ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Τρῳάδες (1294-1332)

ΕΚ. ὀττοτοτοτοτοῖ. [αντ. α]

1295 λέλαμπεν Ἴλιος Περ-
γάμων τε πυρὶ καταίθεται τέραμνα
καὶ πόλις ἄκρα τε τειχέων.
ΧΟ. πτέρυγι δὲ καπνὸς ὥς τις οὐ-
ρίᾳ πεσοῦσα δορὶ καταφθίνει γᾶ.
1300 μαλερὰ μέλαθρα πυρὶ κατάδρομα
δαΐῳ τε λόγχᾳ.

ΕΚ. ἰὼ γᾶ τρόφιμε τῶν ἐμῶν τέκνων. [στρ. β]
ΧΟ. ἒ ἔ.
ΕΚ. ὦ τέκνα, κλύετε, μάθετε ματρὸς αὐδάν.
ΧΟ. ἰαλέμῳ τοὺς θανόντας ἀπύεις.
1305 ΕΚ. γεραιά τ᾽ ἐς πέδον τιθεῖσα μέλε᾽ ‹ἐμ›ὰ
καὶ χερσὶ γαῖαν κτυποῦσα δισσαῖς.
ΧΟ. διάδοχά σοι γόνυ τίθημι γαίᾳ
τοὺς ἐμοὺς καλοῦσα νέρθεν
ἀθλίους ἀκοίτας.
1310 ΕΚ. ἀγόμεθα, φερόμεθ᾽… ΧΟ. ἄλγος ἄλγος βοᾷς.
ΕΚ. δούλειον ὑπὸ μέλαθρον… ΧΟ. ἐκ πάτρας γ᾽ ἐμᾶς.
ΕΚ. ἰώ.
Πρίαμε Πρίαμε, σὺ μὲν ὀλόμενος
ἄταφος ἄφιλος
ἄτας ἐμᾶς ἄιστος εἶ.
1315 ΧΟ. μέλας γὰρ ὄσσε κατεκάλυψε
θάνατος ὅσιος ἀνοσίαις σφαγαῖσιν.

ΕΚ. ἰὼ θεῶν μέλαθρα καὶ πόλις φίλα, [αντ. β]
ΧΟ. ἒ ἔ.
ΕΚ. τὰν φόνιον ἔχετε φλόγα δορός τε λόγχαν.
ΧΟ. τάχ᾽ ἐς φίλαν γᾶν πεσεῖσθ᾽ ἀνώνυμοι.
1320 ΕΚ. κόνις δ᾽ ἴσα καπνῷ πτέρυγι πρὸς αἰθέρα
ἄιστον οἴκων ἐμῶν με θήσει.
ΧΟ. ὄνομα δὲ γᾶς ἀφανὲς εἶσιν· ἄλλᾳ δ᾽
ἄλλο φροῦδον, οὐδ᾽ ἔτ᾽ ἔστιν
ἁ τάλαινα Τροία.
1325 ΕΚ. ἐμάθετ᾽, ἐκλύετε; ΧΟ. περγάμων ‹γε› κτύπον.
ΕΚ. ἔνοσις ἅπασαν ἔνοσις… ΧΟ. ἐπικλύσει πόλιν.
ΕΚ. ἰώ.
τρομερὰ τρομερὰ μέλεα, φέρετ᾽ ἐ-
μὸν ἴχνος· ἴτ᾽ ἐπὶ [τάλαιναν]
1330 δούλειον ἁμέραν βίου.
ΧΟ. ἰὼ τάλαινα πόλις· ὅμως δὲ
πρόφερε πόδα σὸν ἐπὶ πλάτας Ἀχαιῶν.

***
ΕΚΑ. Οχ οϊμένα, οϊμένα, οϊμέ!
Φλόγες, φλόγες το Ίλιο τρώνε,
τριγυρνούν παντού οι φωτιές,
στα στεφάνια ορμούν του κάστρου,
ζώνουν των σπιτιών σκεπές,
μας ρημάζουν τα παλάτια
—συφορά!—
με τις λόγχες συντροφιά
των οχτρώνε.
ΧΟΡ. Κονταροπαρμένη
πάει η χώρα, πάει·
σαν καπνός
1300 που άνεμος τον παίρνει και σκορπάει.

Η Εκάβη πέφτει κατάχαμα και χτυπά τη γη.
ΕΚΑ. Γη, των παιδιών μου τροφέ!
ΧΟΡ. Συφορά!
ΕΚΑ. Νιώστε, παιδιά μου, της μάνας σας είναι η φωνή.
ΧΟΡ. Με μοιρολόι τους νεκρούς απ᾽ τον Άδη, απ᾽ τον Άδη καλείς.
ΕΚΑ. Ναι, και τα γέρικα μέλη στο χώμ᾽ ακουμπώ·
ναι, και τη γη με τα δυο μου τα χέρια χτυπώ.
Οι γυναίκες πέφτουν χάμω κι αυτές και χτυπούν τη γη.
ΧΟΡ. Νά, γονατίζω κι εγώ και τον άντρα μου
κράζω, καλώ
μέσ᾽ απ᾽ τον κόρφο της γης.
ΕΚΑ. Μας ξεσηκώνουν, μας παίρνουνε…
1310 ΧΟΡ. Ω, πόνο η φωνή σου γεμάτη.
ΕΚΑ. προς της σκλαβιάς μας τη στέγη…
ΧΟΡ. στα ξένα, μακριά απ᾽ την πατρίδα.
ΕΚΑ. Ω!
Πρίαμε, χάθηκες άταφος, πλάι σου δεν είναι οι δικοί σου
κι ούτε που ξέρεις εγώ τί τραβώ.
ΧΟΡ. Θάνατος όσιος τον έχει αναπάψει,
όσο κι αν ήταν ανόσια η σφαγή.

Όλες σηκώνονται και κοιτάζουν κατά την πόλη.
ΕΚΑ. Χώρ᾽ ακριβή κι ω ναοί,
ΧΟΡ. Συφορά!
ΕΚΑ. φλόγα σάς τρώει φονική και κοντάρι του οχτρού.
ΧΟΡ. Θα σωριαστείτε στη γη μας κι ούτ᾽ όνομα θα ᾽χετε πια.
1320 ΕΚΑ. Όπως σκεπάζει τα ουράνια καπνός φτερωτός,
όμοια και η σκόνη θα κρύψει το σπίτι μου, νά.
ΧΟΡ. Και θα χαθεί και της χώρας μας τ᾽ όνομα,
όλα χαμός,
Τροία δεν έχουμε πια.
Το κάστρο σωριάζεται.
ΕΚΑ. Νιώσατε, ακούσατε τίποτα;
ΧΟΡ. Ο κρότος του κάστρου που πέφτει.
ΕΚΑ. Ένας σεισμός πέρα ώς πέρα…
ΧΟΡ. θα κρύψει σαν κύμα την πόλη.
Ακούγονται σάλπιγγες· οι στρατιώτες πλησιάζουν τις γυναίκες.
ΕΚΑ. Ω!
Δόλιο κορμί μου που τρέμεις, οδήγα το βήμα μου, οδήγα·
1330 πάμε ν᾽ αρχίσω ζωή της σκλαβιάς.
ΧΟΡ. Άμοιρη Τροία μας, γλυκιά μου πατρίδα.
Στων Αχαιών τα καράβια τραβώ.

Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας: Η συνάντηση της αρχαίας Ελληνικής με άλλες γλώσσες

9.1 Γλωσσικές επαφές: παραδείγματα από τα νέα ελληνικά

Μιλήσαμε αρκετές φορές στα κεφάλαια που προηγήθηκαν για τα «σημάδια» που άφησαν στην ελληνική γλώσσα οι συναντήσεις της με άλλες γλώσσες. Έτσι, στα νεότερα χρόνια η επαφή με τους Οθωμανούς Τούρκους, ως κυρίαρχους, είχε ως αποτέλεσμα την είσοδο στα ελληνικά πολλών τουρκικών λέξεων, αρκετές από τις οποίες επιζούν ακόμα: πασάς, ντέρτι, μεράκι, καβγάς, γινάτι, χατίρι, κέφι, χαλάλι και πολλές άλλες. Αλλά και η τουρκική γλώσσα δανείστηκε Ελληνικές λέξεις. Ήδη αναφέραμε τις λέξεις anahtar και kilit που σημαίνουν και οι δύο 'κλειδί' και προέρχονται η μία από το ελληνικό ανοιχτήρι και η δεύτερη από τη λέξη κλειδί. Λέγαμε επίσης ότι πολλοί από τους όρους της τουρκικής που αναφέρονται σε ψάρια είναι ελληνικής προέλευσης, π.χ. levrek 'λαβράκι'. Γλωσσικές ανταλλαγές έγιναν επίσης μεταξύ της ελληνικής και άλλων γλωσσών με τις οποίες ήρθαν σε επαφή οι Έλληνες: αλβανική (π.χ. οι λέξεις λουλούδι και μπέσα), ιταλική (π.χ. καπέλο, παντελόνι) και άλλες.

Μερικές φορές οι ανταλλαγές αυτές κάνουν έναν ολόκληρο «κύκλο». Έτσι π.χ. η λέξη μπάνιο είναι δάνειο από τα ιταλικά (bagno). Στα ιταλικά όμως η λέξη αυτή είναι δάνειο πολύ παλιό (από την εποχή των λατινικών, που είναι ο «πρόγονος» της ιταλικής) από την αρχαία ελληνική λέξη βαλανεῖον 'λουτρό', στα λατινικά balineum. Η ελληνική λέξη βαλανεῖον μπήκε στη λατινική γλώσσα ως balineum, έγινε bagno στα ιταλικά και ξαναγύρισε στα ελληνικά ως μπάνιο. Παρόμοια είναι και η περίπτωση της αρχαίας ελληνικής λέξης κωνώπιον 'ντιβάνι με κουνουπιέρα': μπήκε στα λατινικά ως conopiumκαι canapeum, έγινε στα γαλλικά canapé, και ξαναγύρισε στα ελληνικά ως καναπές. (Οι λέξεις που κάνουν αυτό το «ταξίδι» λέγονται αντιδάνεια)

Ο δανεισμός ανάμεσα στις γλώσσες είναι ο «απόηχος» της ιστορίας των λαών που τις μιλούν. Μεγάλες ή μικρές, άμεσες ή έμμεσες, φιλικές ή εχθρικές, ισότιμες ή ανισότιμες επαφές ανάμεσα σε λαούς οδηγούν σε γλωσσικές ανταλλαγές. Μέσα από τέτοιους «δρόμους» ήρθε η νεότερη ελληνική σε επαφή με τις γλώσσες που αναφέραμε. Αργότερα θα έρθει σε επαφή με τα γαλλικά, που τον 18ο, τον 19ο και ως τις αρχές του 20ού αιώνα ήταν η γλώσσα της διπλωματίας, των διεθνών επαφών και του πολιτισμού. Λέξεις όπως ασανσέρ, μαντάμ, μπορντούρα, μποέμ και πολλές άλλες θα μπουν στα ελληνικά ως δάνεια από τα γαλλικά. Τη θέση των γαλλικών θα πάρουν κατόπιν τα αγγλικά, που είναι σήμερα η γλώσσα διεθνούς επικοινωνίας. Από τα αγγλικά θα μπουν στα ελληνικά λέξεις όπως μπαρ, γκολ, πάρτι και πολλές άλλες.

Ό,τι δε σε σκοτώνει

«Ό,τι δε σε σκοτώνει, σε κάνει πιο δυνατό». Αλλά έχουμε ιδέα τι, πώς σκοτώνει, ποια είναι η πραγματική δύναμη, πέρα από τη θεωρία;

Υποθετικές ερωτήσεις που πιέζουν (όλο και περισσότερο) για προσωπικές, αληθινές απαντήσεις.

Η εκπαίδευσή μας όμως είναι θεωρητική. Οι ερωτήσεις μας παραμένουν υποθετικές. Στοχασμοί χωρίς αντίκρισμα πρακτικότητας καθώς η ζωή μάς περιμένει να φανερωθούμε. Ή έτσι νομίζουμε...πως «περιμένει».

Όλες οι ερωτήσεις πιέζουν για αληθινές απαντήσεις. Αυτές που θα έχουν συνέπεια στάσης: πράξης και λόγου ως ένα, χωρίς κρυμμένες προθέσεις. Ακόμα κι αυτές που δεν έχουμε θέσει συνειδητά. Εξακολουθούν να υπάρχουν.

Έχουμε όμως υποβιβάσει τη σκέψη μας, τον εαυτό μας, πάντα ακολουθώντας την εκπαίδευση και το παράδειγμα των γύρω μας, της κοινωνίας. Άσχετα αν δεν είναι το καλύτερο παράδειγμα. Είναι το μόνο που έχουμε για να μιμηθούμε. Ποιος θέλει να διαφέρει; Να είναι δακτυλοδεικτούμενος; Πώς να αντέξει τόση μοναξιά, τόση απομόνωση;

Βέβαια, ούτε και η παραμορφωμένη εικόνα του κόσμου αντέχεται, ούτε αυτή του παραμορφωμένου μας εαυτού, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα. Τα μάτια κοιτάνε προς τα έξω.

Οι θεωρητικοί δεν πείθουν πια. Τα νέα παιδιά το αισθάνονται..

Όλα όσα σε δυσκολεύουν, έχουν πρώτα μια αρνητική χροιά…πονάς, περιορίζεσαι, αντιμάχεσαι, κλείνεσαι, εναντιώνεσαι, αισθάνεσαι τη βία, χάνεσαι, διερωτάσαι, αμφιβάλλεις κλπ κλπ

Όλο αυτό, επειδή έχουμε φέρει τη σκοτεινή δύναμη ως επικρατέστερη και δυνατότερη σε αυτόν τον κόσμο. Οι ιστορίες που διδαχθήκαμε ως αλήθεια είναι όλες μισές. Δεν είναι το τέλος και δεν ήταν έτσι πάντα. Αλλά έτσι είναι τώρα, και πάντα χρειάζεται να ξεκινάμε από αυτό που ΕΙΝΑΙ με αναγνώριση και σεβασμό.

Όσο τα απορρίπτεις όλ’ αυτά θεωρώντας πως θα έπρεπε να είναι αλλιώς, τόσο βυθίζεσαι στην άγνοια, τόσο πονάς, τόσο προεκτείνεις το χρόνο βασανιστικά.Τόσο κατακρίνεις αυθαίρετα και όλους τους άλλους, μεγαλώνοντας τη βία γύρω σου επειδή δεν καταλαβαίνεις. .

Όσο βλέπεις και βιώνεις όλ’ αυτά που θέλουν να σε πείσουν ως επικρατέστερα, δεν βλέπεις καθαρά. Σού λείπουν πληροφορίες, χρειάζεσαι κι άλλα κομματάκια του πάζλ που δεν έχεις και πρέπει να βρεις.

Ο δρόμος είναι «από μέσα», διαμέσου…

Χρειάζεται θάρρος. Χρειάζεται να καταλάβεις και να αγκαλιάσεις το Θηλυκό. Χρειάζεται ένας πολύ διαφορετικός «νους» που θα το κάνει. Αυτή όμως είναι μια άλλη παιδεία.

Αποφοιτάμε κενοί, μισοί, απροετοίμαστοι. Οι πληροφορίες που χρειαζόμαστε είναι τελείως άλλες. Και πλέον δεν είναι άγνωστες.

Μέχρι το Πέταγμα

Όταν η άποψη μας βασίζεται σε γνώση άλλου, άρα δεν μπορούμε να τη στηρίξουμε με εμπειρία και δικά μας λόγια είναι δανεική και δεν έχει κανένα αντίκτυπο. Είναι κενή από ενέργεια. Απλά θρέφουμε το παιχνίδι της διαφωνίας /συμφωνίας των εγώ, χωρίς όμως να μετακινούμαστε και χωρίς να προσφέρουμε την ενέργεια της αυθεντικότητάς μας.

Κανένας νόμος δεν ισχύει αν τον έχουμε ξεπεράσει. Οι συμπαντικοί νόμοι υπάρχουν για καθοδήγηση. Οι νόμοι του κάθε επιπέδου της συνείδησης καταργούνται στο επόμενο επίπεδο. Όμως ο νους αντιλαμβάνεται κενό και χάος, που δεν υπάρχουν πραγματικά, απλά βρίσκεται η πραγματικότητα έξω /πέρα από το επίπεδο αντίληψής του.

