ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (15.667-15.746)

Ὣς εἰπὼν ὄτρυνε μένος καὶ θυμὸν ἑκάστου.
τοῖσι δ᾽ ἀπ᾽ ὀφθαλμῶν νέφος ἀχλύος ὦσεν Ἀθήνη
θεσπέσιον· μάλα δέ σφι φόως γένετ᾽ ἀμφοτέρωθεν,
670 ἠμὲν πρὸς νηῶν καὶ ὁμοιΐου πολέμοιο.
Ἕκτορα δὲ φράσσαντο βοὴν ἀγαθὸν καὶ ἑταίρους,
ἠμὲν ὅσοι μετόπισθεν ἀφέστασαν οὐδὲ μάχοντο,
ἠδ᾽ ὅσσοι παρὰ νηυσὶ μάχην ἐμάχοντο θοῇσιν.
Οὐδ᾽ ἄρ᾽ ἔτ᾽ Αἴαντι μεγαλήτορι ἥνδανε θυμῷ
675 ἑστάμεν ἔνθα περ ἄλλοι ἀφέστασαν υἷες Ἀχαιῶν·
ἀλλ᾽ ὅ γε νηῶν ἴκρι᾽ ἐπῴχετο μακρὰ βιβάσθων,
νώμα δὲ ξυστὸν μέγα ναύμαχον ἐν παλάμῃσι,
κολλητὸν βλήτροισι, δυωκαιεικοσίπηχυ.
ὡς δ᾽ ὅτ᾽ ἀνὴρ ἵπποισι κελητίζειν ἐῢ εἰδώς,
680 ὅς τ᾽ ἐπεὶ ἐκ πολέων πίσυρας συναείρεται ἵππους,
σεύας ἐκ πεδίοιο μέγα προτὶ ἄστυ δίηται
λαοφόρον καθ᾽ ὁδόν· πολέες τέ ἑ θηήσαντο
ἀνέρες ἠδὲ γυναῖκες· ὁ δ᾽ ἔμπεδον ἀσφαλὲς αἰεὶ
θρῴσκων ἄλλοτ᾽ ἐπ᾽ ἄλλον ἀμείβεται, οἱ δὲ πέτονται·
685 ὣς Αἴας ἐπὶ πολλὰ θοάων ἴκρια νηῶν
φοίτα μακρὰ βιβάς, φωνὴ δέ οἱ αἰθέρ᾽ ἵκανεν,
αἰεὶ δὲ σμερδνὸν βοόων Δαναοῖσι κέλευε
νηυσί τε καὶ κλισίῃσιν ἀμυνέμεν. οὐδὲ μὲν Ἕκτωρ
μίμνεν ἐνὶ Τρώων ὁμάδῳ πύκα θωρηκτάων·
690 ἀλλ᾽ ὥς τ᾽ ὀρνίθων πετεηνῶν αἰετὸς αἴθων
ἔθνος ἐφορμᾶται ποταμὸν πάρα βοσκομενάων,
χηνῶν ἢ γεράνων ἢ κύκνων δουλιχοδείρων,
ὣς Ἕκτωρ ἴθυσε νεὸς κυανοπρῴροιο
ἀντίος ἀΐξας· τὸν δὲ Ζεὺς ὦσεν ὄπισθε
695 χειρὶ μάλα μεγάλῃ, ὤτρυνε δὲ λαὸν ἅμ᾽ αὐτῷ.
Αὖτις δὲ δριμεῖα μάχη παρὰ νηυσὶν ἐτύχθη·
φαίης κ᾽ ἀκμῆτας καὶ ἀτειρέας ἀλλήλοισιν
ἄντεσθ᾽ ἐν πολέμῳ, ὡς ἐσσυμένως ἐμάχοντο.
τοῖσι δὲ μαρναμένοισιν ὅδ᾽ ἦν νόος· ἤτοι Ἀχαιοὶ
700 οὐκ ἔφασαν φεύξεσθαι ὑπὲκ κακοῦ, ἀλλ᾽ ὀλέεσθαι,
Τρωσὶν δ᾽ ἔλπετο θυμὸς ἐνὶ στήθεσσιν ἑκάστου
νῆας ἐνιπρήσειν κτενέειν θ᾽ ἥρωας Ἀχαιούς.
οἱ μὲν τὰ φρονέοντες ἐφέστασαν ἀλλήλοισιν·
Ἕκτωρ δὲ πρύμνης νεὸς ἥψατο ποντοπόροιο,
705 καλῆς ὠκυάλου, ἣ Πρωτεσίλαον ἔνεικεν
ἐς Τροίην, οὐδ᾽ αὖτις ἀπήγαγε πατρίδα γαῖαν.
τοῦ περ δὴ περὶ νηὸς Ἀχαιοί τε Τρῶές τε
δῄουν ἀλλήλους αὐτοσχεδόν· οὐδ᾽ ἄρα τοί γε
τόξων ἀϊκὰς ἀμφὶς μένον οὐδ᾽ ἔτ᾽ ἀκόντων,
710 ἀλλ᾽ οἵ γ᾽ ἐγγύθεν ἱστάμενοι, ἕνα θυμὸν ἔχοντες,
ὀξέσι δὴ πελέκεσσι καὶ ἀξίνῃσι μάχοντο
καὶ ξίφεσιν μεγάλοισι καὶ ἔγχεσιν ἀμφιγύοισι.
πολλὰ δὲ φάσγανα καλὰ μελάνδετα κωπήεντα
ἄλλα μὲν ἐκ χειρῶν χαμάδις πέσον, ἄλλα δ᾽ ἀπ᾽ ὤμων
715 ἀνδρῶν μαρναμένων· ῥέε δ᾽ αἵματι γαῖα μέλαινα.
Ἕκτωρ δὲ πρύμνηθεν ἐπεὶ λάβεν οὐχὶ μεθίει,
ἄφλαστον μετὰ χερσὶν ἔχων, Τρωσὶν δὲ κέλευεν·
«οἴσετε πῦρ, ἅμα δ᾽ αὐτοὶ ἀολλέες ὄρνυτ᾽ ἀϋτήν·
νῦν ἡμῖν πάντων Ζεὺς ἄξιον ἦμαρ ἔδωκε,
720 νῆας ἑλεῖν, αἳ δεῦρο θεῶν ἀέκητι μολοῦσαι
ἡμῖν πήματα πολλὰ θέσαν, κακότητι γερόντων,
οἵ μ᾽ ἐθέλοντα μάχεσθαι ἐπὶ πρύμνῃσι νέεσσιν
αὐτόν τ᾽ ἰσχανάασκον ἐρητύοντό τε λαόν·
ἀλλ᾽ εἰ δή ῥα τότε βλάπτε φρένας εὐρύοπα Ζεὺς
725 ἡμετέρας, νῦν αὐτὸς ἐποτρύνει καὶ ἀνώγει.»
Ὣς ἔφαθ᾽, οἱ δ᾽ ἄρα μᾶλλον ἐπ᾽ Ἀργείοισιν ὄρουσαν.
Αἴας δ᾽ οὐκέτ᾽ ἔμιμνε· βιάζετο γὰρ βελέεσσιν·
ἀλλ᾽ ἀνεχάζετο τυτθόν, ὀϊόμενος θανέεσθαι,
θρῆνυν ἐφ᾽ ἑπταπόδην, λίπε δ᾽ ἴκρια νηὸς ἐΐσης.
730 ἔνθ᾽ ἄρ᾽ ὅ γ᾽ ἑστήκει δεδοκημένος, ἔγχεϊ δ᾽ αἰεὶ
Τρῶας ἄμυνε νεῶν, ὅς τις φέροι ἀκάματον πῦρ·
αἰεὶ δὲ σμερδνὸν βοόων Δαναοῖσι κέλευε·
«ὦ φίλοι ἥρωες Δαναοί, θεράποντες Ἄρηος,
ἀνέρες ἔστε, φίλοι, μνήσασθε δὲ θούριδος ἀλκῆς.
735 ἠέ τινάς φαμεν εἶναι ἀοσσητῆρας ὀπίσσω,
ἦέ τι τεῖχος ἄρειον, ὅ κ᾽ ἀνδράσι λοιγὸν ἀμύναι;
οὐ μέν τι σχεδόν ἐστι πόλις πύργοις ἀραρυῖα,
ᾗ κ᾽ ἀπαμυναίμεσθ᾽ ἑτεραλκέα δῆμον ἔχοντες·
ἀλλ᾽ ἐν γὰρ Τρώων πεδίῳ πύκα θωρηκτάων
740 πόντῳ κεκλιμένοι ἑκὰς ἥμεθα πατρίδος αἴης·
τῶ ἐν χερσὶ φόως, οὐ μειλιχίῃ πολέμοιο.»
Ἦ, καὶ μαιμώων ἔφεπ᾽ ἔγχεϊ ὀξυόεντι.
ὅς τις δὲ Τρώων κοίλῃς ἐπὶ νηυσὶ φέροιτο
σὺν πυρὶ κηλείῳ, χάριν Ἕκτορος ὀτρύναντος,
745 τὸν δ᾽ Αἴας οὔτασκε δεδεγμένος ἔγχεϊ μακρῷ·
δώδεκα δὲ προπάροιθε νεῶν αὐτοσχεδὸν οὖτα.

***

Είπε, και σ᾽ όλους άναψε το θάρρος της ανδρείας.
Τότ᾽ έδιωξε απ᾽ τα μάτια τους η Αθηνά την θείαν
κατάχνια που τους θάμπωνε, κι έγινε φως στα πλοία,
670 έγινε φως στον πόλεμον, που όλους θερίζει ομοίως·
και μ᾽ όλους τους συντρόφους του τον Έκτορα εγνωρίσαν,
και όσοι όπισθεν εσύρθηκαν, και δεν επολεμούσαν,
και όσοι σιμά στα πλοία τους βαστούσαν τον αγώνα,
του Αίαντος δεν έστερξε τότε η ψυχή γενναία
675 κει με τους άλλους Αχαιούς μακράν και αυτός να μείνει
αλλ᾽ από ᾽να κατάστρωμα στο άλλο διασκελώντας
έσειε θαλασσόμαχο καμάκι στην παλάμην
μεγάλο, καρφοκόλλητον, εικοσιδύο πήχες.
Και ως από άλογα πολλά πιδέξιος αναβάτης
680 τέσσερα σμίγει διαλεκτά, και μέσ᾽ απ᾽ την πεδιάδα
τα ξεκινά σαν αστραπή προς μιαν μεγάλην πόλιν
μέσα εις τον δρόμον του κοινού και τον θαυμάζουν πλήθος
γυναίκες, άνδρες, οπού ορθός ασκόνταφτ᾽ από ένα
σ᾽ άλλο πουλάρι διασκελά και αυτά πετούν — αέρας·
685 ομοίως μακροδιασκελά σ᾽ ένα καράβι απ᾽ τ᾽ άλλο
ο Αίας σέρνοντας κραυγήν που φθάνει ως τον αιθέρα.
Και με βοήν τρομακτικήν φωνάζει τους Αργείους
να σώσουν τα καράβια τους και τες σκηνές· αλλ᾽ ούτε
ο Έκτωρ πλέον έμενε στες φάλαγγες των Τρώων·
690 αλλ᾽ ως αετός ακράτητος που χύνετ᾽, όπου βόσκουν
πτηνά μεγάλα και πολλά στου ποταμού την άκρην,
γερανών πλήθος, ή χηνών, ή κύκνων μακρολαίμων,
ίσια σ᾽ ένα μαυρόπλωρο καράβι εχύθη ομοίως
ο Έκτωρ τότε και όπισθεν τον άμπωθε με χέρι
695 απέραντον ο βροντητής και όλα μαζί τα πλήθη.
Και πάλιν έγινεν αψιά προς τα καράβια μάχη.
Θα ᾽λεγες πως ακούραστοι και αδάμαστοι απαντιώνται
πρώτη φορά στον πόλεμον· τόσ᾽ ήταν η ορμή τους.
Κι ιδού ποιους έχουν στοχασμούς αυτοί που πολεμούσαν·
700 οι Αχαιοί πως έφθασε του ολέθρου η μαύρ᾽ ημέρα,
και οι Τρώες μες στα στήθη τους θαρρούσαν πως τα πλοία
θα κάψουν και τους Αχαιούς εκεί θα σφάξουν όλους.
Κι ενώ μ᾽ αυτούς τους στοχασμούς εμάχονταν, ο Έκτωρ
έπιασε καλοθάλασσο καράβι από την πρύμνην,
705 οπού τον Πρωτεσίλαον ανέβασε στην Τροία
αλλά δεν τον ξανάφερεν οπίσω εις την πατρίδα.
Γι᾽ αυτό το πλοίο σφάζονταν τότε Αχαιοί και Τρώες
στήθη προς στήθη, ουδέ κανείς μακρόθεν τόξου βέλος
να τον κτυπήσει ανάμενεν ή λογχοφόρο ακόντι,
710 αλλ᾽ έστεκαν ακλόνητοι με μίαν γνώμην όλοι
και από σιμά μ᾽ ακονητά πελέκια και μ᾽ αξίνες
με μακριά ξίφη εμάχοντο, με δίστομα κοντάρια.
Και από τους ώμους έπεφταν ή από κομμένα χέρια
ωραίες μάχαιρες πολλές, μαυρόδετες στο χώμα
715 ως πολεμούσαν· κι έρεε στην μαύρην γην το αίμα.
Και ο Έκτωρ δεν απάφηνε την πρύμνην που ᾽χε πιάσει,
και τ᾽ ακροστόλι σφίγγοντας εφώναξε των Τρώων:
«Φέρτε φωτιά, και όλοι βοήν σηκώσετε πολέμου.
Όλα πλερών᾽ η μέρ᾽ αυτή που μας χαρίζ᾽ ο Δίας,
720 τα πλοία να πατήσομε που αντίθετα μας ήλθαν
εδώ και πάμπολλα κακά μας έκαμαν ως τώρα.
Και οι γέροι πταίουν, που οι δειλοί, στες πρύμνες να βροντήσω
τον πόλεμον δεν μ᾽ άφηναν και τον λαόν κρατούσαν.
Και αν τότε μας εζάλισε το πνεύμα ο βροντοφόρος,
725 ο ίδιος τώρα μας κινεί και σπρώχνει την ψυχήν μας».
Είπε, και αυτοί σφοδρότερα στους Αχαιούς ορμήσαν
και ο Αίας πλια δεν έμενε, πνιγμένος απ᾽ τα βέλη·
και ως έβλεπε τον θάνατον, ποδίζοντας αγάλι
άφησε το κατάστρωμα και στο υψηλό της πρύμνης
730 σκαμνί εστήθη, και άγρυπνος επρόβαλνε την λόγχην
εις όποιον έφερνε φωτιά να κάψει τα καράβια.
Και η φωνή του η βροντερή στους Δαναούς βροντούσε:
«Ήρωες φίλοι Δαναοί, θεράποντες του Άρη,
άνδρες φανείτε μ᾽ όλην σας την δύναμιν, ω φίλοι.
735 Τάχα θαρρούμε οπ᾽ έχομεν άλλους βοηθούς οπίσω,
ή τείχη από τον όλεθρον τους άνδρες να σκεπάσουν;
Μη πόλις είν᾽ εδώ σιμά με πύργους να μας σκέπει
και μέσα πρόθυμος λαός να μας ενδυναμώνει;
Στην γην των Τρώων είμασθε των καλοαρματωμένων,
740 σπρωγμένοι προς την θάλασσαν, μακράν απ᾽ την πατρίδα·
και αγρία μόνο, όχι σαχλή θέλει μας σώσει ανδρεία».
Είπε, και με το ακονητό τρικύμιζε κοντάρι.
Και όποιον των Τρώων έβλεπε προς το γοργό καράβι
σταλμένον απ᾽ τον Έκτορα με το δαυλί στο χέρι
745 ο Αίας με το μακριό κοντάρι τον κτυπούσε·
κι έστρωσε δώδεκα νεκρούς εκεί σιμά στα πλοία.

