ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Τρῳάδες (1060-1117)

ΧΟ. οὕτω δὴ τὸν ἐν Ἰλίῳ [στρ. α]

ναὸν καὶ θυόεντα βω-
μὸν προύδωκας Ἀχαιοῖς,
ὦ Ζεῦ, καὶ πελάνων φλόγα
σμύρνης αἰθερίας τε κα-
1065 πνὸν καὶ Πέργαμον ἱρὰν
Ἰδαῖά τ᾽ Ἰδαῖα κισσοφόρα νάπη
χιόνι κατάρυτα ποταμίᾳ
τέρμονά τε πρωτόβολον ἁλίῳ
1070 τὰν καταλαμπομέναν ζαθέαν θεράπναν.

φροῦδαί σοι θυσίαι χορῶν τ᾽ [αντ. α]
εὔφημοι κέλαδοι κατ᾽ ὄρ-
φναν τε παννυχίδες θεῶν,
χρυσέων τε ξοάνων τύποι
1075 Φρυγῶν τε ζάθεοι σελᾶ-
ναι συνδώδεκα πλήθει.
μέλει μέλει μοι τάδ᾽ εἰ φρονεῖς, ἄναξ,
οὐράνιον ἕδρανον ἐπιβεβώς,
αἰθέρα τ᾽ ἐ‹μᾶς› πόλεος ὀλομένας,
1080 ἃν πυρὸς αἰθομένα κατέλυσεν ὁρμά.

ὦ φίλος, ὦ πόσι μοι, [στρ. β]
σὺ μὲν φθίμενος ἀλαίνεις
1085 ἄθαπτος ἄνυδρος, ἐμὲ δὲ πόντιον σκάφος
ἀίσσον πτεροῖσι πορεύσει
ἱππόβοτον Ἄργος, ἵνα τείχεα
λάϊνα Κυκλώπι᾽ οὐράνια νέμονται.
τέκνων δὲ πλῆθος ἐν πύλαις
1090 δάκρυσι κατάορα στένει·
βοᾷ κόρα·
«Μᾶτερ, ὤμοι, μόναν δή μ᾽ Ἀχαιοὶ κομί-
ζουσι σέθεν ἀπ᾽ ὀμμάτων
κυανέαν ἐπὶ ναῦν
1095 εἰναλίαισι πλάταις
ἢ Σαλαμῖν᾽ ἱερὰν
ἢ δίπορον κορυφὰν
Ἴσθμιον, ἔνθα πύλας
Πέλοπος ἔχουσιν ἕδραι.»

1100 εἴθ᾽ ἀκάτου Μενέλα [αντ. β]
μέσον πέλαγος ἰούσας,
δίπαλτον ἱερὸν ἀνὰ μέσον πλάταν πέσοι
Αἰγαίου κεραυνοφαὲς πῦρ,
1105 Ἰλιόθεν ὅτε με πολυδάκρυ‹ο›ν
Ἑλλάδι λάτρευμα γᾶθεν ἐξορίζει,
χρύσεα δ᾽ ἔνοπτρα, παρθένων
χάριτας, ἔχουσα τυγχάνει
Διὸς κόρα·
1110 μηδὲ γαῖάν ποτ᾽ ἔλθοι Λάκαιναν πατρῷ-
όν τε θάλαμον ἑστίας,
μηδὲ πόλιν Πιτάνας
Χαλκόπυλόν τε θεᾶς,
δύσγαμον αἶσχος ἑλὼν
1115 Ἑλλάδι τᾷ μεγάλᾳ
καὶ Σιμοεντιάσιν
μέλεα πάθεα ῥοαῖσιν.

***
1060 ΧΟΡ. Όλα εσύ λοιπόν τα παραδίνεις τώρα,
Δία, στους Αχαιούς: ναό στο Ίλιο μέσα,
φλόγες προσφορών, βωμό ευωδιές γεμάτο,
αιθερόλαμνα των θυμιαμάτων νέφη,
και την Πέργαμο την άγια, και της Ίδης
τα κισσοΐσκιωτα φαράγγια, δροσισμένα
απ᾽ τα γάργαρα νερά των ποταμιών της,
ως και την κορφή που πρώτη βλέπει ο ήλιος
1070 κι είναι των θεών φωτόλουστο λημέρι.

Παν για σένα πια, παν οι θυσίες κι οι ύμνοι,
κι οι λατρευτικές θεών ολονυχτίες,
και τ᾽ αγάλματα τα χρυσοστολισμένα
και τα φρυγικά φεγγαρωτά φοινίκια,
πάντα δώδεκα σε κάθε προσφορά μας.
Δία, πὄχεις ψηλά στον ουρανό το θρόνο,
άραγε όλ᾽ αυτά να σου ᾽ρχονται στη σκέψη,
τώρα που η φωτιά την Τροία μας περιζώνει
1080 και σωριάζεται και χάνεται στις φλόγες;

Άντρα μου καλέ κι αγαπημένε αφέντη,
άλουστο έμεινε κι άθαφτο το κορμί σου
κι έτσι εδώ κι εκεί η ψυχή σου τριγυρνάει·
θαλασσόδρομο γοργόφτερο καράβι
θα με πάρει εμέ στ᾽ αλογοβόσκητο Άργος,
πὄχει πέτρινα, ψηλά κυκλώπεια τείχη.
Στις καστρόπορτες, στα δάκρυα βουτηγμένα,
1090 τα παιδιά βογγούν και τέτοια ακούς φωνούλα:
«Μοναχή μακριά με παίρνουν από σένα,
μάνα, οι Αχαιοί στο μαύρο τους καράβι
και με τα κουπιά που σκίζουνε το κύμα
θα με φέρουνε στη Σαλαμίνα ή πέρα
στο βουνό του Ισθμού που δυο τον ζώνουν κόρφοι
κι είν᾽ εκεί η μπασιά στου Πέλοπα τη χώρα.»

1100 Να ᾽κανε ο θεός, σα θα περνά το Αιγαίο
του Μενέλαου το πλοίο, κι εμένα σκλάβα
πολυδάκρυτη μακριά θα μ᾽ εξορίζει
απ᾽ τον τόπο μου, την ώρα εκείνη, θεέ μου,
που με το χρυσό καθρέφτη της θα παίζει
—κοριτσιών χαρά— του Δία η θυγατέρα,
διπλοτίναχτο να πέσει αστροπελέκι
μεσοπέλαγα στο πλοίο και να το κάψει.
1110 Και ποτέ του αυτός να μη σώσει και φτάσει
στη λακωνική πατρίδα, στην Πιτάνη,
και στου πατρικού σπιτιού του το κατώφλι,
και στο ναό της θεάς με τις χάλκινες πύλες,
πίσω αφού γυρνά με μια γυναίκα που ήταν
του Άργους η ντροπή κι η συμφορά της Τροίας.

Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας: Οι διάλεκτοι της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας

8.13 Άλλες γλώσσες

Πριν ολοκληρώσουμε την παρουσίαση των διαλέκτων της αρχαίας ελληνικής, θα πρέπει να πούμε ότι στην αρχαία Ελλάδα, πέρα από τις διαλέκτους, μιλιούνταν και άλλες γλώσσες. Γλώσσες λαών με τους οποίους γειτόνευαν οι ελληνόφωνες κοινότητες: Κάρες, Λυδοί, Θράκες, Φρύγες, Ιλλυριοί, Σκύθες και άλλοι. Θα μιλήσουμε γι' αυτούς και τις γλώσσες τους αργότερα, αν και ήδη έχουμε μιλήσει για τις προελληνικές γλώσσες. Πολλοί από αυτούς τους αλλόγλωσσους ομιλητές βρίσκονταν μέσα στις ελληνικές πόλεις ως δούλοι (η αρχαία ελληνική κοινωνία χρησιμοποιούσε δούλους, όπως και πολλές άλλες αρχαίες κοινωνίες), τεχνίτες, έμποροι, και οι γλώσσες τους άφησαν, όπως θα δούμε, τα «σημάδια» τους στην ελληνική γλώσσα. Αλλά, βέβαια, και το αντίστροφο. Στα έργα του μεγάλου αρχαίου συγγραφέα κωμωδιών, του Αριστοφάνη, βρίσκουμε «αστείες» αναφορές στα «σπασμένα» ελληνικά αυτών των ξένων που ζούσαν στην πόλη της Αθήνας.

Η συνύπαρξη μιας γλώσσας με μία ή περισσότερες άλλες γλώσσες την επηρεάζει, όπως επηρεάζει και τις άλλες γλώσσες. Έτσι, στα νέα ελληνικά βρίσκουμε λέξεις τουρκικής προέλευσης (π.χ. μεράκι, ντέρτι, καβγάς, παζάρι), αγγλικής προέλευσης (π.χ. μπαρ), γαλλικής προέλευσης (π.χ. ασανσέρ, παρντόν, μαντάμ). Αντίστοιχα στα τουρκικά βρίσκουμε πολλές λέξεις ελληνικής προέλευσης: π.χ. anahtar 'ανοιχτήρι, κλειδί', levrek 'λαβράκι'. Ανάλογα φαινόμενα βρίσκουμε και στα αρχαία ελληνικά, όπως θα δούμε αργότερα.

Πολλές φορές οι επιδράσεις ανάμεσα στις γλώσσες δεν είναι τόσο φανερές όσο στα παραδείγματα που δώσαμε. Έτσι στην αρχαία Μακεδονία, η αριστοκρατία και οι βασιλιάδες χρησιμοποιούσαν στις επίσημες περιστάσεις τη διάλεκτο της Αθήνας, την αττική διάλεκτο. Και αυτό γιατί η διάλεκτος αυτή είχε ιδιαίτερο γόητρο, ως διάλεκτος της πιο ισχυρής πόλης της αρχαίας Ελλάδας, που έβγαλε μεγάλους φιλοσόφους (π.χ. τον Πλάτωνα), ποιητές (π.χ. τον Ευριπίδη, τον Σοφοκλή). Ο απλός κόσμος όμως, αλλά και η αριστοκρατία στην καθημερινή της ζωή, χρησιμοποιούσε μια διάλεκτο που ανήκε στη δυτική ομάδα διαλέκτων. Δεν αποκλείεται ωστόσο να μιλιούνταν και άλλες γλώσσες που δεν τις ξέρουμε, γιατί δεν γράφτηκαν ποτέ. Στην επίδραση αυτών των γλωσσών ίσως να οφείλονται κάποιες ιδιαιτερότητες που εμφανίζονται στη Μακεδονία, κυρίως σε κύρια ονόματα, π.χ. το κύριο όνομα Βίλα που αντιστοιχεί στο όνομα Φίλα (θα προφερόταν [Phíla] - θυμηθείτε τί λέγαμε για την προφορά του φ στα αρχαία ελληνικά) των άλλων διαλέκτων της ελληνικής.

Ο έρωτας είναι άλμα για τολμηρούς χορευτές

O έρωτας είναι ένα συναίσθημα το οποίο μπορεί να αναζωογονήσει και να ανανεώσει κάθε κύτταρο της ύπαρξής μας. Όταν ερωτευόμαστε τότε έχουμε το αίσθημα της παντοδυναμίας γιατί αισθανόμαστε ότι όλος ο κόσμος τα δένδρα, τα λουλούδια, η θάλασσα, οι άνθρωποι γύρω μας ομορφαίνουν.
Εμπιστοσύνη

Όλα έχουν ένα διαφορετικό νόημα, όλα ευωδιάζουν και ανθίζουν. Το αίσθημα αυτό δημιουργεί στον άνθρωπο την ελπίδα ότι μπορεί να κατακτήσει και να καταφέρει τα πάντα. Γεμίζει τις μπαταρίες της ύπαρξης του και του χαρίζει αυτοπεποίθηση και χαρά. Μοιάζει με παράσταση ενός έργου στην οποία πρωταγωνιστούν δύο χορευτές. Αυτοί οι δύο έχουν περάσει πάρα πολλά κύματα, δυσκολίες προτού καταφέρουν να παρουσιάσουν την τελική παράσταση.

Κατά τη διάρκεια των προβών έμαθαν να συνεργάζονται μεταξύ τους, να σέβονται ο ένας τον άλλον, να χρησιμοποιούν το διάλογο και την ενσυναίσθηση για να μπορούν να μάθουν τις κινήσεις και όλο το χορευτικό που θα παρουσιάσουν επί σκηνής.

Σίγουρα υπάρχουν στιγμές που οι χορευτές θέλουν να τα εγκαταλείψουν όλα και να αφήσουν την προσπάθεια και αισθάνονται ότι το όνειρό τους να παρουσιάσουν μία άρτια παράσταση είναι πάρα πολύ δύσκολο να επιτευχθεί.

Αυτό το οποίο τους ενώνει πραγματικά για να μπορέσουν και οι δύο να δώσουν τον καλύτερό τους εαυτό και να επιτύχουν όσο το δυνατόν καλύτερο αποτέλεσμα είναι το συναίσθημα της εμπιστοσύνης μεταξύ τους.

Άσε την καρδιά σου ελεύθερη

Στο βλέμμα του ανθρώπου που αγαπούν βλέπουν τη φλόγα που ζεσταίνει την ψυχή τους, που τους δίνει έμπνευση και τη δύναμη να μπορέσουν να παλέψουν μαζί όλες τις δυσκολίες. Σε αυτό το υπέροχο έργο η χορεύτρια κάποια στιγμή καλείται να αποπειραθεί να κάνει ένα άλμα και κατόπιν να πέσει στην αγκαλιά του χορευτή, ο οποίος θα την κρατήσει και θα την υψώσει δίνοντας έτσι ουσιαστικά ένα εντυπωσιακό αποκορύφωμα στη θεατρική παράσταση, στην οποία πρωταγωνιστούν.

Αυτή η κίνηση μοιάζει με αυτό το άλμα που καλείσαι να ρισκάρεις να κάνεις αν θες πραγματικά να αφεθείς να αγαπήσεις και να ερωτευτείς. Να τολμήσεις να εμπιστευτείς, να αφήσεις την καρδιά σου ελεύθερη να δοθεί και να αγαπήσει χωρίς φόβους, αμφιβολίες και χωρίς αυστηρές κριτικές και εγωϊσμούς.

Εκείνος που είναι έτοιμος να αγαπήσει είναι αυτός ο οποίος είναι έτοιμος και να εμπιστευτεί, να κάνει δηλαδή το άλμα και να πέσει στην αγκαλιά του ανθρώπου που αγαπάει. Να μη νοιαστεί εάν σε αυτή την αγάπη υπάρχει περίπτωση να πληγωθεί. Οι χορευτές του έργου αφήνονται στην μελωδία της δικής τους ευτυχίας, μιας ευτυχίας που πλημμυρίζει την καρδιά τους. Ίσως αδιόρατης στους πολλούς μα ολοζώντανη για τους ίδιους.

Συμπόρευση

Πάντα σε όλα τα μεγάλα έργα και τις παραστάσεις βλέπουμε, ομολογούν και οι πρωταγωνιστές, ότι η ομορφιά της παράστασης έγκειται σε όλο το ταξίδι μέχρι να παρουσιαστεί η τελική παράσταση και όχι μόνο στο αποτέλεσμα της προσπάθειας τους. Έτσι συμβαίνει και στον έρωτα. Σημασία έχει η προσπάθεια να συμπορευτείς με τον άλλον, να φροντίζεις να ομορφαίνεις με ευχάριστες στιγμές κάθε ημέρα του άλλου αλλά και δική σου.

Αμοιβαιότητα

Η χορεύτρια, λοιπόν, σε αυτήν την υπέροχη θεατρική παράσταση λίγο πριν αποτολμήσει το μεγάλο άλμα κοιτάζει το πρόσωπο του συμπρωταγωνιστή χορευτή της και αμέσως βλέπει την εμπιστοσύνη που της εμπνέει, ότι μαζί μπορούν να καταφέρουν τα πάντα. Είναι πραγματικά παρών για εκείνη να την κρατήσει, να την στηρίξει.

Προβαίνει στην κίνηση αυτή χωρίς να σκεφτεί το αν θα πάρει καλές κριτικές ή χειροκρότημα. Σημασία έχει η επικοινωνία, η αγάπη και η εμπιστοσύνη του ανθρώπου που κρατάς χέρι-χέρι και πορεύεσαι μαζί στη ζωή. Κάθε βήμα, κάθε ευχάριστη μικρή στιγμή μπορεί να γλυκάνει την ψυχή των ανθρώπων που αγαπάμε. Έτσι είναι και ο έρωτας.

Οι δύο χορευτές έχουν εμπιστοσύνη ο ένας στον άλλον και βλέπουν ο ένας στο πρόσωπο του άλλου ένα θείο δώρο, έναν άνθρωπο όλο αγάπη που είναι έτοιμος να απλώσει το χέρι και να αγκαλιάσει τον σύντροφό του.

Κοινή στοχοθεσία

Είναι πολύ σημαντικό, όπως ομολογούν και ψυχολογικές έρευνες και μελέτες τα ζευγάρια να θέτουν κοινούς στόχους και να κάνουν μαζί όνειρα. Ο καθένας έχει προσωπικούς στόχους και χρειάζεται τον προσωπικό του χώρο και χρόνο αλλά είναι πάρα πολύ εποικοδομητικό για την μεταξύ τους σχέση να υπάρχει αυτή η επικοινωνία και η αλληλοκατανόηση στο ζευγάρι, να προσπαθούν και οι δύο να προσφέρουν τόσο στον εαυτό τους όσο και στους ίδιους σαν ζευγάρι και σαν ενότητα ό, τι πιο όμορφο κρύβουν στην ψυχή τους.

Ο έρωτας είναι χορός, σε ταξιδεύει, σε μαγεύει, σε οδηγεί σε ουρανούς φωτεινούς, ολόλαμπρους και γαλάζιους. Ο έρωτας για να μπορέσει να αναπτυχθεί και να ριζώσει χρειάζεται να βρει καρδιά δεκτική και εμπλουτισμένη με καλοσύνη, ενσυναίσθηση και άνευ όρων αποδοχή. Να αισθάνεσαι ότι κρατάς το χέρι του ανθρώπου που αγαπάς και την ίδια στιγμή κρατάς ολόκληρο τον κόσμο στα δυο σου χέρια.

Η αγάπη είναι το πιο πολύτιμο δώρο. Ένα μυστικό για να την ζήσεις είναι να είσαι έτοιμος να ανοίξεις εσύ πρώτα τη δική σου καρδιά.

Ζοζέ Σαραμάγκου: Η λειτουργία του κόσμου έπαψε να είναι το απόλυτο μυστήριο που ήταν

Η λειτουργία του κόσμου έπαψε να είναι το απόλυτο μυστήριο που ήταν, οι μοχλοί του κακού βρίσκονται μπροστά στα μάτια… όλων, για τα χέρια που τους χειρίζονται δεν υπάρχουν πια γάντια ικανά να κρύψουν τις κηλίδες του αίματος.

Θα έπρεπε, επομένως, να είναι εύκολο για τον καθένα να επιλέξει ανάμεσα στην πλευρά της αλήθειας και στην πλευρά του ψεύδους, ανάμεσα στον ανθρώπινο σεβασμό και στην ασέβεια προς τον άλλον, ανάμεσα σε αυτούς που είναι με τη ζωή και αυτούς που είναι εναντίον της.

Δυστυχώς, τα πράγματα δε συμβαίνουν πάντα έτσι.