Πρέπει να εμπιστεύεσαι τη δική σου αλήθεια. Όχι επειδή είναι η μοναδική αλλά επειδή εκεί βρίσκεσαι εσύ. Οι υποστηρικτές και τα βάθρα σε βοηθούν απλά να τη διατηρείς. Όταν αποκτήσεις αρκετή δύναμη, θα γκρεμίσεις τα βάθρα, θα εγκαταλείψεις την ανάγκη για υποστηρικτές, θα αμφισβητήσεις ο ίδιος την αλήθεια σου για να γνωρίσεις ξανά τον εαυτό σου και να διερευνήσεις, δημιουργώντας κι άλλα επίπεδα γνώσης.

Δεν μπορεί κανείς να σου χαρίσει αυτή τη δύναμη. Πρέπει να αφοσιωθείς, να πειθαρχήσεις και να παραμένεις κάθε στιγμή πιστός στον εαυτό σου. Πρέπει να ταπεινωθείς, να επιστρέψεις στην παραδοχή της άγνοιας και να αδειάσεις για να σταματήσει ο νους σου τον εσωτερικό μονόλογο που σου δηλώνει την αλήθεια, εμποδίζοντάς σε να δεις.

Οι λέξεις παραμορφωμένες και η ζωή μας βασανιστικά μοναχική, οι περισσότεροι δεν γνωρίζουμε τίποτα άλλο παρά να συνεχίζουμε την ίδια πορεία που χαράξαμε, νομίζοντας πως μετακινούμαστε, ουσιαστικά όμως παραμένοντας πνευματικά και ενεργειακά στάσιμοι.

Ιδέες χορεύουν μπροστά στην αντίληψή μας κι εμείς, ως εφηβικοί εραστές, ερωτοτροπούμε με τις πιο ελκυστικές, θεωρώντας ότι το κασέ των κατακτήσεων μας εμπλουτίζεται, προσφέροντας ουσία στην αξία μας. Πουθενά δεν μαρτυρείται η απατηλότητα της δράσης μας αφού όλες οι δυνάμεις, από όσους τις κατέχουν, χρησιμοποιούνται προς ίδιον όφελος, ενισχύοντας τη συνεχιζόμενη, επιλεκτική μας ύπνωση.

Όσα κι αν διαβάζεις, ακούς, κατακτάς, θέλεις ακόμα περισσότερα. Εύκολα παρασύρεσαι από αυτούς που σου προσφέρουν απλόχερα ο, τι ζήτησες. Ενόσω εσύ νομίζεις πως παίρνεις (και μάλιστα δωρεάν ή με το ελάχιστο αντίτιμο... ποιος μπορεί να αντισταθεί όταν οι ίδιες οι πεποιθήσεις υπαγορεύουν πειστικά το σωστό και αληθινό;) δεν αντιλαμβάνεσαι πως χαρίζεις απλόχερα και οικειοθελώς τη δύναμη της βούλησης σου, επιτρέποντας τον έλεγχο της από άλλους /άλλα, πέρα από Εσένα τον ίδιο.

Δεν υπάρχουν "δυνάμεις του σκότους" που λειτουργούν πέρα από τη δική σου βούληση. Δεν υπάρχει κρυμμένη αλήθεια, πέρα από αυτήν που εσύ θέλεις να αποκρύπτεις από την αντίληψή σου. Δεν υπάρχει τίποτα και κανείς που μπορεί να σου στερήσει ή να εμποδίσει τη δύναμή σου, πέρα από σένα. Χωρίς να το αντιλαμβάνεσαι, είσαι ο χειρότερος εχθρός σου. Όμως συνεχίζεις - όπως πειθήνια και αυτόβουλα έμαθες - να τον διατηρείς και να τον θρέφεις μέσα σου, ακόμα πιο δυναμικά και εφηβικά πεισματικά: "μόνος μου, εγώ θα το κάνω μόνος μου. Και θα το κάνω με τον πιο ανώδυνο, αξόδευτο και γρήγορο τρόπο".

Και ο τροχός γυρίζει. Ο σκύλος συνεχίζει να κυνηγάει την ουρά του. Οι κόσμοι που δημιουργείς εξακολουθούν να σε παρασύρουν, μη γνωρίζοντας τη δική σου δημιουργία τους. Η ατομικότητα όμως είναι άλλο πράγμα, δεν την μαθαίνουμε σε γνώριμα σχολεία, σε υπαρκτές μεθόδους, σε μακροσκελείς αναλύσεις. Αφορά ταπεινότητα, την θέληση της επιστροφής στην αγνότητα, την προθυμία να ξεκινήσεις στο πρώτο σκαλοπάτι, τη θέληση να αναλάβεις τη ευθύνη που ασυνείδητα μέχρι τώρα χαρίζεις, νομίζοντας πως επιτελείς έργο.

Και επειδή ούτε να φανταστείς δεν μπορείς, πόσο η σκέψη σου είναι διαμορφωμένη από τα πολλά μάτριξ που έχεις δημιουργήσει στην πορεία, ο ίδιος πειρασμός παραμένει: "μόνος μου, θα το κάνω μόνος μου". Είναι η πρώτη παγίδα του εγώ, στην οποία πέφτουν οι περισσότεροι, υπό την μακρινή παραμορφωμένη ενθύμηση της ατομικότητας της ύπαρξης. Και εκεί μένουν σε βασανιστική στασιμότητα, που φαίνεται ως κίνηση.

Θα προσγειωθώ στη δική σου πραγματικότητα για όσο χρειάζεται. Μέχρι να μπορείς να την παρατηρείς και να την ελέγχεις εσύ ο ίδιος απ’ έξω, αμέτοχος, γαλήνιος, κυρίαρχος της βούλησής σου. Και τότε, θα συναντηθούμε στο άπειρο, στην αιωνιότητα

Το πέταγμα του πολεμιστή στον αέρα. Η τέλεια αιώρηση/ακύρωση του χρόνου/χώρου. Η τέλεια προσγείωση, την κατάλληλη στιγμή, ακριβώς στο σωστό χώρο, για λίγο, για ένα σκοπό, μέχρι να εκτοξευθεί ξανά, αλώβητος, ανίκητος, άπιαστος στο πέταγμά του.

Όλες οι σκέψεις είναι διασυνδέσεις: με πρόσωπα, πράγματα, καταστάσεις, χρόνο. Όταν ο νους συνδέεται, υπάρχει ανταλλαγή ενέργειας, στο βαθμό που οι σκέψεις, οι εικόνες και τα συναισθήματα είναι κρυστάλλινα. Και έπειτα, αντιλαμβάνεσαι πως μπορείς να διαχειριστείς όλη αυτή την ενέργεια, μπορείς να την κατευθύνεις. Όμως, για ποιο λόγο και προς ποιο σκοπό; Και εκεί αρχίζει άλλη μια πρόκληση εστίασης της προσοχής σου. Επειδή μπορείς. Επειδή αντιλαμβάνεσαι περισσότερα. Μπορείς, εφόσον το θέλεις, να δημιουργήσεις ακόμα περισσότερα μάτριξ, που μοιάζουν σαν λύτρωση, που μοιάζουν αλήθεια και γνώση, παίρνοντας τα σκήπτρα της δύναμης, που η παρόρμηση της αποκάλυψης σε σπρώχνει να κάνεις.

Η αποκάλυψη της πληροφορίας είναι πάντα πρόκληση μετακίνησης του Είναι σου. Πέρα από σύμβολα, ερμηνείες, εικόνες, μεθόδους, τεχνικές, που έμαθες να εμπιστεύεσαι και κάθε προηγούμενη "γνώση", εκεί, βρίσκεσαι ΕΣΥ! Και όλα βρίσκονται "στα πόδια σου", περιμένοντας τη δική σου εστιασμένη προσοχή και δράση, σε κλάσματα του γραμμικού χρόνου, που θα αλλάξουν τα πάντα. Γιατί, δεν έχεις ξανα-υπάρξει, ξανα-βιώσει αυτήν την μοναδική, παντοδύναμη στιγμή. Δημιουργείσαι, "από μέσα προς τα έξω", από το αιώνιο στο συγκεκριμένο, τώρα, έχοντας όλα τα προηγούμενα και τα επόμενα μέσα σου, μα δεν είσαι τίποτα απ' όλα αυτά.

Πλέον, η κάθε επιλογή σου αγγίζει και επηρεάζει τους πάντες και τα πάντα. Η ευθύνη σου τεράστια, και το γνωρίζεις. Η διάκριση της απόφασης καθορίζει την ποιότητα του Είναι σου. Μπορείς να είσαι άρχοντας της γης και της εικονικότητας, ή να τα απαρνηθείς όλα για να παραμείνεις αιώνιος, κάτοχος της δύναμης που ενώ μπορείς, δεν έχεις λόγο να καταχραστείς.

Αυτά τα γράφω για σένα... που μπορείς να κατανοήσεις τα νοήματα των λέξεων και των εννοιών, που γνωρίζεις πως η κάθε σκέψη σου περιλαμβάνει δύναμη διασύνδεσης, πως η κάθε πρόθεσή σου μετακινεί βουνά, πως η εξάσκηση της βούλησής σου είναι η ίδια η πρόκλησή σου... πέρα από κάθε και όλους τους λαβυρίνθους και τους προγραμματισμούς. Η πηγή, ο σπόρος της ίδιας της ύπαρξής σου σε καλεί να δημιουργηθείς και να δημιουργήσεις. Πέρα από το θέλω σου... εκεί που το "θέλω" και το "πρέπει" συναντιούνται και αυτο-ακυρώνονται καθώς συνεχίζεις το χορό της ζωής με τέλεια πετάγματα, κίνηση και ισορροπία, ενιαίος.

Γιατί οι αιωρήσεις, οι "πτώσεις" δεν είναι πλέον προς τα "κάτω", με την παρόρμηση της έλξης που πολλές φορές δοκίμασες και έλεγξες στο παρελθόν. Τώρα είναι αιωρήσεις και "πτώσεις" προς τα "πάνω" και "έξω", πέρα από οτιδήποτε μπορεί να σου δώσει την ασφάλεια του γνώριμου, την επιβεβαίωση του αποδεχτού, την εστίαση στο συγκεκριμένο. Δεν υπάρχει πλέον η "μια κατεύθυνση", ο "ένας δρόμος". Δεν υπάρχουν σκοτεινά σημεία και παραμορφωμένες πραγματικότητες που η συνηθισμένη νοημοσύνη ορίζει ως οδηγούς.

Όπου η πραγματικότητα και η φαντασία γίνονται ένα και όλα τα είδωλα γκρεμίζονται και όλες οι σκιές εξαφανίζονται. Μένεις μόνος, ακάλυπτος και παντοδύναμος. Μπορείς να έχεις, να είσαι, τα πάντα. Αυτή είναι η μεγαλύτερη πρόκλησή σου. Μπορείς να αλλάξεις τα πάντα, από εκεί που βρίσκεσαι, χωρίς να κουνήσεις το σώμα σου και ταυτόχρονα διαλύοντας και δημιουργώντας το κάθε στιγμή. Αρχικά τρομάζεις, αναγνωρίζοντας τη δύναμη πέρα από το ορατό και συλληπτό. Και είσαι εδώ, χωρίς αντίπαλο, χωρίς εχθρό, παρά μόνο όσους γνωρίζουν και εξασκούν ισότιμη δύναμη με τη δική σου, τους οποίους μπορείς να δεις, όπως εκείνοι εσένα.

Μέχρι να αντιληφθείς, πως δεν είναι αντίπαλοι, πως ποτέ δεν ήταν...

Πώς να σπαταλήσεις τη ζωή σου με απλά και σταθερά βήματα

«Και μου λες τρέχα και σου λέω πιάσε με απ’ το χέρι και πάμε μαζί, μα διστάζεις. Πώς να κρατήσεις ένα χέρι που πηγαίνει αργά αν εσύ βιάζεσαι;»

Τρέχουμε, κάθε μέρα για να προλάβουμε κάτι ή κάποιον. Όλοι μας έχουμε βάλει τα πλάνα μας, δουλειά, οικογένεια, σπίτι και πάλι απ’ την αρχή. Κάθε μέρα η ίδια ρουτίνα που έγινε η βόλεψή μας και η φυλακή μας συνάμα. Δεν κοιτάμε πια δεξιά κι αριστερά, ούτε ρωτάμε ή αμφιβάλουμε, απλώς πηγαίνουμε. Σε μια ευθεία που έγινε η πορεία μας ανάμεσα σε πόρτες που ανοίγουν χωρίς δισταγμό.

Πού πάμε όμως; Και γιατί βιαζόμαστε;

Όλοι τρέχουμε να φτάσουμε σ’ έναν στόχο που βάλαμε χωρίς ερωτηματικά, χωρίς σκέψη. Απλώς μπήκε για να μάς δώσει μια κατεύθυνση. Το πού θα μάς βγάλει άγνωστο, αλλά έτσι όπως τρέχουμε δεν έχουμε χώρο ούτε για αμφιβολίες. Δεν υπάρχει χρόνος για στάσεις, για δεύτερες σκέψεις, για στοχασμούς ή αναθεωρήσεις. Και τι θα γίνει αν σταθούμε λίγο και πάρουμε μια ανάσα; Ποιος άνθρωπος θα είσαι εκείνη τη στιγμή;

«Τι κάνεις;»

«Τρέχω.»

Αν μείνεις για μια ώρα χωρίς να κάνεις τίποτα, απλώς κοιτώντας τον τοίχο ή το δέντρο απέναντι, αισθάνεσαι ενοχές. Αν σε δουν να μένεις έτσι για μια ώρα, χωρίς να κάνεις τίποτα, απλώς κοιτώντας τον τοίχο ή το δέντρο απέναντι, θα σου προτείνουν αντικαταθλιπτικά. Αν το δέντρο ή ο τοίχος απέναντι δεν έχουν κάποιο άμεσο αντίκρυσμα, άλλωστε, γιατί τα κοιτάς; Γιατί να χάνεις χρόνο; Πού είναι το έργο που παρήγαγες αυτή τη μία ώρα;

Γιατί, ακόμη και πέρα από τις δουλειές που πρέπει να κάνεις, πέρα από τα καθήκοντά σου, θα μπορούσες να αξιοποιήσεις αυτή την ώρα, διαβάζοντας, ακούγοντας μουσική, κάνοντας γυμναστική, μαγειρεύοντας, βγάζοντας τον σκύλο βόλτα, κάνοντας κηπουρική και γιόγκα και πιλάτες- αντί να χάνεις το χρόνο σου. Λες και η ώρα του ρεμβασμού είναι χαμένη ζωή. Λες και η υπόλοιπη ζωή, όπου όλο τρέχουμε κάτι να προλάβουμε, είναι κερδισμένη ζωή.

Τρέχουμε εμείς, τρέχουν και τα παιδιά μας. Πρέπει πάντα να κάνεις κάτι, άλλωστε, να μη «χάνεις τον καιρό σου», να μη σπαταλάς τον χρόνο σου. Όμως αυτή η άδεια ώρα είναι ανάγκη του ανθρώπου. Όταν αφήνουμε τον νου μας να αδειάσει, τότε πλησιάζουμε περισσότερο τον πυρήνα μας. Γιατί όλα όσα μάθαμε κι όλα όσα μαθαίνουμε, όλα όσα κάνουμε και όλα όσα τρέχουμε να προλάβουμε, είναι ενδύματα του νου κι όταν τόν βαρυφορτώνεις τότε αυτός, αναπόφευκτα κάποια στιγμή, καταρρέει.

Οι ψυχικές ασθένειες είναι η πανδημία του σύγχρονου πολιτισμού. Κατάθλιψη, ψυχαναγκασμοί, φοβίες και κυρίως άγχος. Όλα γιατί τρέχουμε. Τρέχουμε να προλάβουμε τη ζωή και δεν καταλαβαίνουμε ότι η ζωή έχει μείνει πίσω. Αυτό που κυνηγάμε είναι η fata-morgana των προσδοκιών που πρέπει να έχουμε. Γιατί πρέπει να είμαστε επιτυχημένοι, πρέπει να έχουμε περισσότερα λεφτά, πρέπει να είμαστε καλλιεργημένοι-έξυπνοι-όμορφοι-γυμνασμένοι-αδύνατοι-χαρούμενοι-ευτυχισμένοι, πρέπει να έχουμε τα πιο έξυπνα παιδιά και πρέπει να ξεπεράσουμε τους άλλους, να έχουμε περισσότερη επιτυχία από τους άλλους, να είμαστε πιο καλλιεργημένοι-έξυπνοι-όμορφοι-γυμνασμένοι-αδύνατοι-χαρούμενοι-ευτυχισμένοι από τους άλλους.

