή συνδέθηκε αρκετά νωρίς με τερατικές διηγήσεις. Η αξιοπιστία του ίδιου του Φιλοστράτου και των πηγών του (κατονομάζεται κάποιος Δάμις, μαθητής του Απολλωνίου) θεωρείται από τους μελετητές αμφίβολη. Χωρίς δυσκολία ωστόσο μπορούμε να απαριθμήσουμε τις λογοτεχνικές πηγές του έργου: οι βιογραφίες των φιλοσόφων -ιδιαίτερα του Πυθαγόρα-, το ταξιδιωτικό μυθιστόρημα, διηγήσεις σχετικές με την εκστρατεία του Αλεξάνδρου, αλλά και τα Ευαγγέλια συγκαταλέγονται μεταξύ αυτών. Φαίνεται μάλιστα ότι η ευρύτερη διάδοση του χριστιανισμού την εποχή αυτή προσέφερε ένα επιπλέον ερέθισμα για τη συγγραφή του Βίου, αφού η προσπάθεια του συγγραφέα να δημιουργήσει ένα εθνικό αντίβαρο στη μορφή τον Χριστού είναι ευδιάκριτη. Πόσο "επικίνδυνος" αποδείχθηκε στη συνέχεια ο Βίος για τους χριστιανούς, αποδεικνύεται από το πλήθος των απολογητικών έργων που γράφτηκαν για να τον πολεμήσουν.

Ο Απολλώνιος παρουσιάζεται στον Βίο ως περιπλανώμενος φιλόσοφος (με νεοπυθαγόρειες αντιλήψεις) που περιοδεύει σε όλη σχεδόν την οικουμένη (από τις Ινδίες ώς την Ελλάδα, την Αίγυπτο και την Αιθιοπία), επιδεικνύει γεωγραφικά και φυσιογνωστικά ενδιαφέροντα, κηρύσσει τον ασκητικό τρόπο ζωής, συζητά με βασιλιάδες και σοφούς, αλλά κυρίως αποδεικνύει συνεχώς τη σοφία και τις υπερφυσικές του ικανότητες -στο έργο αφθονούν τα πάσης φύσεως θαύματα. Το πρώτο από τα αποσπάσματα που ακολουθούν αναφέρεται στην επίσκεψη του Απολλωνίου στους Ινδούς σοφούς. Ο Απολλώνιος, θέλοντας να περιγράψει τρεις υπερφυσικές ιδιότητες των σοφών, χρησιμοποιεί στην ουσία ένα αίνιγμα, το οποίο στη συνέχεια προσπαθεί να λύσει ο μαθητής του Δάμις. Στο τέλος περιγράφονται η αμφίεση και τα μαγικά αντικείμενα των Ινδών σοφών.

Στο δεύτερο απόσπασμα ένας νεόπλουτος και απαίδευτος νέος παρέχει στον Απολλώνιο την αφορμή που του επιτρέπει να καταδείξει την ανοησία όλων εκείνων που, περιφρονώντας την παιδεία, ενδιαφέρονται μόνο για την απόκτηση υλικών αγαθών. Το "χρυσελεφάντινο" και το "πήλινο" άγαλμα πρέπει να τα εννοήσουμε ως σύμβολα των καλλιεργημένων και απαίδευτων ανθρώπων αντιστοίχως. Το συγκεκριμένο απόσπασμα του έργου του Φιλοστράτου ενέπνευσε στον Καβάφη το ποίημά του Ἀπολλώνιος ὁ Τυανεὺς ἐν Ρόδῳ.

Τὰ ἐς τὸν Τυανέα Ἀπολλώνιον 3, 15 5, 22

(α)

[3.15] ὁποῖοι μὲν δὴ καὶ οἱ ἄνδρες καὶ ὅπως οἰκοῦντες τὸν ὄχθον, αὐτὸς ὁ ἀνὴρ δίεισιν· ἐν μιᾷ γὰρ τῶν πρὸς Αἰγυπτίους ὁμιλιῶν «εἶδον» φησὶν «Ἰνδοὺς Βραχμᾶνας οἰκοῦντας ἐπὶ τῆς γῆς καὶ οὐκ ἐπ᾽ αὐτῆς, καὶ ἀτειχίστως τετειχισμένους, καὶ οὐδὲν κεκτημένους ἢ τὰ πάντων» ταυτὶ δὲ ἐκεῖνος μὲν σοφώτερον ἔγραψεν, ὁ δέ γε Δάμις φησὶ χαμευνίᾳ μὲν αὐτοὺς χρῆσθαι, τὴν γῆν δὲ ὑποστρωννύναι πόας, ἃς ἂν αὐτοὶ αἱρῶνται, καὶ μετεωροποροῦντας δὴ ἰδεῖν ἀπὸ τῆς γῆς ἐς πήχεις δύο, οὐ θαυματοποιίας ἕνεκα, τὸ γὰρ φιλότιμον τοῦτο παραιτεῖσθαι τοὺς ἄνδρας, ἀλλ᾽ ὁπόσα τῷ Ἡλίῳ ξυναποβαίνοντες τῆς γῆς δρῶσιν, ὡς πρόσφορα τῷ θεῷ πράττοντας. τό τοι πῦρ, ὃ ἀπὸ τῆς ἀκτῖνος ἐπισπῶνται καίτοι σωματοειδὲς ὂν οὔτε ἐπὶ βωμοῦ καίειν αὐτοὺς οὔτε ἐν ἰπνοῖς φυλάττειν, ἀλλ᾽ ὥσπερ τὰς αὐγάς, αἳ ἐξ ἡλίου τε ἀνακλῶνται καὶ ὕδατος, οὕτω μετέωρόν τε ὁρᾶσθαι αὐτὸ καὶ σαλεῦον ἐν τῷ αἰθέρι. τὸν μὲν οὖν δὴ Ἥλιον ὑπὲρ τῶν ὡρῶν, ἃς ἐπιτροπεύει αὐτός, ἵν᾽ ἐς καιρὸν τῇ γῇ ἴωσι καὶ ἡ Ἰνδικὴ εὖ πράττῃ, νύκτωρ δὲ λιπαροῦσι τὴν ἀκτῖνα μὴ ἄχθεσθαι τῇ νυκτί, μένειν δέ, ὡς ὑπ᾽ αὐτῶν ἤχθη. τοιοῦτον μὲν δὴ τοῦ Ἀπολλωνίου τὸ «ἐν τῇ γῇ τε εἶναι τοὺς Βραχμᾶνας καὶ οὐκ ἐν τῇ γῇ». τὸ δὲ «ἀτειχίστως τετειχισμένους» δηλοῖ τὸν ἀέρα, ὑφ᾽ ᾧ ζῶσιν, ὑπαίθριοι γὰρ δοκοῦντες αὐλίζεσθαι σκιάν τε ὑπεραίρουσιν αὑτῶν καὶ ὕοντος οὐ ψεκάζονται καὶ ὑπὸ τῷ ἡλίῳ εἰσίν, ἐπειδὰν αὐτοὶ βούλωνται. τὸ δὲ «μηδὲν κεκτημένους τὰ πάντων ἔχειν» ὧδε ὁ Δάμις ἐξηγεῖται· πηγαί, ὁπόσαι τοῖς βάκχοις παρὰ τῆς γῆς ἀναθρώσκουσιν, ἐπειδὰν ὁ Διόνυσος αὐτούς τε καὶ τὴν γῆν σείσῃ, φοιτῶσι καὶ τοῖς Ἰνδοῖς τούτοις ἑστιωμένοις τε καὶ ἑστιῶσιν· εἰκότως οὖν ὁ Ἀπολλώνιος τοὺς μηδὲν μὲν ἐκ παρασκευῆς, αὐτοσχεδίως δέ, ἃ βούλονται, ποριζομένους, ἔχειν φησίν, ἃ μὴ ἔχουσιν. κομᾶν δὲ ἐπιτηδεύουσιν, ὥσπερ Λακεδαιμόνιοι πάλαι καὶ Θούριοι Ταραντῖνοί τε καὶ Μήλιοι καὶ ὁπόσοις τὰ Λακωνικὰ ἦν ἐν λόγῳ, μίτραν τε ἀναδοῦνται λευκήν, καὶ γυμνὸν αὐτοῖς βάδισμα καὶ τὴν ἐσθῆτα ἐσχηματίζοντο παραπλησίως ταῖς ἐξωμίσιν. ἡ δὲ ὕλη τῆς ἐσθῆτος ἔριον αὐτοφυὲς ἡ γῆ φύει, λευκὸν μὲν ὥσπερ τὸ Παμφύλων, μαλακώτερον δὲ τίκτει, ἡ δὲ πιμελὴ οἷα ἔλαιον ἀπ᾽ αὐτοῦ λείβεται. τοῦτο ἱερὰν ἐσθῆτα ποιοῦνται καὶ εἴ τις ἕτερος παρὰ τοὺς Ἰνδοὺς τούτους ἀνασπῴη αὐτό, οὐ μεθίεται ἡ γῆ τοῦ ἐρίου. τὴν δὲ ἰσχὺν τοῦ δακτυλίου καὶ τῆς ῥάβδου, ἃ φορεῖν αὐτοὺς ἄμφω, δύνασθαι μὲν πάντα, δύω δὲ ἀρρήτω τετιμῆσθαι.

(β)

[5.22] ἐτύγχανέ τι καὶ μειράκιον νεόπλουτόν τε καὶ ἀπαίδευτον οἰκοδομούμενον οἰκίαν τινὰ ἐν τῇ Ῥόδῳ καὶ ξυμφέρον ἐς αὐτὴν γραφάς τε ποικίλας καὶ λίθους ἐξ ἁπάντων ἐθνῶν. ἤρετο οὖν αὐτό, ὁπόσα χρήματα εἴη ἐς διδασκάλους τε καὶ παιδείαν ἀνηλωκός· ὁ δὲ «οὐδὲ δραχμήν» εἶπεν. «ἐς δὲ τὴν οἰκίαν πόσα;» «δώδεκα» ἔφη «τάλαντα, προσαναλώσαιμι δ᾽ ἂν καὶ ἕτερα τοσαῦτα». «τί δ᾽» εἶπεν «ἡ οἰκία βούλεταί σοι;» «δίαιτα» ἔφη «λαμπρὰ ἔσται τῷ σώματι, καὶ γὰρ δρόμοι ἐν αὐτῇ καὶ ἄλση καὶ ὀλίγα ἐς ἀγορὰν βαδιοῦμαι καὶ προσεροῦσί με οἱ ἐσιόντες ἥδιον, ὥσπερ ἐς ἱερὸν φοιτῶντες.» «ζηλωτότεροι δὲ» εἶπεν «οἱ ἄνθρωποι πότερον δι᾽ αὐτούς εἰσιν ἢ διὰ τὰ περὶ αὐτοὺς ὄντα;» «διὰ τὸν πλοῦτον», εἶπε, «τὰ γὰρ χρήματα πλεῖστον ἰσχύει». «χρημάτων δ᾽», ἔφη «ὦ μειράκιον, ἀμείνων φύλαξ πότερον ὁ πεπαιδευμένος ἔσται ἢ ὁ ἀπαίδευτος;» ἐπεὶ δὲ ἐσιώπησε, «δοκεῖς μοι», εἶπε «μειράκιον, οὐ σὺ τὴν οἰκίαν, ἀλλὰ σὲ ἡ οἰκία κεκτῆσθαι. ἐγὼ δὲ ἐς ἱερὸν παρελθὼν πολλῷ ἂν ἥδιον ἐν αὐτῷ μικρῷ ὄντι ἄγαλμα ἐλέφαντός τε καὶ χρυσοῦ ἴδοιμι ἢ ἐν μεγάλῳ κεραμεοῦν.»

***

(α) Ο Απολλώνιος επισκέπτεται τους Ινδούς σοφούς

[3,15] Πώς ακριβώς ήταν οι άνδρες αυτοί και πώς κατοικούσαν στο λόφο¹ τα διηγείται ο ίδιος ο Απολλώνιος. «Είδα», λέει σε μια από τις ομιλίες του προς τους Αιγύπτιους, «τους Ινδούς Βραχμάνες να κατοικούν πάνω στη γη, χωρίς να είναι πάνω της, να είναι περιτειχισμένοι χωρίς να έχουν τείχη, και, χωρίς να έχουν τίποτα, να έχουν τα πάντα.». Αυτά έγραψε έχοντας κατά νου κάτι σαφώς βαθύτερο. Ο Δάμις² ωστόσο λέει ότι κοιμούνται κατάχαμα και ότι στρώνουν στο χώμα χορτάρια που μαζεύουν οι ίδιοι· τους είδε μάλιστα να περπατούν στον αέρα, δύο πήχεις πάνω από τη γη,³ όχι για να κάνουν επίδειξη θαυμάτων -τέτοιες φιλοδοξίες τις περιφρονούν-, αλλά επειδή θεωρούν όλα όσα κάνουν εγκαταλείποντας τη γη και προχωρώντας μαζί με τον ήλιο πρέπουσες εκδηλώσεις σεβασμού προς τον θεό. Και όντως τη φωτιά που αποσπούν από τις ακτίνες του ήλιου, αν και είναι υλική, ούτε σε βωμό την καίνε ούτε τη φυλάνε σε φούρνους, αλλά, όπως οι ακτίνες ανακλώνται από τον ήλιο και το νερό, έτσι και αυτή τη φωτιά την αντιλαμβάνονται να μετεωρίζεται και να κινείται στον αιθέρα. Παρακαλούν μάλιστα τον ήλιο, που έχει την εποπτεία των εποχών, να έρθουν εκείνες την ώρα που πρέπει στη γη και να ευημερεί η Ινδική. Τη νύχτα παρακαλούν την ακτίνα του φωτός να μην θυμώνει με το σκοτάδι, μα να μένει μαζί τους όπως την έφεραν. Αυτό λοιπόν φαίνεται να σημαίνουν τα λόγια του Απολλώνιου ότι «οι Βραχμάνες βρίσκονται πάνω στη γη και όχι στη γη». Και η φράση «είναι περιτειχισμένοι χωρίς να έχουν τείχη» δηλώνει τον αέρα κάτω από τον οποίο ζουν. Διότι, αν και δίνουν την εντύπωση ότι διαμένουν στο ύπαιθρο, σηκώνουν μια σκιά από πάνω τους και έτσι δεν βρέχονται, όταν βρέχει, και έχουν ήλιο, όποτε θέλουν. Τη φράση πάλι «ενώ δεν έχουν τίποτα, έχουν τα πάντα» ο Δάμις την ερμηνεύει ως εξής: Όσες πηγές αναβλύζουν για τους βακχεύοντες από τη γη, κάθε φορά που ο Διόνυσος θα σείσει τους ίδιους και τη γη, τόσες παρουσιάζονται και στους Ινδούς, όταν φιλοξενούν ή φιλοξενούνται. Εύλογα λοιπόν ισχυρίζεται ο Απολλώνιος ότι αυτοί που έτσι, χωρίς προετοιμασία, εξασφαλίζουν ό,τι θέλουν, έχουν αυτά που δεν έχουν. Φροντίζουν να αφήνουν μακριά μαλλιά, όπως τον παλιό καιρό οι Λακεδαιμόνιοι, οι Θούριοι, οι Ταραντίνοι, οι Μήλιοι και όσοι ασπάζονταν τις λακωνικές συνήθειες. Φορούν λευκή ταινία στο κεφάλι, περπατούν ξυπόλυτοι και φορούν το ένδυμά τους όπως περίπου τις εξωμίδες.⁴ Το υλικό από το οποίο κατασκευάζεται το ένδυμα είναι φυσικό μαλλί που το παράγει η γη, λευκό όπως των Παμφύλων, αλλά πιο απαλό· από το μαλλί στάζει το λίπος που είναι όμοιο με λάδι ελιάς. Από αυτό φτιάχνουν το ιερό τους ένδυμα.⁵ Και αν κάποιος άλλος προσπαθήσει να αποσπάσει το μαλλί, εκτός από τους Ινδούς αυτούς, η γη δεν το αφήνει. Το δαχτυλίδι και η ράβδος, που και τα δύο τα φέρουν όλοι τους, έχουν τη δύναμη να κάνουν τα πάντα, και τα θεωρούν άρρητα.