Ο προσωπικός εγωισμός, το βόλεμα, η έλλειψη γενναιοδωρίας, οι μικρές δειλίες της καθημερινότητας, όλα αυτά συνεισφέρουν σε μια ολέθρια μορφή πνευματικής τυφλότητας, να βρισκόμαστε δηλαδή στον κόσμο και να μη βλέπουμε τον κόσμο, ή να βλέπουμε από αυτόν ότι, ανά πάσα στιγμή, τείνει να εξυπηρετεί τα συμφέροντά μας.

Σε τέτοιες περιπτώσεις δεν μπορούμε να ευχηθούμε παρά να έρθει η συνείδηση και να μας ταρακουνήσει επειγόντως από το μπράτσο και να μας ρωτήσει εξ επαφής: “Πού πας; Τι κάνεις; Ποιος νομίζεις ότι είσαι;”.

Μια εξέγερση ελεύθερων συνειδήσεων θα χρειαζόμασταν. Είναι άραγε εφικτό;

JOSE SARAMAGO, ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΤΕΤΡΑΔΙΟ

Η ζωή συμβαίνει όταν δεν κυνηγάμε πια την τελειότητα και αρχίζουμε να απολαμβάνουμε το ταξίδι

Δεν έχω καν πλησιάσει κοντά σε αυτό που θέλω να γίνω. Ορισμένες φορές παραπατώ και πέφτω. Άλλες φορές λερώνω το αγαπημένο μου μπλουζάκι με πρωινό και είναι κάποιες που εβδομάδες που συμβαίνουν μόνο αναποδιές.

Αλλά είναι και εκείνες οι στιγμές που νιώθω αυτό το πάθος στο κάθε μου βήμα. Παρά τα λάθη που κάνω στο δρόμο, νιώθω αυτό το ασταμάτητο χαρακτηριστικό από το οποίο πιάνομαι και συνεχίζω. Και όταν το κάνω, μου αρέσει πραγματικά ο άνθρωπος που γίνομαι, ακόμα κι αν δεν είναι τέλειος.

Υπάρχει αυτή η υπόθεση που όλοι κάνουμε άθελά μας ότι οι επιτυχημένοι άνθρωποι έχουν καταφέρει την τελειότητα. Τελειότητα εδώ σημαίνει ότι η ζωή τους είναι σαν το σενάριο μιας χαρούμενης ταινίας με ευτυχισμένο τέλος. Όμως η αλήθεια είναι ότι δεν βλέπουμε το ταξίδι τους και δεν βλέπουμε ούτε τα παρασκήνια.

Μαθαίνω ότι ταξίδι είναι να αποδέχεσαι ότι ορισμένες φορές η εξέλιξη είναι ένας μακρύς δρόμος. Ένα φεγγάρι για να γίνει πανσέληνος χρειάζεται 29.5 μέρες, μια βελανιδιά χρειάζεται 20 χρόνια για να βγάλει ένα βελανίδι, και όπως κι εσύ, έτσι κι αυτά μεγαλώνουν αργά.

Σημαίνει ότι τίποτα δεν γίνεται εν μία νυκτί. Και ειλικρινά, νομίζω ότι είναι ευλογία το να μην επιτυγχάνουμε τα πάντα με τη μία στη ζωή μας. Επειδή και η ζωή έχει στάσεις. Η ζωή συμβαίνει στις απογευματινές αγκαλιές, στις μεταμεσονύχτιες συζητήσεις, στα νωχελικά Κυριακάτικα πρωινά.

Η ζωή συμβαίνει όταν σηκώνεσαι, τινάζεις τις στάχτες από πάνω σου και απομακρύνεσαι από το καμένο παρελθόν σου. Η ζωή συμβαίνει στις απλές αλληλεπιδράσεις με τους αγνώστους γύρω σου. Η ζωή επίσης συμβαίνει στην καθημερινή σου εργασία, όπου όλο και παραπονιέσαι για κάτι ή κάποιον.

Νομίζω ότι το ταξίδι σου είναι να ζεις την κάθε μέρα με απόλυτη αυτεπίγνωση. Να αποδέχεσαι τα δυνατά και αδύναμα σημεία σου. Και δεν θα γίνουμε ποτέ τέλειοι και μάλλον η ζωή θα είναι για πάντα ένα χάος. Αλλά το σημαντικό είναι πως πρόκειται για ένα μοναδικό και αξέχαστο ταξίδι.

Γονεϊκός ναρκισσισμός: Πώς να αντιμετωπίσουμε τα παιδικά τραύματα που φέρουμε ως ενήλικες

Οι ενήλικες που μεγάλωσαν με ναρκισσιστές γονείς συχνά δεν διαθέτουν συναισθηματική αυτοπεποίθηση και ασφάλεια. Ο γονεϊκός ναρκισσισμός δημιουργεί βαθιές ανασφάλειες, αφού οι ανάγκες των παιδιών έχουν συγχωνευτεί με εκείνες των γονιών. Τα παιδιά μαθαίνουν να «καταπίνουν» τα συναισθήματά τους, τα οποία όμως θεριεύουν μέσα τους.

Ο σοβαρός ναρκισσισμός ακόμα και σε έναν από τους δύο γονείς ορισμένες φορές οδηγεί στη Σύνθετη Διαταραχή Μετατραυματικού στρες ή CPTSD. Το CPTSD αποτελείται κυρίως από 5 συμπτώματα. Εδώ θα αναφερθούμε στο ίσως πιο έντονο σύμπτωμα, τα συναισθηματικά flashbacks.

Τι είναι τα συναισθηματικά flashbacks;

Πολλοί άνθρωποι δεν συνειδητοποιούν τι συμβαίνει κατά τη διάρκεια ενός συναισθηματικού flashback εξαιτίας της έλλειψης ενός οπτικού στοιχείου. Συχνά, μετά από κάποιο γεγονός που συνέβη, δημιουργείται ένα πολύ τρομακτικό, αλλά ασαφές εναπομένον συναίσθημα. Δεν υπάρχει οπτικό στοιχείο για να το προσδιορίσουμε ως ένα παρελθοντικό γεγονός από το παρελθόν. Ουσιαστικά, δημιουργείται ένα μαύρο σύννεφο χωρίς όμως μορφή.

Σε ανύποπτο χρόνο, το άτομο εισέρχεται σε κατάσταση υπερ-εγρήγορσης που έχει πυροδοτήσει μια μη-οπτική ανάμνηση. Ενεργοποιείται η απόκριση μάχης-φυγής. Κατακλύζεται από έντονα συναισθήματα που είναι πολύ βαθύτερα απ’ ότι αντιστοιχεί στην τρέχουσα κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Τα συναισθηματικά flashbacks ποικίλουν σε ένταση και στα συναισθήματα που προκαλούν:

Φόβος: Αν ενεργοποιηθεί ο φόβος, μπορεί να νιώθουμε ότι έχουμε κατακλυστεί από αυτόν, να εμφανίζουμε έντονο άγχος και πανικό χωρίς να καταλαβαίνουμε γιατί. Η λογική μας λέει ότι ο πανικός είναι υπερβολικός και γι’ αυτό νιώθουμε και αβοήθητοι.

Απελπισία: Αν ενεργοποιηθεί η απόγνωση, ξαφνικά αποσυνδεόμαστε από το έντονο συναίσθημα, ακόμα και από τις αισθήσεις του σώματος. Η αίσθηση είναι κυρίως μούδιασμα.

Πόνος: Στον πόνο, υπερ-αντιδράμε προστατευτικά με ακραίο θυμό και συχνά αυτό-κατηγορίες.

Η σύνθετη διαταραχή stress οφειλόμενη σε ψυχοτραυματισμό (CPTSD) δεν υποχωρεί εύκολα αν δεν γίνει η απαραίτητη προσπάθεια ώστε να επιλυθούν τα προβλήματα του παρελθόντος. Το πρώτο βήμα προς την επούλωση από ναρκισσιστική παραμέληση ή κακοποίηση είναι η αποδοχή. Στη συνέχεια, συνήθως έρχεται το πένθος· πένθος για όλα όσα χάσαμε ως παιδιά λόγω του γονεϊκού ναρκισσισμού.

Η απόκτηση αυτεπίγνωσης αυξάνει την αυτοπεποίθηση. Η αποδοχή του εαυτού μας, τόσο των δυνατών σημείων, όσο και των ευαίσθητων, βοηθά στη μείωση των συναισθηματικών flashbacks σταδιακά. Τα σαρωτικά συναισθήματα απόρριψης (ειδικά της αυτο-απόρριψης) μπορεί να αποτελούν ένα συναισθηματικό flashback σε πρότερες παιδικές εμπειρίες απόρριψης και εγκατάλειψης, οι οποίες δημιούργησαν έντονη θλίψη και άγχος.

Ήταν τα ίδια συναισθήματα που σας κυρίευαν ως παιδιά. Το παιδί μέσα σας χρειάζεται ακόμη την αγάπη και τη στήριξή σας. Η αναγνώριση αυτών των flashbacks θα σας βοηθήσει να επικυρώσετε τα συναισθήματά σας και θα σας υπενθυμίσει ότι το παρελθόν έχει φύγει και ότι δεν μπορεί πλέον να σας πληγώσει.

Ερχόμενοι αντιμέτωποι με τα συναισθηματικά flashbacks

1. Προστατεύουμε τον εαυτό μας

Τα συναισθηματικά flashbacks μας παρασέρνουν σε ένα άχρονο κομμάτι του ψυχισμού μας που νιώθει απελπισία, απόγνωση και περιτριγυρίζεται από κίνδυνο, όπως όταν ήμασταν παιδιά. Τα συναισθήματα και οι αισθήσεις που βιώνετε είναι αναμνήσεις που δεν μπορούν να σας πληγώσουν. Σας υπενθυμίζουν ότι ακόμα νιώθετε φόβο, αλλά δεν βρίσκεστε πια σε κίνδυνο και είστε ασφαλείς στο παρόν.

2. Οριοθέτηση

Αν κάποιος σας προκαλεί στο παρόν τέτοια συναισθήματα, υπενθυμίστε στον εαυτό σας ότι δεν χρειάζεται να δέχεστε την κακομεταχείριση. Είστε πάντα ελεύθεροι να αφήσετε τις άβολες, συναισθηματικά τοξικές καταστάσεις.

3. Καθησυχάστε το παιδί μέσα σας

Τα παιδιά χρειάζονται να γνωρίζουν ότι τα αγαπάμε άνευ όρων και ότι θα τα παρηγορήσουμε και θα τα προστατεύουμε. Κάντε το ίδιο και στο εσωτερικό παιδί σας που ακόμα πονά και σας πονά.

4. Υπενθυμίστε στον εαυτό σας ότι είστε πλέον ενήλικας και έχετε περισσότερους πόρους και εργαλεία πια για να προστατεύσετε τον εαυτό σας

5. Ανακουφίστε το σώμα σας

Οι φόβοι και οι ανασφάλειες μας προκαλούν μούδιασμα και αποσύνδεση. Δοκιμάστε να αποφορτιστείτε μέσω αναπνοών, άσκησης, σωστής διατροφής, επαρκούς ύπνου και φυσικά διασκέδασης. Βρείτε το πάθος σας και βυθιστείτε σε αυτό με σκοπό.

6. Αντισταθείτε στον εσωτερικό κριτή σας

Και αντικαταστήστε τα αρνητικά μοτίβα σκέψης με μια έτοιμη λίστα που θα περιέχει όλα τα επιτεύγματα και τις θετικές σας ποιότητες.

7. Έχετε υπομονή και επιτρέψτε στον εαυτό σας να πενθήσει

Τα flashbacks είναι ευκαιρίες να απελευθερώσουμε εκείνα τα μη εκφρασμένα συναισθήματα πόνου και εγκατάλειψης. Αναζητήστε τη βοήθεια επαγγελματία ψυχικής υγείας για να αντιμετωπίσετε μαζί τους φόβους σας. Ακόμα και οι ομάδες στήριξης μπορούν να σας βοηθήσουν.

8. Καλλιέργεια ασφαλών και υποστηρικτικών σχέσεων

Πάρτε χρόνο μόνοι σας όπως χρειάζεστε χωρίς όμως την απόλυτη απομόνωση. Να θυμάστε ότι τα συναισθήματα δεν είναι γεγονότα και δεν προσδιορίζουν το ποιοι είστε. Είναι αναπαραστάσεις του πώς επεξεργάζεστε κάτι. Η ντροπή δηλαδή που νιώθετε δεν σας προσδιορίζει ως άτομο. Ο φόβος δεν σημαίνει ότι δεν είστε γενναίοι. Εκπαιδεύστε τους στενότερους φίλους σας για τα flashbacks. Ρωτήστε και δεχτείτε τη στήριξή τους.

Στο παιδί σου αξίζει ο καλύτερος εαυτός σου, όχι ό,τι έχει απομείνει από σένα

Δεν είναι απλό, αλλά πρέπει να το κάνεις. Να το κάνω, να το κάνουμε.

Και δεν θα κρατήσει πολύ.

Τα χρόνια που θα μπορείς να πεις «είμαι κουρασμένος/η τώρα», «δεν μπορώ αυτή τη στιγμή» και αυτό που θα λαμβάνεις από απέναντι θα είναι κατανόηση, δεν είναι μακριά. Και τότε, θα νιώθεις λιγότερες ενοχές που δεν θα «μπορείς» όλες τις φορές. Γιατί ήταν αμέτρητες εκείνες που μπόρεσες, όταν οποιοσδήποτε άλλος στη θέση σου θα τα είχε παρατήσει.

ή αλλιώς…

Η αξία του να αφιερώνουμε χρόνο στα παιδιά μας.

Τα παιδιά μας είναι μόνο μια φορά μικρά. Μπορεί να είναι πάντα για εμάς ‘παιδιά’, όμως μικρά παιδιά είναι στην πραγματικότητα μόνο μια φορά. Και τότε διαμορφώνουν χαρακτήρα, προσωπικότητα, συνειδήσεις. Και τότε είμαστε απαραίτητοι παιδαγωγοί και συνοδοιπόροι στη ζωή τους.

Η φυσική παρουσία ενός γονιού δεν μπορεί να αντικατασταθεί με κανένα υποκατάστατο. Ούτε τα δώρα, ούτε τα παιχνίδια, ούτε τα λεφτά.. Ούτε οι καλύτεροι δάσκαλοι, ούτε τα πιο ωραία ταξίδια.. Τα παιδιά χρειάζονται τους γονείς ως φυσική παρουσία, το λόγο τους, το σώμα τους, τη μορφή τους. Χρειάζονται την αγκαλιά, μια καλή κουβέντα ή απλώς να είμαστε εκεί να κοιτάμε που θα παίζουν με τους φίλους τους. Και αργότερα να είμαστε εκεί όταν γυρνάνε από το σχολείο να μας πουν πως πέρασαν, να φάμε όλοι μαζί, να πάμε μια βόλτα.. Και αργότερα να είμαστε εκεί όταν γυρνάνε από την βόλτα, από το φροντιστήριο, από ένα πάρτι. Μας θέλουν δίπλα τους σαν στήριγμα, να ΄βάζουμε πλάτη’ στα ξεκινήματα τους.

Προφανώς όσο μεγαλύτερα γίνονται μας χρειάζονται λιγότερο, ίσως κάποια στιγμή να μην μας θέλουν καν- και αυτό φυσιολογικό είναι. Θα έρθει όμως με την ώρα του. Θα έρθει όταν πραγματικά θα θέλουν να μείνουν μόνα τους. Να σταθούν στα δικά τους πόδια, στις δικές τους δυνάμεις. Και τότε εμείς οι γονείς, σιγά σιγά πρέπει να τους δώσουμε το χώρο να δράσουν όπως τα ίδια επιθυμούν, όπως νομίζουν, περιορίζοντας τον ρόλο μας σε αυτόν του έμπιστου συμβουλάτορα..

Μέχρι τότε όμως ας δηλώσουμε παρόντες. Στις μικρές και τις μεγάλες στιγμές τους, στα εύκολα και στα δύσκολα, στις χαρές και τις λύπες.

Θυμηθείτε: Μόνο μια φορά, δεύτερη ζωή δεν έχει..

Τουλάχιστον ας θυμώνουμε έξυπνα

Τυπικά ο θυμός συγκαλύπτει κάποια άλλα λιγότερο εμφανή ή αποδεκτά συναισθήματα – όσα δηλαδή αποκαλύπτουν τα τρωτά μας σημεία. Εύθραυστα συναισθήματα, όπως η λύπη και ο φόβος, μεταμφιέζονται συχνά σε θυμό ή και κρύβονται πίσω του. Άλλοτε πάλι η δύναμη του θυμού μεταφέρει την ενέργεια και των συναισθημάτων που δεν εκδηλώνουμε και δεν αναγνωρίζουμε. Όταν μάλιστα αυτό συμβαίνει, η δύναμή του είναι τεράστια.

Στον πυρήνα του θυμού βρίσκεται μια ενέργεια που απαιτεί να εκτονωθεί! Ο θυμός ωστόσο έχει και άλλες μορφές και αποχρώσεις. Όπως και τα συναισθήματα, ο θυμός έχει τη μορφή ενός συνεχούς. Μπορεί να είναι μικρός ή μεγάλος, παλιός ή νέος, δικαιολογημένος ή αδικαιολόγητος, θυμός που ξεσπά ή καταπνίγεται, θυμός που ξεσπά εναντίον του ίδιου μας του εαυτού (ενδραμάτιση 1) προς τους άλλους (εκδραμάτιση 2).

1. Ενδραμάτιση (acting in): στο χώρο της ψυχανάλυσης και της ψυχιατρικής ιατρικής ο όρος δηλώνει μια συμπεριφορική απάντηση που στρέφεται εναντίον του εαυτού μας. 

2. Εκδραμάτιση (acting out): στο χώρο της ψυχανάλυσης και της ψυχιατρικής ο όρος δηλώνει μια συμπεριφορική απάντηση (συνήθως πράξη) σε μια ασυνείδητη ενόρμηση ή παρόρμηση με σκοπό την προσωρινή μερική ανακούφιση της εσωτερικής τάσης και την αποφυγή της επίγνωσης της πραγματικής αιτίας. Π.χ., η έντονη και πολλαπλή σεξουαλική συμπεριφορά ενός άντρα μπορεί να είναι αποτέλεσμα ασυνείδητου άγχους αμφισβήτησης της αντρικής του ταυτότητας 

Η ενέργεια που εκλύεται, όταν θυμώνουμε, μπορεί να εξυπηρετήσει τόσο καλούς όσο και κακούς σκοπούς. Ο θυμός μπορεί να γίνει η αφορμή για νέες ιδέες, για ανάπτυξη, για αλλαγή και για την επίτευξη κάποιων στόχων.

Μπορεί όμως και να οδηγήσει στη βία και σε εθιστικές καταστάσεις ισχύος.

Στις καταστάσεις ισχύος ένα άτομο εξουσιάζει κάποιο άλλο. Οι καταστάσεις αυτές βρίσκονται στον αντίποδα του αλληλοσεβασμού και της αμοιβαιότητας, μια και οφείλονται στην ανασφάλεια και τον φόβο μας.

Ο θυμός αποτελεί ένα σημαντικό είδος ενεργείας που πρέπει να το γνωρίσουμε και να το εξηγήσουμε. Όταν η σχέση μας με τον θυμό δεν είναι υγιής, οι συνέπειες για εμάς μπορεί να είναι καταστροφικές. Πάρα πολλά εγκλήματα οφείλονται στον θυμό, ειδικά όταν τον νιώθουμε ή τον εκδηλώνουμε αναπάντεχα.