Αλλαγή: Το κλειδί των συνειδητών σχέσεων

Εμείς οι ίδιοι επιλέγουμε με ποιον και πώς θα είμαστε σε κάθε στιγμή. Αν θέλουμε να αλλάξουμε τις σχέσεις μας, πρέπει να αλλάξουμε τον εαυτό μας.

Αν θέλετε την αλλαγή, τότε αλλάξτε: κάθε στιγμή, μέρα με τη μέρα. Καθώς εσείς αλλάζετε, οι σχέσεις σας θα αλλάξουν επίσης. Μπορεί να είστε μόνοι, μπορεί να είστε με κάποιον σύντροφο με τον οποίο αισθάνεστε τελματωμένοι ή μπορεί ακόμα να έχετε μια υγιή σχέση την οποία θέλετε να διατηρήσετε για πάντα.

Σε όποια από τις παραπάνω περιπτώσεις κι αν ανήκετε, η λύση είναι πάντα η ίδια: «Αλλαγή»! Θα πρέπει να αγκαλιάσετε και να αποδεχτείτε ό,τι θέλετε και να ελευθερώσετε ό,τι δεν θέλετε πια στη ζωή σας.

Είναι δική σας ευθύνη το να μην αλυσοδένετε τον εαυτό σας σε παλιές συνήθειες ή συμπεριφορές – πράγμα που σημαίνει ότι αλυσοδένετε τον εαυτό σας σε σχέσεις που πλέον δεν μπορούν να σας εξυπηρετήσουν..

Δεν μπορείτε να ελέγξετε τους άλλους, αλλά μπορείτε να ελέγξετε τον εαυτό σας. Αυτό δεν σημαίνει ότι η δέσμευση σε μία σχέση πρέπει να αποφεύγεται. Δέσμευση μπορεί να είναι η υψηλότερη έκφραση της αγάπης μεταξύ δύο ανθρώπων. Αλλά εσείς οφείλετε στον εαυτό σας και τη σχέση σας να κάνετε μια ερώτηση: Σε τι δεσμεύεστε; Και τι είναι η δέσμευσή σας;

Δέσμευση σημαίνει να στοχεύετε στην καλύτερη δυνατή κατανομή ανάπτυξη και εξέλιξη για τη σχέση σας – για σας και για το σύντροφό σας. Δέσμευση δεν σημαίνει να είστε για πάντα αλυσοδεμένοι σε μια ανεκπλήρωτη, μάταιη ή ξεπερασμένη σχέση. Η επιλογή και η ευθύνη είναι δική σας και ο λόγος που μπορεί να βρίσκεστε σε μία τέτοια σχέση είναι γιατί έχετε κάνει μια λάθος δέσμευση. Έχετε δεσμεύσει τον εαυτό σας να μην αλλάζει, και πολλές φορές, ακόμα χειρότερα, έχετε δεσμεύσει και τον σύντροφό σας να μην αλλάξει ούτε εκείνος. Αυτό όμως είναι αδύνατο!

Θα πρέπει σε αυτό το διάστημα της μεγάλης αλλαγής να ευθυγραμμιστούμε με τους ανώτερους εαυτούς μας. Αυτό οφείλει να είναι η πρώτη μας προτεραιότητα. Αυτό επιτάσσει η εποχή και εκεί οδηγεί το κοσμικό ρεύμα. Καθώς αυτό συμβαίνει όμως, μπορεί κάποιες σχέσεις να καταρρεύσουν, να τελειώσουν. Αυτό όμως είναι κάτι αναγκαίο, είναι η δέσμευσή στους εαυτούς μας να εκπληρώσουμε το μεγαλύτερο πεπρωμένο μας.

Καθώς ευθυγραμμιζόμαστε, αυξάνεται η συχνότητα μας. Και καθώς αυξάνεται η συχνότητα μας, παρατηρούμε παλιές σχέσεις που δεν μοιράζονται τις αξίες μας, τα ιδανικά μας, τη δέσμευσή μας για την πνευματική ανάπτυξη και εξέλιξη, να απομακρύνονται. Απελευθερωνόμαστε και ταυτόχρονα θλιβόμαστε για αυτήν την απώλεια. Αυτό όμως ανοίγει τη πόρτα για να εισέλθει στη ζωή μας ένα καινούργιο πρόσωπο, έχοντας επίγνωση ότι οι σχέσεις αυτές αποτελούνται από όντα των οποίων η πρώτη δέσμευση είναι η υπηρεσία προς την ανθρωπότητα και το μονοπάτι της συνειδητής εξέλιξης.

Αυτές οι σχέσεις μπορούν να ονομαστούν «συνειδητές σχέσεις». Με αυτή την σταθερή εσωτερική τοποθέτηση, θα προσελκύσετε έναν σύντροφο με τις ίδιες προθέσεις. Και εάν ο σύντροφός σας είναι κάποιος ο οποίος είναι στην ίδια πορεία, μπορείτε να συνεχίσετε να αναπτύσσεστε και να εξελίσσεστε σε ένα κοινό πνευματικό μονοπάτι.

Η πιο ειλικρινής δέσμευση που μπορούμε να κάνουμε με τον σύντροφό μας, είναι να μοιραζόμαστε το πνευματικό γήινο μονοπάτι για όσο διάστημα εξυπηρετεί την εξέλιξή μας και το Θείο Σχέδιο. Η μεγαλύτερη μας πρόκληση σε αυτές «τις συνειδητές σχέσεις» είναι να ανοίξουμε την καρδιά μας πλήρως και ελεύθερα, χωρίς το φόβο του πόνου της απώλειας. Όπως όλα τα άλλα, οι σχέσεις ακολουθούν τη ροή της Δημιουργίας. Αρχίζουν, μεγαλώνουν, τελειώνουν. Εάν φοβάστε από την αρχή ότι η σχέση αυτή μπορεί να τελειώσει, τότε η συμπόρευση σας θα καταστεί πολύ δύσκολη, διότι αυτός ο φόβος επιβάλλει την ακινησία στην κοσμική κίνηση. Όσο και να προσπαθήσετε, αυτό δεν μπορεί να συμβεί. Πρέπει να ανοίξουμε πλήρως τις καρδιές μας και να βιώσουμε όλα τα στάδια της σχέσης, προκειμένου να προχωρήσουμε στην πορεία της ψυχή μας. “

Αν υπάρχει μια δέσμευση μεταξύ των δύο συντρόφων να αναπτυχθούν μαζί, θα πρέπει να δεσμευτούν και στην διαδικασία της αλλαγής: στην αλλαγή του εαυτού τους, στην αλλαγή του ενός προς τον άλλον και στην αλλαγή των σχέσεών τους συνολικά. Ναι, υπάρχει ο κίνδυνος της απώλειας, της απώλειας της σχέσης, αλλά υπάρχει επίσης ο «κίνδυνος» για τη μεγαλύτερη ανταμοιβή: μιας μόνιμα αυξανόμενης αγάπης, που γίνεται ολοένα και πιο πλούσια προσεγγίζοντας την πληρότητα… Αυτό δεν μπορείτε να το γνωρίζετε, αλλά ούτε μπορείτε και να το καθορίσετε. Το μόνο που μπορείτε να κάνετε είναι να αφεθείτε στο ρεύμα της αλλαγής. Εάν αυτό το ρεύμα σας οδηγεί και τους δύο με την ίδια ταχύτητα, τότε θα ταξιδεύετε για πάντα μαζί. Εάν δεν γίνεται αυτό, τότε θα πρέπει να βρεθεί ένα πιο κατάλληλο πρόσωπο για σας.

Οι σχέσεις αναπτύσσονται μέσω της αλλαγής!
Οι σχέσεις ανανεώνονται μέσω της αλλαγής!

Από τους κυριότερους τρόπους για να διατηρήσουμε την κακομοιριά μας είναι να ρίχνουμε το φταίξιμο στους άλλους

Εμάς τους ανθρώπους, μας προγραμματίζουν να σκεφτόμαστε, να αισθανόμαστε και να ενεργούμε με ορισμένο τρόπο οι πρώιμες εμπειρίες της ζωής μας, οι γονείς μας, τα αδέλφια μας, οι θείοι κι οι θείες, οι παππούδες κι οι γιαγιάδες, οι δάσκαλοι, οι συνομήλικοί μας και μερικά τυχαία περιστατικά, όπως το δάγκωμα από ένα σκύλο, το κέντρισμα από μια μέλισσα, ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα, οι παιδικές αρρώστιες.

Αργότερα στη ζωή μας δεν έχουμε συνήθως συναίσθηση για αυτόν τον προγραμματισμό και πιστεύουμε πως είμαστε από φυσικού μας ηλίθιοι, σπιρτόζοι, χαζοί, οργισμένοι, κακοί, μελαγχολικοί ανίκανοι ή ανώτεροι.

Μπορούμε μάλιστα, καθώς είμαστε πλάσματα με διάνοια, να προγραμματιζόμαστε μόνοι μας, χωρίς να το συνειδητοποιούμε και μετά να χρησιμοποιούμε τις ικανότητές μας για να διατηρήσουμε την ευτυχία ή τη δυστυχία μας.

Πολλοί από μας καταφέρνουμε με αλάθευτη ακρίβεια σε όλη μας τη ζωή να μας αποδιώχνουν, να μας απορρίπτουν, να μας εκμεταλλεύονται, να μας εξευτελίζουν και να μας κατατρέχουν. Από τους κυριότερους τρόπους για να διατηρήσουμε την κακομοιριά μας είναι να ρίχνουμε το φταίξιμο στους άλλους και τους άλλους να προσπαθούμε να αλλάξουμε – την κοινωνία, το σύζυγο, το περιβάλλον. Και την ίδια στιγμή που κατηγορούμε τους άλλους, δημιουργούμε εμείς οι ίδιοι πολλές από τις καταστάσεις που μας κάνουν δυστυχισμένους.

Δεχθείτε τον άλλον όπως είναι

Πόσες φορές περνάμε τη ζωή μας παραπονούμενοι για αυτά που δεν μας δίνουν οι άλλοι. Και ακόμα χειρότερα, ψάχνοντας να μας δώσουν αυτό που απλά δεν είναι σε θέση να μας δώσουν ή είναι γι αυτούς υπερβολικά.

Και είναι αλήθεια ότι αυτό περιμένουμε από τους ανθρώπους. Να μας αγαπήσουν όπως εμείς θέλουμε, ανεξάρτητα από το πώς ξέρουν, πως μπορούν και πως θέλουν να μας αγαπήσουν.

Απαιτούμε ορισμένα πράγματα από τους άλλους, τους πιέζουμε, είμαστε σαρκαστικοί, χειραγωγούμε, θυμώνουμε, υποφέρουμε, παραπονιόμαστε, κλαίμε, νιώθουμε δυστυχισμένοι γιατί ο άλλος δεν με αγαπάει όπως θέλω, δεν κάνει, ή δεν σκέφτεται, ή δεν λέει και νιώθει όπως θέλω. Και μπορούμε να περάσουμε τη ζωή μας σε μια διαρκή, άκαρπη, τρελή μάχη με τους άλλους, για να τα καταφέρουμε.

Το να αγαπάς σημαίνει να αποδέχεσαι τον άλλον όπως είναι

Η αγάπη είναι ένα δώρο που παίρνω, όχι που απαιτώ. Η αγάπη είναι ένα δώρο που δίνω σύμφωνα με τους περιορισμούς μου, αλλά με την καλύτερη επιθυμία να μοιραστώ αυτό που έχω να προσφέρω.

Η μέρα που μαθαίνουμε να δεχόμαστε τους ανθρώπους γύρω μας με την ιστορία τους, την ικανότητά τους να δίνουν αυτό που ξέρουν και μπορούν κάλλιστα να δώσουν, με τις πληγές τους, με τους περιορισμούς τους, με τους δικούς τους τρόπους σκέψης, με τα δικά τους συναισθήματα, είναι μια σπουδαία ημέρα.

Και αποδεχόμενοι τους άλλους ως τέτοιους, που μαθαίνουμε να τους αγαπάμε και να εκτιμούμε αυτά που μας δίνουν, τότε είμαστε πραγματικά ελεύθεροι, γιατί το να αγαπάμε είναι το να αποδεχόμαστε τους άλλους όπως είναι.

