Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια

Πρόλογος 

Η Εισαγωγή, με υποχρεωτική συντομία, ορίζει το ευρύτερο πλαίσιο της ομηρικής ποίησης· ανιχνεύει την ταυτότητα του Ομήρου και την υποθετική σχέση των ομηρικών επών με την ιστορία· σχολιάζει το ύφος και τη γλώσσα τους· επιμένει στον τρόπο σύνθεσης, εκφοράς και πρόσληψής τους, για να καταλήξει στις αναλογικές ομοιότητες και διαφορές Ιλιάδας και Οδύσσειας, υποθέτοντας ότι το δεύτερο έπος μαθητεύει, χωρίς όμως και να υποτάσσεται, στο πρώτο.

Το Πρώτο Μέρος αναγνωρίζει τους όρους και προτείνει ορισμούς της ομηρικής αφήγησης. Διακρίνει τον μύθο από την πλοκή των δύο επών και την τεχνική από την τέχνη τους. Παρουσιάζει τους ανώνυμους και επώνυμους αοιδούς της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, που αποτελούν προδρομικά είδωλα των ραψωδών. Συστήνει την παραδοσιακή αοιδή σε σύγκριση και διάκριση προς την εξωτερική αφήγηση του ποιητή και προς τις εσωτερικές διηγήσεις των ηρώων· οι οποίες περισσεύουν στην Οδύσσεια και διαβαθμίζονται από τον Νέστορα στον Μενέλαο, για να κορυφωθούν στον Οδυσσέα, που υποβάλλεται λίγο πολύ ως αφηγηματικός εκπρόσωπος του ποιητή.

Στις εσωτερικές διηγήσεις εξάλλου της Οδύσσειας, μοιρασμένες σε γνήσιες και πλαστές, αναγνωρίζονται οι τρεις βασικοί συντελεστές κάθε αφήγησης: ο χώρος της, ο χρόνος της και το ακροατήριό της. Στο στέμμα των εσωτερικών διηγήσεων του Οδυσσέα εξέχουν, με τον μύθο και την πλοκή τους, οι «Μεγάλοι Απόλογοι», όπου εντοπίζονται και αξιολογούνται: το περιβάλλον τους, το διπλό τους θέμα και η σύνταξή τους. Στο πλαίσιο αυτό η «Νέκυια» αναδεικνύεται κορυφαίο παράδειγμα της οδυσσειακής αφήγησης.

Το Δεύτερο Μέρος αναφέρεται σε κρίσιμο αφηγηματολογικό πρόβλημα, για το οποίο η σχετική βιβλιογραφία παραμένει λειψή. Ζητούμενο στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι αν οι ομηρικοί θεοί, εκτός από τον θεολογικό τους ρόλο (που ορίζει την ομηρική θεοδικία και την ομηρική ανθρωποδικία) διεκπεραιώνουν και ποιητική αποστολή· αν δηλαδή καθορίζουν (ή συγκαθορίζουν μαζί με τον ποιητή) την εξέλιξη του μύθου και κυρίως την πλοκή των ομηρικών επών. Προς αυτή την κατεύθυνση εξετάζεται καταρχήν ο ποιητικός ρόλος των Μουσών (προβεβλημένος κυρίως στα προοίμια της Ιλιάδας και της Οδύσσειας) και στη συνέχεια των ολυμπίων θεών, χωριστά στα δύο έπη.

Οι Μούσες προβάλλονται ως γνωστική και μνημονική εγγύηση της επικής αφήγησης. Στην πραγματικότητα όμως ο ίδιος ο ποιητής αναθέτει και εμπιστεύεται στις Μούσες το ποιητικό του πρόγραμμα, εξονομάζοντας τον κεντρικό του ήρωα και προκαταβάλλοντας τον βασικό του μύθο, με την αρχή και το τέλος του. Τούτο σημαίνει ότι Μούσες και επικός ποιητής συνεργάζονται: εκείνες προσφέροντας το μουσικό και μνημονικό τους κύρος, ως θυγατέρες του Δία και της Μνημοσύνης· ο ποιητής συντάσσοντας την αφήγησή του υπό τη σκέπη τους. Πρόκειται για καταγωγικό ζεύγος, που επιβιώνει ως σήμερα, προϋποθέτοντας την έμπνευση ως αρχή της ποιητικής δημιουργίας.

Σαφέστερη φαίνεται η ποιητική εμπλοκή των άλλων ολυμπίων θεών, ειδικότερα του Δία στην Ιλιάδα και της Αθηνάς στην Οδύσσεια. Ως σήμα ποιητικής κατατίθεται στο προοίμιο της Ιλιάδας η έκφραση Διὸς βουλή, προκειμένου να κατοχυρώσει ο ποιητής της με θεολογικό κύρος τον μύθο και την πλοκή του έπους του. Επειδή στη συγκεκριμένη περίπτωση επιλέγει, με αφορμή τον θυμό του Αχιλλέα, τη δραματική ένταξη του ολιγοήμερου ιλιαδικού πολέμου στο πλαίσιο του δεκάχρονου τρωικού πολέμου. Πρόκειται για τολμηρή επιλογή, που ανατρέπει τις χρονογραφικές αρχές της παραδοσιακής επικής ποίησης, όπως πρώτος αναγνώρισε ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του. Αυτό το ανατρεπτικό ποιητικό σχέδιο το εμπιστεύτηκε ο ποιητής της Ιλιάδας στον Δία, αναλαμβάνοντας ο ίδιος τον ρόλο του υποβολέα.

Αν ο Δίας ρυθμίζει, «κατ᾽ ανάθεση» του ποιητή, λίγο πολύ τον μύθο και κυρίως την πλοκή του ιλιαδικού έπους, όπως αποδεικνύεται σε κομβικά σημεία της αφήγησης (λόγου χάριν στην πρόγνωση και στη διεκπεραίωση της «Πατρόκλειας», περισσότερο στα «Έκτορος λύτρα», με τα οποία σφραγίζεται συμφιλιωτικά ο ιλιαδικός πόλεμος), στην Οδύσσεια ομόλογο ρόλο αναλαμβάνει η Αθηνά, σάμπως ο Δίας να παραδίδει τώρα την ποιητική σκυτάλη στην κόρη του.

Πράγματι, για να περάσει η, λίγο μεταγενέστερη, Οδύσσεια από την ακινησία στην κίνηση, από την αδράνεια στη δράση, ο ποιητής αναθέτει ρόλο υποκινητή στην Αθηνά: η «Τηλεμάχεια», που καλύπτει τις τέσσερις πρώτες ραψωδίες του έπους, είναι δική της πρόταση και δικό της έργο· αλλά και η έναρξη της κυρίως Οδύσσειας στην αρχή της πέμπτης ραψωδίας πάλι στη θεά οφείλεται· η Αθηνά εξάλλου καθορίζει και τους όρους της μνηστηροφονίας στο δεύτερο μέρος του έπους· με δική της τέλος επέμβαση αποτρέπεται ο εμφύλιος πόλεμος στο πέρας της εικοστής τέταρτης ραψωδίας. Υποβολέας της θεάς και εδώ ο ποιητής της Οδύσσειας· αποφασιστικός επόπτης ο Δίας.

Το Τρίτο Μέρος αφιερώνεται στην ομηρική αρεταλογία, που δύσκολα προσδιορίζεται και ακόμη δυσκολότερα ερμηνεύεται. Η διπλή αυτή δυσκολία προκύπτει ακριβώς από τις πολλαπλές σημασίες που έχει η λέξη ἀρετή στα ομηρικά έπη. Η ετυμολογική της ρίζα την ανάγει στα επίθετα ἀρείων και ἄριστος, που αποτελούν αντιστοίχως τον συγκριτικό και τον υπερθετικό βαθμό του επιθέτου ἀγαθός, το οποίο σημαίνει καταρχήν «γενναίος». Η ομηρική ωστόσο αρετή δεν περιορίζεται στην καταγωγική αυτή σημασία της· καλύπτει κάθε είδους προτέρημα, που εξασφαλίζει σε πρόσωπα, αλλά και σε πράγματα, συγκριτική υπεροχή.

Γενικότερα η αρετή φαίνεται να αποτελεί το αποφασιστικότερο σήμα για το ήθος των ομηρικών ηρώων, χωρίς τούτο να σημαίνει ότι συστήνει έναν κώδικα συστηματικής ηθικής. Ορίζει ωστόσο τη στάθμη του ομηρικού πολιτισμού σε πολεμικό αλλά και σε μεταπολεμικό περιβάλλον. Η ασφαλέστερη πάντως μέθοδος για να προσδιοριστεί το εύρος και το βάθος της ομηρικής αρετής είναι να αναγνωριστούν με ακρίβεια τόσο τα συστατικά της μερίδια όσο και οι ανακλάσεις της στη συνολική ιδεολογία (ανθρωπολογική και θεολογική) των ομηρικών επών. Αυτό επιχειρείται στο πρώτο κεφάλαιο του Τρίτου Μέρους, όπου συσχετίζονται παραδειγματικά ζεύγη: π.χ. ο οίκος και η πόλις, ο ανταγωνισμός και η φιλότης, η θέμις και η δίκη, οι θεοί και οι θνητοί, η ύβρις και η νέμεσις.

Πυρηνικό όμως στοιχείο της ομηρικής αρετής αναδεικνύεται το κλέος, ως κίνητρο και στόχος της. Το κλέος ωστόσο, ως φήμη και δόξα των επικών προσώπων, μετασχηματίζεται καθώς περνούμε από την πολεμική και δραματική Ιλιάδα στη μεταπολεμική και μεταδραματική Οδύσσεια. Αυτή τη διακριτική εξέλιξη παρακολουθεί και ερμηνεύει το δεύτερο κεφάλαιο του Τρίτου Μέρους με αντιπροσωπευτικά παραδείγματα: τον Αχιλλέα και τον Έκτορα στην Ιλιάδα· τον Οδυσσέα, την Πηνελόπη και τον Τηλέμαχο στην Οδύσσεια. Στο μεταξύ, επισημαίνονται τα συνοδευτικά αλλά και τα παράγωγα στοιχεία του κλέους. Λόγου χάριν: το κῦδος και το εὖχος, το πένθος και ο νόστος, η ταφή και ο τύμβος, ο ανταγωνιστικός θάνατος και η εναγώνια επιβίωση. Ο θάνατος σημαδεύει κυρίως το ιλιαδικό κλέος· η επιβίωση το οδυσσειακό. Με τέτοιον τρόπο μάλιστα, ώστε δημιουργείται η αίσθηση ότι στην πρώτη περίπτωση κυοφορείται η κλασική τραγωδία, ενώ στη δεύτερη προαναγγέλλεται το επεισοδιακό μυθιστόρημα.

Κρατάω τα ηνία των αποφάσεών μου

Κρατάω τα ηνία των αποφάσεών μου εξετάζοντας τα δεδομένα. Το μυαλό του ανθρώπου που αναζητά, το πνεύμα και η αναλυτική του σκέψη, τον βοηθούν να αντιληφθεί ότι η ενοχή είναι κακή παρέα.

Έτσι, υποκύπτει κάποτε στον πειρασμό να ρίξει σε κάποιον άλλο την ευθύνη για όσα κακά συμβαίνουν (και πάντα βρίσκεται κάποιος).

Σ’ αυτήν την παγίδα, είναι πάντα ο άλλος που σε κάνει να υποφέρεις: η γυναίκα σου σε κάνει να υποφέρεις, ο άντρας σου σε κάνει να υποφέρεις, οι γονείς σου σε κάνουν να υποφέρεις, τα παιδιά σου σε κάνουν να υποφέρεις.

Για ό,τι συμβαίνει φταίει το χρηματοοικονομικό σύστημα, η κοινωνία, ο καπιταλισμός, ο κομμουνισμός, ο φασισμός, η κυρίαρχη πολιτική ιδεολογία, η κοινωνική δομή ή το πεπρωμένο, το κάρμα, ο Θεός ή οι ενωμένες δυνάμεις όλων των προηγουμένων…

Πάντα σ’ αυτήν την παγίδα, αυτό που σε κάνει να υποφέρεις είναι κάτι έξω από σένα, και είναι πιθανό να παίρνεις ανακούφιση για λίγο, ρίχνοντας σε άλλους την ευθύνη.

Την ίδια στιγμή που «ανακαλύπτεις» ποιος ή τι σε βασανίζει κι ένα πρόβλημα δείχνει να λύνεται, ένα άλλο, ίσως πιο σοβαρό, σου χτυπά την πόρτα.

Τώρα πια δεν μπορείς να κάνεις τίποτα για ν’ αλλάξεις μια κατάσταση που παύει να εξαρτάται από σένα.

Όσοι ακόμα δεν ξεπέρασαν αυτή τη δοκιμασία, ξοδεύουν τη ζωή τους μουρμουρίζοντας:

Μα είναι δυνατόν να νιώθει κάποιος ευτυχισμένος σε μία κοινωνία τόσο άδικη (ή ακαλλιέργητη, ή καταπιεσμένη);

Πώς να ζήσεις ευτυχισμένος σε μια χώρα υλιστική (ή γραφειοκρατική, ή υπανάπτυκτη) σαν ετούτη;

Πώς να είσαι ευτυχισμένος αν δεν είναι ευτυχισμένος ο αδελφός σου, ο γιος σου, ο πατέρας σου;

Ποιος μπορεί να είναι ευτυχισμένος αν πρέπει να δουλεύει δεκατέσσερις ώρες τη μέρα κάνοντας κάτι που δεν του αρέσει;

Πώς να είσαι ευτυχισμένος αν το ταίρι σου δεν ασχολείται μαζί σου, ούτε σου επιτρέπει να είσαι ελεύθερος;

Και μολονότι ξέρουμε ότι όλα αυτά είναι προφάσεις, προφάσεις κι επιπλέον προφάσεις, όταν μπούμε στα βάσανα της ύπαρξης, έχουμε να διαλέξουμε ανάμεσα σε τρεις δρόμους:

Το δρόμο του προφήτη ιεροκήρυκα. Πρόκειται για έναν ονειροπόλο ιδεαλιστή, έναν μεσσιανικό μυστικιστή ή έναν μάγο του δρόμου, που διακηρύσσει ότι όταν αλλάξει η κοινωνία, όταν επικρατήσει κοινωνική δικαιοσύνη, όταν γυρίσει ο τροχός, όταν ο καθένας αγαπήσει το συνάνθρωπό του, κι όταν άπαντες αγαπηθούν… τότε θα έρθει η στιγμή της γενικής ευτυχίας. Λέει σε όποιον τον ακούει, ότι ώσπου να συμβεί αυτό η ευτυχία μας είναι ανέφικτη.

