ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἀνδρομάχη (425-463)

425 ΜΕ. λάβεσθέ μοι τῆσδ᾽, ἀμφελίξαντες χέρας,
δμῶες· λόγους γὰρ οὐ φίλους ἀκούσεται.
ἔγωγ᾽, ἵν᾽ ἁγνὸν βωμὸν ἐκλίποις θεᾶς,
προύτεινα παιδὸς θάνατον, ᾧ σ᾽ ὑπήγαγον
ἐς χεῖρας ἐλθεῖν τὰς ἐμὰς ἐπὶ σφαγήν.
430 καὶ τἀμφὶ σοῦ μὲν ὧδ᾽ ἔχοντ᾽ ἐπίστασο·
τὰ δ᾽ ἀμφὶ παιδὸς τοῦδε παῖς ἐμὴ κρινεῖ,
ἤν τε κτανεῖν νιν ἤν τε μὴ κτανεῖν θέλῃ.
ἀλλ᾽ ἕρπ᾽ ἐς οἴκους τούσδ᾽, ἵν᾽ εἰς ἐλευθέρους
δούλη γεγῶσα μήποθ᾽ ὑβρίζειν μάθῃς.
435 ΑΝ. οἴμοι· δόλῳ μ᾽ ὑπῆλθες, ἠπατήμεθα.
ΜΕ. κήρυσσ᾽ ἅπασιν· οὐ γὰρ ἐξαρνούμεθα.
ΑΝ. ἦ ταῦτ᾽ ἐν ὑμῖν τοῖς παρ᾽ Εὐρώτᾳ σοφά;
ΜΕ. καὶ τοῖς γε Τροίᾳ, τοὺς παθόντας ἀντιδρᾶν.
ΑΝ. τὰ θεῖα δ᾽ οὐ θεῖ᾽ οὐδ᾽ ἔχειν ἡγῇ δίκην;
440 ΜΕ. ὅταν τάδ᾽ ᾖ, τότ᾽ οἴσομεν· σὲ δὲ κτενῶ.
ΑΝ. ἦ καὶ νεοσσὸν τόνδ᾽, ὑπὸ πτερῶν σπάσας;
ΜΕ. οὐ δῆτα· θυγατρὶ δ᾽, ἢν θέλῃ, δώσω κτανεῖν.
ΑΝ. οἴμοι· τί δῆτά σ᾽ οὐ καταστένω, τέκνον;
ΜΕ. οὔκουν θρασεῖά γ᾽ αὐτὸν ἐλπὶς ἀμμένει.
445 ΑΝ. ὦ πᾶσιν ἀνθρώποισιν ἔχθιστοι βροτῶν
Σπάρτης ἔνοικοι, δόλια βουλευτήρια,
ψευδῶν ἄνακτες, μηχανορράφοι κακῶν,
ἑλικτὰ κοὐδὲν ὑγιές, ἀλλὰ πᾶν πέριξ
φρονοῦντες, ἀδίκως εὐτυχεῖτ᾽ ἀν᾽ Ἑλλάδα.
450 τί δ᾽ οὐκ ἐν ὑμῖν ἐστιν; οὐ πλεῖστοι φόνοι;
οὐκ αἰσχροκερδεῖς, οὐ λέγοντες ἄλλα μὲν
γλώσσῃ, φρονοῦντες δ᾽ ἄλλ᾽ ἐφευρίσκεσθ᾽ ἀεί;
ὄλοισθ᾽. ἐμοὶ μὲν θάνατος οὐχ οὕτω βαρὺς
ὅς σοι δέδοκται· κεῖνα γάρ μ᾽ ἀπώλεσεν,
455 ὅθ᾽ ἡ τάλαινα πόλις ἀνηλώθη Φρυγῶν
πόσις θ᾽ ὁ κλεινός, ὅς σε πολλάκις δορὶ
ναύτην ἔθηκεν ἀντὶ χερσαίου κακόν.
νῦν δ᾽ ἐς γυναῖκα γοργὸς ὁπλίτης φανεὶς
κτείνεις μ᾽. ἀπόκτειν᾽· ὡς ἀθώπευτόν γέ σε
460 γλώσσης ἀφήσω τῆς ἐμῆς καὶ παῖδα σήν.
ἐπεὶ σὺ μὲν πέφυκας ἐν Σπάρτῃ μέγας,
ἡμεῖς δὲ Τροίᾳ γ᾽. εἰ δ᾽ ἐγὼ πράσσω κακῶς,
μηδὲν τόδ᾽ αὔχει· καὶ σὺ γὰρ πράξειας ἄν.

***
ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Πάρτε την, άνθρωποί μου, δέστε της τα χέρια·
λόγια συμπόνιας δεν πρόκειται ν᾽ ακούσει.
Εγώ, κυρά μου, για ν᾽ αφήσεις τον ιερό βωμό,
άλλον τρόπο δεν είχα: να σε φοβερίσω
με του παιδιού σου τον θάνατο·
έτσι, σ᾽ έχω στα χέρια μου,
για να σε σφάξω· η τύχη σου
430 είναι αποφασισμένη· όσο για το παιδί σου,
η κόρη μου θα κρίνει αν θα θελήσει
να το σκοτώσει, να μην το σκοτώσει.
Τράβα τώρα στο σπίτι, για να μάθεις,
σκλάβα εσύ, τους ελεύθερους να βρίζεις.
ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ
Αλίμονο, με δολερά φερσίματα με γέλασες.
ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Πες το σ᾽ όλο τον κόσμο, δεν τ᾽ αρνιέμαι.
ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ
Εσείς, εκεί στον Ευρώτα, περνάτε
για εξυπνάδες κάτι τέτοια φερσίματα;
ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Μα και στην Τροία, όσοι παθαίνουν εκδικιούνται.
ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ
Κι οι θεοί, τί θαρρείς, δεν είναι θεοί
και δεν θα δώσεις λόγο;
ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Βέβαια,
σαν έρθει η ώρα, κι αυτό θα το υπομείνω.
440 Όμως εσένα ο θάνατος σε περιμένει.
ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ
Και το μικροπούλι,
που άρπαξες κάτω απ᾽ τα φτερά μου;
ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Δεν θα το σφάξω εγώ·
όμως αν το θελήσει
η κόρη μου, θα της το δώσω, αυτή να το σκοτώσει.
ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ
Αλίμονό μου· πώς να μη σε κλάψω,
παιδί μου;
ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Βέβαια, κι αυτό
πολλές ελπίδες δεν έχει.
ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ
Ω Σπαρτιάτες,
οι πλέον μισητοί σ᾽ όλο τον κόσμο,
που δολερά στοχαζόσαστε, πρώτοι στο ψέμα,
μηχανορράφοι του κακού, που ο νους σας είναι
πώς θα τυλίξετε τον άλλον με τεχνάσματα,
πόσο άδικα ευτυχείτε στην Ελλάδα.
Ποιά κακία σάς λείπει; Πλήθος
450 τα φονικά που έχετε πράξει. Μήπως
δεν είστε φημισμένοι για αισχροκέρδεια; Και πάντα,
άλλα σκεφτόσαστε κι άλλα το στόμα σας λέει.
Να μου χαθείτε. Και μάθε πως για μένα
δεν είναι ο θάνατος τόσο βαρύς
όσο νομίζεις· τη ζωή μου εγώ την έχω χάσει
όταν η πόλη των Φρυγών, η δύστυχη, έπεσε,
όταν σκοτώθηκε ο δοξασμένος μου άντρας,
εκείνος που πολλές φορές με το κοντάρι του
σ᾽ ανάγκασε να καταφύγεις στα καράβια.
Και τώρα, πρόβαλες, γενναίος πολεμιστής,
για να σκοτώσεις μια γυναίκα· ωραία,
σκότωσέ με, λοιπόν, δεν θα σας καλοπιάσω
460 ούτε τη θυγατέρα σου ούτ᾽ εσένα.
Είσαι τρανός στη Σπάρτη. Ε, κι έπειτα;
Ήμαστε κάποτε κι εμείς τρανοί στην Τροία.
Κι αν εγώ, τώρα, δυστυχώ, να μην καυχιέσαι.
Μπορεί, μια μέρα, κι εσύ να δυστυχήσεις.
(Ακόλουθοι του Μενέλαου παίρνουν δεμένη την Ανδρομάχη. Κοντά της περπατά το παιδί. Πιο πίσω ο Μενέλαος.)

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΠΟΛΥΔΕΚΤΗΣ

ΠΟΛΥΔΕΚΤΗΣ

(πέτρα)

 

Υπάρχουν διάφορες παραδόσεις για την καταγωγή του Πολυδέκτη. Ως γιος του Μάγνητα, από μια Ναϊάδα νύμφη, είναι εγγονός του Αίολου, δισέγγονος του Έλληνα και τρισέγγονος του Δευκαλίωνα και της Πύρρας, του ζευγαριού που είχε σωθεί από τον κατακλυσμό. Λεγόταν ακόμη γιος του Περισθένη, από τη γενιά του Ναύπλιου, και της Ανδροθόης, κόρης του Τυνδαρίδη Κάστορα· ή του Ποσειδώνα και της Κηρεβίας. Όσο συγκεχυμένες είναι οι πληροφορίες για την καταγωγή του τόσο με σαφήνεια παραδίδεται ότι με τον αδελφό του Δίκτυ εγκαταστάθηκαν στη Σέριφο και ότι έγινε ο βασιλιάς του νησιού.