Πρέπει να κάνουμε, πρέπει να είμαστε, πρέπει να έχουμε κάτι παραπάνω και κάτι παραπάνω κι όλο τρέχουμε για να το έχουμε κι όλο πασχίζουμε για να πετύχουμε αυτό το μεγάλο, το απόλυτο και τελικά, έρχεται μια στιγμή όπου καταλαβαίνεις ότι έχασες εκείνο το μικρό και «λίγο παρακάτω» που είχες. Κι είσαι ογδόντα χρονών ξαφνικά και κοιτάς τις φωτογραφίες της νεότητας και καταλαβαίνεις ότι ήσουν πιο όμορφος απ’ όσο πίστευες τότε. Δεν απήλαυσες τον σύντροφό σου, γιατί διαρκώς γκρίνιαζε και δεν έβγαζε αρκετά λεφτά και δεν ήταν αρκετά ρομαντικός-όμορφος-ερωτικός, άσε που δεν προλάβαινες να ασχοληθείς μαζί του, είχατε το τρέξιμο.

Αλλά στα ογδόντα, όταν πια δε θα έχεις εκείνον τον άνθρωπο δίπλα σου, νοσταλγείς την γκρίνια του και τα ελαττώματά του κι εκείνον τον χαζό τρόπο που σού έλεγε: «Ε, ναι, σ’ αγαπώ. Πάλι τα ίδια θα λέμε;» Και στα ογδόντα σου, κοιτάς τις φωτογραφίες των παιδιών σου και καταλαβαίνεις ότι δεν πρόλαβες να τά αγκαλιάσεις όσο ήθελες, δεν πρόλαβες να παίξεις μαζί τους, γιατί έπρεπε να τρέχεις και έπρεπε να τρέχουν κι εκείνα.

Κοιτάς πίσω και καταλαβαίνεις ότι δεν πρόλαβες τίποτα. Ούτε τους φίλους σου να δεις, ούτε τους γονείς σου να καταλάβεις, ούτε έρωτες να ζήσεις, ούτε να χορέψεις, ούτε να κάνεις αυτά που θεωρούσες σημαντικά όταν ήσουν παιδί. Κι αυτό σού φαίνεται παράξενο. Όλο έτρεχες κι όμως δεν πρόλαβες. Γιατί έτρεχες τότε; Για να πληρώσεις όλους τους λογαριασμούς; Μα ακόμη χρωστάς και νέοι λογαριασμοί έρχονται κάθε μέρα.

Και καταλαβαίνεις ότι έτρεχες για να επιβιώσεις. Λυπάμαι που στο λέω, αλλά στα ογδόντα, δεν έχεις χρόνο για τύψεις. Πάρε μια βαθιά ανάσα και άδειασε τον νου σου. Μην τρέχεις πια. Στάσου. Πάρε μια ανάσα. Έκανες μεγάλη απόσταση. Πού είναι το τρόπαιό σου;

Γιατί νιώθω συνεχώς ότι δεν είμαι αρκετός;

Τα μηνύματα που εκπέμπονται από τους γονείς και εσωτερικεύονται από τα παιδιά, ακόμα κι αν δεν πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια κάποιου σοβαρού προβλήματος, μπορούν και πάλι να επηρεάσουν έντονα τα συναισθήματα ανεπάρκειας, αφήνοντας στην ενήλικη ζωή την επαναλαμβανόμενη σκέψη του «ποτέ δεν είμαι αρκετός». Αυτό ισχύει συχνότερα σε περιπτώσεις όπου ο ένας ή και οι δύο γονείς βρίσκονταν στο φάσμα των ναρκισσιστικών στάσεων και συμπεριφορών.

Οι γονείς με ναρκισσιστικά στοιχεία συχνά δεν μπορούν επαρκώς να παρέχουν ενσυναίσθηση, αγάπη άνευ όρων και αποδοχή στα παιδιά τους. Ο υγιής δεσμός, ο ασφαλής αποχωρισμός και η εξατομίκευση συμβαίνουν όταν αυτές οι ποιότητες βιώνονται ανεξαρτήτως της επίδοσης του παιδιού.

Ένας κόσμος που βασίζεται στην εικόνα και εστιάζει στο πώς φαίνονται τα πράγματα, ειδικά στους άλλους, δεν ανέχεται την αυθεντικότητα και την ατέλεια. Και φυσικά δεν ανέχεται τους ανθρώπους που σχετίζονται με αυτά τα χαρακτηριστικά. Τα παιδιά που βρίσκονται στη διαδικασία μάθησης και ανάπτυξης είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στο φόβο, την ντροπή και στα αισθήματα εγκατάλειψης επειδή δεν «είμαι όπως με θέλουν».

Η κληρονομιά των μη ανικανοποίητων συναισθηματικών και αναπτυξιακών αναγκών εκφράζεται συχνά συμπεριφορικά με το να προσπαθούμε συνεχώς να ευχαριστήσουμε τους άλλους, με το να αναζητάμε συνεχώς στοιχεία για το πώς να γίνουμε «αρκετά καλοί» και αποδεκτοί. Χωρίς αυτά δεν υπάρχει αυτάρκεια και αυτοεκτίμηση.

Πολλοί από τους ανθρώπους που εμφανίζουν διαταραχή συσσώρευσης παλεύουν με ερωτήματα όπως «Γιατί νιώθω ότι δεν αξίζω την αγάπη;» «Γιατί δεν νιώθω ποτέ αρκετός;», «Γιατί νιώθω τόσο άδειος;» και «Γιατί πάντα αμφιβάλλω για τον εαυτό μου και τις αποφάσεις που παίρνω;».

Γνωρίζουν ότι θέλουν να νιώσουν καλύτερα και ειλικρινά λαχταρούν να βρουν καλύτερους τρόπους να ζήσουν τη ζωή που θέλουν χωρίς τους σωρούς από πράγματα. Τα εσωτερικά τους μηνύματα συνεχίζουν να επαναλαμβάνονται με φωνές από το παρελθόν που τους ψιθυρίζουν λόγια όπως «αυτό είναι πιο δυνατό από εσένα… είσαι αποτυχημένος».

Συχνά, έχουν τόσο πολύ αποδεχτεί και εσωτερικεύσει αυτά τα καταστροφικά μηνύματα που είναι εξαιρετικά δύσκολος ο δρόμος της επούλωσης. Η δουλειά μου ξεκινά με το να τους βοηθήσω να γεμίσουν αυτό το εσωτερικό κενό με αυτοσυμπόνοια και αποδοχή, όχι με πράγματα.

Μαθαίνουν ότι τα συναισθήματα ντροπής και αυτό-κατηγορίας δεν σημαίνουν αυτόματα ότι αυτό ισχύει πράγματι και ότι δεν έχουν πετύχει τίποτα το αξιοσημείωτο. Αυτό σταδιακά τους βοηθά να σταματήσουν να αυτοκατηγορούνται, καλύπτοντας εκείνες τις φωνές των αρνητικών κριτών τους.

Με ελπίδα και συμπονετική αυτεπίγνωση, αυτά τα άτομα αντιμετωπίζουν το γεγονός ότι αν τα πράγματα μπορούσαν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους, δεν θα χρειάζονταν τόσα πολλά. Τα αντικείμενα δεν θα γεμίσουν ποτέ το κενό και δεν θα τους αγαπήσουν. Ακόμα κι αν εκείνα αγαπούν τα πράγματα αυτά, δεν θα μπορούσαν ποτέ αυτά να γεμίσουν το κενό που νιώθουν.

Είναι σα να βρίσκεται κανείς μεσοπέλαγα σε μια βάρκα χωρίς φρέσκο πόσιμο νερό, αλλά ειρωνικά είναι περιτριγυρισμένος από νερό. Έτσι χρησιμοποιούν τα αντικείμενα ως υποκατάστατο, κατακλύζονται από αυτά και στο τέλος πολλές φορές βάζουν τη ζωή τους σε κίνδυνο. Όταν μιλάμε για ανάγκες, δεν υπάρχουν υποκατάστατα.

Το ίδιο φυσικά ισχύει και για άλλου είδους εθισμούς. Τα αντικείμενα, το φαγητό, οι ουσίες, το αλκοόλ αποτελούν ψευδαισθησιακά υποκατάστατα ανεκπλήρωτων αναγκών, μια κραυγή αγωνίας που ζητά κάτι. Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική, αλλά ένα είναι κοινό: τα συναισθήματα αναξιότητας πηγάζουν από το παρελθόν ενός πληγωμένου, πολλές φορές και παραμελημένου, παιδιού. Και τι θέλει αυτό το παιδί; Μια αγκαλιά και την άνευ όρων αποδοχή και αγάπη μας.

Προσωρινότητα: Η έννοια-κλειδί που μας βοηθά να διαχειριστούμε όλα τα είδη απώλειας

Η πανδημία του κορονοϊού έχει φέρει στη ζωή μας πολλά είδη απώλειας. Όπου κι αν βρισκόμαστε στον πλανήτη, κανείς δεν έχει μείνει ανέγγιχτος από αυτή. Είναι συγκλονιστικό και σοκαριστικό, θα μπορούσε να πει κανείς.

Για να δώσω ένα μόνο παράδειγμα, ένας στενός μου φίλος γνωρίζει επτά άτομα που έχουν χάσει αγαπημένους τους από τον ιό. Φανταστείτε όλοι εκείνοι οι άνθρωποι που εργάζονται στα νοσοκομεία τι έχουν βιώσει. Εξαιτίας του μεγέθους αυτής της απώλειας, χρειάζεται να βρούμε ένα μέσο αντιμετώπισής της σε βάθος.

Ίσως να σκεφτήκατε ότι μία αρκετά δυνατή λέξη για να ξεπεράσουμε την απώλεια και το θάνατο θα ήταν η ανθεκτικότητα ή η αποδοχή, σωστά; Ναι, όλα αυτά είναι πολύτιμα, αλλά η λέξη που θα μοιραστώ μαζί σας εισχωρεί στην καρδιά της απώλειας. Είναι γνωστή ως «ένα από τα τρία σημεία της ύπαρξης» στην Βουδιστική σκέψη.

Η λέξη αυτή είναι κάτι που, με την ουσιαστική της σημασία, ορίζει τη φύση όλων των υλικών πραγμάτων γύρω μας. Και το καλύτερο είναι ότι μπορεί να μας καθοδηγήσει προς μεγαλύτερη ανθεκτικότητα και αποδοχή. Η λέξη είναι η προσωρινότητα.

Και κανείς δεν μπορεί να της ξεφύγει – ούτε ο πλουσιότερος άνθρωπος στον πλανήτη. Ναι, η αλλαγή βρίσκεται πέρα από τον έλεγχό μας. Όμως, η αλλαγή μπορεί να ιδωθεί ως κάτι θετικό, επειδή είναι αυτή που κάνει δυνατή την όμορφη μετάβαση από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση. Είναι αυτή που συμβαίνει όταν εξελισσόμαστε από εγωκεντρικά πλάσματα σε συνεργατικά και συμπονετικά.

Κατανοώντας την προσωρινότητα

Ένα άρθρο στον American Psychologist εξέτασε τη σημασία της προσωρινότητας και άλλων Δυτικών εννοιών στο χτίσιμο της ψυχικής υγείας. Ας μιλήσουμε λίγο γι’ αυτή την προσωρινότητα – που λέγεται anicca στη διάλεκτο των Pali της Βόρειας Ινδίας – και γιατί είναι χρήσιμη κατά τη διαχείριση της ανησυχίας και της απώλειας που κυριαρχούν τώρα στη ζωή μας.

Αν είχατε ποτέ μια ηλεκτρική συσκευή που χάλασε μετά από κάποιο καιρό λειτουργίας, θα είστε ήδη εξοικειωμένοι με την προσωρινότητα. Υπό όρους ενσυναίσθησης, η προσωρινότητα μας διδάσκει πώς να προσεγγίζουμε την κάθε ημέρα. Κι αυτό επειδή μας δείχνει ότι το να προσπαθούμε να κρατηθούμε από οτιδήποτε για πάντα είναι ανώφελο και μόνο πόνο μπορεί να προκαλέσει στο τέλος. Εκείνο το νέο αμάξι, η νέα εργασία ή η νέα σχέση δεν μπορεί να είναι ακριβώς τα ίδια όπως ήταν χθες.

Και πόσο ισχύει αυτό στην εποχή μας. Κι όμως, παρά την απώλεια, υπάρχει και η άλλη πλευρά του νομίσματος. Καθώς κανείς δεν έχει ανοσία στην απώλεια, όλοι μοιραζόμαστε αυτό το κοινό χαρακτηριστικό. Αυτό σημαίνει ότι είμαστε περισσότερο ίδιοι παρά διαφορετικοί από τους άλλους.

Υπό αυτή την έννοια, η απώλεια είναι ένα ανθρώπινο πατρογονικό δικαίωμα που μας ενώνει. Το να γνωρίζουμε ότι όλοι μοιραζόμαστε αυτή τη βασική εμπειρία της απώλειας είναι κρίσιμης σημασίας επειδή μας βοηθά να αναπτύξουμε και συμπόνοια προς τους άλλους. Άλλωστε, ποιος από εμάς δεν έχει έρθει αντιμέτωπος με τον πόνο και την απώλεια;

Με αυτό κατά νου, γινόμαστε αυτόματα πιο τρυφεροί και καλοσυνάτοι απέναντι στους άλλους. Η βαθιά κατανόηση της προσωρινότητας, της απώλειας και της συμπόνοιας μπορούν να μας βοηθήσουν να καταστρέψουμε τα τείχη που μας χωρίζουν. Μπορούμε να διατηρήσουμε τη μνήμη των αγαπημένων μας, όπως επίσης και την ομορφιά των μαθημάτων που μας προσέφεραν.

Γνωρίζοντας την αλήθεια της προσωρινότητας, τα πράγματα γίνονται όλο και πιο πολύτιμα, σωστά; Μας βοηθά να αναγνωρίσουμε πόσο εύθραυστη είναι η ζωή, ειδικά σε περιόδους απωλειών.

Διδασκόμενοι από μυστικά μαθήματα της φύσης

Αν παλεύετε με την απώλεια, η φύση μπορεί να βοηθήσει. Κι αυτό επειδή εκείνη κρύβει μέσα της όλα όσα χρειάζεται να μάθουμε για την αλήθεια και την ομορφιά της παροδικότητας. Κάθε φθινόπωρο ξεκινά η διαδικασία του αποχαιρετισμού. Ο χειμώνας μας χαρίζει χρόνο ξεκούρασης και προετοιμασίας για την επόμενη εποχή της εξέλιξης.

Η άνοιξη και το καλοκαίρι σφύζουν από ζωή και δραστηριότητα. Ως άνθρωποι, ο καθένας μας βιώνει πολλές διαφορετικές εποχές σε μια ζωή. Ναι, είναι αλήθεια ότι θρηνούμε κάθε εποχή που φεύγει, αλλά είναι επίσης αλήθεια ότι μπορούμε να την τιμάμε και να κρατάμε τις αναμνήσεις που μας χάρισε στην καρδιά μας.

Σκέψεις πάνω στην παροδικότητα και την απώλεια

– Αν θέλετε να κατανοήσετε την αλλαγή, βγείτε έξω και παρατηρήστε τη φύση από κοντά. Η απλώς παρατηρήστε ένα ποτάμι. Το νερό συνεχώς κυλά και μεταμορφώνεται χωρίς διακοπή. Γνωρίζοντας την αλήθεια της παροδικότητας σε ένα βαθύ επίπεδο, απελευθερώνεστε από τη δυστυχία που έρχεται όταν προσπαθούμε με επιμονή να κρατήσουμε κάτι για πάντα.

– Αυτό τον καιρό, αφιερώστε λίγο χρόνο στο να συλλογιστείτε πάνω στη δική σας, προσωπική εμπειρία απώλειας. Πώς η απροθυμία σας να αποδεχτείτε την αλήθεια ότι όλα αλλάζουν σας έχει φέρει δυστυχία, πόνο και δυσφορία;

– Ύστερα, πάρτε λίγο χρόνο να κατανοήσετε και να αποδεχτείτε την πολύτιμη φύση του τι έχετε στη ζωή σας. Δείτε πώς νιώθετε όταν εκτιμάτε και αποδέχεστε τις φευγαλέες στιγμές – όπως είναι. Ακόμα και με την αλλαγή που φέρνει η απώλεια.