Το δρόμο του παρανοϊκού. Πλάθεις και φαντάζεσαι σενάρια παγκόσμιας συνωμοσίας που υποτίθεται πως έχουν σχεδιαστεί μόνο και μόνο για να μας καταστρέψουν όλους – και ειδικά όσους ανήκουν στην ομάδα σου, τους οικείους σου, αλλά κυρίως εσένα… Και πάνω σ’ αυτό αρχίζεις να αναπτύσσεις μηχανισμούς όλο και πιο νευρωτικούς για να αμυνθείς στους εχθρικούς και μανιώδεις συνωμότες.

Το δρόμο του ανθρώπου που αναζητά τη σοφία, και που προτείνω εδώ.

Αποφασίζουμε να πάρουμε τα ηνία στα χέρια μας και να καταλάβουμε, μια για πάντα, ότι η ζωή μας εξαρτάται πρωτίστως και κυρίως από εμάς τους ίδιους.

Αναγνωρίζουμε ότι κανένας άλλος δεν είναι ένοχος για κάτι που μας συμβαίνει, κι όταν αν φέρουμε πάνω μας τραύματα, ήταν πάντα και με τη δική μας συνενοχή.

Όταν πια ξεπεράσουμε την παραπάνω πρόκληση, δεν μας μένουν πολλές εναλλακτικές.

Η ευθύνη να ζήσουμε στο παρόν, δεν μας επιτρέπει να ενοχοποιούμε άλλους, καθώς αυτό ακριβώς σημαίνει «ωριμότητα»: να μην αισθανόμαστε συνεχώς την ανάγκη να ενοχοποιούμε άλλους.

Αυτό που είμαστε, αυτό που ζούμε, κι αυτό που κάνουμε, είναι σε μεγάλο βαθμό δικό μας δημιούργημα.

Εγώ είμαι υπεύθυνος για τη ζωή μου, για όλα μου τα βάσανα, για ό,τι μου συνέβη άλλοτε κι ό,τι μου συμβαίνει τώρα. Έτσι το διάλεξα. Αυτούς τους σπόρους έσπειρα, και τώρα μαζεύω τη συγκομιδή. Είμαι υπεύθυνος. 

Ο άνθρωπος της αναζήτησης μεγαλώνει και μαθαίνει κι όταν φτάνει η ώρα αυτής της δεύτερης δοκιμασίας ανακαλύπτει – με ακεραιότητα και χωρίς να κατηγορεί άλλους -, ότι ο βασικός υπεύθυνος για ό,τι του συμβαίνει είναι ο ίδιος του ο εαυτός.

Όπως συνήθιζε να μου λέει ο δάσκαλός μου: «Εσύ είσαι πάντα ο κύριος των αποφάσεών σου, ακόμα κι αν αυτές είναι σκλάβες υποταγμένες στις πεποιθήσεις σου».

Μαργκερίτ Ντυράς: Ο έρωτας παραμένει το μόνο πράγμα που μετράει αληθινά

Ο έρωτας παραμένει το μόνο πράγμα που μετράει αληθινά.

Είναι ηλίθιο να τον περιχαρακώνουμε σε ιστορίες ανάμεσα σε έναν άντρα και μια γυναίκα.

Την αμφυσημία που κρύβεται σε κάθε πάθος την ανακάλυψα όταν, φτωχή και εκκεντρική, συνάντησα τον Κινέζο εραστή.

Τον έρωτα, ως επιθυμία να κατακτήσεις τον άλλο σε βαθμό να θέλεις να τον καταβροχθίσεις.

Είναι το σεξ -όπου οι άνθρωποι βρίσκονται σε ένα είδος αισθησιακού χρωματισμού- που με ενδιαφέρει, και εκείνο που βρίσκεται στη ρίζα του ερωτισμού, η επιθυμία.

Αυτό που δε μπορούμε, ίσως και να μην πρέπει, να κατευνάσουμε με το σεξ.

Η επιθυμία είναι μια λανθάνουσα δραστηριότητα και σ' αυτό μοιάζει με τη γραφή: επιθυμούμε όπως γράφουμε, πάντοτε.

Εξάλλου, όταν είμαι έτοιμη να γράψω, νιώθω να με πλημμυρίζει η γραφή περισσότερο από όσο όταν το κάνω στ' αλήθεια.

Το χάος είναι στην επιθυμία.

Η απόλαυση δεν είναι άλλο από το ελάχιστο μέρος εκείνου στο οποίο κατορθώσαμε να φτάσουμε.

Τα υπόλοιπα, το τεράστιο μέρος των επιθυμιών, μένουν εκεί χαμένα δια παντός.

Marguerite Duras

Το ψυχολογικό φαινόμενο του προβολέα ή του επίκεντρου

Είναι όταν νιώθουμε ότι όλοι μας προσέχουν και μας επικρίνουν. Οι άνθρωποι τότε πιστεύουν ότι γίνονται αντιληπτοί περισσότερο από ό,τι συμβαίνει στην πραγματικότητα.

Συμβαίνει συνέχεια: Μισούμε μια φωτογραφία μας που όλοι οι άλλοι επιμένουν ότι είναι ωραία ή προσέχουμε έναν λεκέ στο ρούχο μας που όμως ο φίλος μας ούτε καν είχε παρατηρήσει ή έχουμε εμμονή με το πώς φαίνεται το προφίλ μας στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης, για πληροφορίες που πιθανότατα ποτέ κανείς να μην έχει προσέξει. Ή εάν κάποιος πει κάτι λάθος κατά τη διάρκεια μιας συνομιλίας ή ομιλίας, τότε το φαινόμενο του προβολέα τον κάνει να σκεφτεί «Τώρα όλοι πρέπει να μιλούν για το πόσο ανόητος είμαι». Ή πολλοί νιώθουν άσχημα αν δεν έχουν βαμμένα τα νύχια τους κλπ.

Όλες αυτές οι σκέψεις έχουν κάτι κοινό: πολλοί άνθρωποι ενοχλούνται πολύ από την ιδέα ότι οι άλλοι μπορεί να προσέχουν μια ατέλεια πάνω σε αυτούς.

Όμως, μια πιο ισορροπημένη σκέψη μπορεί να λέει κάτι σαν αυτό: «Ορισμένοι μπορεί να έχουν προσέξει το λάθος μου, αλλά μάλλον δεν το σκέφτηκαν και πολύ μετά».

Το φαινόμενο του προβολέα κάνει την εμφάνισή του όταν η κοινωνική μας επίγνωση ξεφεύγει από τα φυσιολογικά της επίπεδα. Αυτό συνήθως ξεκινά από νεαρή ηλικία. Πυροδοτείται από το φόβο ότι δεν είμαστε αρκετά καλοί ή ότι συνεχώς κινδυνεύουμε να ντροπιαστούμε μπροστά σε άλλους ξανά· έτσι προσέχουμε υπερβολικά πολύ πριν να κάνουμε οποιαδήποτε δημόσια κίνηση. Αν δεν αναγνωρίζετε αυτό το μοτίβο πάνω σας, είναι επειδή διαιωνίζεται και στην ενήλικη ζωή και το έχουμε συνηθίσει.

Ακόμα και οι πιο άνετοι με τον εαυτό τους άνθρωποι έχουν πέσει θύμα του φαινομένου του προβολέα, επειδή δεν έχει να κάνει τόσο με τον εγωκεντρισμό, όσο με την ανασφάλεια και κάθε ένας από εμάς νιώθει ακόμα και λίγο ανασφαλής κάποια στιγμή στη ζωή του. Βέβαια, το φαινόμενο του προβολέα έχει φτάσει σε επίπεδα επιδημίας μέσα από στο νέο κόσμο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Το φαινόμενο του του προβολέα έχει γίνει γνωστό εδώ και πολλά χρόνια και έχει χρησιμοποιηθεί ως διαφημιστικό στοιχείο και για εμπορικούς σκοπούς. Η ανησυχία να καλύψουμε κάτι που θεωρούμε ελάττωμα ή να τραβήξουμε την προσοχή είναι κάτι που χρησιμοποιείται από τις μάρκες για να δημιουργήσει περισσότερες πωλήσεις. Προφανή παραδείγματα είναι οι διαφημίσεις για ορισμένες μάρκες ρούχων, καλλυντικών, αυτοκινήτων, ρολογιών ή αποσμητικών. Η υποτιθέμενη εστίαση των άλλων πάνω μας χρησιμοποιείται στα προϊόντα που χρησιμοποιούμε για να δείξουμε μια πιο θετική εικόνα.

Αυτό δεν σημαίνει ότι οι άλλοι δεν δίνουν προσοχή σε αυτό που κάνουμε και οπωσδήποτε η εικόνα είναι σημαντική σήμερα. Αλλά η αλήθεια είναι ότι αυτό το φαινόμενο μας κάνει να υπερεκτιμούμε τη σημασία των συγκεκριμένων λεπτομερειών και να δίνουμε αξία σε πράγματα που δεν έχουν και τόση αξία.

Ο μύθος του Ορφέα: Γιατί όσο και να προχωρούμε στη ζωή, κοιτάμε πάντα πίσω;

Όλοι λίγο πολύ γνωρίζουμε τον μύθο. Ο Ορφέας, κύριος εκπρόσωπος της τραγουδιστικής τέχνης, γιος του θεού Απόλλωνα, νυμφεύτηκε την αγαπημένη του, την Ευρυδίκη. Εκείνη όμως πεθαίνει και μάλιστα νέα. Ο Ορφέας δεν το αποδέχεται και κατεβαίνει στον Κάτω Κόσμο. Εκεί καταφέρνει να γοητεύσει τον Άδη και την Περσεφόνη και να τους πείσει να επιτρέψουν στην Ευρυδίκη να φύγει μαζί του.

Όλα αυτά όμως υπό έναν όρο: να ολοκληρώσει το ταξίδι του αυτό χωρίς να γυρίσει το βλέμμα του πίσω ούτε μια φορά. Προσπάθησε και σχεδόν θα τα κατάφερνε. Παραβίασε τον όρο και η Ευρυδίκη εξαφανίστηκε.

Ο μύθος αυτός, σε αντίθεση με τους άλλους, είναι δυσκολότερο να εξηγηθεί, να αποσυμβολοποιηθεί. Γιατί ο Ορφέας γύρισε πίσω; Μια ερμηνεία που έχει δοθεί είναι ότι κοίταξε πίσω απλώς επειδή φοβόταν ότι θα είχε φύγει και ήθελε τόσο πολύ να βεβαιωθεί. Μια άλλη αναφέρει ότι ξαφνική «τρέλα» τον κυρίευσε και αμέσως μετά βρίσκοντας τη λογική του, το μετάνιωσε.

Ο Πλάτωνας καταδικάζει τον Ορφέα ως δειλό επειδή προσπάθησε να ξεγελάσει τον θάνατο αντί να αποδεχτεί το αναπόφευκτο. Μία πιο πρόσφατη ματιά συμπεραίνει ότι υποπτεύθηκε πως ο Άδης τον είχε κοροϊδέψει και γι’ αυτό γύρισε πίσω θυμωμένος. Και θα αναρωτιέστε: Γιατί τόσες διαφορετικές ερμηνείες; Γιατί ο Ορφέας γύρισε πίσω; Και τι μπορούμε εμείς οι θνητοί να μάθουμε από αυτή την τραγωδία;

Είναι δελεαστικό να προσεγγίσουμε τον μύθο ως ένα συμβολικό παζλ, ως μια είσοδο προς τα συλλογικά όνειρα και την ανάλυσή τους. Ωστόσο, εδώ θα προσπαθήσουμε να τον δούμε όχι ως μια αλληγορία, αλλά ως μια αφηγηματική εξερεύνηση της ανθρώπινης εμπειρίας.

Η βασική ανθρώπινη εμπειρία που σχετίζεται με αυτό τον μύθο δεν είναι άλλη από την αμφιβολία. Η αμφιβολία δεν αποτελεί ένα προσωπικό μειονέκτημα, όπως προσπαθούν να την ερμηνεύσουν ορισμένοι σχολιαστές, αλλά είναι ένα αναπόφευκτο χαρακτηριστικό, έμφυτο της ανθρώπινης φύσης μας.

Η σύγχρονη ψυχολογία στηρίζει αυτή την πεποίθηση. Ο ανθρώπινος νους είναι ευάλωτος κατά τη διάρκεια ενός μακρινού ταξιδιού με αβέβαιο αποτέλεσμα. Όταν κάποιος, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του, περάσει από σκοτεινά σημεία και νιώσει αβοήθητος, μπορεί να γίνει ευάλωτος στην κατάθλιψη και την απελπισία. Αν αυτό συνεχιστεί, η αίσθηση αδυναμίας απειλεί ξεκάθαρα την ικανότητά του να διατηρήσει την ελπίδα και το κουράγιο του. Αυτός ο συνδυασμός είναι τοξικός για τον εαυτό μας.

Αλλά αυτή η ψυχολογική τροπή που παίρνει κανείς σε ένα μακρύ ταξίδι στο σκοτάδι δεν εξηγεί γιατί ο χαρακτήρας του Ορφέα, κάνει τη συγκεκριμένη επιλογή ως απόκριση στις συνθήκες του. Η περιγραφή του χαρακτήρα του και η θαρραλέα πράξη του να ταξιδέψει στον Κάτω Κόσμο και να διαπραγματευτεί δεν δείχνουν έναν δειλό άνδρα.