 

Μια μέρα, στις ακτές του νησιού εκβράστηκε η λάρνακα στην οποία είχε επιβιβάσει ο Ακρίσιος την κόρη του Δανάη και τον γιο της από τον Δία Περσέα. Ο Δίκτυς τους φιλοξένησε και μεγάλωνε το παιδί σαν δικό του. Ο Πολυδέκτης ερωτεύτηκε τη Δανάη, αλλά δεν μπορούσε να την αποκτήσει, καθώς ο Περσέας, άνδρας πια, μπορούσε να προστατέψει τη μητέρα του από τις επιθετικές διαθέσεις του επίδοξου εραστή. Προσποιήθηκε, λοιπόν, ότι σκόπευε να ζητήσει σε γάμο την Ιπποδάμεια, κόρη του Οινόμαου, και προσκάλεσε τους φίλους του να τον βοηθήσουν να συγκεντρώσει τα απαραίτητα δώρα, για να τα προσφέρει στον πατέρα της κόρης και να έχει ελπίδες στη διεκδίκησή της. Από τους υπόλοιπους ζήτησε άλογα, όμως από τον Περσέα ζήτησε να του φέρει το κεφάλι της Γοργόνας Μέδουσας εκμεταλλευόμενος τη δήλωση που είχε κάνει ο γιος της Δανάης ότι δεν είχε αντίρρηση ακόμη και το κεφάλι της Γοργόνας να συνεισφέρει ως γαμήλιο δώρο.

 

Ο Περσέας κατάφερε να φέρει σε πέρας τον άθλο, γιατί είχε βοηθούς τον Ερμή και την Αθηνά. Έχοντας το κομμένο κεφάλι της Μέδουσας μέσα σε σακούλι, και αφού έσωσε την Ανδρομέδα, έφτασε στη Σέριφο, όπου βρήκε τη μητέρα του μαζί με τον Δίκτη να έχουν καταφύγει στους βωμούς, εξαιτίας της βιαιότητας του Πολυδέκτη· τότε μπήκε στα ανάκτορα, όπου ο Πολυδέκτης είχε συγκαλέσει τους φίλους του και, αφού ο ίδιος έστρεψε το κεφάλι του αλλού, τους έδειξε την κεφαλή της Γοργόνας· ο Πολυδέκτης και οι συνδαιτυμόνες του απολιθώθηκαν στη στάση που είχε ο καθένας. Έπειτα, έκανε βασιλιά της Σερίφου τον Δίκτη.

 

Σύμφωνα με παραλλαγές του μύθου (Υγίνος 63.3-4· 273.4) ο Πολυδέκτης παντρεύτηκε τη Δανάη, μεγάλωσε τον Περσέα και πέθανε από φυσικά αίτια. Στους ταφικούς αγώνες προς τιμή του ο Περσέας σκότωσε κατά λάθος τον παππού του Ακρίσιο, που νωρίτερα είχε φτάσει στο νησί και έδωσε εξηγήσεις για τη συμπεριφορά του, ότι δηλαδή έδιωξε την κόρη του και το παιδί της, γιατί είχε πάρει χρησμό ότι ο εγγονός του θα τον σκότωνε. Ο Περσέας υποσχέθηκε ότι δεν θα το κάνει, όμως ακούσια δεν κράτησε την υπόσχεσή του· θυελλώδεις άνεμοι άλλαξαν την πορεία του δίσκου που έριχνε και έπεσε στο κεφάλι του Ακρίσιου.

Μάρκος Αυρήλιος: Ό,τι είναι σύμφωνο με τη Φύση δεν είναι κακό

Της ανθρώπινης ζωής ο χρόνος είναι μια στιγμή, η ουσία της ρευστή, οι αισθήσεις αμυδρές, του κορμιού η σύσταση φθαρτή, η ψυχή μια σβούρα, η τύχη ανεξιχνίαστη κι η φήμη προϊόν ακρισίας.

Με δυο λόγια, όλα του σώματος είναι ρευστά σαν ποταμός, ενώ της ψυχής είναι όνειρο και ψευδαίσθηση· η ίδια η ζωή είναι πόλεμος και ταξίδι σε ξένο τόπο, κι η υστεροφημία είναι λήθη.

Ποιος μπορεί να μας παρασταθεί στο δρόμο;

Η φιλοσοφία και μόνον αυτή.

Και φιλοσοφία θα πει, να διατηρείς τον δαίμονα που ’χεις μέσα σου απρόσβλητο, σώο και αβλαβή, υπεράνω πόνων και ηδονών· τίποτα να μην κάνεις στα κουτουρού, τίποτα στα ψεύτικα και με υποκρισία· φιλοσοφία θα πει να μην έχεις ανάγκη από το τι κάνει ή δεν κάνει ο άλλος· κι ακόμη, ό,τι σου προκύψει και ό,τι σου στέλνει η μοίρα ο δαίμονάς σου να τα δέχεται, ως προερχόμενα κάπου από κει, απ’ όπου προέρχεται κι αυτός.

Και πάνω απ’ όλα, να περιμένεις το θάνατο με γαλήνιο νου, ως κάτι που δεν είναι παρά μια ακόμα διάλυση στοιχείων που συνθέτουν κάθε έμβιο ον.

Μεταβάλλονται αυτά τα στοιχεία, το καθένα σε κάτι άλλο, και δεν είναι διόλου τρομερό αυτό.

Αν είναι έτσι, τι σου κακοφαίνεται αυτή η μεταβολή και διάλυση των πάντων;

Αφού γίνεται σύμφωνα με τη Φύση.

Και ό,τι είναι σύμφωνο με τη Φύση δεν είναι κακό.

Μηχανισμοί Άμυνας: Πώς το “εγώ” κρατάει τις ισορροπίες ανάμεσα στα “θέλω” και τα “πρέπει”

Καθημερινά καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε διαφόρων ειδών καταστάσεις στην ζωή μας. Άλλες πολύ όμορφες και ευχάριστες, άλλες περίεργες και άλλες πολύ δύσκολες. Κάθε κατάσταση προκαλεί και τα ανάλογα συναισθήματα. Συχνά προσπαθούμε είτε να εκφράσουμε, είτε να αποκρύψουμε και πολλές φορές συμβαίνει να μην μπορούμε συνειδητά ούτε καν να κατανοήσουμε τι ακριβώς αισθανόμαστε.

Το «εγώ»* μας προσπαθεί πάντα να μας κρατά σε μία ψυχική ισορροπία ανάμεσα στις επιθυμίες μας |«εκείνο»* ή αλλιώς ασυνείδητο| και στις υποχρεώσεις, τα «πρέπει» |υπερεγώ*|. Έτσι προσπαθεί να μειώσει το στρες και τις εσωτερικές συγκρούσεις που βιώνουμε προσπαθώντας να ισορροπήσουμε ανάμεσα στα «θέλω» και στα «πρέπει».

Έτσι το «εγώ» μας αναζητά τις απαντήσεις μη συνειδητά μέσω των Μηχανισμών Άμυνας. Σύμφωνα με τον Sigmund Freud, οι αμυντικοί μηχανισμοί είναι αυτοματοποιημένες σκέψεις ή τεχνικές που εκτελούνται ασυνείδητα για την αντιμετώπιση στρεσογόνων καταστάσεων και ερεθισμάτων που δεν μπορούμε να διαχειριστούμε.

Οι αμυντικοί μηχανισμοί αν και παραποιούν την πραγματικότητα γύρω μας, σε πολλές περιπτώσεις είναι αναγκαίοι και βοηθητικοί. Παθολογική διάσταση αποκτούν όταν χρησιμοποιούνται συνεχώς και όταν αποτελούν το μοναδικό τρόπο για να διαχειριστούμε ή να αντιμετωπίσουμε μία κατάσταση. Παρακάτω περιγράφονται ορισμένοι μηχανισμοί άμυνας:

– Άρνηση. Μη αποδοχή μίας κατάστασης ως πραγματική. Για παράδειγμα όταν χάνουμε ένα αγαπημένο πρόσωπο, αρνούμαστε να δεχτούμε ότι συμβαίνει το συγκεκριμένο γεγονός.

– Απώθηση. Η απώθηση μας οδηγεί στο να ξεχάσουμε μία δύσκολη εμπειρία που έχουμε βιώσει, μεταφέροντας την στο ασυνείδητο. Αυτό δεν σημαίνει ότι, όντας ασυνείδητη μία τέτοια εμπειρία, δεν μας επηρεάζει στην συνειδητή ζωή μας.

– Παλινδρόμηση. Η μετάβαση σε ένα προηγούμενο αναπτυξιακό στάδιο (στα παιδιά) ή σε μία προγενέστερη κατάσταση γιατί η παρούσα κατάσταση μας προκαλεί άγχος και μας δυσκολεύει. Για παράδειγμα ένα παιδί «παλινδρομεί» με την έλευση ενός νέου μέλους στην οικογένεια, καθώς αισθάνεται ζήλεια και δυσκολεύεται να αποδεχθεί την νέα κατάσταση.

– Απόσυρση. Απομάκρυνση από μία δυσφορική κατάσταση που δεν μας ευχαριστεί ή δεν θέλουμε να την διαχειριστούμε (π.χ. χρήση ουσιών για να ξεφύγουμε από μια δυσάρεστη πραγματικότητα).