(β) Τὸ "κεραμεοῦν" καὶ "φαῦλον" ⁶

[5,22] Συνέβη επίσης τότε ένας νεόπλουτος και απαίδευτος νεαρός να χτίζει σπίτι στη Ρόδο και να συγκεντρώνει για το σκοπό αυτό πολύχρωμους ζωγραφικούς πίνακες και λίθους από όλες τις χώρες. Τον ρώτησε λοιπόν ο Απολλώνιος πόσα χρήματα είχε ξοδέψει για δασκάλους και μόρφωση. «Ούτε δραχμή», απάντησε. «Και για το σπίτι πόσα;» «Δώδεκα τάλαντα», είπε, «και, αν χρειαστεί, θα ξοδέψω άλλα τόσα». «Και σε τι θα σου είναι χρήσιμο το σπίτι;», ρώτησε. «Θα είναι εξαιρετικό μέρος για τη σωματική μου άσκηση, γιατί έχει μέσα και περιστύλια για περίπατο και άλση, έτσι που λίγες φορές θα χρειάζεται να πηγαίνω στην αγορά· οι άνθρωποι πάλι που θα έρχονται μέσα θα μου μιλούν με ακόμη μεγαλύτερη ευχαρίστηση, σαν να επισκέπτονται ένα ιερό.» «Οι άνθρωποι», ρώτησε ο Απολλώνιος, «εκτιμώνται πιο πολύ γι᾽ αυτό που είναι οι ίδιοι ή για τα υπάρχοντά τους;» «Για τα πλούτη τους», απάντησε, «γιατί αυτά έχουν τη μεγαλύτερη δύναμη». «Και για τα υπάρχοντα, νεαρέ, ποιος είναι» ρώτησε ο Απολλώνιος, «πιο ικανός φύλακας, ο πεπαιδευμένος ή ο απαίδευτος;» Επειδή εκείνος δεν απάντησε, «Μου δίνεις», είπε, «την εντύπωση, νεαρέ, πως δεν ανήκει το σπίτι σε εσένα, αλλά εσύ στο σπίτι. Όσο για μένα, αν πήγαινα σε ένα ιερό, με πολύ μεγαλύτερη ευχαρίστηση θα έβλεπα σε ένα, έστω και μικρό ιερό άγαλμα χρυσελεφάντινο παρά σε μεγάλο άγαλμα πήλινο και ευτελές».
----------------

¹ Οι Βραχμάνες κατοικούσαν σ᾽ ένα ύψωμα που περιβαλλόταν από σύννεφα.

² Ο Φιλόστρατος εξαρτάται για το συγκεκριμένο επεισόδιο από την υποτιθέμενη βασική πηγή του, τον Δάμη.

³ Σύμφωνα με κάποιον μελετητή εδώ παριστάνεται με κυριολεκτικούς όρους ένα χαρακτηριστικό πνευματικής φύσεως. Ο μετεωρισμός των σωμάτων δηλαδή ενδέχεται να εξεικονίζει την "διανοητική πτήση".

⁴ Η εξωμίδα ήταν ανδρικό ένδυμα που άφηνε γυμνό τον ένα βραχίονα και ώμο.

⁵ Ίσως πρόκειται για τον αμίαντο (= άφλεκτο ορυκτό με ινώδη μορφή).

⁶ Φράση του Κ. Π. Καβάφη από το ποίημα «Ἀπολλώνιος ὁ Τυανεὺς ἐν Ῥόδῳ», στο οποίο ο ποιητής παραθέτει αυτούσιο το τελευταίο τμήμα από το ανθολογούμενο κείμενο του Φιλοστράτου.

 

 

Η ΣΚΟΠΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΚΡΙΝΕΙ Ο ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ ΤΟΝ ΑΘΗΝΑΪΚΟ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟ

Ο αθηναϊκός ιμπεριαλισμός εμφανίζεται, λοιπόν, ως το κατά προτίμηση αντικείμενο της προσοχής και της σκέψης του Θουκυδίδη· όμως, η όψη που αποκτά μέσα στο έργο είναι ηθελημένα απογυμνωμένη. μάλιστα ορισμένες φορές και ατελής. Ωστόσο, καθένα από τα χαρακτηριστικά που, δίκαια ή άδικα, θυσιάζει και αφήνει στη σκιά ο Θουκυδίδης, αντιπροσωπεύει ταυτόχρονα ένα στοιχείο που δεν εισέρχεται στην κρίση που εκφέρει: η καθεμιά παράλειψη εξηγείται από μια βαθύτερη διανοητική διάθεση, η οποία ανιχνεύεται σε όλους τους τομείς. Προβάλλοντας την εικόνα της αθηναϊκής φιλοδοξίας, αναγνωρίζει αναμφίβολα την ευθύνη της Αθήνας· αδιαφορώντας για την αθηναϊκή κυριαρχία, δείχνει μια έλλειψη ευαισθησίας για τα σφάλματά της. IV αυτό η κρίση του διαφοροποιείται τόσο από ορισμένες απολογίες όσο και από ορισμένες επιθέσεις.

 

Όμως, πιο συγκεκριμένα, οι παραλείψεις που σημειώνονται στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει τον ιμπεριαλισμό μπορούν να μας βοηθήσουν έτσι ώστε να διευκρινίσουμε εκ προοιμίου την ποιότητα αυτής της κρίσης, ή καλύτερα να απορρίψουμε εκ προοιμίου ορισμένες συσχετίσεις, που θα ήταν δυνατόν να λειτουργήσουν ως a priori προσδιορισμοί.

 

Εννοούμε τις απόψεις που συνδέουν τον ιμπεριαλισμό με μια ολόκληρη σειρά από θεωρητικές εκτιμήσεις, που εκτείνονται από το πιο αφηρημένο αίσθημα ηθικής μέχρι τα παραταξιακά δόγματα της μιας ή της άλλης πολιτικής ομάδας, καθώς και διάφορες ενδιάμεσες έννοιες, όπως το αίσθημα του πανελληνισμού.

 

Οι ηθικές εκτιμήσεις δεν παρεμβαίνουν, πράγματι, με κανένα τρόπο στην κρίση του Θουκυδίδη. Και παρ’ όλο που είναι βέβαιο ότι ο ίδιος έδινε τεράστια αξία στην ιδέα της δικαιοσύνης και σε όλα τα θέματα ηθικής τάξεως – και μόνο η ανάλυσή του στο Γ΄. 82 για τις ταραχές στην Ελλάδα θα έφτανε για να το αποδείξει -, άλλο τόσο βέβαιο είναι ότι δεν εννοεί να τις χρησιμοποιήσει ως κριτήρια στη διαμόρφωση της κρίσης του για τον ιμπεριαλισμό. Αλλιώς δεν θα είχε παραμερίσει, όπως έκανε, τα “εγκλήματα” της Αθήνας, δεν θα είχε προσφέρει στους αντιπάλους του ιμπεριαλισμού την ευκαιρία να εκφωνούν μια ολόκληρη σειρά λόγων, οι οποίοι, την ίδια στιγμή που καταγγέλλουν την ύπαρξή του, δεν επισημαίνουν ποτέ τα άδικά του. Δηλώνουν ασφαλώς ότι η Αθήνα είναι ένοχη (ἀδικεῖ), αλλά δεν παραπέμπουν σε καμία απολύτως ηθική έννοια· η ενοχή που καταγγέλλουν, είναι καθαρά πολιτική· συνίσταται στην περιφρόνηση των συνθηκών ή στην επίθεση· αναγκαστικά δημιουργεί αντιστάσεις· αλλά δεν εκτείνεται πέρα από την περιοχή του γεγονότος και, τελικά, του προφανούς. Διότι αυτός ο “άδικος” χαρακτήρας του ιμπεριαλισμού είναι κάτι παραδεκτό και ασυζήτητο· ο Θουκυδίδης το δηλώνει καθαρά ευθύς εξαρχής, όταν γράφει στο Α΄. 98. 4: πρώτη τε αὕτη πόλις ξυμμαχίς παρά τό καθεστηκός ἐδουλώθη. Οι ίδιοι οι ιμπεριαλιστές δεν νοιάζονται να το διαψεύσουν[1]. Μόνο που δεν βλέπουν την αδικία, παρά μια κατάσταση κανονική και ολότελα δικαιολογημένη μέσα στην τάξη της πραγματικότητας· δέχονται την άσκηση μιας άδικης πολιτικής, όπως ένας τύραννος δέχεται την άσκηση μιας άδικης εξουσίας, επειδή το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν δεν είναι πρόβλημα ηθικής τάξεως. Και, καθώς φαίνεται, ο Θουκυδίδης δεν έβλεπε διαφορετικά το όλο θέμα. Η απόδειξη είναι ότι ακόμη και εδώ οι αντίπαλοι πρόθυμα συμφωνούν και ότι οι λόγοι εναντίον του ιμπεριαλισμού συχνά σ’ αυτό το σημείο υιοθετούν την άποψη του κατακτητή. Οι Κορίνθιοι καταλογίζουν στους Λακεδαιμονίους την πραγματική ευθύνη για τα γεγονότα, εφόσον δεν κατάφεραν να τα αποφύγουν[2]· ο Ερμοκράτης δηλώνει ότι το σφάλμα βαραίνει αυτούς που υποχωρούν και ότι το ιμπεριαλιστικό αίσθημα της Αθήνας είναι μια φυσική διάθεση μέσα στον άνθρωπο[3]· τα ίδια και στην Αθήνα, όταν ο Διόδοτος αντιτίθεται στις υπερβολές του Κλέωνα και υπερασπίζεται εναντίον του τη μετριοπάθεια, εξηγεί πολύ καθαρά ότι δεν έχει καμία πρόθεση να αναμίξει τη δικαιοσύνη με τις πολιτικές υποθέσεις[4]. Παντού ο ιμπεριαλισμός αντιμετωπίζεται ως γεγονός. Αντιβαίνει στη δικαιοσύνη, και κάτι τέτοιο προκαλεί θλίψη. Αλλά, όσο και να είναι βέβαιη η ηθική καταδίκη, παραμένει εντούτοις στη δεύτερη γραμμή· δεν είναι το θέμα που ο Θουκυδίδης εννοεί να εξετάσουν οι ρήτορές του, και κατά κάθε βεβαιότητα δεν είναι αυτό το θέμα του. Και, πάντως, η ίδια η αφήγηση δεν διαφέρει, ως προς τις αρχές που τη διαπνέουν, από τους λόγους που παρεμβάλλονται. Μεταξύ άλλων, η “Πεντηκονταετία” αρκείται να εξηγήσει με έναν αδιάφορο τρόπο την ανάπτυξη του ιμπεριαλισμού· τον διαπραγματεύεται όπως ένα οποιοδήποτε δεδομένο, με μια αντικειμενική αμεροληψία, πάρα πολύ χαρακτηριστική[5]. Για τον Θουκυδίδη, στο άδικο της Αθήνας αντιστοιχεί το διαφορετικό, αλλά όχι μικρότερο, άδικο της Σπάρτης. Φαίνεται να δέχεται ότι γενικά οι άνθρωποι και οι πόλεις πράττουν κατά το συμφέρον τους[6] και ότι πάνω σ’ αυτή τη βάση πρέπει να τοποθετούνται όλα τα προβλήματα που αναφέρονται στις μεταξύ τους σχέσεις. Και επειδή βλέπει τον ιμπεριαλισμό ως ένα δεδομένο που εντάσσεται στην τάξη των πολιτικών πραγμάτων, η κρίση του για αυτόν δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο εκτός από πολιτική[7].
 

Ούτε και μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο δεν επιτρέπει να εισχωρήσει το αίσθημα της ελληνικής αδελφοσύνης. Ο Grundy αποφαίνεται ότι ο Θουκυδίδης ψέγει τον αθηναϊκό ιμπεριαλισμό, στον βαθμό που αγανακτεί “βλέποντας Έλληνες να υποδουλώνουν άλλους Έλληνες”[8].

 

Αλλά, αν ήταν έτσι, ο Θουκυδίδης θα τόνιζε περισσότερο και την παραβίαση του ίδιου του σκοπού της ομοσπονδίας, και την κατάλυση της αυτονομίας στις σύμμαχες πόλεις, και, κυρίως, την αντίθεση ανάμεσα στα δύο ιμπεριαλιστικά προγράμματα, το ακραίο και το μετριοπαθές· κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει και δεν θα μπορούσε να συμβεί, γιατί θα σήμαινε πως αισθανόταν αρκετά έντονα την αντίθεση ανάμεσα στους Έλληνες και τους Βαρβάρους, δηλαδή κάτι τελείως αντίθετο προς τη δική του σκέψη.

 

Όπως δεν επιδιώκει να αναδείξει την προστατευτική δράση της Αθήνας για τους άλλους Έλληνες, αποφεύγει επίσης να αποδοκιμάσει, στο όνομα της συγγένειας των Ελλήνων, τη μορφή που παίρνει ο αθηναϊκός ιμπεριαλισμός. Οι Έλληνες και οι Βάρβαροι βρίσκονται στην ίδια μοίρα -και η ιδέα αυτή γίνεται ακόμα πιο αποδεικτική, εφόσον δεν ταυτίζεται με τη γενική αντίληψη[9]. Επίσης δεν αγανακτεί όταν, στο βιβλίο Η΄, η Σπάρτη συνάπτει συμφωνία με τον Μεγάλο Βασιλιά[10]· ήδη δεν τον ενδιέφεραν οι πρώτες διαπραγματεύσεις που γίνονταν στην αρχή του πολέμου[11]· και με ευχαρίστηση αναφέρει πλάι – πλάι Έλληνες και Βαρβάρους (όπως στο Α’. 82. 1) ή σημειώνει τη σύμπρα­ξή τους στον κατάλογο του Ζ΄. 57.

 

Επιπλέον, σε ένα απόσπασμα όπου η συγκίνηση δεν μπορεί να κρυφτεί, δείχνει τον Περικλή να υπερηφανεύεται τόσο πολύ, ακριβώς επειδή πολύ η αθηναϊκή κυριαρχία ασκείται, όπως θάλεγε ο Grundy, πάνω σε Έλληνες: Ἑλλήνων τε ὅτι Ἕλληνες πλείστων δή ἤρξαμεν (Β΄. 64. 3): χωρίς αμφιβολία, το γεγονός ότι οι υπήκοοι είναι λαοί πολιτισμένοι, που κανονικά θα ήταν ανεξάρτητοι, του φαίνεται ότι αποτελεί ακόμα μεγαλύτερο τίτλο δόξας.

 

Ο Θουκυδίδης, λοιπόν, κρίνει τον αθηναϊκό ιμπεριαλισμό από τη θέση όχι της Ελλάδας αλλά της Αθήνας. Η Ελλάδα μπορεί να βλάπτεται από αυτόν τον ιμπεριαλισμό, όπως βλάπτεται και η ηθική· αυτή η δεύτερη αντίρρηση έχει ακόμη λιγότερη σημασία από την προηγούμενη· βλέπει την κατακτητική πολιτική αποκλειστικά σε αναφορά με την πόλη, και την κρίνει μόνο ως προς αυτήν.

Τέλος, ακόμα και αυτά τα όρια δεν είναι αρκετά περιοριστικά. Πρέπει επίσης να αποκλεισθούν όλες εκείνες οι αντιλήψεις που συνδέουν τον ιμπεριαλισμό με ένα ορισμένο σύστημα και με μια συγκεκριμένη πολιτική παράταξη. Εξαιτίας των κατηγορηματικών επικρίσεων του Θουκυδίδη για τις ακρότητες της δημοκρατίας, και για ανθρώπους σαν τον Κλέωνα[12], εξαιτίας του εγκωμίου του για το καθεστώς του Θηραμένη[13], κάποιοι θέλησαν να τον δουν σαν έναν από εκείνους τους “αντιδραστικούς” που τους ενοχλούσαν συγχρόνως και το δημοκρατικό καθεστώς και η ιμπεριαλιστική πολιτική[14]. Η κρίση είναι πολύ εσπευσμένη. Ασφαλώς, η απέχθεια του Θουκυδίδη για την ακραία δημοκρατία είναι καλά τεκμηριωμένη· όμως, άνθρωποι με πολύ διαφορετικές προσεγγίσεις κατέκριναν ομόφωνα τις έκδηλες ακρότητες στις οποίες αυτή παρασύρθηκε· και δεν χρειαζόταν κανένας κομματικός ζήλος, για να είναι κάποιος αυστηρός απέναντι τους. Άρα, με εξαίρεση αυτό το σημείο, η ένταξη του Θουκυδίδη σε ένα συγκεκριμένο κόμμα μοιάζει αρκετά δύσκολη: επιδοκίμασε το καθεστώς του Θηραμένη· όμως επιδοκίμασε άλλο τόσο ανεπιφύλαχτα το καθεστώς του Περικλή, αυτό το καθεστώς που, όπως λέει, ήταν δημοκρατία μόνο κατ’ όνομα, αλλά στην πραγματικότητα παραχωρούσε την εξουσία σε ένα μόνο άτομο (Β΄. 65. 9)· υπερασπίστηκε εν παρόδω ως και το καθεστώς των αρχαίων τυράννων (ΣΤ΄. 54). Αλλά οι γνήσιοι “μετριοπαθείς”, οι άνθρωποι του κόμματος του Θηραμένη, δεν συμμερίζονταν κανέναν από τους δύο αυτούς θαυμασμούς· και ιδιαίτερα δεν συμμερίζονταν καθόλου τη φλογερή συμπάθεια του Θουκυδίδη για το έργο και το πρόσωπο του Περικλή· αυτοί πήγαιναν πίσω στον Σόλωνα, στον Κλεισθένη[15]· και, τουλάχιστον για αυτόν τον λόγο, ο Θουκυδίδης δεν μπορεί να εξομοιωθεί μαζί τους[16].

 

Όμως, πάνω απ’ όλα, ό,τι εμποδίζει τον Θουκυδίδη σ’ αυτό το σημείο να κρίνει με μονομέρεια και να έχει τις αντιδράσεις του οπαδού μιας, οποιασδήποτε, πολιτικής παράταξης, είναι ακριβώς η άρνη­σή του να συνδέσει εκ των προτέρων τα δύο προβλήματα, το εσωτερικό και το εξωτερικό· αν δεν ήταν έτσι, πράγματι δεν θα είχε αφήσει στη σκιά τις σχέσεις που συνέδεαν γενικά τον ιμπεριαλισμό με την πολιτική ζωή της Αθήνας. Αν σκόπιμα αγνόησε τις δογματικές αντιθέσεις και τους δεσμούς που ένωναν τον ιμπεριαλισμό και τη δημοκρατία, η αιτία είναι ότι, από τη δική του σκοπιά, τα διάφορα πεδία παρέμεναν ανεξάρτητα. Ο Ed. Lange, στην πολύ διεισδυτική και διεξοδική μελέτη του Thucydide et lespartis (Ο Θουκυδίδης και τα κόμματα), κατόρθωσε να αποσπάσει τον Θουκυδίδη από όλες τις γνωστές ομάδες και να διακρίνει κατηγορίες αναφορών στην εξωτερική πολιτική, στην εσωτερική πολιτική και στα κοινωνικά δεδομένα. Για τον Θουκυδίδη, ο ιμπεριαλισμός ανήκε στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής και στην αποτίμησή του για αυτό το θέμα δεν αφήνει να παρέμβει κανένα στοιχείο ξένο ως προς το πεδίο που εξετάζει.