Η ενέργεια του θυμού παίρνει πολλές μορφές, τόσο αρνητικές όσο και θετικές.

Το πρώτο βήμα για ν’ αντιμετωπίσουμε υπεύθυνα τον θυμό είναι ν’ αναγνωρίσουμε το γεγονός ότι διαθέτει ενέργεια. Πολύ απλό! Μπορούμε να τη νιώσουμε. Τη γνωρίζουμε. Εκδηλώνεται με πονοκεφάλους, πόνο στο στομάχι, σφίξιμο των μυών, τρίξιμο των δοντιών, νευρικό χτύπημα των ποδιών, σπάσιμο της τσιχλόφουσκας, νευρικό κουδούνισμα των κλειδιών, ξερόβηχα, σύρσιμο των ποδιών, γύρισμα των ματιών, σφίξιμο των χεριών, ρυθμικό χτύπημα των δακτύλων, πτώση τον ηθικού κλπ.

Υπάρχουν πάρα πολλοί τρόποι για ν’ απελευθερώσουμε την ενέργεια του θυμού.

Γιατί όμως είναι τόσο σημαντικό ν’ αναγνωρίσουμε ότι ο θυμός έχει ενέργεια;

Όταν κατονομάζουμε την ενέργεια, συνειδητοποιούμε τι πραγματικά νιώθουμε εκείνη τη στιγμή και, από την άποψη αυτή, παύουμε να είμαστε υποχείρια ενός παράφορου συναισθήματος. Η ενέργεια χάνει ένα μέρος της δύναμής της. Έτσι συμβαίνει με τα συναισθήματά μας: όταν τα κατονομάζουμε, τ’ απελευθερώνουμε και ταυτόχρονα γινόμαστε σοφότεροι.

Αλλαγή συμβαίνει, όταν μπορούμε να κατονομάσουμε τα συναισθήματά μας την ώρα που τα νιώθουμε. Όταν λέμε την αλήθεια, η ενέργειά τους απελευθερώνεται.

Εκφράσεις θυμού

Όταν αρχίσουμε ν’ αντιλαμβανόμαστε την ενέργεια του θυμού, θα τον εκδηλώνουμε πιο σωστά. Εκφράζουμε το θυμό μας με δύο κατά βάση τρόπους: (1) ξεσπώντας προς τα έξω και (2) ξεσπώντας προς τα μέσα.

Ξέσπασμα προς τα έξω (εκδραμάτιση)

Συχνά το ξέσπασμα φαίνεται ως κάτι πολύ φυσικό. Όπως και τα μωρά, νομίζουμε ότι μπορούμε να πάρουμε αυτό που θέλουμε, ξεσπώντας. Ουρλιάζουμε, κλοτσάμε και πεισμώνουμε. Αν δεν μάθουμε να λειτουργούμε διαφορετικά, θα συνεχίσουμε να ξεσπάμε, πιστεύοντας ότι έτσι πετυχαίνουμε το στόχο μας, έστω και βραχυπρόθεσμα.

Όταν ξεσπάμε, έχουμε την εντύπωση ότι μπορούμε να εκτονώσουμε την ενέργεια του θυμού μας σε κάτι ή σε κάποιον άλλο. Όταν όμως το κάνουμε αυτό, η συναισθηματική ένταση κλιμακώνεται και από τις δύο πλευρές. Ορισμένες φορές μάλιστα μπορεί να νιώσουμε ένα είδος έκστασης του θυμού. Όταν βρισκόμαστε σ’ αυτή την κατάσταση, παύουμε να σκεφτόμαστε ή να εξετάζουμε κάθε άλλη λύση και προσπαθούμε να επιβάλουμε τα συναισθήματά μας στους άλλους. Βέβαια αυτό μπορεί να είναι απαραίτητο, όταν κινδυνεύει η ζωή μας, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις το ζήτημα δεν τίθεται με τη μορφή του διλήμματος ζωή ή θάνατος. Σε γενικές γραμμές το ξέσπασμα δεν είναι μια αποτελεσματική μέθοδος για τη διευθέτηση των διαφορών.

Τρόποι για ν’ αποφύγουμε το ξέσπασμα

Πρώτον, εξετάζουμε τις απόψεις μας. Σε ποιες ακριβώς στηρίζεται το ξέσπασμά μας; Πιστεύουμε πράγματι ότι για τα δυσάρεστα συναισθήματά μας φταίει κάποιος άλλος;

Κι αν τυχόν φταίει, πρέπει να τον τιμωρήσουμε;

Εμείς θ’ αποφασίσουμε για το είδος της τιμωρίας που πρέπει να του επιβληθεί;

Αν προσέξουμε καλά αυτό τον τρόπο σκέψης, θα δούμε ότι δεν διαφέρει και πολύ από εκείνον ενός μικρού παιδιού. Όταν τα παιδιά ξεσπούν, λέμε ότι αυτό ξέρουν αυτό κάνουν. Όταν όμως ξεσπά ένας ενήλικας, λέμε ότι θα έπρεπε να ξέρει ότι αυτός δεν είναι ο καλύτερος τρόπος για να εκφράσει τα συναισθήματά του. ‘Όσους βρίζουν και χειροδικούν τους βάζουμε στη φυλακή. ‘Οταν ο άνθρωπος θέλει, μπορεί ν’ αλλάξει τόσο τις απόψεις του όσο και τη συμπεριφορά του, κι αυτό ανεξάρτητα από το αν είναι παιδί ή ενήλικας.

Δεύτερον, προσδιορίζουμε τα κίνητρά μας: τις λέξεις, τις πράξεις και τις καταστάσεις που μας ενοχλούν.

Τρίτον, παρακολουθούμε την πορεία του θυμού μας. Αρχίζουμε να το κάνουμε, όταν θυμώνουμε για πρώτη φορά. Αντιλαμβανόμαστε, για παράδειγμα, διάφορους μικρούς θυμούς που οφείλονται σε συγκεκριμένες καταστάσεις, όπως η αντιδικία μας με ένα συνάδελφο, η αργοπορημένη επιστροφή μας στο σπίτι λόγω της μεγάλης κίνησης στους δρόμους ή η ενόχλησή μας από τον καύσωνα. ‘Οταν καταφέρουμε ν’ αναγνωρίσουμε τους μικρούς αυτούς θυμούς -«Είμαι θυμωμένος με το συνάδελφό μου», «Σιχαίνομαι τη μεγάλη κίνηση», «Αυτή η ζέστη με τρελαίνει!»-, είναι πολύ πιθανό να μην ξεσπάσουμε στην οικογένειά μας, μόλις φτάσουμε σπίτι. Παρακολουθούμε τον εαυτό μας καθώς ο θυμός μεγαλώνει και προσπαθούμε να τον διαχειριστούμε σωστά. Υπάρχουν πολλοί τρόποι για ν’ αντιμετωπίσουμε έξυπνα και δημιουργικά το θυμό μας: να φωνάζουμε μες στο αυτοκίνητο, να προσκαλούμε κάποιον για καφέ ή να παρκάρουμε και να μιλάμε για λίγο στο τηλέφωνο για διάφορα πράγματα.

Τέλος, αναλύουμε διάφορα γεγονότα και καταστάσεις που μας θυμώνουν. Τα γεγονότα αυτά μπορεί να είναι εξωγενή, όπως είναι οι συνθήκες που επικρατούν στη δουλειά μας. ‘Η και ενδογενή, όπως είναι η κακή συνήθεια να παίρνουμε προσωπικά τις πράξεις των άλλων. Αν διαπιστώσουμε κάτι τέτοιο, πρέπει να κάνουμε κάτι. Μπορούμε, για παράδειγμα, να συζητήσουμε με το συνάδελφό μας. Ν’ ακολουθήσουμε έναν άλλο δρόμο για να γυρίσουμε σπίτι. Να πάρουμε ένα ρεπό για να ξεκουραστούμε. Να εντάξουμε στο καθημερινό πρόγραμμά μας πράγματα που μας δίνουν δύναμη και κουράγιο, όπως το να γευματίσουμε με ένα φίλο ή να βγούμε με τη σύζυγό μας. Δεν είναι βέβαια πάντοτε απαραίτητο ν’ ασχοληθούμε με την κατάσταση εμείς οι ίδιοι ή ν’ ασχοληθούμε αμέσως με αυτή.

Μπορούμε ακόμα και να επιλέξουμε να μην κάνουμε κάτι. Σ’ αυτή την περίπτωση αναγνωρίζουμε τον θυμό και δίνουμε τη δυνατότητα στον εαυτό μας ν’ απελευθερώσει τη συσσωρευμένη ενέργεια. Μπορούμε, για παράδειγμα, να κάνουμε γυμναστική ή κάποιο σπορ, να χρησιμοποιήσουμε την ενέργεια αυτή για να πετύχουμε έναν προσωπικό στόχο, ν’ ασχοληθούμε με κάποια τέχνη, όπως η ζωγραφική ή η μουσική, και ν’ αποκτήσουμε κάποιο χόμπι. Μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε το συναισθηματικό μας απόθεμα για ν’ απελευθερώσουμε το συσσωρευμένο θυμό μας.

Ακόμα κι αν δεν μπορούμε να μη θυμώνουμε, έχουμε τη δυνατότητα να μειώσουμε την ενέργειά μας, προβαίνοντας στις πράξεις που αναφέραμε παραπάνω:

• εξετάζουμε τις απόψεις μας
• προσδιορίζουμε τα κίνητρά μας
• παρακολουθούμε την πορεία του θυμού μας
• αναλύουμε τα γεγονότα που μας θυμώνουν και κάνουμε ό,τι πρέπει για ν’ αλλάξουμε τα πράγματα και τον ίδιο μας τον εαυτό.

Η συνήθεια δεν είναι φύση, είναι γαλούχηση

Η συνήθεια δεν είναι φύση, είναι γαλούχηση. Τη μαθαίνετε μέσω μίμησης. Βλέποντας ανθρώπους να κάνουν πράγματα, αρχίζετε να τα κάνετε κι εσείς. Βλέποντας τι κάνει τους ανθρώπους επιτυχημένους, τους ακολουθείτε. Δεν έρχεται από τη φύση σας, έρχεται από το περιβάλλον σας. Ναι, μπορεί να ριζώσει τόσο βαθιά ώστε σε κάθε γλώσσα υπάρχει μια έκφραση που λέει ότι η συνήθεια είναι «δεύτερη φύση». Ριζώνει τόσο βαθιά ώστε δεν μπορείτε να ξεχωρίσετε καν αν είναι συνήθεια ή φύση.

Όμως η συνήθεια δεν είναι ποτέ φύση. Δεν τη φέρατε μαζί σας, και όποτε θέλετε να την εγκαταλείψετε, μπορείτε να την εγκαταλείψετε. Όποια μέρα θέλετε να την αλλάξετε μπορείτε να την αλλάξετε. Η φύση δεν μπορεί να αλλάξει.

Η συνήθεια είναι αποτέλεσμα της γαλούχησης- τη μαθαίνετε από άλλους.

Οι άνθρωποι δεν σκέφτονται αυτά που κάνουν: τι είδους ρούχα χρησιμοποιούν, το αν είναι άνετα ή όχι- σε τι σπίτια ζουν, είτε είναι καλόγουστα είτε όχι. Απλά μιμούνται τους άλλους.

Μια ζωή μίμησης δεν είναι μια πραγματική ζωή. Δεν είναι ειλικρινής. Θα πρέπει κανείς να ζει φυσικά και στα τέσσερα βήματα, το ένστικτο βγαίνει από το σώμα. Η νοημοσύνη βγαίνει από το μυαλό. Η διαίσθηση βγαίνει από την καρδιά. Και το τέταρτο, η αίσθηση, βγαίνει από την ύπαρξη.

Ζήστε φυσικά και θα είστε φυσικός σαν ένα τριαντάφυλλο· ζήστε μέσα από συνήθειες και θα είστε φτιαγμένος από κάτι πλαστικό, νεκρό, ανούσιο. Μετά θα νιώθετε δυστυχισμένος, και κανένας άλλος δεν είναι υπεύθυνος γι’ αυτό.

Η απελπιστικά βραδύτατη πορεία του «εξανθρωπισμού» του ανθρώπου

Σήμερα τα 7,5 δισεκατομμύρια του πληθυσμού της γης ζούνε σε οργανωμένες κοινωνίες (με προοπτική την παγκοσμιοποιημένη κοινότητα των λαών) αλλά καμιά δεν είναι ευχαριστημένη από την κοινωνικοπολιτική οργάνωση, που την σχεδίασαν νομικοί, οικονομολόγοι, κοινωνιολόγοι, τεχνοκράτες, εμποριοκράτες, κεφαλαιοκράτες κι ένα σωρό άλλοι “ειδικοί” επιστήμονες. Γιατί όμως; Διότι από τους οργανωτές των κοινωνιών απουσίαζαν – σχεδόν ολωσδιόλου – αυτοί που μελετούν και γνωρίζουν καλύτερα απ’ όλους το “τι είναι ο άνθρωπος” δηλαδή οι βιολόγοι, οι ψυχολόγοι. ναι οι ανθρωπολόγοι. 

Η μονόπλευρη ενατένιση του ανθρώπου ναι της κοινωνίας από ετερόκλιτες σκοπιές στάθηκε πηγή λαθών, κινδύνων και επαναλήψεων πολλών συνθηκών δυστυχίας. Ο μέγας ιστορικός Θουκυδίδης (470-397 π.Χ) που συνέγραψε την πλέον αντικειμενική και απροσωπόληπτη ιστορία των αιώνων (για τον Πελοποννησιακό πόλεμο), εμβαθύνοντας φιλοσοφικά και ψυχολογικά στα γεγονότα της καταστροφής της Μήλου από την “υπερδύναμη” των Αθηναίων (οι οποίοι σφάξανε όλους τους κατοίκους – από τους εφήβους κι απάνω) αποφαίνεται συμπερασματικά: “Όσο η φύση των ανθρώπων παραμένει διαχρονικά η ίδια, τα ίδια γεγονότα θα επαναλαμβάνονται έστω και με διαφορετική μορφή. Γενικά, είναι αδύνατο και πολύ ανόητος είναι εκείνος που νομίζει ότι μπορεί ν’ αποτρέψει την ανθρώπινη φύση όταν αυτή “ορμάει” να κάνει κάτι, με τη δύναμη των νόμων ή με οποιανδήποτε άλλη φοβέρα” (Θουκυδίδη: Ιστοριών Γ’ 45). 

Δυστυχώς οι αλήθειες αυτές αφορούν και τη σύγχρονη πραγματικότητα, όπου ολόκληρος ο ατομικός και οι κοινωνικός χώρος είναι σκεπασμένος με κάκτους και τις παραφυάδες των ταπεινών ενστίκτων και των άγριων παθών. Η ψυχολογία της ομάδας και η ψυχολογία του ατόμου, μας δίνουν ανεπιφύλακτα τη θλιβερή αυτή κατάθεση. Μια κατάθεση δυσοίωνη που στηρίζεται σε θεμέλια επιστημονικά, αντλώντας τα τεκμηριωμένα της πορίσματα από τους χώρους της Βιολογίας, της Κοινωνιολογία και της Κοινωνιοβιολογίας (Sociobiology). 

Η ψυχολογία (και η φιλοσοφία) της ανθρώπινης συμπεριφοράς ( (behavior) που τις τελευταίες δεκαετίες έχει να μας προσφέρει πολλές γνώσεις και αποκαλύψεις, έρχεται να μας βεβαιώσει για την απελπιστικά βραδύτατη πορεία του «εξανθρωπισμού» του ανθρώπου. Και σ’αυτό ακριβώς το γεγονός οφείλεται η διάψευση των ελπίδων, ένα σωρό αισιόδοξων ανθρωπιστών, μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, που στάθηκε μια βαθύτατη τομή στην ιστορία του ανθρώπου. Υποθέσανε πολλοί, πως ύστερα από την τραγική κακομεταχείριση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αξιών, σ’ αυτόν τον αδυσώπητο πόλεμο, θα φρονηματίζονταν οι λαοί, και οι πνευματικές αξίες θα γνώριζαν μια καινούρια άνθιση. Αλλά, διαψεύστηκαν οικτρά οι προσδοκίες τους. 

Οι ανθρωπιστικές αξίες γνώρισαν καινούρια κακομεταχείριση στη διάρκεια πολλών θερμών και ψυχρών νέων πολέμων στον πλανήτη μας. Ο πόνος, η δυστυχία και η ντροπή, η ταπείνωση, η τρομοκρατία και η ανελευθερία στις χώρες του τρίτου κόσμου, στις κοινωνίες του πρώην «υπαρκτού σοσιαλισμού», αλλά και στην γηραιά ήπειρο της «πολιτισμένης» Ευρώπης, αντί να υποχωρούν, σημειώνουν έξαρση. Το άγχος του σύγχρονου ανθρώπου πολλαπλασιάζεται και όλα τα «σημεία των καιρών» τον ωθούν σ’ ένα απαισιόδοξο σκεπτικισμό. Γιατί όμως;

Ο προβληματισμός του κάθε βαθύτερα σκεπτόμενου, για την πορεία αυτή των ανθρωπίνων πραγμάτων, έκανε πολλούς ν’ ανατρέξουν στις προαιώνιες ρίζες της συμπεριφοράς, δηλαδή στη βιολογική δομή του ψυχικού οργάνου του ανθρώπου: τον εγκέφαλο. Και πραγματικά, εκεί βρέθηκε πως κρυβόταν το φοβερό μυστικό της κακοδαιμονίας του “homo sapiens”. Στον εγκέφαλο αυτόν, που ενώ μπορεί να λύσει δυσκολότατα τεχνολογικά-επιστημονικά προβλήματα (πυρηνικών διασπάσεων και διαπλανητισμού) δεν μπορεί ν’ αντιμετωπίσει τα εύκολα και απλά προβλήματα της αγάπης, της ειρήνης, της στοργής και της ανθρωπιάς. Μόλις πήγαινε να χαράξει η αυγή της λογικής διαχείρισης των επιτεύξεων του πολιτισμού, έτρεχαν τα μελανά σύννεφα των ενστικτωδών παρορμήσεων και σκέπαζαν την αιθρία, για να μετατρέψουν την ειρήνη και την ευτυχία σε βία και επιθετικότητα, σε εγωισμό και σύγκρουση. Και έτσι, δεν μπόρεσαν ποτέ να πραγματοποιηθούν οι λόγοι του Γοργία: «Στολισμός για το σώμα είναι το κάλλος για την ψυχή η σοφία, για την πράξη η αρετή, για τον λόγο η αλήθεια και για την πολιτεία η ειρήνη και η γενναιοφροσύνη». Και ενώ «ο άνθρωπος είναι το ανώτερο από τα όντα όταν φτάσει στην τελειότητά του, έτσι κι όταν διακόψει κάθε σχέση με την αρετή, το νόμο και τη δικαιοσύνη, γίνεται το χειρότερο απ’ όλα» (Αριστοτ. Πολιτικά Α’1). Γιατί το πνεύμα είναι «διπρόσωπο» σαν τον Ιανό, με την θετική και αρνητική του όψη. Αυτό είναι σκιαγραφικά το ανθρώπινο πνεύμα, ξεχωριστό και ιδιαίτερο στον κάθε ψυχισμό, με τα ξεχωριστά ναι ιδιαίτερα ψυχικά – «πνευματικά αποτυπώματα».