Σου είναι δύσκολο να δεχτείς τους άλλους ΟΠΩΣ ΕΙΝΑΙ;

Όταν η αποδοχή του άλλου είναι δύσκολη για εμάς, είναι επειδή δεν έχουμε γίνει αποδεκτοί. Δεν μάθαμε ένα υγιές μοτίβο σύνδεσης μεταξύ μας, από την ατομική μας ύπαρξη προς την δική τους.

Σκεφτείτε. Πολλές φορές, ως παιδιά, μας απέρριπταν για αυτό που ήμασταν. Ήθελαν να είμαστε πιο ήρεμοι, πιο υπάκουοι, με πιο τακτοποιημένα τα πράγματα μας, πιο λόγιοι, λιγότερο θορυβώδεις, λιγότερο ανάλγητοι, πιο ομιλητικοί, πιο ήσυχοι, περισσότερο σαν αυτόν τον μικρό μορφωμένο ξάδερφο μας, λιγότερο σαν τον “άχρηστο” πατέρα/μητέρα σου, περισσότερο σαν τον πλούσιο γείτονα μας, λιγότερο σαν τον αλητάκο συμμαθητή μας. Ήθελαν να είμαστε τα πάντα εκτός από τον εαυτό μας. Και αυτό δημιούργησε ένα κενό μέσα μας. Ένα κενό αποδοχής, κατανόησης προς τον εαυτό μας και τον μοναδικό και μοναδικό τρόπο ύπαρξης μας. Δεν μάθαμε να αποδεχόμαστε τον εαυτό μας, πόσο μάλλον να αποδεχόμαστε τους άλλους, δεν μάθαμε ότι αποδοχή είναι να αγαπάς.

Μπορείς όμως να πας να ασκήσεις καλύτερα μοντέλα αγάπης, να καταλάβεις ότι στην ενήλικη ζωή μπορείς να δώσεις αγάπη καλύτερα, και ότι μπορείς να δεχτείς την αγάπη στο μέτρο που μπορεί ο άλλος, και να μην ζητάς σύμφωνα με το ελλειμματικό μοτίβο που σου έχει δώσει η ζωή σου. Να δέχεσαι λιγότερα από όσα χρειάζεσαι.

Όμως, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε το καλύτερο μοντέλο της αγάπης που υπάρχει. Αποδεχόμενοι την αγάπη με τον τρόπο που σας την δίνουν οι άλλοι και που πιθανόν να μην ταιριάζει με το σχήμα που έχετε από παιδιά, να ζητάτε συνεχώς περισσότερα έστω και αν δεν τα χρειάζεστε, έστω και αν δεν μπορούν οι άλλοι να σας τα δώσουν.

Πώς να συμφιλιωθούμε με την ιδέα της αλλαγής σε μια διαρκώς μεταβαλλόμενη εποχή

Μπορεί να είναι κλισέ, αλλά αν υπάρχει μια σταθερά στη ζωή, αυτή είναι η αλλαγή. Όλοι μας αλλάζουμε καθώς μεγαλώνουμε και περνάμε διαφορετικές περιόδους στη ζωή μας. Αλλά αυτή η αλλαγή και οι μεταβάσεις που φέρνει, μπορεί να είναι πραγματικά αγχωτικές.

Τα παιδιά μεταβαίνουν από το να ζουν στο σπίτι στο να σπουδάσουν αλλού ή να μείνουν μόνα τους. Οι γυναίκες μεταβαίνουν από τη μητρότητα στην αντιμετώπιση της εμμηνόπαυσης. Οι γονείς μεταβαίνουν από τη φροντίδα των παιδιών στη φροντίδα των εγγονών τους.

Όλος ο κόσμος βρίσκεται σε μια μεγάλη μετάβαση προσαρμοζόμενος στη ζωή και μετά από αυτήν. Η ζωή είναι ένας συνεχής κύκλος μετάβασης. Οι άνθρωποι την αντιμετωπίζουν με ποικίλους τρόπους.

Όταν μιλάμε για την ανθρώπινη συμπεριφορά, τα πάντα βρίσκονται σε ένα φάσμα. Αλλά μερικά από αυτά τα συναισθήματα (που αντιμετωπίζουν τη μετάβαση) μπορεί να είναι ο φόβος, η αβεβαιότητα, ο θυμός – ίσως οι άνθρωποι παλινδρομούν αν εξαναγκαστούν σε μια μετάβαση. Αν δεν έχετε τους μηχανισμούς αντιμετώπισης, τις δεξιότητες ή την κοινωνική στήριξη που θα σας βοηθήσουν να περάσετε αυτές τις μεταβάσεις, μπορεί να είναι εντελώς συντριπτικό.

Ενώ οι μεταβάσεις μπορεί να είναι αγχωτικές, η ανησυχία για τη μετάβαση μπορεί να είναι ακόμη πιο τρομακτική από την ίδια την αλλαγή. Αναγνωρίζοντας όμως τη μεταβατική περίοδο στην οποία βρίσκεστε, κατανοώντας γιατί αποτελεί πρόκληση για εσάς και έχοντας μηχανισμούς αντιμετώπισης για να την ξεπεράσετε, μπορείτε να μάθετε να πλοηγείστε με επιτυχία στις διάφορες μεταβάσεις στη ζωή σας.

Ο ψυχικός αντίκτυπος των μεταβάσεων

Δεν ξεκινάμε πάντα εμείς τις μεταβάσεις της ζωής μας, στην πραγματικότητα, οι περισσότερες από αυτές μας συμβαίνουν και μένουμε να αντιμετωπίσουμε τα επακόλουθα. Μια μετάβαση ζωής είναι κάθε σημαντικό γεγονός της ζωής που μεταβάλλει την αίσθηση του εαυτού μας, τον σκοπό μας και τον τρόπο με τον οποίο πορευόμαστε από μέρα σε μέρα. Αυτό μπορεί να είναι μια μετακόμιση, ένα ορόσημο, μια απώλεια ζωής, μια νέα ζωή, μια ένωση ζωών και όλα τα ενδιάμεσα. Ενώ ορισμένα γεγονότα, όπως ένας γάμος ή μια γέννηση, είναι χαρούμενα, άλλα, όπως ένας θάνατος ή μια ασθένεια, είναι επώδυνα και πιο δύσκολα διαχειρίσιμα.

Οι έρευνες δείχνουν ότι οι μεταβάσεις στη ζωή μπορούν να οδηγήσουν σε κατάθλιψη και ψυχική δυσφορία. Μέρος της δυσκολίας έγκειται στην αντιμετώπιση του αγνώστου. Οι μεταβάσεις μπορεί να είναι η απώλεια μιας ταυτότητας ή η απώλεια μιας εποχής. Ο λόγος που προκαλούν άγχος είναι επειδή δεν γνωρίζουμε τα πάντα γι’ αυτές. Δεν ξέρουμε πάντα τι πρόκειται να συμβεί στη μετάβαση. Στην πραγματικότητα, το άγνωστο σχετικά με μια μετάβαση και το πώς θα μοιάζει, μπορεί να εισάγει ένα ισχυρό συναίσθημα: τον φόβο.

Ο φόβος παίζει έναν από τους μεγαλύτερους ρόλους, ειδικά αν τον κρύβουμε. Μπορεί πραγματικά να ενεργούμε με κάποιους τρόπους που μας είναι ασυνείδητοι. Ο φόβος μπορεί να μας κάνει να ενεργούμε με αγχώδη τρόπο. Ή μπορεί ακόμη και να μας κάνει να ενεργούμε με έναν κλειστό τρόπο. Ο φόβος μπορεί επίσης να αποκλείσει τους ανθρώπους. Μπορεί επίσης να τον κρύβουμε, σαν να μην είναι κάτι σημαντικό. Ο φόβος όταν δεν αντιμετωπίζεται ή δεν αντιμετωπίζεται επαρκώς, μεταδίδεται σε άλλα μέρη της ζωής μας.

Οι ειδικοί λένε ότι μεγάλο μέρος του ψυχικού στρες οφείλεται στο φόβο. Είναι σε μεγάλη, διάχυτη κλίμακα – ο φόβος ότι θα αρρωστήσουμε, ο φόβος ότι δεν θα μπορέσουμε να προμηθευτούμε αρκετά τρόφιμα και είδη παντοπωλείου, ο φόβος ότι δεν θα μπορέσουμε να εργαστούμε, ο φόβος ότι ο ιός δεν θα τελειώσει ποτέ. Ο κατάλογος συνεχίζεται.

Η αβεβαιότητα για την εποχή μας συνεχίζει να οδηγεί στο άγχος και την ανησυχία που νιώθουμε. Η έλλειψη κοινωνικής αλληλεπίδρασης σε ένα περιβάλλον εργασίας/σπίτι μπορεί να αποτελέσει πρόκληση. Αλλά και η επιστροφή σε χώρους εργασίας μπορεί να είναι επίσης αγχωτική.

Το να αντιστέκεστε στη μετάβαση στη ζωή δεν αποτελεί επιλογή. Είναι ένα εγγενές μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας. Η αλλαγή συμβαίνει, είτε το θέλετε είτε όχι. Μπορεί να φέρει συναισθήματα φόβου, άγχους και αβεβαιότητας. Αλλά υπάρχει επίσης η δυνατότητα να έρθει με συναισθήματα ελπίδας, ενθουσιασμού και υπόσχεσης. Το να έχετε μηχανισμούς αντιμετώπισης που θα σας βοηθήσουν να πλοηγηθείτε στο ταξίδι είναι το κλειδί.

Πρακτικοί τρόποι αντιμετώπισης της μετάβασης

Η προστασία της ψυχικής σας υγείας κατά τη διάρκεια περιόδων μετάβασης μπορεί να κάνει τη διαφορά στην προοπτική σας σχετικά με τη διαδικασία. Οι ειδικοί λένε ότι η εμπρόθετη αυτοφροντίδα είναι μια καλή αρχή.

Να ξέρετε ότι δεν είστε μόνοι. Όταν συμβαίνουν αλλαγές, μπορείτε να προσπαθήσετε να διατηρείτε υγιείς συμπεριφορές, όπως η αναζήτηση κοινωνικής υποστήριξης, ο καλός ύπνος, η υγιεινή διατροφή και η διατήρηση μιας ρουτίνας άσκησης. Είναι επίσης σημαντικό να είστε υπομονετικοί με τον εαυτό σας και να του «δίνετε χάρη» κατά τη διάρκεια της μετάβασης.

Δώστε στον εαυτό σας την άδεια να επιβραδύνει κατά τη μετάβαση. Οι μεταβάσεις δεν πρέπει να βιάζονται, ακόμη και αν έχουν προθεσμία. Αγκαλιάστε την πραγματικότητα ότι δεν τα γνωρίζετε όλα. Πρόσθετες συστάσεις από ειδικούς περιλαμβάνουν την τήρηση ημερολογίου, την αξιοποίηση των δυνατών σας σημείων και την εστίαση στα πράγματα που μπορείτε να ελέγξετε.

Αν πραγματικά παλεύετε με την κατάστασή σας, η συζήτηση με ένα μέλος της οικογένειας, έναν έμπιστο φίλο ή έναν θεραπευτή μπορεί να είναι εξαιρετικά χρήσιμη. Έχετε κατά νου ότι, αν και αγχωτικές, οι μεταβάσεις μπορούν επίσης να είναι ευεργετικές. Μπορεί να σπουδάζετε ένα νέο επάγγελμα, να ξεκινάτε μια νέα καριέρα ή να δημιουργείτε οικογένεια. Μπορεί να είναι μια περίοδος μάθησης, ανάπτυξης, ακόμη και προσωπικής εξέλιξης.

Ο τρόπος με τον οποίο επεξεργάζεστε την αλλαγή κάνει μεγάλη διαφορά. Η στάση σας μπορεί να σας βοηθήσει να μεταβείτε από το να βλέπετε τη μετάβαση ως αγχωτική και επώδυνη, σε χαρούμενη και ελπιδοφόρα. Η αλλαγή της αφήγησης που λέτε στον εαυτό σας μπορεί να σας οδηγήσει σε αυτό το σημείο.

Συλλογικός ναρκισσισμός: Πώς η κουλτούρα μιας ομάδας μπορεί να γίνει επικίνδυνη

Κοινωνικές ομάδες υπάρχουν σε πολλούς τομείς της ζωής, από λέσχες αναψυχής και αθλητικές ομάδες μέχρι ομάδες ακτιβιστών και πολιτικά κόμματα. Είναι φυσικό να θέλουμε να απολαμβάνουμε την παρέα άλλων ανθρώπων που μοιράζονται τις σκέψεις και τα ιδανικά μας. Η κοινωνική σύνδεση είναι σημαντική και θρεπτική για τους περισσότερους ανθρώπους. Όμως, μερικές φορές, η υποστήριξη μιας κοινωνικής ομάδας μπορεί να εξελιχθεί σε μια μορφή υπεροχής με αρνητικές συνέπειες που ονομάζεται συλλογικός ναρκισσισμός.

Τι συνιστά συλλογικό ναρκισσισμό

Ο συλλογικός ναρκισσισμός, γνωστός και ως ομαδικός ναρκισσισμός, δεν είναι απλώς μια χούφτα ανθρώπων με ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά που ομαδοποιούνται. Περιγράφει καταστάσεις κατά τις οποίες ομάδες ανθρώπων έχουν τη συλλογική πεποίθηση ότι η ομάδα ή ο οργανισμός τους είναι ανώτερος από τους άλλους. Επιπλέον, το φαινόμενο αυτό συχνά συνοδεύεται από την κοινή παραδοχή ότι η ανωτερότητα της ομάδας αγνοείται άδικα ή δεν αναγνωρίζεται από τους ξένους. Ο συλλογικός ναρκισσισμός μπορεί να παρατηρηθεί σχεδόν σε κάθε είδους συνεργατικό ομαδικό περιβάλλον, όπως

– θρησκευτικές ομάδες

– ομάδες ακτιβιστών

– πολιτικά κόμματα

– φιλανθρωπικές οργανώσεις

– ακαδημαϊκές ομάδες

– κοινωνικοί σύλλογοι

– ομάδες αναψυχής

– οπαδοί

– πολιτιστικές ομάδες.

Αν και είναι δυνατόν άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας ή ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά να ομαδοποιούνται, δεν εμφανίζουν όλα τα μέλη μιας ναρκισσιστικής ομάδας ναρκισσιστικές συμπεριφορές. Ο συλλογικός ναρκισσισμός αφορά την κουλτούρα ενός κοινωνικού κύκλου, όχι τα άτομα.