 

Συνάγεται, λοιπόν, ότι το θέμα για αυτόν είναι να κρίνει μια ορισμένη πολιτική, από μια καθαρά πρακτική σκοπιά, λαμβάνοντας υπόψη μόνο ό,τι αφορά την Αθήνα και εξετάζοντας μόνο τα θέματα του εξωτερικού τομέα. Και ακριβώς αυτή η αυστηρότητα με την οποία περιχαρακώνει το πρόβλημα, αυτή η αμέτοχη αντιμετώπιση, αυτή η άρνηση κάθε προκατάληψης, εξηγούν συνολικά τόσο τις αποχρώσεις της κρίσης του όσο και τις οξύτητες που αυτή προκάλεσε. Γιατί το πρόβλημα, όπως το θέτει, συνεχώς ανανεώνεται. Καμιά εκ των προτέρων αιτία δεν υπαγορεύει τον έπαινο ή την επίκρισή του. Μόνο οι περιστάσεις προστάζουν. Το νόημα και η αξία των μέτρων που λαμβάνονται διαδοχικά, προσδιορίζονται μόνο από την επικαιρότητά τους. Ο Θουκυδίδης αγαπάει τη δύναμη της Αθήνας· την εγκωμιάζει με λέξεις γεμάτες από συγκίνηση· θαυμάζει τους συντελεστές της· ξέρει όμως και να επικρίνει όλους όσους θέλησαν να την αναπτύξουν με τρόπους αδέξιους ή υπερβολικούς ή άκαιρους: μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, η κατασταλαγμένη μορφή της κρίσης του δεν μπορεί να βρεθεί παρά μόνο μέσα από συσχετισμούς μιας ολόκληρης σειράς αποτιμήσεων, που αλληλοπεριορίζονται και αλληλοσυμπληρώνονται.

 

Επειδή, όμως, οι αποτιμήσεις αυτές αντιστοιχούν σε μια σειρά ανεξάρτητων κρίσεων, η σύγκλισή τους δεν γίνεται πάντοτε με τρόπο προφανή: ο Θουκυδίδης παρουσιάζει με αυστηρότητα την έλλειψη μετριοπάθειας του Κλέωνα, αλλά δηλώνει επίσης, μέσα από τα λεγόμενα του Περικλή, ότι οι δυνατότητες της Αθήνας είναι σχεδόν απεριόριστες· παρουσιάζει με αυστηρότητα την απερισκεψία του Αλκιβιάδη, δηλώνει όμως για την εκστρατεία της Σικελίας ότι το πιο μεγάλο λάθος βρισκόταν στην εκτέλεση παρά στην αρχή που την υπαγόρευσε, και, σε άλλο σημείο, ότι είναι μεγάλο λάθος να υποτιμάται η αθηναϊκή δύναμη. Υπάρχουν διατυπώσεις σχεδόν όμοιες για τον Περικλή και τον Κλέωνα από τη μία πλευρά, για τον Περικλή και τον Αλκιβιάδη από την άλλη· εντούτοις, η γενική αποτίμηση μεταβάλλεται από τη μία στην άλλη περίπτωση. Η μετριοπάθεια παρουσιάζεται ως αρετή ουσιαστική για ορισμένες πόλεις και σε ορισμένες περιπτώσεις· όμως, για άλλες πόλεις ή σε άλλες περιπτώσεις, παραχωρεί τη θέση της στην τόλμη. Τίποτα δεν είναι ορισμένο εκ των προτέρων και σε καθεμιά περίπτωση όλα εξαρτώνται από τις περιστάσεις της στιγμής.

 

Συνάγεται, λοιπόν, ότι η ίδια η αντικειμενικότητα του Θουκυδίδη προσδιορίζει με ακρίβεια το έργο που αναλάβαμε σ’ αυτή τη μελέτη· και, επειδή ο ίδιος αντιμετώπισε την καθεμιά ενέργεια της Αθήνας αυτή καθαυτήν, όπως έγινε και τη στιγμή που έγινε, οφείλουμε και εμείς με τη σειρά μας να εξετάσουμε καθένα από τα επεισόδια που ανιστορούν τις αθηναϊκές ενέργειες, αυτό καθαυτό και σε συνάρτηση με τον χρόνο της σύνταξής του. Όταν θα έχουμε κατορθώσει να αποκαταστήσουμε μία ισορροπία ή μία αλληλουχία ανάμεσα σ’ αυτά τα ποικίλα και φαινομενικά ασύμφωνα στοιχεία, θα μπορέσουμε να καταδείξουμε τη γενική κρίση του Θουκυδίδη για την αξία του αθηναϊκού ιμπεριαλισμού.

-----------------

[1] Πβ. Α΄. 76. 2· Β΄. 63. 2· Γ΄. 40. 4· Ε΄. 89· ΣΤ΄. 85. 1.

[2] Α΄. 69. 1: οὐ γάρ ὁ δουλωσάμενος ἀλλ’ ὁ δυνάμενος μέν παῦσαι, περιορῶν δέ ἀληθέστερον αὐτό δρᾷ, εἴπερ καί τήν ἀξίωσιν τῆς ἀρετῆς ὡς ἐλευθερῶν τήν Ἑλλάδα φέρεται.

[3] Δ΄. 61. 5: καί τούς μέν Ἀθηναίους ταῦτα πλεονεκτεῖν τε καί προνοεῖσθαι πολλή ξυγγνώμη, καί οὐ τοῖς ἄρχειν βουλομένοις μέμφομαι, ἀλλά τοῖς ὑπακούειν ἑτοιμοτέροις οὖσιν· πέφυκε γάρ τό ἀνθρώπειον διά παντός ἄρχειν μέν τοῦ εἴκοντος, φυλάσσεσθαι δε τό ἐπιόν.

[4] Γ΄. 47. 5: καί τό Κλέωνος τό αὐτό δίκαιον καί ξύμφορον τῆς τιμω­ρίας οὐχ εὑρίσκεται ἐν αὐτῷ δυνατόν ὄν ἅμα γίγνεσθαι.

[5] Πβ. Lange, σελ. 629 – 630.

[6] Πβ. παρακάτω, σελ. 348.

[7] Αυτό δεν θα εμποδίσει την ανάλυση να αναχθεί σε έννοιες της ηθικής, οι οποίες όμως θα αποτελέσουν μέρος μιας αντικειμενικής διερεύνησης, έστω και αν πρόκειται να ενταχθούν στη διατύπωση μιας άμεσης κρίσης.

[8] Grundy, σελ. 32. Πρέπει εξάλλου να πούμε ότι το παράθεμα στο οποίο βασίζεται, είναι το Α’. 98. 4, που είδαμε προηγουμένως· το θέμα είναι ότι σ’ αυτό ο Θουκυδίδης υπογραμμίζει μάλλον τη νομική παράβαση παρά το πλήγμα που υφίσταται η αυτονομία των Ελλήνων.

[9] Βρίσκουμε στον Ηρόδοτο την πρώτη εμφάνιση του αισθήματος του πανελληνισμού (πβ. ιδιαίτερα το Η’. 144). Στην Αθήνα του 5ου αιώνα, η ιδέα βρίσκεται σε συνάρτηση με την κριτική του κατακτητικού ιμπεριαλισμού, κατά το μέτρο που αυτός εξακολουθεί να αγωνίζεται εναντίον της Σπάρτης. Βρίσκουμε έ­ναν πολύ σαφή απόηχο στον Αριστοφάνη, ιδιαίτερα σε έργα όπως η Ειρήνη ή η Λυσιστράτη (πβ. σχετικά με αυτό το σημείο: W. Meredith Hugill, Panhellenism in Aristophanes, University Chicago Press, 1936). Στον Ευριπίδη, τα σπάνια έργα όπου θα το συναντήσουμε, όπως η Ιφιγένεια η εν Αυλίδι, είναι δυνατόν να αντιστοιχούν σε στιγμές κατά τις οποίες ο δημιουργός τους χάνει την ελπίδα της νίκης. Η έκβαση βρίσκεται στα μεγάλα δόγματα του πανελληνισμού του 4ου αιώνα, με τον Γοργία, τον Λυσία και κυρίως τον Ισοκράτη. Συνολικά για το θέμα, πβ. την ενδιαφέρουσα ανάλυση του J.H. Sussmann, Die Grundziige der Panhellenischen Idee im V und IV Jahruhunder v. Chr., Diss. In., Zurich, 1921 και, κυρίως, του Mathieu, These, III, L’ Unite hellenique avant Isocrate, σελ. 17-28. Πβ. εξάλλου και εδώ, σελ. 244.

[10] Ωστόσο, το σκάνδαλο είναι βεβαιωμένο (και μόνο η αντίθεση του Λίχα στο Η΄. 43. 3 θα έφτανε για να πεισθούμε)· και η έμπρακτη αυτή εγκατάλειψη της πολιτικής της “απελευθέρωσης” καθιστούσε την ενέργεια ακόμη πιο προκλητική.

[11] Πβ. Α΄. 82.1 και Β΄. 67.1· πρόκειται για απόπειρες των Λακεδαιμονίων, αλλά και οι δύο περιπτώσεις μνημονεύονται σαν κάτι δευτερεύον και ασφαλώς δεν οφείλεται σε πατριωτικούς ενδοιασμούς, όπως πιστεύει ο Glotz (σελ. 159), το ότι ο Θουκυδίδης δεν κάνει λόγο για την ειρήνη του Καλλία ή για το αττικο-περσικό σύμφωνο του 424· η αιτία θα πρέπει να αναζητηθεί μάλλον στις αρχές γενι­κής φύσεως που εξετάστηκαν στο δεύτερο κεφάλαιο του πρώτου μέρους της μελέτης μας.

[12] Γ΄. 36. 6· Δ΄. 28. 5· πβ. για την περιφρόνηση που δείχνει απέναντι στον όχλο: Β΄. 65.4· Δ΄. 28. 3· Δ΄. 65. 3 – 4 κ.λπ.

[13] Το Η΄. 97.2: καί οὐχ ἥκιστα δή τόν πρῶτον χρόνον ἐπί γ’ ἐμοῦ Ἀθη­ναῖοι φαίνονται εἰ πολιτεύσαντες· μετρία γάρ ἥ τε ἐς τοΰς ὀλίγους καί τούς πολλούς ξύγκρασις ἐγένετο· τόν πρῶτον χρόνον ἐπί γ’ έμοῦ, δεν μπορεί να κατανοηθεί παρά όπως το κατανοούν ο Classen και ο Herbst: “για πρώτη φορά από τότε που ζω”· το παράδειγμα του Ζ΄. 87. 1 (τούς πρώτους χρόνους) που αναφέρει ο Lange, είναι πολύ διαφορετικό.

[14] Ο συγγραφέας του Βίου προχωρεί ακόμη πιο πέρα: δηλώνει στην παράγραφο 4 ότι ολόκληρο το έργο εξηγείται με τη μνησικακία που έτρεφε ο Θουκυδίδης για αυτούς που τον εξόρισαν· και ότι, κατά συνέπεια, το έργο του είναι μονομερές διά τοῦτο δοκεῖ πολλά χαρίζεσθαι μέν Αακεδαιμονίοις, κατηγορεῖν δέ Ἀθηναίων τυραννίδα καί πλεονεξίαν. Η βεβαιότητα, έτσι όπως διατυπώνεται, συνιστά ηλιθιότητα, όμως αποκαλύπτει τους πειρασμούς που προσφέρονται σε έναν απρόσεκτο παρατηρητή.

[15] Είναι αυτό που κάνει επίσης ο Ισοκράτης· πβ. Mathieu, These, σελ. 22 και 138.

[16] Είναι αυτό που δέχεται ιδιαίτερα ο Ed. Meyer (ForschII, σελ. 403)· ο Θουκυδίδης εκπροσωπεί ευρύτερα, όπως πολύ σωστά το σημειώνει ο Beloch (Att. Pol., σελ. 20 σημ. 1) την άποψη της τάξης των ευπόρων, που διάκειντο ευνοϊκά απέναντι στον Περικλή.

Μπορεί η ομορφιά να… μπει στη ζυγαριά;

Το "μέτρο" της ομορφιάς 

Πόσες φορές δεν λέμε ότι κοιτάζοντας έναν ωραίο πίνακα ή ένα όμορφο πρόσωπο «ξεκουράζονται» τα μάτια και το μυαλό μας; Η ομορφιά ασκεί επάνω μας μεγάλη δύναμη, γι’ αυτό και έχει υμνηθεί σε όλες τις εποχές.

Για τον ίδιο ακριβώς λόγο έχει επίσης προβληματίσει καλλιτέχνες, λογοτέχνες, φιλοσόφους αλλά και μελετητές της τέχνης οι οποίοι έχουν αναζητήσει συγκεκριμένους «κανόνες» που τη δημιουργούν, τις ιδιότητες που μπορούν να κάνουν κάτι – ή κάποιον – να μας φαίνεται όμορφος. Η αναζήτηση έχει αποβεί μάταιη, αφού τα πρότυπά της φαίνεται να αλλάζουν ανά τους αιώνες και τους πολιτισμούς, αδυνατώντας να μας προσφέρουν μια «οικουμενική» αντίληψή της. Η επιστήμη υποστηρίζει ωστόσο ότι βρήκε ένα αντικειμενικό «μέτρο» της ομορφιάς, που ισχύει για όλους τους ανθρώπους: ο ζωτικός του χώρος βρίσκεται ακριβώς μέσα στον εγκέφαλό μας.

Η «Μεγάλη Οδαλίσκη» του Ζαν-Ογκύστ-Ντομινίκ Ενγκρ ήταν ένας πίνακας που κρίθηκε ως ωραίος από τους περισσότερους εθελοντές - αλλά όχι από όλους

Υπάρχει ένα αντικειμενικό μέτρο για την ομορφιά; Ολοι, ή αν όχι όλοι, τουλάχιστον οι περισσότεροι, θα σας απαντήσουν «όχι», επικαλούμενοι χιλιετίες φιλοσοφικής και καλλιτεχνικής αναζήτησής του. Ο Σεμίρ Ζέκι όμως, καθηγητής Νευροαισθητικής στο University College του Λονδίνου, διαφωνεί. Εχει μάλιστα και αποδείξεις για να στηρίξει την άποψή του, αφού με τις μελέτες του έχει εντοπίσει έναν αντικειμενικό «δείκτη» ο οποίος μπορεί να φανερώσει αν ο καθένας από εμάς εκλαμβάνει ένα έργο τέχνης ως ωραίο ή άσχημο. Η ανακάλυψή του ταράζει κάπως τα νερά αποκλίνοντας από την καθιερωμένη οδό και μεταθέτοντας την «πηγή» τού θαυμασμού από το αντικείμενό του στο ίδιο το υποκείμενο. Επιβεβαιώνει όμως κατά κάποιον τρόπο τον Πλάτωνα, όπως και το γνωστό αγγλοσαξονικό ρητό ότι η ομορφιά βρίσκεται στα μάτια εκείνου που την κοιτάζει. Μόνο που τελικά, όπως αποδεικνύεται, η ομορφιά δεν βρίσκεται στα μάτια μας, αλλά στον εγκέφαλό μας.

Ο επιφανής νευροεπιστήμονας, στον οποίο οφείλουμε μερικές από τις πιο σημαντικές ανακαλύψεις σχετικά με το οπτικό μας σύστημα, βρέθηκε στην Αθήνα το περασμένο Σαββατοκύριακο για να παρουσιάσει τα συμπεράσματα των τελευταίων ερευνών του στο εξαιρετικά ενδιαφέρον συμπόσιο «Διάλογοι Ελλήνων Νευροεπιστημόνων για τη Νευροαισθητική» που διοργάνωσαν η Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και η Ελληνική Εταιρεία Νευροεπιστημόνων. O ερεβοκτόνος παρακολούθησε το συμπόσιο και μίλησε με τον καθηγητή Ζέκι για τις μελέτες του γύρω από ένα ερώτημα που απασχολεί φιλοσόφους, δημιουργούς, αλλά και μελετητές της τέχνης από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας.

Από το αντικείμενο στο υποκείμενο
«Υπάρχει μια διαφορά ανάμεσα σε εμάς και τους φιλοσόφους ή τους ιστορικούς της τέχνης»εξηγεί ο κ. Ζέκι. «Εκείνοι αναζητούν στα αντικείμενα κάποια ιδιότητα που τα κάνει όμορφα. Εμείς όμως υιοθετούμε μια άλλη προσέγγιση, λέμε "λοιπόν, ποια είναι η νευρωνική βάση της εμπειρίας της ομορφιάς σε όλους τους ανθρώπους;"».