– Αναπτύξτε την αυτο-συμπόνοια σε αυτή την εποχή των απωλειών. Ο καθένας έχει το δικό του χρόνο επεξεργασίας των όσων συμβαίνουν.

Ευτυχία είναι όλα εκείνα που μας αγγίζουν την καρδιά και μιλάνε στην ψυχή μας

Όλοι ψάχνουμε την ευτυχία σαν πολύτιμο και σπάνιο θησαυρό. Κάθε φορά που νομίζουμε πως την έχουμε στα χέρια μας, αυτή, η πανούργα, σαν να δραπετεύει.

Όσο πιο άπιαστη μοιάζει, τόσο πιο έντονα γίνεται σκοπός μας να την κατακτήσουμε. Μέχρι που καταλήγουμε να νιώθουμε εξαντλημένοι από το χωρίς διέξοδο κυνηγητό. «Νίπτουμε τας χείρας μας» κι έτσι μαθαίνουμε να ζούμε δίχως αυτήν. Γιατί συχνά η ελπίδα της προσμονής της ευτυχίας μοιάζει μάταιη.

Ο πόνος και η απελπισία όμως έγκειται στο ότι δεν την βλέπουμε ενώ αυτή στέκει κοντά μας και προσμένει ένα μας νεύμα για να φανερωθεί. Η ευτυχία κρύβεται στα απλά καθημερινά πράγματα που δεν εκτιμάμε τόσο γιατί μοιάζουν εύκολα και προσβάσιμα στον κάθε έναν.

Μας προστάζει κάτι μέσα μας, να βγούμε στα ανοιχτά, σε θάλασσες που μοιάζουν άπιαστες στα μάτια. Αυτή η κινητήριος δύναμη, μας προκαλεί να φύγουμε μακριά από όσα μας δίνουν δειλά την γεύση της. Μόνο και μόνο για να μπορέσουμε να δούμε καθαρά, αποστασιοποιημένοι πια, πως αυτή που αναζητούμε βρίσκεται εκεί κοντά, στον εαυτό μας, εκεί από όπου ξεκινήσαμε.

Έτσι σαν τις κατακτήσουμε τις «θάλασσες» αυτές, σαν αγγίξουμε πολλά από όσα ονειρευτήκαμε, η μαγεία τους, η χρυσόσκονη που τα περιβάλει στον νου μας, ξάφνου χάνεται. Σβήνει μαζί με τα σύννεφα στον απέραντο ουρανό, που μας έκαναν να ονειρευτούμε. Στο τέλος όλα εξομοιώνονται. Γίνονται γήινα στην όψη μας, φθηνά, κοινά, ίσως για τον κάθε έναν.

Ακόμα και όσα πολλοί δεν μπορούν να αγγίξουν, όσο και αν πασχίσουμε, όσοι τα κατακτήσουμε, αν δεν μιλούν στην ψυχή, αν δεν τα προστάζει η καρδιά, αν δεν χαρίζουν γαλήνη, αδυνατούν να προσφέρουν οποιονδήποτε πλούτο. Παρά μονάχα επιφανειακή, παροδική ικανοποίηση.

Και σαν πλησιάσουμε την πηγή, σαν επιστρέψουμε στον εαυτό μας, ώριμοι πλέον, γεμάτοι γνώση, ξέρουμε καλά, πως ευτυχία είναι όλα τα φευγαλέα φτερουγίσματα της καρδιάς, όλα τα χαμόγελα που σκορπάμε ανέμελα, όλα όσα μας αγγίζουν την καρδιά και μιλάνε στην ψυχή μας. Ό,τι κρατάει λίγο.. γιατί η ζωή κρατάει λίγο.

Έρχονται και φεύγουν οι στιγμές ευτυχίας, αλλά συνάμα κρατάνε για πάντα.. όταν έχουμε αληθινούς ανθρώπους να κοιτάμε στα μάτια και αγνή αγάπη στην καρδιά..

Λίγοι είναι αυτοί που βλέπουν με τα δικά τους μάτια και αισθάνονται με τη δική τους καρδιά

Το να έχουμε προσωπική άποψη είναι συνώνυμο της αυθεντικότητας, πράγμα που δεν αντιτίθεται στο να μαθαίνουμε από τους άλλους και να ακολουθούμε το παράδειγμα εκείνων που λατρεύουμε. Σημαίνει να ζούμε συνειδητά ό,τι αποφασίζουμε να κάνουμε, όπως επίσης και να αναλαμβάνουμε την ευθύνη των συνεπειών των πράξεών μας.

Κατά τον ψυχίατρο Ενρίκε Ρόχας, αυθεντικό άτομο είναι εκείνο που έχει μέσα του τη δική του βάση, που αγωνίζεται να είναι συνεπές —σε σκέψη, λόγο και πράξη—, δηλαδή «το αυθεντικό άτομο ζει όπως σκέφτεται: είναι το αντίθετο της διπλής ή ηθικολογικής ζωής. Είναι ευθύτητα το να ζει με υπευθυνότητα, να μπορεί να πηγαίνει κόντρα στο ρεύμα όταν ο κοινωνικός περίγυρος γίνεται επιτρεπτικός και προβάλλει το “όλα καλά”, το “κάνε αυτό που θέλεις”, ή αυτό που εκφράζεται στη διάλεκτο του δρόμου ως “ζήσε τη στιγμή και μη σκέφτεσαι περισσότερο” ».

Ο άνθρωπος που έχει προσωπική άποψη είναι απλός και φυσικός, χωρίς παγίδες ή προσωπεία, αφού εμφανίζεται έτσι όπως είναι. Κι αυτό δεν είναι εύκολο, δεδομένου ότι η απλότητα είναι μια άσκηση ταπεινότητας που απαιτεί κόπο και σταθερότητα.

Κατά τον Ενρίκε Ρόχας, η αυθεντικότητα πάει μαζί με:

• Το να είσαι αληθινός με τον εαυτό σου. «Η συμπεριφορά του είναι σαφής, ολοκάθαρη, κι όταν λέει κάτι, λέει αυτό που νιώθει και το κάνει όντας υπεύθυνος γι’ αυτή την τοποθέτηση».

• Το να προτάσσεις την αλήθεια. «Αυτός που είναι αυθεντικός λέει τα πράγματα με το όνομά τους και είναι ικανός να πάει αντίθετα στο ρεύμα ακόμα κι αν η πλειοψηφία λέει άλλο πράγμα, αποφεύγει το ψέμα και τις πολλαπλές προσωπικότητες, όπως επίσης την αλλαγή γνώμης και την ψυχολογία της κακοπροαίρετης διάθεσης».

• Το να απαλείψεις τις αντιφάσεις. «Δεν υπάρχει αληθινή προσωπική πρόοδος χωρίς αγώνα, χωρίς κόπο για να λειανθεί και να καθαριστεί ό,τι συνιστά εμπόδιο. Ό,τι δεν πάει καλά. Αργεί κανείς να γίνει αυθεντικός, δεν είναι αμαξιτός δρόμος αλλά μονοπάτι γεμάτο αγκάθια, που στο τέρμα του όμως βρίσκεται η χαρά».

• Το να ξέρεις πού πηγαίνεις. «Να έχει έναν γενικό προσανατολισμό σε κάθε περίσταση για να ζει από μόνος του. Εξαρτάται ελάχιστα από το έξω και πολύ από το μέσα, από τα δικά του κριτήρια. Η εξωτερική πίεση τον επηρεάζει ελάχιστα και δε λέει πως είναι αλήθεια κάτι επειδή το λέει η πλειοψηφία ή οι στατιστικές».

• Το να είσαι ακέραιος. «Αποφεύγει το φαίνεσθαι, το να δίνει άλλη εικόνα προς τα έξω και μια διαφορετική προς τα μέσα, ξέρει να υπερασπίζεται σε οποιοδήποτε περιβάλλον τις ιδέες του και τα πιστεύω του, ακόμα κι αν δεν αρέσουν ή δεν είναι της μόδας ή δεν είναι πολιτικά ορθά. Κι αυτό είναι το μεγαλείο του όπως και η απαίτησή του».

Φτάνοντας στη δική μας οπτική γωνία, η αυθεντικότητα, παρά τα όσα μπορεί να σκεφτούν ή να πουν οι άλλοι, είναι ένας δύσκολος και μακρύς δρόμος, που όμως φέρνει πνευματική γαλήνη, αυτονομία και τη χαρά του να είμαστε συνεπείς με τον εαυτό μας, αφοσιωμένοι σε αυτό που μας δίνει πραγματικά νόημα.

Είμαι ευτυχής κάνοντας αυτό που κάνω;

Είναι αναγκαίο να συνειδητοποιήσουμε ότι μια πλήρης ζωή απαιτεί έναν ελάχιστο βαθμό στοχασμού, αυτοπειθαρχία για να ελέγχουμε τη φυσική μας ροπή προς την ηδονή, και τη σοφία ν’ αναρωτιόμαστε και ν’ απαντάμε με ειλικρίνεια στην ερώτηση:

Είμαι ευτυχής κάνοντας αυτό που κάνω;

Είναι προφανές ότι ένα τέτοιο ερώτημα προϋποθέτει ότι έχουμε ξεκαθαρίσει:

Υπάρχει ευτυχία;

-Είναι πραγματικότητα ή αποκύημα της φαντασίας μας;
-Είναι μύθος;
-Είναι ευτυχία το να νιώθεις ερωτευμένος;

Άκουσα κάποτε έναν κυνικό (φιλόσοφο) να υποστηρίζει ότι η ευτυχία είναι μια λέξη που επινόησαν κάποιοι ποιητές επειδή ομοιοκαταληκτεί με τη φιλία και την αιωνιότητα.

Ανεξάρτητα από το περιεχόμενο, η ρήση αυτή υπονοεί κάτι αρκετά περίπλοκο και βαρυσήμαντο, καθώς, σχετικά με το νόημα της ευτυχίας, – όπως και για κάποια άλλα θέματα-, είναι αναγκαίο να έχουμε μια συγκεκριμένη θέση.

Δεν πιστεύω πως χρειάζεται να έχουμε μια ξεκάθαρη θέση για όλα τα πράγματα, υπάρχουν, όμως, τουλάχιστον πέντε θέματα για τα οποία ένα άτομο σε διαδικασία ανάπτυξης θα έπρεπε να έχει ξεκαθαρίσει τη θέση του. Να έχει, δηλαδή, μια στοιχειώδη αποφασιστικότητα, μια σαφή προσέγγιση, να έχει καταλήξει σε μιαν απόφαση. Δεν έχει σημασία αν είναι αυτή ή εκείνη, τούτη ή η άλλη, αρκεί να είναι δική του, να την ξέρει και να την προασπίζεται με τις πράξεις του.

Όταν συζητώ με φίλους, υποστηρίζω πάντα ότι καλός άνθρωπος δεν είναι αυτός που τα έχει όλα λυμένα, οπωσδήποτε, όμως, είναι αυτός που έχει λύσει οριστικά αυτά τα τέσσερα-πέντε σημαντικά ζητήματα, στα οποία πολλοί άλλοι -θα αντιμετωπίζουν προβλήματα- και πολλές φορές σοβαρά.

Όσον αφορά τα υπόλοιπα θέματα, η θέση του μπορεί και να μην είναι ιδιαίτερα σημαντική. Όμως, για να βοηθήσει κανείς τον εαυτό του και τους άλλους -επαναλαμβάνω-, πρέπει να έχει λύσει οριστικά αυτά τα λίγα καίρια ζητήματα ή, τουλάχιστον, να έχει γι’ αυτά μια ξεκάθαρη άποψη.

Επιτρέψτε μου να αναπτύξω αυτή την ιδέα παίρνοντας ως παράδειγμα ένα απ’ αυτά: τη σχέση με τους γονείς.

Αν ένα οποιοδήποτε άτομο δεν έχει λύσει αυτό το θέμα, τότε έχει πρόβλημα. Αν, όμως, φιλοδοξεί να βοηθήσει, τότε το πρόβλημά του αποτελεί εγγύηση ότι θα περιπλέξει και τη ζωή κάποιου άλλου.

Τι ακριβώς σημαίνει έχω λύσει το θέμα; Σ’ αυτήν την περίπτωση σημαίνει ότι δεν υπάρχει ενδοψυχική σύγκρουση.

Δεν μου φαίνεται τόσο φοβερό να πει κάποιος στους γονείς του: “Δεν θέλω να σας ξαναδώ στη ζωή μου”, αυτή είναι, όμως, μια απόφαση που θα πρέπει να την έχει πάρει με ειλικρίνεια και αποφασιστικότητα.

Τα άλλα θέματα που απαιτούν να πάρουμε θέση είναι: 

1) Η σχέση μας με τη θρησκεία, τη θρησκευτικότητα και τον Θεό. Δεν λέω ότι πρέπει ή δεν πρέπει κανείς να πιστεύει, να είναι άθεος ή αγνωστικιστής. Ο καθένας μπορεί να είναι ό,τι θέλει, πρέπει όμως να επιλέξει.
2) Η στάση μας απέναντι στον θάνατο: Μετεμψύχωση; Όχι μετεμψύχωση; Θα με φάνε τα σκουλήκια και όλα τελειώνουν εκεί; Θα κερδίσω την αιώνια ζωή; Θα πάω στον παράδεισο ή στην κόλαση;…
3) Ο καθορισμός της σεξουαλικής μας ταυτότητας. Όχι της σεξουαλικής μας ζωής, της σεξουαλικής μας συμπεριφοράς, της συχνότητα, ή του συντρόφου. Όχι. Μόνο της σεξουαλικής μας ταυτότητας. 

Υπ’ αυτήν την έννοια, αξίζει τον κόπο ν’ αναρωτηθούμε:

Τι σημαίνει ευτυχία για μένα;

Σημειώστε ότι δεν έχει σημασία να ορίσουμε την ευτυχία για όλους, ούτε ν’ αποφασίσουμε τι θα έπρεπε να σημαίνει για τους άλλους. Αυτό που είναι σημαντικό, απαραίτητο – μπαίνω στον πειρασμό να πω: επιτακτική ανάγκη- είναι ν’ αποφασίσει ο καθένας τι σημαίνει ευτυχία για τον ίδιο του τον εαυτό.

Ασφαλώς, θα πρέπει κι εσείς ν’ αναζητήσετε τη δική σας θέση. Κι αυτή είναι σχεδόν σίγουρο ότι δεν θα συμπίπτει με τη δική μου.

Από τις σημειώσεις ενός σοφού

Στην κριτική παρατήρηση της ανθρώπινης φύσης και του ανθρώπινου πολιτισμού στηρίζει ο Μονταίν τη φιλοσοφική του θεωρία, τις απόψεις του για μια ευτυχή και επιτυχημένη ζωή. Δεν τον ενδιαφέρει όμως να μεταδώσει καμία θεωρία με τη συνήθη έννοια, κανένα δόγμα και κανένα σύστημα, αυτό που τον ενδιαφέρει να μεταδώσει είναι μια συγκεκριμένη στάση ζωής. Όπως συνέβη και με τους φιλοσόφους της ύστερης αρχαιότητας, το φιλοσοφικό ενδιαφέρον του Μονταίν στρέφεται στο εφικτό, στις γήινες απολαύσεις της ζωής, και όχι στη λύτρωση που περιμένει τον άνθρωπο στον άλλο κόσμο. Παρόλο που ήταν χριστιανός καθολικός, το υπερπέραν δεν παίζει κανέναν απολύτως ρόλο στο φιλοσοφικό του έργο. Ο Μονταίν είναι ένας στοχαστής προσανατολισμένος απολύτως στα εγκόσμια, ένας στοχαστής που επαναφέρει στο προσκήνιο το κεντρικό αίτημα της ελληνικής φιλοσοφίας: Να ζει δηλαδή κανείς σε αρμονία με τη φύση και με τον εαυτό του. Ο άνθρωπος πρέπει να πάψει να υπερεκτιμά τον εαυτό του και να επανασυνδεθεί με το φυσικό του περιβάλλον.