Ο ρόλος της θετικότητας εντός της ομάδας

Η αίσθηση του ανήκειν σε μια ομάδα μπορεί να είναι ένα υπέροχο συναίσθημα, ακόμη και όταν η ομάδα αυτή επιδεικνύει συλλογικό ναρκισσισμό. Αυτό έχει να κάνει με τη «θετικότητα εντός της ομάδας», αλλά δεν είναι όλοι οι τύποι ίσοι.

Ο συλλογικός ναρκισσισμός υπονοεί ότι μια ομάδα αισθάνεται ανώτερη σε σύγκριση με άλλες ομάδες. Θεωρείται μια μορφή αμυντικής θετικότητας εντός της ομάδας, η οποία επικεντρώνεται σε εξωτερική επικύρωση, ευαισθησία στην απειλή και αρνητικές συνέπειες για τις εξωτερικές ομάδες. Η ασφαλής θετικότητα εντός ομάδας, που εμφανίζεται σε ομάδες χωρίς ναρκισσιστικές τάσεις, προέρχεται από την αυτοϊκανοποίηση του ατόμου εντός της ομάδας. Είναι συνήθως ανθεκτική στις απειλές χωρίς το άτομο να επιδιώκει να ανταποκριθεί σε αυτές.

Παραδείγματα συλλογικού ναρκισσισμού

Μερικά παραδείγματα συλλογικού ναρκισσισμού θα μπορούσαν να είναι το σαμποτάρισμα των προσπαθειών μιας άλλης ομάδας με ψευδή διαφήμιση ή ο βανδαλισμός της περιουσίας μιας άλλης ομάδας για να αποδείξει τη δύναμή της. Ο συλλογικός ναρκισσισμός μπορεί επίσης να γίνει αισθητός σε σχόλια όπως:

– «Αν ο κόσμος μας άκουγε, δεν θα υπήρχαν τέτοιου είδους προβλήματα».

– «Αντιλαμβάνεστε τι προσπαθούμε να κάνουμε εδώ; Είμαστε οι μόνοι που προσπαθούμε να αλλάξουμε τον κόσμο».

– «Δεν μας νοιάζει γι’ αυτούς. Δεν είναι καν άνθρωποι».
Αιτίες του συλλογικού ναρκισσισμού

Δεν ξεκινούν όλες οι ναρκισσιστικές ομάδες με μια συλλογική πεποίθηση ή με μια αμυντική θετικότητα εντός της ομάδας. Μπορεί να αρκεί μόνο ένα άτομο με ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά ή ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας σε θέση επιρροής για να αλλάξει τη δυναμική.

Ένα άτομο με ναρκισσιστικές συμπεριφορές μπορεί να φαίνεται ενσυναισθητικό και αφοσιωμένο στους στόχους μέσα σε μια ομάδα. Μπορεί ακόμη και να επιλέξουν έναν ευγενή σκοπό για να τον υπερασπιστούν ως τρόπο διατήρησης μιας αλτρουιστικής εικόνας. Συχνά, η διατήρηση αυτής της προσωπικότητας σε ένα ομαδικό περιβάλλον εξασφαλίζει τη συμμόρφωση των άλλων και μπορεί τελικά να μετατρέψει την ομάδα σε ναρκισσιστική προέκταση.

Καθώς η ομάδα ή η ιδεολογία της ομάδας βυθίζεται στην αίσθηση ανωτερότητας, οι φαινομενικά φιλανθρωπικοί στόχοι μπορεί να γίνουν μέσο για την απόκτηση χρημάτων, δύναμης και φήμης. Από τη στιγμή που η κουλτούρα της ομάδας γίνεται ναρκισσιστική, η έρευνα αναφέρει τέσσερις βασικούς παράγοντες που διατηρούν αυτή την κουλτούρα ζωντανή:

– Πεποίθηση ότι έχουν περισσότερα δικαιώματα και εκμετάλλευση,

– κυριαρχία και αλαζονεία,

– απάθεια,

– λατρεία.

Κοινωνικές συνέπειες

Σύμφωνα με τους θεωρητικούς, οι κοινωνικές συνέπειες του συλλογικού ναρκισσισμού μπορούν μερικές φορές να χαρακτηριστούν από επιβλαβείς ενέργειες, όπως:

– εμπρηστικές επιθέσεις

– αβάσιμες κατηγορίες ή ενοχοποίηση αποδιοπομπαίου τράγου

– ψέματα

– ρητορική μίσους

– εκστρατείες σπίλωσης

– απόπειρες δολοφονίας χαρακτήρα

– Ακραία σκέψη άσπρου-μαύρου.

Πώς μπορούμε να σταματήσουμε τον συλλογικό ναρκισσισμό

Ένας τρόπος για να μειωθεί ο ομαδικός ναρκισσισμός μπορεί να ξεκινήσει από το άτομο. Ενθαρρύνοντας κάποιον να ταυτιστεί με μια άλλη ομάδα, πιθανώς να μπορέσουμε να βοηθήσουμε στη μετατόπιση της αίσθησης του εαυτού του. Για παράδειγμα, αν κάποιος είναι μέλος μιας διαδικτυακής ομάδας γνωστής για τον συλλογικό ναρκισσισμό και τη βία προς τις γυναίκες, η υποστήριξη της συμμετοχής σε ένα ομαδικό άθλημα, όπως το ποδόσφαιρο ή το θέατρο, μπορεί να βοηθήσει στη μετατόπιση της κεντρικής ταυτότητας του ατόμου.

Μια άλλη επιλογή είναι να δίνουμε μεγάλη προσοχή στις δομές εξουσίας και στην ίδια την εξουσία και να τις αμφισβητούμε. Η αξιολόγηση της δομής του χαρακτήρα των υπευθύνων είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για τον εντοπισμό πιθανής διαφθοράς και εξαπάτησης.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι τα κακόβουλα κίνητρα συχνά καλύπτονται από ευγενείς ιδεολογίες. Μπορεί να είναι χρήσιμο να παραμένουμε προσεκτικοί σε πιθανές εναλλακτικές ατζέντες. Η ανοιχτή επικοινωνία είναι επίσης μια επιλογή για να σταματήσει ο συλλογικός ναρκισσισμός. Η τήρηση μιας στάσης ψυχραιμίας και ενός περιεκτικού κριτικού διαλόγου διασφαλίζει ότι δεν θα παρασυρθούμε και δεν θα εθελοτυφλούμε.

Αυτή η έλλειψη μέτρου μάς σαγηνεύει αλλά επίσης μας καταστρέφει

Εδώ και πενήντα χρόνια ζούμε μια παράξενη περιπέτεια των ηθών: μια χειραφέτηση που απελευθερώνει και ταυτοχρόνως καταπιέζει.

Πολλά ταμπού έχουν ξεπεραστεί, καινούργιες επιταγές και απαιτήσεις έχουν συσσωρευτεί. Αυτές χαρακτηρίζονται από το ότι δεν απαγορεύουν κάτι· εκβιάζουν όμως πολλά και δημιουργούν μια συνεχή τάση μεγιστοποίησης. Πρέπει να απολαμβάνουμε περισσότερο, να αγαπάμε περισσότερο, να κερδίζουμε περισσότερο, να καταναλώνουμε περισσότερο, να στοχαζόμαστε περισσότερο, να παίζουμε περισσότερο, να ζούμε περισσότερο χωρίς νεκρούς χρόνους.

Σε όλα αυτά τα πεδία, η υπερβολή οφείλεται σε μια λογική του κέρδους που είναι γνώρισμα του συστήματος της αγοράς.

Παντού οι θεωρητικοί του παροξυσμού μετράνε, θα έλεγε κανείς, με το “παροξυσμόμετρο”.

Παράξενη αυτή η ατυχία για τη γενιά μας, που παρασύρθηκε από το μυθιστορηματικό στοιχείο της ζωής, που αγάπησε τη δικαιοσύνη για να διαπιστώσει – λίγο αργά – ότι οι επαναστατικές λέξεις – ο πυρετός στο αίμα, η ένταση, η έκσταση – έγιναν διαφημιστικά συνθήματα και ότι ο ηδονισμός εξελίχθηκε στο έσχατο στάδιο του καπιταλισμού.

Αυτό που πρέπει να επινοήσουμε σήμερα είναι ένας ηδονισμός μη αγοραίος, που περικλείεει την έκπληξη, την ισορροπία, τη σκέψη και το μέτρο και που είναι κατ’ αρχήν μια τέχνη της ζωής ανάμεσα σε άλλες και όχι αυτοσκοπός.

Καλούμαστε λοιπόν διαρκώς να μην είμαστε ικανοποιημένοι από όσα αισθανόμαστε και να πρέπει να προχωρούμε πιο πέρα.

Αυτή η έλλειψη μέτρου μάς σαγηνεύει αλλά επίσης μας καταστρέφει, δηλητηριάζει τις μικρότερες χαρές μας, μας παραδίδει σε μια αχόρταγη αναζήτηση. Η αντίσταση σ’ αυτές τις πλάνες πρέπει να γίνει η φρόνηση του σήμερα.

Μια αχαλίνωτη απελευθέρωση αντιφάσκει εξαρχής και στήνει το σκηνικό της ίδιας της της ήττας: χρειάζονται λοιπόν όρια.

Στις εποχές της λογοκρισίας των ηθών πρέπει να υπερασπιζόμαστε το δικαίωμα στην επιθυμία, στις εποχές της “επιτρεπτικότητας” πρέπει να υπερασπιζόμαστε την αρχή της ευγένειας και της ευπρέπειας.

Εφόσον η κοινωνία έπαψε να μας περιορίζει αλλά επιμένει να μας χειρίζεται, ο καθένας μας πρέπει να τοποθετήσει τους κανόνες του.

Τα καλύτερα όπλα μας είναι η επιείκεια και η αβρότητα: να συγχωρούμε τις αδυναμίες των άλλων και να μην πληγώνουμε εκείνους που αγαπάμε.

Ας τους αφήσουμε να ζουν τη ζωή τους κι ας μας δέχονται κι εκείνοι όπως είμαστε.

Αυτό σημαίνει γλυκύτητα της ζωής, τέχνη της διαβίωσης.

Οιονεί σωμάτια (quasi particles)

Εισαγωγή

Όλο και συχνότερα παρατηρείται να χρησιμοποιείται ο όρος «quasi particle» σε επιστημονικά κείμενα που δημοσιεύονται σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά, από όπου αντλούνται τα στοιχεία που δημοσιεύονται στο egno.gr. Κάθε όρος προσδιορίζει μια (φυσική ή θεωρητική) οντότητα, η μέτρηση της οποίας μπορεί να οδηγήσει σε επινόηση ενός τουλάχιστον φυσικού μεγέθους. Κρίθηκε σκόπιμο – πρωτίστως για τους αναγνώστες του egno.gr – να γίνει μια προσπάθεια να απαντηθούν ορισμένα ερωτήματα που εγείρονται με την ανάγνωση του όρου, ώστε να γίνεται περισσότερο κατανοητή η ύπαρξη που κρύβεται πίσω από την ονομασία του όρου. Αυτό αποτελεί μια πρώτη γραφή.

Βέβαια, πριν από όλα θα μεταφέρουμε στην Ελληνική γλώσσα τον όρο «quasi particle» χρησιμοποιώντας τον όρο «οιονεί σωμάτιο», αναφέροντας ότι ο όρος «οιονεί» είναι το αντίστοιχο του Λατινικού quasi (tanquam si) και σημαίνει «κάτι σαν» (κατ’ επέκταση «δήθεν»). Ο όρος δηλαδή αναφέρεται σε «κάτι σαν σωμάτιο» και όχι σε ένα σωμάτιο, όπως το γνωρίζουμε – αν και για αυτό, το σωμάτιο, αξίζει τον κόπο να διεισδύσουμε στην ιστορία του λίγο περισσότερο. Ο όρος «οιονεί» αποτελεί σύνθεση του ουδέτερου της Αρχαίας αντωνυμία «οίος», στην οποία αντιστοιχεί το Λατινικό «tanquam» (τέτοιος που, ίδιος όπως), δηλαδή: «οίον», με τον υποθετικό σύνδεσμο «ει», που απαντάται ήδη στον Όμηρο και σε αυτό αντιστοιχεί το Λατινικό «si». Τα παιχνίδια της γλώσσας είναι πολύ όμορφα («οίον» + «ει», αλλά και «tanquam» + «si») αξίζει τον κόπο να συμμετέχει κάποιος σε αυτά.

Έτσι, το κείμενο που ακολουθεί, επιχειρεί να συμβάλει στην προσέγγιση της οντότητας αυτής, απαντώντας σε ερωτήματα όπως: Τι οριοθετείται ως οιονεί σωμάτιο; Πώς αναδύθηκε η έννοια του οιονεί σωματίου; Τι καθιστά την έννοια οιονεί σωμάτιο σημαντική; Υπήρξε πρόδρομη κατάσταση από την οποία προέκυψε η ιδέα του οιονεί σωματίου; κ.ά. Στο κείμενο αυτό δεν χρησιμοποιείται καθόλου μαθηματικός (συμβολικός) φορμαλισμός, απλά επιχειρείται η προσέγγιση της έννοιας «οιονεί σωμάτιο» με τη βοήθεια μόνο του λεκτικού φορμαλισμού, για να είναι πιο εύκολη η πρόσβαση στη συγκεκριμένη γνώση από όσο το δυνατό μεγαλύτερο αριθμό αναγνωστών. [Η συμπλήρωση του κειμένου με στοιχεία συμβολικού φορμαλισμού θα επιχειρηθεί αργότερα στο πλαίσιο μιας βήμα-βήμα χρήσης του φορμαλισμού αυτού για την προσέγγιση της φυσικής πραγματικότητας.]