Η απάντηση είναι ότι, στον ανθρώπινο νου, το «πάω μπροστά» και «κοιτώ πίσω» δεν υπάρχουν το ένα ανεξάρτητα από το άλλο, αλλά είναι αλληλοσυνδεόμενα. Ως βρέφη, ένα από τα πρώτα μας εργαλεία για την κατανόηση του κόσμου είναι η αντίθεση, το να ξεχωρίζουμε με αυτό τον τρόπο τα αντικείμενα γύρω μας.

Και γενικά χρησιμοποιούμε πολύ την αντίθεση και τη σύγκριση στη ζωή μας: Για παράδειγμα, θα πούμε ότι ένα αντικείμενο είναι βαρύτερο σε σύγκριση με κάποιο άλλο αντικείμενο, που είναι ελαφρύ. Αυτό υποδεικνύει ότι η φυσική ακολουθία της μάθησης περιλαμβάνει τη μάθηση της αυθαίρετης σχέσης της αντίθεσης πριν ακόμα και από την συγκριτική σχέση. Μαθαίνουμε ότι τα πράγματα πάντα σχετίζονται με τα αντίθετά τους. Το πάνω μας φέρνει στο νου το κάτω, η ζωή μας φέρνει στο νου το αντίθετό της, τον θάνατο.

Η προτροπή «δεν πρέπει να κοιτάξω πίσω» περιλαμβάνει το ίδιο το αντίθετό της. Είναι κυριολεκτικά αδύνατο να διαβάσουμε δυνατά αυτή την πρόταση χωρίς ταυτόχρονα να μη σκεφτούμε το αντίθετο, το «αρνητικό». Κάθε φορά που επαναλαμβάνετε «δεν πρέπει να κοιτάξω πίσω», αναγκάζεστε να πείτε «κοιτάξω πίσω».

Οπότε ίσως το θανάσιμο λάθος του Ορφέα είναι ότι, αποδεχόμενος την προσφορά του Άδη, αρνείται να αποδεχτεί το ψυχολογικό κόστος αυτής. Το ταξίδι του μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν σχετικά εύκολο. Για ολόκληρη τη ζωή του, το ταλέντο του Ορφέα έχει αποδειχθεί εξαιρετικά αποτελεσματικό στο να πείθει τους άλλους.

Η φωνή του γοητεύσει την Ευρυδίκη, τον Κέρβερο, τον ίδιο τον Άδη. Αλλά σκαρφαλώνοντας έξω από τον Κάτω Κόσμο, ανήσυχος και αβέβαιος, ο Ορφέας αναγκάζεται να διαπραγματευτεί με έναν νου τον οποίο δεν μπορεί να επηρεάσει με το τραγούδι του: τον δικό του. Μόνος με αυτή τη σκέψη, ο σπουδαίος τραγουδιστής προβληματίζεται από τις σκέψεις που δεν μπορεί να καταστείλει με τα τραγούδια του. Ο Ορφέας δεν μπορεί να γοητεύσει τον εαυτό του.

Είναι κι αυτές οι στιγμές

Είναι κι αυτές οι στιγμές, αυτές που δεν θέλεις να κάνεις τίποτα άλλο παρά να αγναντεψεις μια θεά, να νιώσεις τον καπνό ενός τσιγάρου, τη δροσερή γουλιά μιας Κρύας μπύρας ή ιδανικά ένα ζεστό χέρι να ακουμπάει το δικό σου δημιουργώντας ένα συναίσθημα που αξίζει περισσότερο από κάθε πολύτιμη πέτρα και κάθε πετράδι στο κόσμο.

Να χαθείς μέσα σε ένα και μόνο άγγιγμα σεξουαλικότητας, ένα άγγιγμα που θα σου προσφέρει ένα δυνατό σφίξιμο στο στομάχι κι ένα χαμόγελο, ένα χαζό-πανεμορφο χαμόγελο.

Αυτό το άγγιγμα θα έρθει και θα είναι διαφορετικό από όλα τα υπόλοιπα, μπορεί να έχουμε νιώσει χιλιάδες αγγίγματα και κανένα δεν είναι σαν αυτό, γιατί όταν νιώσουμε ένα τέτοιο άγγιγμα θυμόμαστε τη μέρα την ώρα το δευτερόλεπτο, θυμόμαστε τον καιρό εκείνης της μέρας την μυρωδιά του αέρα τον ήχο της σιωπής και τη γεύση του ανθρώπου, καληνύχτα.

Είναι απόλυτα αναγκαίο να αγαπάει κανείς τον εαυτό του, με υγιή αγάπη, για να μπορεί να τον υπομένει και να μην περιπλανιέται

Είναι απόλυτα αναγκαίο να αγαπάει κανείς τον εαυτό του, με υγιή αγάπη, για να μπορεί να τον υπομένει και να μην περιπλανιέται.

Ζήσε για σένα, όχι για τον κόσμο. Τα άτομα που δεν ξέρουν να αγαπούν τον εαυτό τους αναζητούν μονίμως την επιβεβαίωση στους άλλους και υποφέρουν στην ιδέα της απόρριψης. Για να σπάσουμε την εθιστική αυτή δυναμική, πρέπει να αποδεχτούμε ότι δε γίνεται να τους ικανοποιήσουμε όλους.

Απόφευγε τις συγκρίσεις. Είναι μια σημαντική πηγή δυστυχίας. Πολλοί άνθρωποι έχουν ιδιότητες και προτερήματα που λείπουν από εσένα, όμως κι εσύ έχεις αρετές που λείπουν από τους άλλους. Πάψε να κοιτάζεις πλάι, δεξιά κι αριστερά, και χάραξε ίσια μπροστά τη μοίρα σου. Μην αναζητάς την τελειότητα. Μην την αναζητάς ούτε στους άλλους ούτε στον εαυτό σου, γιατί η τελειότητα δεν υπάρχει. Αυτό που όντως υπάρχει είναι ένα απέραντο περιθώριο για βελτίωση.

Συγχώρα στον εαυτό σου τα λάθη. Ειδικά τα λάθη του παρελθόντος, αφού πια δεν γίνεται να αλλάξουν ούτε έχουν κάποια χρησιμότητα. Απλώς μάθε από αυτά, ώστε να μην τα επαναλάβεις.

Σταμάτα να αναλύεις. Αντί να κοιτάς τι πήγε άσχημα, είναι πολύ καλύτερα να ενεργείς, αφού αυτό σου επιτρέπει να τελειοποιήσεις τις αρετές σου. Η κίνηση είναι ζωή και επομένως εξέλιξη.

Εφαρμογές της Τεχνητής Νοημοσύνης και οι ποικίλες χρήσεις τους

Καθώς η τεχνολογία εξελισσόταν οι μηχανές έγιναν πολύ ικανές στην εκτέλεση ορισμένων εργασιών δύσκολων για τον άνθρωπο. Όσο όμως αυξανόταν ο αριθμός των μηχανών, που έπαιρναν μέρος σε καθημερινές εργασίες, αποκαλύφθηκε ταυτόχρονα η μεγαλύτερή τους αδυναμία, που δεν είναι άλλη από την ανικανότητα προσαρμογής σε διαφοροποιούμενες συνθήκες περιβάλλοντος. Αυτό μπορεί να γίνει αντιληπτό με ένα απλό παράδειγμα. Σκεφτείτε έναν ρομποτικό βραχίονα που βιδώνει μια βίδα σε μια γραμμή παραγωγής ενός εργοστασίου. Πάνω στον διάδρομο έρχονται όλα τα κομμάτια το ένα μετά το άλλο και σταματούν στο σημείο, που πρέπει, ώστε ο βραχίονας να βιδώσει το κομμάτι. Φανταστείτε τώρα πως λόγω μιας λάθος κίνησης ένα κομμάτι δεν έχει τοποθετηθεί σωστά και η βίδα βρίσκεται λίγα εκατοστά από το σωστό σημείο. Σε αυτήν την περίπτωση ο βραχίονας είναι ανίκανος να καταλάβει τη μεταβολή και να αλλάξει τη θέση του. Ο επιβλέπων εργάτης το βλέπει και το μετακινεί λίγα εκατοστά για να εκτελέσει την εργασία. Παρατηρούμε λοιπόν πως ο άνθρωπος παίρνει μια απόφαση βασιζόμενος στις μεταβολές του περιβάλλοντος, ενώ η μηχανή είναι ανίκανη να προσαρμοστεί. Προβλήματα σαν το παραπάνω σήμερα έχουν ήδη επιλυθεί με τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης.

Η τεχνητή νοημοσύνη

Η τεχνητή νοημοσύνη είναι είδος νοημοσύνης που επιδεικνύουν οι μηχανές, ενώ η φυσική νοημοσύνη συναντάται στα έμβια όντα. Στη θεωρία της επιστήμης της Πληροφορικής η τεχνητή νοημοσύνη συναντάται σε κάθε συσκευή που αντιλαμβάνεται το περιβάλλον της και λαμβάνει δράσεις, ώστε να μεγιστοποιήσει την παραγωγικότητά της και να επιτύχει τους στόχους της. Ο όρος τεχνητή νοημοσύνη χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει μια μηχανή που μιμείται λειτουργίες του ανθρώπινου εγκεφάλου, όπως η μάθηση και η επίλυση προβλημάτων.

Τα κλασικά προβλήματα της τεχνητής νοημοσύνης περιλαμβάνουν τον σχεδιασμό και την επίλυση ενός προβλήματος, επεξεργασία γλώσσας, λογικούς συλλογισμούς, αντίληψη του περιβάλλοντος καθώς και την ικανότητα χειρισμού διαφόρων αντικειμένων. Η προσέγγιση του προβλήματος επιτυγχάνεται με τη χρήση μαθηματικών εργαλείων βασισμένων σε πιθανότητες, στατιστική καθώς και ορισμένα μοντέλα λογικής. Το εύρος του αντικειμένου της τεχνητής νοημοσύνης καλύπτει τις επιστήμες των μαθηματικών, της πληροφορικής, της ψυχολογίας, της φιλοσοφίας και της γλωσσολογίας.

Στόχος της τεχνητής νομοσύνης

Ο γενικός ερευνητικός στόχος της τεχνητής νοημοσύνης είναι η δημιουργία τεχνολογίας που επιτρέπει στους υπολογιστές και τις μηχανές να λειτουργούν με έξυπνο τρόπο. Το γενικό πρόβλημα της προσομοίωσης (ή της δημιουργίας) νοημοσύνης έχει αναλυθεί σε υποπροβλήματα. Αυτά αποτελούνται από συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ή δυνατότητες που οι ερευνητές αναμένουν να παρουσιάσει ένα ευφυές σύστημα.

Αιτιολογία, επίλυση προβλημάτων

Οι πρώτοι ερευνητές ανέπτυξαν αλγόριθμους που μιμούνταν βήμα προς βήμα τον συλλογισμό που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι, όταν λύνουν προβλήματα ή κάνουν συλλογισμούς. Η λογική των αλγορίθμων αυτών είναι ο σχεδιασμός ενός δέντρου αποφάσεων με όλες τις πιθανές εκδοχές που μπορούσαν να προκύψουν. Από αυτές η μηχανή επέλεγε την κατάλληλη ανάλογα με τα δεδομένα.

Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980 και της δεκαετίας του 1990, η έρευνα για την τεχνητή νοημοσύνη είχε αναπτύξει μεθόδους αντιμετώπισης ελλιπών πληροφοριών και καταστάσεων, χρησιμοποιώντας έννοιες από τη μαθηματική θεωρία πιθανοτήτων και την οικονομική θεωρία. Ωστόσο, αυτοί οι αλγόριθμοι αποδείχθηκαν ανεπαρκείς για την επίλυση μεγάλων προβλημάτων συλλογιστικής, επειδή αντιμετώπισαν μια «συνδυαστική έκρηξη»: έγιναν πολύ αργοί καθώς τα προβλήματα γίνονται περισσότερο πολύπλοκα. Στην πραγματικότητα, ακόμα και οι άνθρωποι σπάνια χρησιμοποιούν την αφαιρετική λογική βήμα προς βήμα, ενώ επιλύουν τα περισσότερα από τα προβλήματά τους χρησιμοποιώντας γρήγορες, διαισθητικές κρίσεις.

Γνώση κοινής γνώσης

Η μέθοδος είναι κλασσική πλέον για την τεχνητή νοημοσύνη. Η προσέγγιση αυτή περιλαμβάνει ορισμένα «έμπειρα συστήματα» που προσπαθούν να συγκεντρώσουν σαφή γνώση που κατέχουν σε κάποιο στενό πεδίο. Για παράδειγμα «τα μήλα είναι φρούτα», «το λεμόνι είναι ξινό», «ο σκύλος είναι ζώο». Έτσι, επιχειρούν να συγκεντρώσουν τη «γνώση κοινής γνώσης» που κατέχεται από τον μέσο άνθρωπο σε μια βάση δεδομένων που περιέχει εκτεταμένες γνώσεις για τον κόσμο. Ανάμεσα στα πράγματα που περιλαμβάνει μια περιεκτική βάση γνώσεων κοινής γνώσης είναι: αντικείμενα, ιδιότητες, κατηγορίες και σχέσεις μεταξύ αντικειμένων, καταστάσεις, γεγονότα, καταστάσεις και χρόνος, αιτίες και συνέπειες για το τι ξέρουν οι άλλοι. Περιλαμβάνονται στη βάση αυτή φυσικά και πολλοί άλλοι, λιγότερο καλά ερευνημένοι τομείς. Ουσιαστικά δημιουργούν μια αποθήκη γνώσεων και στη συνέχεια, ανάλογα με το είδος της απόφασης που καλούνται να πάρουν, οι μηχανές ανατρέχουν σε αυτήν τη βάση και διαβάζουν την πληροφορία, όπως θα έκανε ένας άνθρωπος σε μια εγκυκλοπαίδεια ή σε μια διαδικτυακή μηχανή αναζήτησης.