Έτσι παρά την παιδεία και τον πολιτισμό οι άνθρωποι είναι και θα παραμείνουν καλοί και κακοί, τίμιοι και άτιμοι, πλούσιοι και φτωχοί, τυχεροί και άτυχοι, αφέντες και υπηρέτες, ίσοι και άνισοι σε βιώματα και ευτυχία. Και η πιο σωστή εναρμόνιση της φύσης (δηλαδή της βιολογικής ανισότητας) και της κοινωνίας για μια καλή ανθρώπινη ζωή είναι η δίκαιη ανισότητα, βασισμένη σε μια προηγμένη ανθρωπιστική συνείδηση.

Τώρα όλοι γνωρίζουμε ότι έδρα όλων των ψυχικών λειτουργιών είναι ο εγκέφαλος και σ’ αυτόν βρίσκονται όλες οι βασικές δραστηριότητες της ύπαρξής μας όπως είναι: το ένστικτο, το αίσθημα, το συναίσθημα, η νόηση, η σκέψη, η φαντασία, η βούληση κ.λ.π.

Το ένστικτο είναι η φυσική (έμφυτη) παρόρμηση, αντίδραση και συμπεριφορά. Χαρακτηριστικό του είναι το αυτόματο και ασυνείδητο, που διαμορφώνουν και τις βαθύτερες επιθυμίες μας.

Βασικά ένστικτα είναι: της αυτοσυντήρησης, της αναπαραγωγής και της γονικής στοργής. Το Άλογο ένστικτο είναι ισχυρότερο απ’ τη Λογική σκέψη. Το ατομικό ένστικτο υπερτερεί του κοινωνικού ενστίκτου (που πολλοί αρνούνται). Τα ηθικά ενορμήματα, η ηθική συμπεριφορά, η εξιδανίκευση, το Υπερεγώ κ.ά., είναι επίκτητα ψυχικά ενορμήματα. Αν λείψει η ηθική αγωγή το άτομο παραμένει φυσικά: α-ήθικο (amoral) και κοινωνικά: αν-ήθικο(immoral). Το αγαθό ήθος δεν κληρονομείται και γι’ αυτό ο άνθρωπος διαμέσου των χιλιετηρίδων γεννιέται αήθικος και ανήθικος. Μόνον η διδαχή της αρετής σώζει.

Το συναίσθημα είναι η ενσυνείδητη γνωστική συμμετοχή του ψυχισμού μετά από κάποιο αίσθημα (προερχόμενο από τα αισθητήρια). Η ψυχική εντύπωση και εμπειρία απ’ τα γεγονότα (η ευχάριστη, η δυσάρεστη) που παραμένει στη συνείδηση.

Βασικά συναισθήματα είναι: της χαράς – λύπης, του φόβου – τόλμης, του θυμού – πραότητας, της εκδίκησης – συγνώμης, της ευθυμίας – δυσφορίας, του ενθουσιασμού – απάθειας, της φιλίας – εχθρότητας, της επιδοκιμασίας – ειρωνείας, κ.λ.π. Από το άπειρο βάθος της εσωτερικότητας το συναισθηματικό πάθος γίνεται το επίμονο κίνητρο και ο αόρατος ρυθμιστής όλης της ζωής, από το ζενίθ της αρετής έως το ναδίρ της κακότητας.

Η νόηση είναι η ψυχική λειτουργία απόκτησης γνώσεων. Με τον όρο νόηση εννοούμε την ορθή λογική σκέψη, την αντίληψη, τη διάνοια. Η νόηση περιλαμβάνει τη μνήμη, την κρίση, τον στοχασμό, τη μάθηση και τη σωστή θέληση για πράξη.

Η συνείδηση είναι η συν-επίγνωση των ψυχικών μας καταστάσεων, και η αντίληψη του εξωτερικού κόσμου (στη γνωσιολογική, ηθική και αισθητική τον διάσταση). Η συνείδηση εποπτεύει και ρυθμίζει το κοινωνικό συναίσθημα, δηλαδή την διαπροσωπική επαφή και συνεργατικότητα για την καλύτερη διαβίωση τον ατόμου.

Με το πέρασμα των αιώνων ο φιλοσοφικός στοχασμός για την αναζήτηση της αλήθειας στον φυσικό χώρο, έδωσε την σκυτάλη στην επιστημονική έρευνα και πειραματική επαλήθευση των ευρημάτων. ‘Έτσι, στον τομέα των Νευροεπιστημών την πρώτη θέση έχει ο εγκέφαλος. Ο ‘Έλληνας καθηγητής της Κβαντικής Φυσικής τον Πανεπιστημίου του Τέξας Δ. Νανόπουλος λέει ότι ο εγκέφαλος είναι πανομοιότυπος, αλλά πιο τέλειος από ένα κβαντικό βιολογικό (ηλεκτροχημικό) κομπιούτερ και η συνολική αποκρυπτογράφησή του είναι ζήτημα χρόνου. Ας κοιτάξουμε όμως πιο κοντά και πιο επιστημονικά την δομολογία και τη λειτουργικότητα αυτού του εκπληκτικού οργάνου (του τελειότερου όπου έφτασε η φυσική εξέλιξη) που λέγεται ανθρώπινος εγκέφαλος. ‘Έτσι ίσως μπορέσουμε να καταλάβουμε μερικά πράγματα για τα οποία η άγνοιά μας, μας αποπροσανατολίζει. Τα πορίσματα πολλών «συνεργαζόμενων» επιστημών συγκλίνουν σ’ αυτήν την αποκρυπτογράφηση του μυστηρίου. 

Οι επιστήμες αυτές είναι η κοσμολογία, η παλαιοντολογία, η ζωολογία, η ανθρωπολογία, η βιολογία, η εμβρυολογία, η συγκριτική ανατομική, η ψυχιατρική, κ.ά. Η τελική ομόφωνη άποψη όλων αυτών των επιστημών είναι ο προσδιορισμός των τριών στρωμάτων με την ιδιαίτερη λειτουργικότητά τους το καθένα, που απαρτίζουν τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Ας δούμε τα πράγματα αναλυτικά. Σ’ ένα Σύμπαν ηλικίας 15 δισεκατομμυρίων ετών περίπου (big) μέσα στο οποίο εντάσσεται και η γη, που πάνω της υπάρχει ζωή εδώ και 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια, εμφανίστηκαν διαδοχικά τα ασπόνδυλα, κι έπειτα τα πρώτα σπονδυλωτά ζώα: τα ερπετά (πριν από 750 εκατομμύρια χρόνια), ύστερα τα θηλαστικά (πριν από 150 εκατομμύρια χρόνια) και μετά οι ανθρωποειδείς πίθηκοι (πριν από 20-50 εκατομμύρια χρόνια).

Ο άνθρωπος με την σημερινή του μορφολογία εμφανίζεται πριν από 500.000-50.000 χρόνια. Ωστόσο, ολόκληρη η ιστορία της εξέλιξής του στη ζωική κλίμακα είναι αποτυπωμένη στη δομή των οργάνων του. ‘Έτσι μελετώντας την εξελικτική διαστρωμάτωση του εγκεφάλου του, διαπιστώνουμε ότι αυτή είναι τριπλή – από κάτω προς τα πάνω:

Πρώτο στρώμα: Παλαιοεγκέφαλος ή αρχαιοεγχέφαλος (φυτοψυχή). Το κατώτερο αυτό τμήμα του εγκεφάλου αντιστοιχεί προς τον εγκέφαλο των ερπετών (που εμφανίστηκαν πριν από 750 εκατομμύρια χρόνια), γι’ αυτό και ονομάζεται «ερπετόμορφος εγκέφαλος». Αυτός δεν έχει βέβαια φλοιό με ανώτερα κέντρα, αλλά είναι η έδρα των ενστίκτων ναι εδώ βρίσκονται τα κέντρα της αναπνοής ναι της κυκλοφορίας του αίματος. Δηλαδή τα βασικά κέντρα της ζωής. (Το λεβητοστάσιο της ύπαρξής μας).

Δεύτερο στρώμα: Μεσεγκέφαλος ή διάμεσος εγκέφαλος (Θυμοψυχή). Το τμήμα αυτό αντιστοιχεί προς τον εγκέφαλο των κατώτερων θηλαστικών (που εμφανίστηκαν πριν από 150 εκατομμύρια χρόνια), γι’ αυτό και λέγεται «παλαιοθηλαστικός εγκέφαλος». Είναι η έδρα των συγκινήσεων και των συναισθημάτων (γι’ αυτό και μια άλλη ονομασία του είναι «θυμικό σύστημα»).

Τρίτο στρώμα: Νεοεγκέφαλος ή πρόσθιος εγκέφαλος (νοοψυχή). Το τελευταίο – στην εξέλιξη – τμήμα του εγκεφάλου, ο φλοιός του επικαλύπτει τα ημισφαίρια και περιέχει τα κέντρα της συνείδησης. Αντιστοιχεί προς τον εγκέφαλο των ανώτερων θηλαστικών που εμφανίστηκαν πριν από 2-25 εκατομμύρια χρόνια και του ανθρώπου γενικά, από την πρωτόγονη ακόμα κατάστασή του, δηλαδή από τα τρία εκατομμύρια χρόνια μέχρι 50.000 γι’ αυτό και λέγεται «νεοθηλαστικός εγκέφαλος». Ο εγκεφαλικός αυτός «νέο-φλοιός» ή «φαιά ουσία» έχει πάχος μόνο δύο χιλιοστά και είναι έδρα της συνείδησης του εξελιγμένου όντος, δηλαδή της νόησης, της μνήμης, της κρίσης, της μάθησης, της φαντασίας, της βούλησης, της εξελιγμένης συναισθηματικότητας, των πολιτιστικών εκδηλώσεων κλπ. 

Από αυτή την δομική στρωμάτωση του εγκεφάλου, καταλαβαίνουμε ότι ο εγκέφαλος είναι ένα πολύπλοκο όργανο, που αποτελείται υπό 100 δισεκατομμύρια νευρικά κύτταρα τα οποία, με ένα γιγαντιαίο πλέγμα, συνενώνουν τον παλαιοεγκέφαλο του ερπετού (των ενστίκτων), τον μεσεγκέφαλο του κατώτερου θηλαστικού (των συγκινήσεων, του ασυνείδητου και των φαντασιώσεων) και τον νεοεγκέφαλο (της «πολιτισμικής» φλοιοποίησης και του «πνεύματος»). Ο συντονισμός και η σωστή συνεργασία όμως των τριών επιπέδων και κυρίως, η επιβολή και επικράτηση του χρονικά νεότερου (Και πρόσφατα ανεπτυγμένου) νεοεγκέφαλου επί του παλαιοεγκεφάλου, δηλαδή του φλοιού επί των ενστίκτων, πολύ απέχει της επιθυμητής τελειότητας. Αυτό βέβαια, έχει ως συνέπεια τις διαταραχές της συμπεριφοράς (ψυχωτικές εκδηλώσεις, επιθετικότητα, σεξουαλικές εκτροπές, κλπ). Η εξέλιξη του εγκεφάλου δεν έχει φτάσει στην καθολική «νεοφλοιοποίηση», ώστε μια απόλυτη και πάνσοφη λογική να εξουδετερώσει τελείως την αρνητική (;) επιρροή των ενστίκτων (που συνήθως είναι η αιτία των παθών ναι της βάρβαρης συμπεριφοράς), καθώς και της φαντασίας που στον αρνητικό της ρόλο παραμορφώνει την πραγματικότητα και αποπροσανατολίζει.

Σ’ αυτήν λοιπόν την δομολογία του εγκεφάλου μπορούμε ν’ αποδώσουμε την κακοδαιμονία του ανθρώπου, με την οποιαδήποτε αντικοινωνική συμπεριφορά του, η οποία πηγάζει από τον άκρατο ατομικισμό που εκτρέφει την επιθετικότητα.

Αλλά, σ’ αυτήν επίσης την δομολογία βρίσκονται και όλα τα αγαθά κίνητρα για τον πολιτισμό του.

Υπάρχει λοιπόν ελπίδα! Και αυτή βρίσκεται στην διπλή σύνθεση της βιολογικής μας ύπαρξης: στον ενδογενή παράγοντα που κληρονομείται, δηλαδή στο DΝΑ και στον εξωγενή παράγοντα που επιδρά στο DΝΑ και είναι η πληροφόρηση (η αγωγή, η παιδεία).

PAUL WATZLAWICK: Με αδρή αμοιβή φυσικά

Δυστυχώς το παρακάτω απόσπασμα αντικατοπτρίζει ένα μέρος της κοινωνίας μέσα στην οποία ζούμε. Σήμερα, τώρα … Αυτή την κοινωνία θέλουμε;

Στο “Μπαλκόνι” του Ζαν Ζενέ έχουμε την εκλεκτική περιγραφή του «κόσμου της συμπαιγνίας»: η Μαντάμ Ίρμα διατηρεί ένα σούπερ πορνείο όπου προσφέρει στους πελάτες της (με αδρή αμοιβή φυσικά) τους ιδανικούς παρτενέρ που ενσαρκώνουν τους «ρόλους» που ονειρεύονται. Οι πελάτες αυτοί (στη φαντασία τους βέβαια): δυο Βασιλείς της Γαλλίας με στέψη και διάφορες άλλες τελετές, ένας ναύαρχος στη γέφυρα του ακυβέρνητου πλοίου του, ένας Επίσκοπος —αντικείμενο αιώνιας λατρείας—, ένας δικαστής που δικάζει μια κλέφτρα, ένας έφιππος στρατηγός και πολλοί άλλοι. (Όλα αυτά την ώρα που μαίνεται η επανάσταση και οι εξεγερμένοι έχουν καταλάβει το βόρειο τμήμα της πόλης). Ακόμη και η αξιοθαύμαστη οργάνωση της Μαντάμ Ίρμα δεν μπορεί να εμποδίσει τελείως την απομυθοποίηση. Όπως καταλαβαίνετε, δεν είναι εύκολο για τους πελάτες να ξεχάσουν ότι αυτές τις κωμωδιούλες τις πληρώνουν χρυσές. Κι από την άλλη πλευρά, οι επαγγελματίες παρτενέρ δεν έχουν πάντα τη δυνατότητα —ή την όρεξη— να παίξουν το ρόλο τους όπως ακριβώς θέλουν οι πελάτες ώστε να δημιουργήσουν την επιθυμητή «πραγματικότητα».

Ας πάρουμε για παράδειγμα αυτό τον διάλογο ανάμεσα στον Δικαστή και την Κλέφτρα.

ΔΙΚΑΣΤΗΣ: Η ιδιότητα του δικαστή είναι προέκταση της δικής σου ιδιότητας της κλέφτρας. Θα αρκούσε να αρνηθείς… και να μη σου περάσει τέτοια σκέψη… να αρνηθείς πως είσαι αυτό που είσαι ώστε να πάψω κι εγώ να υπάρχω… να εξαφανιστώ, να εξατμιστώ, να αποσυντεθώ. Το Καλό υπάρχει σαν αντιδιαστολή του Κακού. Λοιπόν; Λοιπόν; Δε θ’ αρνηθείς ότι είσαι κλέφτρα, έτσι; Θα ήταν φριχτό. Εγκληματικό. Θα μου στερούσες την ίδια μου την ύπαρξη! (ικετευτικά) Πες μου μικρή μου, αγαπούλα μου, δε θα μου το αρνηθείς, έτσι;
ΚΛΕΦΤΡΑ: (ναζιάρικα) Ποιος ξέρει;
ΔΙΚΑΣΤΗΣ: Πώς; Τι είναι αυτά που λες; Θα μου αρνιόσουν; Πες μας τι έκλεψες και από πού.
ΚΛΕΦΤΡΑ: (σηκώνεται όρθια και απαντά ξερά) Όχι.
ΔΙΚΑΣΤΗΣ: Έλα, πες μου, μη γίνεσαι σκληρή…
ΚΛΕΦΤΡΑ: Μη μου μιλάτε στον ενικό!
ΔΙΚΑΣΤΗΣ: Δεσποινίς… Κυρία… Σας παρακαλώ. (πέφτει στα γόνατα) Σας ικετεύω. Μη μ’ αφήνετε μετέωρο. Τι θα γινόμασταν αν δεν υπήρχαν δικαστές και κλέφτες;

Στο τέλος, η Μαντάμ Ίρμα απευθύνεται στο κοινό μετά την εξαντλητική νύχτα που πέρασε. «Γυρίστε στα σπίτια σας. Σας διαβεβαιώνω ότι εκεί όλα θα είναι ψεύτικα, περισσότερο κι από εδώ ακόμα…» Σβήνει τα τελευταία φώτα.

Κάπου κοντά, ακούγεται ξανά το απειλητικό κροτάλισμα ενός πυροβόλου.

PAUL WATZLAWICK, ΦΤΙΑΞΕ ΤΗ ΔΥΣΤΥΧΙΑ ΣΟΥ ΜΟΝΟΣ ΣΟΥ

Η μοναξιά είναι ο δρόμος από τον οποίο το πεπρωμένο θέλει να οδηγήσει τον άνθρωπο στον εαυτό του

Ο Νίτσε έλεγε ότι το περπάτημα μας βοηθάει να κατεβάσουμε ιδέες, να ανακαλύψουμε τον εαυτό μας. Το να χαρίζουμε στον εαυτό μας μια στιγμή μοναξιάς μας επιτρέπει να βάζουμε σε τάξη τις σκέψεις μας, να διερωτόμαστε για τη ζωή, για το τι στ’ αλήθεια θέλουμε. Είναι δική μας στιγμή περισυλλογής, ο δικός μας χώρος για να γινόμαστε δημιουργικοί.

Είναι σημαντικό να φυλάμε ένα τμήμα της μέρας για τον εαυτό μας, όχι απλώς για χουζούρεμα, αλλά για να είμαστε παρόντες εδώ και τώρα, να χαλαρώνουμε και να μη μας βαραίνουν τα γεγονότα. Έχουμε ανάγκη από έναν προσωπικό χώρο για να ξεφεύγουμε από τον θόρυβο και να σκεφτόμαστε, ή για το εντελώς αντίθετο: για να αδειάζουμε το μυαλό μας από τα καθημερινά προβλήματα.

Ο Έκχαρτ Τόλλε μας μιλάει για το πόσο προβληματικός μπορεί να γίνει ο διανοητικός θόρυβος, το να σκεφτόμαστε διαρκώς. Αν ο εγκέφαλος μας βρίσκεται πάντα σε διέγερση, δε θα μπορέσουμε να απολαύσουμε ούτε μια στιγμή ησυχίας ούτε να ζήσουμε εδώ και τώρα. Γι’ αυτό είναι καλό να αποσυνδεόμαστε. Να κάνουμε switch off. Όλα τα άλλα μπορούν να περιμένουν για λίγα λεπτά.

Η απομάκρυνση από τον θόρυβο, έστω και για λίγο, μας ξαναδίνει την ηρεμία και το νόημα της ύπαρξης. Μας δίνει μία κατεύθυνση για να αποσαφηνίσουμε τα σχέδια μας και να ενεργήσουμε με σιγουριά.

Μπορούμε να αναπνέουμε το οξυγόνο της μοναξιάς έξω στη φύση ή σε ένα δωμάτιο του σπιτιού, σε ένα καφέ, οπουδήποτε μπορούμε να σκεφτούμε.