– Προβολή. Προβάλλουμε στοιχεία και συναισθήματα του εαυτού μας σε κάποιον άλλο. Δεν αποδεχόμαστε ως δικά μας κάποια αρνητικά χαρακτηριστικά μας, και τα αποδίδουμε σε ένα άλλο πρόσωπο (π.χ. δεν ήμουν επιθετικός μαζί του, εκείνος ήταν).

– Ενδοβολή. Η ενδοβολή αποτελεί εσωτερίκευση των ανθρώπων του στενού περιβάλλοντος μας. Ουσιαστικά για να αισθανθούμε καλύτερα φερόμαστε όπως π.χ. οι γονείς μας παρόλο που μπορεί να μην μας αρέσει η συμπεριφορά τους.

– Εξιδανίκευση. Η πεποίθηση ότι κάποιος είναι «τέλειος». Βλέπουμε μόνο την θετική πλευρά ενός ατόμου ώστε να νιώσουμε καλύτερα και εμείς βρισκόμενοι δίπλα του. Συχνό φαινόμενο στον έρωτα (ο αρχικά εξιδανικευμένος σύντροφος).

– Παντοδύναμος Έλεγχος. Η πεποίθηση ότι έχουμε τον έλεγχο σε γεγονότα που μας συμβαίνουν και μπορούμε να κατευθύνουμε τα πράγματα εκεί που θέλουμε, έτσι ώστε να μειώσουμε το άγχος που μας διακατέχει.

– Προβλητική Ταύτιση. Και σε αυτό τον αμυντικό μηχανισμό αποδίδουμε κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά (τα οποία συνήθως είναι δικά μας) σε ένα άλλο πρόσωπο, και εντέλει το άλλο πρόσωπο αρχίζει να φέρεται όπως εμείς του έχουμε προσάψει ότι είναι. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να πει κάποιος: «Δεν είμαι εγώ ειρωνικός, εσύ είσαι ειρωνικός» και το άλλο πρόσωπο τελικά αρχίζει να είναι ειρωνικό.

– Διχοτόμηση (Σχάση). Η πεποίθηση ότι κάποιος π.χ. είναι μόνο «καλός» ή μόνο «κακός», καθώς αδυνατούμε να εμπεριέξουμε ότι κάποιος που είναι καλός μπορεί να κάνει κάποιες φορές και κακά πράγματα και το αντίστροφο.

– Διάσχιση. Η αίσθηση ότι είμαστε «έξω από το σώμα» μας όταν βιώνουμε μια οδυνηρή κατάσταση. Νιώθουμε σα να μην συμβαίνει σε εμάς και να είμαστε παρατηρητές του γεγονότος.

– Μόνωση του Συναισθήματος. Το συναίσθημα «αφαιρείται» από την κατάσταση γιατί είναι πολύ δύσκολο να το διαχειριστούμε. Παράδειγμα αποτελούν άνθρωποι που αφηγούνται μια ιστορία και ακούγονται ψυχροί και αδιάφοροι για το γεγονός που περιγράφουν.

– Εκλογίκευση. Η λογική χρησιμοποιείται ως επεξήγηση κάποιου συναισθήματος, ώστε να μην το παραδεχθούμε ευθέως.

– Διανοητικοποίηση. Προσπάθεια να αποκρύψουμε δύσκολα συναισθήματα χρησιμοποιώντας επιστημονικές γνώσεις και επεξηγήσεις που με ψυχρό τρόπο ερμηνεύουν την κατάσταση.

– Γνωστική Απόσπαση. Αντίθετες μεταξύ ιδέες και πεποιθήσεις που όμως δεν αντιλαμβανόμαστε συνειδητά ότι διαθέτουμε. Σύνηθες παράδειγμα είναι η φράση: «Δεν είμαι ρατσιστής αλλά…», όπου συνήθως μετέπειτα λέγεται κάτι άκρως περίεργο ή ρατσιστικό.

– Ακύρωση. Προσπάθεια να εξαλείψουμε μια άσχημη ενέργεια μας, παριστάνοντας σαν να μην έχει συμβεί και παράλληλα κάνοντας μία αντίθετη της, θετική ενέργεια. Προσπαθούμε ουσιαστικά να περιορίσουμε το αρνητικό συναίσθημα που αισθανόμαστε με μια επιδιορθωτική κίνηση.

– Στροφή εναντίον του εαυτού. Συνήθως αισθανόμαστε ένα αρνητικό συναίσθημα για κάποιον και επειδή δυσκολευόμαστε να του το εκφράσουμε το στρέφουμε στον εαυτό μας. Π.χ. Ο θυμός για κάποιον άλλον που δεν εκφράζεται, τελικά στρέφεται σε εμάς όπου γινόμαστε σκληροί και ενοχικοί προς τον εαυτό μας.

– Αντιστροφή. Το συναίσθημα το οποίο εμείς χρειαζόμαστε το προσφέρουμε στους άλλους. Για παράδειγμα, ενώ χρειαζόμαστε φροντίδα οι ίδιοι μπορούμε να γίνουμε φροντιστές των άλλων.

– Μετάθεση. Αυτό που νιώθουμε για ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, λόγω φόβου και δισταγμού το μεταθέτουμε σε ένα άλλο. Για παράδειγμα, ο θυμός εναντίον του συζύγου μας που μας δυσκολεύει να τον εκφράσουμε, «ξεσπά» στους φίλους μας.

– Αντιδραστικός Σχηματισμός. Η μετατροπή ενός συναισθήματος που μας φαίνεται δύσκολο και απειλητικό στο ακριβώς αντίθετο του συναίσθημα (π.χ. η ζήλια για το νεογέννητο αδερφάκι, μετατρέπεται σε υπερβολική αγάπη προς αυτό.

– Εκδραμάτιση. Η εκδήλωση μιας συμπεριφοράς με έντονο συναίσθημα σε μία κατάσταση που αυτό δεν ενδείκνυται ή δεν είναι επιτρεπτό να συμβεί (π.χ. όταν χρειάζεται να διαχειριστεί ένα σημαντικό γεγονός με το να παραστεί εκεί, το άτομο αποχωρεί).

– Αντιστάθμιση (Υπεραναπλήρωση). Προσπάθεια να κρύψουμε κάποια συναισθήματα μειονεξίας και ανεπάρκειας που αισθανόμαστε για κάτι, με το να διακριθούμε και να επιτύχουμε σε έναν άλλο τομέα.

– Σεξουαλική Επένδυση. Όταν σεξουαλικοποιούμε, δίνοντας αισθησιακή χροιά σε κάποια κατάσταση για να αποφύγουμε άλλα οδυνηρά και δύσκολα συναισθήματα.

– Μετουσίωση. Η ανάγκη του ανθρώπου να είναι αποδεκτός μέσα σε μία κοινωνία τον κάνει να μετουσιώνει πιθανές «ακατάλληλες» σκέψεις μέσα σε κοινωνικά αποδεκτές νόρμες. Για παράδειγμα, οι σαδιστικές τάσεις ενός ανθρώπου μετουσιώνονται μέσω του επαγγέλματος του και γίνεται χειρουργός.

– Ταύτιση. Η προσπάθεια να γίνουμε σαν κάποιον άλλον, επειδή εκείνος διαθέτει κάτι το οποίο εμείς δεν έχουμε.

Οι παραπάνω αποτελούν μόνο ορισμένες από τις αμυντικές διεργασίες που επιτελεί το «Εγώ» και η αναφορά ήταν ενδεικτική. Συμπερασματικά, είναι σημαντικό να αναφερθεί πως με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, όλοι «αμυνόμαστε» για πολλούς και διαφορετικούς λόγος ο καθένας μας. Το ζητούμενο και αυτό που χρειάζεται να σκεφτούμε είναι: για ποσό χρονικό διάστημα χρειάζεται κάποιος να ζει μέσα από τις άμυνες του;
-----------------------
*Εγώ, Εκείνο και Υπερεγώ: είναι οι τρεις συνιστώσες του μοντέλου για τη δομή του ανθρωπίνου ψυχικού οργάνου στα πλαίσια της δεύτερης τοπικής θεωρίας του Sigmund Freud. Σύμφωνα με αυτό το δομικό μοντέλο το Εκείνο αντιπροσωπεύει τα κίνητρα, τα ένστικτα και τις βιολογικές ανάγκες του ατόμου και κατά συνέπεια είναι έμφυτο. Το Εγώ αποτελεί το λογικό μέρος που αν και δεν είναι έμφυτο, αναπτύσσεται και καλλιεργείται με την επίδραση της συσσωρευμένης εμπειρίας. Τέλος το Υπερεγώ αντιπροσωπεύει όλες τις θετικές ηθικές και κοινωνικές αξίες του ατόμου, αποτελώντας κατά κάποιο τρόπο την ηθική συνείδηση.

Ο σεβασμός ως ηθική αξία

Από παντού ακούγονται διαμαρτυρίες για τις δια­προσωπικές σχέσεις γονέων και παιδιών:

«Ο γέρος μου», «η γριά μου», λέει ο έφηβος όταν μιλάει για τούς γονείς του. Και δεν είναι οι μόνες και οι χειρότερες εκδηλώσεις ελλείψεως σεβασμού. Ούτε διανοούνται, ο νέος ή η νέα, να διακόψουν τούς εναγκαλισμούς τους, στα πάρκα ή στους δρόμους, επειδή περνάς. Ούτε σκέπτονται να προσφέρουν τη θέση τους στο λεωφορείο. Όχι ότι δεν υπάρχουν εξαιρέσεις, αλλά αυτές απλώς επιβεβαιώνουν τον κανόνα.