Για να την εντοπίσουν ο καθηγητής και οι συνεργάτες του χρησιμοποιούν ως μέσο την τέχνη, επειδή αυτή αποτελεί κάτι το οποίο αποδεδειγμένα μπορεί να «τέρψει» τις αισθήσεις. Σκοπός της τέχνης βέβαια, ειδικά από τον προηγούμενο αιώνα και μετά, δεν είναι απαραίτητα το να παράγει ομορφιά. Αυτός όμως ίσως είναι και ένας από τους λόγους για τον οποίο τα έργα τέχνης προσφέρονται για τις μελέτες τού είδους, αφού μπορούν αμέσως και με την πρώτη επαφή να αξιολογηθούν ως όμορφα ή άσχημα. Η αξιολόγηση αυτή μάλιστα δεν έχει απαραίτητα σχέση με την καλλιτεχνική τους αξία: κάποιες φορές δεν σας έχει τύχει να θεωρείτε απαίσιο έναν πίνακα ή ένα μουσικό κομμάτι που εκθειάζεται από όλους τους κριτικούς;

Η ομορφιά στον τομογράφο


Το Adagietto της 5ης Συμφωνίας του Γκούσταβ Μάλερ (αριστερά) γοήτευσε όλους σχεδόν τους εθελοντές, οι οποίοι το έκριναν ως όμορφο. Αντιθέτως το Κοντσέρτο για βιολί του Γκιόργκι Λιγκέτι (δεξιά) κρίθηκε ως άσχημο από την πλειονότητα των εθελοντών.

«Στα πειράματά μας διαχωρίσαμε την τέχνη από την ομορφιά και επικεντρωθήκαμε μόνο στην τελευταία» λέει ο καθηγητής, τονίζοντας ιδιαίτερα ότι οι μελέτες του δεν απορρίπτουν σε καμία περίπτωση την καλλιτεχνική «αρετή» κάποιων έργων. «Επειδή δεν υπάρχει ένα οικουμενικό πρότυπο για την ομορφιά ούτε ένα μεμονωμένο χαρακτηριστικό που να την ορίζει, αποφασίσαμε να επικεντρωθούμε στην ομορφιά όπως αυτή βιώνεται από τον καθένα» διευκρινίζει.

Ετσι αποφάσισαν να βάλουν τον «καθένα» στον εγκεφαλικό τομογράφο και να καταγράψουν την αντίδραση του εγκεφάλου του όταν ερχόταν σε επαφή με κάτι το οποίο θεωρούσε όμορφο. Για να εξετάσουν την αντίληψη της ομορφιάς ανεξάρτητα από την πηγή της επέλεξαν τόσο εικαστικά (οπτικό ερέθισμα) όσο και μουσικά (ακουστικό ερέθισμα) έργα, ενώ για να αποκλείσουν «ξένες» επιρροές που θα μπορούσαν να παρεισφρήσουν από τις ειδικές γνώσεις που μπορεί να έχει κάποιος απέκλεισαν από τα πειράματά τους τούς ειδήμονες - καλλιτέχνες, ιστορικούς της τέχνης ή κριτικούς.

Οι εθελοντές που επελέγησαν ήταν άνδρες και γυναίκες που δεν είχαν ιδιαίτερη σχέση με την τέχνη, είχαν διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο (οι περισσότεροι ήταν δυτικοί, διαφόρων εθνικοτήτων, και κάποιοι ήταν Ασιάτες), ενώ είχαν επίσης διαφορετικό μορφωτικό και κοινωνικό επίπεδο. Ολοι τους είδαν μια σειρά από εικαστικά έργα τέχνης διαφόρων κατηγοριών - πορτρέτα, τοπία και νεκρές φύσεις (αυτό γιατί ο εγκέφαλος επεξεργάζεται σε διαφορετικές περιοχές του οπτικού φλοιού τα διάφορα οπτικά ερεθίσματα: άλλα σημεία του ενεργοποιούνται όταν βλέπουμε πρόσωπα, άλλα όταν βλέπουμε μέρη και άλλα όταν βλέπουμε αντικείμενα). Επίσης άκουσαν αποσπάσματα από μουσικά κομμάτια. Αφού κλήθηκαν να βαθμολογήσουν όλα όσα είδαν και άκουσαν με βάση το πόσο όμορφα τους φάνηκαν σε μια κλίμακα από το 1 ως το 9, είδαν και άκουσαν ξανά όλα τα έργα, ενώ οι ερευνητές τους υπέβαλλαν σε λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI) ώστε να αξιολογήσουν τη δραστηριότητα του εγκεφάλου τους ανάλογα με τον «βαθμό ομορφιάς» που τους είχε δώσει ο καθένας.

Ανταμοιβή και... απειλή!


Συγκρίνοντας τις απεικονίσεις μεταξύ τους οι ειδικοί είδαν ότι, εκτός από τις «αναμενόμενες» περιοχές του οπτικού ή του ακουστικού συστήματος αντίστοιχα για τους πίνακες και τα γλυπτά ή για τα μουσικά κομμάτια, υπήρχε ένα συγκεκριμένο σημείο το οποίο «άναβε» όταν κάποιος εθελοντής έβλεπε ή άκουγε ένα έργο που είχε βαθμολογήσει ως «ωραίο». Αυτό βρισκόταν στον έσω κογχομετωπιαίο φλοιό (mOFC), μια περιοχή που ανήκει στα «κέντρα ανταμοιβής» του εγκεφάλου. «Η περιοχή αυτή σχετίζεται με θετικές ανταμοιβές, ενισχύσεις όπως η οικονομική ανταμοιβή, η ανταμοιβή από τα τυχερά παιχνίδια και ούτω καθεξής» διευκρινίζει ο κ. Ζέκι. Αυτό βεβαίως δεν είναι κάτι που πρέπει να οδηγήσει στο βιαστικό συμπέρασμα ότι η ομορφιά μάς προκαλεί την ίδια ευχαρίστηση με το χρήμα. Οπως σπεύδει να προσθέσει, το σημείο που ενεργοποιείται στη θέα ή στο άκουσμα του «ωραίου» (το οποίο οι ερευνητές ονομάζουν «πεδίο Α1») είναι πιθανό να αποτελεί ένα ξεχωριστό κέντρο. «Βρίσκεται στην ίδια ευρύτερη περιοχή με άλλες ανταμοιβές, δεν ξέρουμε όμως αν βρίσκεται ακριβώς στο ίδιο σημείο με αυτές» τονίζει ο καθηγητής, διατυπώνοντας τη θεωρία ότι ενδεχομένως ο έσω κογχομετωπιαίος φλοιός χωρίζεται σε περισσότερες «υποπεριοχές» που αντιστοιχούν σε διαφορετικά είδη ανταμοιβής.

Αντιστρόφως, οι ειδικοί είδαν επίσης ότι όταν οι εθελοντές έβλεπαν ή άκουγαν ένα έργο το οποίο είχαν χαρακτηρίσει ως «άσχημο» ο έσω κογχομετωπιαίος φλοιός παρέμενε αδρανής, αλλά στον εγκέφαλό τους ενεργοποιούνταν άλλες περιοχές: η αμυγδαλή και ο κινητικός φλοιός. Η αμυγδαλή σχετίζεται με τον φόβο και δραστηριοποιείται όταν αισθανόμαστε κάποια απειλή, ενώ το κινητικό σύστημα «ελέγχει» τις κινήσεις μας - κάτι το οποίο ίσως μπορεί να εξηγήσει γιατί πολλές φορές οι δυσάρεστες εικόνες ή τα δυσάρεστα ακούσματα μας προκαλούν τόση απέχθεια. «Είναι σαν να επιστρατεύουμε το κινητικό μας σύστημα για να προστατευθούμε από την ασχήμια» λέει ο κ. Ζέκι.

Ενα οικουμενικό μέτρο

«Η ελεγκτής επιδομάτων ενώ κοιμάται» του Λούσιαν Φρόιντ είναι ένα έργο με μεγάλη καλλιτεχνική και οικονομική αξία. Κρίθηκε όμως ως άσχημο από τους περισσότερους εθελοντές.

Ο εντοπισμός στον εγκέφαλο μιας περιοχής η οποία ενεργοποιείται όταν κάποιος βιώνει κάτι ως ωραίο, αν και φαινομενικά αντικατοπτρίζει ένα υποκειμενικό συναίσθημα, ουσιαστικά αποτελεί έναν αντικειμενικό, «οικουμενικό» δείκτη για τον εντοπισμό της ομορφιάς. «Είναι οικουμενικός υπό την έννοια ότι άνθρωποι από όλες τις φυλές και από όλους τους πολιτισμούς όταν βιώνουν κάτι ως ωραίο εμφανίζουν αυτή τη δραστηριότητα σε αυτή την περιοχή» εξηγεί ο καθηγητής.

Οπως διαπίστωσε μάλιστα μαζί με τους συνεργάτες του, δεν πρόκειται απλώς για δείκτη, αλλά για ένα πραγματικό «μέτρο». Το μέγεθος της εγκεφαλικής αντίδρασης εμφανίστηκε να αντιστοιχεί γραμμικά με τον βαθμό της αξιολόγησης των εθελοντών και αυτό όχι μόνο για την ομορφιά, αλλά και για την ασχήμια: όσο πιο όμορφο ή άσχημο είχαν κρίνει ένα έργο τόσο πιο έντονη ήταν η δραστηριότητα αντίστοιχα στον έσω κογχομετωπιαίο φλοιό ή στην αμυγδαλή. «Για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, και αυτό είναι σημαντικό, υποκειμενικές νοητικές καταστάσεις οι οποίες ανήκουν στον εσωτερικό μας κόσμο μπορούν όχι μόνο να εντοπιστούν, αλλά και να ποσοτικοποιηθούν» τονίζει ο κ. Ζέκι.Φυσικά ο καθηγητής παραδέχεται ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. «Ακόμα βρισκόμαστε στην αρχή» λέει «η εμπειρία της ομορφιάς σχετίζεται με την ευχαρίστηση και την ανταμοιβή και συζητείται στη φιλοσοφία της αισθητικής στο πλαίσιο της ηδονής. Υπάρχουν όμως πολλά είδη ευχαρίστησης και δεν τα έχουμε μελετήσει ακόμα». Για παράδειγμα, αναφέρει, η ευχαρίστηση που αντλεί κάποιος ακούγοντας μια συμφωνία του Μπετόβεν είναι πολύ διαφορετική από αυτή που μπορεί να έχει βλέποντας ένα σόου κανκάν. «Τι κάνει αυτή η διαφορά στα διάφορα κομμάτια του εγκεφάλου πραγματικά δεν ξέρω. Κανένας δεν ξέρει. Γιατί αυτά τα ερωτήματα δεν έχουν τεθεί ακόμα».

Ομορφιά ίσον αγάπη;

Οι πιο πρόσφατες μελέτες του πάντως φαίνονται να συνδέουν το «κέντρο» της ομορφιάς με την αγάπη: όπως έδειξαν, η ίδια περιοχή που «ανάβει» όταν βλέπουμε ένα έργο τέχνης που θεωρούμε ωραίο, «φωτίζεται» επίσης όταν κοιτάζουμε ένα πρόσωπο που αγαπάμε. Το γεγονός, εκτός του ότι επαληθεύει με έναν τρόπο μυριάδες «άσημες» ερωτικές εξομολογήσεις, αλλά και εκατοντάδες «διάσημες» σελίδες της λογοτεχνίας, δείχνει ακόμη πιο έντονα πόσο πολύπλοκο είναι το ζήτημα.

Οι μελέτες δείχνουν ότι τόσο τα οπτικά όσο και τα ακουστικά ερεθίσματα ακολουθούν συγκεκριμένη πορεία μέσω του οπτικού ή του ακουστικού συστήματος ώσπου, σε κάποια στιγμή, διαχωρίζονται και διοχετεύονται είτε προς τον έσω κογχομετωπιαίο φλοιό είτε προς την αμυγδαλή. «Αυτό» θεωρεί ο κ. Ζέκι «σημαίνει ότι κάπου στον εγκέφαλο υπάρχει κάποιο φίλτρο, κάποιος μηχανισμός, ο οποίος αποφασίζει πού θα στείλει τα σήματα. Ο επόμενος στόχος της νευροαισθητικής, ο οποίος έχει τεράστια σημασία για όλη τη νευροβιολογία, είναι να κατανοήσει αυτή την παρέμβαση».

ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΕΣ
Το τέλος των ψευδαισθήσεων

Αν η αφιέρωση ενός ολόκληρου τομέα στην αισθητική, την ομορφιά και την ασχήμια, σας φαίνεται κάτι επιφανειακό και ανούσιο, ο Σεμίρ Ζέκι μπορεί εύκολα να σας πείσει περί του αντιθέτου. «Η νευροαισθητική είναι ένας τομέας των νευροεπιστημών που ενδιαφέρεται για τη μελέτη του εγκεφάλου» λέει. «Και ένας τρόπος να το κάνουμε αυτό είναι να ελέγξουμε τις υποκειμενικές καταστάσεις του εγκεφάλου, πώς αυτές δημιουργούνται μέσω της απόλαυσης ενός έργου τέχνης». Η απόλαυση αυτή, εξηγεί, μπορεί να είναι μικρή ή και πολύ μεγάλη, όταν κάποιος απολαμβάνει π.χ. έναν πραγματικά σπουδαίο πίνακα ή ένα πολύ καλό μυθιστόρημα, δίνοντας στους ειδικούς τη δυνατότητα να βγάλουν διάφορα συμπεράσματα για τη λειτουργία του εγκεφάλου. «Αλλοι κοιτάζουν πώς αντιδρά ο εγκέφαλος στον πόνο ή στη θερμοκρασία. Η μόνη διαφορά είναι ότι εμείς εξετάζουμε εσωτερικές καταστάσεις. Είναι όμως απλώς ένας τρόπος για να καταλάβουμε τον εγκέφαλο. Δεν έχει καμία σχέση με το να καταλάβουμε την τέχνη, και αυτό είναι πολύ σημαντικό να γίνει κατανοητό».

Για τον καθηγητή Ζέκι, ο οποίος και είναι ένας από τους «πατέρες» της, η νευροαισθητική αντικατοπτρίζει με τον καλύτερο τρόπο τη μεταβλητότητα του εγκεφάλου. Ο νευροεπιστήμονας αρνείται κατηγορηματικά την «ενότητα του νου» που επικαλούνται πολλοί φιλόσοφοι και όχι μόνο. «Πρόκειται για ένα εντελώς λανθασμένο συμπέρασμα» μας λέει. «Υπάρχει ενότητα του νου; Κοιτάζετε εμένα και κοιτάζετε τη γραβάτα μου, μπορείτε να κοιτάξετε και τα δύο ταυτοχρόνως; Μπορείτε να σκεφθείτε εμένα και τη γραβάτα μου ταυτοχρόνως, το άρθρο σας και τον εαυτό σας ταυτοχρόνως; Πού είναι αυτή η ενότητα; Τι είναι; Είναι ένας μύθος. Η μόνη ενότητα, όπως λέω, είναι το εγώ, εγώ είμαι το πρόσωπο που βιώνει, εντάξει, τα υπόλοιπα όμως είναι μύθος».

Εξίσου... μυθική του φαίνεται και η εντύπωση ότι υπάρχει μια πραγματικότητα έξω από αυτό το εγώ και το μυαλό μας. Για τον λόγο αυτό, όπως λέει, δεν θεωρεί ότι υπάρχουν ψευδαισθήσεις και οφθαλμαπάτες. «Υπάρχει ένα πρόβλημα με τις οφθαλμαπάτες και αυτό προέρχεται από την τεράστια επιτυχία των φυσικών επιστημών» εξηγεί. «Οτιδήποτε αποκλίνει από τις φυσικές επιστήμες θεωρείται ψευδαίσθηση, όμως εγώ σας έδειξα την οφθαλμαπάτη του Λεβιάν, μια στατική εικόνα που μοιάζει να κινείται. Γιατί είναι ψευδαίσθηση; Αφού βλέπετε όντως κίνηση, δεν είναι ψευδαίσθηση. Και ακόμη και αν σας πω ότι δεν υπάρχει κίνηση, εσείς θα εξακολουθήσετε να βλέπετε κίνηση. Δεν είναι ψευδαίσθηση. Είναι μια πραγματικότητα του εγκεφάλου. Και όποια πραγματικότητα έχουμε είναι πραγματικότητα του εγκεφάλου».

To τέλος ανάποδα!

To πιo άδικο πράγμα στη ζωή είναι ο τρόπος που τελειώνει. Πράγματι, η ζωή είναι πολύ δύσκολη. Παίρνει τόσο πολύ από το χρόνο σου και τι κερδίζεις στο τέλος; Ένα θάνατο. Ωραία ανταμοιβή...

Νομίζω ότι ο κύκλος της ζωής είναι ανάποδος. Θα έπρεπε πρώτα να πεθαίναμε, να φεύγει αυτό το κακό από τη μέση.

Μετά να πηγαίναμε να ζήσουμε στο γηροκομείο. Να μας διώχνουν, ύστερα από λίγα χρόνια, γιατί θα γινόμασταν υπερβολικά υγιείς για γηροκομείο.

Να πηγαίναμε να πάρουμε τη σύνταξή μας και να αρχίζαμε τη δουλειά -κατευθείαν στη θέση του διευθυντή !- με αμάξι και σπίτι από την Εταιρεία. Θα μας έκαναν πάρτι με πολλά πολλά δώρα την πρώτη μέρα της δουλειάς.

