ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (11.516-11.595)

Ὣς ἔφατ᾽, οὐδ᾽ ἀπίθησε Γερήνιος ἱππότα Νέστωρ.
αὐτίκα δ᾽ ὧν ὀχέων ἐπεβήσετο, πὰρ δὲ Μαχάων
βαῖν᾽, Ἀσκληπιοῦ υἱὸς ἀμύμονος ἰητῆρος·
μάστιξεν δ᾽ ἵππους, τὼ δ᾽ οὐκ ἀέκοντε πετέσθην
520 νῆας ἔπι γλαφυράς· τῇ γὰρ φίλον ἔπλετο θυμῷ.
Κεβριόνης δὲ Τρῶας ὀρινομένους ἐνόησεν
Ἕκτορι παρβεβαώς, καί μιν πρὸς μῦθον ἔειπεν·
«Ἕκτορ, νῶϊ μὲν ἐνθάδ᾽ ὁμιλέομεν Δαναοῖσιν
ἐσχατιῇ πολέμοιο δυσηχέος· οἱ δὲ δὴ ἄλλοι
525 Τρῶες ὀρίνονται ἐπιμίξ, ἵπποι τε καὶ αὐτοί.
Αἴας δὲ κλονέει Τελαμώνιος· εὖ δέ μιν ἔγνων·
εὐρὺ γὰρ ἀμφ᾽ ὤμοισιν ἔχει σάκος· ἀλλὰ καὶ ἡμεῖς
κεῖσ᾽ ἵππους τε καὶ ἅρμ᾽ ἰθύνομεν, ἔνθα μάλιστα
ἱππῆες πεζοί τε κακὴν ἔριδα προβαλόντες
530 ἀλλήλους ὀλέκουσι, βοὴ δ᾽ ἄσβεστος ὄρωρεν.»
Ὣς ἄρα φωνήσας ἵμασεν καλλίτριχας ἵππους
μάστιγι λιγυρῇ· τοὶ δὲ πληγῆς ἀΐοντες
ῥίμφ᾽ ἔφερον θοὸν ἅρμα μετὰ Τρῶας καὶ Ἀχαιούς,
στείβοντες νέκυάς τε καὶ ἀσπίδας· αἵματι δ᾽ ἄξων
535 νέρθεν ἅπας πεπάλακτο καὶ ἄντυγες αἳ περὶ δίφρον,
ἃς ἄρ᾽ ἀφ᾽ ἱππείων ὁπλέων ῥαθάμιγγες ἔβαλλον
αἵ τ᾽ ἀπ᾽ ἐπισσώτρων. ὁ δὲ ἵετο δῦναι ὅμιλον
ἀνδρόμεον ῥῆξαί τε μετάλμενος· ἐν δὲ κυδοιμὸν
ἧκε κακὸν Δαναοῖσι, μίνυνθα δὲ χάζετο δουρός.
540 αὐτὰρ ὁ τῶν ἄλλων ἐπεπωλεῖτο στίχας ἀνδρῶν
ἔγχεΐ τ᾽ ἄορί τε μεγάλοισί τε χερμαδίοισιν,
Αἴαντος δ᾽ ἀλέεινε μάχην Τελαμωνιάδαο.
Ζεὺς γάρ οἱ νεμέσασχ᾽ ὅτ᾽ ἀμείνονι φωτὶ μάχοιτο.
Ζεὺς δὲ πατὴρ Αἴανθ᾽ ὑψίζυγος ἐν φόβον ὦρσε·
545 στῆ δὲ ταφών, ὄπιθεν δὲ σάκος βάλεν ἑπταβόειον,
τρέσσε δὲ παπτήνας ἐφ᾽ ὁμίλου, θηρὶ ἐοικώς,
ἐντροπαλιζόμενος, ὀλίγον γόνυ γουνὸς ἀμείβων.
ὡς δ᾽ αἴθωνα λέοντα βοῶν ἀπὸ μεσσαύλοιο
ἐσσεύαντο κύνες τε καὶ ἀνέρες ἀγροιῶται,
550 οἵ τέ μιν οὐκ εἰῶσι βοῶν ἐκ πῖαρ ἑλέσθαι
πάννυχοι ἐγρήσσοντες· ὁ δὲ κρειῶν ἐρατίζων
ἰθύει, ἀλλ᾽ οὔ τι πρήσσει· θαμέες γὰρ ἄκοντες
ἀντίον ἀΐσσουσι θρασειάων ἀπὸ χειρῶν,
καιόμεναί τε δεταί, τάς τε τρεῖ ἐσσύμενός περ·
555 ἠῶθεν δ᾽ ἀπονόσφιν ἔβη τετιηότι θυμῷ·
ὣς Αἴας τότ᾽ ἀπὸ Τρώων τετιημένος ἦτορ
ἤϊε πόλλ᾽ ἀέκων· περὶ γὰρ δίε νηυσὶν Ἀχαιῶν.
ὡς δ᾽ ὅτ᾽ ὄνος παρ᾽ ἄρουραν ἰὼν ἐβιήσατο παῖδας
νωθής, ᾧ δὴ πολλὰ περὶ ῥόπαλ᾽ ἀμφὶς ἐάγῃ,
560 κείρει τ᾽ εἰσελθὼν βαθὺ λήϊον· οἱ δέ τε παῖδες
τύπτουσιν ῥοπάλοισι· βίη δέ τε νηπίη αὐτῶν·
σπουδῇ τ᾽ ἐξήλασσαν, ἐπεί τ᾽ ἐκορέσσατο φορβῆς·
ὣς τότ᾽ ἔπειτ᾽ Αἴαντα μέγαν, Τελαμώνιον υἱόν,
Τρῶες ὑπέρθυμοι πολυηγερέες τ᾽ ἐπίκουροι
565 νύσσοντες ξυστοῖσι μέσον σάκος αἰὲν ἕποντο.
Αἴας δ᾽ ἄλλοτε μὲν μνησάσκετο θούριδος ἀλκῆς
αὖτις ὑποστρεφθείς, καὶ ἐρητύσασκε φάλαγγας
Τρώων ἱπποδάμων· ὁτὲ δὲ τρωπάσκετο φεύγειν.
πάντας δὲ προέεργε θοὰς ἐπὶ νῆας ὁδεύειν,
570 αὐτὸς δὲ Τρώων καὶ Ἀχαιῶν θῦνε μεσηγὺ
ἱστάμενος· τὰ δὲ δοῦρα θρασειάων ἀπὸ χειρῶν
ἄλλα μὲν ἐν σάκεϊ μεγάλῳ πάγεν ὄρμενα πρόσσω,
πολλὰ δὲ καὶ μεσσηγύ, πάρος χρόα λευκὸν ἐπαυρεῖν,
ἐν γαίῃ ἵσταντο, λιλαιόμενα χροὸς ἆσαι.
575 Τὸν δ᾽ ὡς οὖν ἐνόησ᾽ Εὐαίμονος ἀγλαὸς υἱὸς
Εὐρύπυλος πυκινοῖσι βιαζόμενον βελέεσσι,
στῆ ῥα παρ᾽ αὐτὸν ἰών, καὶ ἀκόντισε δουρὶ φαεινῷ,
καὶ βάλε Φαυσιάδην Ἀπισάονα, ποιμένα λαῶν,
ἧπαρ ὑπὸ πραπίδων, εἶθαρ δ᾽ ὑπὸ γούνατ᾽ ἔλυσεν·
580 Εὐρύπυλος δ᾽ ἐπόρουσε καὶ αἴνυτο τεύχε᾽ ἀπ᾽ ὤμων.
τὸν δ᾽ ὡς οὖν ἐνόησεν Ἀλέξανδρος θεοειδὴς
τεύχε᾽ ἀπαινύμενον Ἀπισάονος, αὐτίκα τόξον
ἕλκετ᾽ ἐπ᾽ Εὐρυπύλῳ, καί μιν βάλε μηρὸν ὀϊστῷ
δεξιόν· ἐκλάσθη δὲ δόναξ, ἐβάρυνε δὲ μηρόν.
585 ἂψ δ᾽ ἑτάρων εἰς ἔθνος ἐχάζετο κῆρ᾽ ἀλεείνων,
ἤϋσεν δὲ διαπρύσιον Δαναοῖσι γεγωνώς·
«ὦ φίλοι, Ἀργείων ἡγήτορες ἠδὲ μέδοντες,
στῆτ᾽ ἐλελιχθέντες καὶ ἀμύνετε νηλεὲς ἦμαρ
Αἴανθ᾽, ὃς βελέεσσι βιάζεται, οὐδέ ἕ φημι
590 φεύξεσθ᾽ ἐκ πολέμοιο δυσηχέος· ἀλλὰ μάλ᾽ ἄντην
ἵστασθ᾽ ἀμφ᾽ Αἴαντα μέγαν, Τελαμώνιον υἱόν.»
Ὣς ἔφατ᾽ Εὐρύπυλος βεβλημένος· οἱ δὲ παρ᾽ αὐτὸν
πλησίοι ἔστησαν, σάκε᾽ ὤμοισι κλίναντες,
δούρατ᾽ ἀνασχόμενοι· τῶν δ᾽ ἀντίος ἤλυθεν Αἴας.
595 στῆ δὲ μεταστρεφθείς, ἐπεὶ ἵκετο ἔθνος ἑταίρων.

***

Είπε και ο Νέστωρ έστερξε στον λόγον του Τυδείδη.
Στην άμαξάν του ανέβη ευθύς, σιμά του και ο Μαχάων,
που γέννησ᾽ ο Ασκληπιός ιατρός εξακουσμένος.
Τους ίππους ράβδισεν ευθύς και αυτοί με προθυμίαν
520 προς τα καράβια πέταξαν, στ᾽ αγαπημένα μέρη.
Ο Κεβριόνης νόησε την ταραχήν των Τρώων
κι έλεγε προς τον Έκτορα, στ᾽ αμάξι σύντροφός του:
«Εις μίαν άκρην του κακού πολέμου εμείς οι δύο
τους Δαναούς μαχόμεθα, και ωστόσ᾽ οι άλλοι Τρώες
525 θορυβημένοι ευρίσκονται κι οι ίπποι των κι εκείνοι
από τον Τελαμώνιον· τον γνώρισα, όπως φέρνει
αυτός ασπίδ᾽ απέραντην· αλλά κι εμείς τ᾽ αμάξι
ευθύς ας σπρώξομεν εκεί, όπου με τόσο πείσμα
πεζοί και ιππόμαχοι φρικτόν κροτούν πολέμου αγώνα
530 σφαζόμενοι και αλαλαγμός ασίγητος βροντάει».
Είπε και με την μάστιγα ξεκίνησε τους ίππους
κι εκείνοι ως την αισθάνθηκαν γοργά το αμάξι εφέραν
των Τρώων και των Αχαιών στην μέσην κι επατούσαν
νεκρούς και ασπίδες εις την γην· και κάτωθε το αξόνι
535 και της αμάξης τα πλευρά μαυρίζαν απ᾽ το αίμα,
που επάνω τους εράντιζαν οι οπλές των τετραπόδων
και τα στεφάνια των τροχών· κι ελύσσ᾽ αυτός στο πλήθος
να ορμήσει μέσα των ανδρών· και συντριμμόν εις όλες
τες φάλαγγες των Δαναών γυρνώντας με το ξίφος
540 και με την λόγχην έφερνε και με τρανά λιθάρια,
και μόνον με τον Αίαντα τον Τελαμωνιάδην
απέφευγε ν᾽ αγωνισθεί, διότι, αν πολεμούσε
μ᾽ άνδρ᾽ απ᾽ αυτόν καλύτερον, του αγανακτούσε ο Δίας.
Και στην ψυχήν του Αίαντος έβαλε ο Ζευς τον φόβον.
545 Στέκει, απορεί, τες πλάτες του με την ασπίδα σκέπει,
φεύγει, αφού πρώτα εκοίταξε το πλήθος, ως θηρίον
αργοκινεί τα γόνατα και στρέφεται να βλέπει·
όμοια λεοντάρι πύρινον άνδρες του αγρού και σκύλοι
διώχνουν μακράν απ᾽ την αυλήν και ολόνυκτ᾽ αγρυπνώντας
550 ν᾽ αρπάξει δεν του συγχωρούν το άνθος των βοδιών των,
κι εκείνο, από την όρεξη σπρωγμένο των κρεάτων,
ορμά πλην ανωφέλητα, με τόσην τόλμην ρίχνουν
ακόντια επάνω του οι βοσκοί και δέματ᾽ αναμμένα,
που τα φοβείται αν και λυσσά· και άμα χαράξ᾽ η ημέρα
555 κατηφιασμένο αποχωρεί· παρόμοια τότε ο Αίας
από τους Τρώας έφευγε πολύ κατηφιασμένος
αθέλητα, φοβούμενος μη κάψουν τα καράβια.
Και ως όνος σ᾽ άκρην χωραφιού παιδόπουλα νικάει
απάθητος, και του ᾽σπασαν πολλά ραβδιά στην ράχην
560 και στα βαθιά σπαρτά πατεί και κόβει το σιτάρι
και αν και τον δέρναν άκοπα μικρή ᾽ναι η δύναμίς των,
και μόλις όταν χορτασθεί να φύγει τον βιάζουν·
όμοια τον μέγαν Αίαντα τον Τελαμωνιάδη,
οι Τρώες οι απότολμοι και οι βοηθοί κτυπούσαν
565 οπίσω του ακατάπαυστα στην μέσην της ασπίδας.
Κι εκείνος πότ᾽ εγύριζε την μάχην ν᾽ απαντήσει,
κι εκράτει αυτού τες φάλαγγες των ιπποδάμων Τρώων,
και πότε πάλι εστρέφετο να φύγει και αυτός μόνος
σ᾽ όλους τον δρόμον έφραζε προς τα γοργά καράβια
570 ολόρθος, άγριος μεταξύ των Αχαιών και Τρώων.
Και από τ᾽ ακόντια, που έριχναν με λύσσαν, άλλα μέσα
εις την ασπίδα εμπήγονταν με ορμήν να προχωρήσουν,
πολλά στην μέσην και πριν ή γευθούν το λευκό σώμα
στην γην στυλώνονταν ορθά, για σάρκα πεινασμένα.
575 Άμα τον είδε ο Ευρύπυλος λαμπρός Ευαιμονίδης
από τα βέλη τα πυκνά κακά βασανισμένον,
σιμά του εστήθη, ακόντισε με το λαμπρό κοντάρι
τον μέγαν Απισάονα Φαυσιάδην πολεμάρχον
εις το συκώτι κι έλυσε τα μέλη τ᾽ ανδρειωμένου.
580 Και όρμησ᾽ ευθύς και τ᾽ άρματα του έπαιρνε απ᾽ τους ώμους.
Και ο Πάρις ο θεόμορφος, άμα τον είδ᾽ επάνω
εις τον νεκρόν, δεν άργησε το τόξο να τραβήξει
και μέσα στο δεξιό μερί τον ᾽πίτυχε το βέλος,
και το μερί τού εβάραινεν ως το καλάμι εκόπη.
585 Εσύρθη στους συντρόφους του την μοίραν ν᾽ αποφύγει,
κι εφώναξε των Δαναών: «Ω φίλοι πολεμάρχοι,
ω των Αργείων αρχηγοί, γυρίσατε, σταθείτε
τον Αίαντα να σώσετε απ᾽ την σκληρήν ημέραν,
από τα βέλη πνίγεται και απ᾽ την καταραμένην
590 μάχην δεν θα ᾽βγει ζωντανός, αλλ᾽ όλοι εδώ σταθείτε
σιμά στον μέγαν Αίαντα αντίμαχοι στους Τρώας».
Τον λαβωμένον άκουσαν κι εστήθηκαν πλησίον
φορώντας τες ασπίδες των, προβάλλοντες τες λόγχες.
Και ο Αίας τους απάντησεν, εγύρισε κι εστάθη,
595 αφού στο πλήθος έφθασε των ποθητών συντρόφων.