Για να γίνει αυτό, θα πρέπει πρώτα απ’ όλα να αποδεχτεί πως η ύπαρξη του είναι εφήμερη και θνητή. Στον διάλογο Φαίδων του Πλάτωνα, ο Σωκράτης λέει πως «η ζωή είναι προετοιμασία για τον θάνατο». Ο Μονταίν χρησιμοποιεί αυτή τη ρήση στον τίτλο ενός από τα πιο γνωστά του δοκίμια. Δεν εννοεί κάποια ρομαντική επιθυμία θανάτου ή κάποια νοσηρή στάση εχθρική προς τη ζωή. Όπως πάντα συνηγορεί υπέρ μιας ρεαλιστικής στάσης ζωής. Ο Μονταίν, βλέποντας καθημερινά ανθρώπους να πεθαίνουν από αρρώστιες, από ατυχήματα ή στον πόλεμο, πίστευε ότι μόνο με τη διαρκή επαφή με τον θάνατο μπορούμε να τον δούμε σαν κάτι φυσικό και να απελευθερωθούμε από τους παράλογους φόβους μας. Όποιος ωστόσο φροντίζει να απωθεί από τη ζωή του τον θάνατο δεν είναι σε θέση να εκτιμήσει την αξία της ζωής.

Ο Μονταίν τάσσεται υπέρ μιας χαλαρής στάσης ζωής, που απέχει από μεγαλεπήβολα σχέδια και βρίσκει χαρά στα μικρά πράγματα, στα εφικτά. Η ζωή την οποία περιγράφει δεν είναι περιπετειώδης, δεν δοκιμάζει τα όρια του ανθρώπου. Αντιθέτως, ο Μονταίν συνηγορεί υπέρ μιας ζωής που σε πολλούς μπορεί να φαίνεται μικροαστική. Έτσι γίνεται υπέρμαχος της συνήθειας και της άνεσης, της βολής. Περιγράφει τη συνήθεια σαν το μαγικό φίλτρο της θεάς Κίρκης, που μας γλιτώνει από τα βάσανα και μας συμφιλιώνει με τη φύση. Παραμένει και στο σημείο αυτό συντηρητικός: Υποστηρίζει πως ο καθένας θα πρέπει να ζει σύμφωνα με αυτά που επιτάσσουν τα ήθη και τα έθιμα του πολιτισμού του και σύμφωνα με τους προσωπικούς του ρυθμούς. Στη βιασύνη, στη φιλοδοξία και στα μεγαλεπήβολα σχέδια αντιτάσσει το αρχαίο ιδανικό της ηρεμίας.

Στην αποδοχή των προσωπικών, φυσικών μας και στη μετρημένη αισθητική απόλαυση της ζωής έγκειται η ευτυχία που είναι εφικτή για τον άνθρωπο. Ο Μονταίν είναι ηδονιστής, ένας άνθρωπος δηλαδή που βλέπει την ευτυχία αυτή να πραγματώνεται μέσα από την «ηδονή». Ακόμη και όταν επιδιώκουμε την αρετή, στην πραγματικότητα έχουμε στον νου μας την ηδονική απόλαυση που μας προσφέρει η ενάρετη ζωή. Ο δρόμος για την ευτυχία, κατά τον Μονταίν, περνάει μέσα από τις αισθήσεις, όχι μέσα από τον ορθολογισμό. Ο αισθησιασμός τον οποίο περιγράφει ωστόσο δεν είναι ακραίος. Οποιαδήποτε μορφή έκστασης και διονυσιασμού δεν αφορά καθόλου τον Μονταίν. Απολαμβάνει τις μικρές, καθημερινές και φυσικές μορφές αισθησιασμού: το φαγητό, το ποτό, τη σεξουαλικότητα. Και στο σημείο αυτό απομακρύνεται από την παράδοση που κυριαρχούσε στη φιλοσοφία από την εποχή του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη: Η αυτοπραγμάτωση του ανθρώπου δεν έγκειται πλέον στην πνευματική ενατένιση, που σημαίνει κυριαρχία του νου επί των αισθήσεων, αλλά στη συνειδητή ανάπτυξη των αισθητικών διαθέσεων.

Η καλλιέργεια των αισθητικών, ενστικτωδών ικανοτήτων του ανθρώπου είναι εκείνη που μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο να ανακτήσει τον χαμένο ενστικτώδη προσανατολισμό του, και συνεπώς και την επαφή του με τη «μητέρα φύση», όπως την αποκαλεί ο Μονταίν. Υιοθετεί εν προκειμένω ιδέες που παίζουν σημαντικό ρόλο και στον διαλογισμό, όπως αυτός διδάσκεται στις ανατολικές θρησκείες του βουδισμού, του ινδουισμού ή του ταοϊσμού: την ικανότητα να αφήνεται κανείς ελεύθερος, να εγκαταλείπει τις προσωπικές του επιδιώξεις και να «αφουγκράζεται» τα πράγματα. Στοv Μονταίν ο άνθρωπος δεν αντιμετωπίζει το περιβάλλον ως homo faber, αλλά ως κάποιος ο οποίος είναι ανοιχτός καταγράφει και μαθαίνει. Δεν είναι τυχαίο που ο Μονταίν στο τελευταίο δοκίμιο του τρίτου τόμου με τίτλο «Περί της εμπειρίας» κλείνει το βιβλίο του με μια προσευχή στον θεό Απόλλωνα, τον θεό της «χαρούμενης σοφίας». Στον κόσμο του Μονταίν οι θεοί δεν βρίσκονται έξω από τη φύση, αποτελούν κομμάτι της.

Το Δοκίμια του Μονταίν ήταν ένα «έργο εν εξελίξει», στο οποίο έκανε διαρκώς προσθήκες και αλλαγές μέχρι και τον θάνατό του, το 1592. Όταν το 1580 ολοκληρώθηκε ο δεύτερος τόμος, έγινε η πρώτη έκδοση των Δοκιμίων. Αποκτά λοιπόν όχι μόνο αναγνώστες, αλλά και τους πρώτους λάτρεις του έργου του, μεταξύ αυτών και τη Μαρί ντε Γκουρνέ, μια νεαρή αριστοκράτισσα από το Πικαρντί με φιλοσοφικά ενδιαφέροντα, γεννημένη το 1565, με την οποία ξεκίνησε να αλληλογραφεί και την οποία αργότερα χαρακτήριζε μάλιστα ως «θετή του κόρη». Όταν το 1588, με αφορμή την πρώτη συνολική έκδοση, που περιείχε πλέον και τον τρίτο τόμο, ταξιδεύει στο Παρίσι, την επισκέπτεται προσωπικά. Ήταν ένα από τα ελάχιστα πρόσωπα με τα οποία ο Μονταίν μοιράστηκε τα πνευματικά του ενδιαφέροντα μετά τον θάνατο του Ετιέν Ντε Λα Μποεσί. Μετά τον θάνατο του Μονταίν η Γκουρνέ ανέλαβε την επιμέλεια της έκδοσης των έργων του και τo 1595 φρόντισε για την πρώτη μετά τον θάνατο του συγγραφέα έκδοσή τους.

Το γεγονός ότι ο Μονταίν δώρισε ένα από τα πρώτα αντίτυπα του βιβλίου στον Πάπα δεν εμπόδισε την Καθολική Εκκλησία να το συμπεριλάβει το 1676 στον Κατάλογο Απαγορευμένων Βιβλίων. Οι λογοκριτές της Εκκλησίας χρειάστηκαν ωστόσο αρκετές δεκαετίες μέχρι να αντιληφθούν ότι ο καθολικός Μονταίν ήταν στην πραγματικότητα ένας λάτρης της φύσης με την προχριστιανική έννοια.

Ωστόσο, και οι περισσότεροι ακαδημαϊκοί φιλόσοφοι δεν ασχολήθηκαν με το έργο του Μονταίν. Τα ίχνη του όμως είναι ξεκάθαρα στην ιστορία της φιλοσοφίας και της λογοτεχνίας. Η δοκιμιακή μορφή της φιλοσοφίας του σε συνδυασμό με τη σκεπτικιστική θεώρηση του ανθρώπου και την πραγματιστική φιλοσοφική του τοποθέτηση αποτέλεσαν τα θεμέλια της σύγχρονης ευρωπαϊκής ηθικοπλαστικής λογοτεχνίας, την οποία συνέχισαν κυρίως στη Γαλλία ο Λα Ροσφουκό, ο Λα Μπριγέρ και ο Σαμφόρ. Το έργο της αυτοδιερεύνησης του Εγώ που είχε ξεκινήσει ο Μονταίν αναλαμβάνει στη συνέχεια ο Ρενέ Ντεκάρτ. Τον ακολούθησε ο Πασκάλ, με τη διάγνωση περί αδύναμου και ασταθούς ανθρώπου. Η γνωστή ρήση του Ζαν-Ζακ Ρουσό «επιστροφή στη φύση» έχει επίσης τις ρίζες της στο έργο του Μονταίν, όπως και η έκκληση για ανοχή που εξέφρασαν οι διαφωτιστές. Αλλά και ο Φρίντριχ Νίτσε, ο οποίος με την «επανεκτίμηση όλων των αξιών» ενισχύει την αξία που έχει το σώμα έναντι του πνεύματος, βαδίζει στα χνάρια του Μονταίν. Ο Μονταίν ήταν επίσης εκείνος που, αρκετούς αιώνες πριν από την εμφάνιση της υπαρξιακής φιλοσοφίας, εγείρει το αίτημα αντιπαράθεσης του ανθρώπου με τη θνητότητα του προβάλλοντάς το ως προϋπόθεση της «πραγματικής» ζωής.

Αυτό που πρωτίστως κατόρθωσαν τα Δοκίμια του Μονταίν ήταν να προσδώσουν στη φιλοσοφία εκείνη την αξιοπιστία, τη σαφήνεια και την ελαφρότητα που την κατέστησαν προσιτή και στους αναγνώστες οι οποίοι την αντιμετώπιζαν όχι ως αντικείμενο μελέτης αλλά και ως πνευματική απόλαυση.

ΜΙΣΕΛ ΝΤΕ ΜΟΝΤΑΙΝ: Δοκίμια (1580-1588)

Η Σοφία είναι η επιστήμη της Αλήθειας

«Ο βίος ορίζεται από το νόμο της Δύναμης και το νόμο της Ανάγκης» (όσο νικάς τις ανάγκες σου, τόσο δυναμώνεις). -Πυθαγόρας

Η αιτία της ύπαρξης των πραγμάτων είναι η Πρώτη Αξία.

Αυτός που ζητά να μάθει, πρώτα, πρέπει να φαντάζεται και να εξετάζει,
Γιατί η φαντασία είναι η μητέρα της σκέψης και η απορία είναι η μητέρα της Σοφίας.

Μη θαυμάζεις και μην εκπλήσσεσαι με τίποτα: Ερεύνησε τα πάντα. Υπάρχουν περισσότερα πράγματα, στον κόσμο, απ' όσα συλλαμβάνει η φιλοσοφία. Μέσα απ' τη φιλοσοφία καταλήγει κανείς να μην εκπλήσσεται με τίποτα. Τα θεωρήματα της φιλοσοφίας πρέπει ν' απολαμβάνονται όσο γίνεται πιό πολύ, σαν να ήταν η αμβροσία και νέκταρ. Γιατί η ευχαρίστηση που προκύπτει απ' αυτά, είναι γνήσια, αδιάφθορη και θεική.

Επίσης, είναι ικανά να προκαλέσουν μεγαλοψυχία, και παρ' ότι που δεν μπορούν να κάνουν αθάνατο αυτό που είναι θνητό, πάντως, μας επιτρέπουν ν' αποκτήσουμε επιστημονική γνώση των αιώνιων ουσιών.

-Η Φιλοσοφία είναι η γνώση των άυλων και αιώνιων πραγμάτων.
-Η Φιλοσοφία είναι μια επιθυμία και μια αγάπη για τη σοφία.
-Η Σοφία είναι η επιστήμη της αντικειμενοποιημένης αλήθειας.
-Η Σοφία είναι ο πολύτιμος λίθος του φιλοσόφου, πάνω απ' όλα.

Γι' αυτό, είναι μεγαλειώδες καθήκον του ανθρώπου να γνωρίζει τον εαυτό του. Γιατί, κανένας άνθρωπος που δεν μπορεί να κυβερνήσει τον εαυτό του, δεν είναι ελεύθερος. Και ποιός μπορεί να κυβερνήσει τον εαυτό του, αν δεν έχει Σοφία και κατανόηση;

Αυτός που, απλά ζει, είναι όπως κάθε άλλο ανόητο και ασυναίσθητο πλάσμα. Αλλά αυτός που γνωρίζει, είναι μέσα του, θεικός.

Οι φιλόσοφοι και οι διδάσκαλοι είναι οι αιτίες που ζούμε καλά και που γινόμαστε σοφοί, σαν συνέπεια στο ότι έχουν ανακαλύψει το σωστό τρόπο πειθαρχίας και διδασκαλίας. Ούτε η τέχνη ούτε η Σοφία μπορούν να επιτευχθούν, δίχως την προπαρασκευαστική μάθησης. Όπως τα μικρότερα Μυστήρια πρέπει να παραδοθούν πριν από τα Μεγαλύτερα, έτσι, η πειθαρχία πρέπει να προηγείται της φιλοσοφίας.

Εκείνος που αναζητά, πάντα βρίσκει: Εκείνος που δε σκάβει, δε βρίσκει ποτέ. Ο κόσμος είναι μία ενότητα, και το σύμπαν και τα πλάσματά του είναι μια ολότητα. Για να καταλάβεις το μέρος, πρέπει να κατανοήσεις το όλο. Αυτός που γνωρίζει καλά τα ολικά, επίσης, θα έχει μια σαφή αντίληψη της φύσης των μερικών.

Υπάρχουν οχτώ όργανα γνώσης:

-Η Αίσθηση, η φαντασία, η τέχνη, η γνώμη, η φρόνηση, η επιστήμη, η Σοφία και η σκέψη.
-Η Αίσθηση είναι μια απατηλή γνώση που πηγάζει από το σώμα.
-Οι αισθητικές αντιλήψεις είναι απατηλές' γιατί, σπάνια διακρίνουμε σωστά, μέσα απ' αυτές.
-Η Φαντασία είναι μια γνώση της Ψυχής' η αληθινή ευφυία του Ανθρώπου.
-Η Ευφυία είναι για τους άντρες, είτε ένας θεός, είτε ένας δαίμονας.
-Η Τέχνη είναι μια συνήθεια που συνεργάζεται με τη Λογική.
-Η Φρόνηση είναι μια εκλεκτική συνήθεια της ορθότητας εκείνου που σχεδιάζεις να πράξεις.
-Η Επιστήμη είναι μια συνήθεια εκείνων των πραγμάτων που παραμένουν πάντα τα ίδια, με Ομοιότητα.
-Η Σοφία είναι μια γνώση των Πρώτων Αιτιών.
-Η Σκέψη είναι η αρχή και η πηγή όλων των καλών πραγμάτων.
-Η Σοφία είναι αληθινή Επιστήμη.

Η Σοφία είναι η επιστήμη της Αλήθειας που υπάρχει στα όντα, σ' αυτή τη ζωή, η παρατήρηση και η γνώση της φύσης είναι απεριόριστα πιό τιμητικές παρά οποιαδήποτε άλλη απασχόληση.

Η Μάθηση, η Γνώση και η Σοφία, είναι τα τρία μέρη της εκπαίδευσης.

Η Μάθηση είναι ρηχή, και αποτελείται από εκείνα τα πράγματα που απομνημονεύουμε, και που μας τα λένε. Η Γνώση είναι ουσιαστική, και αποτελείται από εκείνα τα πράγματα που ξέρουμε, και όχι απλά, από τα πράγματα που υποθέτουμε πως πιστεύουμε. Και η νοημοσύνη είναι η αρχή που κυβερνά τα πράγματα.

Η Γνώση είναι η Δύναμη, για την ευτυχία ή για τη δυστυχία.

Η Σοφία υπερέχει απ' όλα, επειδή είναι η ισχυρή ουσία που συνοψίζεται από την πείρα. Με τη Σοφία αντιλαμβανόμαστε όλα τα πράγματα: με τη Σοφία όλα τα πράγματα θεραπεύονται. Η Σοφία, μόνη, είναι η Παρθενική Σοφία, που πάντα γεννάει, αλλά πάντα είναι παρθενική. Και εμφανίζουν τη σοφία των σοφών ως γελοία και ανυπόληπτη, γι' αυτό, φύλαξε την κρίση σου για τον σοφό.

Οι άνθρωποι και στην καλύτερή στιγμή τους είναι, απλά, εραστές της σοφίας. Ο Κόσμος είναι ένα ζωντανό πράγμα, γεμάτο από νοημοσύνη.