Θα δουλεύαμε 40 χρόνια, ώσπου να είμαστε πλέον αρκετά νέοι, για να γιορτάσουμε τη συνταξιοδότησή μας. Έτσι, τα χρήματα από το εφ' άπαξ δε θα πήγαιναν χαμένα, αφού θα είχαμε πια φτάσει στην καλύτερη ηλικία για να τα χαρούμε και να τα ξοδέψουμε στους έρωτες, στα ταξίδια και όπου αλλού θα θέλαμε.

Θα μεθοκοπούσαμε στα μπαράκια και στα πάρτι και, με το που θα άρχιζαν να αδειάζουν οι τσέπες μας, θα αρχίζαμε να ετοιμαζόμαστε για το Λύκειο και το Γυμνάσιο.

Στη συνέχεια, θα πηγαίναμε στο Δημοτικό, θα γινόμασταν παιδιά, παιχνίδι και χαρά, ούτε ευθύνες, ούτε τίποτα να σε απασχολεί.

Ύστερα θα γινόμασταν μωρά. Θαυμάσια περίοδος! Όλοι σε φροντίζουν, σου κάνουν όλα τα χατίρια, σε ταΐζουν, σε ντύνουν, σε φροντίζουν.

Και κάποια στιγμή θα επιστρέφαμε, να περάσουμε εννέα μήνες στον αφρό, πλατσουρίζοντας και κάνοντας τις βουτιές μας, με πολυτέλειες, όπως κεντρική θέρμανση, Jacuzzi, room service... χλιδή!

Ξαφνικά θα τελειώναμε την ύπαρξή μας απολαμβάνοντας έναν έντονο οργασμό. Αμήν!

Ο θάνατος στην “ύψιστη πυρά” ενός φιλοσόφου “μεθυσμένου με θεό”

Πρόκειται μάλλον για την πιο παράξενη αλλά και για την ελκυστικότερη από τις μορφές που αναφέρονται ως προσωκρατικοί. Και σίγουρα κανείς τους δεν είχε θεαματικότερο τέλος. Όπως επισημαίνει ο Πλούταρχος, με την αποχώρηση του Εμπεδοκλή η φιλοσοφία βρέθηκε σε αναταραχή, κυκλοφορούν δε άφθονες ιστορίες για τη μεταμόρφωσή του σε θεό.

Ο Εμπεδοκλής έγραφε δύο έμμετρα έργα, εκτενή κάποτε μα όχι πια, τα Περί φύσεως και Καθαρμοί. Έλεγε πως ήταν «άφθαρτος θεός, όχι πια θνητός». Ο Διογένης τον περιγράφει να φοράει πανάκριβη πορφύρα με χρυσαφένιο ζωνάρι, μπρούντζινα σανδάλια και δάφνινο «στέμμα δελφικό». Είχε πυκνά μαλλιά, κρατούσε πάντοτε μπαστούνι και διέθετε ακολουθία ολόκληρη από νεαρούς που τον φρόντιζαν. Μας φέρνει στο νου κάτι από μάγο, από ιερέα, μα και από τσαρλατάνο. Πάντως δεν έπαψε ποτέ να θεωρείται ριζοσπάστης στις πολιτικές του θέσεις και ταυτιζόταν με τη δημοκρατία. Λέγεται, μάλιστα, ότι έπεισε τους συμπολίτες του στον Ακράγαντα της Σικελίας να καταργήσουν τους διαχωρισμούς και να καλλιεργήσουν την πολιτειακή ισότητα.

Σ’ ένα από τα εκτενέστερα σωζόμενα αποσπάσματα του έργου του ο θάνατος αναφέρεται ως «μέγας εκδικητής». Σύμφωνα με το θρύλο, κάποτε κράτησε ζωντανή επί τριάντα μέρες μια γυναίκα που δεν ανάσαινε ούτε είχε σφυγμό. Ο Αέτιος του αποδίδει την άποψη ότι ο ύπνος ήταν απόρροια της ψύξης του αίματος και ότι ο θάνατος επέρχεται όταν αυτό χάσει εντελώς τη θερμότητα του. Αφού λοιπόν η ζέστη είναι ο φορέας της ζωής, το καλύτερο μέρος για να τερματίσει ο Εμπεδοκλής την αναζήτηση της αθανασίας ήταν η φωτιά ενός ηφαιστείου. Κι όπως ιστορούν, φόρεσε τα καλά του και ρίχτηκε εκούσια στην Αίτνα, επιβεβαιώνοντας τις φήμες ότι είχε θεϊκή υπόσταση. Η αλήθεια όμως διαπιστώθηκε αργότερα, όταν στην πλαγιά του ηφαιστείου βρέθηκε to ένα από τα μπρούντζινα σανδάλια του που είχαν φτύσει έξω οι φλόγες.

Υπάρχουν και άλλες ιστορίες για το θάνατο του Εμπεδοκλή, όχι τόσο συναρπαστικές: λένε πως έφυγε από τη Σικελία για την Ελλάδα και δε γύρισε ποτέ, ότι έσπασε το γοφό του πηγαίνοντας σε μια γιορτή και πέθανε από κάποια επακόλουθη αρρώστια, ότι γλίστρησε στη θάλασσα και πνίγηκε λόγω γηρατειών.

Το ότι στο πρόσωπό του συνδυάζονταν η μυστικιστική ύβρις και ο πολιτικός ριζοσπαστισμός ώθησε περίπου είκοσι δύο αιώνες αργότερα -στον απόηχο του ενθουσιασμού ανάσταση- το σπουδαίο Γερμανό φιλόσοφο και ποιητή Φρίντριχ Χαίλντερλιν να γράψει το έμμετρο δράμα Ο θάνατος του Εμπεδοκλή. Η εξαιρετική αυτή σύγχρονη τραγωδία γράφτηκε σε τρεις διαφορετικές εκδοχές στα τέλη της δεκαετίας του 1790, έμεινε όμως ημιτελής και δεν εκτιμήθηκε όσο της άρμοζε. Ο Χαίλντερλιν αποκαλεί «μεθυσμένο με θεό» τον Εμπεδοκλή και του αναγνωρίζει σαφώς ότι ήταν θρησκευτικός μεταρρυθμιστής και πολιτικός επαναστάτης. Ο θάνατος «στην ύψιστη πυρά», όπως την αποκαλεί ο Χαίλντερλιν, γίνεται αντιληπτός ως θυσία στη φύση και ως παραδοχή ότι υπάρχει μια δύναμη ανώτερη από την ανθρώπινη ελευθερία: η ειμαρμένη.

Ο Εμπεδοκλής περιγράφεται πάντοτε ως φυσιογνωμία σοβαρή και αρχοντική, πράγμα που αρκούσε στο Λουκιανό για να τον κάνει ρεζίλι στους Νεκρικούς Διαλόγους, όπου τον δείχνει να κατεβαίνει στον Άδη «μισοκαμένος από την Αίτνα». Όταν ο κυνικός Μένιππος τον ρωτάει τι τον ώθησε να βουτήξει στον κρατήρα, εκείνος αποκρίνεται: «Μια μελαγχολία». Πράγμα που προκαλεί την έκρηξη του Μένιππου:

Όχι! Ματαιοδοξία ήταν· κι έπαρση· και μπόλικη ανοησία· αυτά σ’ έκαψαν ολόκληρο, απ’ την κορφή ως τα νύχια - και καλά σου έκαναν!

Η ισορροπία των ορίων στη ζωή μας

Μπορεί κανείς να είναι εξοικειωμένος με τον ψυχολογικό όρο «όρια», αλλά τι σημαίνει αυτό και πώς ισχύουν στην περίπτωσή του καθένα ξεχωριστά;

 

 Μιλώντας με απλά λόγια, τα όρια είναι η γραμμή μεταξύ του σημείου όπου το ‘‘Εγώ’’ σταματάει και το ‘‘Εσύ’’ ξεκινά. Τα υγιή όρια καθορίζουν το ποιοι είμαστε σε σχέση με τους άλλους. Μπορούν επίσης να βοηθήσουν στο να γνωρίζει το άτομο τις δικές του εκτάσεις και τα περιθώρια σε σχέση με τους άλλους. Τα προσωπικά όρια αφορούν το πώς διδάσκουμε τους άλλους το ποιοι είμαστε και πώς θα θέλαμε να μας αντιμετωπίζουν στις σχέσεις. Τα όρια μπορούν να βοηθήσουν κάποιον να πει, «Αυτός είμαι εγώ».

 Τα ισχυρά προσωπικά όρια προστατεύουν. Χωρίς αυτά η ζωή φαντάζει τρομακτική και μπορεί να αισθάνεται κανείς ανήσυχος. Τα όρια βασίζονται στις πεποιθήσεις, τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις αποφάσεις, τις επιλογές, τα θέλω, τις ανάγκες και τις διαισθήσεις. Είναι σαφή, σταθερά και μερικές φορές ευέλικτα.

Εν τέλει, όταν δεν προστατεύει κανείς τα όριά του ή καταλήγει να τα υπερπροστατεύει, οι ανάγκες μένουν ανεκπλήρωτες, κάτι το οποίο μπορεί να οδηγήσει σε άγχος ή καταναγκαστικές συμπεριφορές όπως η υπερφαγία, οι εθισμοί, ή υπερβολική εργασία. Με το να θέσει κανείς υγιή όρια, του επιτρέπει να συνδεθεί με τον εαυτό του, τα συναισθήματά του και τις ανάγκες του. Επιτρέπει στον εαυτό του να αισθανθεί ασφαλής, να χαλαρώσει και να νιώσει ότι μπορεί να φροντίσει τον εαυτό του.

 

Τα χαλαρά όρια οδηγούν σε συναισθηματική εξάντληση.

 Όταν τα όρια είναι χαλαρά, μπορεί κανείς σχετικά εύκολα να πάρει επάνω του τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων. Οι άνθρωποι με χαλαρά όρια συχνά παρουσιάζουν υπερευαισθησία στα σχόλια και τις επικρίσεις των άλλων.

 Οι συνήθεις ενδείξεις των χαλαρών ορίων συμπεριλαμβάνουν την υπερβολική ενασχόληση με τις ζωές των άλλων, την τελειομανία και την προσπάθεια ευχαρίστησης των άλλων, την προσπάθεια να καθορίζουν και να ελέγχουν τους άλλους με τις επικρίσεις και συμβουλές, την παραμονή σε ανθυγιεινές σχέσεις, την υπερβολική εργασιακή απασχόληση ή τις πάρα πολλές δεσμεύσεις και την αποφυγή από την μοναχικότητα. Όταν τα όρια είναι πολύ χαλαρά, μπορεί κανείς να αισθανθεί υπεύθυνος για τα πάντα και τους πάντες, αδύναμος, ότι οι άλλοι του επιβάλλονται καθώς και αγανάκτηση.

 Ασυνείδητα, τα χαλαρά όρια μπορεί να αντιπροσωπεύουν τη προσωπική ανάγκη του ατόμου για φροντίδα. Τελικά, όμως έχουν ως αποτέλεσμα να αποσυνδέουν το άτομο από τον εαυτό του καθώς δεν είναι συνδεδεμένο με το δικό του συναίσθημα και τις ανάγκες του. Η αποσύνδεση μπορεί να οδηγήσει σε ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές, όπως η υπερφαγία και η υπερβολική εργασία.

 

 Τα άκαμπτα όρια οδηγούν στη μοναξιά

 Για μερικούς ανθρώπους, η υπερβολική εγγύτητα προκαλεί άγχος. Η οικειότητα μπορεί να είναι τρομακτική λόγω του φόβου μιας αίσθησης ασφυξίας και την απώλεια της ανεξαρτησίας. Κάποιοι μπορεί επίσης να αποφύγουν τη σχέση με τον εαυτό τους, λόγω μιας σκληρής εσωτερικής κριτικής. Το αίσθημα του κενού και της κατάθλιψης μπορεί να είναι παρόντα, μαζί με μια δυσκολία του να δίνουν και να λαμβάνουν την προσοχή και την φροντίδα.

 Εν τέλει, τα άκαμπτα όρια μπορεί να οδηγήσουν σε χρόνια αισθήματα μοναξιάς. Μπορεί να είναι ένα δίκοπο σπαθί όπου συνυπάρχει η λαχτάρα της σύνδεσης με τον φόβο της εγγύτητας. Τα άκαμπτα όρια αντιπροσωπεύουν μια προστασία από την ευπάθεια, όπου ο πόνος, η απώλεια και η απόρριψη μπορεί να είναι ιδιαίτερα επώδυνα.

 Κάποια σημάδια που δείχνουν ότι τα όρια ενδεχομένως να χρειάζονται προσοχή είναι τα παρακάτω:

• Η αίσθηση της αδυναμίας του να πει κανείς όχι, καθώς και της αίσθησης της ευθύνης για τα  συναισθήματα των άλλων.
• Η ανησυχία για το τι σκέφτονται οι άλλοι σε σημείο παραγκώνισης των σκέψεων, των απόψεων και της διαίσθησης του ίδιου του ατόμου.
• Η σωματική εξάντληση λόγω παραμέλησης των βασικών προσωπικών αναγκών (συμπεριλαμβανομένης της ανάγκης για τροφή, ανάπαυση, κλπ.).
• Η αποφυγή στενών σχέσεων.
• Η πεποίθηση ότι η ευτυχία εξαρτάται από τους άλλους.
• Η ανικανότητα επιλογής αποφάσεων.
• Η φροντίδα τις αναγκών των άλλων όχι των ίδιων.
• Η πεποίθηση ότι η γνώμη των άλλων είναι πιο σημαντική.
• Η δυσκολία διεκδίκησης των επιθυμιών ή των αναγκών.
• Η αμφιβολία της προσωπικής πραγματικής αίσθησης.
• Η υπερβολική ευαισθησία στην κριτική.
• Η υιοθέτηση της διάθεσης και των συναισθημάτων των άλλων γύρω.

Πώς είναι δυνατόν να καθιερωθούν αποτελεσματικά όρια;

 Μπορεί κανείς να διαπιστώσει ότι έχει χαλαρά ή άκαμπτα όρια, αλλά είναι καλύτερο να μην κρίνει κανείς που είναι αυτή τη στιγμή, στην παρούσα φάση. Είναι προτιμότερο να εξερευνάται το θέμα με περιέργεια και ειλικρίνεια. Ακολουθούν μερικές  προτάσεις για να βρει κανείς ένα σημείο από το οποίο μπορεί να ξεκινήσει άμεσα.

 Στην αρχή ενδέχεται να είναι άβολα, καθώς πρόκειται για την εκμάθηση μιας νέας δεξιότητας. Ο καθένας αξίζει να τον αντιμετωπίζουν ως πολύτιμο, κάτι το οποίο επικοινωνούν τα υγιή όρια. Είναι σημαντική η υπενθύμιση ότι πρόκειται για μια μορφή αγάπης προς τον εαυτό χωρίς να χρειάζεται να υπάρχουν συναισθήματα ενοχής για κάτι για το οποίο υπάρχει ανάγκη.

 Η αυτογνωσία μπορεί να είναι ένα σημείο εκκίνησης. Το να γνωρίζει κανείς δηλαδή τις εσώτερες σκέψεις του, τις πεποιθήσεις, τα συναισθήματα, τις επιλογές και τις εμπειρίες του. Χωρίς τη γνώση του αληθινού εαυτού, δεν μπορεί να ξέρει κανείς τα πραγματικά όρια και τις ανάγκες του,  δηλαδή, τα όριά του. Η αυτογνωσία επίσης μπορεί να βοηθήσει στο να καθοριστούν με μεγαλύτερη σαφήνεια οι ανάγκες όταν τα όρια παραβιάζονται ή απειλούνται.

Η ευελιξία επίσης είναι σημαντική. Τα υγιή όρια δεν σημαίνουν να λέει κανείς αυστηρά όχι στα πάντα. Ούτε σημαίνει ότι πρέπει να κλείνεται στον εαυτό του και να απομονώνεται από τους γύρω του. Τα άτομα μαθαίνουν διαρκώς, μεγαλώνουν και εξελίσσονται ως ανθρώπινα όντα.

 Το να απέχει κανείς από την κριτική είναι εξίσου αποτελεσματικό. Μπορεί κανείς να επιχειρήσει να είναι συμπονετικός απέναντι στους άλλους χωρίς να αισθάνεται την ανάγκη να τους «διορθώσει».

 Η αυτοκριτική κάποιες φορές είναι προτιμότερο να μένει στο περιθώριο. Βέβαια είναι κάτι το οποίο ευκολότερα λέγεται από ότι γίνεται.  Η συμπόνια προς τον εαυτό και η αποδοχή μπορεί να είναι αποτελεσματικές διότι όταν το άτομο αποδέχεται τον εαυτό του, υπάρχει μικρότερη ανάγκη να κρύψει τον αληθινό του εαυτό. Ένας θετικότερος εσωτερικός κόσμος μπορεί να δώσει μια αίσθηση ασφάλειας με την ευαλωτότητα.

 Είναι σημαντικό επίσης να μην αναλαμβάνει κανείς την ευθύνη για τα συναισθήματα των άλλων. Να αποδέχεται την αλήθεια σε αυτό που λένε αλλά τίποτε παραπάνω. Να έχει την ικανότητα και δυνατότητα να επιστρέφει πίσω τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις προσδοκίες οι οποίες δεν προέρχονται από τον ίδιο.