Και τίθεται το ερώτημα: Αφού λοιπόν τείνει να εκλείψει ο σεβασμός από την σημερινή κοινωνία, μήπως δεν χρειάζεται; Μήπως δεν πρέπει να στενο­χωρούμαστε και να ανησυχούμε; Μήπως είναι μία έννοια παρωχημένη;

Ο σεβασμός, λένε οι ψυχολόγοι, είναι ένα συναί­σθημα έμφυτο στον άνθρωπο. Εκ πρώτης όψεως, είναι συγγενής με την αγάπη. Κατά κανόνα, σεβό­μαστε και αγαπούμε κάποιον. Παράλληλα όμως, ο σεβασμός περικλείει και κάποιον φόβο. Τα δύο αυτά συναισθήματα, όσο κι αν φαίνονται διαφορετικά, συμπορεύονται τέλεια και γίνονται οι δύο κινητήριοι μοχλοί στη ζωή του παιδιού.

Σχετικά, ο Ρ. ΒOVΕΤ γράφει: «’Ο σεβασμός είναι ένας πετυχημένος συνδυασμός γλυκύτητας και αυστηρότητας, φόβου και αγάπης». Κατά το FREUD, «ο φόβος και η αγάπη είναι δύο όψεις του ιδίου συναισθήματος, πού διαφοροποιείται όμως πολύ νωρίς». Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ακόμη τον Καρτέσιο και τον Πασκάλ. Κατά τον Καρτέσιο, «ο σεβασμός είναι απόρροια του θαυμασμού και του φόβου». Και ο PASCAL λέγει χαρακτηριστικά: «Το πρώτο αποτέλεσμα της αγάπης, είναι η έμπνευση ενός μεγάλου σεβασμού».

Σέβεται και τιμά κανείς αυτόν πού αγαπά. Συχνά, η αγάπη αυτή μας συγκρα­τεί και έχει έναν ανασταλτικό ρόλο. Δεν πηγαίνω κάπου για να μη στενοχωρήσω τούς γονείς μου. Δεν κάνω κάτι για τον ίδιο λόγο. Συχνά όμως, αυτή η αγάπη μας ωθεί για δράση, για δημιουργία. Ξενυχτώ για να πετύχω και να δώσω χαρά στον κουρασμένο μου πατέρα.

Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, τί δύναμη για την αγωγή είναι ο σεβασμός και πόσο οφείλει ο σωστός παιδαγωγός να τον καλλιεργεί. Το παιδί αναζητά την αγάπη. Αυτή το λυτρώνει. Αυτή το εμπνέει. Και καθώς φουντώνει η αγάπη του, αναπτύσσεται και ο σεβασμός του προς το αγαπώμενο πρόσωπο.

«Το παιδί πού αγαπιέται, βρίσκει τη δύναμη να αγαπή­σει, να σεβαστεί και να προχωρήσει στη ζωή», γράφει ή Γαλλίδα ψυχαναλύτρια Μαντλέν Ραμπέρ. Δια του σεβασμού θα οδηγηθεί στους ηθικούς νόμους πού θα του μάθουν την «αυτοκυριαρχία, πού είναι η πραγμα­τική ελευθερία», τονίζει ο Βέλγος ψυχίατρος Ζιλμπέρ Ρομπέν.

Είναι, λοιπόν, ένα πανανθρώπινο συναίσθημα ο σεβασμός και εμφανίζεται πολύ νωρίς. ‘Ένα συναί­σθημα πού κρύβει τεράστια προωθητική και λυτρωτι­κή δύναμη. ‘Ένας βασικός παράγοντας στην αγωγή του ανθρώπου. Οφείλουμε και να τον εμπνέουμε και να τον καλλιεργούμε.

Μπορούμε να μιλήσουμε, μας λένε οι ψυχολόγοι, για το σεβασμό που τα παιδιά έχουν και πρέπει να έχουν για τούς γονείς τους, όπως και για τον σεβασμό πού οι γονείς οφείλουν να έχουν για τα παιδιά τους. Τα αποτελέσματα είναι όμοια.

Υπάρχουν πράγματα πού δεν κάνουν, λόγια πού δεν λένε μπροστά στα παιδιά τους και οι χειρό­τεροι γονείς. Συνεπώς, το συναίσθημα του σεβασμού είναι αναγκαίο στον άνθρωπο. Και όταν το καλλιεργούμε, βοηθούμε στην ανύψωσή του, στον εμπλουτισμό του, στον εξανθρωπισμό του.

Ας δούμε, όμως, και την κοινωνική πλευρά του θέματος. ‘Ο σεβασμός εμπνέει τη διατήρηση, τη συνέχεια. ‘Όλες οι κοινωνίες εμπνέονται από σεβα­σμό για την Ιστορία τους, τούς ήρωες τους, τούς προγόνους τους, τον πολιτισμό τους. Κοινωνία που περιφρονεί το χθες και αποκόπτεται απ’ αυτό, οδηγείται στο χάος.

Οι κοινωνιολόγοι τονίζουν ότι ή κοινωνία πού δημιούργησε τα σχολεία, πού κάνει τόσες θυσίες για να τα συντηρεί και να τα εμπλουτίζει, έχει δικαίωμα να έχει απαιτήσεις από αυτά. “Έχει δικαίωμα να απαιτεί βοήθεια από το σχολείο, στο πνευματικό έργο πού επιτελεί.

Οφείλει το σχο­λείο να μεταδίδει στη νεότητα αξίες θρησκευτικές, ηθικές, αισθητικές, επιστημονικές και κοινωνικές. ‘Οφείλει να εμπνέει στα παιδιά τον σεβασμό σ’ αυτές τις αξίες και να τούς μεταδίδει την θέληση να τις βιώσουν. Αυτό είναι το έργο του.

«Δεν πρόκειται για ένα δικαίωμα, αλλά για ένα καθήκον του σχολείου», τονίζει ο J. SCHMIED. Και ο Ρ. ΒOVΕΤ συμπληρώνει: «’Ο σεβασμός πού αισθανόμεθα για ένα νόμο, στην πραγματικότητα εκπορεύεται οπό τον σεβασμό προς τον άνθρωπο πού μας τον παραδίδει».

Άρα, ο σεβα­σμός δεν είναι ανθρώπινη επινόηση, εφεύρημα των Ισχυρών για να καταπιέζουν τούς αδύνατους. Ούτε, άλλωστε, είναι μονόπλευρος. Είναι θαυμάσιο μέσον αγωγής και βοηθείας, όπως είδαμε, στην ανύψωση του ανθρώπου και στην καλλιέργεια των διαπροσωπικών σχέσεων. Αναγκαία, λοιπόν, η καλλιέργεια του σεβασμού και ένας από τούς κύριους στόχους της αγωγής. Ας δούμε πως μπορούμε να τον επιτύχουμε.

Αγωγή σημαίνει έμπνευση. Φυσικό λοιπόν είναι ότι για να εμπνεύσουμε τον σεβασμό στα παιδιά μας, πρέπει εμείς πρώτα να τον βιώσουμε. Δεν μπορείς να δώσεις κάτι πού δεν το ζεις. Σεβασμός λοιπόν στον εαυτό σου, στο σύντροφό σου, στο περιβάλ­λον σου, στα παιδιά σου. Ειδικά στα παιδιά σου. Σεβασμός και ειλικρίνεια και διάλογος.

Είναι ωραίο πράγμα ή αποκατάσταση των καλών σχέσεων μεταξύ των συζύγων, μετά από μία παρεξήγηση. Και αυτή ή σωστή συμπεριφορά επηρεάζει θετικά τα παιδιά μας. Μα και στα ίδια μας τα παιδιά, δεν θα πρέπει να διστάσουμε να ζητήσουμε συγ­γνώμη, όταν νευριασμένοι τούς φερθήκαμε άσχημα. “Όταν σέβομαι τον άλλον, μετανοώ και του δείχνω έμπρακτα τη λύπη μου γι’ αυτό πού είπα ή έκανα.

Σωστά ονόμασαν την εποχή μας εποχή του παρα­λόγου. Και είναι παράλογο, μεθόδους πού εφαρμόσθηκαν σε άλλες χώρες σαράντα ή πενήντα χρόνια πριν και απέτυχαν, να τις εφαρμόζουμε σήμερα στον τόπο μας. Και ακούμε τον πιτσιρίκο να φωνάζει Κώστα τον μπαμπά, Μαρία τη μαμά και, όλους τούς θείους και τις θείες με τα μικρά τους ονόματα. Και δυστυχώς, το ακούμε και σε μερικά νηπιαγωγεία και σχολεία. Συνήθως χαμογελούμε συγκαταβατικά.

Ό­μως εκείνη την ώρα γκρεμίζουμε. Και γκρεμίζουμε ανεπανόρθωτα. Το παιδί, μπαίνοντας στον κόσμο, έχει ανάγκη από στηρίγματα. Και δεν θα στηριχθεί στον Κώστα και στη Μαρία, αλλά στον Πατέρα και στην Μητέρα. Πατέρα και Μητέρα δύο ανθρώπους θα ονομάσει σε όλη του τη ζωή. Και ή ανάμνησή τους θα το συνοδεύει μέχρι του τάφου.