Ο φόβος ως βασικό συναίσθημα και ως δυσλειτουργικός τρόπος ζωής

Ο φόβος είναι η συναισθηματική αντίδραση που ενεργεί σαν προειδοποιητικό σημάδι σε περιπτώσεις που γίνονται αντιληπτές ως επικίνδυνες. Και ως εδώ καλά, αρκεί η κατάσταση να είναι πράγματι επικίνδυνη και να απειλεί τη ζωή ή τη σωματική μας ακεραιότητα.

Ο έμφυτος μηχανισμός του φόβου

Καλό και σωτήριο είναι να σταθούμε μακριά από το χείλος του γκρεμού, όταν φυσάει δυνατός άνεμος. Καλό είναι επίσης να μην πλησιάσουμε τον τεράστιο σκύλο που γρυλίζει. Και είναι λογικό να το βάλουμε στα πόδια, όταν παίρνει φωτιά το σπίτι μας.

Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, ο φόβος ενεργεί ως θετική, προστατευτική παρόρμηση που μας κινητοποιεί προς τη φυγή, ώστε να ξεφύγουμε από μια επικίνδυνη κατάσταση.

Ο έμφυτος αυτός μηχανισμός ενεργοποιείται από πολύ μικρή ηλικία. Έγιναν πειράματα σε βρέφη που μόλις είχαν αρχίσει να μπουσουλούν. Τα άφησαν ελεύθερα να κινηθούν σε επιφάνεια που φαινόταν ότι έγερνε απότομα στο κέντρο. Παρά το ότι η «άβυσσος» ήταν καλυμμένη με ανθεκτικό γυαλί, κανένα από τα βρέφη δεν επιχείρησε να μπουσουλίσει πέρα από το χείλος.

Με τον ίδιο τρόπο, τα περισσότερα παιδιά τρέφουν υγιή σεβασμό προς τα ζώα που είναι ίσα ή μεγαλύτερα σε όγκο απ' αυτά και δεν τα πλησιάζουν, εκτός αν τα ενθαρρύνει κάποιος ενήλικος που θέλει να αποδείξει ότι τα ζώα είναι άκακα.

Ο φόβος είναι θετικός, όταν μας ωθεί να αποφύγουμε τη σωματική βλάβη, στη σημερινή εποχή όμως δεν υπάρχουν στην καθημερινή ζωή τόσες πολλές περιπτώσεις που να κινδυνεύει η ζωή μας.

Ενώ λίγα χιλιάδες χρόνια πριν ο άνθρωπος βρισκόταν κάτω από την απειλή άγριων ζώων, έντονων καιρικών φαινομένων και άλλων εξωτερικών κινδύνων, σήμερα ζούμε συγκριτικά εύκολη ζωή με εξασφαλισμένες τις βασικές ανάγκες μας. Το πιο άγριο ζώο που θα συναντήσουμε ποτέ είναι πιθανώς η γάτα του γείτονα. Καλοχτισμένα σπίτια μάς προστατεύουν από την κακοκαιρία. Ωστόσο, εξακολουθεί να καραδοκεί ο φόβος.

Οι ανησυχίες της σύγχρονης εποχής

Δίνεται η εντύπωση ότι η σύγχρονη εποχή επιβάλλει επάνω μας ένα διαφορετικό είδος φόβου, ένα φόβο που θέλει να μας προστατέψει από «συναισθηματικές» απειλές, όπως για παράδειγμα το συναίσθημα ότι είμαστε άχρηστοι, ότι δε μας αγαπούν ή ότι δε μας θέλουν. Όταν σωματικά είμαστε ανασφαλείς, δεν έχουμε πολύ χρόνο να ανησυχήσουμε για τέτοια πράγματα -το χαμηλότερο ποσοστό αυτοκτονιών παρατηρήθηκε πάντοτε σε εποχές πολέμου.

Μόνο όταν νιώσουμε ασφαλείς ως προς τις βασικές σωματικές ανάγκες μας, επιτρέπουμε στον εαυτό μας να ασχοληθεί με άλλες, λιγότερο τρομερές καταστάσεις.

Στην πραγματικότητα, όταν εξετάσουμε τους φόβους που βιώνουμε σήμερα, θα διαπιστώσουμε ότι αναφέρονται σε πράγματα που «πιθανό να μας συμβούν» και όχι σε πράγματα που «μας συμβαίνουν» τούτη τη στιγμή. Απασχολούμε τη σκέψη μας με φανταστικές μελλοντικές συμφορές του τύπου «Μήπως βγει χρεωστικός ο λογαριασμός μου;» και «Τι θα γίνει αν μου ζητήσουν να μιλήσω αύριο στη συνεδρίαση;».

Οι αρνητικές αυτές νοητικές προβολές είναι γνωστές με τον όρο «ανησυχίες» και συχνά μας κάνουν να χάνουμε το εδώ και το τώρα, επειδή μας απορροφά υπερβολικά η ανησυχία για το αύριο.

Στο σημείο αυτό είναι δυνατό να χάσει ο φόβος τη θετική όψη του και να εξελιχθεί σε δύναμη αρνητική. Όσο χρησιμοποιούμε το φόβο μας ως προειδοποιητικό σημάδι και για να ξεπεράσουμε τις δυσκολίες μας, διατηρεί τη θετική του λειτουργία. Αν ανησυχούμε για κάποιο οικονομικό πρόβλημα και κατά συνέπεια κανονίζουμε συνάντηση στην τράπεζα για να το λύσουμε, χρησιμοποιούμε θετικά το φόβο και τελικά θα λύσουμε το πρόβλημα που προκάλεσε.

Αν όμως αφήσουμε τα πράγματα να ξεφύγουν από τα χέρια μας αποφεύγοντας το πρόβλημα, ο φόβος μπορεί να ξεπεράσει τα όρια. Στην περίπτωση του οικονομικού προβλήματος, το άτομο που «ανησυχεί» παθητικά μπορεί για παράδειγμα να αποφασίσει να μην κοιτάξει πια τα αντίγραφα κίνησης ή τα γράμματα της τράπεζας, με την ελπίδα ότι το πρόβλημα θα λυθεί από μόνο του με κάποιο τρόπο.

Ορισμένοι άνθρωποι μπορούν να χρησιμοποιήσουν θετικά το φόβο τους για να φτάσουν στο σκοπό τους. Η ανησυχία τους ενεργεί ως ώθηση προς νέα και καλύτερα επιτεύγματα και τους βοηθά να συγκεντρωθούν και να εντείνουν τις προσπάθειες επίτευξης νέων δυνατοτήτων. Με άλλα λόγια, ο φόβος ενεργεί ως κινητήρια δύναμη. Με τον τρόπο αυτό, η επιπλέον ενέργεια που γεννιέται από την ανησυχία διοχετεύεται με θετικό τρόπο και διώχνει στο τέλος το φόβο.

Όσοι ανησυχούν όμως παθητικά, αρνούνται να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα και περιορίζονται στο να κάθονται και να υποφέρουν, επειδή φοβούνται μήπως συμβεί κάτι. Αυτή η μορφή του φόβου είναι πράγματι πολύ αρνητική. Επειδή δεν την αναστέλλει η δράση, επιμένει στον ανθρώπινο νου, ώσπου να αρχίσει η αντιμετώπιση του προβλήματος. Αν χρονοτριβήσουμε και παρατείνουμε το χρόνο της παθητικότητας, εκθέτουμε τον εαυτό μας σε υπέρμετρο φόβο και ανησυχία, με συνέπεια να εμφανιστούν ορισμένες επιβλαβείς παρενέργειες.

Η επίδραση του φόβου στο σώμα

Η εμπειρία του φόβου επιδρά σε επίπεδο σωματικό. Εκκρίνεται αδρεναλίνη και απελευθερώνεται σάκχαρο στο αίμα, με αποτέλεσμα να υποβοηθείται η υπερενεργοποίηση του σώματος. Είναι η ίδια αντίδραση που εμφανιζόταν στον άνθρωπο των σπηλαίων, όταν χρειαζόταν επιπλέον ενέργεια είτε για να τρέξει πιο γρήγορα είτε για να πολεμήσει όσο πιο σκληρά μπορούσε για να επιβιώσει.

Σήμερα οι αντιδράσεις αυτές δεν είναι και τόσο κατάλληλες και τις περισσότερες φορές δεν είμαστε σε θέση να χρησιμοποιήσουμε αυτή την επιπλέον ενέργεια που παρήγαγε αυτόματα το σώμα μας.

Αυτό σημαίνει ότι η ενέργεια κυκλοφορεί με ταχύτητα μέσα στο σώμα, προκαλεί ταχυπαλμία και κάνει τις σκέψεις να καλπάζουν, με αναπόφευκτη συνέπεια τη σωματική και πνευματική αναστάτωση, γνωστή επίσης ως άγχος.

Όταν το άτομο βιώνει αγχωτικές καταστάσεις σε μόνιμη βάση και δεν μπορεί ή δε θέλει να τις αντιμετωπίσει, το σώμα εκτίθεται σε υπερβολική έκκριση αδρεναλίνης και, κατά συνέπεια, σε διατάραξη χημικών ουσιών. Η σχέση μεταξύ ασθένειας και συναισθηματικής έντασης έχει αποδειχθεί στην Αμερική με διάφορες μελέτες. Η Τζάνις και ο Ρόναλντ Κίκοτ Γκλέιζερ του Πανεπιστημίου του Οχάιο έκαναν έρευνες στον τομέα της ψυχο-νευρο-ανοσολογίας, που δεν είναι παρά ένας νέος όρος για τη μελέτη του πώς οι ψυχολογικοί παράγοντες επιδρούν στο ανοσοποιητικό σύστημα.

Σε περιόδους έντασης, το σώμα παράγει σε μεγάλη ποσότητα ένα στεροειδές που λέγεται κορτιζόνη. Αυτή αναστέλλει τη δράση των μακροφάγων κυττάρων που είναι σημαντικός παράγοντας του ανοσοποιητικού συστήματος -αποσυνθέτουν τα υπολείμματα των νεκρών κυττάρων στο αίμα και επιστρατεύουν άλλα αμυντικά μέσα, όπως για παράδειγμα τα κύτταρα-Τ, όταν εμφανιστεί κάποιος ιός, βακτηρίδιο ή άλλος ξένος οργανισμός.

Αν ανασταλεί η δράση τους, σημαίνει ότι το σώμα δεν μπορεί να αντιμετωπίσει πλέον φυσιολογικά τη μόλυνση. Εξασθενεί το ανοσοποιητικό σύστημα και είναι πολύ πιθανότερο να προσβληθούμε από την ασθένεια που μας τριγυρίζει, όπως γρίπη ή γαστρεντερικό ιό, παρά όταν είμαστε συναισθηματικά ισορροπημένοι.

Μια άλλη περίπτωση να γίνει αρνητική δύναμη ο φόβος είναι όταν αναστατώνει τόσο πολύ τη συναισθηματική μας ισορροπία, ώστε δεν μπορούμε να λειτουργήσουμε πλέον φυσιολογικά. Παθαίνουμε σύγχυση, αναστατωνόμαστε υπερβολικά και δυσκολευόμαστε να πάρουμε αποφάσεις. Νιώθουμε την επιθυμία να κλάψουμε, γινόμαστε επιθετικοί και χάνουμε τον έλεγχο. Σε σοβαρές περιπτώσεις, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε νευρικό κλονισμό.