 Επιπρόσθετα, είναι σημαντικό να δίνει κανείς προσοχή στις δραστηριότητες και τους ανθρώπους οι οποίοι τον αποδυναμώνουν και σε εκείνους που τον ενεργοποιούν. Είναι σημαντικό να μπορεί κανείς να προστατεύει τον εαυτό του λέγοντας όχι σε αυτούς που τον εξουθενώνουν και να βρίσκει τρόπους για να μειώσει την παρεμβατικότητα, να καθορίζει όρια, και να μειώνει τα πρότυπα τελειομανίας.

 Τέλος, είναι ωφέλιμο μερικές φορές να κάνει κανείς κάποια παύση, όταν αισθανθεί την ανάγκη να (εδώ μπαίνει ο καταναγκασμός), σταματήσει και να κάνει μια ενδοσκόπηση με τον εαυτό του. Στο τι αισθάνεται. Εάν μπορεί να επιτρέψει αυτό το συναίσθημα να είναι παρόν χωρίς να ενεργεί σε αυτό, προς το παρόν. Στο τι είναι αυτό που χρειάζεται. Μια εσωτερική ενδοσκόπηση πολλές φορές είναι  η πιο εποικοδομητική  λύση.

Aρχαία Αιγυπτιακά μυστήρια

Ο Γάλλος εσωτεριστής Dr. Gerard Encausse, γνωστός ως Papus, στο βιβλίο του «Πραγματεία για τον Αποκρυφισμό » παραθέτει ένα σχέδιο της αρχαίας Αιγυπτιακής Μύησης βασισμένο κυρίως στον Λούκιο Απουλιο.
Παρατίθεται το κείμενο αυτούσιο :

Θα θυμίσουμε σε συντομία ότι ήταν γύρω στην ΧV Δυναστεία της Αιγύπτου, κατά τη διάρκεια της εισβολής των ποιμένων, που τα μεγάλα μυστήρια καθιερώθηκαν από τους σοφούς της Αιγύπτου, για να κρύψουν την ερμητική επιστήμη από τους βέβηλους και να διαφυλάξουν τη μύηση γι' αυτούς που είχαν κριθεί άξιοι.

Όμως, ας σωπάσουμε πάνω σ' αυτό κι ας ξαναγυρίσουμε στις εργασίες εκείνες, που επέτρεπαν στον υπό μύηση να γίνει ένας μύστης κι ύστερα ένας ιππότης, γήινα ονόματα των στρατιωτών της καλής θεάς για τους μυημένους στα μυστήρια της Ίσιδας, των στρατιωτών του Θεού για τους μυημένους στα μυστήρια του Όσιρη ή του Μίθρα.

Στη συνέχεια, ο κάθε ναός της Ίσιδας είχε τις κρύπτες του για μυήσεις ή για τελετουργίες που διεξάγονταν για όλους τους μυημένους.

Μπορούμε να διαιρέσουμε τη μύηση σε τέσσερα μέρη:

1. -Τη βάπτιση.
2. -Το θάνατο και την κόλαση.
3. -Την κάθοδο στην κόλαση.
4. -Τη μεταμόρφωση σε ήλιο.

Αυτές οι φάσεις μύησης, όπως θα δούμε, δεν αντιπροσωπεύουν τίποτα γι' αυτόν που δεν ξέρει τα μυστήρια του αστρικού επιπέδου, αλλά έχουν, αντίθετα, πολύ μεγάλο ενδιαφέρον, γι' αυτούς πού είχαν εισχωρήσει στις στοές της αναδίπλωσης και της πνευματικής ζωής.



Ο Απούλιος μάς λέει ότι της κάθε μύησης έπρεπε να προηγηθεί μια δοκιμασία και μια περίοδος νηστείας και διαλογισμού.

Ο μελλοντικός μυημένος νοίκιαζε στο παράρτημα του ναού ένα κελί και δεν μπορούσε να βγει απ' αυτό τον εθελοντικό εγκλεισμό του, παρά μόνο αφού αποκτούσε την εμπειρία του πρώτου οράματος του. Ο ιερέας ήταν ανίκανος να προσφέρει μύηση αν το αόρατο δεν είχε σφραγιστεί μ' ένα όραμα, φανερώνοντας ότι ο υποψήφιος για μύηση μπορούσε πραγματικά να συμμετάσχει στα μυστήρια (να γιατί οι δόκιμοι περίμεναν καμιά φορά 10 ή 12 χρόνια την αποκάλυψη του αόρατου επίπεδου).

Ο μεγάλος ιερέας είπε στον Απούλιο:

'Ή θεά θα σε πληροφορήσει η ίδια για το πότε είναι η κατάλληλη στιγμή. Στο χέρι της υπάρχουν τα κλειδιά της κόλασης κι η σιγουριά της σωτηρίας. Η μύηση είναι σαν ένας εθελοντικός θάνατος, που ακολουθείται από μια πιθανή σωτηρία και μια αναγέννηση. Όσο έντονη κι αν είναι η έκκληση του δόκιμου, πρέπει να περιμένει την επίσημη γνώμη της θεάς".



Αυτό το σύστημα άμεσης επιλογής των στρατιωτών του από το αόρατο, δεν άλλαξε ποτέ με το πέρασμα των αιώνων και στις μέρες μας ακόμη, κάθε μύηση που δεν ελέγχεται από μια αστρική τελετουργία, είναι ματαιοδοξία και υπερηφάνεια.

Κάτω απ' την επίδραση της προσευχής, της νηστείας που περιοριζόταν σε μια ειδική διατροφή, ο Λούκιος βλέπει τη θεά να του εμφανίζεται αναγγέλλοντάς του ότι η στιγμή έχει έρθει. Θα πρέπει να πιστέψουμε ότι υπάρχει κάποια μυστική σχέση ανάμεσα στην εμφάνιση και στο μεγάλο ιερέα, αφού, χωρίς να χρειαστεί ο μελλοντικός μυημένος να μιλήσει, από τη στιγμή που θα παρουσιαστεί το πρωί στη λειτουργία, ο μεγάλος ιερέας τον παίρνει κατά μέρος και του διαβάζει ορισμένα κείμενα γραμμένα με ιερατικούς χαρακτήρες.

Ο δόκιμος μπορεί τότε να γίνει μέλος του αγίου ποιμνίου. Οδηγείται από το μεγάλο ιερέα, περιτριγυρισμένος από τους μυημένους, προς τον χείμαρρο που κυλά μέσα στην κρύπτη του ναού, όπου θα υποβληθεί στην τελετή του βαπτίσματος, δηλαδή στο συμβολικό εξαγνισμό του φυσικού του σώματος με το νερό που θα προηγηθεί του εξαγνισμού του αστρικού του. Γίνεται έτσι ένας νέος άνθρωπος, κι είναι εκείνη την ίδια ημέρα που αρχίζει η πραγματική του ζωή πάνω στη γη. Μέχρι τότε δεν ήταν παρά ένας βέβηλος, ανακατεμένος μέσα στο κοπάδι των βέβηλων. Μετά τον φυσικό εξαγνισμό απ' αυτή τη βάπτιση, ο Λούκιος οδηγήθηκε πάλι στο ναό, όπου γονάτισε μπροστά στη θεά.



Του ανακοινώνουν τις συνθηματικές λέξεις του πρώτου βαθμού μύησης, με την άποψη ότι το σύνθημα αυτό ανοίγει τις πόρτες του αόρατου και του ορατού ναού. Βλέπουμε αργότερα, ανάμεσα στους Γνωστικούς, ν' αποκαλύπτονται αυτά τα μυστήρια μ' εκκλήσεις των μυστικών λειτουργιών μέσα στο αστρικό, στους άρχοντες και στους Αιώνες.

Μετά τη βάπτιση, ο μυημένος έπρεπε, επί δέκα μέρες, να μην τρώει τίποτα που είχε ζωή και να μη χρησιμοποιεί τίποτα το διεγερτικό. Ξαναβρίσκουμε σ' αυτό την αρχαία σοφία που κατέφευγε στη χορτοφαγία κατά περιόδους που δεν ξεπερνούν ποτέ τις σαράντα μέρες, και που επιφύλασσε αυτή την πρακτική στις επικοινωνίες ανάμεσα στο ορατό και στο αόρατο. Όταν περνούσαν οι δέκα μέρες της νηστείας, άρχιζε η δεύτερη φάση των μυστηρίων, η πιο σημαντική απ' όλες, αυτή που αναφέρεται στη γέννηση και στο θάνατο.

Η Περσεφόνη είναι, πραγματικά, η ελληνική προσωποποίηση της Ίσιδας, αποκαλυπτήρια των μυστηρίων του αόρατου επίπεδου κι άλλων πληροφοριών που μας επιτρέπουν να επιβεβαιώσουμε με σχεδόν σιγουριά ότι ο μυημένος, τοποθετημένος μέσα σ' ένα φέρετρο ή μια σαρκοφάγο και παίζοντας το ρόλο της μούμιας, αναδιπλωνόταν με τη χρησιμοποίηση του μαγνητισμού και μεταφερόταν κάτω απ' την καθοδήγηση αόρατων οδηγών στη δεύτερη κατάσταση, όπου ερχόταν σε επικοινωνία με τους νεκρούς και τους θεούς των νεκρών.

Αυτοί που θα ήθελαν να μελετήσουν το βαθμό του Ροδόσταυρου του Ερεντόμ , θα δουν ότι ο 2ος θάλαμος μύησης είναι η αναπαράσταση αστρικών πινάκων. Η είσοδος κι η έξοδος αυτού του θαλάμου, που λέγεται κολάσιμος, είναι σφραγισμένες με ένα σκελετό, πράγμα που υποδεικνύει, γι' αυτούς που ξέρουν να διαβάζουν, ότι πρέπει να περάσουν τις πόρτες του θανάτου πριν εισέλθουν σ' αυτήν αίθουσα κι ότι έπρεπε να ξαναπεράσουν αυτές τις μυστηριώδεις πόρτες πριν ξαναγυρίσουν από την αίθουσα αυτή στο γήινο επίπεδο.

Όταν ο μύστης -γιατί αυτό ήταν το όνομα που έπαιρνε ο δόκιμος μετά απ' αυτή την αστρική την αναδίπλωση- είχε διακρίνει αυτό το μεγάλο μυστήριο των σχέσεων με το αόρατο, παρουσιαζόταν στο λαό μέσ' από μεγάλο ενθουσιασμό και γινόταν ένας ήλιος που ζούσε πάνω στη γη.

Ήταν τότε που άρχιζε το δεύτερο μέρος της διδασκαλίας, στη διάρκεια του οποίου ο μυημένος εκπαιδευόταν σιγά-σιγά στο να προκαλεί με τρόπο δραστήριο κι εθελοντικό την αστρική αναδίπλωση, που είχε προκαλέσει με παθητικό τρόπο κατά το πρώτο μέρος της μύησής του.

Ο Φαραώ υποβαλλόταν, κι αυτός ακόμη, στις δοκιμασίες της μύησης και γινόταν ένας ζωντανός Όσιρης, αφού είχε υποστεί μες στις κρύπτες του ναού και μέσα στους θαλάμους του μυστηρίου την αστρική αναδίπλωση, που τον καθιστούσε συμμέτοχο της διπλής φύσης, ανθρώπινης και θείας.

Αυτό είναι το φάρμακο που προσφέρει την αθανασία, όπως το επινόησε η Ίσις. Και τότε καταλαβαίνουμε την παρατήρηση του Μορέ: "ότι απ' αυτή τη δοκιμασία ο μύστης έβγαινε όμοιος με τον Όσιρη. Κι όπως είναι αλήθεια ότι αυτός ο Θεός ζούσε για πάντα, το ίδιο αληθινό είναι κι ότι η μυημένος θα ζήσει μετά το θάνατο. Και το ίδιο καθώς στην Αίγυπτο, ο νεκρός, καθαγιασμένος από τελετές, φέρνει το όνομα κι αναλαμβάνει το ρόλο του Όσιρη, έτσι κι η μυημένος στα μυστήρια της Ίσιδας παρουσιαζόταν με το κοστούμι και τα εμβλήματα του Σέραπη'" Αποτραβηγμένος στο κελί του αρχίζει να προσεύχεται κι η θεά του ουρανού του εμφανίζεται λέγοντας:

"Θα ζήσεις ευτυχισμένος, θα ζήσεις δοξασμένος κάτω από την προστασία μου κι όταν στο προδιαγεγραμμένο τέλος θα κατέβεις στον άλλο κόσμο κι εκεί επίσης, σ' αυτό το υπόγειο ημισφαίριο θα με δεις ν' αστράφτω μέσα στα σκοτάδια του Αχέροντα, κυβερνώντας το καταφύγιο της Στυγός κι όταν θα κατοικήσεις στα Ηλύσια πεδία, εκεί θα με λατρέψεις σαν μια αγαπημένη σου θεότητα". "Μάθε άλλωστε πως αν αξίζεις την προστασία μας, με την παθιασμένη σου λατρεία, με την ολοκληρωτική σου αφοσίωση, με την απαραβίαστη αγνότητά σου, έχω το δικαίωμα να παρατείνω τη ζωή σου πέρα απ' το όριο που έχει ορίσει το πεπρωμένο''. (Απούλιος)


Ο Πλούταρχος είναι αυτός που μας έδωσε τις πιο βαθύτερες πληροφορίες πάνω στα μυστήρια της Ίσιδας. Αν ο Απούλιος μας αποκαλύπτει όλη την εξωτερική πλευρά των μυστηρίων, τηρώντας τον όρκο του και μη λέγοντας τίποτα για τα εσωτερικά μυστήρια. Ο Πλούταρχος υπήρξε πιο λεπτομερειακός κι επεξηγηματικός κι είναι άπειρη η ευγνωμοσύνη μας για όλ' αυτά που μας αποκάλυψε σχετικά με το θέμα.

Στη διατριβή του για την Ίσιδα και τον Όσιρη, μας λέει :

" Η Ίσις μεταδίδει την ιερή θεωρία της σ' αυτούς που, με την επιμονή τους σε μια συνετή ζωή, συγκροτημένη κι απομακρυσμένη από την ηδονή των αισθήσεων, αποβλέπουν σε μια συμμετοχή με τη θεία φύση· σ' αυτούς που ασκούνται επίμονα μέσα στους ναούς, σ' αυτές τις αυστηρές πρακτικές, σ' αυτές τις σκληρές αποχές, των οποίων το τέλος είναι η γνώση του πρώτου ηγεμόνα Διδασκάλου, που το πνεύμα μπορεί μόνο να κατανοήσει και που η θεά μας καλεί ν' αναζητήσουμε μέσα σ' αυτή την ίδια, όπως και μέσα στο ιερό όπου εκείνος εξάρχει".

Στο βιβλίο του "Μελέτη πάνω στην αθανασία της ψυχής", μας λέει ακόμη:

"Τότε, ο άνθρωπος, από την στιγμή αυτή τέλειος και μυημένος, γίνεται ελεύθερος και κυκλοφορεί χωρίς εμπόδια, δοξάζοντας τα μυστήρια μ' ένα στεφάνι στο κεφάλι. Ζει με τους αγνούς ανθρώπους και τους αγίους, βλέπει πάνω στη γη το πλήθος όλων εκείνων που δεν είναι μυημένοι κι εξαγνισμένοι να βυθίζονται και να συντρίβονται μέσα στο βόρβορο και στα σκότη κι από φόβο για το θάνατο, να παραμένουν δυστυχισμένοι και στα βάσανα επειδή δυσπιστούν την πέρα από δω ευτυχία".

Μυστικά: δαίμονες ή λυτρωτές;

Κάποια μυστικά πρέπει να τα κρατάμε για να τα πούμε τη σωστή στιγμή.

Όλοι έχουμε τουλάχιστον ένα μυστικό, που μπορεί να είναι υγιές ή μη.

Τα μυστικά μπορεί να είναι μεγάλα ή μικρά και μπορούν να φέρουν τους ανθρώπους πιο κοντά ή να τους απομακρύνουν.

Το να ξέρεις πότε να κρατάς ένα μυστικό και πότε να το μοιράζεσαι είναι μια πρόκληση από μόνη της.

Μια άλλη δοκιμασία είναι το να προσδιορίσεις τι είναι μυστικό και τι όχι.

Είναι απαραίτητο να σε έχουν συμβουλεύσει να μην πεις τίποτα ή χρειάζεται το χάρισμα της συναισθηματικής νοημοσύνης για να ξέρεις πότε να κρατήσεις και πότε να αποκαλύψεις ένα μυστικό;

Ο χρόνος (timing) παίζει σημαντικό ρόλο στην αποκάλυψη μυστικών.

Ένας από τους πολλούς λόγους που οι άνθρωποι διαλέγουν να γράψουν απομνημονεύματα είναι το ότι αποτελούν ένα τρόπο να απελευθερωθεί κανείς από ένα οικογενειακό μυστικό που κρατούσε για πολλά χρόνια.

Μερικές φορές οι άνθρωποι χρειάζεται να περιμένουν μέχρι οι σημαντικοί άλλοι της ζωής τους να πεθάνουν για να αποκαλύψουν ένα μυστικό αλλά εντωμεταξύ η διαδικασία της γραφής μπορεί να βοηθήσει στη λύση της δυσκολίας και της έντασης που συνεπάγεται το να το κρατούν.

Σε κάποιες περιπτώσεις το να κρατά κανείς οικογενειακά μυστικά για πολύ καιρό μπορεί να οδηγήσει σε αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, όπως είναι η εξάρτηση.