Αυτή είναι η σημασία του να αποσυνδέεσαι για μερικές στιγμές από τον κόσμο και να συνδέεσαι με τον εαυτό σου. Ανακαλύπτεις ότι η μοναξιά είναι θεραπευτική, δημιουργική και απελευθερωτική. Αν κρατάς ένα μικρό κομμάτι της μέρας για σένα, θα πάψεις να νιώθεις χαμένος.

Εγκεφαλικά κύματα: Η γλώσσα του εγκεφάλου

Αποκωδικοποίηση της γλώσσας του εγκεφάλου

Το κύριο όργανο του ανθρώπινου νευρικού συστήματος, ο εγκέφαλος, διαχειρίζεται τις περισσότερες από τις δραστηριότητες του οργανισμού μας, ενώ επεξεργάζεται πληροφορίες που λαμβάνονται τόσο από το εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό του σώματος. 

Ο εγκέφαλος είναι επίσης η έδρα των συναισθημάτων, των γνωστικών ικανοτήτων, συμπεριλαμβανομένης της σκέψης, της μνήμης (μακροπρόθεσμης και βραχυπρόθεσμης) και της λήψης αποφάσεων. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος αποτελείται από δισεκατομμύρια κύτταρα που ονομάζονται νευρώνες και επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω ηλεκτρικών σημάτων. Ως ηλεκτροχημικό όργανο, ο εγκέφαλος παράγει κύματα από τις διεγέρσεις των ηλεκτρικών δραστηριοτήτων που διαδραματίζονται σε όλο το νευρικό του σύστημα. Κάθε μία από τις αμέτρητες ηλεκτροχημικές αλλαγές των νευρικών κυττάρων δημιουργεί ένα μικρό ηλεκτρομαγνητικό πεδίο με συχνότητα μεταξύ 0,5 και 50 Hz (ταλαντώσεις ανά δευτερόλεπτο: c/sec = Hertz).

Η ηλεκτρική αυτή δραστηριότητα εμφανίζεται με τη μορφή εγκεφαλικών κυμάτων, οι τύποι των οποίων καθορίζονται από τις συχνότητες παλμού τους, χαρακτηρίζοντας την αντίστοιχη κατάσταση του εγκεφάλου. Κάθε φορά που σκεφτόμαστε, αισθανόμαστε ή υιοθετούμε συμπεριφορές, συμβαίνει κάτι θεαματικό στον εγκέφαλό μας: οι νευρώνες επικοινωνούν. Ως εκ τούτου, οι ηλεκτρικοί παλμοί που εκπέμπονται κατά τη διάρκεια του συγχρονισμού των μαζών των νευρώνων που είναι σε επικοινωνία δημιουργούν τα εγκεφαλικά κύματα.

Τα εγκεφαλικά κύματα καταγράφονται μέσω ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος και είναι το αποτέλεσμα της ηλεκτρικής δραστηριότητας του εγκεφάλου. Η συνολική δραστηριότητα του εγκεφάλου μας είναι ένα μείγμα όλων συγχρόνως των συχνοτήτων, μερικών σε μεγαλύτερη ποσότητα και δύναμη από άλλες. Εργαλεία όπως το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα δείχνουν ότι ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και το νόημα που δίνουμε στις εμπειρίες μας τροποποιούν τα κύματα του εγκεφάλου μας. Χάρη σ’ αυτή την εξέταση μπορούμε να μετρήσουμε την εγκεφαλική δραστηριότητα. Υπάρχουν πέντε διαφορετικοί τύποι ανθρώπινων εγκεφαλικών κυμάτων, που κινούνται με διαφορετικές ταχύτητες (μετρούμενες σε Hertz). Αυτά τα εγκεφαλικά κύματα αλλάζουν συνεχώς καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας ανάλογα με αυτό που κάνουμε και αισθανόμαστε.

Για παράδειγμα, όταν νιώθουμε ήρεμοι και χαλαροί παράγουμε κυρίως βραδύτερους εγκεφαλικούς ρυθμούς, ενώ όταν είμαστε σε εγρήγορση κυριαρχούν κύματα υψηλότερης συχνότητας. Τα εγκεφαλικά κύματα διακρίνονται από τη συχνότητα που εκπέμπουν. Κάποιος μπορεί να φανταστεί ότι πρόκειται για μουσικές νότες: τα κύματα χαμηλής συχνότητας μοιάζουν με τον ήχο ενός τυμπάνου, ενώ τα κύματα Δέλτα (0,5-4Hz) είναι αργά και εμφανίζονται σε βαθύ ύπνο (χωρίς όνειρα) και σε βαθύ διαλογισμό.

Τα κύματα Δέλτα παγώνουν την εξωτερική συνείδηση και είναι η πηγή της ανακούφισης και της αναγέννησης, γι’ αυτό ο βαθύς, ξεκούραστος ύπνος είναι τόσο απαραίτητος για τη διαδικασία επούλωσης. Τα κύματα Θήτα (4-8Hz) καταγράφονται στα αρχικά στάδια ύπνου, κατάσταση υπνηλίας, μειωμένη συνείδηση. Βρισκόμαστε σε ένα όνειρο: ζωντανές εικόνες, διαίσθηση και πληροφορίες πέρα από την κανονική μας συνείδηση. Καλλιτέχνες και άτομα με λιγότερο στρες διατηρούν σταθερή δραστηριότητα Θήτα. Σ’ αυτό το επίπεδο οι αισθήσεις μας αποσύρονται από τον έξω κόσμο και επικεντρώνονται στα σήματα που προέρχονται από μέσα. Αυτή είναι η κατάσταση που κανονικά βιώνουμε εν συντομία όταν ξυπνάμε ή κοιμόμαστε. Τα κύματα Άλφα (8-12Hz) παρατηρούνται έντονα κατά την ηρεμία με τα μάτια κλειστά ινιακά και με υψηλό δυναμικό. Κύριο χαρακτηριστικό του Άλφα είναι η επίγνωση όσων συμβαίνουν γύρω μας ενώ είμαστε σε κατάσταση πνευματικής και φυσικής χαλάρωσης. Εμφανίζονται όταν έχουμε σιωπηλές θετικές σκέψεις ή όταν έχουμε πρόσβαση σε έντονα συναισθήματα ευεξίας. Άλφα είναι η δύναμη της παρούσας στιγμής, δηλαδή εδώ και τώρα.

Το Άλφα είναι η κατάσταση ηρεμίας του εγκεφάλου, είναι η πόρτα του υποσυνείδητου που διευκολύνει τη μνήμη και τη διαίσθηση. Τα κύματα Άλφα βοηθούν τον γενικό πνευματικό συντονισμό, τη μάθηση, την ηρεμία, τη φροντίδα, την ολοκλήρωση του νου και του σώματος. Τα κύματα Βήτα (12-38Hz) εμφανίζονται κυρίως στις μετωπιαίες περιοχές με δραστηριότητα χαμηλού δυναμικού κατά την εγρήγορση (λήψη αποφάσεων), διέγερση, όταν νιώθουμε ένταση, άγχος ή φόβο. Τα εγκεφαλικά κύματα Βήτα αντιστοιχούν στο μυαλό (στο αναλυτικό Εγώ), είναι η έδρα του Εγώ, του ελέγχου και του ανταγωνισμού. Κυριαρχούν στην αφυπνισμένη κατάσταση συνείδησης, δηλαδή όταν η προσοχή επικεντρώνεται στα γνωστικά καθήκοντα και στον έξω κόσμο, όταν είμαστε σε εγρήγορση, προσεκτικοί, συμμετέχουμε στην επίλυση προβλημάτων, την κρίση και τη λήψη αποφάσεων. Η υψηλή συγκέντρωση κυμάτων Βήτα έχει σχέση με την αυξανόμενη παραγωγή των ορμονών του στρες (στρεσογόνων παραγόντων).

Τα κύματα Βήτα διαιρούνται σε τρεις ζώνες: -Τα χαμηλά κύματα Βήτα 1 (12-15Hz) είναι μια «ανενεργή» αναλυτική κατάσταση, όταν παρακολουθούμε τηλεόραση για παράδειγμα. -Τα μεσαία κύματα Βήτα 2 (15-22Hz) αντιστοιχούν σε υψηλό επίπεδο συμμετοχής, όπως σε μια φάση ανάλυσης ή εκμάθησης. -Το υψηλά κύματα Βήτα 3 (22-38Hz) αντιστοιχούν σε μια πολύ σύνθετη, γρήγορη, ανταγωνιστική σκέψη που παράγει φόβο, υψηλό άγχος ή αρνητικό ενθουσιασμό. Η συνεχής παραμονή σ’ αυτή την υψηλή συχνότητα απαιτεί τεράστια ποσότητα ενέργειας και τείνει να κουράζει το σώμα, προκαλώντας συμπτώματα με την πάροδο του χρόνου. Τα Κύματα Γάμα (38-50Hz) είναι τα ταχύτερα εγκεφαλικά κύματα (υψηλή συχνότητα, όπως ένα φλάουτο) και σχετίζονται με την ταυτόχρονη επεξεργασία πληροφοριών από διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου, μεταδίδουν πληροφορίες γρήγορα και σιωπηλά.

Θεωρείται η πιο εκλεπτυσμένη των εγκεφαλικών συχνοτήτων, το μυαλό πρέπει να είναι σιωπηλό για να έχει πρόσβαση σε αυτό. Οι ερευνητές πρόσφατα ανακάλυψαν ότι τα εγκεφαλικά κύματα Γάμα είναι πολύ ενεργά σε καταστάσεις παγκόσμιας αγάπης, αλτρουισμού και ανώτερων αρετών (έδρα της πνευματικότητας). Το πώς παράγονται τα κύματα Γάμα παραμένει ένα μυστήριο. Θεωρείται ότι ρυθμίζουν την αντίληψη και τη συνείδηση και ότι η παρουσία τους συνδέεται με μια διευρυμένη συνείδηση και σχέση με το σύνολο. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι ένα σύνθετο εργαλείο με το οποίο συνυπάρχουμε κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Όσο περισσότερα γνωρίζουμε για τη λειτουργικότητα και την πολυπλοκότητά του τόσο ευκολότερη κι αρμονικότερη θα γίνεται η ζωή μας.

Η σωστή λειτουργία του εγκεφάλου μας είναι άμεσα συνδεδεμένη με την καθημερινή μας εμπειρία. Όταν τα εγκεφαλικά κύματα είναι εκτός ισορροπίας, δημιουργούνται προβλήματα στη συναισθηματική υγεία. H διαχείριση και η ευελιξία των εγκεφαλικών κυμάτων με στόχο τον έλεγχο των συναισθημάτων, την προσωπική ενδυνάμωση, ισορροπία και ευδαιμονία είναι δείγμα καλής ψυχικής υγείας σε ενήλικες και παιδιά. Πρέπει να είμαστε σε θέση να αλλάζουμε τη δραστηριότητα του εγκεφάλου μας για να ταιριάζει με αυτό που κάνουμε. Έτσι βιώνουμε την καθημερινότητα ευχάριστα, δημιουργικά και αποτελεσματικά χωρίς κούραση, εντάσεις και στρες.

Αναζητώντας την υπογραφή του στείρου νετρίνου σε εκπομπή ακτίνων-Χ από τη Σκοτεινή Ύλη

Περίπου 85% της ύλης του σύμπαντος δεν εκπέμπει ούτε φως, ούτε οποιοδήποτε άλλο γνωστό ως τώρα είδος ακτινοβολίας και έτσι αποκαλείται σκοτεινή ύλη. Ένα από τα άλλα αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά της είναι ότι αλληλεπιδρά μόνο μέσω της βαρύτητας με την υπόλοιπη ύλη, δεν φέρει για παράδειγμα ηλεκτρομαγνητικό φορτίο. Η σκοτεινή ύλη αποκαλείται επίσης «σκοτεινή» επειδή είναι μυστηριώδης. Δεν συντίθεται από άτομα ή τα συνήθη συστατικά τους (όπως ηλεκτρόνια και πρωτόνια) ή οποιοδήποτε άλλο είδος γνωστού στοιχειώδους σωματίου.

Επειδή η σκοτεινή ύλη είναι μακράν το κυρίαρχο συστατικό της ύλης στο σύμπαν, η κατανομή της και η βαρύτητα έχουν επηρεάσει μοιραία την εξέλιξη των γαλαξιακών δομών καθώς και την κατανομή της κοσμικής μικροκυματικής ακτινοβολίας υποβάθρου. Πράγματι, η αξιοσημείωτη συμφωνία μεταξύ των τιμών βασικών κοσμικών παραμέτρων (όπως ο ρυθμός διαστολής του σύμπαντος) που παράγονται ανεξάρτητα από δύο τελείως διαφορετικές κοσμικές δομές, τους γαλαξίες και το μικροκυματικό υπόβαθρο, προσέφερε αξιοπιστία στα μοντέλα της μεγάλης έκρηξης που απαιτούν σημαντικό ρόλο για την σκοτεινή ύλη.

Οι φυσικοί έχουν προσπαθήσει να φανταστούν νέα είδη σωματίων συνεπή με τους γνωστούς νόμους της σύμπαντος για να εξηγήσουν τη σκοτεινή ύλη, αλλά μέχρι τώρα κανένα δεν έχει επιβεβαιωθεί. Μια ελκυστική πιθανότητα, για ένα νέο σωμάτιο, έχει το αποκαλούμενο «στείρο νετρίνο». Μέχρι τώρα υπάρχουν τρία γνωστοί τύποι νετρίνων. Όλοι τους αλληλεπιδρούν με την ύλη μέσω της βαρύτητας και μέσω της ασθενούς δύναμης (τη ασθενέστερης από τις τέσσερις αλληλεπιδράσεις της φύσης). Όλα αρχικά θεωρούνταν ότι δεν έχουν μάζα, όπως το πρωτόνιο, όμως περίπου πριν από είκοσι χρόνια οι φυσικοί ανακάλυψαν ότι έχουν πολύ μικρές μάζες – περίπου ένα εκατομμύριο φορές μικρότερες από ότι η μάζα του ηλεκτρονίου, αλλά ακόμη αρκετή για να δημιουργεί προβλήματα στο Καθιερωμένο Πρότυπο της σωματιδιακής φυσικής. Μια πιθανή λύση θα μπορούσε να είναι η ύπαρξη ενός νετρίνου μεγαλύτερης μάζας, ίσως χιλιάδες φορές μεγαλύτερο, που αποκαλείται «στείρο νετρίνο» επειδή δεν θα αλληλεπιδρούσε μέσω της ασθενούς δύναμης. Δεν έχει ποτέ ανιχνευτεί.

Οι αστρονόμοι συνειδητοποίησαν ότι εάν η σκοτεινή ύλη αποτελούνταν από στείρα νετρίνα, τότε όταν αυτά τα σωμάτια ευκαιριακά υφίστατο διάσπαση θα μπορούσαν να εκπέμψουν ένα ανιχνεύσιμο φωτόνιο ακτίνων Χ. Περίπου επτά χρόνια πριν, αστρονόμοι ακτίνων Χ ανάφεραν ότι βρήκαν ότι μια παράξενη, αδύναμη φασματική εκπομπή ακτίνας Χ που δείχνει να προέρχεται από ένα σμήνος γαλαξιών όπου επικρατεί η σκοτεινή ύλη. Πρότειναν ότι αυτό το χαρακτηριστικό θα μπορούσε να είναι η υπογραφή ενός στείρου νετρίνου. Τα χρόνια που ακολούθησαν υπήρξαν πολλές προσπάθειες να επιβεβαιωθεί η ανίχνευση ή να αποδοθεί σε οργανικά ή άλλα μη αστρονομικά φαινόμενα, με ανάμεικτες μόνο επιτυχίες. Οι αστρονόμοι του CfA (Center for Astrophysics), Esra Bulbul και Francesca Civano, μαζί με τους συνεργάτες τους έχουν πλέον ολοκληρώσει μια εκτεταμένη μελέτη αρχείου των δεδομένων του Παρατηρητηρίου Ακτίνων Χ, Chandra, αναζητώντας αυτό το ασύλληπτο χαρακτηριστικό. Δεν βρήκαν τίποτε, όμως η ανάλυσή τους, συνεπής με άλλα πρόσφατα δημοσιευμένα όρια, στενεύει περισσότερο τον πιθανό χαρακτήρα διάσπασης του υποτιθέμενου στείρου νετρίνου κατά έναν παράγοντα δύο υπό ορισμένες υποθέσεις, αλλά δεν μπορεί να αποκλείσει τελείως το σενάριο του στείρου νετρίνου για την σκοτεινή ύλη.

Λουκιανός: Περί της Περεγρίνου τελευτής

Στο έργο του Σύρου και ελληνιστή σατιρικού συγγραφέα Λουκιανού, «Περί της Περεγρίνου τελευτής» (Περί του θανάτου του Περεγρίνου), γίνεται αναφορά στον κυνικό φιλόσοφο Περεγρίνο, ο οποίος αφού ασπάστηκε τον Χριστιανισμό, έφτασε να ονομαστεί από τους χριστιανούς «νέος Σωκράτης», επειδή φυλακίστηκε για κάποιο διάστημα για τις ιδέες του.

Ο Λουκιανός, θεωρεί πως ο Περεγρίνος ήταν ένας ματαιόδοξος απατεώνας που ως σκοπό είχε να εντυπωσιάζει τους οπαδούς του και να εξαπλώνει τη φήμη του. Κατηγορείται για μοιχεία, πατροκτονία και διακόρευση νέου. Στις πράξεις του, μεταξύ αυτών και η δωρεά της περιουσίας του (κατά το παράδειγμα του κυνικού φιλόσοφου Κράτη), καταλογίζεται υστεροβουλία. Επειδή όμως τα τεχνάσματά του δεν έφεραν τα προσδοκώμενα αποτελέσματα, αποφάσισε να εντυπωσιάσει με τον θάνατό του, το 165 μ.Χ. (απ΄ εδώ συνεπάγεται ότι ο Λουκιανός έγραψε το έργο του μετά το έτος αυτό), μιμούμενος και συναγωνιζόμενος σε κενοδοξία τους Βραχμάνους και σε μωροφιλοδοξία, προηγούμενους εθελοντές χριστιανούς «μάρτυρες».

Το έργο αυτό, χαρακτηρίστηκε βλάσφημο για την χριστιανική πίστη και η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία το ενέταξε στον κατάλογο των απαγορευμένων βιβλίων (Index Librorum Prohibitorum).

Σημείωση: Το ακόλουθο κείμενο, ο αναγνώστης προτρέπεται να διαβάσει τις σημειώσεις με τις διευκρινίσεις (ιδιαιτέρως τις σημειώσεις 6 έως 9), καθώς έχει διαπιστωθεί ότι ειδικώς σε σχέση με τις υποτιθέμενες αναφορές στον Ιησού, παραποιείται το διασωθέν* αρχαίο κείμενο σε βαθμό παρεξηγήσιμο. Για αντιπαραβολή, μπορείτε να κατεβάσετε το αρχαίο κείμενο από εδώ.
[* Όπως ομολογείται, οι χριστιανοί αντιγραφείς πιθανότατα αλλοίωσαν το κείμενο (για την ακρίβεια αφαίρεσαν τμήματά του, τα οποία θεωρήθηκαν βλάσφημα), λόγω της…ευσέβειάς τους (βλέπε σημείωση 8).]