Τι οριοθετείται ως οιονεί σωμάτιο;

Είναι μια ιδέα που επινοήθηκε για να περιγράψει ορισμένα περίεργα φαινόμενα που συμβαίνουν σε κβαντικά συστήματα πολλών σωμάτων ή σε υλικά στερεάς κατάστασης. Ας δούμε ένα παράδειγμα: ένα ηλεκτρόνιο που κινείται σε ένα στερεό. Καθώς αυτό το ηλεκτρόνιο κινείται, δημιουργεί πόλωση στο περιβάλλον του εξαιτίας του ηλεκτρικού του φορτίου. Αυτή η «πόλωση» θα μπορούσε να ακολουθεί το ηλεκτρόνιο μέσα στο υλικό και τα δύο μαζί, αυτά, θα μπορούσαν να περιγράφουνε ως ένα οιονεί σωμάτιο.

Σύμφωνα με τον Julien Barrier, έναν από τους ερευνητές που ανακάλυψαν μια νέα οικογένεια οιονεί σωματίων, σε υπερπλέγματα με βάση το γραφένιο, η έννοια των οιονεί σωματίων θεωρείται αναμφισβήτητα μια από τις πιο σημαντικές στην φυσική της συμπυκνωμένης ύλης και στα κβαντικά συστήματα πολλών σωμάτων. Η έννοια αυτή συνελήφθη, επινοήθηκε και εισήχθη από τον θεωρητικό φυσικό Lev Landau στη δεκαετία του 1940 για να απεικονίσει συλλογικά (πολλά σώματα) φαινόμενα ως μια «διέγερση ενός σωματίου». Ο Landau βελτίωσε τη θεωρία του των κανονικών ρευστών Fermi το 1956 και μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1960 τα πειράματα έδειξαν ότι οι προβλέψεις της ήταν ικανοποιητικές, τουλάχιστον ποιοτικά, για το υγρό ήλιο-3. Ο Ρώσος φυσικός, ενώ μελετούσε την παράξενη υπέρρευστη συμπεριφορά του υγρού ήλιου, συνέδεσε την δραστηριότητα του ρευστού με μια κβαντική ιδέα γνωστή ως ενδεδυμένα (ντυμένα) σωμάτια (dressed particles).

Ο όρος ντυμένο σωμάτιο, στη θεωρητική φυσική, αναφέρεται σε ένα σύστημα ενός γυμνού σωματίου (bare particle) – μια διέγερση ενός στοιχειώδους κβαντικού πεδίου που ως σωμάτιο δεν είναι ίδιο με τα σωμάτια που παρατηρούνται στα πειράματα – μαζί με ορισμένες διεγέρσεις άλλων κβαντικών πεδίων που φυσικά είναι αδιαχώριστα από το γυμνό σωμάτιο. Για παράδειγμα, ένα ντυμένο ηλεκτρόνιο περιλαμβάνει το νέφος του εικονικού ζεύγους ηλεκτρονίου-ποζιτρονίου και των φωτονίων που περιβάλλουν το κανονικό ηλεκτρόνιο [1].

«Θα μπορούσατε [το οιονεί σωμάτιο] να το οπτικοποιήσετε σαν έναν σκιέρ μια μέρα με πολύ χιονόπτωση», εξηγεί ο Rudolf Grimm, ερευνητής από το Πανεπιστήμιο του Innsbruck στην Αυστρία. «Ο σκιέρ περιβάλλεται από ένα νέφος κρυστάλλων χιονιού. Μαζί σχηματίζουν ένα σύστημα που έχει διαφορετικές ιδιότητες από αυτές που έχει ο σκιέρ χωρίς το νέφος».

Πώς αναδύθηκε η έννοια του οιονεί σωματίου;

Η θεωρία των ρευστών Fermi, του Landau, αναφέρεται ως μια από τις μεγάλες στιγμές της σύγχρονης θεωρητικής φυσικής. Παρόλο που η αλληλεπίδραση συστημάτων πολλών σωματίων είναι πολύ δύσκολο να περιγραφεί γενικά, ο Landau, με μεγάλη διορατικότητα, είδε ότι σε χαμηλή θερμοκρασία αναδύεται μια ακριβής απλότητα, που επιτρέπει κάποιον να περιγράφει τις ιδιότητες εκτεταμένων συστημάτων με όρους μιας αραιωμένης συλλογής στοιχειωδών διεγέρσεων. Αυτές οι στοιχειώδεις διεγέρσεις, ή τα οιονεί σωμάτια, δεν είναι μόνο η κίνηση απλού σωματίου, αλλά αναπαριστάνει την κίνηση του συστήματος των πολλών σωματίων ταυτόχρονα. [Η λεπτομερής απόδειξη αυτής της εικόνας απαιτεί εκτεταμένη χρήση της θεωρίας πεδίου, συμπεριλαμβανομένων των νόμων διατήρησης, των σχετικών ταυτοτήτων Ward και της θεωρίας επανακανονικοποίησης].

Με την εκτίναξη του ηλεκτρονίου εμφανίζεται θετική οπή η οποία εξετάζεται δυναμικά, σε συνδυασμό με το περιβάλλον της.

Από τότε που ο Landau επινόησε και εισήγαγε την έννοια «οιονεί σωμάτιο», η κατανόησή τους έχει μεγαλώσει αστραπιαία. Τα οιονεί σωμάτια και οι σχηματισμοί τους έχουν εκτεταμένα περιγραφεί σε θεωρητικά μοντέλα, όμως η πραγματική μέτρηση και παρατήρησή τους σε πραγματικό χρόνο είναι μια πραγματική πρόκληση. Ενώ η διαμόρφωσή τους έχει περιγραφεί εκτενώς με θεωρητικούς όρους, δεν ήταν παρά το 2016 που οι επιστήμονες μπόρεσαν να μετρήσουν και να παρατηρήσουν παραδείγματα αυτών των φαινομένων σε πραγματικό χρόνο. Αυτό έγινε επειδή, όχι μόνο το φαινόμενο – το οποίο περιγράφεται με την εισαγωγή – του οιονεί σωματίου συμβαίνει σε μικρή κλίμακα, αλλά είναι επίσης απίστευτα σύντομης διάρκειας. Χρησιμοποιείται σε αριθμό πολύπλοκων συστημάτων για να περιγραφούν τα φαινόμενα πολλών σωμάτων.

Τι καθιστά την έννοια «οιονεί σωμάτιο» σημαντική;

Η θεωρία των οιονεί σωματίων του Landau περιγράφει ένα ισχυρό πλαίσιο για τη διατύπωση ακριβέστερων προβλέψεων σε σχέση με τα κβαντικά συστήματα πολλών σωμάτων. Η ιδέα του οιονεί σωματίου μειώνει δραματικά την πολυπλοκότητα του προβλήματος και αξιοποιείται σε πολλές περιοχές της φυσικής. Το πλαίσιο των οιονεί σωματίων έχει οδηγήσει σε σημαντικές τεχνολογικές προόδους όπως συσκευές ημιαγωγών και υπεραγωγούς, και είναι κεντρικό για την ανάπτυξη των μελλοντικών κβαντικών τεχνολογιών.

Ένα οιονεί σωμάτιο είναι ένα σύνολο κβαντικών χαρακτηριστικών μεταξύ σωματίων που λειτουργούν μόνα τους, με τρόπο όμοιο με ένα σωμάτιο. Αντίθετα από τις βασικές μονάδες της ύλης, όπως τα ηλεκτρόνια και τα κουάρκ, τα οιονεί σωμάτια δεν είναι μέλη του καθιερωμένου προτύπου (standard Model) και αντίθετα από τα νετρόνια, τα πρωτόνια ή ακόμη τα άτομα και τα μόρια, δεν είναι ανεξάρτητες δομές που βρίσκονται μόνα τους στον ελεύθερο χώρο. Όμοια με τα θεμελιώδη σωμάτια, ωστόσο, τα οιονεί σωμάτια έχουν βασικές ιδιότητες όπως φορτίο και σπιν. Για παράδειγμα, ένα «ηλεκτρόνιο οιονεί σωμάτιο» έχει το ίδιο σπιν και φορτίο όπως το ηλεκτρόνιο συστατικό του, όμως καθώς συνδυάζεται με άλλες κβαντικές επιρροές η μάζα τους μπορεί να είναι αρκετά διαφορετική.

Σε θεωρητικά μοντέλα έχουν αναδυθεί παραδείγματα οιονεί σωματίων που βασικά είναι αθάνατα και ενώ μια μορφή διάσπασης είναι αναπόφευκτη, παρόμοια σωμάτια μπορούν να αναδυθούν από τις στάχτες (σαν τον φοίνικα), διατηρώντας τον κύκλο χωρίς τέλος. Τα οιονεί σωμάτια θα μπορούσαν να παίξουν μεγάλο ρόλο στην κατανόηση της υπεραγωγιμότητας, όπως επίσης στο μέλλον ορισμένων τύπων της τεχνολογίας κβαντικών υπολογιστών.

Υπήρξε πρόδρομη κατάσταση από την οποία προέκυψε η ιδέα του οιονεί σωματίου;

Το ενιαίο της Ανθρωπότητας και της Επιστημονικής σκέψης προδιαθέτει για την αναζήτηση του υποκείμενου γνωσιακού υποβάθρου για κάθε νέα έννοια που αναδύεται από την εμπειρική παρατήρηση της φύσης και της θεωρητικής διαχείρισης των παρατηρησιακών δεδομένων [2]. Η αναζήτηση του γνωσιακού υποβάθρου για την επινόηση της έννοιας «οιονεί σωμάτιο», θα πρέπει να συσχετιστεί με το χαρακτηριστικό της αυτοτέλειας της (θεωρητικής) οντότητας, στην οποία αποδίδεται το όνομα αυτό, σε σχέση με τον περιβάλλοντα χώρο. Αυτό το χαρακτηριστικό, η αυτοτέλεια, σε ένα αμέσως προηγούμενο ιστορικό επίπεδο εξέλιξης της επιστημονικής σκέψης, θα μπορούσε να εντοπιστεί στο πρώιμο ακόμη έργο των Drude και Sommerfeld.

Από το πρώιμο έργο των επιστημόνων αυτών, έγινε καθαρό ότι η εικόνα ενός αυτοτελούς σωματίου αντιπροσωπεύει με ένα ποιοτικά ορθό τρόπο τις ηλεκτρονικές ιδιότητες ενός μετάλλου. Η ηλεκτρονική ειδική θερμότητα, οι μεταφορικές ιδιότητες, η μαγνητική επιδεκτικότητα κλπ. εξηγούνται περίπου όλα με τη θεωρία στοιχειωδών ζωνών, χωρίς προσφυγή σε σαφείς επιδράσεις πολλών σωμάτων. Εξαιρέσεις στον κανόνα είναι στοιχεία που παρατηρούνται στην απώλεια ενέργειας των ταχέως φορτισμένων σωματιδίων, καθώς και σε συνεργατικά φαινόμενα όπως η υπεραγωγιμότητα, ο σιδηρομαγνητισμός, ο αντισιδηρομαγνητισμός κλπ..

Ο Paul Drude πρότεινε το μοντέλο του (μοντέλο Drude) της ηλεκτρικής αγωγής το 1900 για να εξηγήσει τις μεταφορικές ιδιότητες των ηλεκτρονίων στα υλικά και ιδιαίτερα στα μέταλλα. Το μοντέλο αποτελεί μια εφαρμογή της κινητικής θεωρίας και υποθέτει ότι η μικροσκοπική συμπεριφορά των ηλεκτρονίων σε ένα στερεό πρέπει να αντιμετωπίζεται κλασικά και ότι μοιάζει περισσότερο σαν ένα παιχνίδι φλίπερ, με μια θάλασσα σταθερά μπαλάκια τρεμάμενα που αντανακλώνται και ξανά-αντανακλώνται σε βαρύτερα, σχετικά ακίνητα θετικά (κρυσταλλικά) ιόντα.

Το μοντέλο, που εισήγαγε την ύπαρξη της αυτοτελούς οντότητας του ηλεκτρονίου-μπαλίτσας του φλίπερ, επεκτάθηκε στη συνέχεια για να συμπεριλάβει την θερμική αγωγιμότητα και την ηλεκτρική αγωγιμότητα των μετάλλων (μοντέλο Drude–Lorentz), για να επεκταθεί περαιτέρω με τα αποτελέσματα της κβαντικής θεωρίας και να οδηγηθεί στο μοντέλο Drude–Sommerfeld. Αυτό το τελευταίο, το μοντέλο του ελεύθερου ηλεκτρονίου, είναι ένα απλό μοντέλο για τη συμπεριφορά των φορέων φορτίου σε ένα μεταλλικό στερεό που αναπτύχθηκε από τον Arnold Sommerfeld, ο οποίος συνδύασε το κλασικό μοντέλο Drude με την κβαντομηχανική στατιστική Fermi–Dirac.

Η επιτυχία της προσέγγισης αυτοτελούς σωματίου ( independent-particle approximation ή IPA) είναι εντυπωσιακή λαμβάνοντας υπόψη τον μεγάλης τιμής λόγο της δι-ηλεκτρονικής ενέργειας Coulomb προς την κινητική ενέργεια που μετριέται στα ηλεκτρόνια, στα μέταλλα. Ο ποιοτικός λόγος που η IPA λειτουργεί τόσο καλά είναι ότι οι τυπικές μετρήσεις που έγιναν σε μέταλλα σε κανονικές θερμοκρασίες [T<<T(F)~10^5 K, όπου T(F) η θερμοκρασία Fermi] περιλαμβάνουν μόνο τις χαμηλού επιπέδου διεγερμένες καταστάσεις του μετάλλου. Έχει διαμορφωθεί η βάση για την ανάδυση της έννοιας της στοιχειώδους διέγερσης, που θα ονομαστεί οιονεί σωμάτιο.

Υπάρχουν καλά θεωρητικά (και πειραματικά) στοιχεία, ότι αυτές οι καταστάσεις πολλών σωμάτων χαρακτηρίζονται με όρους ενός συνόλου στοιχειωδών διεγέρσεων, που πλέον ονομάζονται οιονεί σωμάτια, το οποίο για το αλληλοεπιδρών σύστημα παίζει τον ίδιο ρόλο με αυτόν που παίζουν τα διεγερμένα ηλεκτρόνια (επάνω από την επιφάνεια Fermi) και οι διεγερμένες οπές (κάτω από την επιφάνεια Fermi) στην IPA (στην προσέγγιση αυτοτελούς σωματίου). Όπως ισχύει για τα ηλεκτρόνια και τις οπές, αυτά τα οιονεί σωμάτια, περιγράφονται από ένα κυματοδιάνυσμα k και σπιν προσανατολισμού s=+-1/2.