Στο άρθρο του ‘Η δύναμη των μυστικών’ ο Evan Imber-Black περιγράφει πώς τα οικογενειακά μυστικά μπορούν να μας καθορίσουν. Μπορούν να διχάσουν τα μέλη της οικογένειας και να τα αποξενώσουν μόνιμα. Ενδέχεται να συνεπάγονται επίπονη ασυνεννοησία μέσα στους κόλπους της σπέρνοντας αμφιβολίες ανάμεσα στα μέλη της. Μπορεί ακόμη να τα αποθαρρύνουν από το να μοιραστούν πληροφορίες με ανθρώπους εκτός της οικογένειας, συγκρατώντας τα από το να δημιουργήσουν άλλες στενές σχέσεις. Εχουν τη δύναμη ακόμη να «παγώσουν» και να «κολλήσουν» τη διαδικασία της ανάπτυξης σε συγκεκριμένα στάδια.

Μερικές φορές το άγχος του να μην προδώσουμε συγκεκριμένα μυστικά μπορεί να είναι ανθυγιεινό γι’ αυτό είναι καλή ιδέα να τα μοιραζόμαστε με κάποιον που αγαπάμε, ένα φίλο, ένα θεραπευτή, ή με το ημερολόγιο μας. Οι καλοί συγγραφείς ξέρουν ότι για να είναι το γράψιμο τους ενδιαφέρον, οφείλουν να φανερώνουν μυστικά. Όπως έχει πει ο Γουίλιαμ Φόκνερ, ένα βιβλίο είναι η μυστική ζωή του συγγραφέα.

Η κοινοποίηση των μυστικών μας μπορεί να αποτελέσει μια διαδικασία κάθαρσης και επούλωσης τραυμάτων, από την οποία θα πάρουμε δύναμη.

Ίσως ο άνθρωπος με τον οποίο επιλέξεις να μοιραστείς κάτι, σου πει ‘Ξέρω πώς αισθάνεσαι. Πέρασα κάτι παρόμοιο.’

Το μοίρασμα μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα για περαιτέρω διάλογο και να γίνει πηγή ενδυνάμωσης της σχέσης σας. Ποτέ δεν ξέρεις όταν ανοίγεις την πόρτα τι ακριβώς θα σε περιμένει στην απέναντι πλευρά.

Ο ποιητής Jelalluddin Rumi επινόησε τον όρο ‘Ανοιχτό Μυστικό’ (‘Open Secret’) με τον οποίο ισχυρίζεται ότι ο καθένας από μας προσπαθεί να αποκρύψει κάποιου είδους μυστικό που δεν είναι απαραίτητα μεγάλο. Μπορεί κάποιες φορές να αισθάνεσαι ότι βρίσκεσαι σε μια παρόμοια θέση με κάποιον που πηγαίνει σε ένα κατάστημα και πρέπει να απαντήσει στην ερώτηση: ‘Πώς είστε;’ με ένα ‘Μια χαρά’ ακόμη κι αν έχει απολυθεί πρόσφατα ή έχει χάσει κάποιον αγαπημένο. Το σωστό timing για να λέμε τα μυστικά μας είναι πολύ σημαντικό. Ο ποιητής Rumi θεωρεί πως όταν αποφασίσουμε να μοιραστούμε ένα μυστικό μας γινόμαστε διαπερατοί, διαφανείς με συνέπεια πολλές πόρτες να ανοίγουν για μας.

Να επενδύεις μόνο σε εκείνους που αγαπούν την αληθινή πλευρά σου

Στην παιδική μας ηλικία μαθαίνουμε τις πρώτες λέξεις, τους αριθμούς και τα χρώματα. Ένα μάθημα ακόμα πιο σημαντικό νομίζω, θα ήταν να μας γράψουν στο μαυροπίνακα της τάξης μία αλήθεια που με πόνο θα συνειδητοποιήσουμε αργότερα στη ζωή μας.

Στη ζωή υπάρχουν άνθρωποι που θα σε αγαπήσουν χωρίς μέτρο, χωρίς αμφιβολίες, χωρίς αναστολές. Άνθρωποι, που θα αγαπήσουν το «είναι» σου με τα ελαττώματά του και θα αποδεχτούν την ιδιαίτερη φυσιογνωμία σου.
Μόνο σε αυτούς αξίζει να επενδύσεις γιατί αυτοί, είναι άνθρωποι και όχι απλά άτομα. Και μπορεί να σε τρομάξει η αλήθεια τους όμως έρχεται μια στιγμή που η ζωή απαιτεί να ξεπεράσεις τις όποιες ανασφάλειές σου και να αποφασίσεις την αλλαγή κάνοντας το δικό σου απολογισμό.

Μία αλλαγή που θα την κάνεις μόνος, θα πολεμήσεις, θα πονέσεις, θα ρισκάρεις αλλά καταλαβαίνοντας τί πραγματικά σε κάνει ευτυχισμένο και θα σε ανταμείψει με τη μαγεία της αναγέννησης. Αναγέννηση από τις στάχτες του παρελθόντος γεμάτες αναμνήσεις και σκόρπια πρόσωπα.
Πόσοι άνθρωποι έχουν γύρω τους ανθρώπους που τους αγαπούν αλλά παρόλα αυτά νιώθουν μοναξιά; Μπορεί και εσύ ο ίδιος να το έχεις βιώσει ή να το βιώνεις αυτή τη στιγμή!
Αναρωτήθηκες ποτέ γιατί;

Μην φοβηθείς το χάος, την αβεβαιότητα, την ασυμμετρία συναισθημάτων που θα νιώσεις. Η ανθρώπινη ψυχή σε καλεί να αφεθείς, όχι γιατί πρέπει αλλά γιατί εσύ και μόνο εσύ το επιθυμείς! Ένας αγώνας δρόμου ανάμεσα στα συναισθήματα, τα όνειρα, τις ελπίδες, τις υποσχέσεις και τη λογική!

Αυτή η αέναη μάχη ανάμεσα στην καρδιά και στο μυαλό! Δεν είναι εύκολο να αφήσεις στο παρελθόν κάτι που αγαπάς, όμως θυμήσου πως δεν είναι απώλεια καθετί που χάνεις!

Γιατί οι ζωές μας είναι κύκλοι με δαντελένιους φιόγκους να μας δένουν με ό,τι η ψυχή μας ποθεί. Πάρε μία βαθιά ανάσα και αφέσου. Αφέσου στο ένστικτο της στιγμής.

Στα μαθήματα που οι άνθρωποι που πέρασαν από δίπλα σου και σου δίδαξαν. Χάρισε ένα ζεστό χαμόγελο στο φιλμ των αναμνήσεων και ψαχούλεψε μέσα σου. Σίγουρα θα βρεις το θάρρος που κρύβεις, κάποιες φορές πολύ βαθιά και τότε ο δικός σου απολογισμός θα ξεκινήσει. Μην φοβηθείς τη νύχτα,το σκοτάδι της απώλειας. Ξέρεις, οι μεγαλύτερες αλλαγές γίνονται ύστερα από βαθιές νύχτες.

Δώσε χώρο, χρόνο και κομμάτια από την ψυχή σου σε αυτούς με τους οποίους μπορείς να εκφραστείς χωρίς να βάζεις τη μάσκα του “δυνατού” γινόμενος ευάλωτος και τρωτός.
Σε αυτούς με τους οποίους μπορείς να είσαι ο αληθινός σου εαυτός. Να είσαι αληθινός. Μόνο τότε θα δεις και την αλήθεια των άλλων και τότε θα επιλέξεις και είμαι σίγουρη πως θα δεις ότι οι πληγές σου μία μία θα εξαφανίζονται, χωρίς να το καταλάβεις. Θα έχεις βρει τον εαυτό σου να αφήνεται σε αυτά που η ψυχή σου ποθεί.

Η σκόνη της αλήθειας κρύβεται στις χαραμάδες της μάσκας που επιλέγεις να φοράς για να προστατευτείς από αυτά που νομίζεις ότι θα σε ισοπεδώσουν στον σκληρό κόσμο που ζούμε.Πως ενδεχομένως σε κάνουν να χάσεις από δίπλα σου ανθρώπους. Πίστεψέ με όμως, . Και οι άνθρωποι που πραγματικά σε αγαπούν, θα μείνουν κοντά σου για αυτή ακριβώς την ευάλωτη μα τόσο αληθινή πλευρά σου!

Όσο περισσότερη προσοχή δίνεις στο παρελθόν, τόσο περισσότερο το ενεργοποιείς

Εξακολουθώ να πιστεύω ότι πρέπει να έχουμε ένα σκοπό στο τα­ξίδι της ζωής μας διαφορετικά, απλώς περιπλανιόμαστε άσκοπα, και σκοπός σημαίνει μέλλον, σωστά;
Πώς το συμβιβάζουμε αυτό με το να ζούμε στο παρόν;

Όταν κάνεις ένα ταξίδι, είναι βέβαια χρήσιμο να ξέρεις που πας ή τουλάχιστον τη γενική κατεύθυνση προς την οποία κινείσαι, αλλά μην ξεχνάς: το μόνο πράγμα που τελικά είναι αληθινό σε σχέση με το ταξίδι σου είναι το βήμα που κάνεις ετούτη τη στιγμή.
Αυτό είναι το μόνο που υπάρχει.

Το ταξίδι της ζωής σου έχει έναν εξωτερικό και έναν εσώτερο σκοπό.

Ο εξωτερικός σκοπός είναι να φτάσεις στο στόχο ή τον προορισμό σου, να επιτύχεις αυτό που ξεκίνησες να κάνεις, να κα­τορθώσεις αυτό ή εκείνο, πράγμα που, φυσικά, προϋποθέτει μέλλον.
Αν όμως ο προορισμός σου ή τα βήματα που πρόκειται να κάνεις στο μέλλον απασχολούν ένα τόσο μεγάλο μέρος της προσοχής σου ώστε να γίνονται πιο σημαντικά από το βήμα που κάνεις τώρα, τότε χάνεις εντελώς τον εσώτερο σκοπό του ταξιδιού, που δεν έχει κα­μιά σχέση με το πού πας ή το τι κάνεις, αλλά έχει μεγάλη σχέση με το πώς.

Δεν έχει καμιά σχέση με το μέλλον, αλλά μεγάλη σχέση με την ποιότητα της συνειδητότητάς σου ετούτη τη στιγμή.

Ο εξωτερικός σκοπός ανήκει στην οριζόντια διάσταση του χώ­ρου και του χρόνου· ο εσώτερος σκοπός αφορά το βάθεμα της Ύ­παρξής σου στην κατακόρυφη διάσταση του άχρονου Τώρα.
Το ε­ξωτερικό ταξίδι μπορεί να περιέχει ένα εκατομμύριο βήματα, το ε­σώτερο ταξίδι έχει μόνο ένα: το βήμα που κάνεις αυτή τη στιγμή.
Καθώς αποκτάς βαθύτερη επίγνωση αυτού του ενός βήματος, συνει­δητοποιείς ότι ήδη περιέχει μέσα του όλα τα άλλα βήματα, καθώς και τον προορισμό.
Αυτό το ένα βήμα έχει μεταμορφωθεί σε μια έκφραση τελειότητας, σε μια πράξη μεγάλης ομορφιάς και ποιότητας.
Σε έχει πάει μέσα στην Ύπαρξη, και το φως της θα λάμπει μέσα απ' αυτό. Αυτός είναι τόσο ο σκοπός όσο και η πραγμάτωση του εσώτε­ρου ταξιδιού σου, του ταξιδιού μέσα στον εαυτό σου.
Έχει σημασία αν θα πετύχω τον εξωτερικό μου σκοπό, αν θα πετύχω ή θα αποτύχω στον κόσμο;
Θα έχει σημασία για σένα εφόσον δε θα έχεις πραγματοποιήσει τον εσώτερο σκοπό σου.
Στο κάτω-κάτω, ο εξωτερικός σκοπός είναι απλώς ένα παιχνίδι που μπορεί να συνεχίσεις να παίζεις μόνο και μόνο επειδή το απολαμβάνεις. Είναι επίσης δυνατόν να αποτύχεις εντελώς στον εξωτερικό σου σκοπό και ταυτόχρονα να πετύχεις εντελώς τον εσώτερο σκοπό σου - ή και το αντίστροφο, που στην πραγματικότητα είναι πολύ πιο συνηθισμένο: εξωτερικά πλούτη και εσωτερική φτώχια ή "να έχεις κερδίσει τον κόσμο και να έχεις χάσει την ψυχή σου", όπως το έθεσε ο Ιησούς.
Τελικά, φυσικά, κάθε εξωτερικός σκοπός είναι καταδικασμένος να "αποτύχει" αργά ή γρήγορα, μόνο και μόνο επειδή υπόκειται στο νόμο της παροδικότητας όλων των πραγμάτων.

Όσο πιο γρήγο­ρα αντιληφθείς ότι ο εξωτερικός σου σκοπός δεν μπορεί να σου δώσει διαρκή ικανοποίηση, τόσο το καλύτερο.

Όταν έχεις δει τα ό­ρια του εξωτερικού σου σκοπού, τότε παραιτείσαι από τη μη ρεαλι­στική προσδοκία σου ότι θα πρέπει να σε κάνει ευτυχισμένο, και έ­τσι τον κάνεις υπηρέτη του εσώτερου σκοπού σου.
Το παρελθόν δεν μπορεί να επιβιώσει όταν είσαι παρών στο τώρα!
Ανέφερες ότι το να σκεφτόμαστε ή να μιλάμε για το παρελθόν όταν δεν είναι απαραίτητο, είναι ένας από τους τρόπους με τους οποίους αποφεύγουμε το παρόν.
Όμως, πέρα από το παρελθόν που θυμόμαστε και με το οποίο ίσως ταυτιζόμα­στε, δεν υπάρχει άλλο ένα επίπεδο παρελθόντος μέσα μας, που είναι πολύ πιο βαθιά εδραιωμένο;
Μιλάω για το ασυνεί­δητο παρελθόν που καθορίζει τη ζωή μας, ιδιαίτερα μέσα α­πό τις εμπειρίες της πρώιμης παιδικής ηλικίας, ίσως και από εμπειρίες περασμένων ζωών.
Έπειτα υπάρχει και η πολιτισμική μας εκπαίδευση, που έχει να κάνει με το πού ζούμε, γεωγραφικά, καθώς και με την ιστορική χρονική περίοδο στην οποία ζούμε.
Όλα αυτά καθορίζουν το πώς βλέπουμε τον κόσμο, πώς αντιδρούμε, τι σκεφτόμαστε, τι είδους σχέσεις έχουμε, πώς ζούμε γενικά τη ζωή μας.

Πώς είναι δυνατόν να τα συνειδητοποιήσουμε όλ' αυτά ή να απαλλαγούμε απ’ αυτά; Πόσος καιρός θα χρειαζόταν για κάτι τέτοιο; Κι ακόμα κι αν το καταφέρναμε, τι θα α­πέμενε τελικά;

Τι απομένει όταν τελειώνει η ψευδαίσθηση;

Δεν είναι ανάγκη να ερευνήσεις το ασυνείδητο παρελθόν μέσα σου, παρά μόνο καθώς εκδηλώνεται ετούτη τη στιγμή σαν σκέψη, σαν συναίσθημα, επιθυμία, αντίδραση ή σαν ένα εξωτερικό γεγο­νός που σου συμβαίνει.
Οτιδήποτε χρειάζεται να ξέρεις γύρω από το ασυνείδητο παρελθόν μέσα σου, θα το φέρουν στην επιφάνεια οι προκλήσεις του παρόντος. Αν αρχίσεις να σκαλίζεις το παρελθόν, θα γίνει ένα απύθμενο πηγάδι: υπάρχει πάντα κι άλλο.
Μπορεί να πιστεύεις ότι χρειάζεσαι περισσότερο χρόνο για να καταλάβεις το παρελθόν και να ελευθερωθείς απ' αυτό, με άλλα λό­για, ότι το μέλλον θα σε λυτρώσει τελικά από το παρελθόν. Αυτό εί­ναι πλάνη.
Μόνο το παρόν μπορεί να σε ελευθερώσει από το παρελ­θόν. Ο περισσότερος χρόνος δεν μπορεί να σε ελευθερώσει από το χρόνο.
Προσέγγισε τη δύναμη του Τώρα. Αυτό είναι το κλειδί.
Τι είναι η δύναμη του Τώρα;
Δεν είναι άλλη από τη δύναμη της παρουσίας σου, είναι η συνειδητότητά σου απαλλαγμένη από σκεπτομορφές.
Ασχολήσου λοιπόν με το παρελθόν στο επίπεδο του παρόντος. Όσο περισσότερη προσοχή δίνεις στο παρελθόν, τόσο περισσότερο το ενεργοποιείς, και τόσο περισσότερο είναι πιθανό να κατασκευά­σεις έναν "εαυτό" απ' αυτό.
Μην παρανοήσεις αυτό που σου λέω: η προσοχή είναι ουσιαστικής σημασίας, αλλά όχι για το παρελθόν ως παρελθόν.
Δώσε προσοχή στο παρόν δώσε προσοχή στη συμπεριφορά σου, στις αντιδράσεις, τις διαθέσεις, τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τους φόβους και τις επιθυμίες σου, όπως εκδηλώνονται στο παρόν. Εκεί είναι το παρελθόν σε σένα.
Αν μπορείς να είσαι αρκετά παρών ώστε να τα παρατηρείς όλ' αυτά, όχι επικριτικά ή αναλυτικά, αλλά χωρίς κρίσεις, τότε αντιμετωπίζεις με επιτυχία το παρελθόν και το διαλύεις με τη δύναμη της παρουσίας σου.
Δεν μπορείς να βρεις τον εαυτό σου με το να μπαίνεις στο παρελθόν. Βρίσκεις τον εαυτό σου με το να έρθεις στο παρόν.
Το να καταλάβω το παρελθόν δε με βοηθάει να καταλάβω γιατί κάνω ορισμένα πράγματα, γιατί αντιδρώ με ορισμένους τρόπους ή γιατί δημιουργώ ασυνείδητα το δικό μου "δράμα", τα πρότυπά μου στις σχέσεις και τα λοιπά;
Καθώς αποκτάς μεγαλύτερη συνείδηση της παρούσας σου προ­σωπικότητας, μπορεί ξαφνικά να αποκτήσεις κάποια ενόραση σχε­τικά με το γιατί η "εκπαίδευσή" σου λειτουργεί με αυτούς τους συγκεκριμένους τρόπους - για παράδειγμα, γιατί οι σχέσεις σου ακο­λουθούν ορισμένα πρότυπα - και μπορεί να θυμηθείς κάποια γεγο­νότα που συνέβησαν στο παρελθόν ή να τα δεις πιο καθαρά. Αυτό ίσως σε βοηθήσει, αλλά δεν είναι ουσιαστικής σημασίας.
Αυτό που είναι ουσιαστικό είναι η συνειδητή σου παρουσία. Αυ­τή διαλύει το παρελθόν. Αυτή είναι ο μεταμορφωτικός παράγοντας.