Όταν φοβόμαστε πολύ συχνά ή για μεγάλο διάστημα, ο φόβος γίνεται πολύ αρνητικός παράγοντας και πρέπει να αντιμετωπιστεί. Όσο πιο δραστικά και ανοιχτά αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα, τόσο λιγότερο θα φοβόμαστε, όταν θα εμφανιστούν άλλα προβλήματα. Όσο πιο έμπεριοι έιμαστε στη λύση των προβλημάτων, τόσο λιγότερο τα φοβόμαστε. Πάντα υπάρχει τρόπος να λυθεί το πρόβλημα, έστω κι αν το πρόβλημα είναι ότι υποφέρουμε από φοβία.

Η δύναμη της αυτοεικόνας μας

Να σε φροντίζεις! Στόχος της ζωής μας;

Μάλλον το δεύτερο προφανέστατα, όμως δεδομένων των συνθηκών θα πρότεινα να εστιάσουμε αρχικά και να πειραματιστούμε για όλα όσα μας έλειψαν, για όλα όσα δεν είχαμε το περιθώριο να κάνουμε και σταδιακά να προσπαθήσουμε να τα εντάξουμε στην καθημερινότητά μας.

Όμως, η αλλαγή είναι μία διαδικασία που αυτόματα προκαλεί stress στον ανθρώπινο εγκέφαλο, οπότε ας οργανωθούμε και ας σχεδιάσουμε την αλλαγή μας, την εξέλιξή μας.

Ας μην αναδιπλωθούμε όμως όπως συνηθίζουμε να κάνουμε, ας μην κάνουμε μόνο διορθωτικές κινήσεις.

Ας βάλουμε το νέο, ας βάλουμε το διαφορετικό, ας εστιάσουμε στις προτεραιότητές μας.

Ας εστιάσουμε σε όλα όσα θέλουμε να αλλάξουμε και ας μας φροντίσουμε με αυτό τον υγιή τρόπο, με αυτό τον υγιή εγωισμό, με αυτή την υγιή συμπεριφορά, την οποία συχνά και εμείς οι ίδιοι μας την αμφισβητούμε και νιώθουμε ενοχικά όταν την κάνουμε πράξη.

Να σε φροντίζεις λοιπόν και να με φροντίζω.

Να φροντίζεις το σώμα και τη διατροφή σου, να φροντίζεις το σπίτι σου και την καθημερινότητά σου μα πάνω από όλα να φροντίζεις την αυτοεικόνα και τις σκέψεις που έχεις για τον εαυτό σου.

Αυτό-εικόνα, αυτό-εκτίμηση, αυτοπεποίθηση, σκέψεις... έχεις αναλογιστεί πόση σημασία έχει στη ζωή μας η εικόνα που έχουμε για εμάς τους ίδιους;

Η δύναμη της αυτό-εικόνας

Αν θεωρείς τον εαυτό σου ότι δεν θα τα καταφέρει σε μία συνέντευξη πρόσληψης, ποτέ δεν θα σκεφτείς ότι αξίζεις να πάρεις τη δουλειά και ακόμα και αν τα καταφέρεις θα το αποδώσεις σε εξωγενείς παράγοντες όπως η σύμπτωση, ο χρόνος, η ανικανότητα των άλλων υποψηφίων.

Αν θεωρείς ότι δεν θα πάει καλά το πρώτο ραντεβού που θα βγεις με κάποιον, τότε θα έχεις τόσο έντονο άγχος που δεν θα το απολαύσεις, που δεν θα ξέρεις τι θα φορέσεις, που δεν θα νιώθεις αυτοπεποίθηση, που δεν θα νιώθεις όμορφος, που δεν θα νιώθεις όμορφη γιατί θα νιώθεις μόνιμα ένα αίσθημα ματαίωσης, ένα αίσθημα ανεπάρκειας.

Αν θεωρείς ότι δεν θα τα καταφέρεις στο project που σου αναθέσανε, επίσης το πιο πιθανό είναι να μην τα καταφέρεις γιατί ουσιαστικά θα εστιάζεις στο να αποδείξεις στους άλλους ότι μπορείς και δεν θα το κάνεις απολαμβάνοντάς το και πιστεύοντας στις πραγματικές σου ικανότητες.

Αν θεωρείς ότι δεν μπορείς να επικοινωνήσεις σωστά τα θέλω σου, το πιο πιθανό είναι να συνεχίσεις να μην το κάνεις, γιατί κάθε φορά που θα χρειάζεται να επικοινωνείς, εσύ θα αγχώνεσαι και θα πανικοβάλλεσαι και θα νιώθεις ότι δεν έπεισες κανέναν.

Φρόντισε τον εαυτό σου

Να σε φροντίζεις λοιπόν για να έχεις την αυτό-εικόνα που σου αξίζει και να μην αμφισβητείς τον εαυτό σου, αλλά αντίθετα να σε θαυμάζεις, να σέβεσαι εσένα και τις επιλογές σου.

Να σε φροντίζεις τόσο ώστε να έχεις το θάρρος να ζητήσεις βοήθεια όταν δεν θα μπορείς να τα καταφέρεις μόνος/μόνη.

Να σε φροντίζεις τόσο ώστε να βάζεις όρια στις συμπεριφορές των άλλων, χωρίς να νιώθεις ότι σε προσβάλλουν και χωρίς να ζεις με το μόνιμο φόβο της απώλειάς τους ή της απόρριψής τους.

Να σε φροντίζεις τόσο, ώστε να νιώθεις ότι σε αγαπάς τόσο που θα το βλέπεις στις επιλογές σου καθημερινά.

Να σε φροντίζεις τόσο, ώστε να μην αγγίζουν οι αντοχές σου τα όρια των ανοχών σου.

Να σε φροντίζεις τόσο, ώστε να μην φοβάσαι να πεις όχι και δεν μπορώ, εστιάζοντας πάντα στις ανάγκες των άλλων και στις προτεραιότητές τους.

Να σε φροντίζεις τόσο, που να αξιώνεις το σεβασμό και τη διάδραση στις σχέσεις σου, ακόμα και αν μέσα σου πιστεύεις ότι οι άλλοι θα πρέπει να σου δίνουν χωρίς να ζητάς.

Να σε φροντίζεις τόσο, ώστε όταν νιώθεις εγκλωβισμένος, εγκλωβισμένη μέσα σε μία σχέση, να έχεις τη δύναμη να αναρωτηθείς: πότε είσαι καλύτερα; όταν είσαι μόνος/όταν είσαι μόνη ή όταν είσαι μέσα στη σχέση;

Να σε φροντίζεις τόσο, ώστε να μάθεις να μην φοβάσαι τον εαυτό σου και να του το δείχνεις με κάθε τρόπο.

Να μας φροντίζουμε λοιπόν και να το βλέπουμε στην καθημερινότητά μας από τις σκέψεις μας, μέσα από τα συναισθήματα και μέσα από τις συμπεριφορές μας.

Να μας φροντίζουμε γιατί πραγματικά ποτέ δεν είναι αργά και γιατί όλοι οι άνθρωποι αξίζουμε τον καλύτερο εαυτό μας!

Οι πικραμένοι άνθρωποι είναι στο βάθος οι πιο αισιόδοξοι

Η πικρία είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα όλων των ζωντανών οργανισμών.

Γιατί αυτοί ζητούν πολλά απ’ τη ζωή, και η ζωή τις περισσότερες φορές δίνει λίγα.

Με τα λίγα μπορούν να ευτυχούν μόνο όσοι γέρασαν, – σωματικά και ψυχικά, – επειδή αυτοί, μη έχοντας να περιμένουν τίποτα, είναι ευχαριστημένοι με τα ψίχουλα του δρόμου.

Γι’ αυτό και οι πικραμένοι άνθρωποι είναι στο βάθος οι πιο αισιόδοξοι: επειδή σ’ αυτούς έμεινε ακόμα το προνόμιο ν’ αγαπούν, να πιστεύουν στον άνθρωπο και στη ζωή, το προνόμιο να κυνηγούνε χίμαιρες.

Γιατί η αξιοπρέπειά μας είναι τόσο ευάλωτη στη σύγχρονη εποχή

Στον σημερινό κορεσμένο από πληροφορίες κόσμο, τα μέσα ενημέρωσης πρέπει συνεχώς να προσφέρουν νέο περιεχόμενο. Δυστυχώς, πολύ συχνά αυτές οι ιστορίες περιλαμβάνουν την καταστροφή της φήμης κάποιου.

Για τους δημοσιογράφους ή συντάκτες που έχουν προθεσμίες, αυτό είναι μια εύκολη λύση. Όταν τα υποκείμενα είναι διασημότητες, άτομα υψηλού προφίλ ή επιτυχημένα, οι θεατές ή αναγνώστες συχνά απολαμβάνουν τις ιστορίες της καταστροφής τους. Το συναίσθημα της ευχαρίστησης για την ατυχία κάποιου άλλου ονομάζεται schadenfreude. Προκαλείται μέσω της κοινωνικής σύγκρισης και μας κάνει να αισθανόμαστε καλύτερα με τον εαυτό μας.

Με τα 24ωρα ειδησεογραφικά δίκτυα, τα αμέτρητα τηλεοπτικά ριάλιτι και τις εκπομπές διαγωνισμών, τα σκανδαλοθηρικά περιοδικά και τις ιστοσελίδες, οι τηλεθεατές και οι αναγνώστες έχουν την ευκαιρία να διασκεδάσουν με τις αποτυχίες, τον εξευτελισμό ή τον πόνο των άλλων. Οι αλγόριθμοι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης το ενισχύουν, προωθώντας συχνά τα υποτιμητικά σχόλια, προσθέτοντας κι άλλα. Μέσα σε λίγες ώρες, χιλιάδες άγνωστοι από όλο τον κόσμο μπορούν να συμμετάσχουν σε επιθέσεις εναντίον ατόμων, ανεξάρτητα από το αν οι όποιοι ισχυρισμοί εναντίον τους είναι αληθινοί, υπερβολικοί ή ψευδείς.

Για παράδειγμα, στη σειρά του Netflix Cecil Hotel, ο Πάμπλο Βεργκάρα συζητά πώς κατηγορήθηκε ψευδώς για τη δολοφονία της Ελίζα Λαμ. Τον παρενοχλούσαν χιλιάδες άνθρωποι στο διαδίκτυο, παρόλο που μπορούσε να αποδείξει ότι εκείνη τη στιγμή βρισκόταν εκτός της χώρας. Η αλήθεια δεν είχε σημασία για τους εκδικητές του διαδικτύου. Η ψυχολογική επιβάρυνση από τις συνεχείς επιθέσεις στον χαρακτήρα του οδήγησε σε απόπειρα αυτοκτονίας.

Δεν είναι ο μόνος. Υπάρχουν αναρίθμητα παραδείγματα ζωών και καριέρας που καταστράφηκαν ή χάθηκαν λόγω λανθασμένης παρουσίασης ή εξευτελισμού στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Τιμωρώντας τους άλλους ωφελούμαστε;

Γιατί το κάνουν αυτό οι άνθρωποι; Η συμμετοχή στην καταστροφή της φήμης κάποιου άλλου μπορεί να προσφέρει κοινωνικό όφελος. Η τιμωρία ενός ατόμου που παραβιάζει την ιδεολογία μας μπορεί να μας κάνει να αισθανθούμε θετικά. Μπορεί να νιώσουμε υπερηφάνεια ή μια αίσθηση ότι ανήκουμε σε μια ομάδα που ενδιαφέρεται για έναν σημαντικό σκοπό.

Το δικό μας κοινωνικό «νόμισμα» μπορεί να αυξηθεί. Αν γράψουμε ένα υποτιμητικό σχόλιο και αυτό ανταμείβεται με likes και θετικά σχόλια, η κοινωνική έγκριση μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση ντοπαμίνης ή ωκυτοκίνης και αυτό δημιουργεί μια ευχάριστη αίσθηση. Η τιμωρία άλλων, ακόμη και αγνώστων, είναι επίσης ένας τρόπος να επισφραγίσουμε τη δική μας αξιοπιστία και να μειώσουμε την πιθανότητα να γίνουμε στόχοι παρόμοιων επιθέσεων. Δυστυχώς, αυτά τα οφέλη αυξάνουν τον κίνδυνο για όλους, συμπεριλαμβανομένου και εσάς, να πληγεί η φήμη και η αξιοπρέπειά σας μέσω κάποιας μορφής ψηφιακής θυματοποίησης.

Τι είναι η αξιοπρέπεια

Ο Γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant (1724-1804), ο οποίος θεωρείται «ο πατέρας της σύγχρονης έννοιας της αξιοπρέπειας», υποστήριξε ότι όλα τα ανθρώπινα όντα έχουν την ίδια εγγενή αξία και αξίζουν από τη φύση τους να αντιμετωπίζονται με αξιοπρέπεια. Ο Καντ εξήγησε ότι για να αντιμετωπίζονται οι άνθρωποι με αξιοπρέπεια, δεν πρέπει ποτέ να χρησιμοποιούνται ως μέσο για την επίτευξη ενός σκοπού.

Αντίθετα, τα ανθρώπινα όντα θα πρέπει να θεωρούνται αυτοσκοπός. Με άλλα λόγια, οι άνθρωποι δεν πρέπει να χειραγωγούνται, να χρησιμοποιούνται ή να υποβαθμίζονται για το όφελος κάποιου άλλου, ανεξάρτητα από το πόσο καλός μπορεί να φαίνεται ο σκοπός. Σύμφωνα με τον Καντ, η επίτευξη ενός προσωπικού οφέλους εις βάρος της φήμης κάποιου άλλου θα αποτελούσε παραβίαση της αξιοπρέπειάς του, όπως και μια ιστορία στα μέσα ενημέρωσης που εξευτελίζει ή βλάπτει ένα άτομο ή μια ομάδα. Η μεταχείριση των ανθρώπων ως «αντικείμενα περιεχομένου» που χρειάζονται για κλικ, θεατές, διαφημιστές ή έσοδα, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα προσωπικά τους συναισθήματα ή η ευημερία τους, είναι εκμετάλλευσή τους για προσωπικό ή εταιρικό κέρδος και είναι ταπεινωτική.