Αυτοματοποιημένος προγραμματισμός ή σχεδιασμός τεχνητής νοημοσύνης

Ο αυτοματοποιημένος προγραμματισμός και ο απλός προγραμματισμός τεχνητής νοημοσύνης, είναι ένας κλάδος που αφορά στην υλοποίηση στρατηγικών δράσης, συνήθως για εκτέλεση από αυτόνομα ρομπότ και μη επανδρωμένα οχήματα. Σε αντίθεση με τα κλασικά προβλήματα ελέγχου και ταξινόμησης, οι λύσεις είναι περίπλοκες και πρέπει να ανακαλυφθούν και να βελτιστοποιηθούν. Η μέθοδος αυτή περιλαμβάνει αλγορίθμους, οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να προσαρμόζονται στις συνθήκες που συναντά το ρομπότ στο περιβάλλον και να εκτελούν κάποιες εργασίες, ώστε να διορθώνουν τυχόν αποκλίσεις σε περίπτωση που διαπιστωθούν. Παραπάνω αναφέραμε το παράδειγμα του ρομποτικού βραχίονα και της βίδας. Ένας αλγόριθμος αυτοματοποιημένου προγραμματισμού λαμβάνει την εικόνα από μια κάμερα, υπολογίζει την απόκλιση της βίδας από τη θέση στόχο και μετακινεί το βραχίονα στο νέο σημείο της βίδας, ώστε να εκτελέσει την εργασία. Ο προγραμματισμός σχετίζεται επίσης με τη θεωρία αποφάσεων.

Μηχανική Μάθηση

Η μηχανική μάθηση, σήμερα είναι το πιο ενδιαφέρον κομμάτι της τεχνητής νοημοσύνης με χιλιάδες επιστήμονες καθημερινά να προσπαθούν να λύσουν τα προβλήματά της. Η βασική ιδέα γύρω από τη μηχανική μάθηση είναι η βελτιστοποίηση αλγορίθμων ηλεκτρονικών υπολογιστών που βελτιώνονται αυτόματα κάθε φορά που εκτελούνται. Έτσι έχουμε μια μηχανή στην οποία δίνουμε κάποια αρχικά δεδομένα ενός προβλήματος και στη συνέχεια κάθε φορά που εκτελεί έναν «κύκλο» και επεξεργάζεται τα δεδομένα τροποποιεί κατάλληλα και τον ίδιο τον αλγόριθμό της, ώστε να είναι αποτελεσματικότερη την επόμενη φορά που θα κάνει υπολογισμούς. Το βασικό πρόβλημα αυτής της τεχνικής είναι η σωστή συλλογή δεδομένων που θα λάβει η μηχανή. Χρειάζονται πολλά σε αριθμό και αντιπροσωπευτικά δεδομένα για όλες τις καταστάσεις, ώστε ο αλγόριθμος μάθησης να έχει καλά αποτελέσματα. Έτσι σήμερα η επιστήμη προσπαθεί να βρει μεθόδους αποτελεσματικής συλλογής δεδομένων μηχανικής μάθησης. Εφαρμογές της μεθόδου σήμερα συναντώνται στα κινητά τηλέφωνα, στην ψηφιακή αναγνώριση εικόνας και ήχου, στις εφαρμογές της Google και σε πολλές πλατφόρμες πληροφορικής καθώς και στη πρόβλεψη του καιρού ή οικονομικών μοντέλων.

Πεδία δράσης της τεχνητής νοημοσύνης

Επεξεργασία φυσικής γλώσσας

Μία από τις πρώτες απόπειρες χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης ήταν στην επεξεργασία της φυσικής γλώσσας, που θα έδινε στις μηχανές τη δυνατότητα να διαβάζουν και να κατανοούν τον άνθρωπο. Ένα επαρκώς ισχυρό σύστημα φυσικής επεξεργασίας γλώσσας θα επέτρεπε τη σύνδεση των φυσικών γλωσσών και την απόκτηση γνώσεων από τις μηχανές απευθείας από ανθρώπινες γραπτές πηγές, όπως κείμενα. Σήμερα υπάρχουν απλές εφαρμογές επεξεργασίας φυσικής γλώσσας που περιλαμβάνουν την ανάκτηση πληροφοριών, την εξόρυξη κειμένου, την απάντηση ερωτήσεων και τη μηχανική μετάφραση κειμένων (μεταφραστής Google).

Μηχανική αντίληψη

Η αντίληψη μιας μηχανής είναι η δυνατότητα χρήσης συναγερμών από αισθητήρες (όπως κάμερες, μικρόφωνα, αισθητήρες αφής, σόναρ και άλλα) για την εξαγωγή πληροφοριών από το περιβάλλον. Η όραση υπολογιστών είναι η δυνατότητα ανάλυσης και επεξεργασίας εικόνων. Μερικά συγκεκριμένα προβλήματα είναι η αναγνώριση ομιλίας, η αναγνώριση προσώπου και η αναγνώριση αντικειμένων.

Χειρισμός αντικειμένων και κίνηση

Το πεδίο της ρομποτικής συνδέεται στενά με την τεχνητή νοημοσύνη καθώς απαιτείται ευφυΐα, ώστε τα ρομπότ να εκτελούν εργασίες χειρισμού αντικειμένων και αυτόνομης πλοήγησης. Χωρίς τεχνητή νοημοσύνη εργασίες όπως εντοπισμός, χαρτογράφηση χώρου και σχεδιασμός τροχιάς της κίνησης δεν θα ήταν πραγματοποιήσιμες. Οι αλγόριθμοι αυτοί βοηθούν, ώστε το ρομπότ να σχεδιάζει το χάρτη του περιβάλλοντός του, να καταλαβαίνει πώς να πάει από ένα σημείο του χώρου στο άλλο και να εκτελέσει την κίνηση, η οποία συχνά περιλαμβάνει και αποφυγή εμποδίων στον χώρο. Στο πλαίσιο της αναπτυξιακής ρομποτικής, αναπτύσσονται μαθησιακές προσεγγίσεις, ώστε να επιτρέπουν στα ρομπότ να συσσωρεύουν νέες δεξιότητες μέσω της αυτόνομης εξερεύνησης του χώρου. Σήμερα ήδη κυκλοφορούν στο εμπόριο ηλεκτρικές σκούπες, που έχουν τη δυνατότητα να κινούνται αυτόνομα στον χώρο και μαθαίνουν με το πέρασμα των ημερών τη διαρρύθμιση και τη θέση των επίπλων.

Συναισθηματική νοημοσύνη

Ο συναισθηματικός υπολογισμός είναι η μελέτη και ανάπτυξη συστημάτων που αναγνωρίζουν, ερμηνεύουν, επεξεργάζονται και προσομοιώνουν τις ανθρώπινες συμπεριφορές. Πρόκειται για ένα διεπιστημονικό πεδίο που καλύπτει τις επιστήμες των υπολογιστών και την ψυχολογία. Ένα κίνητρο για την έρευνα είναι η ικανότητα να προσομοιώνει την ενσυναίσθηση, όπου η μηχανή θα είναι σε θέση να ερμηνεύει τα ανθρώπινα συναισθήματα και να προσαρμόζει τη συμπεριφορά της για να δώσει μια κατάλληλη απάντηση σε αυτά τα συναισθήματα.

Το συναίσθημα και οι κοινωνικές δεξιότητες είναι σημαντικές για δύο λόγους. Πρώτον, η μηχανή είναι σε θέση να προβλέψει τις ενέργειες των άλλων κατανοώντας τα κίνητρά τους και τις συναισθηματικές τους καταστάσεις, πράγμα που της επιτρέπει να λαμβάνει καλύτερες αποφάσεις. Έννοιες όπως η θεωρία των παιγνίων ή η θεωρία των αποφάσεων, απαιτούν να είναι σε θέση η μηχανή να ανιχνεύει και να μοντελοποιεί τα ανθρώπινα συναισθήματα. Δεύτερον, σε μια προσπάθεια διευκόλυνσης της αλληλεπίδρασης ανθρώπου – μηχανής, μια έξυπνη μηχανή μπορεί να θέλει να εμφανίζει συναισθήματα (ακόμα και αν δεν βιώνει αυτά τα συναισθήματα), να φαίνεται πιο ευαίσθητη στη συναισθηματική δυναμική της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης.

Εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης στη σύγχρονη κοινωνία

Αν και σε πολλούς η τεχνητή νοημοσύνη φαίνεται ακόμα κάτι μακρινό, εντούτοις υπάρχουν πολλές εφαρμογές της σήμερα στην καθημερινή ζωή.

Εικονικός Προσωπικός Βοηθός

Αν έχει κάποιος κινητό τηλέφωνο, ίσως έχει ακουστά τις εφαρμογές Siri, Cortana και Google Now. Οι εφαρμογές αυτές μας βοηθούν να αναζητήσουμε τις πληροφορίες που θέλουμε κάνοντας μόνο μια ερώτηση με τη φωνή μας. Απλώς ενεργοποιήστε την εφαρμογή και ρωτήστε: «Τι υποχρεώσεις έχουμε σήμερα;» ή «Πού είναι το κοντινότερο εστιατόριο;» και η εφαρμογή θα ανταποκριθεί αναζητώντας σχετικές πληροφορίες. Αυτές οι εφαρμογές έχουν επίσης τη δυνατότητα να «μαθαίνουν» τον χρήστη και να περιμένουν πιθανές συχνές ερωτήσεις.

Ηλεκτρονικά παιχνίδια

Ίσως η κλασικότερη εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης. Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια χρησιμοποίησαν αλγορίθμους τεχνητής νοημοσύνης σχεδόν από την αρχή τους, αλλά τα τελευταία χρόνια η πολυπλοκότητά τους έχει αυξηθεί σημαντικά. Σύγχρονα ηλεκτρονικά παιχνίδια έχουν τη δυνατότητα να προσαρμόζουν τη συμπεριφορά του παιχνιδιού ανάλογα με τον τρόπο αντίδρασης του παίκτη στο παρελθόν. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται πιο συχνά η έκπληξη και αυξάνεται η πολυπλοκότητα ενός τίτλου. Άλλοι τίτλοι πάλι δημιουργούν αντιπάλους που ξέρουν να εκμεταλλεύονται τις συνθήκες του περιβάλλοντος και αντιδρούν ανάλογα με τις κινήσεις του παίκτη με αρκετά αληθοφανή τρόπο. Παρόλο που η τεχνητή νοημοσύνη είναι μικρής σημασίας στα ηλεκτρονικά παιχνίδια, το μέγεθος της βιομηχανίας έχει προχωρήσει αρκετά την εξέλιξη των τεχνικών και των αλγορίθμων σήμερα.

Έξυπνα αυτοκίνητα

Μπορεί να μη βλέπουμε ακόμα στον δρόμο αυτόνομα οχήματα, ωστόσο είναι μια τεχνολογία που θα ενταχθεί πολύ σύντομα στην πραγματικότητά μας. Ήδη δοκιμαστικά πολλές εταιρίες έχουν ξεκινήσει την κατασκευή οχημάτων. Μάλιστα η Google ισχυρίζεται πως έχει αναπτύξει έναν αλγόριθμο που επιτρέπει στα οχήματα να μαθαίνουν να κινούνται με τον ίδιο τρόπο που το κάνουν οι άνθρωποι, μέσω μηχανικής μάθησης από εμπειρία στον δρόμο.

Πρόβλεψη αγορών/χρηματιστήρια

Πολλές μεγάλες εταιρίες ήδη έχουν ξεκινήσει να συλλέγουν δεδομένα ως προς αυτήν την κατεύθυνση. Η πρόβλεψη αγορών είναι η χρήση αλγορίθμων τεχνητής νοημοσύνης από ηλεκτρονικά καταστήματα με σκοπό να προσφέρουν ξεχωριστά στον κάθε πελάτη προσφορές για προϊόντα που τον ενδιαφέρουν βάσει του πόσο συχνά επισκέπτεται το κατάστημα και σε ποιες κατηγορίες προϊόντων. Επιπλέον, μπορεί να ξεχωρίζει τι διαφημίσεις θα δείχνει στους πελάτες της, που επισκέπτονται το ηλεκτρονικό της κατάστημα, βάσει των προτιμήσεών τους. Επίσης τα μοντέλα που προβλέπουν την εξέλιξη μιας μετοχής στο χρηματιστήριο ή ακόμη και η εφαρμογή πολύπλοκων χρηματοοικονομικών διαδικασιών στη διαχείριση της Οικονομίας απαιτούν εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης και μάλιστα όχι απλές.

Προτάσεις για ταινίες και μουσική

Αν και σχετικά απλούστερες στην εφαρμογή τους οι τεχνικές αυτές τεχνητής νοημοσύνης, που είναι πλατφόρμες όπως το Youtube, Spotify και Netflix, χρησιμοποιούνται, για να προτείνουν στον χρήστη περιεχόμενο, βασιζόμενες στις επιλογές που έκανε στο παρελθόν. Οι προτιμήσεις κάθε χρήστη περνούν μέσα από αλγόριθμο μάθησης και προκύπτουν προτάσεις με παρόμοιο θέμα. Αν για παράδειγμα ένας χρήστης προτιμά να βλέπει βίντεο με ταξίδια σε χώρες της Ασίας, είναι πιθανότερο να εμφανιστούν στη λίστα με τα προτεινόμενα περισσότερα παρόμοια βίντεο σχετικά με το θέμα.

Επίλογος

Στον 21ο αιώνα, η τεχνητή νοημοσύνη έχει βιώσει μια αναζωπύρωση μετά από ταυτόχρονες εξελίξεις στη διαθέσιμη υπολογιστική ισχύ, στα μεγάλα ποσά δεδομένων που μπορούμε να επεξεργαστούμε και στην εξέλιξη της θεωρητικής κατανόησης. Σήμερα οι τεχνικές της τεχνητής νοημοσύνης έχουν καταστεί ένα ουσιαστικό μέρος της τεχνολογικής βιομηχανίας βοηθώντας στην επίλυση πολλών προβλημάτων στην επιστήμη των υπολογιστών.