Έτσι, μην επιδιώκεις να καταλάβεις το παρελθόν, αλλά γίνε όσο πιο παρών μπορείς. Το παρελθόν δεν μπορεί να επιβιώσει όταν είσαι παρών. Μπορεί να επιβιώσει μόνο όταν είσαι απών.

Τον έρωτα τον ξεχωρίζεις από τα βλέμματα

Συναισθήματα αγάπης ξυπνούν όταν το βλέμμα μας επικεντρώνεται στο πρόσωπο του απέναντι, και όχι στο σώμα, υποστηρίζει νέα αμερικανική μελέτη.
Στο πρόσωπο των αγνώστων εστίαζαν το βλέμμα τους οι εθελοντές όταν τους πυροδοτούσαν συναισθήματα αγάπης, εξηγούν οι αμερικανοί επιστήμονες.

Ο έρωτας με την πρώτη ματιά δεν είναι παραμύθι, υποστηρίζουν αμερικανοί ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Σικάγου. Σύμφωνα με μελέτη τους, η ματιά που ρίχνουμε στο άτομο το οποίο έχουμε απέναντί μας είναι ικανή να «ξεδιπλώσει» τα πραγματικά μας συναισθήματα.

Οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι όταν το βλέμμα των εθελοντών επικεντρωνόταν στο πρόσωπο αγνώστων, οι ίδιοι ένιωθαν συναισθήματα αγάπης και έβλεπαν τους απέναντί τους ως πιθανούς συντρόφους. Αντίθετα, η περιπλάνηση του βλέμματος στο σώμα των αγνώστων υποδήλωνε σεξουαλική επιθυμία.

Εξετάζοντας αναλυτικά την όλη διαδικασία, οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότιη αυτοματοποιημένη απόφαση περί αγάπης ή σεξουαλικής επιθυμίας, λαμβάνεται μέσα σε μόλις μισό δευτερόλεπτο, δίνοντας διαφορετικό «δρομολόγιο» κάθε φορά στο βλέμμα.

Προηγούμενη μελέτη με επικεφαλής τη δρα Κατσιόπο είχε δείξει ότι αγάπη και πόθος ενεργοποιούν διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου.

Το «βλέμμα» της καρδιάς
Στο πλαίσιο της μελέτης τους, οι ειδικοί πραγματοποίησαν δύο πειράματα με σκοπό να εξετάσουν τις δύο διαφορετικές συναισθηματικές καταστάσεις – της αγάπης και του πόθου – που εμφανίζονται ιδιαίτερα «μπερδεμένες» μεταξύ τους.

Η αγάπη «γράφεται»
Βάσει των ευρημάτων, φάνηκε ότι δεν υπήρχε σημαντική διαφορά ανάμεσα στον χρόνο που χρειάζονταν οι εθελοντές για να προσδιορίσουν την αγάπη ή τον πόθο. Κάτι τέτοιο, κατά τους επιστήμονες, υποδεικνύει ότι ο εγκέφαλος είναι σε θέση να επεξεργάζεται και τις δύο συναισθηματικές καταστάσεις το ίδιο γρήγορα.

Ωστόσο, αναλύοντας τα μοτίβα της οπτικής τους επικοινωνίας με τη βοήθεια τεχνολογίας ανίχνευσης του βλέμματος, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η συναισθηματική κατάσταση των συμμετεχόντων καταγραφόταν στα… μάτια τους.

Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες οι εθελοντές δήλωναν ότι ένιωθαν συναισθήματα αγάπης απέναντι στο άτομο που έβλεπαν κάθε φορά, έτειναν να επικεντρώνονται στο πρόσωπό του. Στις περιπτώσεις του πόθου από την άλλη πλευρά, έτειναν να επικεντρώνουν το βλέμμα τους σε κάποιο σημείο του σώματος του εικονιζόμενου. Το ίδιο φάνηκε να ισχύει και στους άνδρες και στις γυναίκες.

Τα ευρήματα των αμερικανών ερευνητών παρουσιάστηκαν στο επιστημονικό έντυπο «Psychological Science».

Ακόμα και τον πόνο που θα ζήσεις, κάνε τον να αξίζει.

Η ζωή είναι ένας αγώνας δρόμου. Τρέχουμε να προλάβουμε υποχρεώσεις, συναντήσεις, στόχους, όνειρα κι έπειτα όταν τα χρόνια έχουν περάσει προσπαθούμε να τρέξουμε με όση δύναμη μπορεί να υπάρξει σ’ αυτό το σύμπαν προς τα πίσω· να ξαναζήσουμε, να σβήσουμε, να μεταμορφώσουμε, να πλάσουμε τον καιρό διαφορετικά. Οι χαρές, οι λύπες, οι ενθουσιασμοί κι οι απογοητεύσεις θα μοιάζουν με μια χαώδη θολούρα που θα προσπαθούμε μάταια να αγγίξουμε. Το κακό είναι ότι ο πόνος θα είναι αυτός που θα έχει μεγαλύτερη ένταση στις αναπολήσεις και αυτό που θέλω εγώ όταν θα είμαι μεγάλη και γεμάτη εμπειρίες είναι να έχω πονέσει για πράγματα που το άξιζαν.

Υπάρχουν πολλές καταστάσεις που μπορούν να φέρουν δάκρυα στα μάτια και άλλες τόσες αναμνήσεις που να μας κάνουν να βρίζουμε τον ηλίθιο εαυτό μας για τις λάθος επιλογές. Μία κατεστραμμένη φιλία, μια αποτυχημένη σχέση, απραγματοποίητοι έρωτες, όνειρα που έμειναν στο ράφι και βήματα που δεν έγιναν ποτέ. «Γιατί», «Κι αν», «Μα πώς» γεμίζουν το μυαλό και το στομάχι σφίγγεται, γραπώνεται, περιμένοντας μια ανακούφιση που δε θα έρθει. Αυτά απλώς ξεχνιούνται και θάβονται προσωρινά, προσπερνούνται στο επόμενο καφέ, στο επόμενο χαμόγελο. Όμως, θα είναι εκεί κρυμμένα και την επόμενη φορά που θα σκεφτούμε πως βρήκαμε τον δρόμο για την ευτυχία, όταν θα τολμήσουμε να ελπίσουμε και να δοκιμάσουμε, θα γεμίσουν το πέρασμα και θα μείνουμε ανήμποροι, θα σκύψουμε το κεφάλι και θα γυρίσουμε πίσω απ’ όπου ήρθαμε, φυλακισμένοι από τους δικούς μας φόβους σε μία μετριότητα που δε μας ικανοποιεί.

Ο πόνος δεν είναι εύκολος να αντιμετωπιστεί, δεν είναι απλό ούτε καν το να τον κοιτάξουμε στα μάτια. Όταν ο πρώτος σου αληθινός -κι όχι πλατωνικός πια- έρωτας δε βρίσκει αντίκρισμα, όταν το σφίξιμο του στομαχιού στις αναμνήσεις είναι οδυνηρό, πώς μπορείς να ανοιχτείς ξανά σε κάποιον; Πώς μπορείς να αφεθείς και πιθανότατα να πληγωθείς και πάλι; Εγώ τουλάχιστον το απέφευγα για αρκετό καιρό με μια κουτσή δικαιολογία που αργότερα φάνηκε πως κρατούσε πατερίτσες. Πώς να εμπιστευτείς ξανά τις ανθρώπινες σχέσεις, την τύχη σου, τις πιθανότητες; Με τι όπλα να παλέψεις να διώξεις τους φόβους από το πέρασμα;

Το ερώτημα είναι, μας αξίζει πράγματι μια ζωή μέτρια των προσδοκιών μας;

Μία ζωή όπου δεν τολμάμε; Αν δεν παίξουμε, ναι, δε θα χάσουμε, όμως δε θα έχουμε και την ευκαιρία να κερδίσουμε. Ασφαλώς και μπορεί να γίνει το πρώτο, όμως και το να σταθούμε στο «ψηλότερο βάθρο» είναι το ίδιο πιθανό και τόσο πιο επιβραβευτικό. Το ιδανικό είναι να μάθουμε να ξεχωρίζουμε τους ανθρώπους και τα γεγονότα για τα οποία αξίζει να διακινδυνεύσουμε, ώστε αν τελικά πονέσουμε, να μη νιώσουμε αποτυχημένοι και να βλέπουμε μόνο γκρεμό και ρέμα. Όταν τολμάμε, κάνουμε βήματα μπροστά κι βλέπουμε πως οι φόβοι δεν κλείνουν πια τον δρόμο της προσωπικής ευτυχίας, αλλά στέκονται δίπλα μας φύλακες.

Είναι σημαντικό να ακονίσουμε την κριτική μας άποψη, να ξέρουμε πότε οι φόβοι μάς ελέγχουν και πότε συνεργαζόμαστε σαν ομάδα. Είναι βασικό, να γνωρίζουμε πότε αξίζει να ρισκάρουμε και να ξεπεράσουμε τις αναστολές από το παρελθόν και πότε είναι δίκαιες οι αμφιβολίες μας.

Το θέμα είναι ότι σχεδόν τα πάντα μπορούν να μας πληγώσουν. Το ζήτημα είναι να αναγνωρίζουμε το για τι αξίζει να υποφέρουμε και όταν το βρούμε να στοχεύσουμε στο φεγγάρι και όπου μας πάει. Διαφορετικά, θα μείνουμε στο έδαφος και δε θα νιώσουμε ποτέ πλήρως ικανοποιημένοι. Ακόμα και να προσπαθήσουμε και να αποτύχουμε, θα ξέρουμε πως κάναμε ό,τι περνούσε από το χέρι μας για να πετύχουμε το καλύτερο για εμάς. Και τα γεράματα θα μας βρουν λιγότερο μουρτζούφληδες και απογοητευμένους.

Την ζωή που ονειρεύτηκες, μόνο εσύ μπορείς να την χτίσεις

Τον ουρανό μέσα μας όλοι τον έχουμε κρυμμένο. Εξαρτάται όμως ο καθένας από την οπτική γωνία που τον βλέπει. Άλλοι από εμάς ανοίγουν τις κουρτίνες του παραθύρου τους και τον βλέπουν από ψηλά. Τα μάτια τους ταξιδεύουν ανάμεσα στα σύννεφα. Παίζουν κρυφτό με τον ήλιο. To βράδυ ονειρεύονται τους πλανήτες στον ουρανό. Μετρούν ένα-ένα τ΄ άστρα. Κάνουν ευχές και αναρωτιούνται μήπως ένα πέσει και για την δική τους τύχη.

Άλλοι πάλι είναι αυτοί, που οι ίδιοι είναι ουρανοί, φτιαγμένοι από άστρα. Μαζί τους κουβαλάνε φως, ενέργεια, δύναμη. Γνωρίζουν πως καθετί στον κόσμο μας είναι φτιαγμένο από φως. Τα πάντα είναι φτιαγμένα από το φως του Δημιουργού. Αυτό είναι ο αγγελιοφόρος της ζωής. Άνθρωποι και φύση ένα φως, ηλιαχτίδες ζωής.

Η ζωή μας είναι ένας καθρέφτης που αντανακλά το φως, φτιαγμένη κι αυτή από εικόνες φωτός. Τα όνειρα που κάνουμε είναι ψευδαισθήσεις που δε μας αφήνουν να δούμε την πραγματικότητά μας, δεν μπορούμε πολλές φορές ν’ αναγνωρίσουμε τον εαυτό μας, γιατί είμαστε μπερδεμένοι, χαμένοι μέσα στα προβλήματα της ζωής. Μπορούμε να γίνουμε, με την επίγνωση αυτή, οι καλύτεροι κριτές του εαυτού μας, χωρίς να γίνουμε επικριτές των άλλων. Αφουγκραζόμαστε τις αλήθειες της ζωής, αλλά μέσω της παρατήρησης εστιάζουμε ο καθένας σ΄ αυτές τις οποίες έχει ανάγκη κάθε φορά στην ζωή του.

Στην κοινωνία που ζούμε υπάρχουν άγραφα στερεότυπα. Για να είμαστε αποδεκτοί βαδίζουμε βάση αυτών και σταδιακά χάνουμε τους εαυτούς μας. Τους προσγειώνουμε ανώμαλα στη γη. Προσποιούμαστε κάτι που δεν είμαστε, διότι φοβόμαστε την απόρριψη, υποκρινόμαστε. Φωλιάζει ο φόβος του να μην είμαστε αρκετά καλοί. Έτσι γινόμαστε άλλοι. Αντίγραφα των πεποιθήσεών μας. Η πίστη στα όνειρά μας ως πληροφορία αποθηκεύεται, γίνεται πεποίθηση και σύμφωνα με αυτήν, όχι μόνο μπορούμε ν΄ αποδράσουμε στο κάθε όνειρό μας, αλλά υπάρχει και η δυνατότητα να το πιστέψουμε τόσο πολύ, ώστε να νικήσουμε τους φόβους μας και να το ζήσουμε.

Κάθε φορά που πηγαίνουμε σύμφωνα με το ρεύμα, επιβραβεύουμε τους εαυτούς μας. Κάθε φορά που ιδέες και σκέψεις αντικρούονται με αυτό, τους τιμωρούμε. Νιώθουμε ανασφαλείς και πως δεν είμαστε αρκετά καλοί για το σύστημα στο οποίο βρισκόμαστε. Χρειάζεται μεγάλη τόλμη να είμαστε ο εαυτός μας, να πετάξουμε στον ουρανό, ανάμεσα στα σύννεφα, να χαμογελάσουμε στον ήλιο, χωρίς φόβο, απολαμβάνοντας τα χρώματα του ουράνιου τόξου ακόμη και μετά από τις μπόρες της ζωής. Ν΄ακολουθούμε τους άγραφους νόμους της καρδιάς και της αγάπης και να προσπαθούμε κάθε φορά να μην βλάπτουμε τους άλλους συνειδητά, γιατί ασυναίσθητα σίγουρα όλοι έχουμε βλάψει κάποιους σε κάποια περίοδο της ζωής μας. Τιμωρούμε τον εαυτό μας κάθε φορά που δεν ακολουθούμε τους κανόνες, σύμφωνα με το σύστημα, δηλαδή τους άλλους. Ανταμείβουμε τους εαυτούς μας όταν είμαστε μέσα σ΄αυτό.

Εθιζόμαστε στις μικρές φυλακές μας. Κλειδώνουμε την απεξάρτηση και την προσωπική μας ελευθερία, γιατί κάθε νέο βήμα που θέλουμε να κάνουμε, πιστεύουμε πως εναντιώνεται στην κοινωνία που ζούμε.

Μαζοποιούμαστε και δεν προσπαθούμε με την πολυπλευρότητα του χαρακτήρα μας να είμαστε εκείνοι που θα προσφέρουμε κάτι διαφορετικό στο σύνολο. Το διαφορετικό δεν είναι κατά ανάγκη και απορριπτέο. Το κόντρα στο ρεύμα μπορεί να είναι και η αρχή της δικής μας προσωπικής επανάστασης και ανάστασης του κοινωνικού συνόλου.

Το χαρακτηριστικό του ουρανού που τον κάνει να ξεχωρίζει από τους άλλους πλανήτες είναι πως γυρίζει γύρω από τον εαυτό του και τον ήλιο σε ελλειπτική τροχιά. Έτσι και εμείς ως άλλοι ουρανοί πρέπει να είμαστε αυτόφωτοι, αλλά και να δεχόμαστε τη βοήθεια και τις συμβουλές του συνανθρώπου. Έτσι μόνο μπορούμε να εξελιχτούμε σε ολοκληρωμένες προσωπικότητες.

Ας πετάξει ο καθένας στο δικό του ουρανό, ξεδιψώντας στην θάλασσα της γνώσης του. Έτσι θα κολυμπήσει στο δικό του επίγειο ουρανό.