Ταπείνωση: Μια παραβίαση της αξιοπρέπειας

Η ταπείνωση ενός ατόμου τραυματίζει την αίσθηση της αξίας, τη θετική αίσθηση του εαυτού και το αίσθημα της αποδοχής και του ανήκειν. Όταν ένα άτομο ταπεινώνεται δημοσίως στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, η φήμη του πλήττεται και πιθανότατα βιώνει απώλεια κοινωνικής θέσης και ευκαιριών. Δεδομένου ότι η αξιοπρέπεια ορίζεται επίσης ως «η ιδιότητα ή η κατάσταση του να είσαι άξιος, εκτιμητέος ή σεβαστός», το να ταπεινώνει κανείς ένα άτομο σημαίνει να επιτίθεται στη φήμη και την αξιοπρέπειά του, να το αντιμετωπίζει ως υπάνθρωπο.

Σε προηγούμενους αιώνες, τέτοιες επιθέσεις κατά της φήμης θεωρούνταν θεμιτά εργαλεία κοινωνικής μεταρρύθμισης και χρησιμοποιούνταν συνήθως. Δραστηριότητες όπως η διαπόμπευση ανθρώπων, η χρήση μαστιγίων, ράβδων λάμβαναν χώρα τις περισσότερες φορές στη δημόσια πλατεία, όπου το κοινό μπορούσε όχι μόνο να γίνει μάρτυρας της τιμωρίας αλλά και να συμμετάσχει εκτοξεύοντας προσβολές ή σάπια τρόφιμα. Ωστόσο, στις ΗΠΑ το 1787, ο Μπέντζαμιν Ρας, γιατρός, κοινωνικός μεταρρυθμιστής και ιδρυτής, έγραψε ένα έγγραφο υποστηρίζοντας ότι οι ΗΠΑ θα έπρεπε να καταργήσουν τις δημόσιες τιμωρίες. Υπενθύμιζε στους νομοθέτες ότι η ατίμωση ή η δημόσια ατίμωση «αναγνωρίζεται παγκοσμίως ως τιμωρία χειρότερη από τον θάνατο».

Το κοινό άρχισε να συνειδητοποιεί ότι αφού ένα άτομο αποστερούνταν δημοσίως την αξιοπρέπειά του, συχνά έσβηνε η επιθυμία του να αναμορφωθεί και να γίνει παραγωγικό μέλος της κοινωνίας. Οι δημόσιες τιμωρίες που αποσκοπούσαν στην αφαίρεση της κοινωνικής αξίας των ανθρώπων σύντομα εξορίστηκαν από τα νομικά συστήματα της Δύσης και όχι μόνο.

Η ψηφιακή εποχή

Παρόλο που η ψηφιακή εποχή έχει συμβάλει σημαντικά στο να γίνει ο κόσμος καλύτερος, έχει επίσης επιτρέψει στις δημόσιες τιμωρίες να επιστρέψουν δυναμικά – συνήθως χωρίς καμία δέουσα διαδικασία ή έλεγχο όσων διατυπώνουν κατηγορίες. Σε ορισμένες περιπτώσεις, άνθρωποι έχουν αδίκως κακοποιηθεί ή παραποιηθεί από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης για λόγους ψυχαγωγίας. Σε άλλες περιπτώσεις, άσημα άτομα έχουν υποστεί άγριες προσωπικές επιθέσεις για μικρές παρεξηγήσεις, αδικήματα ή ακόμη και για καθόλου αδικήματα. Λόγω της μόνιμης φύσης του ψηφιακού αποτυπώματος, ένα αθώο άτομο μπορεί να σημαδευτεί για πάντα με τις επιζήμιες πληροφορίες κάθε φορά που κάποιος αναζητά το όνομά του.

Τα καλά νέα

Ατομικά, μπορούμε να απέχουμε από το να δημοσιεύουμε ή να μοιραζόμαστε κακόβουλα σχόλια. Μπορούμε να υποστηρίξουμε αυτούς που ντροπιάζονται δημοσίως. Οι πιο γενναίοι από εμάς ίσως βρουν ακόμη και το θάρρος να σταθούν στο ύψος εκείνων που στοχοποιούνται άδικα, διακινδυνεύοντας τη δική μας φήμη για να το πράξουμε. Συλλογικά, μπορούμε να απαιτήσουμε αλλαγή στη δεοντολογία και τα καμώματα των μέσων ενημέρωσης και των οργανισμών κοινωνικής δικτύωσης. Το πιο σημαντικό, μπορούμε να επανεκπαιδευτούμε ώστε να σκεφτόμαστε κάθε πρόσωπο στην οθόνη, στις ειδήσεις ή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως ένα ανθρώπινο ον με συναισθήματα, ένα πρόσωπο που έχει σημασία, ένα πρόσωπο που μπορεί να αλλάξει και ένα πρόσωπο που αξίζει να αντιμετωπίζεται με αξιοπρέπεια.

Ένα μικρό τρέμουλο να πιάσει όλους τους αδικημένους, θα γεμίσει μονομιάς με ερείπια η Οικουμένη

Η τάξη που διέπει την κοινωνική ζωή δεν είναι παρά η επιφάνεια. Στην πραγματικότητα στα βάθη της μαίνεται πόλεμος, ένας πόλεμος που τα κίνητρά του δεν διαφέρουν σε τίποτα από εκείνα που οπλίζουν τα χέρια των λαών. Ο κάθε άνθρωπος έρχεται στη ζωή για να εξυπηρετήσει αποκλειστικά και μόνο τα δικά του συμφέροντα και τα δικά του πάθη, στο όνομα της φύσης του, η έκφραση της οποίας αποκαλείται Δικαίωμα της Προσωπικότητας. Το δικαίωμα αυτό, έτσι όπως εκφράζεται σε κάθε εποχή, καθορίζει τόσο τους κανόνες της μάχης όσο και τα όπλα που επιτρέπεται να χρησιμοποιηθούν. Προκύπτει ένας ολόκληρος κόσμος από στρατηγικές, ίντριγκες και τεχνάσματα, μια ολόκληρη τέχνη επίθεσης και άμυνας, μια ολόκληρη στρατηγική, πού, με παραλλαγές, ισχύει σε κάθε εποχή και σε κάθε τόπο. Η μάχη δίνεται άνθρωπο με άνθρωπο, κοινωνική τάξη σε κοινωνική τάξη. Και πάνω από τη μάχη αυτή υπερίπταται ως όραμα η ανεξάντλητη έννοια της Φιλοδοξίας, κύρια σημεία της οποίας είναι η Εξουσία, η Ισχύς, η Κοινωνική θέση, το Χρήμα και η Δόξα.

Αυτό δεν αποτελεί φαινόμενο της εποχής μας. Έτσι γινόταν πάντα. Η διαφορά είναι πως οι σύγχρονες κοινωνίες διεξάγουν τη μάχη κάτω από συνθήκες ιδιαίτερα ασαφείς. Δεν υπάρχει κάποια αυστηρή ταξική διάκριση που να περιορίζει τις δραστηριότητες του καθενός σε μια συγκεκριμένη σφαίρα. Ολόκληρη η κοινωνική μάζα καλείται να μπει στην αρένα με αιχμή του δόρατος την προσωπική πρωτοβουλία. Τίποτα δεν μπορεί πλέον να σταθεί εμπόδιο στο μέλλον ακόμα και του πιο ταπεινού ανθρώπου, αν αυτός έχει γεννηθεί με το μικρόβιο της Φιλοδοξίας.

• Πώς είναι λοιπόν δυνατόν να διατηρηθεί η ισορροπία κάτω από αυτές τις συνθήκες;

Ποιος μπορεί να κάνει τις μάζες να ανεχθούν το ζυγό της δουλείας και της φτώχειας; Οι θρησκευτικές πεποιθήσεις; Η φιλοσοφία; Η αγάπη για τον ηγέτη ή η αγάπη για την πατρίδα; Οι ερωτήσεις αυτές μένουν αναπάντητες. ‘Η τάχα ο φόβος των νόμων;

Πόσοι είναι οι άνθρωποι που η κοινωνία ευνοεί σε σχέση με τα εκατομμύρια αυτών που στην ουσία περιφρονεί; Μα απλώς ένα μικρό τρέμουλο να πιάσει όλους τους αδικημένους, θα γεμίσει μονομιάς με ερείπια η Οικουμένη.

Ένα πράγμα είναι να φέρεις την ψυχή να δεχθεί τέτοιες ιδέες· άλλο πράγμα είναι να συνδυάσεις θεωρία και πράξη

Περί της αρετής

Μας συμβαίνει – και σε μας ακόμα – που δεν είμαστε παρά εξαμβλώματα ανθρώπων, να εξυψώσουμε καμιά φορά την ψυχή μας πέρα από τη συνήθη κατάστασή της, όταν οι λέξεις ή τα παραδείγματα άλλων ανθρώπων την αφυπνίσουν. Αυτό όμως είναι ένα είδος πάθους που την παρακινεί, την αναστατώνει και την συναρπάζει κάπως έξω από τον εαυτό της. Γιατί μόλις περάσει αυτός ο ανεμοστρόβιλος, βλέπουμε πως η ψυχή χαλαρώνει και ηρεμεί αυθορμήτως, αν όχι ως το τελευταίο σκαλοπάτι, τουλάχιστον σε χαμηλότερο σκαλοπάτι από εκείνο που βρισκόταν πριν, έτσι που μπορεί να εξωθήσουμε τον εαυτό μας στην οργή, λίγο πολύ όπως κάθε κοινός άνθρωπος, για την απώλεια ενός γερακιού ή επειδή ένα ποτήρι έσπασε.

Εκτός από μια τεταγμένη συμπεριφορά, εκτός από τη μετριοπάθεια και τη σταθερότητα, θεωρώ πως όλα μπορούν να γίνουν, ακόμα και από έναν άνθρωπο που γενικώς είναι ατελής και ελλιπής. Γι’ αυτόν το λόγο, λένε οι σοφοί, προκειμένου να κρίνεις όπως πράγματι αρμόζει έναν άνθρωπο, πρέπει να ελέγξεις τις πεζές πράξεις του και να τον συλλάβεις εξαπίνης στην καθημερινή του αμφίεση.

Ο Πύρρων, εκείνος που αναγόρευσε την άγνοια σε μια τόσο ευχάριστη επιστήμη, προσπάθησε, όπως όλοι οι άλλοι αληθινοί φιλόσοφοι, να συμμορφώσει τη ζωή του με τις ιδέες που είχε αναπτύξει. Και επειδή επέμενε πως η αδυναμία της ανθρώπινης κρίσης είναι τόσο ακραία, ώστε δεν είναι σε θέση να συνταχθεί ή να κλίνει προς κάποιο μέρος και ήθελε να την έχει αέναα να κρέμεται ισοζυγισμένη, θεωρώντας και αποδεχόμενη όλα τα πράγματα ως “αδιάφορα”, διηγούνται πως διατηρούσε πάντα την ίδια όψη και έκφραση.

Αν είχε αρχίσει μια κουβέντα, δεν παρέλειπε να την αποτελειώσει, ακόμα και αν εκείνος στον οποίο μιλούσε, είχε αποχωρήσει· αν πήγαινε κάπου, δεν άλλαζε το δρόμο του, όποιο εμπόδιο και αν παρουσιαζόταν, γλιτώνοντας από γκρεμούς, από χτυπήματα αμαξιών και άλλα ατυχήματα χάρη στους φίλους του. Γιατί ο φόβος ή η αποφυγή κάποιου πράγματος θα σήμαιναν πως ερχόταν σε σύγκρουση με τις προτάσεις του, οι οποίες αφαιρούσαν, ακόμα και από τις αισθήσεις, κάθε επιλογή και βεβαιότητα. Κάποια φορά άντεξε με τέτοια σταθερότητα να του κάνουν τομή και να τον καυτηριάσουν, ώστε δεν είδαν ούτε καν να τρεμοπαίζουν τα μάτια του.

Ένα πράγμα είναι να φέρεις την ψυχή να δεχθεί τέτοιες ιδέες· άλλο πράγμα είναι να συνδυάσεις θεωρία και πράξη. Πάντως, αυτό δεν είναι αδύνατο. Εκείνο όμως που είναι σχεδόν απίστευτο να καταφέρεις είναι να συνδυάσεις θεωρία και πράξη με τέτοια επιμονή και σταθερότητα, ώστε από αυτόν το συνδυασμό να καθορίσεις την καθημερινή πορεία της ζωής σου με ενέργειες τόσο απομακρυσμένες από την κοινή πρακτική.

Να γιατί ο Πύρρων, όταν τον βρήκαν κάποτε στο σπίτι του να μαλώνει έντονα με την αδερφή του και τον μέμφθηκαν πως είχε ξεχάσει όλα τα σχετικά με τη θεωρία του της “αδιαφορίας”, είπε: “Τι; Πρέπει λοιπόν ακόμα και ετούτο το γύναιο να χρησιμεύει ώστε να αποδεικνύονται οι κανόνες μου;” Μιαν άλλη φορά που τον είδαν να υπερασπίζεται τον εαυτό του από ένα σκυλί, είπε: “Είναι πολύ δύσκολο να παραμερίσεις τελείως τον άνθρωπο· και πρέπει να ορίσουμε πως χρέος μας είναι να προσπαθήσουμε να καταπολεμήσουμε τα πράγματα, πρώτα με τις πράξεις, αλλά, αν το πράγμα φτάσει στο χειρότερο, με λογική και επιχειρήματα”.