Στο παρόν άρθρο αναφερθήκαμε στην τεχνητή νοημοσύνη από την πλευρά του επιστημονικού της ορισμού και των εφαρμογών της σήμερα. Η αύξηση της γενικότερης νοημοσύνης των μηχανών, αυτό που ονομάζεται και ως γενική τεχνητή νοημοσύνη, αποτελεί ξεχωριστό κεφάλαιο το οποίο εκτός από επιστημονικές έχει ηθικές και κοινωνικές προεκτάσεις. Το σίγουρο είναι πως ο λαμπρός αυτός κλάδος κάνει τα πρώτα του σοβαρά βήματα για να καθιερωθεί στην καθημερινή μας ζωή αλλάζοντας πολύ την τεχνολογία, όπως την ξέρουμε σήμερα. Οψόμεθα…

Πότε οι άνθρωποι νιώθουν και φέρονται με κακία

Οι άνθρωποι γενικότερα, είμαστε ιδιαιτέρως κοινωνικά όντα που έχουν ανάγκη από θετικές σχέσεις. Επομένως, μπορούμε εύκολα να κατανοήσουμε τα κίνητρα που έχουμε για να διατηρούμε καλές σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους.

Στην πραγματικότητα, δεν θα υπήρχε καμία πιθανότητα ύπαρξης της κοινωνίας μας, αν ιστορικά οι άνθρωποι δε συνεργάζονταν και δεν τα πήγαιναν καλά μεταξύ τους σε ένα μεγάλο βαθμό.

Ωστόσο, πολύ συχνά οι άνθρωποι βλάπτουν εσκεμμένα ο ένας τον άλλον. Γιατί άραγε συμβαίνει αυτό; Γιατί οι άνθρωποι θέλουν κάποιες φορές να πληγώσουν και να βλάψουν τους άλλους;

Δεκαετίες ερευνών αποδεικνύουν ότι πίσω από τη δημοφιλή πεποίθηση πως οι άνθρωποι γίνονται κακοί όταν θέλουν να αισθανθούν καλύτερα για τον εαυτό τους, κρύβεται μία μεγάλη αλήθεια.

1. Η Θετική Ιδιαιτερότητα

Η θεωρία της «κοινωνικής ταυτότητας», υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι έχουν μια βασική ψυχολογική ανάγκη για «θετική ιδιαιτερότητα». Με άλλα λόγια, οι άνθρωποι έχουν μία θετικά προσδιορισμένη ανάγκη να αισθάνονται μοναδικοί σε σχέση με τους γύρω τους. Καθώς από τη φύση τους, έχουν την τάση να σχηματίζουν ομάδες, αυτή η ανάγκη για θετική διάκριση, επεκτείνεται και στις ομάδες που ανήκουν.

Δηλαδή, τείνουν να βλέπουν πιο ευνοϊκά τις ομάδες που ανήκουν, παρά τις ομάδες που δεν ανήκουν. Και ως εκ τούτου, έχουν την τάση να βλέπουν λιγότερο θετικά τους ανθρώπους που δεν αποτελούν μέρος μίας ομάδας σε σχέση με αυτούς που ανήκουν κάπου.

Επίσης, αυτό είναι ιδιαίτερα πιθανό να συμβεί, όταν υπάρχει ανταγωνισμός μεταξύ των ομάδων ή όταν οι άνθρωποι αισθάνονται ότι η ταυτότητα της ομάδας τους δοκιμάζεται ή αμφισβητείται.

Μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί για τη εξέταση αυτής της πεποίθησης, διαπιστώνουν ότι οι άνθρωποι γενικότερα εμφανίζουν ενδείξεις ευνοιοκρατίας για την ομάδα τους και επιπλέον, ενισχύεται θετικά η αυτοεκτίμηση τους και το αίσθημα της θετικότητας προς την ομάδας τους, όταν διαγράφονται άλλα μέλη από την ομάδα και θεωρούνται ως «παρείσακτα».

2. Οι Μειονεκτικές Συγκρίσεις

Η θεωρία της «κοινωνικής σύγκρισης», υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι από τη φύση τους κάνουν συγκρίσεις με άλλους ανθρώπους και ότι αυτές οι συγκρίσεις μπορούν συχνά να μας κάνουν να αισθανόμαστε χειρότερα ή καλύτερα για τους εαυτούς μας. Καθώς, σε γενικές γραμμές προτιμάμε να αισθανόμαστε καλά, είμαστε επιρρεπείς στο να κάνουμε συγκρίσεις που θα μας επιτρέψουν να δούμε μειονεκτικά άλλους ανθρώπους.

Επιπλέον, η έρευνα που βασίζεται σε αυτή τη θεωρία, υποστηρίζει επίσης την ιδέα ότι οι άνθρωποι είναι πιο αρνητικοί απέναντι στους άλλους όταν νιώθουν ότι τους έχουν προσβάλει ή τους έχουν υποτιμήσει και ότι έτσι μπορούν να αισθάνονται καλύτερα για τον εαυτό τους και να βοηθηθούν στην αποκατάσταση της αυτοεκτίμησης τους.

Ένα παράδειγμα αυτού, μπορεί να δοθεί σε μια μελέτη, κατά την οποία όταν είπαν στους συμμετέχοντες ότι δεν ήταν ελκυστικοί, χρησιμοποιώντας πλαστή ανατροφοδότηση, βαθμολόγησαν τους άλλους, όχι μόνο ως λιγότερο ελκυστικούς, αλλά και ως λιγότερο έξυπνους και ευγενικούς σε σύγκριση με την ανατροφοδότηση ότι ήταν ελκυστικοί. Συνοψίζοντας, όταν οι συμμετέχοντες ένιωθαν προσβεβλημένοι, ήταν πιθανότερο να υποβιβάσουν τους άλλους.

3. Η Κλασική Προβολή

Ο Freud υποστήριξε δεκαετίες πριν, ότι οι άνθρωποι ένιωθαν καλά με τον εαυτό τους και τα ελαττώματά τους, όταν πίστευαν ότι και άλλα άτομα είχαν τα ίδια αρνητικά χαρακτηριστικά με αυτούς. Βασικά, αν υποθέσουμε ότι αισθάνεστε ανέντιμοι, τότε είναι πιο πιθανό να βλέπετε τους άλλους ανθρώπους ως επίσης ανέντιμους και αυτό σας κάνει κατά μία έννοια, να αισθάνεστε πιο έντιμοι από αυτούς.

Υπάρχουν διάφορες μελέτες που υποστηρίζουν αυτή την ιδέα. Σε μια μελέτη, όταν είπαν σε κάποιους συμμετέχοντες ότι είχαν υψηλά επίπεδα εσωτερικού θυμού, πίστευαν ότι και τα άλλα άτομα εξέφραζαν θυμό και με αυτό τον τρόπο, ένιωθαν ότι δεν είχαν ιδιαίτερο θυμό μέσα τους.

4. Η Απειλή του «Εγώ»

Οι ψυχολόγοι έχουν ανακαλύψει ότι όταν απειλείται η αυτοεκτίμησή μας, εκδηλώνουμε αρκετή επιθετικότητα. Με άλλα λόγια, σε γενικές γραμμές, δεν έχει ιδιαίτερη σημασία αν οι άνθρωποι αισθάνονται καλά ή άσχημα για τον εαυτό τους. Αυτό που έχει σημασία, είναι ότι εκείνη τη στιγμή που επιτίθενται, αισθάνονται χειρότερα για τον εαυτό τους από ό,τι συνήθως.

Αυτό το πεδίο έρευνας, έχει διαπιστώσει ότι η απειλούμενη αυτοεκτίμηση συνδέεται με ένα ευρύ φάσμα αυξημένων επιθετικών συμπεριφορών. Για παράδειγμα, όταν οι άνθρωποι νιώσουν προσβεβλημένοι, σε αντίθεση με το να λαμβάνουν εκτίμηση, είναι αρκετά πιθανό να κάνουν προσβλητικά σχόλια σε κάποιο άλλο άτομο.

Συμπέρασμα

Είτε αφορά στην προώθηση των ομάδων μας είτε των εαυτών μας, έχουμε την τάση να είμαστε πιο επιθετικοί, όταν η αυτοεκτίμηση μας αμφισβητείται και όταν δεν νιώθουμε ιδιαίτερα θετικά συναισθήματα για τους εαυτούς μας.

Όταν απειλείται η αυτοεκτίμησή μας, τότε είναι πιθανό να συγκρίνουμε τους εαυτούς μας με ανθρώπους που νομίζουμε ότι είναι σε χειρότερη θέση από εμάς, ώστε να βλέπουμε ότι έχουν περισσότερα αρνητικά χαρακτηριστικά από εμάς, προκειμένου να υποβαθμίσουμε τα άτομα που δεν είναι μέλη των ομάδων μας, καθώς και για να εκφράσουμε πιο άμεση επιθετικότητα προς τους ανθρώπους γενικότερα.

Η προσβολή, η υποτίμηση ή η επίκριση άλλων ανθρώπων μπορεί να δείξει πολλά περισσότερα για το πώς αισθάνεστε εσείς για τον εαυτό σας, παρά για το χαρακτήρα του άλλου προσώπου. Η ανασφάλεια για τους ίδιους μας τους εαυτούς μας, ευθύνεται σε ένα μεγάλο βαθμό για την αποτύπωση της σκληρότητας που υπάρχει σήμερα στην κοινωνία.

ΟΛΟΙ ΕΣΕΙΣ ΠΟΥ ΨΑΧΝΕΤΕ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΣΑΣ μήπως είναι καιρός απλώς να τον δημιουργήσετε και να αφήσετε την αναζήτηση;

ΟΛΟΙ ΕΣΕΙΣ ΠΟΥ ΑΙΣΘΑΝΕΣΤΕ ότι προσφέρετε τα πάντα σε κάποιους, αλλά εκείνοι δεν τα εκτιμούν, μήπως ήλθε η στιγμή να αναρωτηθείτε, αν αυτά που δίνετε με τόσο μεγάλη ένταση, πραγματικά δεν τους ενδιαφέρουν. Αλλά κι αν τους ενδιαφέρουν, προτιμούν μια άλλη μάρκα κι όχι τη δική σας;

ΟΛΟΙ ΕΣΕΙΣ ΠΟΥ ΨΑΧΝΕΤΕ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΣΑΣ, τα συναισθήματα, τα θέλω σας, μήπως είναι καιρός απλώς να τα δημιουργήσετε και να αφήσετε την αναζήτηση;

ΟΛΟΙ ΕΣΕΙΣ ΠΟΥ ΝΙΩΘΕΤΕ πως αξίζετε την ευτυχία, αλήθεια πόσες φορές και σε πόσους την προσφέρατε;

ΟΛΟΙ ΕΣΕΙΣ ΠΟΥ ΘΕΛΕΤΕ να βρείτε ισορροπία, σκεφτήκατε ποτέ ότι φλερτάρετε με τη στασιμότητα και τους βάλτους;

ΟΛΟΙ ΕΣΕΙΣ ΠΟΥ ΝΟΜΙΖΕΤΕ πως οι άλλοι δεν σας καταλαβαίνουν, μήπως να αρχίσετε να επικοινωνείτε σε μια γλώσσα πιο καταληπτή;

ΟΛΟΙ ΕΣΕΙΣ ΠΟΥ ΘΕΩΡΕΙΤΕ πως οι εμπειρίες σας αρκούν για να ερμηνεύσετε τον κόσμο, μήπως ελήλυθεν η ώρα να επισκεφθείτε και να ζήσετε σε άλλους κόσμους;

ΟΛΟΙ ΕΣΕΙΣ ΠΟΥ ΠΙΣΤΕΥΕΤΕ ΠΩΣ Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ είναι δικαίωμά σας, πόσους αγώνες έχετε δώσει γι’ αυτήν και τι θα την κάνετε, αν την αποκτήσετε;

ΟΛΟΙ ΕΣΕΙΣ ΠΟΥ ΖΗΤΑΤΕ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, αλήθεια πόσο δημοκρατικά έχετε ανατραφεί και πόσο φιλελεύθερα θα αναθρέψετε τα παιδιά σας;

ΟΛΟΙ ΕΣΕΙΣ ΠΟΥ ΑΝΑΙΜΑΚΤΑ ΦΩΝΑΖΕΤΕ για δικαιώματα έχετε καταλάβει ότι σφετερίζεστε τις μάχες των γενεών που τα κατοχύρωσαν;.

Ο καθρέφτης μας με άλλα μάτια

Ο καθρέφτης της ψυχής μας με άλλα μάτια.

Ενδεχομένως, κάποια στιγμή στη ζωή σας, θα έχετε βρεθεί μέσα σε μία πολύ κοντινή σχέση με κάποιον κι ίσως θα έχετε νιώσει ότι χάνετε κάπου τον εαυτό σας, σαν να μην μπορείτε να τον ελέγξετε, ή να τον ικανοποιήσετε.

Ίσως έχετε νιώσει ότι όλα είναι μάταια ή αντίθετα ότι όλα έχουν τεράστιο νόημα, και οι εναλλαγές ανάμεσα σε αυτά τα δύο να είναι ακαριαίες και απροειδοποίητες.

Ακραία συναισθήματα και ανάγκες εμφανίζονται, οι οποίες ναι! Είναι οικείες, αλλά μέχρι εκείνη την στιγμή δεν συναντιόσασταν μαζί τους πολύ συχνά σε συνειδητό επίπεδο, ίσως και να μην είχατε συναντηθεί ποτέ ξανά. Εύλογα λοιπόν έρχεται αυτή η απορία: Οι σχέσεις είναι πράγματι ο καθρέφτης μας; Κι αν είναι τι καθρεφτίζουν; Ποιόν εαυτό; Ποια κομμάτια μας;

Οι βαθιές σχέσεις μας φέρνουν σε επαφή με κάτι πολύ αρχαϊκό και εσωτερικό, κάτι που για τους περισσότερους ανθρώπους. πολύ καιρό ήταν κρυμμένο και άφαντο, κάτι για το οποίο ήμασταν σίγουροι ότι αφέθηκε πίσω μας με τα χρόνια. Τι ακριβώς ανακινείται σε μια σχέση; Τι είναι αυτό που μας φοβίζει; Τι είναι όλα αυτά που αναδύονται με τόση ορμή από μέσα μας και που κρύβονταν όλον αυτόν τον καιρό;

Έχω την αίσθηση ότι αυτό το αρχαϊκό σχετίζεται με τις πρώτες ανάγκες μας ως βρέφη αλλά και με τις μετέπειτα ανάγκες και εμπειρίες μας ως νήπια, με όλα αυτά τα συναισθήματα, αισθήματα και αισθήσεις, που νιώθουμε, αναπτύσσουμε και βιώνουμε μέχρι θεωρητικά τουλάχιστον να μπορούμε να «επιβιώσουμε» μόνοι μας, δηλαδή μέχρι τα 5 περίπου χρόνια μας.