Αν και φαίνεται εύκολο να γνωρίζεις τον εαυτό σου, είναι το πιό δύσκολο απ' όλα τα πράγματα. Το μύνημά του είναι, σε κάθε περίπτωση, ν' ανακαλύψεις τη δική σου δύναμη: Αυτό συμβάλλει στη μάθηση της φύσης όλου του υπαρκτού κόσμου. Πράγμα που, είναι αδύνατο, δίχως φιλοσοφία.

Ο κόσμος είναι σαν μια φωτιά που καίει: από την οποία, λίγη είναι καλή για να θερμάνει έναν άνθρωπο, αλλά αν δεχτεί πολλή, θα τον κάψει ολόκληρο. Σ' αυτή τη ζωή, η παρατήρηση και η γνώση της φύσης είναι απεριόριστα πιό τιμητικές παρά οποιαδήποτε άλλη απασχόληση.

Ο κόσμος είναι σαν ένα θέατρο όπου πολλοί παίζουν τους ρόλους τους. Η ίδια η ζωή είναι η υπόθεση: Δράμα, Τραγωδία, ή κωμωδία, ανάλογα με το τι θα διαλέξουν να υποδυθούν οι ηθοποιοί. Αυτοί που παίζουν τον καλύτερο ρόλο είναι οι σώφρονες φιλόσοφοι, των οποίων ο ρόλος είναι να μαθαίνουν τους τρόπους όλων των εθνών και να διακρίνουν το καλό από το κακό.

Ο κόσμος είναι μια σκηνή: Η Ζωή είναι μια μετάβαση: έρχεσαι, βλέπεις, αναχωρείς. Η ζωή είναι σαν μια ατέλειωτη παρέλαση, μακρά σε πορεία, που ενωνόμαστε μαζί της, καθώς περνά. Στό δρόμο, άλλοι βρίσκουν κι άλλοι χάνουν τον προορισμό τους, ετσι που, όταν ερχόμαστε στο τέλος του ταξιδιού μας, βρίσκουμε να έχουν απομείνει λίγοι από εκείνους που βάδιζαν μαζί μας από την αρχή. Γιατί, οι σύντροφοι σ' ένα ταξίδι πρέπει να πρέπει να προσέχουν ο ένας τον άλλο. Οι φίλοι είναι σαν σύντροφοι σ' ένα ταξίδι πρέπει να προσέχουν ο ένας τον άλλο. Οι φίλοι είναι σαν σύντροφοι σε ένα ταξίδι που πρέπει να βοηθούν ο ένας τον άλλο, να επιμένουν στο δρόμο για μια πιό ευτυχισμένη ζωή.

Ο κόσμος είναι σαν μια φωτιά που καίει: από την οποία, λίγη είναι καλή
Λάβε υπ' όψη, Ω Νεόφυτε, αυτή την Αλήθεια:

Δεν υπάρχει τίποτε κρυμμένο που να μην μπορεί ν' ανακαλυφθεί, αν η καρδιά επιθυμεί και η θέληση επιμένει, και αν ο ερευνητής είναι ακούραστος και θαρραλέος.

Γνώρισε τον εαυτό σου και θα γνωρίσεις το σύμπαν. Γι' αυτό ψάξε και θα ανακαλύψεις. Κόπιασε σκληρά, γι' αυτά τα πράγματα' δούλεψέ τα με επιμέλεια, πρέπει να τ' αγαπήσεις, γιατί αυτά θα σε βάλουν στο δρόμο της θείας Αρετής.

Αλλά, πριν πλησιάσεις μια αποστολή, αποφάσισε να την εκπληρώσεις.
Αφού θα έχεις κατέχει αυτά τα πράγματα, Θα γνωρίσεις τη σύσταση των αθάνατων θεών και των θνητών ανθρώπων, με ποιό τρόπο φεύγει το κάθε τι και με ποιό τρόπο αποκτάται γρήγορα.

Και θα μάθεις πως, με τον θεικό νόμο, η φύση είναι σε όλα όμοια.
Ο φόβος είναι ο πιό θανάσιμος αντίπαλος της γνώσης, και η δεισιδαιμονία είναι η μητέρα του φόβου.

Ο ανίδεος άνθρωπος φαντάζεται κινδύνους που μπορεί να μην υπάρχουν, αλλά η γνώση στεφανώνει τον θαρραλέο.

Γίνε θαρραλέος, Ω, άνθρωπε!

Θ' ανοίξω τους Δελφούς και τους ίδιους τους ουρανούς και θα ελευθερώσω τους χρησμούς της θείας σκέψης.

Σπουδαία γεγονότα που, ποτέ, δε βγήκαν από τα μυαλά των προηγούμενων ανθρώπων. Θα τραγουδήσω πράγματα που ήταν κρυμμένα για πολύ καιρό. Είναι απόλαυση να ακολουθείς το έναστρο στερέωμα, και ν' αφήνεις τη γη και τις πληκτικές της χώρες, πίσω, για ν' ανέβεις στα σύννεφα.

Να στηρίζεσαι στους γερούς ώμους του Άτλαντα και να βλέπεις, κάτω μακριά, τους ανθρώπους να περιφέρονται άσκοπα, στερημένους από λογική, ανήσυχους και φοβισμένους για τα μελλούμενα. Έτσι, να τους προτρέπεις και να ξετυλίγεις το βιβλίο της μοίρας.

Θα αρχίσεις να παρατηρείς τις ευκαιρίες που κρύβονται ακόμα και στην κατάσταση που ήδη βρίσκεσαι

Η λέξη-κλειδί για τις περιόδους κρίσης είναι η εστίαση. Να εστιάζεις ξανά και ξανά την προσοχή σου σε αυτά που είναι σημαντικά για σένα. Να ψάχνεις κάθε μέρα πράγματα που σου δίνουν χαρά. Μπορεί να είναι κάτι απλό, όπως μια βόλτα, μια συζήτηση στο τηλέφωνο με ένα θετικό φίλο, ένα χαλαρωτικό μπάνιο· κάν’ το! Επίσης εστίασε την προσοχή σου με αποφασιστικότητα και θάρρος στα πράγματα που πραγματικά έχουν σημασία για σένα, σε αυτά που συμφωνούν με τους στόχους σου. Άκου την προσωπική σου διαίσθηση και ακολούθησέ την.

Καθώς επανακτάς την αυτοεκτίμησή σου, καθώς νιώθεις ξανά την προσωπική σου αξία και μειώνεις τους φόβους σου, θα αρχίσεις να παρατηρείς τις ευκαιρίες που κρύβονται ακόμα και στην κατάσταση που ήδη βρίσκεσαι. Όταν νιώθουμε να μας επιβάλλεται κάποια αλλαγή, συχνά γινόμαστε πολύ πεισματάρηδες. Ασφαλώς πρέπει να κάνουμε τις ανάλογες ενέργειες για να βεβαιωνόμαστε ότι δε μας εξαναγκάζουν σε πράγματα που είναι εναντίον των συμφερόντων μας, αλλά επίσης πάντα βοηθάει να έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά για τυχόν ευκαιρίες που θα προσφέρει αυτή η αλλαγή.

Αν και στην αρχή μπορεί να μην το πιστεύεις, να είσαι ανοιχτός στο ενδεχόμενο η αλλαγή να είναι προς το καλύτερο και όχι προς το χειρότερο, και τελικά να βγεις κερδισμένος σε σχέση με πριν. Για παράδειγμα, μπορεί να έχασες τη δουλειά σου λόγω περιορισμού των θέσεων εργασίας, αλλά έτσι ίσως να μη χρειάζεται πια να κάνεις μια δουλειά που μισείς. Μπορεί αυτή τη στιγμή να αντιμετωπίζεις δυσκολίες σχετικά με τα δικαιώματά σου ως άτομο, ως καταναλωτής, ως ενοικιαστής ή ως υπάλληλος. 

Ωστόσο πιθανόν να καταλήξεις να έχεις περισσότερα δικαιώματα από αυτά είχες προηγουμένως. Αφού αποδεχτείς αυτά τα ενδεχόμενα, άρχισε να εξετάζεις πώς θα ήθελες να εξελιχθούν τα πράγματα. Για παράδειγμα, ποια δουλειά θα ήθελες πραγματικά να κάνεις, ή πώς θα ήθελες να σε αντιμετωπίζουν οι άλλοι; Άρχισε να σχηματίζεις στο μυαλό σου τις ανάλογες εικόνες. Πώς μπορείς να δημιουργείς ευκαιρίες; Άρχισε να κάνεις θετικές σκέψεις και άκου προσεκτικά την προσωπική σου διαίσθηση.

Οι αλλαγές ενδέχεται να είναι πολύ θετικές· μπορεί να σου προσφέρουν κάθε είδους καινούριες και συναρπαστικές ευκαιρίες – καινούριους ανθρώπους, νέους και καλύτερους τρόπους διεξαγωγής των δραστηριοτήτων σου, μεγαλύτερη ευτυχία και εσωτερική εκπλήρωση. Ίσως θυμάσαι κάποιες αλλαγές που σου επιβλήθηκαν αναγκαστικά και μετά ανακάλυψες ότι ήταν για το καλό σου. Από μια θέση υψηλής αυτοεκτίμησης εστίασε την προσοχή σου στο καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα, σε αυτό που σου φέρνει χαρά και είναι σύμφωνο με τους στόχους σου· ψάξε για άμεσα καθώς και για μακροπρόθεσμα πλεονεκτήματα. Χαλάρωσε και παρατήρησε.

Φιλοσοφώ σημαίνει κρίνω τα πράγματα καλά

Υπάρχει αλήθεια και αλήθεια.

Υπάρχει μια επιστημονική αλήθεια και μια φιλοσοφική αλήθεια. Στην αρχή, οι επιστήμες και η φιλοσοφία ήταν ένα. Η καθολική γνώση τις περιλάμβανε και τις δύο δίχως διάκριση.

Ο μεγάλος Γάλλος μαθηματικός Ανρύ Πουανκαρέ είπε όμως ότι η επιστήμη απαντά στο ερώτημα «Πώς;» ενώ η φιλoσοφία στο ερώτημα «Γιατί;» Για να κάνουμε σαφέστερη τη διάκριση, πρέπει να προσθέσουμε τα εξής: Η γεωμετρία αποσπάστηκε από τη φιλοσοφία τον καιρό του Ευκλείδη· η αστρονομία αποχωρίστηκε από τον κοινό κορμό με τον Πτολεμαίο, αλλά έπρεπε να περιμένουμε ως το τέλος του 17ου αιώνα (Νεύτων) για να αποσπαστεί η φυσική από τη μεταφυσική, ως το τέλος του 18ου αιώνα (Λαβουαζιέ) για να χωριστεί η χημεία από την αλχημεία, ως την αρχή του 19ου αιώνα για να ανακαλυφθεί η βιολογία από τον Λαμάρκ- το 1850 ανέπτυξε ο Αύγουστος Κοντ την κοινωνιολογία, την οποία διέκρινε από τη φιλοσοφία, ενώ η Ψυχολογία αποσπάστηκε γύρω στα 1880 από την κοινή ρίζα (χάρη στον αυθορμητισμό και χάρη σε ανθρώπους όπως ο Βέμπερ, ο Φέχνερ και ο Βουντ, που εφάρμοσαν στο εργαστήριο μια πειραματική Ψυχολογία).

Το αντικείμενο της φιλοσοφίας είναι η αναζήτηση του απόλυτου. Ο Αριστοτέλης ήδη μίλησε για την «αναζήτηση των πρώτων αρχών και των πρώτων αιτίων».

Πιο κοντά σε μας βρίσκεται ο Μπιρλού, που επιστρέφει σε μια αριστοτελική έννοια και λέει: «Η φιλοσοφία ασχολείται με την αναζήτηση των πρώτων αρχών μέσω μιας ανάλυσης του πνεύματος και με την προοπτική μιας πλήρους σύνθεσης».

Ερώτηση: Μήπως η φιλοσοφία είναι η τέχνη της λεπτολογίας;

— Οι εχθροί της φιλοσοφίας την κατηγορούν ότι αναπτύσσει ιδέες τόσο γενικές, ώστε δεν είναι καθόλου χρήσιμες στην πραγματικότητα. Αυτό δεν είναι σωστό. Η φιλοσοφία μάς επιτρέπει, χάρη στη λογική ή στην τέχνη της τέλειας εξαγωγής συμπερασμάτων, να αναλύουμε καταστάσεις και να προσδιορίζουμε τις καλύτερες δυνατές λύσεις· μας επιτρέπει να βρούμε τη σοφία μέσω της καθυπόταξης των παθών μας, και να κρίνουμε σωστά τη θέση μας μέσα στην κοινωνία. Ο κοινός νους δεν απατάται όταν λέει ότι κάποιος παίρνει κάτι φιλοσοφικά, όταν αυτός ο κάποιος διατηρεί την ψυχραιμία του μέσα στη χειρότερη δυστυχία και δεν αφήνει να τον καταβάλουν τα σκληρά χτυπήματα της μοίρας. Φιλοσοφώ σημαίνει κρίνω τα πράγματα καλά- και ο Καρτέσιος προσθέτει: «εκεί να κρίνεις σωστά, για να πράττεις σωστά».

Ο Καντ, ο μεγαλύτερος ίσως φιλόσοφος όλων των εποχών, βάφτισε το σύστημά του μ’ ένα πολύ χαρακτηριστικό όνομα: Κριτικισμός. Τα τρία σημαντικότερα έργα του ονομάζονται Κριτική του Καθαρού Λόγου (1781), Κριτική του Πρακτικού Λόγου (1788) και Κριτική της Κριτικής Δύναμης (1790). Ανήγαγε όλα τα ερωτήματα της φιλοσοφίας σε τρία ερωτήματα-κλειδιά:

— Τι μπορώ να γνωρίσω;

— Τι πρέπει να κάνω;

— Σε τι μου επιτρέπεται να ελπίζω;

Εδώ εκφράζεται ένα πνεύμα διαφορετικό από κείνο που αναδύεται όταν ασχολείται η θρησκεία με τα ερωτήματα αυτά. Η θρησκεία είναι συνδεδεμένη πάντα με μια ορθοδοξία, δεν αμφισβητεί τίποτα. Δεν προχωράει μέσω ερωτημάτων. Προσφέρει λύσεις, οριστικές απαντήσεις. ‘Ένας μεγάλος σύγχρονος φιλόσοφος, ο Καρλ Γιάσπερς (1883-1974), σημειώνει στην εισαγωγή του στη φιλοσοφία ότι η φιλοσοφία δε δίνει ποτέ λύσεις σε προβλήματα· γιατί «η απάντηση στο πρόβλημα θέτει καινούργια ερωτήματα». Ας πάρουμε το παράδειγμα του θανάτου: η θρησκεία μάς δίνει λύσεις κατάλληλες για όλους. Ορισμένες θρησκείες μιλούν για νιρβάνα, για μηδέν· , ο χριστιανισμός, αντίθετα, δίνει τη λύση της Δευτέρας Παρουσίας και της λύτρωσης. Όσον αφορά τη φιλοσοφία, υπάρχουν τόσες λύσεις, όσοι και φιλόσοφοι. Ο καθένας πιστεύει πως έχει βρει το δικό του σύστημα. ‘Ένας σύγχρονος Γάλλος φιλόσοφος, ο Ζωρζ Γκισντόρφ, διευκρινίζει τούτο το γεγονός: «Καμιά φιλοσοφία δεν μπόρεσε να δώσει τέλος στη φιλοσοφία, παρόλο που αυτό είναι η κρυφή επιθυμία κάθε φιλοσοφίας».

Δε θέλουμε να δούμε τη φιλοσοφία σαν περιοχή γνώσης παρόμοια με τις άλλες, ούτε σαν καλά ταξινομημένη γνώση, βολική και πρακτική. Η φιλοσοφία είναι πάνω απ’ όλα στοχασμός, μια ερωτηματοθεσία, μια επαναερωτηματοθεσία, μια δοκιμασία και θεώρηση τον εαυτού της, μια συνεχής αναζήτηση του Είναι. Κάθε αναζήτηση δεν κατευθύνεται όμως προς ένα σκοπό;

Όχι απαραίτητα. Η φιλοσοφία είναι η αναζήτηση της αλήθειας ή μιας αλήθειας· αλλά οι φιλόσοφοι δεν πιστεύουν ότι αυτή η αλήθεια μπορεί να συλληφθεί οριστικά ή απόλυτα. Εξακολουθούν να φιλοσοφούν, παρά την ύπαρξη χιλιάδων έργων, που σωρεύονται στις βιβλιοθήκες με την προσωπική τους άποψη για το σύμπαν.