Βάσει ποιας παιδαγωγικής αρχής, καταργούμε αυτό το όνομα πού έχει τόσο υμνηθεί και έχει γίνει σύμβολο στους αιώνες; Βάσει της Ισότητας; Αλλά ποία ισότητα υπάρχει ανάμεσα σε σένα και στο παιδί σου; Το παιδί έχει ανάγκη από ασφάλεια και σιγουριά. Και αυτή την ασφάλεια του την δημιουργούν και τα «όχι» και τα «απαγορεύεται», από τον πατέρα ή την μητέρα, όχι από τον σύντροφο. Συντρόφους και συμμαθητές και φίλους έχει πολλούς. Ό Πατέρας και ή Μητέρα, είναι μοναδικοί και ανεπανάληπτοι.

Η σύγχρονη ψυχολογία μας ομιλεί για το “συναί­σθημα ένοχης» πού έχει τρομερές επιπτώσεις στη διανοητική και ηθική ανάπτυξη του ατόμου. Σ’ αυτή την περίπτωση, το παιδί έχει ανάγκη από την επέμβαση του παιδαγωγού ο όποιος θα βοηθήσει τη συνείδηση να βρει την Ισορροπία της, επιβάλλοντας μία τιμωρία. Από αυτή την άποψη, ή τιμωρία παύει να έχει την μορφή της επιβολής και παίρνει τη μορφή της απελευθέρωσης. Συναντούμε συχνά παι­διά πού πάνε γυρεύοντας για τιμωρία. Στην πραγμα­τικότητα, αναζητούν την αυθεντία πού τούς έλειψε.

Σε μία έρευνα πού έκανα με θέμα: «πως θα θέλατε τούς γονείς σας», ένα παιδί απήντησε: «Όταν ένα παιδί κάνη κάτι κακό, πρέπει ο γονιός ή ο δάσκαλος να το τιμωρήσει. Αλλά δεν πρέπει να του κρατά κακία, γιατί με την τιμωρία εξιλεώνεται το παιδί».

Και μία φοιτήτρια γράφει: «Οι γονείς μου είναι αυστηροί, τόσο όσο χρειάζεται. Δεν θα τούς ήθελα λιγότερο αυστηρούς. Ουδέποτε θυμώνουν. Μου εξηγούν με ηρεμία το λόγο πού τούς κάνει να αρνούνται την ικανοποίηση μιας επιθυμίας μου. Μου αρέσει πού είναι έτσι, γιατί στις δυσκολίες μου μπορώ άφοβα ν’ ακουμπώ επάνω τους».

Είναι λοιπόν εσφαλμένη ή άποψη ότι πρέπει να υπάρχει απόλυτη Ισότητα μεταξύ γονέων και παιδιών, τονίζουν ψυχολόγοι ολκής. Και ο ZEIDLER συμπληρώνει: «Δεν είναι μόνο παιδαγωγική πλάνη, είναι και ηθική. Διότι το παιδί αναγνωρίζει στους γονείς του ένα παράδειγμα. Αλλά αυτό το παράδειγμα, για να έχει ευεργετική επίδραση, πρέπει να εμπνέει τον σεβασμό». Ό DE­BESSE, καθηγητής των παιδαγωγικών στη Σορβόννη, έκανε πριν λίγα χρόνια στο Παρίσι μία έρευνα. Θέμα: «Πως θα θέλατε τούς καθηγητές σας». Και ή πλειο­νότητα των έφηβων απήντησε: «Να μας καθοδηγούν και όχι να μας ακολουθούν».

Η εποχή μας περιφρόνησε και πρόδωσε την αγάπη. Χωρίς αγάπη, χάθηκαν οι ηθικές αρχές, χάθηκε κι ο σεβασμός του ανθρώπου προς τον άνθρωπο. πήρε τον τίτλο του «ελευθέρου» αυτός πού τις καταπατούσε. Και το τίμημα αυτής της ελευθέριας, το ‘κενό. Το τρομερό κενό πού δημιούργησε στην ψυχή.

Αποτέλεσμα: οι πολλές αυτοκτονίες νέων ανθρώπων. Μία νέα κοπέλα, λίγες ημέρες πριν αυτοκτονήσει, ομολογούσε στη μητέρα της: «Μου κάνατε μεγάλο κακό με την απόλυτη ελευθέρια πού μου δώσατε». Και μία άλλη, πετυχημένη επαγγελματικά, σε ηλικία 28 ετών αυτοκτονεί, αφήνοντας το έξης σημείωμα. «Νοιώθω ένα απέραντο κενό μέσα μου». Ήταν και αυτή θύμα της απόλυτης ελευθέριας, της χωρίς φραγμούς αγωγής.

Αγαπητοί γονείς. Είναι καθήκον μας να εμπνεύσουμε στα παιδιά μας το σεβασμό. Είναι επιτακτική ανάγκη των καιρών μας να τα μάθουμε να σέβονται τον εαυτό τους, τους γονείς τους, τους δασκάλους τους, όλους τους ανθρώπους, αν θέλουν να εμπνέουν το σεβασμό και τα ίδια στους άλλους.

Είμαστε αφοσιωμένοι σε έναν τρομερό πόλεμο με τις βασικές υλικές διαστάσεις του χρόνου και του χώρου

Γιατί συμβαίνει; Να μην είμαστε ικανοί να προσαρμοστούμε στο φυσικό περιβάλλον χωρίς να το καταστρέφουμε; Γιατί συμβαίνει; Ότι κατά κάποιο τρόπο αυτός ο πολιτισμός αντιπροσωπεύει με ένα μοναδικό τρόπο τον νόμο των φθινουσών αποδόσεων; Ότι η επιτυχία μας είναι μια αποτυχία.

Οικοδομούμε – με άλλα λόγια- ένα τεράστιο τεχνολογικό πολιτισμό ο οποίος φαίνεται να υπόσχεται την εκπλήρωση κάθε επιθυμίας, σχεδόν με το πάτημα ενός κουμπιού. Και όμως, όπως σε τόσα πολλά παραμύθια όταν η επιθυμία τελικά υλοποιηθεί, είναι ακριβώς σαν τον παραμυθένιο χρυσό. Δεν είναι πραγματικά καθόλου υλικός.

Με άλλα λόγια, τόσα πολλά από τα προϊόντα μας, τα αυτοκίνητά μας, τα σπίτια μας, τα ρούχα μας, το φαγητό μας, φαίνεται σαν να ήταν πραγματικά η γρήγορη δημιουργία καθαρής σκέψης, δηλαδή επιμελώς άνευ ουσίας, όπως οι γνώστες των κρασιών λένε, απουσία σώματος. Και με τόσους άλλους τρόπους ο πλούτος που παράγουμε είναι εφήμερος. Και ως αποτέλεσμα αυτού, είμαστε απογοητευμένοι. Είμαστε πραγματικά απογοητευμένοι. Πιστεύουμε ότι το μοναδικό πράγμα που υπάρχει είναι να αποκτάμε όλο και περισσότερα. Και ως αποτέλεσμα αυτού, το όλο τοπίο αρχίζει να μοιάζει με το παιδικό δωμάτιο ενός κακομαθημένου παιδιού το οποίο έχει πάρα πολλά παιχνίδια και βαριέται με αυτά και τα πετάει αμέσως μόλις τα πάρει. Παίζει μαζί τους μόνο για λίγα λεπτά.

Επίσης είμαστε αφοσιωμένοι σε έναν τρομερό πόλεμο με τις βασικές υλικές διαστάσεις του χρόνου και του χώρου. Θέλουμε να εξαλείψουμε τους περιορισμούς τους. Θέλουμε να κάνουμε τα πάντα όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Θέλουμε να μετατρέψουμε το ρυθμό και τις δεξιότητες της δουλειάς σε μετρητά, με τα οποία μάλιστα μπορείτε να αγοράσετε κάτι, αλλά δεν μπορείτε να τα φάτε.

Και ύστερα γρήγορα στο σπίτι, να ξεφύγεις από τη δουλειά και να αρχίσει η πραγματική επιχείρηση της ζωής. Να απολαύσουμε τον εαυτό μας. Και, ξέρεις, για τη συντριπτική πλειοψηφία των οικογενειών, αυτό που φαίνεται να είναι ο πραγματικός σκοπός της ζωής, αυτό για το οποίο βιάζονται να φτάσουν στο σπίτι, είναι για να παρακολουθήσουν μια ηλεκτρονική αναπαραγωγή της ζωής. Δεν μπορείς να την αγγίξεις. Δεν έχει οσμή και δεν έχει καμία γεύση.

Μπορεί να νομίζεις ότι ο πραγματικός σκοπός που οι άνθρωποι πηγαίνουν σπίτι τους, σε έναν υλικά πλούσιο πολιτισμό, είναι ένα κολοσσιαίο συμπόσιο ή ένα όργιο αγάπης ή μια πανδαισία μουσικής και χορού. Αλλά τίποτα τέτοιο δε γίνεται. Αποδεικνύεται ότι είναι αυτή η καθαρά παθητική ενατένιση μιας οθόνης που τιτιβίζει. Βλέπεις μίλια και μίλια από σκοτεινά σπίτια με αυτή τη μικρή ηλεκτρονική οθόνη να τρεμοπαίζει στο δωμάτιο. Όλοι απομονωμένοι παρακολουθώντας αυτό το πράγμα, και ως εκ τούτου δεν υπάρχει καμία πραγματική επικοινωνία μεταξύ τους. Και αυτή η απομόνωση των ανθρώπων σε έναν δικό τους ιδιωτικό κόσμο, είναι πραγματικά η δημιουργία ενός ανόητου πλήθους.