Μερικά παραδείγματα οιονεί σωματίων

Πολαρόνιο (Polaron): Ένα κινούμενο ηλεκτρόνιο με τα περιβάλλοντα άτομα με τρόπο που προστατεύει το φορτίο του με ένα νέφος πόλωσης.
Εξιτόνιο (Exciton): Ένα ηλεκτρόνιο συνδεδεμένο με ένα «κενό» σε φορτίο γνωστό ως οπή ηλεκτρονίου.
Φερμιόνιο Majorana (Majorana fermion): Ένα ουδέτερα φορτισμένο οιονεί σωμάτιο που θεωρείται ως σωμάτιο και ταυτόχρονα το ίδιο του το αντισωμάτιο.
Φωνόνιο (Phonon): Το κβαντικό ισοδύναμο ενός κύματος ήχου ή μια δόνηση μέσω των ατόμων σε μια καθαρή κρυσταλλική διευθέτηση.
και τελευταία, πριν λίγο καιρό [1] αναφέρθηκε η ανακάλυψη σε υπερπλέγματα υπό ισχυρό μαγνητικό πεδίο ένας ακόμη νέος τύπος:
Φερμιόνιο Brown-Zak (Brown-Zak fermion): Χαρακτηρίζεται από ένα νέο κβαντικό αριθμό που μπορεί να μετρηθεί άμεσα. Είναι ενδιαφέρον ότι τα φερμιόνια Brown-Zak ορίζουν νέες μεταλλικές καταστάσεις, που είναι γενικές σε κάθε σύστημα υπερπλέγματος και όχι μόνο σε αυτά με γραφένιο.
------------------
Σημειώσεις:
[1] Οι ονομασίες «γυμνό σωμάτιο» (καθαρά υποθετικό και καθαρά αδρανές) και «ντυμένο σωμάτιο» (φυσικό) δόθηκαν σε αναλογία με το (μη φυσικό) γυμνό κενό και το (φυσικό) κενό, το οποίο δεν θεωρείται καθόλου κενό αλλά (σύμφωνα με τη θεωρία πεδίου) γεμάτο με αναδύσεις και εξαφανίσεις σωματίων, μια διαδικασία που σχετίζεται με στιγμιαίες παραβιάσεις της διατήρησης της ενέργειας που οδηγούν στη δημιουργία σωματίων από το μηδέν και μετά στην εξαφάνισή τους.

[2] Θα ήθελα να διατυπώσω την άποψη ότι κάθε νέα έννοια, κάθε νέο φυσικό μέγεθος που επινοείται από τους επιστήμονες για να μετρήσει μια φυσική (εμπειρική ή θεωρητική) οντότητα, στηρίζεται σε προηγούμενη γνώση. Αν αυτό δεν φαίνεται σε διάφορες περιπτώσεις, αυτό οφείλεται στο ότι δεν έχει φωτιστεί η προηγούμενη κατάσταση του σχετικού γνωσιακού υποβάθρου, είτε επειδή δεν δόθηκε ιδιαίτερη σημασία στην έρευνα αυτής της περιόδου, είτε επειδή κάποια στοιχεία έχουν χαθεί στην πορεία της ιστορίας.

Η ευχαρίστηση σαν κριτήριο αξίας

«Η ευδαιμονία (ευτυχία) δεν είναι η ανταμοιβή της αρετής, άλλα η ίδια η αρετή. Δεν απολαμβάνουμε την ευδαιμονία επειδή χαλιναγωγούμε τις επιθυμίες μας. Απεναντίας, ακριβώς επειδή απολαμβάνουμε την ευδαιμονία είμαστε ικανοί να τις χαλιναγωγήσουμε». -Σπινόζα, «Ηθική»

Η ευχαρίστηση σαν κριτήριο αξίας

Η αυταρχική ηθική έχει το πλεονέκτημα της απλότητας. Κριτήρια της για το καλό (αγαθό) η το κακό είναι οι εντολές της εξουσίας, και η υπακοή σ’ αυτές αποτελεί αρετή για τον άνθρωπο. Η ουμανιστική ηθική έχει να αντιμετωπίσει τη δυσκολία σχετικά με την οποία αναφέρθηκα στα προηγούμενα: ότι δηλαδή, κάνοντας τον άνθρωπο μοναδικό κριτή των άξιων, θα φαίνεται ότι η ευχαρίστηση η ο πόνος θα γίνονται ο ρυθμιστής τού καλού και τού κακού. ’Αν αυτή ήταν πραγματικά η μόνη λύση, τότε η ουμανιστική αρχή δε θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση των ηθικών κανόνων. Γιατί διαπιστώνουμε ότι μερικοί βρίσκουν ευχαρίστηση στο να μεθούν, στο να συγκεντρώνουν πλούτη, στο να πληγώνουν τούς άλλους, ενώ άλλοι πάλι βρίσκουν ευχαρίστηση στο να αγαπούν, στο να μοιράζονται τα υπάρχοντά τους με φίλους, στη σκέψη, στη ζωγραφική. Πώς μπορεί η ζωή μας να κατευθύνεται από ένα κίνητρο πού υποκινεί και το ζώο και τον άνθρωπο, και τον καλό και τον κακό, και τον ομαλό και τον άρρωστο; Κι αν ακόμη προσδιορίσουμε την αρχή της ευχαρίστησης προσδιορίζοντάς την στις ευχαριστήσεις (απολαύσεις) εκείνες πού δεν προσβάλλουν τα νόμιμα συμφέροντα των άλλων, πολύ λίγο θα μπορεί να χρησιμεύσει σαν καθοδηγητική αρχή στις πράξεις μας.

Η εκλογή όμως αυτή ανάμεσα στην υποταγή στην εξουσία και στην ανταπόκριση στην ευχαρίστηση σαν καθοδηγητικές αρχές είναι απατηλή. Θα προσπαθήσω να δείξω ότι μια εμπειρική ανάλυση της φύσης, της ευχαρίστησης, ικανοποίησης, ευδαιμονίας και χαράς, αποκαλύπτει ότι υπάρχουν πολυποίκιλα και κατά ένα μέρος αντιφατικά φαινόμενα. Η ανάλυση αυτή τονίζει το γεγονός ότι, η ευδαιμονία και η χαρά, μολονότι κατά μια έννοια πρόκειται για υποκειμενικά βιώματα, είναι το αποτέλεσμα αλληλεπιδράσεων αντικειμενικών συνθηκών και δε θα πρέπει να συγχέονται με το απλό υποκειμενικό βίωμα της ευχαρίστησης. Οι αντικειμενικές αυτές συνθήκες είναι δυνατό να συνοψιστούν γενικά σαν παραγωγικότητα.

Η σημασία της ποιοτικής ανάλυσης της ευχαρίστησης έχει αναγνωριστεί από τις πρώτες καταβολές της ουμανιστικής ηθικής σκέψης. Ωστόσο, η λύση τού προβλήματος δεν μπορούσε να γίνει ικανοποιητική, όσο έλειπε η βαθιά γνώση της ασυνείδητης δυναμικής τού βιώματος της ευχαρίστησης. Η ψυχαναλυτική έρευνα προσφέρει νέα στοιχεία και προτείνει νέες απαντήσεις στο πανάρχαιο πρόβλημα της ουμανιστικής ηθικής. Για την καλύτερη κατανόηση των ευρημάτων αυτών και για την καλύτερη εφαρμογή τους στη θεωρία της ηθικής, φαίνεται ότι δε θα ήταν άσκοπη μια σύντομη επισκόπηση των πιο αξιόλογων ηθικών θεωριών για την ευχαρίστηση και την ευδαιμονία (ευτυχία)·

Ο ηδονισμός υποστηρίζει ότι η ευχαρίστηση (απόλαυση, ηδονή) αποτελεί την καθοδηγητική αρχή της ανθρώπινης δραστηριότητας, και οντολογικά και δεοντολογικά. Ο Αρίστιππος, πρώτος εκπρόσωπος της ηδονιστικής θεωρίας, πίστευε ότι η εξασφάλιση της απόλαυσης και η αποφυγή του πόνου, αποτελεί το σκοπό της ζωής και το κριτήριο της αρετής. Η απόλαυση για τον Αρίστιππο είναι η απόλαυση της στιγμής.

Αυτή η ριζοσπαστική —και συνάμα αφελής— ηδονιστική άποψη είχε το καλό ότι τόνιζε απεριόριστα τη σπουδαιότητα του ατόμου, καθώς και μια συγκεκριμένη έννοια της απόλαυσης, κάνοντας την ευδαιμονία να ταυτίζεται με την άμεση εμπειρία. Βάραινε όμως πάνω της η ολοφάνερη δυσκολία πού αναφέραμε πιο πάνω, και πού οι ηδονιστές δεν ήταν σε θέση να λύσουν ικανοποιητικά: η δυσκολία του ολοκληρωτικά υποκειμενικού χαρακτήρα της αρχής τους.

Η πρώτη προσπάθεια αναθεώρησης της θέσης των ηδονιστών, με την εισαγωγή αντικειμενικών κριτηρίων σχετικά με τις έννοιες της απόλαυσης, οφείλονται στον Επίκουρο, πού, αν και υποστηρίζει ότι η απόλαυση αποτελεί το σκοπό της ζωής, δηλώνει ότι «ενώ κάθε απόλαυση αυτή καθαυτή είναι καλή, δε θα πρέπει να διαλέγονται όλες Οι απολαύσεις», γιατί μερικές απολαύσεις γίνονται αργότερα πρόξενοι ενοχλήσεων πού είναι πολύ σοβαρότερες από τις ίδιες τις απολαύσεις. Σύμφωνα με τον ’Επίκουρο, μόνο η σωστή απόλαυση πρέπει να συντελεί στη συνετή, καλή και σωστή διαβίωση. Η «αληθινή» απόλαυση συνίσταται στη διαύγεια του πνεύματος και την απουσία του φόβου, και την αποκτά μόνο ο άνθρωπος πού έχει σύνεση και προβλέπει, κι έτσι είναι πρόθυμος να απορρίψει την άμεση χαρά, χάρη μιας μόνιμης και ήρεμης ευχαρίστησης.

Ο Επίκουρος προσπαθεί να αποδείξει ότι η αντίληψη του, σχετικά με την απόλαυση σα σκοπό της ζωής, δεν έρχεται σε διάσταση με τις αρετές της ιδιοσυγκρασίας, του θάρρους, της δικαιοσύνης και της φιλίας. Χρησιμοποιώντας όμως «το αίσθημα σαν κανόνα με τον όποιο κρίνουμε καθετί το καλό», δεν ξεπέρασε τη βασική θεωρητική δυσκολία: δηλαδή του συνδυασμού της υποκειμενικής εμπειρίας της απόλαυσης, με το αντικειμενικό κριτήριο της «σωστής» και της «μη σωστής» απόλαυσης. Η προσπάθειά του να εναρμονίσει μεταξύ τους τα υποκειμενικά και τα αντικειμενικά κριτήρια, δεν προχώρησε παραπέρα από τη διαβεβαίωση, πώς η αρμονία υπήρχε.

Οι μη ηδονιστές ουμανιστές φιλόσοφοι καταπιάστηκαν με το ίδιο πρόβλημα, προσπαθώντας να μην παραμερίσουν τα κριτήρια της αληθείας και της καθολικότητας, αλλά και να μη χάσουν από τα μάτια τους την ευτυχία (ευδαιμονία) τού ατόμου σαν τον τελικό σκοπό της ζωής.

Ο πρώτος πού εφάρμοσε το κριτήριο της αληθείας και τού ψέματος στις επιθυμίες και απολαύσεις ήταν ο Πλάτων. Η απόλαυση, όπως και η σκέψη, μπορεί να είναι αληθινή ή ψεύτικη. ‘Ο Πλάτων δεν αρνείται την πραγματικότητα της υποκειμενικής αίσθησης της απόλαυσης, τονίζει όμως ότι η αίσθηση της απόλαυσης μπορεί να «σφάλει» και πώς η απόλαυση μπορεί να ασκεί γνωστική λειτουργία, όπως και η σκέψη. Ο Πλάτων υποστηρίζει την άποψη αυτή με τη θεωρία ότι η απόλαυση πηγάζει όχι μόνο από ένα απομονωμένο, αισθησιακό μέρος ενός ατόμου, αλλά από το σύνολο της προσωπικότητας. ’Απ’ αυτό καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι καλοί άνθρωποι νιώθουν αληθινές απολαύσεις και ο ί κακοί άνθρωποι ψεύτικες απολαύσεις.

Ο Αριστοτέλης, όπως και ο Πλάτων, υποστηρίζει ότι το υποκειμενικό βίωμα της απόλαυσης δεν μπορεί να αποτελεί κριτήριο για την καλοσύνη της δραστηριότητας και, κατά συνέπεια, της αξίας της. ’Αναφέρει ότι «αν τα πράγματα είναι ευχάριστα σε ανθρώπους με κακοήθη συγκρότηση, δεν πρέπει να υποθέσουμε πώς είναι ευχάριστα και σε άλλους έκτος απ’ αυτούς, ακριβώς όπως δεν μπορούμε να σκεφτούμε το ίδιο για πράγματα πού είναι ωφέλιμα η γλυκά η πικρά για ασθενείς η να πούμε πώς είναι λευκά τα αντικείμενα πού φαίνονται λευκά σε όσους υποφέρουν από μια αρρώστια των ματιών». Οι επαίσχυντες απολαύσεις, δεν είναι πραγματικές απολαύσεις, παρά μόνο για ένα διεστραμμένο γούστο», ενώ Οι απολαύσεις πού αξίζουν αντικειμενικά να λέγονται απολαύσεις, «συνοδεύουν τις δραστηριότητες εκείνες πού ταιριάζουν στον άνθρωπο».