Περί της Περεγρίνου τελευτής

Ο Λουκιανός προς τον Κρόνιον, ευχόμενος ευτυχίαν.[1]

Ο ταλαίπωρος Περεγρίνος ή, όπως αυτός ηρέσκετο να αυτονομάζεται, ο Πρωτεύς, έπαθεν ακριβώς ό,τι και ο Πρωτεύς του Ομήρου[2] διότι αφού υπέστη μυρίας μεταμορφώσεις και περιπετείας, χάριν της διαφημίσεως, επ’ εσχάτων μετεμορφώθη και εις πυρ -υπό τοσαύτης δοξομανίας κατείχετο. Και εκάη ο λαμπρός εκείνος άνθρωπος όπως ο Εμπεδοκλής, με την διαφοράν μόνον ότι ο μεν Εμπεδοκλής εφρόντισε να πέση κρυφίως εις τον κρατήρα του ηφαιστείου, ο δε ηρωικός Περεγρίνος εξέλεξε την μεγαλειτέραν των Ελληνικών πανηγύρεων και ανάψας όσον το δυνατόν μεγαλειτέραν πυράν, ανέβη εις αυτήν ενώπιον τόσων θεατών, αφού προ ολίγων ημερών είχεν εκφωνήση προς τους Έλληνας λόγον περί του μέλλοντος τολμήματός του. Φαντάζομαι, πόσον θα γελάσης δια την μωρίαν του γέροντος εκείνου και αναμφιβόλως ενώ θα γελάς θ’ αναφωνής, τι ηλιθιότης, τι δοξομανία, και άλλα τα οποία συνειθίζομεν να λέγωμεν περί των ανθρώπων αυτού του είδους. Και συ μεν γελάς και λέγεις ταύτα εξ αποστάσεως και χωρίς κίνδυνον. Εγώ όμως τα είπα εκεί παρά την πυράν και προηγουμένως ακόμη ενώπιον πολυαρίθμων ακροατών, εκ των οποίων πολλοί επειράζοντο, διότι εθαύμαζον την παραφροσύνην του γέροντος. Ήσαν δε καί τινες οι οποίοι εγέλων επίσης, αλλά παρ’ ολίγον να κατασπαραχτώ υπό των Κυνικών φιλοσόφων, όπως ο Ακταίων υπό των σκύλλων ή ο ανεψιός αυτού ο Πενθεύς υπό των μαινάδων.

Άκουσε τώρα πώς εξετελέσθη το όλον δράμα. Γνωρίζεις τον ποιητήν του, οποίος υπήρξε και ποίας περιπετείας έχει διέλθη εις όλην του την ζωήν, περιπετείας τραγικωτέρας και από εκείνας τας οποίας ανεβίβασαν εις την σκηνήν ο Σοφοκλής και ο Αισχύλος. Λοιπόν όταν έφθασα εις την Ήλιδα και περιεφερόμην εις το γυμναστήριον, ήκουσα κάποιον Κυνικόν να λέγη με φωνήν μεγάλην και βραχνήν τα συνήθη και τετριμμένα περί αρετής και να υβρίζη γενικώς πάντας· έπειτα αι φωνασκίαι του κατέληξαν εις τον Πρωτέα. Θα προσπαθήσω όσον δύναμαι να απομνημονεύσω ακριβώς εκείνα τα οποία έλεγε· συ δε θα τ’ αναγνωρίσης ευκόλως, διότι πολλάκις παρέστης εις τας φωνασκίας των.

«Ευρέθη», είπεν, «άνθρωπος ο οποίος ετόλμησε να είπη κενόδοξον τον Πρωτέα, ω γη, και ήλιε, και ποταμοί, και θάλασσα και προγονικέ θεέ Ηρακλή· τον Πρωτέα, ο οποίος εις την Συρίαν ερρίφθη εις τα δεσμά, ο οποίος εδώρησεν εις την πατρίδα του πέντε χιλιάδας τάλαντα, ο οποίος εξωρίσθη από την πόλιν των Ρωμαίων, τον εκλαμπρότερον του ηλίου, τον δυνάμενον ν’ ανταγωνισθή και προς αυτόν τον Ολύμπιον Δία. Αποδίδουν εις κενοδοξίαν το ότι απεφάσισε να απέλθη εκ της ζωής διά πυρός. Μήπως ο Ηρακλής δεν απέθανε κατ’ αυτόν τον τρόπον; Μήπως ο Ασκληπιός και ο Διόνυσος δεν εκεραυνοβολήθησαν; Μήπως επ’ εσχάτων και ο Εμπεδοκλής δεν ερρίφθη εις τον κρατήρα του ηφαιστείου;».

Άμα είπε ταύτα ο Θεαγένης, διότι ούτω ο φωνασκός εκείνος ωνομάζετο, ηρώτησα ένα εκ των παρισταμένων, τι ενόει μ’ εκείνα τα οποία έλεγε περί του πυρός και ποίαν σχέσιν έχουν ο Ηρακλής και ο Εμπεδοκλής προς τον Πρωτέα. Εκείνος δε μου απήντησεν ότι μετ’ ολίγας ημέρας θ’ αναβή εις πυράν ο Πρωτεύς εις την Ολυμπίαν δια ν’ αποθάνη. Πώς, είπα, και διά ποίον λόγον; Εκείνος επεχείρησε να μου δώση εξηγήσεις, αλλ’ ο Κυνικός εφώναζε τόσον δυνατά, ώστε ήτο αδύνατον ν’ ακουσθή άλλος. Εξηκολούθησα λοιπόν να τον ακούω να συσσωρεύη μεγαλαυχίας επί μεγαλαυχιών και υπερβολάς φοβεράς περί του Πρωτέως, διότι προς τον Σινωπέα ή τον διδάσκαλον αυτού Αντισθένην ούτε κατεδέχετο να τον συγκρίνη, αλλ’ ουδέ προς αυτόν τον Σωκράτην, μόνον δε τον Δία εκάλει εις συναγωνισμόν. Επί τέλους όμως απεφάσισε ν’ αναγνωρίση κάποιαν ισότητα μεταξύ του Πρωτέως και του Διός και ούτω ετελείωσε τον λόγον του. «Δύο», είπε, «τέλεια δημιουργήματα είδεν ο κόσμος, τον Ολύμπιον Δία και τον Πρωτέα· πλάστης δε και τεχνίτης του μεν πρώτου υπήρξεν ο Φειδίας, του δε δευτέρου η Φύσις, αλλά τώρα το άγαλμα τούτο θα φύγη εις την αθανασίαν, φερόμενον επί του πυρός, και θα καταταχθή μεταξύ των θεών, αφήνον υμάς ορφανούς». Ωμίλει με τόσην σφοδρότητα, ώστε ο ιδρώς του έτρεχε κρουνηδόν· έπειτα ήρχισε να δακρύη γελοιωδέστατα και έσυρε τας τρίχας της κεφαλής του, προσέχων όμως να μη τας έλκη πολύ δυνατά, και επί τέλους τον απεμάκρυναν κλαίοντα τινές εκ των Κυνικών διά να τον παρηγορήσουν.

Ευθύς μετ’ αυτόν κατέλαβεν άλλος το βήμα πριν ή διαλυθή το πλήθος και ψυχρανθή η εντύπωσις εκ των λόγων του Θεαγένους. Και κατ’ αρχάς εγέλα επί πολύ και εφαίνετο ότι εγέλα με πραγματικήν όρεξιν έπειτα ήρχισεν ως εξής: Αφού ο φαύλος Θεαγένης ετελείωσε τους βδελυρούς αυτού λόγους με τα δάκρυα του Ηρακλείτου, εγώ αντιθέτως θ’ αρχίσω με τον γέλωτα του Δημοκρίτου. Και πάλιν εγέλα επί πολύ ούτως ώστε έκαμε και ημάς τους άλλους να τον μιμηθώμεν. Έπειτα σοβαρευθείς, «τί άλλο», είπε, «πρέπει να πράξη τις, όταν ακούη λόγους τόσον γελοίους και βλέπη ανθρώπους γέροντας, οι οποίοι χάριν γελοίας δόξης είνε έτοιμοι να κάμουν τούμπες ενώπιον σας; Διά να μάθετε δε τι είνε το άγαλμα το οποίον θα πυρποληθή, ακούσατε να σας το περιγράψω εγώ, όστις εξ αρχής παρηκολούθησα και εγνώρισα τον βίον και τον χαρακτήρα του, έλαβα δε και πληροφορίας τινάς παρά των συμπολιτών του, οίτινες κατ’ ανάγκην τον εγνώριζον. Λοιπόν το πλάσμα τούτο και δημιούργημα της φύσεως και του Πολυκλείτου ο κανών[3], όταν μόλις εισήρχετο εις την ανδρικήν ηλικίαν, συνελήφθη εις την Αρμενίαν μοιχεύων και εδάρη ανηλεώς, επί τέλους δε κατώρθωσε να φύγη διά της στέγης, έχων ραφανίδα βυθισμένην εις τα οπίσθια.[4] Έπειτα διέφθειρε ωραίον νεανίσκον και ηναγκάσθη να πληρώση τρεις χιλιάδας δραχμάς εις τους γονείς του παιδίου, οίτινες ήσαν πτωχοί, διά να μη τον καταγγείλουν εις τον αρμοστήν της Ασίας. Τοιαύτα και παραπλήσια θα ηδυνάμην και άλλα να αναφέρω, αλλά τα παραλείπω, διότι ακόμη ήτο πηλός άπλαστος και δεν είχε δημιουργηθή τέλειον το άγαλμά μας. Αλλ’ η διαγωγή του προς τον πατέρα του αξίζει να την ακούσετε, μολονότι όλοι γνωρίζετε και θα ηκούσατε πώς έπνιξε τον γέροντα, μη υποφέρων να τον βλέπη να ζη, αφού ήδη είχεν υπερβή το εξηκοστόν έτος. Έπειτα, επειδή το πράγμα εγνώσθη, κατεδικάσθη μόνος του εις εξορίαν και επλανάτο από χώρας εις χώραν. Τότε δε εμυήθη και εις την θαυμαστήν σοφίαν των Χριστιανών, των οποίων τους ιερείς και διδασκάλους εγνώρισεν εις την Παλαιστίνην.[5] Εντός ολίγου μάλιστα τους υπερέβη γενόμενος προφήτης και αρχηγός και πρόεδρος των συναθροίσεων αυτών και συγκεντρώσας πάσαν εξουσίαν και κύρος εις τας χείρας του. Όχι δε μόνον εξήγει και διεσαφήνιζε τα ιερά των βιβλία, αλλά και πολλά συνέγραφε και οι Χριστιανοί τον εθεώρουν ως θεόν και ως νομοθέτην τον μετεχειρίζοντο και προεστώτα τον ανεγνώριζον. Λατρεύουν δε ακόμη, τον μέγαν[6] εκείνον άνθρωπον, όστις εσταυρώθη[7] εις την Παλαιστίνην, επειδή εισήγαγεν εις τον κόσμον αυτήν την νέαν θρησκείαν.[8] Τότε δε και συνελήφθη ένεκα τούτου ο Πρωτεύς και ερρίφθη εις τας φυλακάς, πράγμα το οποίον του έδωκεν όχι μικρόν κύρος διά το μέλλον και του εχρησίμευσεν εις την αγυρτείαν και την δοξομανίαν, αίτινες ήσαν αι μεγάλαι του αδυναμίαι.

Αφού λοιπόν ερρίφθη εις τας φυλακάς, οι Χριστιανοί θεωρήσαντες το πράγμα ως κοινήν συμφοράν, εκίνησαν πάντα λίθον και κατέβαλαν πάσαν προσπάθειαν διά να τον αρπάσουν. Αλλ’ επειδή τούτο ήτο αδύνατον, του παρείχον πάσαν άλλην περιποίησιν με εξαιρετικόν ζήλον και ενδιαφέρον. Από πρωίας έβλεπέ τις να περιμένουν προ της φυλακής γραΐδια, χήραι και ορφανά· οι δε πρόκριτοι των Χριστιανών, δωροδοκούντες τους δεσμοφύλακας, ελάμβανον την άδειαν να εισέρχωνται και να κοιμώνται μετ’ αυτού εντός της φυλακής, εκόμιζον δε παντοειδή φαγητά και έλεγον προσευχάς, και ο λαμπρός Περεγρίνος (διότι ούτω ωνομάζετο ακόμη) εθεωρείτο υπ’ αυτών ως νέος Σωκράτης. Αλλά και εκ των Ασιατικών πόλεων ήρχοντο αντιπρόσωποι των Χριστιανών διά να φέρουν εράνους και βοηθήματα, να συνηγορήσουν υπέρ του φυλακισμένου και να τον παρηγορήσουν. Είνε δε αξιοθαύμαστος η προθυμία την οποίαν δεικνύουν, όταν κανείς εκ των ομοθρήσκων αυτών πάθη τίποτε τοιούτον, δεν διστάζουν να προβούν εις οιανδήποτε θυσίαν. Λοιπόν και ο Περεγρίνος έλαβε τότε παρ’ αυτών πολλά χρήματα διά την πρόφασιν της φυλακίσεως του και έκαμεν όχι μικρόν αποταμίευμα. Διότι οι ταλαίπωροι εκείνοι πιστεύουν ότι θα μείνουν αθάνατοι και ότι θα ζήσουν διά παντός, δι’ ο καταφρονούν τον θάνατον και εκουσίως παραδίδονται πολλάκις εις αυτόν. Έπειτα ο πρώτος αυτών νομοθέτης τους έπεισεν ότι είνε αδελφοί πάντες μεταξύ των, άμα προσέλθουν εις την θρησκείαν του και απαρνηθούν τους Ελληνικούς θεούς, τον δε σταυρωμένον εκείνον διδάσκαλόν[9] των προσκυνούν και ακολουθούν κατά τας εντολάς του. Και επειδή επίστευσαν τα τοιαύτα χωρίς να τα πολυεξετάσουν, καταφρονούν τα πάντα και παν ό,τι έχουν το θεωρούν κοινόν. Εάν λοιπόν παρουσιασθή κανείς μεταξύ αυτών απατεών και επιτήδειος άνθρωπος ικανός να τους εκμεταλλευθή, δύναται εντός ολίγου να γίνη πλούσιος εξαπατών τους απλοϊκούς εκείνους ανθρώπους.

Αλλ’ ο Περεγρίνος απελύθη υπό του τότε διοικητού της Συρίας, όστις ετίμα την φιλοσοφίαν και ενόησεν ότι ο Κυνικός εκείνος κατείχετο υπό τοιαύτης παραφροσύνης, ώστε ηδύνατο και τον θάνατον να δεχθή διά να διαφημισθή. Έκρινε λοιπόν ότι ούτε τιμωρίας ήτο άξιος και τον αφήκεν ελεύθερον.

Ο δε Περεγρίνος επανελθών εις την πατρίδα του, εύρεν εξηρεθισμένους ακόμη τους συμπολίτας του διά τον φόνον του πατρός του και πολλούς τους διατεθειμένους να ανακινήσουν την εναντίον του κατηγορίαν. Είχον δε κατά την απουσίαν του διαρπαγή τα πλείστα εκ των πατρικών του κτημάτων και μόνον οι αγροί υπελείποντο, οι οποίοι είχον αξίαν δεκαπέντε περίπου ταλάντων, διότι η όλη περιουσία, την οποίαν ο γέρων αφήκεν, θα ήτο έως τριάκοντα ταλάντων και όχι, όπως ο γελοιωδέστατος εκείνος Θεαγένης έλεγε, πέντε χιλιάδων. Και αν επωλείτο όλη η πόλις των Παριανών[10] ομού με πέντε από τας γειτονικάς, με τους ανθρώπους, τα ζώα και όλα τα περιεχόμενα, δεν θα προήρχετο εκ της πωλήσεως τοιούτον ποσόν. Αλλ’ η κατηγορία και το έγκλημα ήσαν θερμά ακόμη και ήτο προφανές ότι δεν θα διέφευγε την καταμήνυσιν. Ο λαός μάλιστα δεν απέκρυπτε την αγανάκτησίν του. Ήτο κρίμα, έλεγον, να χαθή κατ’ αυτόν τον ασεβή τρόπον γέρων τόσον αγαθός. Ιδού δε τι επενόησεν ο σοφός ούτος Πρωτεύς διά ν’ αντιμετωπίση πάντα ταύτα και πώς διέφυγε τον κίνδυνον. Εμφανισθείς εις την συνέλευσιν των Παριανών (είχε δε ήδη αφήση μακράν κόμην, εφόρει μανδύαν ρυπαρόν και είχε κρεμασμένην εις τον ώμον του πήραν, εκράτει ράβδον και εν γένει είχε παρασκευάση θεατρικήν την φιλοσοφικήν του εμφάνισιν), τοιουτοτρόπως εμφανισθείς εις τους συμπολίτας του, εδήλωσεν ότι παρεχώρει την περιουσίαν, την οποίαν ο μακαρίτης πατήρ του αφήκεν εις αυτόν, να γίνη όλη δημοσία. Άμα ήκουσε τούτο ο λαός, ο οποίος απετελείτο από ανθρώπους πτωχούς και χάσκοντας διά βοηθήματα, ήρχισε να φωνάζη ότι είνε φιλόσοφος, ότι είνε φιλόπατρις και να τον ανακηρύττη οπαδόν του Διογένους και του Κράτητος. Των δε εχθρών του το στόμα εκλείσθη και αν κανείς επεχείρει να αναφέρη τον φόνον, θα ελιθοβολείτο αμέσως.

Μετά τούτο επανέλαβε τον πλάνητα βίον, έχων ως στήριγμα και πόρον τους Χριστιανούς, υπό των οποίων παρακολουθούμενος είχεν όλα τα προς το ζην άφθονα. Επί τινά δε καιρόν ετρέφετο κατ’ αυτόν τον τρόπον, αλλ’ έπειτα έκαμε και προς εκείνους κάποιαν απιστίαν (νομίζω ότι τον είδον να τρώγη κάτι εξ εκείνων τα οποία θεωρούν απηγορευμένα), και επειδή έπαυσαν να τον βοηθούν και περιήλθεν εις ένδειαν, ενόμισεν ότι έπρεπε να ζητήση να του αποδοθούν τα πατρικά του κτήματα· επέδωκε λοιπόν αναφοράν και εζήτει παρά του αυτοκράτορος να διατάξη την απόδοσιν. Αλλ’ επειδή και η πόλις ενήργησε δι’ αντιπροσώπων της προς τον αυτοκράτορα, η αίτησις του Περεγρίνου έμεινεν άνευ αποτελέσματος και ο αυτοκράτωρ διέταξε να μένουν τα κτήματα εις την πόλιν, αφού εκείνος τα εδώρισε χωρίς κανείς να τον εξαναγκάση.