Δεν βρισκόμαστε με τους άλλους, εκτός από τις δημόσιες παραστάσεις για να απαλλαγούμε από την εχθρότητά μας, όπως το ποδόσφαιρο ή η πάλη με βραβεία. Και ακόμη και τα θεάματα που βλέπει κανείς στην τηλεόραση, είναι απολύτως κατάλληλα για να εκθέσουν τους ανθρώπους, να χτυπάνε και να σκοτώνουν ο ένας τον άλλον. Αλλά, όχι. Όχι ανθρώπους να αγαπάνε ο ένας τον άλλον. Εκτός από έναν ίσως συγκρατημένο τρόπο. Κάποιος μπορεί να βγάλει το συμπέρασμα ότι η υπόθεση που υποβόσκει, είναι ότι οι εκφράσεις της φυσικής αγάπης είναι πολύ πιο επικίνδυνες από τις εκφράσεις του φυσικού μίσους. Και μου φαίνεται ότι ένας πολιτισμός που έχει αυτό το είδος των υποθέσεων είναι ουσιαστικά τρελός και πιστός – αθέλητα όντως- αλλά παρ’ όλα αυτά πραγματικά πιστός, όχι στην συντήρηση αλλά στην πραγματική καταστροφή της ζωής.

Αναζητώντας σωμάτιο για τη σκοτεινή ύλη – Νέα ανάλυση στενεύει τους περιορισμούς για την ελαφρά σκοτεινή ύλη

Το πείραμα XENON1T, στο υπόγειο Εθνικό Εργαστήριο του Gran Sasso, στην Ιταλία, ερευνά για φωτεινές αναλαμπές που προκαλούνται από σωμάτια σκοτεινής ύλης που αντιδρούν με δυο τόνους υγρό ξένο. Το πείραμα σχεδιάστηκε για να εντοπίσει έναν υποθετικό τύπο σκοτεινής ύλης που αποκαλείται ασθενώς αλληλεπιδρών μαζικό σωμάτιο (WIMP), όμως οι ερευνητές έχουν αρχίσει να κοσκινίζουν τα δεδομένα για άλλες δυνατές μορφές. Με επανάληψη της ανάλυσης των αποτελεσμάτων από το 2017 και 2018, η ομάδα του (πειράματος) XENON1T έχει στενέψει τους περιορισμούς στις ιδιότητες των WIMPs και άλλων υποψηφίων για τη σκοτεινή ύλη. Παρόλο που δεν είναι σε θέση να αναγγείλουν κάποια ανίχνευση, οι ερευνητές απέκλεισαν υποψήφια σωμάτια με ένα εύρος παραμέτρων, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων υποθετικών – όμοιων με αξιόνια – σωμάτιων και σκοτεινών φωτονίων.

Οι ερευνητές ανάλυσαν ένα σύνολο σημάτων φωτονίων που παρήχθησαν από ηλεκτρόνια που απελευθερώθηκαν όταν άτομα ξένου χτύπησαν με εισερχόμενα σωμάτια. Τα φωτόνια αυτά εκπέμφθηκαν όταν τα ηλεκτρόνια, οδηγούμενα από ένα ηλεκτρικό πεδίο κατά μήκος του θαλάμου, μετακινήθηκαν στο αέριο ξένον στην κορυφή του πειράματος. Σε αντίθεση με τα φωτόνια που παρήχθησαν αμέσως μετά από τη σύγκρουση ενός μαζικού σωμάτιου με πυρήνα ξένου, η διαδικασία που δημιουργεί αυτά τα δευτερογενή φωτόνια είναι ευαίσθητη σε χαμηλής μάζας υποψηφίους σκοτεινής ύλης.

Για να προσδιορίσουν αν κάθε ανιχνευόμενο φωτόνιο υπήρχε λόγω των αλληλεπιδράσεων σκοτεινής ύλης, η ομάδα συνέκρινε τα δεδομένα της με ένα μοντέλο αναμενόμενων γεγονότων υποβάθρου που παράγονται από σωμάτια μη-σκοτεινής ύλης, όπως τα ηλιακά νετρίνα. Λόγω της καθαρότητας του ξένου του ανιχνευτή και ορισμένες τεχνολογικές αναβαθμίσεις, αυτό το σήμα υποβάθρου ήταν τουλάχιστον χίλιες φορές μικρότερο από αυτό παρόμοιων πειραμάτων. Ενώ μη σημαντικά γεγονότα φωτονίων αντιτίθενται στο μοντελοποιημένο υπόβαθρο, οι ερευνητές θα μπορούσαν να αποκλείσουν μια σειρά υποψηφίων σκοτεινής ύλης ειδικών μαζών. Προσβλέποντας τώρα στην επόμενη αναβάθμιση του πειράματος – στο XENONnT, προγραμμάτισαν να λειτουργήσουν από το 2020 με ακόμη λιγότερα γεγονότα υποβάθρου – για να αναγγείλουν τελικά μια ανίχνευση.

Προέλευση της ζωής στη Γη σύμφωνα με την επιστήμη, το πείραμα Miller-Urey

Ο άνθρωπος ανέκαθεν αναρωτιόταν πώς άρχισε να υπάρχει στη Γη, ποιός τον δημιούργησε και γιατί δημιουργήθηκε. Ζητήματα τέτοιου είδους έχουν ερωτηθεί καθ' όλη την ανθρώπινη ιστορία. Κάθε αρχαίος στοχαστής, φιλόσοφος ή προφήτης, προσπάθησε να δώσει κάποια απάντηση σε αυτό το ερώτημα και να προτείνει κάποιο μηχανισμό για τη γέννηση της ζωής.

 

Ο άνθρωπος είναι μόνο ένα μικρό κομμάτι της ζωής. Στην πραγματικότητα, υπάρχει μια τεράστια ποικιλία από πλάσματα που μένουν γύρω μας. Πώς προέκυψαν; Μήπως τους συνδέουμε με οποιονδήποτε τρόπο; Αυτό το άρθρο προτείνει να σας μεταφέρουμε πίσω σε ένα μακρινό παρελθόν όταν δεν υπήρχε ζωή στον πλανήτη μας και σας βοηθά να φανταστείτε πώς θα μπορούσε να προέλθει η ζωή από αυτό το περιβάλλον. 

Πανσπερμία

 

Σύμφωνα με μια αρχαία ελληνική ιδέα, η ζωή υπάρχει σε όλο το σύμπαν. Διανεμήθηκε σε διάφορους πλανήτες σε μικρές μονάδες μέσω της σκόνης στο διάστημα, μέσω μετεωροειδών αντικειμένων, αστεροειδών ή κομητών. Θεωρήθηκε ότι κάτω από ευνοϊκές συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας, αυτές οι μονάδες ζωής θα ζούσαν και θα γέννησαν μετά τα αρχικά ζωντανά όντα.

 

Η πανσπερμία αναφέρθηκε για πρώτη φορά  στα γραπτά του 5 ^ου αιώνα π.Χ., από τον Έλληνα φιλόσοφο Αναξαγόρα. Παρά το γεγονός ότι είναι παλιά, η ιδέα έλαβε μια πιο επιστημονική μορφή τα τελευταία χρόνια χάρη στη συμβολή των αστρονόμων  Fred Hoyle και Chandra Wickramasinghe.
 

Είναι πολύ γνωστό ότι η κοσμική σκόνη είναι παρούσα σε όλο το διάστημα. Οι Hoyle και Wickramasinghe πρότειναν το 1974 την υπόθεση ότι κάποια σκόνη στον διαστρικό χώρο ήταν σε μεγάλο βαθμό οργανική, την οποία ο Wickramasinghe αργότερα απέδειξε ότι ήταν σωστή.
 

Αλλά η Πανσπερμία υποθέτει ότι υπάρχει καθολική αποθήκη της ζωής σε ολόκληρο το διάστημα και έτσι αποφεύγεται η απάντηση στην ερώτηση για το πώς γεννήθηκε οπουδήποτε για πρώτη φορά.

 

Θεία Δημιουργία

 

Μια πεποίθηση, κοινή μεταξύ των ανθρώπων όλων των πολιτισμών, είναι ότι όλες οι διαφορετικές μορφές ζωής, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων, δημιουργήθηκαν ξαφνικά από μια θεϊκή τάξη πριν από περίπου 10.000 χρόνια. Αυτός ο μεγάλος αριθμός από πλάσματα ήταν πάντα ο ίδιος και θα διαρκέσει χωρίς αλλαγή από τη μια γενιά στην άλλη, μέχρι το τέλος του κόσμου.