Για τον Αριστοτέλη υπάρχουν δυο νομότυπα είδη απολαύσεων: Οι απολαύσεις πού συνδέονται με το προτσές της εκπλήρωσης αναγκών και της πραγματοποίησης των δυνάμεών μας και εκείνες πού συνδέονται με την άσκηση των επίκτητων δυνάμεών μας. Το δεύτερο είδος είναι το ανώτερο είδος απολαύσεων. Η απόλαυση είναι μια δραστηριότητα (ενέργεια) της φυσικής κατάστασης της ανθρώπινης ύπαρξης. Η πιο ικανοποιητική και ολοκληρωμένη απόλαυση είναι μια ποιότητα πού εκδηλώνεται με την ενεργητική χρήση των επίκτητων η πραγματοποιούμενων δυνάμεων. Εξυπονοεί τη χαρά και τον αυθορμητισμό, η την απρόσκοπτη δραστηριότητα, όπου «απρόσκοπτη» σημαίνει «χωρίς εμπόδια» η «μη απωθημένη». Έτσι, η απόλαυση τελειοποιεί τη δραστηριότητα, άρα τελειοποιεί τη ζωή. Απόλαυση και ζωή δημιουργούν μια ενότητα και δεν επιτρέπουν το διαχωρισμό τους. Η μεγαλύτερη και πιο μόνιμη ευτυχία (ευδαιμονία) προκύπτει από την ανώτερη ανθρώπινη δραστηριότητα, πού προσεγγίζει το τέλειο, τη δραστηριότητα δηλαδή τού λογικού, και εφόσον ο άνθρωπος έχει μέσα του ένα στοιχείο τελειότητας, θα επιδιώξει την απόκτηση μιας τέτοιας απόλαυσης. Έτσι ο Αριστοτέλης καταλήγει σε μια έννοια της αληθινής απόλαυσης πού ταυτίζεται με το υποκειμενικό βίωμα της απόλαυσης τού υγιούς και ώριμου ατόμου.

Η θεωρία τού Σπινόζα για την απόλαυση είναι παρεμφερής, σε ορισμένες απόψεις, με την αντίστοιχη τού Πλάτωνα και τού Αριστοτέλη. Προχωρεί όμως πιο πέρα. Πιστεύει κι αυτός πώς η χαρά είναι αποτέλεσμα της σωστής η ενάρετης βίωσης και όχι ένδειξη αμαρτωλής ζωής, όπως υποστηρίζουν Οι σχολές πού τάσσονται κατά της απόλαυσης. Πλούτισε τη θεωρία, προσθέτοντας έναν πιο εμπειρικό και εξειδικευμένο ορισμό της χαράς, πού βασιζόταν πάνω στο σύνολο της ανθρωπολογικής του αντίληψης. Η έννοια τού Σπινόζα για τη χαρά σχετίζεται με την έννοια για τη δύναμη. «Η χαρά είναι η μετάβαση τού ανθρώπου από μια μικρότερη σε μια μεγαλύτερη τελείωση. Η λύπη είναι η μετάβαση τού ανθρώπου από μια μεγαλύτερη σε μια μικρότερη τελείωση». Μεγαλύτερη η μικρότερη τελείωση, σημαίνει το ίδιο όπως μεγαλύτερη η μικρότερη δύναμη πραγματοποίησης των δυνατοτήτων τού ατόμου κι έτσι, πιο στενής προσέγγισης προς το «πρότυπο της ανθρώπινης φύσης». Η απόλαυση δεν είναι σκοπός της ζωής, αλλά αναπόφευκτο συνακόλουθο της παραγωγικής δραστηριότητας τού ανθρώπου. «Η ευλογία (ευτυχία) δεν είναι ανταμοιβή της αρετής, αλλά η ίδια η αρετή». Η σπουδαιότητα της άποψης τού Σπινόζα για την αρετή βρίσκεται στη δυναμική έννοια της δύναμης. Ο Γκαίτε, ο Γκυγιώμ, ο Νίτσε, για ν’ αναφέρουμε λίγα μόνο εξέχοντα ονόματα, οικοδόμησαν τις ηθικές τους θεωρίες πάνω στην ίδια σκέψη —ότι δηλαδή η απόλαυση δεν είναι πρωτεύον κίνητρο δράσης, αλλά συνακόλουθο παραγωγικής δραστηριότητας.

Κλειδί στην άποψη τού Σπένσερ σχετικά με την αρχή απόλαυσης και πόνου είναι η έννοια της εξέλιξης. ’Ισχυρίζεται ότι η απόλαυση και ο πόνος ασκούν τη βιολογική λειτουργία να υποκινούν τον άνθρωπο να ενεργεί σύμφωνα με ότι είναι ωφέλιμο γι’ αυτόν ατομικά, καθώς και για την ανθρώπινη φυλή. Γίνονται κατά συνέπεια, απαραίτητοι παράγοντες του εξελικτικού προτσές. «ΟΙ πόνοι είναι Οι συναφείς με το πλήγωμα τού οργανισμού πράξεις, ενώ οι απολαύσεις είναι Οι πράξεις πού συντείνουν στην ευημερία του». «Το άτομο η το είδος διατηρείται από μέρα σε μέρα στη ζωή Επιδιώκοντας το ευχάριστο η αποφεύγοντας το δυσάρεστο». Η απόλαυση, ενώ αποτελεί υποκειμενικό βίωμα, δεν μπορεί να κριθεί μόνο σαν υποκειμενικό στοιχείο. ’Έχει μια αντικειμενική άποψη, την άποψη, δηλαδή, της φυσικής και πνευματικής ευημερίας τού ανθρώπου.

Ο Σπένσερ παραδέχεται ότι στο σημερινό πολιτισμό μας, παρατηρούνται πολλές περιπτώσεις βιωμάτων «διεστραμμένης» απόλαυσης η πόνου και εξηγεί το φαινόμενο αυτό με τις αντιθέσεις και τις ατέλειες της κοινωνίας. Διατείνεται ότι «με την πλήρη προσαρμογή της ανθρωπότητας στο κοινωνικό κράτος, θα Επικρατήσει η αναγνώριση των αληθειών πώς Οι πράξεις είναι ολόπλευρα σωστές μόνο όταν, Εκτός από τού να συμβάλουν στη μελλοντική ευτυχία, ειδική και γενική, είναι άμεσα ευχάριστες, και πώς 6 πόνος, όχι ό μακρινός, αλλά ό κοντινός, είναι συνακόλουθο πράξεων που είναι κακές». ’Αναφέρει ότι, Εκείνοι πού .πιστεύουν ότι ό πόνος έχει ευεργετική η ή απόλαυση βλαβερή Επίδραση, είναι υπεύθυνοι για μια διαστρέβλωση πού κάνει την Εξαίρεση να φαίνεται σαν κανόνας.

Ο Σπένσερ παραλληλίζει τη θεωρία του για τη βιολογική λειτουργία της απόλαυσης με κοινωνιολογική θεωρία. Προτείνει ότι «η αναμόρφωση της ανθρώπινης φύσης, έτσι πού να προσαρμόζεται στις απαιτήσεις της κοινωνικής ζωής, πρέπει με τον καιρό να κάνει ευχάριστες όλες τις δραστηριότητες, πού είναι απαραίτητες, και δυσάρεστες, τις δραστηριότητες εκείνες που έρχονται ·σε σύγκρουση μ’ αυτές τις απαιτήσεις». Και παρακάτω, «ότι η απόλαυση πού εξυπηρετεί τη χρήση μέσων για την πραγματοποίηση ενός σκοπού, γίνεται κι αυτή σκοπός».

Οι έννοιες τού Πλάτωνα, τού Αριστοτέλη, τού Σπινόζα και τού Σπένσερ περιλαμβάνουν από κοινού τις ιδέες:

1) ότι το υποκειμενικό βίωμα της απόλαυσης δεν αποτελεί αυτό καθεαυτό επαρκές κριτήριο αξίας.
2) Ότι η ευτυχία είναι συναφής με το καλό.
3) Ότι είναι δυνατό να βρεθεί ένα αντικειμενικό κριτήριο για την εκτίμηση της απόλαυσης.

Ο Πλάτων ανέφερε τον «καλό άνθρωπο» σαν κριτήριο για τη σωστή απόλαυση. Ο ’Αριστοτέλης, «το λειτούργημα τού ανθρώπου». Ο Σπινόζα, όπως και ό ’Αριστοτέλης, την πραγματοποίηση της φύσης τού ανθρώπου με τη χρήση των δυνάμεών της. Ο Σπένσερ, τη βιολογική και κοινωνική εξέλιξη τού ανθρώπου.

Οι παραπάνω θεωρίες για την απόλαυση και το ρόλο της στην ηθική, παρουσιάζουν το μειονέκτημα ότι δε συγκροτήθηκαν από ξεκαθαρισμένα όσο πρέπει στοιχειά, πού να βασίζονται σε διακριβωμένες τεχνικές μελέτες και παρατηρήσεις. Η -ψυχανάλυση, με τη λεπτομερειακή μελέτη των ασυνείδητων κινήτρων και της δυναμικής τού χαρακτήρα, έθεσε τα βάθρα για τη χρήση τέτοιων λεπτομερειακών τεχνικών μελέτης και παρατήρησης, κι έτσι μας -δίνει τη δυνατότητα να προωθήσουμε την εξέταση της απόλαυσης σαν κανόνα ζωής πέρα από το παραδοσιακό περιεχόμενό της.

Η ψυχανάλυση επιβεβαιώνει την άποψη, πού υποστηρίζουν Οι αντίπαλοι της ηδονιστικής ηθικής, ότι το υποκειμενικό βίωμα της ικανοποίησης είναι αυτό καθεαυτό απατηλό και δεν αποτελεί έγκυρο κριτήριο αξίας. Η ψυχαναλυτική διερεύνηση της φύσης των μαζοχιστικών επιθυμιών επιβεβαιώνει την ορθότητα της αντιηδονιστικής θέσης. ‘Όλες οι μαζοχιστικές επιθυμίες μπορούν να περιγραφούν σαν πόθος γι’ αυτό πού είναι βλαβερό •στο σύνολο της προσωπικότητας. Στις πιο έκδηλες μορφές του, ο μαζοχισμός είναι η επιθυμία για φυσικό πόνο και, στη συνέχεια, η γεύση χαράς απ’ αυτό τον πόνο. ‘Ως διαστροφή, ό μαζοχισμός συνδέεται με τη σεξουαλική διέγερση και ικανοποίηση, ενώ η επιθυμία τού πόνου είναι συνειδητή. «’Ηθικός ‘μαζοχισμός» είναι η επιθυμία για φυσική βλάβη, για ταπείνωση και κυριάρχηση. Συνήθως η επιθυμία αυτή δεν είναι συνειδητή, άλλα αιτιολογείται σαν υποταγή, αγάπη η αυταπάρνηση, η σαν αντίδραση στους νόμους της φύσης, στη μοίρα, η σε άλλες υπερβατές για τον άνθρωπο δυνάμεις. Η ψυχανάλυση δείχνει πόσο βαθιά απωθημένες και .πόσο τέλεια αιτιολογημένες μπορεί να είναι Οι μαζοχιστικές επιθυμίες.

Πάντως, τα μαζοχιστικά φαινόμενα, είναι ένα μόνο ιδιαίτερα εκπληκτικό παράδειγμα ασυνείδητων επιθυμιών πού είναι αντικειμενικά βλαβερές. Όλες Οι νευρώσεις μπορούν να κατανοηθούν σαν αποτέλεσμα ασυνείδητων επιθυμιών, πού τείνουν να παραβλάψουν και να παρεμποδίσουν την ανάπτυξη ενός ατόμου. Ο πόθος γι’ αυτό πού είναι βλαβερό αποτελεί την ουσία της ψυχικής ασθένειας. ’Έτσι, κάθε νεύρωση επιβεβαιώνει πώς η απόλαυση μπορεί να βρίσκεται σε αντίθεση με τα πραγματικά συμφέροντα τού ανθρώπου.

Η απόλαυση πού πηγάζει από την ικανοποίηση των νευρωτικών επιθυμιών μπορεί να είναι —χωρίς όμως αυτό να είναι απαραίτητο— ασυνείδητη. Η μαζοχιστική διαστροφή αποτελεί παράδειγμα συνειδητής απόλαυσης από μια νευρωτική επιθυμία. Το σαδιστικό άτομο, πού απολαμβάνει να ταπεινώνει άλλους, η ό φιλάργυρος πού χαίρεται το χρήμα πού θησαύρισε, μπορεί να έχει η να μην έχει επίγνωση της απόλαυσης πού αποκομίζει από την Ικανοποίηση της επιθυμίας του. Κατά πόσο μια τέτοια απόλαυση είναι η όχι συνειδητή η απωθημένη, εξαρτιέται από δύο παράγοντες: από την ένταση των δυνάμεων εκείνων, πού μέσα σ’ ένα άτομο αντιμάχονται τις παράλογες επιθυμίες, -και από το βαθμό στον όποιο τα ήθη της κοινωνίας καθιερώνουν η θέτουν έκτος νόμου την απόκτηση μιας τέτοιας απόλαυσης.

Η απώθηση της απόλαυσης μπορεί να έχει δυο διαφορετικές σημασίες. ‘Η λιγότερο ολοκληρωμένη και πιο συχνή μορφή απώθησης, είναι εκείνη στην οποία η απόλαυση γίνεται αισθητή συνειδητά, όχι όμως και σε συνδυασμό με την παράλογη επιθυμία, άλλα περισσότερο σαν αιτιολογημένη έκφραση της. Ό φιλάργυρος, λόγου χάρη, μπορεί να σκέφτεται ότι νιώθει ικανοποίηση επειδή προνοεί για την Οικογένειά του. Ό σαδιστής μπορεί να νιώθει πώς η απόλαυση του απορρέει από την αίσθηση του για την ηθική αγανάκτηση. Ό πιο ριζικός τύπος απώθησης είναι εκείνος όπου δεν υπάρχει επίγνωση καμιάς απόλαυσης. Πολλοί σαδιστές θ’ αρνηθούν ειλικρινά πως το βίωμα του να βλέπουν άλλους να ταπεινώνονται τους δίνει κάποιο αίσθημα ευχαρίστησης. ‘Ωστόσο, η ανάλυση των ονείρων τους και των ελεύθερων συνειρμών τους αποκαλύπτει την ύπαρξη ασυνείδητης απόλαυσης.