Τότε ανεχώρησεν εις τρίτον ταξείδιον και μετέβη εις την Αίγυπτον πλησίον του Αγαθοβούλου· εκεί δε κατέγινεν εις την θαυμαστήν άσκησιν την οποίαν έκτοτε επιδεικνύει. Εξύριζε το ήμισυ της κεφαλής του, ήλειφε με λάσπην το πρόσωπόν του και ενώπιον πλήθους παρισταμένων ώρθωνε το αιδοίον του. Ήτο δε η επίδειξις αύτη μία εξ εκείνων τας οποίας οι Κυνικοί καλούν αδιαφόρους. Έπειτα εκτύπα και εκτυπάτο διά νάρθηκος[11] εις τα οπίσθια και άλλα πολλά τοιαύτα ασκητικά θαύματα επεδείκνυεν. Ούτω παρεσκευασμένος μετέβη από την Αίγυπτον εις την Ιταλίαν· άμα δε εξήλθεν από το πλοίον ήρχισε να υβρίζη τους πάντας και αυτόν τον αυτοκράτορα, καθότι εγνώριζεν ότι είνε πραότατος και ημερώτατος και η τόλμη του δεν θα είχε συνεπείας. Ο αυτοκράτωρ, ως ήτο επόμενον, ολίγον επειράζετο από τας βλασφημίας και δεν εθεώρει πρέπον να τιμωρήση διά λόγους άνθρωπον παρουσιαζόμενον ως φιλόσοφον και μάλιστα έχοντα ως έργον τας ύβρεις. Εκ τούτων δε ηύξανεν η φήμη του Περεγρίνου· μεταξύ μάλιστα των απλοϊκών ανθρώπων εθαυμάζετο η παραφροσύνη του, έως ου ο διευθύνων την αστυνομίαν της πόλεως, άνθρωπος συνετός, τον απέπεμψε διότι είχεν υπερβή τα όρια εις την κατάχρησιν της ανοχής, και του είπεν ότι η πόλις δεν είχεν ανάγκην τοιούτου φιλοσόφου. Αλλά και τούτο ακόμη συνετέλεσεν εις την φήμην του και εφέρετο εις όλων τα στόματα ως φιλόσοφος, εξορισθείς διά το θάρρος και την μεγάλην ελευθερίαν της γνώμης του. Τον συνέκρινον δε κατά τούτο προς τον Μουσώνιον, τον Δίωνα και τον Επίκτητον και τους άλλους όσοι υπέστησαν παρομοίαν καταδίωξιν διά την ανεξαρτησίαν του φρονήματος των.

Επιστρέψας ούτω εις την Ελλάδα, άλλοτε μεν ύβριζε τους Ηλείους, άλλοτε δε παρεκίνει τους Έλληνας να επαναστατήσουν κατά των Ρωμαίων και άλλοτε άνθρωπον εξέχοντα διά την παιδείαν και τα αξιώματα,[12] όστις πολλάς ευεργεσίας έκαμεν εις την Ελλάδα και νερόν διωχέτευσεν εις την Ολυμπίαν και έπαυσαν οι πανηγυρισταί να φλέγωνται υπό της δίψης, κατηγόρει ως εκθηλύναντα τους Έλληνας, διότι έπρεπε ν’ αφήση τους θεατάς των Ολυμπιακών αγώνων να εγκαρτερούν εις την δίψαν και μάλιστα ν’ αποθνήσκουν πολλοί εξ αυτών εκ κακών νοσημάτων, τα οποία πριν ένεκα της ξηρότητος του τόπου επεκράτουν πολυπληθή· και ενώ έλεγε ταύτα έπινεν από το νερόν εκείνο. Και επειδή πάντες ώρμησαν εναντίον του, ενώ έλεγε ταύτα, και παρ’ ολίγον να τον λιθοβολήσουν, επρόλαβε και κατέφυγεν εις τον ναόν του Διός. Ούτω εσώθη τότε· την δε επομένην Ολυμπιάδα απήγγειλλε προς τους Έλληνας λόγον, τον οποίον είχε συνθέση κατά τα προηγηθέντα τέσσαρα έτη, και έπλεκε το εγκώμιον εκείνου όστις είχε φέρη το νερόν εις την Ολυμπίαν, συγχρόνως δε απελογείτο διά την τότε φυγήν του.

Αλλά τώρα ουδείς προσείχε πλέον εις αυτόν και δεν ήτο όπως πριν περίβλεπτος, διότι όλαι του αι επιδείξεις ήσαν παλαιαί και γνωσταί και δεν ηδύνατο να επινοήση τίποτε νέον διά να προξενήση κατάπληξιν και να προκαλέση εκ νέου την κοινήν προσοχήν και τον θαυμασμόν, πράγματα προς τα οποία έτρεφεν εξαρχής μέγαν έρωτα. Διά τούτο απεφάσισε το τελευταίον τούτο τόλμημα της πυράς και διέδωκε μεταξύ των Ελλήνων από της προηγουμένης Ολυμπιάδος ότι κατά την επομένην θα εκαίετο. Τώρα δε εκτελεί αυτήν του την επαγγελίαν και σκάπτει λάκκον, συγκομίζει ξύλα και υπόσχεται ότι θα δείξη θάρρος έκτακτον. Νομίζω όμως ότι καρτερικώτερον θα ήτο να περιμένη τον θάνατον και να μη δραπετεύση εκ της ζωής. Αλλ’ αν ωρισμένως απεφάσισε ν’ αποθάνη, έπρεπεν όχι διά του πυρός και κατά τοιούτον θεατρικόν τρόπον ν’ απέλθη εκ της ζωής, αλλά να εκλέξη άλλον τινά εκ των μυρίων τρόπων του θανάτου.

Εάν δε πάλιν προτιμά το πυρ διά να μιμηθή τον Ηρακλήν, διατί δεν πηγαίνει να καή αθορύβως επάνω εις όρος δασώδες και μόνος, παραλαμβάνων ένα, τον Θεαγέτην τούτον, λόγου χάριν, ως Φιλοκτήτην; Αντί τούτου όμως εξέλεξε την Ολυμπίαν κατά την ακμήν της πανηγύρεως και σχεδόν επί σκηνής θα καή, μολονότι είνε άξιος να το πάθη, μα τον Ηρακλέα, διότι αυτή είνε η ποινή η αρμόζουσα εις τους πατροκτόνους και τους αθέους. Αλλά τότε εβράδυνε πολύ, διότι έπρεπε προ πολλού να έχη ριφθή εις τον ταύρον του Φαλάριδος και τιμωρηθή ούτω κατ’ αξίαν, όχι δε άμα ανοίξη το στόμα του εις την φλόγα ν’ αποθάνη. Διότι, ως παρά πολλών ήκουσα, δεν υπάρχει θάνατος ταχύτερος από τον διά πυρός, αρκεί ν’ ανοίξη ο καιόμενος το στόμα του και αποθνήσκει παρευθύς.

Ο Πρωτεύς φαντάζεται ίσως ότι θα είναι επιβλητικόν το θέαμα ανθρώπου καιομένου εις τόπον ιερόν, όπου ουδέ να θάπτωνται επιτρέπεται όσοι αποθνήσκουν με φυσικόν θάνατον. Γνωρίζετε, υποθέτω, την ιστορίαν εκείνου όστις πάλαι ποτέ, θέλων να γίνη ένδοξος και μη δυνάμενος κατ’ άλλον τρόπον να το επιτύχη, επυρπόλησε τον ναόν της Εφεσίας Αρτέμιδος. Παρόμοιόν τι εσκέφθη και αυτός τώρα. Τόση φιλοδοξία τον κατατρώγει.

Αλλά διατείνεται ότι πράττει τούτο χάριν των ανθρώπων, διά να τους διδάξη να καταφρονούν τον θάνατον και να εγκαρτερούν εις τα δεινοπαθήματα. Εγώ όμως θέλω να ερωτήσω όχι εκείνον, αλλά σας, αν και οι κακούργοι θα ηθέλατε να διδαχθούν παρ’ αυτού την καρτερίαν ταύτην, να περιφρονούν τον θάνατον, το πυρ και άλλα τοιαύτα βασανιστήρια. Είμαι βέβαιος όμως ότι δεν θα ηθέλατε. Πώς λοιπόν ο Πρωτεύς θα δυνηθή να κάμη αυτήν την διάκρισιν, ούτως ώστε να ωφελήση τους χρηστούς ανθρώπους διά του παραδείγματός του, να μη κάμη δε τους κακούς τολμηρότερους και πλέον επιρρεπείς εις τους κινδύνους; Ας υποθέσωμεν εν τοσούτω ότι θα έχη ως θεατάς μόνον εξ εκείνων εις τους οποίους το παράδειγμα θα είνε ωφέλιμον, αλλά και πάλιν θα σας ερωτήσω: Θα ηθέλατε να μιμηθούν τα τέκνα σας τοιούτον παράδειγμα; Βεβαίως όχι. Αλλά προς τι ερωτώ τούτο, αφού ουδ’ εκ των μαθητών του κανείς θα τον εμιμείτο; Μάλιστα δύναται κανείς να κατακρίνη τον Θεαγένην τούτον ότι, ενώ κατά τα άλλα μιμείται με ζήλον τον διδάσκαλον, δεν τον ακολουθεί και δεν τον συνοδεύει απερχόμενον, ως λέγει, προς τον Ηρακλέα και δεν ρίπτεται με την κεφαλήν εις την πυράν, διά να γίνη ούτω εντός ολίγου πανευδαίμων. Δεν αρκεί ότι τον μιμείται εις την πήραν, την βακτηρίαν και τον ρυπαρόν μανδύαν -αυτά είναι εύκολα και ακίνδυνα και δυνατά εις όλους-, το σπουδαίον είναι να τον μιμηθή εις τα σοβαρά και τα σπουδαία και τα δύσκολα και αφού ανάψη πυράν από κλάδους συκής, όσον το δυνατόν χλωρούς, να πέση επ’ αυτής και να πνιγή εις τον καπνόν. Διότι αυτός ο θάνατος δεν είναι μόνον του Ηρακλέους και του Ασκληπιού, αλλά και των ιεροσύλων και των φονέων, τους οποίους συχνά βλέπομεν να καταδικάζωνται εις τοιούτον θάνατον. Ο δε διά καπνού θάνατος, είνε και προτιμότερος, διότι είνε ο ιδιαιτέρως αρμόζων εις υμάς τους Κυνικούς. Ο Ηρακλής άλλως τε, και αν είναι αληθές ότι απέθανε κατ’ αυτόν τον τρόπον, το έπραξε διότι κατείχετο υπό νόσου και, ως η τραγωδία λέγει, το αίμα του Κενταύρου τον κατέκαιεν. Αλλ’ ο Πρωτεύς διά ποίαν αιτίαν ρίπτεται εις το πυρ; Ίσως διά να δώση το παράδειγμα της καρτερίας, όπως οι Βραχμάνες, διότι προς αυτούς τον παρωμοίασεν ο Θεαγένης, ως να μη είναι δυνατόν και μεταξύ των Ινδών να υπάρχουν κενόδοξοι και μωροί άνθρωποι.

Αλλ’ ουδ’ εκείνους μιμείται, διότι εκείνοι δεν ρίπτονται εις το πυρ, όπως λέγει ο Ονησίκριτος ο ναύαρχος του Αλεξάνδρου, ο οποίος είδε τον Ινδόν Κάλανον να καίεται, αλλ’ αφού ετοιμάσωσι την πυράν, μένουν πλησίον του πυρός ακίνητοι και επί τινα ώραν περιψήνονται, έπειτα ανεβαίνουν εις την πυράν με την αυτήν αταραξίαν και κατακλινόμενοι καίονται χωρίς να κάμουν την ελαχίστην κίνησιν πόνου ή φόβου. Αυτός δε τι τάχα μέγα θα πράξη διότι θα ριφθή εις την πυράν και θ’ αποθάνη αμέσως αποπνιγόμενος υπό των φλογών; Ίσως μάλιστα και ελπίζει ν’ αναπηδήση και διαφύγη ημίκαυστος, εκτός εάν, ως λέγουν, γίνη βαθεία και εντός λάκκου η πυρά. Υπάρχουν δε και οι λέγοντες ότι μετεμελήθη και διηγείται ότι του παρουσιάσθη κατ’ όναρ ο Ζευς και απηγόρευσε να μιανθή ο ιερός χώρος. Αλλ’ εγώ δύναμαι να ορκισθώ ότι ουδείς εκ των θεών θα δυσαρεστηθή εάν ο Περεγρίνος αποθάνη με κακόν θάνατον. Αλλά και αν θέλη, δεν του είνε πλέον εύκολον να υποχωρήση, διότι οι Κυνικοί μαθηταί του τον παρορμούν και τον ωθούν προς την πυράν και τον ενθαρρύνουν και δεν του επιτρέπουν ν’ αποδειλιάση· εάν δε συμπαρασύρη εις την πυράν και δύο εξ αυτών, τούτο θα είνε η μόνη του καλή και ωραία πράξις.

Ήκουσα ότι ούτε Πρωτεύς δεν θέλει να λέγεται πλέον, αλλά μετωνομάσθη Φοίνιξ, καθότι και το ινδικόν πτηνόν το οποίον ονομάζεται Φοίνιξ, λέγεται ότι, άμα φθάση εις βαθύ γήρας, αναβαίνει εις πυράν και καίεται. Εκτός τούτου διαδίδει διαφόρους φήμας και αναφέρει χρησμούς τινας παλαιούς κατά τους οποίους μετά θάνατον πρέπει να γίνη πνεύμα της νυκτός, θεός νυκτοφύλαξ. Και είνε φανερόν ότι επιθυμεί να του εγείρουν βωμούς και ελπίζει να του στήσουν χρυσούν ανδριάντα. Δεν είνε δε παράδοξον, μα τον Δία, να ευρεθούν μεταξύ των πολλών ανοήτων τινές οι οποίοι να βεβαιώσουν ότι εθεραπεύθησαν παρ’ αυτού από τεταρταίους πυρετούς και ότι τον συνήντησαν εν καιρώ νυκτός ως θεόν νυκτοφύλακα. Οι δε φαύλοι ούτοι μαθηταί του δεν αμφιβάλλω ότι σχεδιάζουν να ιδρύσουν μαντείον και άδυτον εις τον τόπον της πυράς[13] διότι και ο Πρωτεύς ο υιός του Διός, ο κατά το όνομα προπάτωρ του σημερινού, προέλεγε το μέλλον. Προβλέπω δε ότι εντός ολίγου θα έχωμεν και ιερείς αυτού του νέου θεού, οίτινες θα μαστιγούνται, θα καυτηριάζωνται και άλλας τοιαύτας τερατουργίας θα πράττουν εις ανάμνησίν του· ίσως μάλιστα ιδρύσουν και νυκτερινήν τινα τελετήν και λαμπαδηφορίαν εις ανάμνησιν της ολοκαυτώσεώς του. Ο Θεαγένης, ως κάποιος φίλος μου ανήγγειλε, έλεγε προ ολίγων ημερών ότι υπάρχει και χρησμός ο οποίος προείπε ταύτα και ο φίλος μου απεμνημόνευσε και μου επανέλαβε τον χρησμόν, ο οποίος είνε ο εξής:

“Αλλ’ οπόταν Πρωτεύς Κυνικών όχ άριστος απάντων,
Ζηνός εριγδούπου τέμενος, κατά πυρ ανακαύσας,
Ες φλόγα πηδήσας, έλθη ες μακρόν Όλυμπον,
Δη τότε πάντας υμάς, οι αρούρης καρπόν έδουσι,
Νυκτιπόλον τιμάν κέλομαι ήρωα μέγιστον,
Σύνθρονον Ηφαίστω και Ηρακλήι άνακτι”.[14]

Και αυτά μεν ήκουσεν ο Θεαγένης, ως λέγει, από την Σίβυλλαν. Εγώ δε θα αναφέρω ένα χρησμόν του Βάκιδος περί των αυτών πραγμάτων. Ο Βάκις πολύ ορθά προείπε τα εξής:

“Αλλ’ οπόταν Κυνικός πολυώνυμος ες φλόγα πολλήν
Πηδήση δόξης υπ’ εριννύι θυμόν ορινθείς,
Δη τότε τους άλλους κυναλώπεκας, οί οι έπονται,
Μιμείσθαι χρη πότμον αποιχομένοιο λύκοιο.
Ός δε κε δειλός εών, φεύγη μένος Ηφαίστοιο,
Λάεσσι βαλέειν τάχα πάντας Αχαιούς,
Ως μη ψυχρός εών, θερμηγορέειν επιχειρή,
Χρυσώ σαξάμενος πήρην μάλα πολλά δανείζων,
Εν καλαίς Πάτραισιν έχων τρις πέντε τάλαντα”.[15]

Τι φρονείτε λοιπόν; Σας φαίνεται χειρότερος από την Σίβυλλαν χρησμολόγος ο Βάκις; Ώστε καιρός να εκλέξωσιν οι θαυμάσιοι ούτοι μαθηταί του Πρωτέως το μέρος εις το οποίον θα εξατμισθούν, διότι ούτω λέγουν την καύσιν».

Αφού είπε ταύτα ο ρήτωρ εκείνος, όλοι οι παριστάμενοι ανεβόησαν: «Να καούν τώρα αμέσως, είνε άξιοι να καούν». Και ο μεν ρήτωρ κατέβη γελών από του βήματος, «τον Νέστορα δε Θεαγένην ουκ έλαθεν ιαχή»,[16] αλλ’ άμα ήκουσε την βοήν, έτρεξε και αναβάς εις το βήμα ήρχισε να κραυγάζη και να λέγη μυρία κακά περί του προλαλήσαντος, διότι δεν γνωρίζω το όνομα του λαμπρού εκείνου ανθρώπου. Εγώ τον αφήκα να ξελαρυγγίζεται και μετέβην να ίδω τους αθλητάς, διότι ελέγετο ότι οι Ελλανοδίκαι είχον ήδη έλθη εις το πλέθριον.[17]

Και ταύτα μεν συνέβησαν εις την Ήλιδα. Όταν δε έφθασα εις την Ολυμπίαν, ο οπισθόδομος[18] ήτο πλήρης από τους κατηγορούντας τον Πρωτέα ή επαινούντας την πρόθεσίν του, ούτως ώστε και εις συμπλοκήν έφθασαν πολλοί εξ αυτών, έως ου ενεφανίσθη αυτός ο Πρωτεύς συνοδευόμενος από μεγάλου πλήθους, μετά τον αγώνα των κηρύκων, και ωμίλησε περί του εαυτού του, και διηγήθη τον βίον του και τους κινδύνους τους οποίους διέτρεξε και όσα υπέφερε χάριν της φιλοσοφίας. Ωμίλησε δε επί πολύ, αλλ’ εγώ ολίγα ήκουσα μη δυνηθείς να πλησιάσω ένεκα του πλήθους των παρισταμένων. Έπειτα φοβηθείς να μη συντριβώ εις τόσον συνωστισμόν, όπως είδα πολλούς άλλους να το πάθουν, απεμακρύνθην, αφήσας τον μελλοθάνατον σοφιστήν ν’ απαγγέλλη τον επιτάφιόν του. Μόνον τούτο τον ήκουσα να λέγη, ότι ήθελε να επιθέση χρυσούν στέφανον εις τον χρυσούν βίον του, διότι έπρεπεν ο ζήσας όπως ο Ηρακλής και ν’ αποθάνη όπως ο Ηρακλής και ν’ αναμιχθή με τον αιθέρα. Θέλω δε, είπε, και να ωφελήσω τους ανθρώπους, δεικνύων εις αυτούς πώς πρέπει να περιφρονούν τον θάνατον, και νομίζω ότι πρέπει όλοι οι άνθρωποι να μου χρησιμεύσουν ως Φιλοκτήται. Εκ των ακροατών οι μεν ανοητότεροι εδάκρυον και εφώναζαν: «Χάριν των Ελλήνων πρέπει να μείνης εις την ζωήν, δεν θέλομεν ν’ αποθάνης». Οι δε ανδρικώτεροι εκραύγαζαν: «Να εκτελέσης την απόφασίν σου». Τούτο ετάραξεν όχι ολίγον τον γέροντα, όστις ήλπιζεν ότι όλοι θα ήσαν υπέρ αυτού και δεν θα τον άφηναν να καή, αλλά και παρά την θέλησίν του θα τον ηνάγκαζαν να ζήση. Αλλ’ εκείνη η κραυγή, να εκτελέση την απόφασίν του, ήτο πολύ απροσδόκητος και τον έκαμε να ωχριάση ακόμη περισσότερον, καίτοι είχεν ήδη το χρώμα νεκρού και μάλιστα έτρεμεν ολίγον, ώστε έπαυσε να ομιλή.