[Ἀκόλουθος δ’ ἦν καί τῶ βίω, μηδέν ἐκτρεπόμενος μηδέ φυλαττόμενος, ἄπαντα ὑφιστάμενος, ἁμάξας, εἰ τύχοι, καί κρημνούς καί κύνας καί ὅλως μηδέν ταῖς αἰσθήσεσιν ἐπιτρέπων. Σώζεσθαι μέντοι… ὑπό τῶν γνωρίμων παρακολουθούντων. Καί χολήσας τι περί τῆς ἀδερφῆς… πρός τόν ἐπιλαμβανόμενον εἰπεῖν ὡς οὐκ ἐν γυναίῳ ἡ ἐπίδειξις τῆς ἀδιαφορίας. Καί κυνός ποτ’ ἐπενεχθέντος διασοβηθέντα εἰπεῖν πρός τόν αἰτιασάμενον, ὡς χαλεπόν εἴη ἐκδῦναι τόν ἄνθρωπον· διαγωνίζεσθαι δ’ ὡς οἷόν τε πρῶτον μέν τοῖς ἔργοις πρός τά πράγματα, εἰ δέ μή, τῶ γε λόγω. Φασί δέ σηπτικῶν φαρμάκων καί τομῶν καί καύσεων ἐπί τινος ἔλκους αὐτῶ προσενεχθέντων, ἀλλά μηδέ τά ὀφρῦς συναγαγεῖν.] 

(ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Πύρρων, Θ’, 62,66,67)

Η έλλειψη υπευθυνότητας είναι αλητεία

Η «ευθύνη», ως έννοια και στάση ζωής, είναι από τις πιο αμφίβολες κατανοητικές στάσεις. Ταυτόχρονα, ως λέξη, είναι μάλλον άβολη. Δεν είναι, επομένως, τυχαίο ότι βρισκόμαστε σε μια περίοδο χαμηλής ατομικής και κοινωνικής υπευθυνότητας.

Η αξία της ευθύνης παραμένει πυξίδα και στάση ζωής, για όσους κρατούν ζωντανό το όραμα μιας «ανθρώπινης» κοινωνίας. Για εκείνους που αισθάνονται τη σκέψη, τα συναισθήματα και τις πράξεις τους ως επιλογή συνείδησης και αποδοχή των συνεπειών που επισύρει κάθε συνειδητοποιημένη πράξη. Με την έννοια αυτή είμαι υπεύθυνος σημαίνει: ότι νιώθω υπόλογος ως άτομο, ως γονιός, ως δάσκαλος, ως κοινωνικό πρόσωπο, τελικά και αναλαμβάνω την ευθύνη που μου ανήκει για τις δεινές αντινομίες του καιρού μου. Αυτή η έννοια της αυτοαποδοχής της ευθύνης νομίζω πως είναι το κεντρικό χαρακτηριστικό της υπευθυνότητας.

Όμως, το πρόβλημα, όπως διαμορφώνεται στην προσωπική μας ζωή και στην κοινωνική πραγματικότητα, είναι ακριβώς αυτό: ότι η αγωγή της ευθύνης και η αποδοχή της υπευθυνότητας, είναι το συνεχώς ζητούμενο. Αλήθεια, σε προσωπικό επίπεδο, πόσο έχουμε τη γενναιότητα να κοιτάζουμε βαθιά μέσα μας; Να επιχειρούμε, συστηματικά, μια προσωπική αναζήτηση για το τι μετράει στη ζωή, ποιοι είμαστε, συνειδητά ή ασυνείδητα ποια είναι τα προσόντα μας και οι αδυναμίες μας και πώς ενεργούμε στην προσωπική και την κοινωνική μας ζωή; Με αυτόν τον τρόπο θα «χτίσουμε» μια υγιή προσωπικότητα. Αυτή η έννοια της ολοκληρωμένης προσωπικότητας μπορεί και πρέπει να είναι ο προσανατολισμός μας: η επιδίωξη ενός πολιτισμού προσωπικής ωριμότητας. Σ’ αυτόν το πολιτισμό πρέπει να βρούμε το δρόμο της ευθύνης μας.

Η έλλειψη αυτής της ευθύνης, σε κοινωνικό επίπεδο, κάνει τα πράγματα περισσότερο περίπλοκα και τραγικά: δεν έχουμε τη φρόνηση να βάζουμε προτεραιότητες, να κάνουμε τις βέλτιστες επιλογές. Δεν έχουμε αναπτύξει στον απαιτούμενο βαθμό τη συναίσθηση ενός συλλογικού πνεύματος, που πρέπει να καθορίζει το βαθμό ωριμότητας της κοινωνίας μας. Ιδιαίτερα, κάτω από την περίσταση που διερχόμαστε, η κοινωνία μας θαρρείς και είναι διαποτισμένη από ένα είδος κοινωνικού εγωκεντρισμού, που γεννά το πολλαπλό ανθρώπινο αδιέξοδο.

Για το αδιέξοδο αυτό ένας είναι ο δρόμος: οι δεξιότητες ανάπτυξης προσωπικής ταυτότητας: (αυτογνωσία, αυτοεικόνα, αυτοεκτίμηση, αυτοδιαχείριση, αυτοέλεγχος, αυτορρύθμιση, αυτενέργεια). Με αυτά τα χαρακτηριστικά μπορούμε να καλλιεργήσουμε την ικανότητα να αναλαμβάνουμε την ευθύνη των πράξεων μας. Η προσέγγιση αυτή είναι στην ουσία μια «αναβίωση» των ξεχασμένων αξιών. Των αξιών που δεν είναι χώρος «γνώσης και μάθησης», με τη στενή έννοια, αλλά χώρος ευρύτερης καλλιέργειας και παιδείας!

Τα παιδιά από νωρίς πρέπει να μαθαίνουν και να σκέφτονται με ένα τρόπο συλλογικό. Να οργανώνονται σε ομάδες, για να μπορούν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις του αύριο. επιθυμητής πορείας προς την αυτοπραγμάτωση. Ο τρόπος, για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, είναι μια και μόνο συνεπής και υπεύθυνη πορεία και προς τον εαυτό του και προς τους άλλους. Είναι μια πορεία ανακάλυψης. Ένα «μάθημα ζωής» και Συναισθηματικής Νοημοσύνης.

Ευρύτερα, θα έλεγα ότι ένας υπεύθυνος άνθρωπος δεν είναι μόνον «αυτογνώστης». Δεν ζει μόνο με ή για τον εαυτό του. Είναι ένας ευρύτερα ενήμερος άνθρωπος. Γνώστης και κάτοχος μιας γενικής παιδείας, με δυνατότητα εμβάθυνσης και κριτικής στάσης. Μόνον έτσι θα μπορεί να διακρίνει τις αντινομίες της ζωής, να αξιολογεί τις ευκαιρίες και τις επιλογές του. Το άτομο που έχει αναπτύξει την αξία της υπευθυνότητας βρίσκει ουσιαστικό περιεχόμενο και νόημα ζωής στην κοινωνική του διάσταση. Μαθαίνει να ενεργεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να αποκτά όχι μόνο επαγγελματική κατάρτιση και προσωπική επιτυχία, αλλά γενικότερα τη δυνατότητα να αντιμετωπίζει διάφορες καταστάσεις και να συνεργάζεται με τους άλλους. Έτσι, σφυρηλατεί την αυτοεκτίμησή του και την αυτορυθμιζόμενη προσωπικότητά του, στοιχεία απαραίτητα για μια δυνατή προσωπικότητα.

Μόνο από μια τέτοια προσωπικότητα εκπορεύεται η προσωπική ευθύνη και η υπεύθυνη «στάση ζωής». Μόνο μια τέτοια στάση ευθύνης σφυρηλατεί μια νέα γενιά ευθύνης, μια οικογένεια ευθύνης, ένα σχολείο ευθύνης. Μέσα από όλα αυτά θα προκύψει, ο συνειδητοποιημένος πολίτης, ο πολίτης ευθύνης, ο επιλεκτικός, ο ώριμος, ο υπεύθυνος πολίτης. Ένας πολίτης μέσα από η λογική και την ευαισθησία του μεγάλου Ν. Καζαντζάκη: «…Να αγαπάς την ευθύνη. Να λες, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γη… αν δεν σωθεί, ΕΓΩ φταίω…». Αυτός ο πολίτης είναι ο δικός μας δρόμος.

Ασόκα: Σκόρπισα το Κακό, την αδικία…Αν αυτό ονομάζεται νίκη, τι είναι ήττα;

Στη σανσκριτική το όνομα Ασόκα σημαίνει χαρά: στερητικό άλφα και «σόκα» (θλίψη).Ο Ασόκα ήταν Ινδός αυτοκράτορας που έμεινε στον θρόνο από το 269 π.Χ. μέχρι τον θάνατό του το 232 π.Χ. Ο παππούς του είχε ιδρύσει τη δυναστεία Μαουρύα την οποία ενίσχυσε, άθελα της, η στρατιά του Μεγάλου Αλεξάνδρου καταστρέφοντας τις τοπικές συμμαχίες της κοιλάδας του Ινδού ποταμού. Ο Ασόκα, ο αποκαλούμενος Μέγας (Ασόκα Βαρντάνα), υπήρξε ένθερμος οπαδός του βουδισμού και ένας από τους μεγαλύτερους ιεραποστόλους του. Η αυτοκρατορία του εκτεινόταν από την αρχαία ανατολική Περσία μέχρι τα εδάφη της σύγχρονης Μιανμάρ (Βιρμανία) και περιελάμβανε το σημερινό Αφγανιστάν, το Πακιστάν, το άλλοτε Βελουχιστάν, την κεντρική και βόρεια Ινδία και το Μπαγκλαντές. Πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας του Ασόκα ήταν η Παταλιπούτρα (η σύγχρονη Πάτνα), όπως αναφέρεται σχετικά στα δύο σπουδαία ινδικά έπη Ραμαγιάνα και Μαχαμπαράτα και στα θρησκευτικά κείμενα, τα λεγάμενα Πουράνας.

Οι αναφορές για τη ζωή και το έργο του Ασόκα βασίζονται στις πολυάριθμες επιγραφές νόμων και διαταγμάτων που μοίραζε ο ίδιος σε διάφορα σημεία της αυτοκρατορίας του, είτε σε περίτεχνους στύλους είτε σε γρανιτένιους βράχους. Οι επιγραμματικές εντολές που άφησε πίσω του ονομάζονται σήμερα Έδικτα του Ασόκα, ή Ήδικτα του Ασόκα, εκ του λατινικού «edictum», ή, απλούστερα, Διατάγματα του Ασόκα: πρόκειται για μια συλλογή 33 εντολών που συμπυκνώνουν την πίστη του Ασόκα στη βουδιστική έννοια ντάρμα (dharma: «δικαιοσύνη, ευσέβεια, φυσικός νόμος»).

Το ντάρμα είχε απήχηση στον δυτικό κόσμο και σε διάφορες περιόδους της πολιτικής και καλλιτεχνικής ιστορίας έγινε μόδα. Οι μπίτνικς —ιδιαίτερα ο Τζακ Κέρουακ— και, λίγο αργότερα, οι χίπις επανανακάλυψαν τις ανατολικές φιλοσοφίες, ιδιαίτερα τα διδάγματα του Ασόκα περί λιτού βίου και εσωτερικού ταξιδιού. «Ήθελα ένα σακίδιο γεμάτο με ό,τι ήταν απαραίτητο για τον ύπνο, καταφύγιο, φαγητό, μαγείρεμα» γράφει ο Τζακ Κέρουακ στο βιβλίο του Οι αλήτες του Ντάρμα (1958), «στην ουσία, μια πλήρη κουζίνα και κρεβατοκάμαρα στην πλάτη μου. Ήθελα να πάω κάπου, να βρω την απόλυτη μοναξιά, να μελετήσω το απόλυτο κενό του μυαλού μου, να είμαι εντελώς ουδέτερος για οποιαδήποτε ιδέα. Σκόπευα να έχω μάλιστα σαν μοναδική μου δραστηριότητα την προσευχή, να προσεύχομαι για όλα τα ζωντανά πλάσματα- αυτή μου φαινόταν η μοναδική αξιοπρεπής δραστηριότητα που είχε απομείνει στον κόσμο. Να κάθεσαι σε κάποια όχθη ποταμού ή στην έρημο ή στα βουνά, ή σε κάποια καλύβα στο Μεξικό ή σε ξύλινη παράγκα στα βουνά Αντίροντακ, να ξεκουράζεσαι, να είσαι ευγενικός και καλός, να μην κάνεις τίποτε άλλο από το να εξασκείς αυτό που οι Κινέζοι αποκαλούν “κάνω τίποτα”». Ο Βρετανός φιλόσοφος και ερμηνευτής των ανατολικών θρησκειών Allan Watts (1915-1973), που εγκαταστάθηκε στην Καλιφόρνια, ενσωμάτωσε τη φιλοσοφία του Ασόκα στην αντικουλτούρα, ιδιαίτερα στο λεγόμενο Human Potential Movement, σύμφωνα με το οποίο ο άνθρωπος μπορεί και πρέπει να ζει ευτυχισμένος, δημιουργικός και «πλήρης». Ο Watts και οι φίλοι του, όπως Gary Snyder, ήταν από τους πρώτους στη Δύση που αμφισβήτησαν την ιδέα της συνεχούς «προόδου» και πρότειναν τη δημιουργία μικρών αγροτικών κοινοτήτων στις οποίες θα έβρισκαν καταφύγιο οι καλλιτέχνες και οι εκκεντρικοί.