 

Μια τέτοια θεωρία της δημιουργίας είναι παράλογη, επειδή απολιθώματα φυτών και ζώων υποδηλώνουν ότι η ζωή είναι πολύ παλαιότερη. Στην πραγματικότητα, μερικές έρευνες δείχνουν ότι η ζωή στη Γη υπήρχε και πριν από 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους η συγκεκριμένη ιδέα είναι αναληθής. Είναι λοιπόν εκπληκτικό το γιατί οι άνθρωποι μπορεί να εξακολουθούν να κρατούν αυτό το σύστημα πεποιθήσεων.

 

Αυθόρμητη Γέννηση

 

Η θεωρία, γνωστή ως αυθόρμητη δημιουργία, έκρινε ότι οι σύνθετοι, ζωντανοί οργανισμοί θα μπορούσαν να προκύψουν από άψυχα αντικείμενα. Τα ποντίκια μπορεί να εμφανιστούν αυθόρμητα σε αποθηκευμένους κόκκους ή τα σκουλήκια μπορεί να εμφανιστούν αυθόρμητα στο κρέας. Αυτή η άποψη γεννήθηκε από τον Έλληνα φιλόσοφο και βιολόγο Αριστοτέλη.

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, τα ζώα και τα φυτά δημιουργούνται στη γη και σε υγρό περιβάλλον επειδή υπάρχει νερό στη γη και αέρας μέσα στο νερό και σε όλο τον αέρα υπάρχει μια ζωτική θερμότητα, έτσι ώστε κατά μία έννοια όλα τα πράγματα να είναι γεμάτα από ψυχή. Επομένως, τα ζωντανά πράγματα σχηματίζονται γρήγορα, αφού αυτός ο αέρας και η ζωτική θερμότητα περικλείονται σε οτιδήποτε.

 

Η επιρροή του Αριστοτέλη ήταν τόσο μεγάλη και ισχυρή ώστε η δομή της αυθόρμητης δημιουργίας παρέμεινε αδιαμφισβήτητη για περισσότερο από δύο χιλιάδες χρόνια. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ήταν μια εύκολα παρατηρήσιμη αλήθεια. Όμως, το 1668, ο ιταλός βιολόγος Franceso Redi  απέδειξε ότι δεν εμφανίστηκαν σκουλήκια στο κρέας (μέσα σε κλειστά δοχεία) όταν οι μύγες παρεμποδίστηκαν να τοποθετήσουν τα αυγά τους εκεί μέσα.

 

Η αυθόρμητη γέννηση δεν είναι πλέον συζητήσιμη μεταξύ των βιολόγων. Έως τα μέσα του 19 ^ου αιώνα, τα πειράματα του Louis Pasteur και άλλοι αντέκρουσε την παραδοσιακή θεωρία της αυθόρμητης γέννησης και υποστηρίζεται πια η βιογένεση, η ιδέα ότι μόνο η υπάρχουσα ζωή γεννά τη ζωή.

 

Χημική Εξέλιξη

Η ζωή όπως γνωρίζουμε βασίζεται σε μόρια που περιέχουν άνθρακα. Έτσι, ο σοβιετικός βιοχημικός Oparin και ο Βρετανός βιολόγος Haldane πρότειναν ότι η ζωή θα μπορούσε να προήλθε από απλά οργανικά μόρια. Με άλλα λόγια, για να κατανοήσουμε την προέλευση της ζωής, πρέπει να έχουμε μια γνώση των οργανικών μορίων στη γη.

Η πρώιμη Γη ήταν μια ζεστή πύρινη σφαίρα. Πηγές ενέργειας όπως κοσμικές ακτίνες, ακτινοβολία UV, ηλεκτρικές εκκενώσεις από κεραυνό και θερμότητα από ηφαίστεια, ήταν άμεσα τότε διαθέσιμες. Ως εκ τούτου, η γη ενήργησε σαν ένα μεγάλο εργοστάσιο που παράγει χιλιάδες χιλιάδες ενώσεις την ημέρα. Αυτή ήταν μια κατάσταση γεμάτη αναταραχή και μη ηρεμίας όπως τώρα. Σε αυτές τις δριμείες συνθήκες, το οξυγόνο δεν μπορούσε να παραμείνει ως ελεύθερο οξυγόνο. Συνδυάστηκε με άλλα στοιχεία σε ενώσεις όπως το νερό και ο ασβεστόλιθος. Επίσης σχηματίσθηκαν ενώσεις άνθρακα και υδρογόνου, όπως το μεθάνιο. Το άζωτο και το υδρογόνο συνδυάστηκαν για να σχηματίσουν αμμωνία. Αυτές οι ενώσεις ονομάζονται σήμερα οργανικές ενώσεις.

Με το πέρασμα του χρόνου, η γη είχε αρχίσει να κρυώνει. Καθώς ψύχθηκε επαρκώς, προκλήθηκαν παρατεταμένες βροχές λόγω της συμπύκνωσης του ατμού. Οι βροχές άρχισαν να συσσωρεύονται στις κοιλότητες της γης και έτσι σχηματίστηκαν οι ωκεανοί. Το νερό ήταν ζεστό και μια “σούπα” περιείχε διάφορα είδη οργανικών μορίων σε αφθονία.

 

Η αλληλεπίδραση μεταξύ αυτών των ενώσεων στα ζεστά νερά οδήγησε στο σχηματισμό ακόμα περισσότερων ενώσεων, οι οποίες μεταξύ άλλων περιείχαν επίσης αμινοξέα που είχαν στη σύνθεση τους άνθρακα, υδρογόνο, άζωτο και οξυγόνο. Αυτά τα αμινοξέα συνδυάζονται μεταξύ τους σε τεράστιους αριθμούς για να σχηματίσουν πρωτεΐνες, οι οποίες είναι τα δομικά στοιχεία της ζωής.

 

Πείραμα Miller-Urey

 

Κατά τη συζήτηση γεγονότων που πρέπει να έχουν συμβεί πριν από δισεκατομμύρια χρόνια, υπάρχει ένα ορισμένο ποσό εικασίας και αβεβαιότητας. Αλλά η συλλογιστική πρέπει να είναι σύμφωνη με πολλά διαθέσιμα στοιχεία καθώς και με τους βασικούς νόμους των φυσικών επιστημών.

 

Η παραπάνω ιδέα θα μπορούσε να δοκιμαστεί αναδημιουργώντας τις προτεινόμενες συνθήκες της πρώιμης γης σε ένα εργαστήριο.

 

Το 1952, οι Αμερικανοί βιοχημικοί Stanley Miller και Harold Urey έκαναν ακριβώς το ίδιο πράγμα, αλλά σε πολύ μικρή κλίμακα. Υποβλήθηκαν σε αέριο μίγμα μεθανίου, αμμωνίας, υδρατμών και υδρογόνου σε κλειστή φιάλη στους 80 βαθμούς Κελσίου με τη βοήθεια ηλεκτρικού σπινθήρα για μια εβδομάδα.

Όταν πέρασε η μία εβδομάδα διαπιστώθηκε ότι η εργαστηριακή διάταξη είχε σχηματίσει απλά αμινοξέα στον πυθμένα, τα οποία είναι απαραίτητα για το σχηματισμό πρωτεϊνών. Ο Miller και ο Urey είχαν δείξει ότι διάφορες οργανικές ενώσεις θα μπορούσαν να σχηματιστούν αυθόρμητα με προσομοίωση των συνθηκών της πρώιμης ατμόσφαιρας της γης, όπως υπέθεσαν οι Oparin και Haldane.

 

Η επιστημονική κοινότητα σε όλο τον κόσμο εντυπωσιάστηκε σε μεγάλο βαθμό από αυτό το επίτευγμα. Στην πραγματικότητα, τρία χρόνια μετά την επιτυχία του πειράματος του Μίλερ, ο Αμερικανός επιστήμονας Richard Feynman έγραψε ένα ποίημα, με τίτλο, ένα άτομο στο σύμπαν , γιορτάζοντας τις γνώσεις του ανθρώπου για την προέλευση της ζωής στη γη.

 

Ο Miller συνέχισε την έρευνά του μέχρι το θάνατό του το 2007. Όχι μόνο κατάφερε να συνθέσει όλο και περισσότερες ποικιλίες αμινοξέων αλλά παρήγαγε επίσης μια μεγάλη ποικιλία ανόργανων και οργανικών ενώσεων ζωτικής σημασίας για την κυτταρική κατασκευή και το μεταβολισμό. Χαιρετίζουμε τις προσπάθειες ενός τέτοιου επιστήμονα που αφιέρωσε τη ζωή του μελετώντας το πιο σημαντικό ζήτημα που είναι γνωστό στον άνθρωπο.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ποιητική (1452a-1452b)

[X] Εἰσὶ δὲ τῶν μύθων οἱ μὲν ἁπλοῖ οἱ δὲ πεπλεγμένοι· καὶ γὰρ αἱ πράξεις ὧν μιμήσεις οἱ μῦθοί εἰσιν ὑπάρχουσιν εὐθὺς οὖσαι τοιαῦται. λέγω δὲ ἁπλῆν μὲν πρᾶξιν ἧς γινομένης ὥσπερ ὥρισται συνεχοῦς καὶ μιᾶς ἄνευ περιπετείας ἢ ἀναγνωρισμοῦ ἡ μετάβασις γίνεται, πεπλεγμένην δὲ ἐξ ἧς μετὰ ἀναγνωρισμοῦ ἢ περιπετείας ἢ ἀμφοῖν ἡ μετάβασίς ἐστιν. ταῦτα δὲ δεῖ γίνεσθαι ἐξ αὐτῆς τῆς συστάσεως τοῦ μύθου, ὥστε ἐκ τῶν προγεγενημένων συμβαίνειν ἢ ἐξ ἀνάγκης ἢ κατὰ τὸ εἰκὸς γίγνεσθαι ταῦτα· διαφέρει γὰρ πολὺ τὸ γίγνεσθαι τάδε διὰ τάδε ἢ μετὰ τάδε.