Εγώ δε, ως βέβαια συμπεραίνεις, εγέλων διότι ούτε άξιος οίκτου μου εφαίνετο ο άνθρωπος εκείνος, ο οποίος υπερέβη με την γελοίαν ματαιοδοξίαν του όλους τους κενοδόξους. Τον συνώδευον εν τοσούτω πολλοί και η φιλοδοξία του ικανοποιείτο, ενώ παρετήρει το πλήθος των θαυμαστών του, χωρίς να σκέπτεται ο άθλιος ότι και εκείνοι οίτινες οδηγούνται εις τον σταυρόν ή σύρονται υπό του δημίου ακολουθούνται υπό πολύ περισσοτέρων.

Τέλος πάντων οι Ολυμπιακοί αγώνες ετελείωσαν και ήτον η ωραιοτέρα εορτή των Ολυμπίων εκείνη εξ όσων είδα εγώ, ο οποίος τετράκις έως τώρα παρέστην εις τα Ολύμπια. Επειδή δε ήτο δύσκολον να εύρη τις άμαξαν, καθ’ ότι πολλοί συγχρόνως ανεχώρουν, καθυστέρησα χωρίς να το θέλω. Ο δε Πρωτεύς, ο οποίος πάντοτε ανέβαλλε την εκτέλεσιν της αποφάσεώς του, απεφάσισεν επί τέλους να δώση το θέαμα της καύσεώς του εν καιρώ νυκτός.

Είς εκ των φίλων μου ήλθε και με παρέλαβε κατά το μεσονύκτιον και διηυθύνθημεν προς την Αρπίνην, όπου ήτον η πυρά. Το μέρος δε τούτο απέχει της Ολυμπίας περί τα είκοσι στάδια και ευρίσκεται προς ανατολάς, κατά το μέρος του ιπποδρόμου. Δεν εβραδύναμεν να φθάσωμεν και ευρήκαμεν πυράν ετοιμασμένην εις λάκκον βάθους μιας οργυιάς περίπου. Ήσαν δε τα ξύλα τα οποία έμελλον ν’ αναφθούν δαδιά κατά το πλείστον αναμεμιγμένα με φρύγανα διά ν’ ανάψουν ταχύτερα. Και όταν η σελήνη ανέτειλε (διότι έπρεπε και εκείνη να ίδη το ωραίον εκείνο θέαμα), ο Πρωτεύς παρουσιάσθη με τον συνήθη του ιματισμόν και μετ’ αυτού οι επιφανέστεροι των Κυνικών, μεταξύ δε αυτών, η εκ Πατρών Κυνική εξοχότης, ο Θεαγένης, ο οποίος εκράτει δάδα και έπαιζε το πρόσωπον δευτεραγωνιστού. Δάδα εκράτει και ο Πρωτεύς. Κατέφθασαν και άλλοι εκ διαφόρων μερών και ήναψαν την πυράν, η οποία ευθύς ανέδωκε μεγάλην φλόγα, διότι, ως είπα, απετελείτο από δαδιά και φρύγανα· εκείνος δε, και τώρα σε παρακαλώ να συγκεντρώσης όλην σου την προσοχήν, απέθεσε την πήραν, τον μανδύαν και το Ηράκλειον ρόπαλον το οποίον εκράτει και έμεινε μόνον με υποκάμισον φοβερά ρυπαρόν. Έπειτα εζήτησε λιβανωτόν διά να το ρίψη εις την πυράν. Κάποιος του έδωκε και αφού το έρριψεν εις το πυρ εστράφη προς μεσημβρίαν —και τούτο δε το κίνημά του ήτο σχετικόν προς την κωμωδίαν— και είπε: «Πνεύματα μητρικά και πατρικά, δεχθήτε με εις τους κόλπους σας με αγάπην». Έπειτα επήδησεν εις την πυράν και δεν εφάνη πλέον, διότι αι φλόγες ήσαν μεγάλαι και αμέσως τον περιεκάλυψαν.

Και πάλιν σε φαντάζομαι, αγαπητέ Κρόνιε, να γελάς διά το τέλος του δράματος. Εγώ δε όταν τον ήκουσα να επικαλήται τα μητρικά πνεύματα δεν παρεξενεύθην πολύ. Αλλ’ όταν επεκαλέσθη και τα πατρικά, δεν ηδυνήθην να κρατήσω τον γέλωτα, ενθυμηθείς τα λεχθέντα περί του φόνου του πατρός του. Οι δε Κυνικοί οι οποίοι είχον περικυκλώση την πυράν δεν εδάκρυον, αλλά μόνον διά της σιωπής εξέφραζον κάποιαν λύπην και παρετήρουν εις την πυράν, έως ου εγώ αποκαμών να βλέπω την κωμωδίαν εκείνην είπα: «Είμεθα ανόητοι να καθήμεθα εδώ και να βλέπωμεν θέαμα όχι ευχάριστον, ένα γέροντα ψηνόμενον, και να γεμίζωμεν τους πνεύμονάς μας με οσμήν δυσάρεστον. Ή περιμένετε να έλθη κανείς ζωγράφος να μας ζωγραφίση, όπως εξεικονίζουν τους μαθητάς του Σωκράτους εις το δεσμωτήριον;». Οι Κυνικοί εθύμωσαν και ήρχισαν να με υβρίζουν, τινές δε και ύψωσαν τας βακτηρίας των. Αλλ’ επειδή ηπείλησα ότι θα ήρπαζα μερικούς εξ αυτών να τους ρίψω εις την πυράν, διά ν’ ακολουθήσουν τον διδάσκαλόν των, εσιώπησαν και ησύχασαν.

Εγώ δε επιστρέφων έκαμνα διαφόρους σκέψεις περί του πάθους της φιλοδοξίας και συνεπέραινα ότι το πάθος τούτο είνε εκ των ισχυροτάτων και εκ των μάλλον ακαταγωνίστων, όχι πλέον δι’ ανθρώπους οποίος ο Περεγρίνος, όστις και κατά τα άλλα υπήρξε παράφρων και έζησε βίον αλλόκοτον και άξιον να τελειώση εις την πυράν, αλλά και δι’ ανθρώπους οίτινες θεωρούνται λίαν εξαιρετικοί. Καθ’ οδόν συνήντησα πολλούς, οίτινες μετέβαινον να ίδουν και αυτοί την ολοκαύτωσιν, διότι ενόμιζον ότι θα τον προφθάσουν ζωντανόν. Πράγματι δε την προηγουμένην ημέραν είχε διαδοθή, ότι, αφού θα προσηύχετο προς τον ανατέλλοντα ήλιον —όπως, λέγεται, κάμνουν οι Βραχμάνες— θα ερρίπτετο εις την πυράν. Απέτρεπα λοιπόν τους περισσοτέρους εξ αυτών, λέγων ότι η θυσία είχε τελειώση, εκτός εάν ήσαν περίεργοι να ίδουν και μόνον το μέρος ή να προφθάσουν υπόλειμμα του πυρός. Αλλ’ ευρήκα τον διάβολόν μου, φίλε μου, διότι ήμουν ηναγκασμένος να διηγούμαι εις όλους και ν’ ακούω τας ερωτήσεις ανθρώπων οίτινες ήθελον να μάθουν πάσαν λεπτομέρειαν. Όταν λοιπόν έβλεπα κανένα έξυπνον του διηγούμην απλώς, όπως προς σε, όσα συνέβησαν, διά δε τους ηλιθίους και τους χαζούς έπλαττα μύθους, έλεγα λόγου χάριν εις αυτούς ότι άμα ήναψαν την πυράν και ερρίφθη εις αυτήν ο Πρωτεύς, έγινε πρώτον μέγας σεισμός και ήλθεν εκ των εγκάτων της γης βοή μεγάλη, έπειτα εκ του μέσου των φλογών επέταξε γυψ και διηυθύνθη προς τον ουρανόν, φωνάζων με ανθρωπίνην φωνήν: «Αφήκα την γην και αναβαίνω εις τον Όλυμπον». Οι ακούοντες κατελαμβάνοντο υπό φόβου και τρέμοντες εψιθύριζον προσευχάς, με ηρώτων δε ποίαν διεύθυνσιν ηκολούθησεν ο γυψ, προς ανατολάς ή προς δυσμάς, και εγώ εις απάντησιν έλεγα ό,τι μου επήρχετο εις την κεφαλήν.

Όταν δε επέστρεψα εις την Ολυμπίαν, συνήντησα ένα ηλικιωμένον άνθρωπον, ο οποίος εφαίνετο σοβαρός και αξιόπιστος εκ του ήθους και της γενειάδος του, και τον ήκουσα να διηγήται περί του Πρωτέως ότι, αφού εκάη, τον είδε με λευκόν ένδυμα και ότι προ ολίγου τον αφήκε περιπατούντα εις την επτάφωνον στοάν,[19] γελαστόν και φέροντα επί κεφαλής στέφανον από κότινον. Κατόπιν ανέφερε και τον γύπα ορκιζόμενος ότι τον είδε με τα μάτια του να πετάξη εκ της πυράς, δηλαδή τον γύπα τον οποίον εγώ προ ολίγου είχα πετάξη διά να τον βλέπουν οι ηλίθιοι.

Δύνασαι τώρα να φανταστής ποία θαύματα θα επακολουθήσουν ότι θα φάνουν μέλισσαι εις τον τόπον της πυράς και τέττιγες και κορώναι και αλλά τοιαύτα, όπως εις τον τάφον του Ησιόδου. Δεν αμφιβάλλω δε ότι και οι Ηλείοι και οι άλλοι Έλληνες, προς τους οποίους, ως λέγεται, έγραψε, θα του εγείρουν εντός ολίγου ανδριάντας. Ήκουσα τωόντι ότι έστειλεν επιστολάς προς όλας σχεδόν τας μεγάλας πόλεις, διά των οποίων διεβίβασε προς αυτάς τας τελευταίας του θελήσεις, ομού με διαφόρους παραινέσεις και κανόνας ηθικούς και πολιτικούς. Το έργον δε τούτο ανέθηκεν είς τινας εκ των μαθητών του, τους οποίους ωνόμασε νεκραγγέλλους και ταχυδρόμους του Άδου. Τοιούτον υπήρξε το τέλος του ταλαιπώρου Πρωτέως, ο οποίος εν βραχυολογία ουδέποτε εφρόντισε διά την αλήθειαν, παν ό,τι δε είπε και έπραξε πάντοτε απέβλεπεν εις την διαφήμισιν και τον θαυμασμόν του πλήθους, τόσον ώστε και εις το πυρ ερρίφθη, χωρίς να υπολογίση ότι δεν ήτο δυνατόν ν’ απολαύση την δόξαν. Αφού θ’ απέθνησκε δεν θα ηδύνατο ν’ ακούη τους επαίνους. Πριν τελειώσω θα σου διηγηθώ κάτι τι ακόμη, διά να έχης να γελάς επί πολύ. Γνωρίζεις προ πολλού όσα συνέβησαν όταν εταξείδευσα με αυτόν από την Τρωάδα —διότι σου τα διηγήθηκα τότε αμέσως, κατά τον εκ Συρίας ερχομόν μου— και την άλλην καλοπέρασίν του εις το ταξείδι και τον ωραίον έφηβον, τον οποίον προσηλύτισεν εις τον κυνισμόν, διά να έχη και αυτός τον Αλκιβιάδην του, και πώς ετρόμαξεν, όταν μίαν νύκτα εις το μέσον του Αιγαίου εμαύρισεν ο ουρανός και έγινε φοβερά τρικυμία, και έκλαιε μετά των γυναικών αυτός ο θαυμαζόμενος και θεωρούμενος ως περιφρονών τον θάνατον. Αλλά και ολίγον προ του θανάτου του, προ εννέα περίπου ημερών, επειδή, νομίζω, έφαγε περισσότερον του δέοντος, κατελήφθη την νύκτα υπό εμέτων και σφοδροτάτου πυρετού. Αυτά μου διηγήθη ο ιατρός Αλέξανδρος, ο οποίος εκλήθη να τον εξετάση· μου είπε δε ότι τον εύρε να κυλίεται κατά γης, να βασανίζεται υπό πυρετού ανυποφόρου και να ζητή επιμόνως ψυχρόν ύδωρ, ο ιατρός όμως δεν του έδιδεν, αλλά του είπεν ότι, αν εξάπαντος επεθύμει ν’ αποθάνη, ο θάνατος είχεν έλθη προς αυτόν μόνος του και δεν είχε παρά να τον ακολουθήση, χωρίς να φροντίζη περί πυράς. Ο Πρωτεύς όμως του απήντησεν ότι τοιούτος θάνατος δεν θα είχεν αξίαν, αφού θα ήτο όπως ο θάνατος όλων των άλλων και επομένως άδοξος. Αυτά μου είπεν ο Αλέξανδρος, αλλά και εγώ αυτός τον είδα προ ολίγων ημερών να έχη αλείψη με φάρμακον τον οφθαλμόν του, όστις εδάκρυζεν εκ της δριμύτητος του ιατρικού. Ως βλέπεις, ενόμιζε, φαίνεται, ότι ο Αιακός δεν υποδέχεται καλώς εις τον Άδην τους πάσχοντας τους οφθαλμούς και μη βλέποντας καλά. Έπραξε δηλαδή όμοιον προς άνθρωπον μέλλοντα να σταυρωθή, ο οποίος φροντίζει να θεραπεύση μικράν πάθησιν του δακτύλου του. Τι νομίζεις ότι θα έπραττεν ο Δημόκριτος εάν έβλεπε ταύτα; Θα ηδύνατο να γελάση όσον ήτο άξιος ο Πρωτεύς; Αλλά τόσος γέλως φαίνεται και της ευθυμίας του Δημοκρίτου ανώτερος. Γέλα εν τοσούτω και συ, φίλε μου, και μάλιστα όταν ακούσης τους άλλους να τον θαυμάζουν.
-----------------------
Σημειώσεις
[1] Ο Κρόνιος, προς ον η επιστολή αύτη απευθύνεται, ήτο πιθανώς φιλόσοφος Επικούρειος, άγνωστος εις ημάς άλλοθεν.
[2] Οδυσσείας Δ: «Θα προσπαθήση να μεταμορφωθή εις όλα τα ερπετά όσα τρέχουν επί της γης, εις νερόν και το θεόδοτον πυρ».
[3] Ο Πολύκλειτος είχε κατασκευάση άγαλμα του Ερμού τόσον τέλειον εις τας αναλογίας, ώστε ωνομάσθη Κανών.
[4] Η ραφανίδωσις ήτο μία εκ των ποινών αίτινες εφηρμόζοντο κατά των μοιχών εις την Ελλάδα και ιδίως εις Αθήνας. «Τους μοιχούς ταις ραφανίσιν ήλαυνον κατά τας έδρας» (Ησύχιος). Ίδε Αριστοφ. «Νεφέλας»: «Τί δ’ ήν ραφανιδωθή γε πειθόμενός σοι, τέφρα τε τιλθή;».
(Σημείωση: Ραφανίδα=ραπανάκι).
[5] Ενταύθα το κείμενον είχε χάσμα.
[6] Σημείωση: Ο Κονδυλάκης αναφέρει ως σημείωση εδώ: «Τινές θεωρούν πιθανωτέραν την γραφήν “μάγον” αντί “μέγαν”». Στο αρχαίο κείμενο όμως, δεν υπάρχει τέτοιος χαρακτηρισμός, παρά μόνον η λέξη «άνθρωπος».
[7] Σημείωση: Το αρχαίο κείμενο δεν αναφέρει σταύρωση, αλλά ανασκολοπισμό (σούβλισμα, παλούκωμα): «τὸν ἄνθρωπον τὸν ἐν τῇ Παλαιστίνῃ ἀνασκολοπισθέντα». Επειδή όμως, κατά την ρωμαϊκή περίοδο, ο όρος «ανασκολοπισμός» μπορούσε να σημαίνει είτε παλούκωμα είτε και σταύρωση, η επιλογή εδώ από τον Κονδυλάκη της δεύτερης σημασίας δείχνει αυθαίρετη.
[8] Το μέρος τούτο παρουσιάζει ασυναρτησίαν, εξ ης δύναται τις να εικάση ότι η ευσέβεια των Χριστιανών αντιγραφέων επέφερε μεταβολάς εις το κείμενον και εξήλειψε περικοπάς τας οποίας εθεώρησε βλασφήμους.
[9] Σημείωση: Το αρχαίο κείμενο δεν αναφέρει τη λέξη «διδάσκαλος», αλλά «σοφιστής»: «τὸν δὲ ἀνεσκολοπισμένον ἐκεῖνον σοφιστὴν αὐτὸν προσκυνῶσιν». Δεδομένου ότι ο Λουκιανός θεωρούσε τους σοφιστές απατεώνες, ο όρος μάλλον δεν θα πρέπει να εκλαμβάνεται με θετική σημασία.
[10] Η πατρίς του Περεγρίνου ωνομάζετο Πάριον και έκειτο εις τον Ελλήσποντον παρά την Λάμψακον.
[11] Φυτόν της Αιγύπτου καλαμοειδές.
[12] Ίσως εννοεί Ηρώδην τον Αττικόν.
[13] Αι προβλέψεις του Λουκιανού επραγματοποιήθησαν εν μέρει· οι Παριανοί έστησαν ανδριάντας του Περεγρίνου, οίτινες εχρησμοδότουν και εθαυματούργουν.
[14] Αλλ’ όταν ο Πρωτεύς ο μέγιστος των Κυνικών ανάψη πυρ προ του ναού του εριγδούπου Διός και πηδήσας εις την φλόγα ανέλθη εις τον υψηλόν Όλυμπον, πρέπει πάντες εκ συμφώνου οι άνθρωποι να τον τιμούν ως μέγιστον ήρωα, φύλακα της νυκτός, σύνθρονον του Ηφαίστου και του Ηρακλέους.
[15] Όταν ο πολυώνυμος Κυνικός πηδήση εις φλόγα μεγάλην, ωθούμενος υπό δοξομανίας, πρέπει τότε και οι κατεργαρέοι οίτινες τον ακολουθούν να μιμηθούν τον θάνατον του απερχομένου αρχικατεργάρη. Εάν δε κανείς εκ δειλίας προσπαθήση να αποφύγη τον θυμόν του Ηφαίστου, πρέπει πάντες οι Έλληνες να ρίψουν λίθους κατ’ αυτού διά να μη μένη ψυχρός και όμως εξακολουθεί να λέγη φλογερούς λόγους και γεμίζη την πήραν του με χρυσόν αποκτώμενον διά της τοκογλυφίας εις την ωραίαν πόλιν των Πατρών, όπου έχει περιουσίαν δεκαπέντε ταλάντων.
[16] Παρωδία στίχου της Ηλιάδος: «Ο Νέστωρ ήκουσε την βοήν».
[17] Διαμέρισμα ωρισμένον διά τους Ελλανοδίκας και άλλους επισήμους.
[18] Οπισθία στοά του ναού του Διός.
[19] Η στοά αυτή είχεν ηχώ επτάκις επαναλαμβάνουσαν την φωνήν.