Το στοίχημα της ζωής είναι, για τον Ασόκα, να επιτύχουμε μια συμπεριφορά που να εναρμονίζεται με τη φυσική τάξη. Σύμφωνα με τις «νταρμικές» θρησκείες —τον ινδουισμό (Σανατάνα Ντάρμα), τον βουδισμό (Μπούντα Ντάρμα), τον ζαϊνισμό (Τζαΐν Ντάρμα) και τον σιχισμό, τα πλάσματα που ζουν σε αρμονία με το ντάρμα προχωρούν ταχύτερα προς την ατομική απελευθέρωση. Θα πείτε, δικαιολογημένα, πως, παρά τα κηρύγματα περί αρμονίας και νιρβάνας, στις ινδουιστικές και βουδιστικές χώρες εκτυλίσσονται πολυαίμακτοι πόλεμοι, συγκρούσεις και καταπίεση. Το σύστημα που βασίζεται στις κάστες —τους ιερείς η βραχμάνους, τους αριστοκράτες πολεμιστές και τους καλλιεργητές, στους οποίους προστέθηκαν αργότερα οι χειρώνακτες, δηλαδή οι κατακτημένοι ντόπιοι λαοί— φαίνεται άδικο στα μάτια των Δυτικών. Αλλά η επιθυμία για ελευθερία και δημοκρατία δεν είναι έμφυτη: πολλοί άνθρωποι νιώθουν ότι καθαίρονται μέσω των απαγορεύσεων. Σύμφωνα λοιπόν με το σύστημα των καστών, το άτομο ανήκει, εκ γενετής, σε κάποια κάστα και δεν υπάρχει καμιά ευκαιρία κοινωνικής κινητικότητας. Οι κάστες εντάσσονται στην ιδέα του ντάρμα, εφόσον ως ντάρμα ορίζεται επίσης το σύνολο των κανόνων της κάθε κάστας. Στο βάθος του κόσμου υποτίθεται πως βρίσκεται μια θεϊκή πραγματικότητα, ενώ ο κόσμος στον οποίο ζούμε είναι το εξωτερικό-επιφανειακό στρώμα αυτής της θεϊκής πραγματικότητας. Έτσι, ο κόσμος χωρίζεται σε δυο μέρη: α) τη θεμελιώδη πραγματικότητα και β) τον φαινόμενο κόσμο.

Αν και αναφέρεται ο Βούδας, τα διατάγματα του Ασόκα εστιάζουν περισσότερο στις κοινωνικές και ηθικές εντολές παρά στις θρησκευτικές πρακτικές. Ο Ασόκα θέλησε να παραμείνει απλός στο μήνυμά του για τον κοινό άνθρωπο: η φιλοσοφία του συνίσταται στον σεβασμό έναντι των πρεσβυτέρων, στη γενναιοδωρία, στην προστασία της ζωής όλων των πλασμάτων. Υπό αυτή την έννοια, ο Ασόκα είναι ο μεγάλος πρόγονος της οικολογίας, της μετριοπάθειας, της ανεξιθρησκίας, του αυτοελέγχου, της καθαρότητας της καρδιάς, της ευγνωμοσύνης για το δώρο της ζωής και της φιλοσοφίας του Ζεν.

Οι βουδιστικοί θρύλοι αναφέρουν ότι ο Ασόκα, προτού ωριμάσει και ασπαστεί τον βουδισμό, ήταν άγριος και αιμοδιψής: κατακτώντας τα εδάφη της Καλίνγκα -περιοχή που υπερηφανευόταν για το μοναρχικό αλλά κοινοβουλευτικό της πολίτευμα— προκάλεσε τον θάνατο εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων. Μια μέρα μετά το τέλος των μαχών ο Ασόκα περιόδευσε στην Καλίνγκα, ανάμεσα στα πτώματα — και αρρώστησε από το θέαμα. «Αν αυτό ονομάζεται νίκη, τι είναι ήττα;» ομολόγησε δημοσίως. «Σκόρπισα το Κακό, την αδικία…» Ο φονικός πόλεμος οδήγησε τον Ασόκα σε εσωτερική μετάλλαξη που δεν άφησε ανεπηρέαστο το ύφος της εξουσίας του. Στον Ασόκα οφείλουμε ένα μοντέλο διακυβέρνησης που συνδυάζει τον βουδισμό με το κράτος, υποκαθιστώντας την ελέω Θεού βασιλεία. Ο Ασόκα προσπάθησε να νομιμοποιήσει την εξουσία του όχι μέσω της αναγωγής σε κάποια θεϊκή πηγή, αλλά κερδίζοντας την έγκριση της βουδιστικής μοναστικής κοινότητας. Στην εξωτερική του πολιτική διακήρυξε τις φιλειρηνικές του προθέσεις διαβεβαιώνοντας τους γείτονές του για την καλή θέληση και το μήνυμα του ντάρμα. «Λίγες αμαρτίες και πολλές καλές πράξεις» ήταν το σύνθημά του, ενώ δεν έκανε ποτέ θρησκευτικό κήρυγμα σε κανέναν: για τον βουδισμό μιλούσε μόνο στους ομοθρήσκους του.

Ο Τζορτζ Χάρρισον, ένα από τα μέλη των Beatles, βρήκε στις ανατολικές φιλοσοφίες το νόημα της ζωής καθώς και μια πηγή έμπνευσης για τη μουσική του. Εγκατέλειψε τους πειραματισμούς με το LSD και αφοσιώθηκε στον διαλογισμό: η μεγάλη του επιτυχία «My Sweet Lord» —που περιλαμβανόταν στο τριπλό του άλμπουμ All Things Must Pass του 1970— ήταν μια έκκληση για θρησκευτική μετριοπάθεια, μια αναζήτηση της θεότητας που υπερβαίνει τις εκκλησίες, τα δόγματα και τις αιρέσεις. Αυτό ήταν το δίδαγμα του Ασόκα: στα διατάγματά του ο Ινδός βασιλιάς υποστήριζε, όπως υπαινιχθήκαμε, όλες τις μεγάλες θρησκείες της εποχής του —τον βουδισμό, τον βραχμανισμό, τον ζαϊνισμό—, επιζητώντας μια ολιστική ηθική φιλοσοφία μη βίας, συγχώρεσης και ειρήνης. Ο Ασόκα τόνιζε την ανάγκη για σεβασμό όλων των θρησκειών,για αρμονία στις σχέσεις μεταξύ γονέων και παιδιών, εργαζομένων και εργοδοτών, μαθητών και δασκάλων. Επίσης, απαγορεύοντας τη σφαγή και την κατανάλωση βοοειδών, και περιορίζοντας την αλιεία, θεμελίωσε τη χορτοφαγία και τα δικαιώματα των ζώων. (Στις δυτικές χώρες η φιλοζωία με τη σύγχρονη έννοια της —κατοικίδια, χορτοφαγία, απαγόρευση βασανισμού ζώων κτλ.— χρονολογείται από τα μέσα του 19ου αιώνα.)

Ο Βρετανός συγγραφέας Η. G. Wells (1866-1946) -γνωστός, μεταξύ άλλων, για το σύντομο μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας Η μηχανή του χρόνου— έγραφε για τον Ασόκα στο βιβλίο του The Outline of History: «Ανάμεσα στις χιλιάδες των βασιλιάδων, των μοναρχών, των πριγκίπων της ιστορίας, το όνομα του Ασόκα λάμπει, σχεδόν μόνο, σαν αστέρι». Έκτοτε πολλές διασημότητες βρήκαν στον Ασόκα ένα πρότυπο: η τραγουδίστρια της σόουλ Τίνα Τέρνερ, ο μουσικός της τζαζ Χέρμπι Χάνκοκ, η ηθοποιός Γκόλντι Χον, ο Ρίτσαρντ Γκιρ και η Σάρον Στόουν (η τελευταία φαίνεται να χρησιμοποιεί την ανατολική φιλοσοφία σαν διαφημιστικό κόλπο, αλλά ποτέ δεν ξέρεις).

Μετά τον θάνατο του Ασόκα η αυτοκρατορία κατακερματίστηκε σε αντιμαχόμενες περιοχές, ενώ εισέβαλαν στην Ινδία πληθυσμοί εκτοπισμένοι από τις συγκρούσεις μεταξύ Κινέζων και Μογγόλων στις στέπες. To 2001 ο Ινδός σκηνοθέτης Santosh Sivan γύρισε μια επική ταινία για τη ζωή του Ασόκα, που, μολονότι προϊόν του Bollywood, διατηρεί κάποια ιστορική ακρίβεια.

Ο Ασόκα είναι σήμερα πιο επίκαιρος από ποτέ, καθώς υπογραμμίζει: «Όποιος επαινεί τη δική του θρησκεία δείχνοντας υπερβολική αφοσίωση και καταδικάζοντας όσους δεν την ασπάζονται, στην πραγματικότητα την υπονομεύει. Η επαφή ανάμεσα στις θρησκείες είναι κάτι καλό: πρέπει να ακούμε και να σεβόμαστε τις γνώμες των άλλων». Ενδιαφέρον έχει ένα πολύ σύντομο δοκίμιο του Χόρχε Λουίς Μπόρχες, με τίτλο «Μορφές ενός θρύλου», γύρω από τον Βούδα, τον πνευματικό δάσκαλο Σιντάρτα και τον Ασόκα.

Αρσινόη Β΄ της Αιγύπτου -Ο θλιβερός δρόμος της διαφθοράς και της αποδυνάμωσης

Η Αρσινόη Β’ η Φιλάδελφος ( 316 – 268 π.Χ. ) ήταν βασίλισσα της Θράκης και συμβασιλέας της Αιγύπτου μαζί με τον αδελφό και σύζυγό της Πτολεμαίο Β’ το Φιλάδελφο. Ήταν η μεγαλύτερη κόρη του Πτολεμαίου Α’ του Σωτήρα, στρατηγού και επιγόνου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, καθώς και ιδρυτή της Δυναστείας των Πτολεμαίων. Μητέρα της ήταν η τελευταία σύζυγος του, Βερενίκη η Α’. Έπαιξε κύριο ρόλο στην πολιτική που διαμόρφωσε τα δυτικά κράτη που σχηματίστηκαν μετά τη διάλυση του απέραντου κράτους του Αλεξάνδρου.

Βασίλισσα της Θράκης

Η Αρσινόη παντρεύτηκε το βασιλιά Λυσίμαχο της Θράκης στην ηλικία των δεκαέξι ετών. Εκείνος είχε μόλις λάβει τον έλεγχο του μεγαλύτερου μέρους της Μικράς Ασίας ( 300 π.Χ. ) Της χάρισε τρεις πόλεις και άλλαξε το όνομα της Εφέσου για εκείνη το 293 π.Χ.. Η Αρσινόη απέκτησε μαζί του τρεις γιους, τον Πτολεμαίο, το Φίλιππο και το Λυσίμαχο.

Στην αυλή του συζύγου της οι Πτολεμαίοι εκπροσωπούνταν από ένα ακόμη μέλος: από τη Λυσάνδρα, κόρη του πατέρα της Αρσινόης από την πρωτη σύζυγό του, την Ευρυδίκη. Όταν η Ευρυδίκη κατέφθασε στην Αίγυπτο για να παντρευτεί, είχε μαζί της μια νεαρή χήρα, τη Βερενίκη, την οποία και προσκάλεσε να γίνει κυρία επί των τιμών της. Ωστόσο έμελλε από κολλητές φίλες να γίνουν φανατικοί εχθροί. Η Βερενίκη κατάφερε να ξελογιάσει το βασιλιά και έγινε επίσης γυναίκα του. Του χάρισε παιδιά: την Αρσινόη, τη Φιλωτέρα και τον Πτολεμαίο, ο οποίος τελικά διαδέχθηκε τον πατέρα του ( ως Πτολεμαίος Β’ ) κι ας υπήρχε μεγαλύτερος γιος του βασιλιά από τη Βερενίκη, ο Πτολεμαίος Κεραυνός. Οι δύο βασιλικές σύζυγοι, κάποτε φίλες, τώρα μισούσαν θανάσιμα η μία την άλλη και η πικρία αυτή μεταδόθηκε και στα παιδιά τους. Η κόντρα αυτή μετανάστευσε έτσι στην αυλή του Λυσίμαχου, στη Θράκη.

Όταν λοιπόν η Αρσινόη παντρεύτηκε το Λυσίμαχο και η Λυσάνδρα το γιο του, τον Αγαθοκλή, οι δυο τους βρέθηκαν αμέσως σε αντίθετα στρατόπεδα που δολοπλοκούσαν θέλοντας να καταστρέψουν το ένα το άλλο. Η Αρσινόη ως βασίλισσα πρέπει να είχε μεγαλύτερη επιρροή στην αυλή από ότι η ετεροθαλής αδελφή της. Ωστόσο η θέση και η επιρροή της Λυσάνδρας ήταν επίσης σε υψηλά επίπεδα. Ο Αγαθοκλής ήταν ένας πρίγκιπας με μεγάλη υπόληψη στην αυλή. Είχε ηγηθεί επιτυχημένων στρατιωτικών επιχειρήσεων, είχε νικήσει πολλές μάχες και είχε επεκτείνει σε μεγάλο βαθμό την κυριαρχία και δύναμη του πατέρα του. Ήταν ο αγαπημένος τόσο του στρατού, όσο και του λαού που έβλεπαν σε αυτόν το μέλλον του βασιλείου.