Ο άνθρωπος είναι το μόνο έμβιο ον το οποίο όταν γεννιέται δεν έχει καμία απολύτως πιθανότητα επιβίωσης χωρίς την μητέρα του. Όλα τα υπόλοιπα έμψυχα όντα έχουν τουλάχιστον μία έως πολλές πιθανότητες να επιβιώσουν μόνα τους, όλα τα όντα εκτός από τον άνθρωπο. Τι να σημαίνει άραγε, για τον ίδιο τον άνθρωπο και για τον ψυχισμό του, αυτή η διαφοροποίηση του από την υπόλοιπη φύση;

Το πρώτο πράγμα που δοκιμάζει το βρέφος στη ζωή του είναι η εξάρτηση. Για να επιβιώσει, να μεγαλώσει και να αναπτυχθεί, να εξελιχθεί σε άτομο χρειάζεται μία μάνα, η οποία πέρα από την παροχή τροφής, είναι αναγκαίο να του παρέχει και αγάπη. Χωρίς αγάπη, φροντίδα και άγγιγμα, το βρέφος ίσως να έχει πιθανότητες να επιβιώσει, όμως οι πιθανότητες να εξελιχθεί σε έναν λειτουργικό και ευτυχισμένο ενήλικα είναι πολύ πολύ μικρές, για να μην πούμε μηδαμινές.

Έτσι το βρέφος γίνεται νήπιο μέσα σε μία εξαρτητική σχέση με την μητέρα. Την χρειάζεται για να φάει, να πιει, να κοιμηθεί, την χρειάζεται όμως και για να έχει μία αίσθηση του εαυτού του, για να υπάρχει, να αγαπά. Σε εκείνα τα χρόνια το ον μαθαίνει να αποδέχεται τον εαυτό του όπως είναι.

Τότε, το παιδί, όποτε έχει μία ανάγκη, να επικοινωνεί αυθόρμητα ή καλύτερα παρορμητικά μέσα από το κλάμα του, δείχνοντας ξεκάθαρα τα συναισθήματα που νιώθει τα οποία κυμαίνονται από την καθαρή ανάγκη του ενστίκτου (π.χ. πεινάω) μέχρι και πολύ βαθιές ανάγκες όπως «σε χρειάζομαι, δεν μπορώ μόνο μου, θέλω να με αγαπάς, κ.α.». Επίσης, νιώθει φόβο, άγχος, αγωνία, απελπισία (κυρίως όταν η μαμά αργεί), κ.α.

Εκείνη την περίοδο, όσο πιο πολύ η μητέρα το αποδέχεται και ανταποκρίνεται στις ανάγκες του, τόσο πιο επιτυχημένη θα είναι και η αυτό αποδοχή του αργότερα..

Με τα χρόνια κι με τις ικανότητες που αποκτά ο άνθρωπος σιγά-σιγά αφήνει αυτό το εξαρτητικό μοντέλο επαφής και αρχίζει να δοκιμάζει και να πειραματίζεται με άλλους τρόπους, όπως δημιουργώντας σχέσεις με αντίσταση (άρνηση-αποδοχή), μίμηση και στην ενήλικη ζωή σχέσεις ισότητας ενήλικα προς ενήλικα. Μέσα στις σχέσεις που θα δημιουργήσει το άτομο ως ενήλικας πια, κάποιες θα φτάσουν βαθιά.

Αυτή η βαθιά σχέση θυμίζει ευτυχώς όχι όλη την ώρα τη πρωταρχική σχέση μητέρας βρέφους, κι ίσως ο έρωτας μπορεί να εξηγηθεί κι έτσι.

Στην αρχική φάση του έρωτα, τα δύο άτομα απολαμβάνουν τις ομοιότητες τους, απολαμβάνουν την συνύπαρξη τους, την ολότητα τους και προσπαθούν συνεχώς για την απόλυτη ένωση. Με τον καιρό αυτό μας φέρνει σε επαφή με την τότε συνύπαρξη ως βρέφη με την μητέρα-, όπου για να ζήσουμε χρειαζόμασταν τον σημαντικό άλλο. Έτσι ο άλλος γίνεται και πάλι σημαντικός και με κάποιο τρόπο συνδεόμαστε με την αρχαϊκή αυτή ανάγκη μας.

Όσο ο καιρός προχωράει, ο έρωτας αλλάζει μορφές, αρχίζουμε πολύ αργά να αντιδράμε σε αυτήν την εξαρτητική συνύπαρξη, διεκδικώντας τον προσωπικό μας χώρο, και την ανεξαρτησία μας, όμως ξεχνάμε το γεγονός ότι είμαστε ήδη εξαρτημένοι! Οι πρώτες εσωτερικές συγκρούσεις έρχονται, όπου ένα κομμάτι μέσα μας το ενήλικο θέλει να ζει ανεξάρτητο κι ελεύθερο και ένα άλλο κομμάτι το παιδί έχει ανάγκη τον άλλο και την εξάρτηση.

Έπειτα, οι συγκρούσεις αυτές γίνονται κι εξωτερικές, και μέσα σε αυτές κατηγορούμε τον άλλον για τη δική μας εξάρτηση. Αυτό νομίζω ότι είναι το σημείο όπου ο άλλος μας καθρεφτίζει, και μας καθρεφτίζει τις πιο βαθιές υπαρξιακές- χαοτικές συγκρούσεις μας, τον πιο κρυφό μας εαυτό, τον εαυτό αυτό που ούτε οι ίδιοι δεν τολμάμε να παραδεχτούμε.

Όσοι «επιβιώσουν» από αυτό, και καταφέρουν να το αντέξουν, τότε δημιουργούν αυθεντικές και ουσιαστικές σχέσεις, μπορεί και απόλυτης ισότητας μεταξύ δύο ανθρώπων.

Η σχέση καθρεφτίζει τις πιο λεπτές ισορροπίες τις προσωπικότητας μας, αυτές που δημιουργήθηκαν όταν ήμασταν βρέφη, πλάσματα μετέωρα ανάμεσα στην ύπαρξη και την ανυπαρξία.

Πόση δύναμη χρειάζεται για να καταφέρουμε να συνεχίσουμε μέσα σε αυτό το χάος και τον πόνο; Πολύ!

Κι έτσι η ζωή μας δοκιμάζει, φέρνοντας τα ίδια πράγματα που ζήσαμε ξανά και ξανά μπροστά μας, έως ότου συμφιλιωθούμε με αυτά, και μέσα από την αποδοχή του εαυτού και την αγάπη, ίσως ηρεμήσουμε.

Ο φόβος και η εμμονή μας σ’ αυτόν.

Ο φόβος μας σπρώχνει πολλές φορές να πάρουμε τις λάθος αποφάσεις, ή ακόμα και να πάθουμε ακριβώς αυτά που φοβόμαστε και δεν θέλουμε να πάθουμε. Και σ’ αυτό δεν φταίει μόνο ο προγραμματισμός του νου, γιατί αυτόν μπορούμε να τον διακόψουμε όποτε θέλουμε. Πολλές φορές φοβόμαστε επειδή μας αρέσει. Υπάρχει μια ικανοποίηση στον φόβο. Υπάρχει ένα είδος χαράς και ένα ενδιαφέρον όταν έχουμε ένα πρόβλημα που μας κάνει να ανησυχούμε.

Για παράδειγμα, δείτε τι κάνουν οι άνθρωποι στα λούνα παρκ. Μπαίνουν στα τρενάκια του φόβου που υπόσχονται να τους κατεβάσουν στα άδυτα του Άδη.

Ή άλλοι κάνουν μπάντζι τζάμπινγκ, ή πάνε και τρώνε σε κάτι κινέζικα εστιατόρια συκώτι ενός είδους βατράχου, που αν δεν μαγειρευτεί σωστά και το φας μπορεί να πεθάνεις. Και πληρώνουν πολλά λεφτά για να το φάνε και να νιώσουν τον κίνδυνο – μάλιστα και πού και πού κάποιος πεθαίνει.

Φυσικά είναι και οι ταινίες φρίκης που βλέπουμε στους κινηματογράφους, που μας κάνουν και τρομοκρατούμαστε. Αλλά εμείς το επιλέγουμε να τι δούμε. Γιατί όμως;

Είμαστε εθισμένοι στον φόβο. Και γιατί είμαστε εθισμένοι στον φόβο; Επειδή δεν γνωρίζουμε πώς να απολαύσουμε την γαλήνη. Βαριόμαστε όταν τα πράγματα πάνε καλά και πιστεύουμε ότι μια κρίση θα μας κάνει να νιώσουμε ότι αξίζουμε, ότι είμαστε κάποιοι ή ότι κάνουμε κάτι σημαντικό.

Μερικές φορές η ανθρωπότητα βρίσκεται σε κατάσταση ηρεμίας και αυτή η ηρεμία δημιουργεί τον φόβο που καταστρέφει τελικά την ανθρωπότητα. Φοβόμαστε να είμαστε ήρεμοι, γαλήνιοι κι ευτυχισμένοι.

Και πολλοί από εμάς έχουμε μάθει, από τότε που ήμασταν παιδιά, ότι δεν αξίζουμε να ζούμε ήρεμοι και ευτυχισμένοι. Και όταν έρχεται η ευτυχία θέλουμε να την καταστρέψουμε.

Πρέπει να καταλάβετε ότι έχετε κάθε δικαίωμα να είστε ευτυχισμένοι, ανεξαρτήτως του τι έχει προηγηθεί στο παρελθόν. Όχι να είστε ευτυχισμένοι για μερικές στιγμές, αλλά συνέχεια, σε όλη σας την ζωή. Δεν χρειάζεται να καταστρέφετε την ευτυχία με το να δημιουργείτε όλα αυτά τα σενάρια στο μυαλό σας που σας κάνουν να ανησυχείτε και να φοβάστε.

Για να σταματήσουμε να φοβόμαστε, το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουμε είναι να αναγνωρίσουμε τον φόβο. Σε πολλούς αρέσει ο φόβος. Σκέφτονται κι αναπαράγουν όλα τα πιθανά σενάρια για το τι μπορεί να πάει στραβά… και φυσικά πηγαίνει.

Μπορεί να έχουμε μια πολύ καλή σχέση με κάποιον και σκεφτόμαστε “τι θα απογίνω αν με αφήσει;”. Και εξαιτίας αυτού του φόβου καταστρέφουμε τελικά την σχέση. Πρέπει να αναγνωρίσουμε αυτό το φαινόμενο όταν συμβαίνει. Ενώ η σχέση πάει καλά, εμείς ανησυχούμε και φοβόμαστε. Το βλέπουμε και σε θέματα υγείας. Μας λέει ο γιατρός ότι πάσχουμε από μια ασθένεια κι εμείς το χρησιμοποιούμε αυτό για να νιώσουμε ότι συμβαίνει κάτι σημαντικό στην ζωή μας και ότι έχουμε κάτι καινούργιο για να φοβόμαστε.

Αφού λοιπόν αναγνωρίσουμε πρώτα τον φόβο, μετά πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι ο φόβος αυτός είναι αντιπαραγωγικός, παράλογος, άδικος και δεν εμπεριέχει επιβίωση, ούτε συμπόνοια. Τότε εμφανίζεται μια νέα επιλογή: το να ζούμε γαλήνια, ήρεμα, ψύχραιμα… κοντολογίς ΑΡΙΣΤΑ.

Ας μην ξεχνάμε και πόσο προσαρμοστικός είναι ο άνθρωπος. Ό,τι και αν συμβεί, ό,τι και αν μας επιφυλάσσει η ζωή, πάντα μπορούμε κάτι να κερδίσουμε από κάθε εμπειρία. Θα χάσεις κάτι και θα κερδίσεις κάτι. Όσοι φοβάστε τον θάνατο να θυμάστε επίσης ότι όλες οι μαρτυρίες εκείνων που ήρθαν πολύ κοντά στον θάνατο, μιλάνε για μια κατάσταση απόλυτης γαλήνης. Άλλοι που βγήκαν από το σώμα τους δεν ήθελαν να επιστρέψουν. Δεν υπάρχει κανένας λόγος λοιπόν να φοβόμαστε, ακόμα και τον θάνατο, αφού κατά πάσα πιθανότητα πρόκειται για μια καταπληκτική εμπειρία.

H ζωή είναι παιχνίδι μάθε τους κανόνες του και πώς να το παίζεις.

*Θα έχεις σώµα. Μπορεί να το αγαπήσεις ή να το µισήσεις, αλλά θα είναι δικό σου για όλο το διάστηµα που θα ζήσεις στην γη.

*Θα αποκτήσεις εμπειρίες. Έχεις αναλάβει να παρακολουθήσεις την σχολή που λέγεται ζωή. Καθηµερινά στο σχολείο αυτό θα έχεις την ευκαιρία να παίρνεις µαθήµατα. Μπορεί να σου αρέσουν ή µπορεί να τα θεωρήσεις ηλίθια και άχρηστα.

*Δεν υπάρχουν λάθη παρά μόνο μαθήματα. Η ωρίμανση είναι μια διαδικασία δοκιμής και λάθους, πειραματισμού. Τα αποτυχημένα πειράματα είναι μέρος της διαδικασίας τόσο όσο και το πείραμα που τελικά δουλεύει.