Κανένας φιλόσοφος δεν πιστεύει ότι είναι δυνατόν να εφαρμοστούν πλήρως οι απόψεις του. Μια γενναία μητέρα παρουσίασε μια μέρα στον Ρουσσώ ένα μικρό παιδί που είχε διαπαιδαγωγηθεί σύμφωνα με τις αρχές του Αιμιλίου. Ο Ρουσσώ φώναξε αγανακτισμένος: «Δεν κάνατε καλά, κυρία μου!» Ερωτήματα, αμφιβολία και αβεβαιότητα είναι τα καλύτερα κριτήρια της φιλοσοφικής πράξης. Ο Καντ είχε δίκιο όταν έλεγε: «Δεν υπάρχει φιλοσοφία που να μπορεί κανείς να τη μάθει· το μόνο που μπορεί να μάθει κανείς, είναι να φιλοσοφεί».

CERN: Το ATLAS βρίσκει στοιχεία μιας σπάνιας διάσπασης του μποζονίου Higgs

Από την ανακάλυψη του μποζονίου Higgs, το 2012, οι επιστήμονες στις συνεργασίες των πειραμάτων ATLAS και CMS στο LHC (Large Hadron Collider) εργάζονται σκληρά για να χαρακτηρίσουν τις ιδιότητές του και να προσπαθούν να συλλάβουν τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους μπορεί, αυτό το εφήμερο σωμάτιο, να διασπαστεί. Από την άφθονη αλλά πειραματικά απαιτητική διάσπαση σε b-κουάρκ, μέχρι την εξαιρετικά σπάνια αλλά χαμηλού βάθους διάσπαση σε τέσσερα λεπτόνια, η κάθε διάσπαση προσφέρει έναν διαφορετικό δρόμο για τη μελέτη των ιδιοτήτων του νέου αυτού σωματίου. Πρόσφατα, στο ATLAS έχουν βρει τα πρώτα στοιχεία μποζόνιο του Higgs που διασπάται σε δυο λεπτόνια (ζεύγος ηλεκτρόνιων ή μιονίων, με αντίθετα φορτία) και ένα φωτόνιο. Γνωστή ως «διάσπαση Dalitz», είναι μια από τις σπανιότερες διασπάσεις του μποζονίου Higgs που έχουν δει στο LHC.

Για την ανάλυση αυτή οι φυσικοί του ATLAS έψαξαν, στο σύνολο των δεδομένων από όλον τον κύκλο λειτουργίας Run 2, του LHC, για γεγονότα συγκρούσεων με ένα φωτόνιο καθώς και δυο λεπτόνια των οποίων η συνδυασμένη μάζα ήταν μικρότερη από 30 GeV. Σε αυτή την περιοχή, οι διασπάσεις με εικονικά φωτόνια θα πρέπει να κυριαρχούν επί άλλων διεργασιών που αποδίδουν την ίδια τελικά κατάσταση. Το ATLAS μέτρησε δείκτη σήματος μποζονίου Higgs, σε αυτό το κανάλι διάσπασης, που είναι 1,5 +ή- 0,5 φορές της προσδοκίας από το Καθιερωμένο Πρότυπο. Η πιθανότητα ότι το παρατηρούμενο σήμα ήταν εξαιτίας μιας διακύμανσης στο υπόβαθρο είναι 3,2 σ – μικρότερη από 1 στα 1000.

Με τα τεράστια ποσά δεδομένων που αναμένονται από το επερχόμενο πρόγραμμα High-Luminosity του LHC, η μελέτη σπάνιων διασπάσεων του μποζονίου Higgs θα γίνουν κανόνας. Αυτό θα επιστρέψει τους φυσικούς να προχωρήσουν από την αναφορά στοιχείων για την ύπαρξή τους, στην επιβεβαίωση της παρατήρησής τους και στην διεξαγωγή λεπτομερέστερων μελετών των ιδιοτήτων του μποζονίου Higgs – οδηγώντας σε ακόμη πιο αυστηρούς ελέγχους του Καθιερωμένου Προτύπου.

Η παρατήρηση της διάσπασης του μποζονίου Higgs σε ένα φωτόνιο και σε ένα ζεύγος λεπτονίων, θα καταστήσει δυνατό για τους φυσικούς να μελετήσουν τη συμμετρία φορτίου-πάριτυ [χωρική ανάκλαση (parity)] (CP). Η συμμετρία CP είναι ένας τρόπος να πούμε ότι η εικόνα αλληλοεπιδρώντων σωματίων σε καθρέφτη [χωρική ανάκλαση], όπου τα σωμάτια αντικαθίστανται από τα αντισωμάτιά τους [φορτίο], θα πρέπει να φαίνεται ακριβώς η ίδια όπως η αρχική αλληλεπίδραση. Αυτή ήταν μια φυσική υπόθεση μέχρι το 1964, όταν οι φυσικοί μελετώντας τα σωμάτια καόνια σημείωσαν – με μεγάλη τους έκπληξη – ότι αυτό δεν συμβαίνει στον κόσμο της σωματιδιακής φυσικής [η συμμετρία CP παραβιάζεται]. Από τότε, οι φυσικοί έχουν μάθει ότι η παραβίαση της CP-συμμετρίας είναι μια υπογραφή της ηλεκτρασθενούς αλληλεπίδρασης και την έχουν ενσωματώσει στο Καθιερωμένο Πρότυπο.

Όμως με το μποζόνιο Higgs να διασπάται σε τρία σωμάτια, δυο από τα οποία είναι φορτισμένα, οι φυσικοί θα έχουν τη δυνατότητα να εξετάσουν εάν οι διασπάσεις έχουν μια προτιμητέα κατεύθυνση – επιτρέποντας τους ερευνητές να βελτιώσουν τις γνώσεις της προέλευσης της παραβίασης της CP-συμμετρίας και ίσως ακόμη να οδηγήσουν σε νύξεις για μια νέα φυσική πέρα από το Καθιερωμένο Πρότυπο.

Άγιοι καταστροφείς: Ο Άγιος μεγαλομάρτυρας Θεόδωρος Τήρων

Άγιοι της χριστιανοσύνης που φέρονται ως καταστροφείς του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού ή των αντιπάλων τους ή και δολοφόνοι!

Ένας από τους γνωστούς ισχυρισμούς των χριστιανών απολογητών είναι ότι: "Οι χριστιανοί δεν έκαναν καταστροφές, ο Ελληνικός πολιτισμός κατέπεσε από μόνος του και αν έγιναν κάποιες ελάχιστες καταστροφές από κάποιους φανατικούς· αυτό έγινε λόγω των διωγμών που υπέστησαν από τους εθνικούς". Θα δούμε αν ευσταθεί αυτός ο πολύ συχνός ισχυρισμός τους, με βάση τα δικά τους κείμενα που είναι τα συναξάρια των αγίων, από τα οποία θα δούμε αποσπάσματα καταστροφών, όπως και από την ιστορία, τι αναφέρει για όσους από αυτούς τους αγίους, έχουμε ιστορικά στοιχεία.

Τα Συναξάρια είναι οι βιογραφίες των αγίων του Χριστιανισμού, άσχετα αν περιλαμβάνουν πλήθος μυθικών και υπερφυσικών στοιχείων, ή πολλές από αυτές είναι δημιουργήματα μεταγενέστερης ανάγκης για ύπαρξη πληθώρας μαρτύρων. 

Τα σχετικά με καταστροφές αποσπάσματα που ακολουθούν, είναι κυρίως από την συλλογή του Άγιου Νικόδημου του Αγιορείτη. Ακολουθεί ο "σύνδεσμος 1" στο πρωτότυπο. Ο δεύτερος "σύνδεσμος 2", είναι ένα διαδομένο συναξάρι στο Διαδίκτυο, που έχει μεταφρασμένα τα κείμενα, και ίσως πληροφορίες και από άλλα συναξάρια, αλλά όπως θα διαπιστώσετε και αρκετά αλλοιωμένα. Όταν ο δεύτερος σύνδεσμος είναι σε παρένθεση, υπάρχει αλλοίωση που συνήθως σημειώνεται δίπλα του σε παρένθεση. Για τα ιστορικά πρόσωπα χρησιμοποιήθηκαν άλλες πηγές.

Ο Άγιος μεγαλομάρτυρας Θεόδωρος Τήρων (εορτάζει για την Εκκλησία στις 17 Φεβρουαρίου).

"Tότε ο Άγιος έκαμεν ένα μεγάλον κατόρθωμα, επειδή πέρνωντας το είδωλον της μητρός των θεών Pέας, ως φλυαρούσιν οι Έλληνες, έρριψεν αυτό εις την φωτίαν και το κατέκαυσεν".
σύνδεσμος 1
σύνδεσμος 2 (εδὼ εκ λάθους προφανώς προσθέτει και τον ναόν)

Η αλήθεια είναι ότι τα συναξάρια είναι σε απίστευτο βαθμό μυθολογήματα και εφόσον δεν μπορούμε να δεχτούμε ως αληθή τα εξόφθαλμα θαύματα που περιέχουν, άλλο τόσο και τις ιστορίες τους. Αυτά όμως μαζί και με τις πράξεις των ιστορικών αγίων, αλλά και ότι έχουμε δει ήδη για το πως επικράτησε ο Χριστιανισμός, δείχνουν την ιδεολογία των χριστιανών διαχρονικά στο πως έβλεπαν τις άλλες θρησκείες και το μίσος τους για τις θεωρήσεις των άλλων που δεν άντεχαν, κυρίως των αρχαίων Ελλήνων που τους θεωρούσαν "μιαρούς", και "διεφθαρμένους". Αντικατοπτρίζουν τελικά το ποιοι κατέστρεφαν τα αρχαία ιερά, επίσης αντικατοπτρίζει τον πραγματικό λόγο που έγιναν οι σχετικά λίγοι διωγμοί των χριστιανών: Έγιναν εξαιτίας της επιθετικής τους δράσης κατά της αρχαίας θρησκείας, αφού εκείνη την εποχή και μέχρι να επικρατήσουν, υπήρχε πραγματική ανεξιθρησκεία.

Βλέπετε, για τους χριστιανούς τότε δεν εθεωρείτο κακό να καταστρέψεις τον ναό μιας άλλης θρησκείας ή τα αγάλματα της, υπήρχαν άλλωστε και οι κανόνες του Δευτερονομίου που δεν φαίνεται κανείς στον Χριστιανισμό να τους θεωρεί ως άκυρους, το αντίθετο. Υπάρχουν επίσης και οι εντολές του ίδιου του Ιησού, που είπε: ότι όποιος δεν είναι μαζί του είναι εναντίον του, ότι θα φέρει διχόνοια και ότι όποιος είναι έξω από την διδασκαλία του, πρέπει να αποβληθεί και να ριφθεί στην φωτιά. Έτσι δεν μας κάνουν εντύπωση τα κατορθώματα και οι καταστροφές αγίων χριστιανών, αφού συμφωνούν και με την θεωρία του. Μια θεωρία που η σύγχρονη Εκκλησία θέλει να ξεχάσει ή να συμβολοποιήσει.

Η μελέτη αυτή μπήκε για να ξεκαθαρίσουμε άλλη μια φορά, ότι ο Χριστιανισμός στην ουσία του και συχνά με την πράξη του, δεν έχει καμιά σχέση με την αγάπη και την ειρήνη που δήθεν θέλει να μας πει, ειδικά στον τρόπο που εξαπλώθηκε. Ήταν φονταμενταλιστικός, δηλαδή επικροτούσε και εφάρμοσε την βία στους άλλους όπως κάνουν τώρα οι μουσουλμάνοι, το προβάλει αυτό σαν επίτευγμα στα κείμενα αλλά και σε εικόνες του. Έτσι εξαπλώθηκε και δυστυχώς δεν υπάρχει καμιά διασφάλιση ότι δεν μπορεί να ξαναγίνει κάποια στιγμή το ίδιο.

ΔΕΣ: Άγιοι καταστροφείς

Nietzsche: ο Ηράκλειτος και το γίγνεσθαι του κόσμου

Ο Νίτσε για τον Ηράκλειτο: Γίγνεσθαι και Είναι

§1. Ο Νίτσε διέκρινε έγκαιρα και με μοναδική ακρίβεια νοημάτων τη βαθύτερη σημασία των θεμελιωδών ιδεών και σκέψεων του Ηράκλειτου. Πρώτα και κύρια δεν φείστηκε ενθουσιωδών λόγων για την ηρακλείτεια αντίληψη του γίγνεσθαι, έτσι όπως το εννοούσε ο μεγάλος σοφός της Εφέσου ως το βασικό στοιχείο, ως τον ανυπέρθετο χαρακτήρα του πραγματικού. Την ανέσκαψε ως μέσα. Γράφει μεταξύ άλλων:

«Ο Ηράκλειτος ο Εφέσιος βάδισε μέσα σε τούτη τη μυστικιστική νύχτα, στην οποία καλυπτόταν το πρόβλημα του γίγνεσθαι στον Αναξίμανδρο, και τη φώτισε με έναν θείο κεραυνό»[1].

Το γίγνεσθαι είναι η αιώνια ροή και ο αιώνιος ρυθμός των πραγμάτων. Πιο συγκεκριμένα, αυτό το γίγνεσθαι παραπέμπει στα ακόλουθα: κυριαρχεί παντού η κοσμική τάξη, οι αλάνθαστες και αδιαμφισβήτητες βεβαιότητες, οι σταθεροί δηλ. κανόνες, και οι ίδιες πάντα, αδιάσειστες και μόνιμες, συντεταγμένες, κατευθυντήριες γραμμές και αρχές του Δικαίου. Εάν καθ’ όλη τούτη την πορεία του κόσμου παραβιάζονται οι νόμοι κάπου ή κάποτε, οι Ερινύες φροντίζουν για την αποκατάσταση του μέτρου. Όπου κι αν ρίξει κανείς τη ματιά του, βλέπει να επικρατεί κατά κράτος η Δικαιοσύνη. Ο Νίτσε αποδίδει με τον εξής τρόπο όλες αυτές τις πτυχές του γίγνεσθαι:

«Και τι είδα; Νομοτέλειες, κανονικότητες του νόμου, αλάνθαστες βεβαιότητες, τα ίδια πάντα μονοπάτια του Δικαίου, τους αμείλικτους κριτές, τις Ερινύες, πίσω από όλες τις παραβιάσεις των νόμων, ολόκληρο τον κόσμο ως το θέαμα μιας κυρίαρχης Δικαιοσύνης και δαιμονικών φυσικών δυνάμεων, που είναι πανταχού παρούσες και υποταγμένες στην υπηρεσία της. Δεν είδα τιμωρία των γενομένων παρά μόνο δικαίωση του γίγνεσθαι»[2].

§2. Η δικαίωση του γίγνεσθαι, σύμφωνα με τον Νίτσε, είναι ουσιωδώς η δικαίωση της απόλυτης κυριαρχίας της Δικαιοσύνης στον παρόντα κόσμο μας και όχι σε κάποιο επέκεινα. Κατ’ αυτό το πνεύμα, η εν λόγω δικαίωση υποδηλώνει τη δικαίωση του υπαρκτού κόσμου, τουτέστι την κατάφαση της ζωής, του κόσμου ως του τόπου, όπου βασιλεύει η τάξη, η αρμονία, η ισορροπία και καμιά αρρυθμία, αντίφαση ή αυθαιρεσία· καμιά εκδικητική μανία και ροπή για να βασανίζονται οι ζωντανοί. Τι σημαίνει τούτη η νιτσεϊκή θεώρηση του ηρακλείτειου γίγνεσθαι; α) μια πρώτη άρνηση: δεν υπάρχουν δυο ξεχωριστοί κόσμοι: ο φυσικός και ο μεταφυσικός, η σφαίρα των πεπερασμένων όντων και ένα ακαθόριστο άπειρο, παρά μόνο ένας και ενιαίος κόσμος. β) μια δεύτερη άρνηση, συνδεδεμένη εσωτερικά με την πρώτη: απορρίπτει το Είναι. Πώς το εννοεί το Είναι; Ως κάτι το άφθαρτο και απρόσιτο, το στατικό, παραμόνιμο και ακίνητο κι όχι λιγότερο αμετακίνητο. Με άλλα λόγια, ως έναν έξωθεν τοποθετημένο φραγμό, κάτι σαν επέκεινα, που υπαγορεύει, κατά τη δική του βούληση δίκην βούλησης του θεού, την τάξη και την αταξία, τον ρυθμό και την αρρυθμία του κόσμου τούτου. Απεναντίας, ο Ηράκλειτος, κατά την ερμηνεία πάντα του Νίτσε, προσδιορίζει την αδιάκοπη κίνηση του κόσμου, με την ποικιλομορφία της τάξης και της αταξίας, της αρμονίας και της αρρυθμίας κ.λπ., ως σύμφυτη με τον ίδιο τον κόσμο, ως την εσωτερική του ζωτικότητα ‒ας θυμηθούμε τον κοινό-καθολικό Λόγο που διέπει τα πάντα‒ ως ένα γίγνεσθαι, που συνδυάζει τη ως άνω ζωτικότητα με την αιωνιότητα των άγραφων νόμων, δηλ. των καθολικών νόμων, που υπερβαίνουν τη μερικότητα, την ιδιωτική γνώμη των ανθρώπων.