Όπως ήταν αναμενόμενο η δόξα που απολάμβανε ο σύζυγος της Λυσάνδρας δυναμίτιζε το μίσος της Αρσινόης, η οποία προσπαθούσε με κάθε τρόπο να μειώσει το κύρος του Αγαθοκλή. Ο Αγαθοκλής με τη σειρά του πρόβαλλε σθεναρή αντίσταση ώστε να ματαιώσει τα σχέδια της. Στο τέλος, η Αρσινόη, φοβούμενη παράλληλα πως μετά το θάνατο του Λυσίμαχου η ίδια και τα παιδιά της θα περνούσαν στο έλεος της Λυσάνδρας, κατάφερε να πείσει το Λυσίμαχο πως ο γιος του συνωμοτούσε σε βάρος του, και σκόπευε να πάρει την εξουσία στα χέρια του. Αυτό ίσως ήταν αλήθεια, ίσως και όχι και δεν θα γίνει ποτέ γνωστό. Ωστόσο ο Λυσίμαχος το πίστεψε. Διέταξε τη φυλάκιση του Αγαθοκλή και, λίγο καιρό μετά, τον δηλητηρίασε ( 282 π.Χ. ). Η Λυσάνδρα καταβλήθηκε από λύπη. Περισσότερο φοβήθηκε για την τύχη της και τη μοίρα των παιδιών της. Ήταν πια προφανές πως δεν υπήρχε ασφάλεια πια για εκείνη στη Μακεδονία, οπότε κατέφυγε στην Ασία μαζί με τον ομοαίματο αδελφό της, Πτολεμαίο Κεραυνό. Εκεί τέθηκε υπό την προστασία του Σέλευκου, βασιλιά της Συρίας.

Το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσμα η ροή τον γεγονότων να στραφεί εναντίον της Αρσινόης. Τη Λυσάνδρα ακολούθησαν πολλοί ευγενείς της Μακεδονίας που συμμερίζονταν το σκοπό της και που ο Λυσίμαχος είχε διώξει από κοντά του. Οι τελευταίοι μαζί με τον Πτολεμαίο Κεραυνό κήρυξαν τον πόλεμο, με την υποστήριξη του Σέλευκου που εποφθαλμιούσε τα εδάφη της Θράκης και της Μακεδονίας. Ο Λυσίμαχος ήρθε να τους αντιμετωπίσει και οι δύο στρατοί χτυπήθηκαν στη Φρυγία. Στη μάχη που ακολούθησε στο Κουροπέδιο το Φεβρουάριο του 281 π.Χ., ο Λυσίμαχος ηττήθηκε και σκοτώθηκε. Ο Σέλευκος και ο Πτολεμαίος Κεραυνός, αν και σύμμαχοι, έψαχναν την ευκαιρία να διεκδικήσουν το θρόνο της Μακεδονίας ο ένας σε βάρος του άλλου. Τελικά, ο Κεραυνός μαχαίρωσε τον αντίπαλό του στο Άργος της Θράκης.

Αρσινόη & Πτολεμαίος Κεραυνός

του Κουροπεδίου, η Αρσινόη Β’ έφυγε για την Κασσάνδρεια μια πλούσια πόλη με καλή άμυνα. Είχε μαζί της και τα παιδιά της από το Λυσίμαχο, που ήταν επίσης νόμιμοι υποψήφιοι για το θρόνο. Η ίδια γνώριζε ότι προς το παρόν δεν είχε στα χέρια της τρόπο να υποστηρίξει τα δικαιώματα των παιδιών της, ωστόσο άξιζε τον κόπο να τα προστατέψει περιμένοντας κάποια μελλοντική ευκαιρία. Ο Πτολεμαίος Κεραυνός την αναγνώρισε ως υπολογίσιμη αντίπαλο, και έχοντας εδραιώσει μετά από μια σειρά μαχών το θρόνο του στη Μακεδονία, κινήθηκε προς την Κασσάνδρεια στριφογυρίζοντας στο μυαλό του το πώς θα μπορούσε να φέρει την Αρσινόη και τα παιδιά της υπό την κυριαρχία του.

Κατέληξε πως θα ήταν καλύτερα να προσπαθήσει πρώτα την πονηριά και την προδοσία, προτού καταλήξει σε ένοπλη διαμάχη. Έστειλε ένα μήνυμα στην Αρσινόη προτείνοντάς της, αντί να τσακώνονται για τη βασιλεία, να ενώσουν τα δικαιώματά τους και ζητώντας της να γίνει γυναίκα του. Θα την παντρευόταν και θα υιοθετούσε τα παιδιά της σαν δικά του. Έτσι το ζήτημα θα λυνόταν ειρηνικά.

Η Αρσινόη δέχτηκε με ευχαρίστηση την πρόταση. Πράγματι ο Πτολεμαίος Κεραυνός ήταν αδελφός της από άλλη μητέρα, μα αυτό δεν ήταν φραγμός για μια γαμήλια ένωση, σύμφωνα με τις ιδέες που υπήρχαν εκείνες τις μέρες στον κόσμο για τους βασιλικούς οίκους. Η Αρσινόη έδωσε τη συγκατάθεσή της και άνοιξε τις πύλες της πόλης. Ο Κεραυνός θανάτωσε σχεδόν αμέσως δύο από τους τρεις γιους της. Η Αρσινόη κατάφερε να το σκάσει και ο Κεραυνός δεν την καταδίωξε μιας και δεν είχε πια βάση για να διεκδικήσει το θρόνο.

Στην Αλεξάνδρεια

Η Αρσινόη Β’ η Φιλάδελφος το έσκασε για άλλη μια φορά, με προορισμό αρχικά τη Σαμοθράκη και μετά την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Εκεί βασίλευε ο αδελφός της Πτολεμαίος Β’ ο Φιλάδελφος, ο οποίος είχε νυμφευθεί την κόρη του πρώτου συζύγου της Αρσινόης Β’ της Φιλάδελφου, του Λυσίμαχου, γνωστή με το όνομα Αρσινόη Α’. Πιστεύεται πως η Αρσινόη Β’ η Φιλάδελφος δημιούργησε κατηγορίες εναντίον της βασίλισσας, ότι δηλαδή σχεδίαζε τη δολοφονία του Πτολεμαίου Β’ του Φιλάδελφου, πετυχαίνοντας να την εκτοπίσει στην εξορία. Παράλληλα προσέγγισε τον αδελφό της και τον παντρεύτηκε σύμφωνα με το αρχαίο αιγυπτιακό βασιλικό έθιμο, κάπου μεταξύ του 280 και 272 π.Χ. Αυτό βέβαια αποτέλεσε σκάνδαλο για τα ήθη των Ελλήνων, ωστόσο στην Αίγυπτο η πρακτική αυτή ήταν διαδεδομένη ανάμεσα στους βασιλείς και καθιερώθηκε μέχρι και το τέλος της δυναστείας. Εξαιτίας του γάμου τους, ο Πτολεμαίος και η Αρσινόη η Β’ έλαβαν τον τίτλο “Φιλάδελφοι”, δηλαδή “αυτοί που αγαπούν τα αδέλφια τους”.

Η Αρσινόη Β’ η Φιλάδελφος, έξυπνη και φιλόδοξη, μοιράστηκε όλους τους τίτλους του Πτολεμαίου και πρέπει να του άσκησε σημαντική επιρροή. Εκείνος ονόμασε πόλεις από το όνομά της και της επέτρεψε να εμφανίζεται πλάι του στα νομίσματα. Την ενσωμάτωσε στην οικογενειακή λατρεία, και μαζί έλαβαν την προσωνυμία “Θεοί Αδελφοί”. Η Αρσινόη Β’ η Φιλάδελφος έγινε, επίσης, Ολυμπιονίκης σε αγωνίσματα με άλογα το καλοκαίρι του 272 π.Χ. Ακόμη, η Αρσινόη Β’ η Φιλάδελφος άσκησε επιρροή και στην εξωτερική πολιτική, που περιλαμβάνει τη νίκη του Πτολεμαίου στον Πρώτο Συριακό Πόλεμο ( 274 – 271 π.Χ. ) μεταξύ της Αιγύπτου και της αυτοκρατορίας των Σελευκιδών στη Μέση Ανατολή. Ακόμη και μετά το θάνατό της ο Πτολεμαίος την άφησε να αναφέρεται στα επίσημα έγγραφα και ενθάρρυνε τη λατρεία της. Ωστόσο μιας και η ίδια δεν απέκτησε παιδιά από τον αδελφό της, ήταν ο γιος της ταπεινωμένης Αρσινόη Α’ αυτός που ορίστηκε διάδοχος, ως Πτολεμαίος Γ’ Ευεργέτης.

BERTRAND RUSSELL: ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ή ΕΠΙΛΟΓΟΣ;

Επιτρέπω στον εαυτό μου να ελπίζει ότι ο κόσμος θα βγει από τα σημερινά του δεινά, ότι μια μέρα θα μάθει να δίνει τη διεύθυνση των υποθέσεών του, όχι σε σκληρούς απατεώνες και δειλούς απατεωνίσκους, αλλά σε ανθρώπους με σοφία και θάρρος. 

Βλέπω μπροστά μου ένα λαμπερό όραμα: έναν κόσμο όπου κανείς δεν πεινά, όπου λίγοι είναι άρρωστοι, όπου η δουλειά είναι ευχάριστη και όχι υπερβολική, όπου το αίσθημα της ευγένειας και της καλοσύνης είναι κοινό και όπου τα μυαλά απελευθερωμένα από τον φόβο , δημιουργούν ευχαρίστηση για τα μάτια, τα αυτιά και την καρδιά. 

Μην πείτε ότι αυτό είναι αδύνατο. Δεν είναι αδύνατο. Δεν λέω ότι μπορεί να γίνει αύριο, αλλά λέω ότι θα μπορούσε να γίνει μέσα σε χίλια χρόνια, μόνο αν οι άνθρωποι έστρεφαν το μυαλό τους στην προσπάθεια να επιτύχουν το είδος της ευτυχίας που θα έπρεπε να είναι ξεχωριστό για τον καθένα.

Bertrand Russell, Human Society in Ethics and Politics (1954), Part II: The Conflict of Passions, Ch. 10, Prologue or Epilogue?, p. 238

Ανακαλύφθηκε παραμορφωμένος εξωπλανήτης - Έχει σχήμα μπάλας... ράγκμπι

Ευρωπαίοι αστρονόμοι ανακοίνωσαν ότι ανακάλυψαν έναν παραμορφωμένο εξωπλανήτη, ο οποίος έχει σχήμα μάλλον μπάλας ράγκμπι παρά σφαίρας.

Ο γιγάντιος πλανήτης είναι ο WASP-103b που βρίσκεται στον αστερισμό του Ηρακλή και έχει μέγεθος σχεδόν διπλάσιο του Δία και μάζα μιάμιση φορά μεγαλύτερη, ενώ βρίσκεται περίπου 50 φορές πιο κοντά στο άστρο του από ό,τι η Γη στον Ήλιο.

Ο εξωπλανήτης είχε ήδη ανακαλυφθεί από τα αμερικανικά διαστημικά τηλεσκόπια Hubble και Spitzer, αλλά οι ερευνητές των ελβετικών πανεπιστημίων της Βέρνης και της Γενεύης, καθώς και άλλων ευρωπαϊκών ιδρυμάτων, με επικεφαλής τον καθηγητή Γιαν Αλιμπέρ, οι οποίοι έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό αστρονομίας και αστροφυσικής "Astronomy & Astrophysics", πραγματοποίησαν τις νέες παρατηρήσεις τους με το ευρωπαϊκό διαστημικό τηλεσκόπιο CHEOPS.

Η παραμόρφωση οφείλεται στις ισχυρές "παλιρροϊκές" δυνάμεις που ασκεί πάνω στον εξωπλανήτη το μητρικό άστρο του, με ανάλογο - αλλά πολύ πιο έντονο - τρόπο με αυτόν που συμβαίνει στις παλίρροιες της Γης.

Στον πλανήτη μας οι παλίρροιες προκαλούνται κυρίως από τη βαρυτική έλξη της Σελήνης, η οποία προκαλεί περιοδική συσσώρευση νερού σε μια περιοχή της θάλασσας, με αποτέλεσμα το νερό να αποσύρεται από τις γειτονικές περιοχές και έτσι να παρατηρείται το εναλλασσόμενο φαινόμενο της άμπωτης και της πλημμυρίδας. Αυτή όμως η παραμόρφωση του ωκεανού δύσκολα γίνεται αντιληπτή από το διάστημα.

Στο διάστημα όμως και ειδικά στην περίπτωση του συγκεκριμένου εξωπλανήτη, οι ασκούμενες ελκτικές δυνάμεις είναι πολύ ακραίες, με συνέπεια ο WASP-103b, που βρίσκεται πολύ κοντά στο άστρο του και χρειάζεται μόνο μια μέρα για την πλήρη περιφορά του (αυτή είναι και η διάρκεια του έτους του), να παραμορφώνεται δραματικά προς τη μία πλευρά του.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

3.3.8. Αναθήματα στο Ηραίο της Σάμου

Είδαμε πόσος πλούτος είχε συγκεντρωθεί στη Σάμο στα πρώιμα αρχαϊκά χρόνια και με ποιον τρόπο ο πλούτος αυτός έγινε αφορμή να αφιερωθούν στο μεγάλο ιερό του νησιού, το Ηραίο, μεγάλα και λαμπρά αγάλματα κούρων. Στο ίδιο ιερό στήθηκαν λίγο πριν από τα μέσα του 6ου αιώνα και άλλα αναθήματα, που μπορεί να μην έχουν το κολοσσικό μέγεθος του κούρου του Ισχή, δεν είναι όμως λιγότερο ενδιαφέροντα. Θα εξετάσουμε δύο από αυτά: (α) δύο όμοιες κόρες που αποτελούσαν σύνταγμα (ήταν δηλαδή στημένες στην ίδια βάση)· και (β) ένα πολυπρόσωπο σύνταγμα που απεικόνιζε τα μέλη μιας αριστοκρατικής οικογένειας.