*Το µάθηµα επαναλαµβάνεται µέχρις ότου το µάθεις. Το µάθηµα θα σου παρουσιάζεται σε διαφορετικές µορφές µέχρι να το αφοµοιώσεις. Μόλις το αφοµοιώσεις θα µπορέσεις να περάσεις στο επόµενο µάθηµα.

*Τα µαθήµατα δεν έχουν τέλος. Δεν υπάρχει µέρος της ζωής που να µην συµπεριλαµβάνει µαθήµατα. Αν είσαι ζωντανός έχεις µαθήµατα να πάρεις.

*Το «εκεί» δεν είναι καλύτερο από το «εδώ». Όταν το «εκεί» σου γίνει το «εδώ» σου, απλά εσύ θα αποκτήσεις ένα άλλο «εκεί» που πάλι θα σου φαίνεται καλύτερο από το «εδώ» που θα έχεις.

*Οι άλλοι δεν είναι παρά µια δική σου αντανάκλαση. Δεν µπορείς να αγαπήσεις ή να µισήσεις κάτι από κάποιον άλλον άνθρωπο εκτός κι αντανακλά πάνω σου κάτι που µισείς ή αγαπάς στον ίδιο σου τον εαυτό.

*Αυτό που εσύ δηµιουργείς στην ζωή σου εξαρτάται από σένα. Έχεις όλες τις προϋποθέσεις και τον εξοπλισµό που χρειάζεσαι. Το τι θα κάνεις µε αυτά εξαρτάται από σένα.

*Οι απαντήσεις που αναζητάς βρίσκονται µέσα σου. Οι απαντήσεις στα ερωτήµατα της ζωής βρίσκονται µέσα σου. Αυτό που χρειάζεται να κάνεις είναι να ακούσεις και να διακρίνεις.

Ζώντας ΑΡΙΣΤΑ μπορούμε να ενεργοποιήσουμε την ΘΕΛΗΣΗ, όπου …. κυριολεκτικά μπορούμε να δημιουργήσουμε τον κόσμο μας όπως τον θέλουμε.

Άλλωστε αυτό ακριβώς κάνουμε ήδη.

Νίτσε: Περί του πάθους της αλήθειας

Είναι άραγε η δόξα απλά και μόνο η νοστιμότερη τροφή του εγωισμού μας; Κι όμως! Ο πόθος της δόξας ήταν αναπό­σπαστο κομμάτι των πιο σπάνιων ανθρώπων, κα­θώς και των πιο σπάνιων στιγμών τους. Ειν’ οι στιγμές των ξαφνικών εκλάμψεων, όταν ο άν­θρωπος απλώνει το χέρι του με μία αγέρωχη κί­νηση, σαν να πρόσταζε τη δημιουργία ενός κό­σμου, αντλώντας κ’ εκπέμποντας φως από μέ­σα του.

Πλημμυρίζει μ’ ευτυχία νοιώθοντας τότε σ’ όλο του το είναι τη βεβαιότητα ότι αυτό πού τόσο τόνε μάγεψε και τόσο ψηλά τον ανέβασε, η ανάταση δηλαδή πού του προκάλεσε τούτη η μοναδική αίσθηση, δεν είναι δυνατόν να μείνει χωρίς επιγόνους. Στην αναγκαιότητα, την οποία συνιστούν για όλους τούς μεταγενέστερους αυτές οι εκλάμψεις, αναγνωρίζει ό άνθρωπος την αναγ­καιότητα της δικής του δόξας. Ολάκερη ή ανθρωπότητα τη χρειάζεται, σ’ όλους τούς μέλλοντες αιώνες! Καθώς λοιπόν εκείνη η στιγμή της έκλαμψης συνιστά την πεμπτουσία της ύπαρξής του, πιστεύει αυτός ενδόμυχα ότι ως άν­θρωπος εκείνης της στιγμής δεν πρόκειται ποτέ να πεθάνει κι απορρίπτει ότι άλλο —αφήνοντας το στο παρελθόν— ως απόβλητο, σήψη, ματαιοδοξία, κτηνωδία ή περιττολογία.

Κάθε αφανισμός και καταστροφή μας δυσαρεστούν, συχνά μας εκπλήσσουν κιόλας, σα να βιώναμε κάτι αδύνατο κατά βάθος. Μας θλίβει η θέα ενός δέντρου πού καταρρέει, ενός βουνού πού γκρεμίζεται. Κάθε χρόνο, τη νύχτα της Πρωτοχρονιάς, ανοίγεται μπρος μας η μυστηριωδία της αντίθεσης του Είναι και του Γίγνεσθαι. Όμως το να σβήσει μια στιγμή παγκόσμιας πληρότητας σα μια φευγαλέα λάμψη, χωρίς επιγόνους και κληρονόμους, αποτελεί προσβολή για τον ηθικό άνθρωπο. Το ιδανικό του είναι τούτο: ότι υπήρξε μια φορά κ’ είχε σα σκοπό του να διαιωνίσει και να λαμπρύνει την έννοια του «ανθρώπου», πρέπει οπωσδήποτε αιώνια να υπάρχει. Άλλ’ ότι ακριβώς οι κορυφαίες στιγμές των πιο σπάνιων ανθρώπων σχηματίζουν μίαν αλυσίδα πού σαν οροσειρά ενώνει όλη την ανθρωπότητα διαμέσου των αιώνων το ότι το Μέγιστο μιας περασμέ­νης εποχής είναι και για μ-ένα μεγάλο– και το ότι εκπληρώνεται, έτσι, η ενδόμυχη πίστη που κι­νούσε προαισθητικά τον πόθο τέτοιων ανθρώπων για δόξα, τούτο αποτελεί το θεμελιώδες διανόη­μα τού Πολιτισμού .

Στο άκουσμα της αξίωσης ότι το Μεγάλο πρέπει να ζει αιώνια, ξεσπάει η φοβερή μάχη κα­τά τού πολιτισμού γιατί ότι είν’ ακόμη ζωντα­νό φωνάζει Όχι! Το κοινότοπο, το μικρό, το κοι­νό κατακλύζουν κάθε γωνιά της Γης, σα βαριά ατμόσφαιρα πού ’μαστέ καταδικασμένοι όλοι ν’ αναπνέουμε– περικυκλώνει με την κάπνα της το Μεγάλο κι ορμά να το παρεμποδίσει, να το αποδυναμώσει, να το καταπνίξει, να ενσπείρει σκο­τάδια και πλάνες στο δρόμο πού ’χει να διανύσει τραβώντας για την Αιωνιότητα. Κι ο δρόμος αυ­τός περνάει μέσα απ’ τον ανθρώπινο νου! Μέσα από τον νου αξιολύπητων πλασμάτων, παραδομένων σ’ ένα πέλαγος αναγκών, που αν σηκώνουν ποτέ το κεφάλι, πάλι στην επιφάνεια των ιδίων δυσκολιών αναδύονται, ξανά και ξανά, μη μπορώντας για πολύ ν’ αντιταθούνε στη φθορά. Αυτοί θέλουν να ζήσουν, να ζήσουν οτιδήποτε — πάση θυσία.

Ποιος θα υποψιαζόταν ότι ανάμεσα τους διεξάγεται εκείνη η δύσκολη λαμπαδηδρομία, χάρις στην οποία κρατιέται το Μεγάλο στη ζωή; Κι όμως, αναφύονται μερικοί, πού στη θέα εκείνου τού μεγαλείου αισθάνονται τέτοια μακα­ριότητα, σα να ’ταν, αλήθεια, ή ζωή μια υπέρο­χη υπόθεση· σα να ’ταν ο πιο όμορφος καρπός τού πικρού αυτού δέντρου το να γνωρίζεις πώς κάποτε πέρασε κάποιος από τούτην εδώ την ύπαρξη περήφανα και στωικά, άλλος με βαθιά νόηση, κάποιος τρίτος με ευσπλαχνία, ένα όμως δίδαγμα αφήνοντας όλοι πίσω: πώς την ύπαρξη αυτή τη ζει ομορφότερα κείνος πού την αψηφά!

Ενώ ο κοινός άνθρωπος αντιμετωπίζει το σύντομο τούτο Είναι με κατηφή σοβαρότητα, εκεί­νοι, καθώς τραβούσαν προς την Αιωνιότητα, εί­χαν φθάσει σ’ ένα ολύμπιο γέλιο ή τουλάχιστον σ’ έναν υπερήφανο σαρκασμό’ πολλοί κατέβηκαν μ’ ένα ειρωνικό μειδίαμα στον τάφο τους — για­τί τι είχαν, στ’ αλήθεια, αυτοί να θάψουν!

Αν θέλει κανείς να βρει τούς πιο παράτολ­μους ιππότες ανάμεσα σε τούτους τούς αναζητητές της δόξας, πού πιστεύουν ότι θα βρουν το έμβλημά τους σε κάποιον μακρινό αστερισμό, ας τούς γυρέψει στους φιλοσόφους. Η δράση τους δεν τραβάει την προσοχή κανενός «κοινού», δεν ερεθίζει τις μάζες και δεν προκαλεί τα εν­θουσιώδη χειροκροτήματα των συγκαιρινών τους. Έχουν το πιο σπάνιο και από μίαν άπο­ψη το πιο αφύσικο μες στη Φύση χάρισμα, πού αποκλείει κ’ εχθρεύεται όλα τα παρόμοια χαρί­σματα. Το τείχος της αυτάρκειας τους, για να μην καταστραφεί και γίνει συντρίμμια, πρέπει να είναι αδαμάντινο, μια κι όλα —άνθρωπος και φύση— κινούνται εναντίον τους. Το ταξίδι για την αθανασία είναι το δυσκολότερο απ’ όλα, με μια διαδρομή απίστευτα κουραστική και συνθή­κες αντίξοες· παρόλα’ αυτά, αν κανείς δεν είναι τόσο βέβαιος για την ευόδωση τού όποιου σκο­πού του όσο ο φιλόσοφος, συμβαίνει διότι ο τε­λευταίος γνωρίζει ότι μονάχα στις ολάνοιχτες φτερούγες όλων των εποχών μπορεί να σταθεί: ή περιφρόνηση για ότι παροντικό και παροδικό ενυπάρχει στην φιλοσοφική θεώρηση των πραγ­μάτων. Ο φιλόσοφος έχει με το μέρος του την αλήθεια. Ας κυλήσει ο τροχός των ήμερων όπου θέλει’ απ’ την αλήθεια δεν πρόκειται κανείς να ξεφύγει.

Μας ενδιαφέρει το ότι έζησαν κάποτε τέτοιοι άνθρωποι. Ποτέ κανείς δε θα μπορούσε να φαν­ταστεί — καν ως απλή δυνατότητα— ότι υπήρ­ξε πράγματι άνθρωπος με την περηφάνια πού χαρακτήριζε, λόγου χάρη, τον σοφό Ηράκλει­το. Κάθε προσπάθεια για την απόκτηση μιας άρτιας επιστημονικής γνώσης μοιάζει από τη φύση της δίχως άλλο ανικανοποίητη κι ανεπαρ­κής· ως εκ τούτου, χωρίς τη διδαχή της Ιστο­ρίας, κανείς δεν θα πιστέψει ότι υπήρξε στ’ αλή­θεια άνθρωπος με τέτοια βασιλική υπεροψία, πού είχε την απόλυτη πεποίθηση ότι αυτός ήταν ό τυχερός μνηστήρας της ’Αλήθειας. Τέτοιοι άν­θρωποι ζουν στο δικό τους ηλιακό σύστημα– εκεί πρέπει κανείς να τούς γυρέψει.

Και βέβαια, ένας Πυθαγόρας ή ένας Εμπεδοκλής έδειχναν μεν υπερανθρώπινο σεβασμό προς τον εαυτό τους, ένα δέος σχεδόν θρησκευτικό, είν’ αλήθεια’ όμως ό χαλκάς της συμπόνιας, η οποία ήταν άρρηκτα δεμένη με την ισχυρή τους πίστη στην μετεμψύχωση και την ενότητα όλων των εμψύχων, τούς τραβούσε ξανά πίσω, στο μονοπάτι των υπόλοι­πων ανθρώπων ως θεράποντες τους. ’Όσο για το αίσθημα της μοναξιάς πού διακατέχει τον Εφέσιο αναχώρησή τού ναού της Αρτέμιδος, μονά­χα στα όρη της πιο άγριας ερημιάς μπορεί κα­νείς, παραλυμένος απ’ την παγωνιά, κάπως να το νιώσει. Δεν εκπέμπει αυτός την εκτυφλωτι­κή λάμψη καμιάς συμπόνιας, καμιάς λαχτά­ρας να «βοηθήσει» και να «σώσει»: μοιάζει με άστρο χωρίς ατμόσφαιρα. Ρίχνει το φλογερό βλέμμα του προς τα μέσα, ενώ προς τα έξω το μάτι του θωρεί σβηστό και παγωμένο, σαν ψεύ­τικο. Ολόγυρά του, στο φρούριο της περηφάνιας του, σκάνε τα κύματα της πλάνης και τού παραλόγου’ αηδιασμένος στρέφει αλλού το βλέμ­μα. ’Αλλά κ’ οι άνθρωποι πού ’χουν ευαίσθητες ψυχές, αποφεύγουν ένα τέτοιο προσωπείο. Αυτό το πλάσμα θα ταίριαζε μάλλον στο ιερό κάποιου απόμακρου ναού, ανάμεσα σε αγάλματα θεών, σε μια ψυχρή μεγαλόπρεπη αρχιτεκτονική.

ΩΣ άν­θρωπος ανάμεσα στους άλλους ανθρώπους, ο Ηράκλειτος ήταν απίθανος. Κι όταν τον είδαν, λέει, να παρακολουθεί το θορυβώδες παιχνίδι των παιδιών απόλυτα συγκεντρωμένος, εκείνος στο­χαζόταν ότι δε στοχάστηκε ποτέ κανένας θνη­τός εξ αφορμής ενός τέτοιου θεάματος: το παι­χνίδι του Μεγάλου Παιδιού Δία πού εάν’ ο κό­σμος· την αιώνια χαρά τού να γκρεμίζεις και να δημιουργείς έναν κόσμο. Δε χρειαζόταν τούς αν­θρώπους — ούτε κ’ η γνώση του εξαρτιόταν από δαύτους’ όλα όσα θα ’χε να μάθει τάχα απ’ τούς ανθρώπους ή όσα πάσχιζαν να μάθουν οι άλλοι σοφοί πριν από αυτόν, τον άφηναν αδιάφορο. «Τον εαυτό μου γύρεψα κ’ ερεύνησα»’ είπε χρησιμοποιώντας μια λέξη πού ’δίνε το κλειδί για την έρευνα ενός χρησμού: σα να ’ταν αυτός πού εκπλήρωσε και πραγμάτωσε κείνη τη δελφική ρήση «γνώθι σαυτόν», και κανείς άλλος!