[XI] Ἔστι δὲ περιπέτεια μὲν ἡ εἰς τὸ ἐναντίον τῶν πραττομένων μεταβολὴ καθάπερ εἴρηται, καὶ τοῦτο δὲ ὥσπερ λέγομεν κατὰ τὸ εἰκὸς ἢ ἀναγκαῖον, οἷον ἐν τῷ Οἰδίποδι ἐλθὼν ὡς εὐφρανῶν τὸν Οἰδίπουν καὶ ἀπαλλάξων τοῦ πρὸς τὴν μητέρα φόβου, δηλώσας ὃς ἦν, τοὐναντίον ἐποίησεν· καὶ ἐν τῷ Λυγκεῖ ὁ μὲν ἀγόμενος ὡς ἀποθανούμενος, ὁ δὲ Δαναὸς ἀκολουθῶν ὡς ἀποκτενῶν, τὸν μὲν συνέβη ἐκ τῶν πεπραγμένων ἀποθανεῖν, τὸν δὲ σωθῆναι. ἀναγνώρισις δέ, ὥσπερ καὶ τοὔνομα σημαίνει, ἐξ ἀγνοίας εἰς γνῶσιν μεταβολή, ἢ εἰς φιλίαν ἢ εἰς ἔχθραν, τῶν πρὸς εὐτυχίαν ἢ δυστυχίαν ὡρισμένων· καλλίστη δὲ ἀναγνώρισις, ὅταν ἅμα περιπετείᾳ γένηται, οἷον ἔχει ἡ ἐν τῷ Οἰδίποδι. εἰσὶν μὲν οὖν καὶ ἄλλαι ἀναγνωρίσεις· καὶ γὰρ πρὸς ἄψυχα καὶ τὰ τυχόντα ἔστιν ὡς ὅπερ εἴρηται συμβαίνει καὶ εἰ πέπραγέ τις ἢ μὴ πέπραγεν ἔστιν ἀναγνωρίσαι. ἀλλ᾽ ἡ μάλιστα τοῦ μύθου καὶ ἡ μάλιστα τῆς πράξεως ἡ εἰρημένη ἐστίν· ἡ γὰρ τοιαύτη ἀναγνώρισις καὶ περιπέτεια ἢ ἔλεον

[1452b] ἕξει ἢ φόβον (οἵων πράξεων ἡ τραγῳδία μίμησις ὑπόκειται), ἐπειδὴ καὶ τὸ ἀτυχεῖν καὶ τὸ εὐτυχεῖν ἐπὶ τῶν τοιούτων συμβήσεται. ἐπεὶ δὴ ἡ ἀναγνώρισις τινῶν ἐστιν ἀναγνώρισις, αἱ μέν εἰσι θατέρου πρὸς τὸν ἕτερον μόνον, ὅταν ᾖ δῆλος ἅτερος τίς ἐστιν, ὁτὲ δὲ ἀμφοτέρους δεῖ ἀναγνωρίσαι, οἷον ἡ μὲν Ἰφιγένεια τῷ Ὀρέστῃ ἀνεγνωρίσθη ἐκ τῆς πέμψεως τῆς ἐπιστολῆς, ἐκείνου δὲ πρὸς τὴν Ἰφιγένειαν ἄλλης ἔδει ἀναγνωρίσεως. δύο μὲν οὖν τοῦ μύθου μέρη ταῦτ᾽ ἐστί, περιπέτεια καὶ ἀναγνώρισις· τρίτον δὲ πάθος. τούτων δὲ περιπέτεια μὲν καὶ ἀναγνώρισις εἴρηται, πάθος δέ ἐστι πρᾶξις φθαρτικὴ ἢ ὀδυνηρά, οἷον οἵ τε ἐν τῷ φανερῷ θάνατοι καὶ αἱ περιωδυνίαι καὶ τρώσεις καὶ ὅσα τοιαῦτα.

***
[10] Υπάρχουν μύθοι απλοί και μύθοι περίπλοκοι — πολύ φυσικό, αφού τέτοιες είναι από τη φύση τους και οι πράξεις (που οι μιμήσεις τους είναι, στην πραγματικότητα, οι μύθοι). Ονομάζω «απλή» την πράξη που, συνεχής, στην εξέλιξή της, και ενιαία (κατά τον ορισμό που δώσαμε), οδηγεί στη μεταβολή της τύχης του ήρωα δίχως περιπέτεια ή αναγνώριση· περίπλοκη ονομάζω, αντίθετα, εκείνην στην οποία η μεταβολή της τύχης του ήρωα γίνεται με αναγνώριση ή περιπέτεια ή και με τα δύο. Αυτά όμως πρέπει να προκύπτουν από την ίδια την πλοκή του μύθου, έτσι ώστε να είναι η συνέπεια —σύμφωνα με αυτό που μας επιβάλλεται κατανάγκην ή σύμφωνα με τους κανόνες του λογικά πιθανού— αυτών που έγιναν προηγουμένως· υπάρχει, πράγματι, μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο να γίνεται κατιτί εξαιτίας ενός άλλου και στο να γίνεται ύστερα από ένα άλλο.

[11] Περιπέτεια είναι η μεταβολή των όσων γίνονται μέσα στο έργο στο ακριβώς αντίθετό τους, όπως ακριβώς το έχουμε ήδη πει — και αυτό σύμφωνα, όπως λέμε, με τους κανόνες του λογικά πιθανού ή σύμφωνα με αυτό που μας επιβάλλεται κατανάγκην. Ακριβώς, π.χ., όπως στον Οιδίποδα: ενώ ο αγγελιοφόρος ήρθε να φέρει ευφρόσυνη είδηση στον Οιδίποδα και να τον απαλλάξει από τον φόβο του ενσχέσει με τη μητέρα του, με το να του φανερώσει ποιος ήταν έκανε να συμβεί το αντίθετο. Έτσι και στον Λυγκέα: ενώ ο Λυγκέας οδηγούνταν στον θάνατο και ο Δαναός ακολουθούσε για να τον σκοτώσει, το έφερε έτσι η εξέλιξη της δράσης ώστε να πεθάνει ο Δαναός και να μείνει ζωντανός ο Λυγκέας.

Αναγνώριση είναι, όπως το λέει και η λέξη, η μεταβολή από την άγνοια στη γνώση, και —τότε— σε φιλική ή εχθρική σχέση των προσώπων που είναι προορισμένα για ευτυχία ή δυστυχία. Η ωραιότερη μορφή αναγνώρισης είναι όταν γίνονται συγχρόνως και περιπέτειες· τέτοια είναι, π.χ., η αναγνώριση στον Οιδίποδα. Αν το καλοσκεφτούμε, βέβαια, υπάρχουν και άλλες αναγνωρίσεις· αυτό, πράγματι, που είπαμε συμβαίνει, κατά κάποιον τρόπο, και ενσχέσει προς άψυχα, ακόμη και τυχαία, πράγματα, και, επίσης, είναι δυνατό να αναγνωρίσει κανείς αν έκανε κάποιος κατιτί ή δεν το έκανε. Εν πάση περιπτώσει, η αναγνώριση που έχει να κάνει αμεσότερα με τον μύθο και αμεσότερα με τη δράση είναι η αναγνώριση που είπαμε. Γιατί αυτού του είδους η αναγνώριση και περιπέτεια είναι που θα προκαλέσει ή συμπόνια

[1452b] ή φόβο. Τέτοιων πράξεων μίμηση δεν έχουμε δεχτεί ότι είναι η μίμηση; Επίσης: την ευτυχία και τη δυστυχία τέτοιου είδους αναγνωρίσεις θα τη φέρουν.

Επειδή λοιπόν η αναγνώριση είναι αναγνώριση προσώπων, άλλες τους είναι αναγνωρίσεις τού ενός μόνο προσώπου προς το άλλο πρόσωπο (όταν δηλαδή είναι γνωστό ποιο είναι το ένα από τα δύο πρόσωπα), ή πρέπει και οι δύο να αναγνωρίσουν ο ένας τον άλλον, όπως π.χ. η Ιφιγένεια αναγνωρίσθηκε από τον Ορέστη με την αποστολή του γράμματος, για να αναγνωρισθεί όμως ο Ορέστης από την Ιφιγένεια χρειάστηκε ένας άλλος τρόπος αναγνώρισης.

Δύο λοιπόν μέρη του μύθου, η περιπέτεια και η αναγνώριση, αυτό το περιεχόμενο έχουν και αυτό το έργο επιτελούν. Ένα τρίτο μέρος είναι το πάθος. Για την περιπέτεια και την αναγνώριση είπαμε ό,τι είχαμε να πούμε. Όσο για το πάθος, αυτό είναι μια πράξη που οδηγεί στον όλεθρο ή είναι οδυνηρή· παραδείγματα: θάνατοι, αβάσταχτοι πόνοι, τραυματισμοί και όλα τα παρόμοια που παρουσιάζονται πάνω στη σκηνή.