Οι κόρες του πρώτου αναθήματος είχαν ύψος που ξεπερνούσε τα 2 m μαζί με το κεφάλι (το οποίο δυστυχώς δεν σώζεται)· η πρώτη βρέθηκε γύρω στο 1875 και εκτίθεται σήμερα στο Παρίσι, στο Μουσείο του Λούβρου· η δεύτερη ανακαλύφθηκε το 1984, στις ανασκαφές του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου. Τα δύο αγάλματα, από χοντρόκοκκο (πιθανόν σαμιώτικο) μάρμαρο, χρονολογούνται στη δεκαετία 570-560 π.Χ. και είναι έργα του ίδιου καλλιτέχνη. Η τεχνοτροπία του σημαντικού αυτού γλύπτη είναι χαρακτηριστική για τη σαμιώτικη τέχνη της αρχαϊκής εποχής: το ραδινό γυναικείο σώμα, ίσιο σαν λαμπάδα, εξαφανίζεται σχεδόν κάτω από τα ρούχα· μόνο στο πίσω μέρος, ιδιαίτερα στην πλάτη, διαφαίνονται οι καμπύλες του. Η πλούσια ενδυμασία αποτελείται από τον χιτώνα, που ζώνεται σφιχτά στη μέση, ένα μικρό ιμάτιο, που φοριέται λοξά επάνω από τον κορμό, και έναν μακρό επενδύτη, που, διπλωμένος στα δύο, καλύπτει την πλάτη και το αριστερό σκέλος, ενώ η μία άκρη του στερεώνεται στη ζώνη. Ο επενδύτης φαίνεται ότι σκέπαζε και το κεφάλι. Οι πτυχές του χιτώνα αποδίδονται με δεξιοτεχνικά χαραγμένες πυκνές και λεπτές εγχάρακτες γραμμές· αντίθετα, η επιφάνεια του επενδύτη είναι λεία. Το αριστερό χέρι είναι λυγισμένο και ακουμπάει στο στήθος· κρατούσε κάτι, πιθανότατα μια προσφορά για τη θεά. Δυο επιγραφές χαραγμένες στο άγαλμα του Λούβρου και στο άγαλμα της Σάμου (και οι δύο στην παρυφή του επενδύτη κατά μήκος του αριστερού σκέλους) μας πληροφορούν ότι οι κόρες ήταν αναθήματα του Χηραμύη στην Ήρα. Οι δύο κόρες αποτελούσαν σύνολο και ήταν στημένες από την αρχή στην ίδια βάση. Οι μορφές είναι ανώνυμες, αλλά το μέγεθος και η ομορφιά τους φανερώνουν τον πλούτο του Χηραμύη και τον σεβασμό του στην Ήρα· οι επιγραφές λένε ότι ήταν ἀγάλματα ("χαρούδια"), δηλαδή όμορφα και πολυτελή δώρα, με τα οποία ο αναθέτης ήθελε να ευχαριστήσει τη μεγάλη θεά της Σάμου, αλλά και να προκαλέσει τον θαυμασμό των επισκεπτών του ιερού.

Ο Χηραμύης πρέπει να ήταν σημαντικό πρόσωπο, γιατί είχε αφιερώσει και άλλα γλυπτά στο ιερό της Ήρας: αναθηματικές επιγραφές με το όνομά του είναι χαραγμένες στο σώμα μιας ακόμη κόρης, λίγο μικρότερης από τις δύο προηγούμενες, που κρατάει με το αριστερό χέρι μπροστά στο στήθος έναν λαγό (σήμερα στο Βερολίνο) και στο αριστερό σκέλος ενός κούρου, από τον οποίο σώζονται μόνο σπαράγματα. Δεν ξέρουμε αν τα δύο αυτά έργα ήταν ανεξάρτητα αναθήματα ή αν ήταν αρχικά στημένα πάνω στην ίδια βάση με τις δύο μεγαλύτερες κόρες.

Το δεύτερο ανάθημα είναι λίγο μεταγενέστερο από εκείνα του Χηραμύη (560-550 π.Χ.) και έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, επειδή εικονίζει τα μέλη μιας οικογένειας που αποτελείται από τον πατέρα, τη μητέρα, τρεις κόρες και έναν νεαρό γιο. Τα αγάλματα ήταν τοποθετημένα επάνω σε μια μακρόστενη βάση· στις δύο άκρες βρίσκονται ο πατέρας και η μητέρα. Ο πατέρας στα δεξιά (ως προς τον θεατή), παχύς και επιβλητικός, όπως ταιριάζει σε έναν πλούσιο άρχοντα, φοράει μακρύ χιτώνα και ιμάτιο· είναι ξαπλωμένος σε κλίνη και ανασηκώνει το κορμί του ακουμπώντας στο μαξιλάρι με τον αριστερό αγκώνα, ενώ στο χέρι κρατάει ένα πουλί. Η στάση είναι χαρακτηριστική για άνδρα της ανώτερης τάξης που συμμετέχει σε συμπόσιο. Η μητέρα και κυρία του σπιτιού κάθεται μεγαλόπρεπα στο πολυτελές κάθισμά της (έναν θρόνο) με υποπόδιο κάτω από τα πόδια. Ανάμεσα στους γονείς στέκονται τα παιδιά: τρεις κόρες και ένας γιος. Τέσσερις από τις έξι συνολικά μορφές (ο πατέρας, η μητέρα και δύο από τις κόρες, η μία από τις οποίες βρίσκεται σήμερα στο Βερολίνο) σώζονται σχετικά καλά: λείπουν μόνο τα κεφάλια τους, και στην περίπτωση της μητέρας το επάνω μέρος του κορμού. Από την τρίτη κόρη έχουμε μόνο λίγα θραύσματα και από τον νεαρό γιο (που εικονιζόταν μικρότερος) μόνο ένα κομμάτι από την πλίνθο με τα δάχτυλα του αριστερού ποδιού. Τα ονόματα των εικονιζόμενων προσώπων ήταν χαραγμένα στα ενδύματα τους· σώζονται εκείνα της μητέρας (που λεγόταν Φίλεια) και των δύο από τις τρεις κόρες (που λέγονταν Φιλίππη και Ορνίθη· η δεύτερη είναι στο Βερολίνο), ενώ από το όνομα του πατέρα διατηρείται μόνο το τέλος ([…]άρχης). Επάνω στο καθιστό άγαλμα της Φίλειας είναι χαραγμένη ακόμη μια επιγραφή με το όνομα του σημαντικού γλύπτη που κατασκεύασε τα αγάλματα: ἡμᾶς ἐποίησε Γενέλεως.

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: ΙI. ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΩΚΡΑΤΙΚΟΥΣ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

10.9. Η φιλοσοφία διδάσκεται ή ασκείται;

Ωραία και χαλά όλα αυτά. Μήπως όμως δεν είναι παρά λόγια, απλά και όμορφα, αλλά μακριά από την πραγματικότητα; Η προτεινόμενη θεραπεία της ψυχής φαινόταν απλή και χωρίς παρενέργειες - αλλά σε ποιον δοκιμάστηκε, ώστε να μη διστάζουν να την ακολουθήσουν και άλλοι ενδιαφερόμενοι;

Το σκεφτόταν αυτό ο Επίκουρος όλα τα χρόνια που πέρασε στον Κήπο, και η απάντησή του ήταν το ίδιο απλή: «Ελάτε και θα δείτε.» Πολλοί ήρθαν και είδαν. Και έμειναν στον Κήπο. Γιατί ο Επίκουρος δεν περιορίστηκε στις δηλώσεις: θέλησε η ζωή του να σταθεί μαρτυρία για την αλήθεια της διδασκαλίας του. Την επιβεβαίωσε με τη ζωή του, με τις πράξεις του και με το ήθος του, κάτι που παραδέχθηκαν αργότερα ακόμη και αντίπαλοί του, όπως ο Κικέρων.

Ο Επίκουρος δίδασκε στους μαθητές του φυσική, αλλά μόνο επειδή «χωρίς την έρευνα της φύσης δεν μπορούμε να απολαμβάνουμε ακέραιες τις ηδονές». Δεν τους υποσχόταν ότι μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο, αλλά ότι ασφαλώς μπορούν να αλλάξουν τον εαυτό τους. Τους συνιστούσε να μελετούν «μέρα και νύχτα, μόνοι τους και με τους ομοίους τους, ώστε ποτέ να μην ταραχθούν ούτε στον ύπνο τους ούτε στον ξύπνο τους» (Επιστολή προς Μενοικέα).

Μέσα στον Κήπο η μελέτη μπορούσε να ήταν και μοναχική. Όμως η πνευματική καθοδήγηση βασιζόταν σε μια διαπροσωπική σχέση δασκάλου και μαθητή, που «είναι ο ένας για τον άλλο μεγάλο ακροατήριο». Οι μαθητές αναγνώριζαν και εμπιστεύονταν τον δάσκαλο, γίνονταν φίλοι, και όλοι μαζί απολάμβαναν τις χαρές της συντροφικότητας των ελεύθερων ανθρώπων. Έτσι ο Κήπος έγινε τόπος φιλοσοφικής παιδείας και αγωγής, μάθησης και άσκησης.

Δεν αποπήρε ποτέ τους μαθητές του και τους φίλους του ο Επίκουρος. Ακόμη κι όταν τον έφερναν σε δύσκολη θέση. Πολλές φορές ένιωθαν την ανάγκη να εκφράσουν με υπερβολικό τρόπο τον σεβασμό τους στον δάσκαλο, αλλά μόνο όσοι ήταν έξω από τον Κήπο (σεμνότυφοι ή κακόβουλοι) συσχέτιζαν κουτάκαι τους κορόιδευαν.

Όταν μια μέρα ο Κωλώτης έπεσε στα πόδια του δασκάλου για να του εκφράσει τον μέγιστο σεβασμό, ο Επίκουρος αναγκάστηκε να του ανταποδώσει την τιμή. Δεν παρέλειψε όμως, όπως συνήθιζαν και τότε οι δάσκαλοι, να του κάνει παρατήρηση, την οποία ο Κωλώτης αποδέχθηκε, όπως συνήθιζαν τότε οι μαθητές. «Έκανες σαν να μην έχεις καταλάβει τη διδασκαλία μου για τη φύση, ενώ γενικά σέβεσαι τα λόγια μου. Δεν ήταν λογική η επιθυμία που σου ήρθε.»

Σε όλα τα ανθρώπινα έμοιαζε να έδειχνε κατανόηση ο Επίκουρος, και όλα του έδιναν αφορμή να ασκήσει την πρακτική του φιλοσοφία. Η μητέρα του, όπως κάθε μητέρα, ανησυχούσε για τον γιο της, ακόμη κι όταν εκείνος μεγάλωσε κι έφυγε στην Αθήνα. Νοιαζόταν διαρκώς: του έστελνε χρήματα, και μάλιστα επιπλέον από εκείνα που του έστελνε ο πατέρας του - για συμπλήρωμα… Στα γράμματά της εκφράζει μέχρι και την ανησυχία της για κάποιο κακό όνειρο που είδε για τον γιο της. Και ο Επίκουρος, όπως κάθε γιος, δεν έπαυε να την καθησυχάζει: «Ναι, είμαι καλά, τρώω καλά, είμαι με καλές παρέες, όλα πάνε καλά. Μην στέλνεις άλλα χρήματα. Δεν χρειάζεται να ανησυχείτε άλλο για μένα. Κοιτάξτε τώρα ο ένας τον άλλο.» Και συνεχίζει, ως φιλόσοφος, το δικό του κήρυγμα: «Τα όνειρα δεν πρέπει να μας φοβίζουν ιδιαίτερα, γιατί αυτά που βλέπουμε στον ύπνο δεν είναι διαφορετικά από αυτά που βλέπουμε στον ξύπνο» (Επιστολή προς μητέρα).

Δεν ξεχνούσε ο Επίκουρος όσους ταξίδευαν ή έφευγαν από τον Κήπο για να ζήσουν σε άλλη πόλη. Σε όλους έστελνε γράμματα, για να μάθει νέα τους και να τους συμβουλεύσει ακόμη και για τις πιο καθημερινές καταστάσεις. Αγωνιούσε για τον Μιθρή που τον είχαν συλλάβει και ζητούσαν περισσότερα χρήματα για να τον ελευθερώσουν. Προέτρεπε τους μαθητές του να τηρούν τα πατροπαράδοτα της πόλης τους. Τους ευχαριστούσε για το ενδιαφέρον που έδειχναν για τον ίδιο ή για την οικονομική συνεισφορά τους στη Σχολή. Βέβαια, δεν έχανε την ευκαιρία να πει και τις φιλοσοφικές του κουβέντες… Τους παρηγορούσε και προσπαθούσε να τους πείσει ότι τις ατυχίες, μικρές και μεγάλες, μπορούν να τις ελέγξουν. Έγραφε πολλά γράμματα, αλλά του άρεσε και να του στέλνουν. Καμιά φορά, όταν το έκρινε σωστό, τα διάβαζε μεγαλόφωνα σε κύκλο φίλων στον Κήπο και, αν κάτι τους ενθουσίαζε, ξεσπούσαν σε επευφημίες.

Ανθρώπινος και τρυφερός, πράος και αυτάρκης αποδείχθηκε στη ζωή του ο Επίκουρος, ταυτόχρονα ανυποχώρητος και συχνά επιθετικός προς τους αντιπάλους φιλοσόφους και τις ιδέες τους. Η επαφή μαζί του γοήτευε, και το προσωπικό του παράδειγμα φάνταζε για πολλούς πιο δυνατό από ένα ορθολογικό σύστημα ηθικής φιλοσοφίας με κανόνες και «πρέπει».