§3. Παρακολουθώντας ο Νίτσε από πολύ κοντά τη σκέψη του Σοπενχάουερ, κατ’ αυτή την πρώτη περίοδο της σκέψης του, ερμηνεύει το γίγνεσθαι ως το γίγνεσθαι μιας ενεργού πραγματικότητας, που δεν έχει άλλο τρόπο να έρχεται στο Είναι παρά με το να κινείται στη γραμμή της ενορατικής παράστασης· δηλ. σε μια νοητική γραμμή, που καθιστά δυνατή τη διαλεκτική αρχή της αντίφασης και η οποία, ως τέτοια, είναι πλήρως αντίθετη στους εννοιολογικούς και λογικούς συνδυασμούς ή συλλογισμούς[3]. Εδώ ο Νίτσε αντι-τίθεται στον Αριστοτέλη και στη δια-Λογική του συλλογιστική, που καταφάσκει την αρχή της μη-αντίφασης και η οποία αντιστρατεύεται ολοσχερώς την ως άνω ηρακλείτεια αρχή της αντίφασης ή της αυτο-εναντίωσης. Με την ενορατική παράσταση λοιπόν εκφράζεται από τη μια μεριά ο μεταβλητός και πολύχρωμος χαρακτήρας του δικού μας παροντικού κόσμου, προσιτού στην καθημερινή μας εμπειρία, και από την άλλη οι δυο προϋποθέσεις κάθε εμπειρίας: ο χώρος και ο χρόνος. Ό,τι δεν μπορεί ή δυσκολεύεται να αποδείξει η εννοιολογική συλλογιστική, το αποσαφηνίζει η εν λόγω ενορατική παράσταση: καθιστά αντικείμενο της άμεσης εποπτείας ό,τι ενεργεί και δρα (Wirken) με βάση τη φύση της ενεργού πραγματικότητας (Wirklichkeit). Αυτό το Wirken είναι το μόνο Είναι που υπάρχει. Ας προσεχτεί εδώ η ιδιοφυής νιτσεϊκή ετυμολογική παραγωγή του Είναι του πραγματικού κόσμου. Η δρώσα πραγματικότητα, η Wirklichkeit, είναι [=υπάρχει]· αλλά όχι με στατικό τρόπο παρά ως γίγνεσθαι, ήτοι ως τέτοια που δεν παύει να ενεργεί με προβλέψιμους και μη-προβλέψιμους ρυθμούς. Αυτό το ενεργείν ενσαρκώνει τον αγώνα της ζωής, τον κατά Ηράκλειτο πόλεμο και έριδα. Γι’ αυτό, όσο δεν παύει να ενεργεί, να αγωνίζεται, τόσο παύει να Είναι, να αποθνήσκει: παύει να χάνει τη φύση του, το Είναι του ως φύση.
------------------------------------
[1] Nietzsche: KSA I, σ. 822.
[2] Ό.π.
[3] Ό.π., 823.

ΠΛΑΤΩΝ: Συμπόσιον (182a-183c)

Καὶ δὴ καὶ ὁ περὶ τὸν ἔρωτα νόμος ἐν μὲν ταῖς ἄλλαις πόλεσι νοῆσαι ῥᾴδιος, ἁπλῶς γὰρ ὥρισται· ὁ δ᾽ ἐνθάδε [182b] καὶ ἐν Λακεδαίμονι ποικίλος. ἐν Ἤλιδι μὲν γὰρ καὶ ἐν Βοιωτοῖς, καὶ οὗ μὴ σοφοὶ λέγειν, ἁπλῶς νενομοθέτηται καλὸν τὸ χαρίζεσθαι ἐρασταῖς, καὶ οὐκ ἄν τις εἴποι οὔτε νέος οὔτε παλαιὸς ὡς αἰσχρόν, ἵνα οἶμαι μὴ πράγματ᾽ ἔχωσιν λόγῳ πειρώμενοι πείθειν τοὺς νέους, ἅτε ἀδύνατοι λέγειν· τῆς δὲ Ἰωνίας καὶ ἄλλοθι πολλαχοῦ αἰσχρὸν νενόμισται, ὅσοι ὑπὸ βαρβάροις οἰκοῦσιν. τοῖς γὰρ βαρβάροις διὰ τὰς τυραννίδας αἰσχρὸν τοῦτό γε καὶ ἥ γε [182c] φιλοσοφία καὶ ἡ φιλογυμναστία· οὐ γὰρ οἶμαι συμφέρει τοῖς ἄρχουσι φρονήματα μεγάλα ἐγγίγνεσθαι τῶν ἀρχομένων, οὐδὲ φιλίας ἰσχυρὰς καὶ κοινωνίας, ὃ δὴ μάλιστα φιλεῖ τά τε ἄλλα πάντα καὶ ὁ ἔρως ἐμποιεῖν. ἔργῳ δὲ τοῦτο ἔμαθον καὶ οἱ ἐνθάδε τύραννοι· ὁ γὰρ Ἀριστογείτονος ἔρως καὶ ἡ Ἁρμοδίου φιλία βέβαιος γενομένη κατέλυσεν αὐτῶν τὴν ἀρχήν. οὕτως οὗ μὲν αἰσχρὸν ἐτέθη [182d] χαρίζεσθαι ἐρασταῖς, κακίᾳ τῶν θεμένων κεῖται, τῶν μὲν ἀρχόντων πλεονεξίᾳ, τῶν δὲ ἀρχομένων ἀνανδρίᾳ· οὗ δὲ καλὸν ἁπλῶς ἐνομίσθη, διὰ τὴν τῶν θεμένων τῆς ψυχῆς ἀργίαν.

Ἐνθάδε δὲ πολὺ τούτων κάλλιον νενομοθέτηται, καὶ ὅπερ εἶπον, οὐ ῥᾴδιον κατανοῆσαι. ἐνθυμηθέντι γὰρ ὅτι λέγεται κάλλιον τὸ φανερῶς ἐρᾶν τοῦ λάθρᾳ, καὶ μάλιστα τῶν γενναιοτάτων καὶ ἀρίστων, κἂν αἰσχίους ἄλλων ὦσι, καὶ ὅτι αὖ ἡ παρακέλευσις τῷ ἐρῶντι παρὰ πάντων θαυμαστή, οὐχ ὥς τι αἰσχρὸν ποιοῦντι, καὶ ἑλόντι τε καλὸν δοκεῖ εἶναι [182e] καὶ μὴ ἑλόντι αἰσχρόν, καὶ πρὸς τὸ ἐπιχειρεῖν ἑλεῖν ἐξουσίαν ὁ νόμος δέδωκε τῷ ἐραστῇ θαυμαστὰ ἔργα ἐργαζομένῳ ἐπαινεῖσθαι, ἃ εἴ τις τολμῴη ποιεῖν ἄλλ᾽ ὁτιοῦν διώκων καὶ [183a] βουλόμενος διαπράξασθαι πλὴν τοῦτο, †φιλοσοφίας τὰ μέγιστα καρποῖτ᾽ ἂν ὀνείδη —εἰ γὰρ ἢ χρήματα βουλόμενος παρά του λαβεῖν ἢ ἀρχὴν ἄρξαι ἤ τινα ἄλλην δύναμιν ἐθέλοι ποιεῖν οἷάπερ οἱ ἐρασταὶ πρὸς τὰ παιδικά, ἱκετείας τε καὶ ἀντιβολήσεις ἐν ταῖς δεήσεσιν ποιούμενοι, καὶ ὅρκους ὀμνύντες, καὶ κοιμήσεις ἐπὶ θύραις, καὶ ἐθέλοντες δουλείας δουλεύειν οἵας οὐδ᾽ ἂν δοῦλος οὐδείς, ἐμποδίζοιτο ἂν μὴ πράττειν οὕτω τὴν πρᾶξιν καὶ ὑπὸ φίλων καὶ ὑπὸ ἐχθρῶν, [183b] τῶν μὲν ὀνειδιζόντων κολακείας καὶ ἀνελευθερίας, τῶν δὲ νουθετούντων καὶ αἰσχυνομένων ὑπὲρ αὐτῶν— τῷ δ᾽ ἐρῶντι πάντα ταῦτα ποιοῦντι χάρις ἔπεστι, καὶ δέδοται ὑπὸ τοῦ νόμου ἄνευ ὀνείδους πράττειν, ὡς πάγκαλόν τι πρᾶγμα διαπραττομένου· ὃ δὲ δεινότατον, ὥς γε λέγουσιν οἱ πολλοί, ὅτι καὶ ὀμνύντι μόνῳ συγγνώμη παρὰ θεῶν ἐκβάντι τῶν ὅρκων —ἀφροδίσιον γὰρ ὅρκον οὔ φασιν εἶναι· οὕτω [183c] καὶ οἱ θεοὶ καὶ οἱ ἄνθρωποι πᾶσαν ἐξουσίαν πεποιήκασι τῷ ἐρῶντι, ὡς ὁ νόμος φησὶν ὁ ἐνθάδε— ταύτῃ μὲν οὖν οἰηθείη ἄν τις πάγκαλον νομίζεσθαι ἐν τῇδε τῇ πόλει καὶ τὸ ἐρᾶν καὶ τὸ φίλους γίγνεσθαι τοῖς ἐρασταῖς.

***

Τώρα, ο κανόνας συμπεριφοράς που αφορά στον έρωτα, των άλλων πόλεων είναι εύκολα κατανοητός, γιατί είναι ο ίδιος για όλες τις περιπτώσεις· αντίθετα, εδώ [182b] και στη Λακωνία είναι περίπλοκος. Στην Ήλιδα δηλαδή και τη Βοιωτία και στα μέρη που δεν υπάρχουν καλοί χειριστές του λόγου, ο κανόνας συμπεριφοράς που ισχύει δέχεται ότι είναι ωραίο σε κάθε περίπτωση να ικανοποιείς τον πόθο του εραστή· και δεν θ᾽ ακούσεις από κανέναν τους, είτε νέο είτε ηλικιωμένο, ότι είναι προστυχιά· κι αυτό, φρονώ, για ν᾽ αποφύγουν τις σκοτούρες στην προσπάθειά τους να πείσουν, με τη δύναμη του λόγου τους, τους νέους, ένα περισσότερο που δεν διακρίνονται για την ευφράδειά τους. Αντίθετα, σε πολλές περιοχές της Ιωνίας και αλλού θεωρείται προστυχιά, στον κόσμο που ζει κάτω από το ζυγό των βαρβάρων. Γιατί στον βαρβαρικό κόσμο, με την απολυταρχία του, ετούτο είναι επονείδιστο, όπως και [182c] η φιλοσοφία και η αγάπη για την άθληση· γιατί, υποθέτω, δε συμφέρει στους δυνάστες να φωλιάζουν στις ψυχές των υπηκόων τους υψηλά φρονήματα, ούτε να δημιουργούνται ανάμεσά τους καρδιακές φιλίες και δεσμοί, που συνήθως είναι και όλων των άλλων και του έρωτος αποτελέσματα. Και τούτο το δίδαξε η ζωή στους τυράννους αυτού του τόπου: τωόντι, ο έρωτας του Αριστογείτονα και του Αρμοδίου η φιλική ανταπόκριση, που ρίζωσαν βαθιά, κατέλυσε την εξουσία τους. Συμπερασματικά, εκεί όπου ο κανόνας συμπεριφοράς επιβάλλει να θεωρείται [182d] η ικανοποίηση του πόθου των εραστών προστυχιά, ισχύει εξαιτίας της ηθικής κατωτερότητας αυτών που τον θεσμοθέτησαν: της αλαζονικής απληστίας των αρχόντων και της ανανδρίας των υπηκόων τους· όπου πάλι θεωρήθηκε απλουστευτικά ωραίο, αιτία η αβελτηρία των ψυχών αυτών που τον θεσμοθέτησαν.

Αντίθετα, στην πόλη μας ο κανόνας συμπεριφοράς θεσμοθετήθηκε πολύ καλύτερα απ᾽ ό,τι σε κείνους και, επαναλαμβάνω, δεν είναι εύκολα κατανοητός. Γιατί, αν αναλογιστούμε τα εξής: πρώτο, ότι θεωρείται ευπρεπέστερο το να ᾽ναι φανερός ο έρωτας παρά κρυφός, και μάλιστα έρωτας για τους πιο καλοαναθρεμμένους και ανώτερους νέους, έστω κι αν είναι λιγότερο εμφανίσιμοι από άλλους· δεύτερο, όλος ο κόσμος δίνει κουράγιο, με εντυπωσιακό τρόπο, στον εραστή, μια και, λένε, δεν κάνει κάτι το πρόστυχο, και θεωρεί την ερωτική επιτυχία του ωραίο [182e] και την αποτυχία του απαξίωση· τρίτο, ότι ο κανόνας συμπεριφοράς κάνει τη χάρη στον εραστή, στην επιδίωξή του να κατακτήσει τον αγαπημένο του, να κερδίζει τον έπαινο, την ώρα που πράττει ανήκουστα καμώματα, καμώματα που, αν τολμούσε να τα πράξει επιδιώκοντας ο,τιδήποτε άλλο, εκτός απ᾽ αυτό, [183a] και θέλοντας να το βάλει στο χέρι του, θα του φόρτωναν τους μεγαλύτερους ονειδισμούς (δηλαδή αν λόγου χάρη, θέλοντας να πάρει χρήματα από κάποιον ή ν᾽ αναρριχηθεί σε αξίωμα ή να βρεθεί σε κάποια άλλη προνομιακή θέση, δοκίμαζε να πράξει κάτι παρόμοιο μ᾽ αυτά που πράττουν οι εραστές για τ᾽ αγαπημένα τους αγόρια, να επιστρατεύουν ικεσίες και παρακάλια την ώρα που ζητιανεύουν τον έρωτά τους, να παίρνουν όρκους και να ξεροσταλιάζουν κάνοντας αγρυπνίες στο κατώφλι τους και πρόθυμα να πέφτουν σε τέτοια σκλαβιά που ούτε δούλος —κανένας!— δε θ᾽ ανεχόταν, τότε φίλοι και εχθροί θα τους εμπόδιζαν να κάνουν αυτά τα πράματα· [183b] οι δεύτεροι θα τους μέμφονταν για κολακεία και δουλοφροσύνη, οι πρώτοι θα προσπαθούσαν να τους βάλουν μυαλό και θα ᾽νιωθαν ντροπή για λογαριασμό τους)· αντίθετα, ο ερωτευμένος που κάνει όλ᾽ αυτά τα καμώματα έχει εξασφαλισμένη τη συγκατάβασή τους και ο κανόνας συμπεριφοράς τού έχει δώσει το ελεύτερο να τα πράττει χωρίς να του προσάπτει ονειδισμό, σα να κάνει θεάρεστο έργο· και τέταρτο, το εκπληκτικότερο: ο πολύς κόσμος λέει πως ακόμη και στην περίπτωση που δίνει όρκο ο εραστής, σ᾽ αυτόν —και μόνο σ᾽ αυτόν— δίνουν άφεση αμαρτιών οι θεοί, όταν επιορκήσει — γιατί, λένε, ο όρκος στην Αφροδίτη δεν πιάνεται· κάτι που δείχνει [183c] ότι θεοί και άνθρωποι έδωσαν απόλυτη ελευθερία στον εραστή, όπως υπαγορεύει ο κανόνας συμπεριφοράς αυτού του τόπου. Αν λοιπόν αναλογιστούμε όλα τα παραπάνω, ο καθένας θα πίστευε ότι σ᾽ αυτή την πόλη θεωρείται πανέμορφο και ο έρωτας και η φιλική ανταπόκριση στον εραστή.