“Ότι άκουσε ωστόσο από τον χρησμό, το θεωρούσε σοφία αθάνατη —σαν τούς προφητι­κούς λόγους της Σίβυλλας — , της οποίας το νόη­μα θα ’πρεπε να ανιχνεύεται αιώνια. Αυτό είναι αρκετό για την ανθρωπότητα τού απώτατου μέλ­λοντος: φτάνει να τον ερμηνεύσει όπως αρμόζει σ’ έναν χρησμό, ο όποιος —όμοια με τον ίδιο το δελφικό θεό— «ούτε λέγει ούτε κρύπτει». Πα­ρά πού εκστομίζει λόγια «αγέλαστα και ακαλλώπιστα και αμύριστα», και μάλιστα με στόμα «μαινόμενο», η φωνή αυτή πρέπει και θα ακουστεί ως τον μέλλοντα αιώνα. Αφού ό κό­σμος αιώνια θα χρειάζεται την Αλήθεια, επομέ­νους αιώνια θα χρειάζεται τον Ηράκλειτο, ακό­μη κι αν αυτός δεν είχε την ανάγκη του.

Γιατί να νοιαστεί για τη δική του δόξα; — «τη δόξα θνητών πού έρχονται και παρέρχονται!», καθώς αναφωνεί σαρκαστικά. Τούτα αρμόζουν σε αοιδούς και ποιητές, καθώς και σε όσους αναγνω­ρίστηκαν ως «σοφοί» πριν από κείνον — ας χορ­τάσουν αυτοί με τη νοστιμότερη τροφή του εγωισμού τους! Για τον ίδιο τέτοιες γεύσεις πα­ραείναι συνηθισμένες. Για τη δόξα του νοιάζον­ται προφανώς οι άλλοι, όχι αυτός· η δική του έγνοια δεν εάν’ ο εγωισμός του, αλλά η Αλήθεια κι η Αλήθεια του λέει ακριβώς ότι τον χρειάζε­ται ή αθανασία της ανθρωπότητας — δεν χρειά­ζεται αυτός την αθανασία του ανθρώπου Ηρα­κλείτου.

Η Αλήθεια! Παραλήρημα ενός θεού! Τι ενδιαφέρει τούς ανθρώπους η Αλήθεια!

Τι ήταν τάχα η ηρακλείτεια ’Αλήθεια!

Και που βρίσκεται τώρα; “Ένα όνειρο πού πέταξε μακριά, σβησμένο κι αυτό απ’ το πρόσωπο της ανθρωπότητας μαζί με τόσα άλλα όνειρα! — δεν ήταν ούτε το πρώτο ούτε το τελευταίο!

Ίσως ένας ανάλγητος δαίμονας δεν θα ’χε τίποτα περισσότερο να πει για όλα αυτά πού μ’ επιβλητικές αλληγορικές εκφράσεις ονομάζουμε «Παγκόσμια Ιστορία», «Αλήθεια» ή «Δόξα», παρά τούτα τα λόγια:

«Σε κάποια απόμερη γωνιά του σύμπαντος πού εκχύθηκε αστραποβολώντας σε αναρίθμητα ηλιακά συστήματα, υπήρξε μια φορά κ’ έναν και­ρό ένα άστρο. Πάνω σ’ αυτό το άστρο ζούσαν κάτι έξυπνα ζώα τα όποια επινόησαν το «γιγνώσκειν». Ήταν η πιο αλαζονική και κίβδη­λη στιγμή της Παγκόσμιας Ιστορίας — όμως τίποτα παραπάνω από μία στιγμή. Γιατί μετά από λίγες εισπνοές-εκπνοές της Φύσης το άστρο πάγωσε, και τα έξυπνα ζώα έπρεπε να πεθάνουν. Η ώρα είχε σίγουρα φτάσει’ γιατί παρά τούς κομπασμούς τους για τα πολλά πού τάχα γνώ­ριζαν, προς μεγάλη τους δυσαρέσκεια ανακάλυ­ψαν πώς ότι είχαν γνωρίσει ήταν εντέλει λάθος. Πέθαναν και χάθηκαν μαζί με το χαμό της ’Αλή­θειας. Αυτή ήταν η τύχη, λοιπόν, των απελπι­σμένοι εκείνων ζώων, πού ’χαν επινοήσει το γιγνώσκειν.»

Τούτος θα ’ταν ο κλήρος του ανθρώπου αν ήταν πράγματι κάτι περισσότερο από ένα ζώο πού ’χει την τάση «να γνωρίζει». Η Αλήθεια θα τον έσπρωχνε στην απόγνωση και την εκμηδένιση — η Αλήθεια, πού ’χει αιώνια καταδι­καστεί να ’ναι Μη Αλήθεια…

Όμως στον άν­θρωπο αρμόζει να πιστεύει σε μια ευπρόσιτη Αλήθεια, σε μια πολύ κοντινή του Ψευδαίσθη­ση, πού του εμπνέει απόλυτη εμπιστοσύνη. Μή­πως δε ζει τάχα χάρις σε μια διαρκή αυταπά­τη; Μήπως δεν του αποκρύπτει τάχα ή Φύση τα περισσότερα — ΙΣΑ-ΙΣΑ τα πιο κοντινά του, λ.χ. το ίδιο του το σώμα, απ’ το όποιο διαθέτει μόνο μία γητεύτρα «συνείδηση»;

Σ’ αυτή τη συ­νείδηση εγκλείστηκε, κι η Φύση πέταξε μακριά το κλειδί. Ω, την ολέθρια περιέργεια τού φιλο­σόφου, να θέλει σώνει και καλά να προβάλει το κεφάλι του απ’ το κελί αυτό, πού είν’ η συνεί­δηση, και να δει τι υπάρχει εκεί έξω! ’Ίσως να διαισθάνθηκε κατόπιν τούτου, ότι ο άνθρωπος, ζώντας μες στην αδιαφορία της άγνοιάς του, δε στηρίζεται παρά πάνω σε αδηφάγες, άπληστες, βδελυρές, άσπλαχνες, δολοφονικές ροπές, κι ονειροπολεί, ούτος ειπείν, πάνω στη ράχη ενός τίγρη.

«’Αφήστε τον να ονειρεύεται!» φωνάζει η Τέχνη. «Ξυπνήστε τον!» φωνάζει ό φιλόσοφος, κυριευμένος από το πάθος της Αλήθειας. Κι ωστόσο βυθίζεται κι ο ίδιος, ενώ πιστεύει ότι ταρακουνάει τούς κοιμισμένους, σε μια μαγική νάρ­κη ακόμη βαθύτερη — ίσως ονειρεύεται τις «’Ιδέες», ίσως την αθανασία. Η Τέχνη είναι πιο δυνατή από τη Γνώση, γιατί εκείνη θέλει τη ζωή, ενώ ετούτη πετυχαίνει ως ύστατο σκοπό της — την εκμηδένιση.

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

ΙΣΟΚΡ επιστ 2.1–4

Ο Φίλιππος οφείλει να επιδεικνύει σύνεση στις μάχες

Αφορμή για τη συγγραφή της επιστολής αποτέλεσε η είδηση του τραυματισμού του Φιλίππου σε εκστρατεία εναντίον των Ιλλυριών.

[1] Οἶδα μὲν ὅτι πάντες εἰώθασι πλείω χάριν ἔχειν
τοῖς ἐπαινοῦσιν ἢ τοῖς συμβουλεύουσιν, ἄλλως τε κἂν μὴ
κελευσθεὶς ἐπιχειρῇ τις τοῦτο ποιεῖν. ἐγὼ δ’ εἰ μὲν μὴ
καὶ πρότερον ἐτύγχανόν σοι παρῃνεκὼς μετὰ πολλῆς
εὐνοίας, ἐξ ὧν ἐδόκεις μοι τὰ πρέποντα μάλιστ’ ἂν σαυτῷ
πράττειν, ἴσως οὐδ’ ἂν νῦν ἐπεχείρουν ἀποφαίνεσθαι περὶ
τῶν σοὶ συμβεβηκότων· [2] ἐπειδὴ δὲ προειλόμην φροντί-
ζειν τῶν σῶν πραγμάτων καὶ τῆς πόλεως ἕνεκα τῆς ἐμαυ-
τοῦ καὶ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων, αἰσχυνθείην ἄν, εἰ περὶ μὲν
τῶν ἧττον ἀναγκαίων φαινοίμην σοι συμβεβουλευκώς,
ὑπὲρ δὲ τῶν μᾶλλον κατεπειγόντων μηδένα λόγον ποιοί-
μην, καὶ ταῦτ’ εἰδὼς ἐκεῖνα μὲν ὑπὲρ δόξης ὄντα, ταῦτα δ’
ὑπὲρ τῆς σωτηρίας, ἧς ὀλιγωρεῖν ἅπασιν ἔδοξας τοῖς
ἀκούσασι τὰς περὶ σοῦ ῥηθείσας βλασφημίας. [3] οὐδεὶς
γὰρ ἔστιν, ὅστις οὐ κατέγνω προπετέστερόν σε κινδυνεύειν
ἢ βασιλικώτερον, καὶ μᾶλλόν σοι μέλειν τῶν περὶ τὴν
ἀνδρίαν ἐπαίνων ἢ τῶν ὅλων πραγμάτων. ἔστι δ’ ὁμοίως
αἰσχρὸν περιστάντων τε τῶν πολεμίων μὴ διαφέροντα
γενέσθαι τῶν ἄλλων, μηδεμιᾶς τε συμπεσούσης ἀνάγκης
αὑτὸν ἐμβαλεῖν εἰς τοιούτους ἀγῶνας, ἐν οἷς κατορθώσας
μὲν οὐδὲν ἂν ἦσθα μέγα διαπεπραγμένος, τελευτήσας δὲ
τὸν βίον ἅπασαν ἂν τὴν ὑπάρχουσαν εὐδαιμονίαν συν-
ανεῖλες. [4] χρὴ δὲ μὴ καλὰς ἁπάσας ὑπολαμβάνειν τὰς
ἐν τοῖς πολέμοις τελευτάς, ἀλλὰ τὰς μὲν ὑπὲρ τῆς πατρίδος
καὶ τῶν γονέων καὶ τῶν παίδων ἐπαίνων ἀξίας, τὰς δὲ
ταῦτά τε πάντα βλαπτούσας καὶ τὰς πράξεις τὰς πρότερον
κατωρθωμένας καταρρυπαινούσας αἰσχρὰς νομίζειν καὶ
φεύγειν ὡς αἰτίας πολλῆς ἀδοξίας γιγνομένας.

***
Γνωρίζω μεν, ότι όλοι συνηθίζουν να χρεωστούν μεγαλυτέραν ευγνωμοσύνην εις εκείνους που επαινούν παρά εις εκείνους που συμβουλεύουν, και μάλιστα όταν επιχειρή τις να πράττη τούτο χωρίς να παρακληθή. Εγώ δε, εάν μεν και πρότερον δεν σε είχα προτρέψει με πολλήν εύνοιαν προς ταύτα, όσα προ πάντων ενόμιζον ότι είχες καθήκον να πράττης, ίσως ουδέ τώρα θα επεχείρουν να εκφέρω γνώμην δι' όσα σου έχουν συμβή. Επειδή όμως έθεσα ως σκοπόν μου να φροντίζω διά τας υποθέσεις σου και ένεκα της πόλεώς μου και ένεκα των άλλων Ελλήνων, θα ησθανόμουν εντροπήν, εάν διά μεν τα άλλα που είναι ολιγώτερον αναγκαία ήθελον φανή ότι σε έχω συμβουλεύσει, δι' εκείνα δε, τα οποία βιάζουν πολύ, δεν ήθελον κάμει καθόλου λόγον, και μάλιστα, αν και γνωρίζω ότι εκείνα μεν αποβλέπουν εις την απόκτησιν δόξης εκ μέρους σου, την οποίαν εφάνης εις όλους, όσοι ήκουσαν τας δυσαρέστους ειδήσεις που εκυκλοφόρησαν περί σου, ότι παραμελείς.

Διότι ουδείς υπάρχει, ο οποίος δεν σε κατηγόρησεν ότι κινδυνεύεις περισσότερον απερισκέπτως, παρ' όσον πρέπει εις βασιλέα, και ότι φροντίζεις περισσότερον διά τους επαίνους τους σχετικούς με την ανδρείαν παρά περί των όλων πραγμάτων (της ζωής σου). Είναι δε ομοίως αισχρόν, αφού σε περιεκύκλωσαν οι εχθροί, να μη φανής διαφορετικός των άλλων, και όταν δεν υπάρχει καμμία ανάγκη να ρίπτης τον εαυτόν σου εις τοιούτους αγώνας, εις τους οποίους, αν μεν επιτύχης, ουδέν αξιόλογον ήθελες κατορθώσει, εάν όμως φονευθής, θα καταστρέψης εντελώς όλην την υπάρχουσαν ευδαιμονίαν. Πρέπει δε να μη νομίζης ενδόξους όλους τους θανάτους εις τους πολέμους, αλλά τους μεν θανάτους υπέρ της πατρίδος και των παίδων και των γονέων αξίους επαίνων, εκείνους δε, οι οποίοι όλα ταύτα βλάπτουν και τας πρότερον επιτευχθείσας πολεμικάς επιτυχίας μολύνουν, να νομίζης αισχρούς και να τους αποφεύγης, διότι είναι αιτίαι πολλής κακής φήμης.