Ό πόνος και η δυστυχία μπορούν επίσης να είναι ασυνείδητα, και η απώθηση μπορεί να προσλάβει τις ίδιες μορφές πού περιγράψαμε σχετικά με την απόλαυση. Ένα άτομο μπορεί να αισθάνεται δυστυχισμένο, γιατί δεν έχει επιτυχία τόση, όσο θα επιθυμούσε, η γιατί έχει προσβληθεί η υγεία του, η εξαιτίας ορισμένων εξωτερικών περιστάσεων της ζωής του. Ωστόσο, ό βασικός λόγος για τη δυστυχία του αυτή μπορεί να είναι η έλλειψη από μέρους του παραγωγικότητας, το κενό της ζωής του, η ανικανότητά του ν’ αγαπάει, η οποιεσδήποτε άλλες εσωτερικές ανεπάρκειες πού τον κάνουν δυστυχισμένο. Αιτιολογεί, βέβαια, τη δυστυχία του, κι έτσι δεν αισθάνεται τη σύνδεση της με τα πραγματικά αίτια. Και πάλι, το τελειότερο είδος απώθησης της δυστυχίας παρατηρείται όπου δεν υπάρχει καθόλου συνείδηση της δυστυχίας. Στην περίπτωση αυτή, ένα άτομο πιστεύει ότι είναι πέρα για πέρα ευτυχισμένο, ενώ στην πραγματικότητα είναι δυσαρεστημένο και δυστυχισμένο.

Η έννοια της ασυνείδητης ευτυχίας -και δυστυχίας σκοντάφτει πάνω σε μια σημαντική αντίρρηση, πού λέει πώς η ευτυχία και η δυστυχία μας ταυτίζονται με το συνειδητό μας αίσθημα τού να είμαστε ευτυχισμένοι η δυστυχισμένοι και ότι το να ευχαριστηθούμε η να πονέσουμε χωρίς να το ξέρουμε, ισοδύναμε! με το να μην ευχαριστηθούμε η να μην πονέσουμε. Το επιχείρημα αυτό έχει κάτι περισσότερο από απλή θεωρητική σημασία. Η σπουδαιότητά του είναι πολύ μεγάλη ως προς τις κοινωνικές και ηθικές επιπτώσεις του. ’Αν Οι δούλοι δεν αντιλαμβάνονταν ότι η κατάσταση τους είναι οδυνηρή, πώς θα μπορούσε ο εξωτερικός παρατηρητής ν’ απορρίψει τη δουλεία στο όνομα της ευτυχίας τού ανθρώπου; ’Αν ο σύγχρονος άνθρωπος είναι τόσο ευτυχισμένος όσο ισχυρίζεται πώς είναι, δεν αποδείχνει αυτό ότι έχουμε οικοδομήσει τον καλύτερο από όλους τούς κόσμους πού μπορούν να Οικοδομηθούν; Δεν είναι η αυταπάτη της ευτυχίας μια επαρκής έννοια, η μάλλον δεν είναι «η αυταπάτη της ευτυχίας» μια αντιφατική έννοια;

Οι αντιρρήσεις αυτές αγνοούν το γεγονός ότι η ευτυχία, όπως και η δυστυχία, είναι κάτι περισσότερο από μια κατάσταση πνεύματος. Στην πραγματικότητα, η ευτυχία και η δυστυχία είναι εκφράσεις ολόκληρου τού οργανισμού, ολόκληρης της προσωπικότητας. Η ευτυχία συνδέεται με το δυνάμωμα της ζωτικότητας, την ένταση τού αισθήματος και της σκέψης και την παραγωγικότητα. Η δυστυχία συνδέεται με το αποδυνάμωμα αυτών των Ικανοτήτων και λειτουργιών». Η ευτυχία και η δυστυχία είναι σε τέτοιο βαθμό μια κατάσταση τού συνόλου της προσωπικότητάς μας, ώστε συχνά εκφράζονται καλύτερα από τις σωματικές αντιδράσεις παρά από το συνειδητό μας αίσθημα. Το τραβηγμένο πρόσωπο ενός ατόμου, η χαλαρότητα, η κούραση, η φυσικά συμπτώματα, όπως οι πονοκέφαλοι η οι ακόμη σοβαρότερες μορφές ασθένειας, είναι συχνά εκφράσεις δυστυχίας, ακριβώς όπως ένα φυσικό αίσθημα άνεσης μπορεί να είναι ένα από τα «συμπτώματα» ευτυχίας.

Πραγματικά, το σώμα μας είναι σε θέση να εξαπατηθεί! λιγότερο, σχετικά με την κατάσταση ευτυχίας απ’ όσο το μυαλό μας, όταν μπορεί να διασκεδάσει κάνεις με την ιδέα ότι κάποτε στο μέλλον η παρουσία κι ο βαθμός της ευτυχίας και της δυστυχίας θα μπορεί να συναχθέν από μια εξέταση των χημικών διεργασιών στο σώμα μας. Με τον ίδιο τρόπο η λειτουργία των πνευματικών και συναισθηματικών ικανοτήτων μας επηρεάζεται από την ευτυχία μας η από τη δυστυχία μας. Η οξύτητα της λογικής μας κι η ένταση των αισθημάτων μας εξάρτιονται από την ευτυχία η τη δυστυχία. ‘Η δυστυχία αποδυναμώνει η και παραλύει όλες τις φυσικές μας λειτουργίες. Η ευτυχία τις δυναμώνει. Το υποκειμενικό αίσθημα ότι είμαστε ευτυχισμένοι, όταν δεν είναι μια ιδιότητα της κατάστασης άνεσης ολόκληρου τού ατόμου, δεν είναι τίποτα’ άλλο παρά απατηλή σκέψη σχετικά μ έ ένα αίσθημα, και δεν έχει καμιά απόλυτα σχέση με την αυθεντική ευτυχία.

Την ευχαρίστηση η την ευδαιμονία πού υπάρχει μόνο στον εγκέφαλο ενός ανθρώπου, αλλά πού δεν αποτελεί συνθήκη της προσωπικότητάς του, προτείνω να την ονομάζουμε ψευδευχαρίστηση η ψευδοενδαιμονία. ‘Ένα άτομο, λόγου χάρη, κάνει ένα ταξίδι και συνειδητά αισθάνεται ευτυχισμένο. Μπορεί όμως να έχει αυτό το αίσθημα, γιατί η ευτυχία είναι αυτό πού υποτίθεται πώς πρέπει να νιώθει κανείς κάνοντας ένα ταξίδι αναψυχής. Στην πραγματικότητα μπορεί να είναι ασυνείδητα απογοητευμένος και δυστυχής. Την αλήθεια μπορεί να τού την αποκαλύψει ένα όνειρο. ’Η, ακόμη, μπορεί ν’ αναλογιστεί αργότερα ότι η ευτυχία του δεν ήταν αυθεντική. Ο ψευδόπονος μπορεί να παρατηρηθεί σε πολλές καταστάσεις, στις όποιες συμβατικά αναμένει κανείς, και κατά συνέπεια αισθάνεται λύπη η δυστυχία. Η ψευδοευχαρίστηση και ο ψευδόπονος είναι στην πραγματικότητα προσποιητά αισθήματα. Είναι περισσότερο σκέψεις σχετικά με αισθήματα παρά αυθεντικές συναισθηματικές εμπειρίες.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

6.1.1. Επίνητρο του «ζωγράφου της Ερέτριας»

Το σκεύος που ονομάζεται στην αρχαία ελληνική ἐπίνητρον ή ὄνος το χρησιμοποιούσαν αποκλειστικά οι γυναίκες για την κατεργασία του μαλλιού· ήταν μακρόστενο και ημικυλινδρικό και το τοποθετούσαν επάνω στον μηρό και το γόνατο για να στρίψουν και να δυναμώσουν τις μάλλινες κλωστές (νήματα) που κατασκεύαζαν με τη ρόκα και το αδράχτι. 

Σε ένα ερυθρόμορφο επίνητρο από την Ερέτρια, που χρονολογείται λίγο πριν το 420 π.Χ., συγκεκριμένα στη ζωφόρο μιας από τις δύο μακρές πλευρές του, εικονίζεται μια σκηνή γάμου, θέμα ιδιαίτερα ταιριαστό για ένα γυναικείο εργαλείο. Δεν πρόκειται όμως για έναν κοινό, αλλά για έναν πολύ γνωστό μυθικό γάμο, εκείνον της Άλκηστης με τον βασιλιά των Φερών της Θεσσαλίας Άδμητο. Η σκηνή τοποθετείται στο παλάτι του Αδμήτου. Μπροστά σε μια μισάνοιχτη πόρτα εικονίζεται η Άλκηστη να στηρίζεται στο νυφικό κρεβάτι, ενώ δίπλα της η αδελφή της η Αστερόπη σκύβει και ακουμπάει στον ώμο της καθιστής Ιππολύτης, της γυναίκας του αδελφού της Ακάστου, η οποία παίζει με ένα μικρό πουλί. Πίσω τους δύο γυναίκες, η Ερανώ και η Θεώ στολίζουν μεγάλα τελετουργικά αγγεία, που χρησίμευαν για την ετοιμασία του λουτρού της νύφης, η πρώτη μια λουτροφόρο υδρία και η δεύτερη δύο γαμικούς λέβητες. Ανάμεσά τους μια τρίτη γυναίκα ανασηκώνει κομψά το ιμάτιό της πίσω από τον αριστερό της ώμο, σε μια χειρονομία που δηλώνει την ἀνακάλυψιν ("ξεσκέπασμα") της νύφης μπροστά στον γαμπρό. 

Οι μορφές ταυτίζονται με επιγραφές· χωρίς αυτές θα ήταν αδύνατο να καταλάβουμε ότι η σκηνή είναι μυθολογική και δεν απεικονίζει έναν αθηναϊκό γάμο του 5ου αιώνα π.Χ. Ο αγγειογράφος που διακόσμησε το αγγείο πήρε το όνομά του από τον τόπο προέλευσης του αγγείου και λέγεται «ζωγράφος της Ερέτριας». Η παράσταση είναι ένα από τα πρώτα δείγματα του «πλούσιου ρυθμού», όπως δείχνουν οι περίτεχνες στάσεις των μορφών και οι πλούσιες και κάπως μανιεριστικά δοσμένες πτυχώσεις των ενδυμάτων τους.

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: ΙI. ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΩΚΡΑΤΙΚΟΥΣ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

14.5. Ἀνέγνων, ἔγνων, οὐ κατέγνων: η στάση προς τη φιλοσοφία

Η φιλοσοφία, λοιπόν, έχει αξία αλλά δεν είναι αυταξία. Είναι μια προπαρασκευαστική σπουδή, ένα μέσο για την επίτευξη ενός ανώτερου σκοπού. Μην πιστέψουμε ότι αυτή η «εργαλειοποίηση» της φιλοσοφίας είναι μόνο χριστιανικό χαρακτηριστικό (ούτε ότι ανήκει μόνο σε κάποιο ζοφερό παρελθόν). Ας σκεφτούμε πώς θα έβλεπε τη φιλοσοφία ένας εθνικός ο οποίος δεν είχε εμπιστευθεί τη σωτηρία της ψυχής του αποκλειστικά στη φιλοσοφία, αλλά (για κάθε ενδεχόμενο) είχε μυηθεί και σε μερικές μυστηριακές λατρείες. Και ας σκεφτούμε ποια «αποστολή» ανατίθεται στη φιλοσοφία από φιλοσόφους και κάθε είδους αναμορφωτές, εκπαιδευτικούς, πολιτικούς, κοινωνικούς.

Ο Ωριγένης αναγνώριζε την αξία της φιλοσοφίας, ακριβώς επειδή τη γνώριζε. Στο έργο του που σώθηκε (γιατί ένα μεγάλο μέρος του έχει χαθεί) περιλαμβάνονται γύρω στα 150 παραθέματα από αρχαίους φιλοσόφους, τίτλους και αποσπάσματα που αλλιώς θα αγνοούσαμε, από την πλατωνική και τη στωική παράδοση. Κατείχε πολύ καλά τη φιλοσοφία της Στοάς, ίσως καλύτερα από τον πλατωνισμό, και ήταν σε θέση να διευκρινίζει δύσκολα ή και ελάχιστα γνωστά σημεία των δύο παραδόσεων.

Δεν τον ενδιέφερε όμως η διαμάχη με την ελληνική φιλοσοφία εν γένει ή με κάποια συγκεκριμένη σχολή ή θεωρία. Δεν ένιωθε την ανάγκη να απολογηθεί, σε μια περίοδο που οι περισσότεροι λόγιοι χριστιανοί έγραψαν απολογητικά (αμυντικά ή επιθετικά) κείμενα προς τους εθνικούς. Δεν ήταν λιγότερο βέβαιος από τον σύρο Τατιανό και άλλους απολογητές για την αλήθεια της πίστης του. Γνώριζε όμως σε βάθος τον αντίπαλό του, και δεν είχε την αυταρέσκεια ή την επιθετικότητα του νεοφώτιστου ή εκείνου που βίωνε τον ελληνικό πολιτισμό σαν δυσβάστακτη πολιτισμική ηγεμονία. Κι όταν συνέθεσε το ογκώδες απολογητικό έργο του Κατά Κέλσου, ήταν ήδη ηλικιωμένος και χρειάστηκε να τον παρακαλέσουν φορτικά για να το γράψει.

Ο Ωριγένης δεν είχε σύμπλεγμα κατωτερότητας προς τη φιλοσοφία: τη γνώρισε σαν ουσιαστικό συμπλήρωμα της παιδείας του. Το ίδιο και τον χριστιανισμό: τον γνώρισε από μικρός και δεν μεταστράφηκε σ᾽ αυτόν μετά από κάποια εσωτερική πάλη με το εθνικό φιλοσοφικό παρελθόν του, όπως συνέβη με άλλους χριστιανούς στοχαστές. Βέβαια, η μεταστροφή, φαινόμενο χαρακτηριστικό της εποχής, συνήθως φανέρωνε μια δυναμική ώθηση της σκέψης και ίσως την απώθηση άλλων πραγμάτων - άραγε χωρίς κόστος; Όμως το πάθος δεν έλειψε από τον Ωριγένη: το διοχέτευσε στην ερμηνεία των γραφών και στη συγκρότηση μιας (της πρώτης) «χριστιανικής φιλοσοφίας».