ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἱππόλυτος (58-87)

ΙΠΠΟΛΥΤΟΣ
ἕπεσθ᾽ ἄιδοντες ἕπεσθε
τὰν Διὸς οὐρανίαν
60 Ἄρτεμιν, ἇι μελόμεσθα.
ΙΠ. ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΟΝΤΕΣ
πότνια πότνια σεμνοτάτα,
Ζηνὸς γένεθλον,
χαῖρε χαῖρέ μοι, ὦ κόρα
65 Λατοῦς Ἄρτεμι καὶ Διός,
καλλίστα πολὺ παρθένων,
ἃ μέγαν κατ᾽ οὐρανὸν
ναίεις εὐπατέρειαν αὐ-
λάν, Ζηνὸς πολύχρυσον οἶκον.
70 χαῖρέ μοι, ὦ καλλίστα
καλλίστα τῶν κατ᾽ Ὄλυμπον.
ΙΠ. σοὶ τόνδε πλεκτὸν στέφανον ἐξ ἀκηράτου
λειμῶνος, ὦ δέσποινα, κοσμήσας φέρω,
75 ἔνθ᾽ οὔτε ποιμὴν ἀξιοῖ φέρβειν βοτὰ
οὔτ᾽ ἦλθέ πω σίδηρος, ἀλλ᾽ ἀκήρατον
μέλισσα λειμῶν᾽ ἠρινὴ διέρχεται,
Αἰδὼς δὲ ποταμίαισι κηπεύει δρόσοις,
ὅσοις διδακτὸν μηδὲν ἀλλ᾽ ἐν τῆι φύσει
80 τὸ σωφρονεῖν εἴληχεν ἐς τὰ πάντ᾽ ἀεί,
τούτοις δρέπεσθαι, τοῖς κακοῖσι δ᾽ οὐ θέμις.
ἀλλ᾽, ὦ φίλη δέσποινα, χρυσέας κόμης
ἀνάδημα δέξαι χειρὸς εὐσεβοῦς ἄπο.
μόνωι γάρ ἐστι τοῦτ᾽ ἐμοὶ γέρας βροτῶν·
85 σοὶ καὶ ξύνειμι καὶ λόγοις ἀμείβομαι,
κλύων μὲν αὐδῆς, ὄμμα δ᾽ οὐχ ὁρῶν τὸ σόν.
τέλος δὲ κάμψαιμ᾽ ὥσπερ ἠρξάμην βίου.

***
ΙΠΠΟΛΥΤΟΣ
Ακλουθάτε, παιδιά, τραγουδάτε
την Ουράνια του Δία θυγατέρα
60 την καλή μας προστάτισσαν Άρτεμη.
ΧΟΡΟΣ ΘΕΡΑΠΟΝΤΩΝ
Δέσποινά μας, πανσεβάσμια,
χαίρε γέννημα του Δία,
χαίρε, ω χαίρε! Θυγατέρα
της Λητώς, Άρτεμη θεία,
η ομορφότερη παρθένα
στον απέραντο ουρανό!
Κατοικιά σου το παλάτι
το πολύχρυσο του Δία!
70 Χαίρε, ω χαίρ᾽ εσύ πανώρια,
πρώτη απ᾽ όλες τις ολύμπιες,
τις αθάνατες θεές!
ΙΠΠ. Για σένα, δέσποινά μου, έπλεξα τούτο
τ᾽ ανθοστεφάνι να σου το χαρίσω.
Από λιβάδι σού το φέρνω απάτητο,
όπου μήτε βοσκός τολμάει να βόσκει
τα ζωντανά του μήτε και δρεπάνι
τ᾽ αγγίζει, μόνο η μέλισσα την Άνοιξη
το χαίρεται· και το ποτίζ᾽ η Αιδώς
με κρύα νερά τρεχούμενα, για κείνους
πὄχουνε φυσικιά τη φρονιμάδα
80 για κάθε πράμα κι όχι μαθεμένη.
Αυτοί μονάχ᾽ ανθολογούν εκεί
και στους κακούς αυτό ᾽ναι μποδισμένο.
Αγαπημένη δέσποινα, κυρά μου,
δέξου από χέρι ευλαβικόν ετούτο
το στόλισμα για τα χρυσά μαλλιά σου.
Απ᾽ όλους τους θνητούς εγώ μονάχα
έχω τη χάρη να σε συντροφεύω,
να σου μιλάω, ν᾽ ακούγω τη φωνή σου,
χωρίς την όψη σου να βλέπω. Ας ήταν
να τέλειωνε η ζωή μου, όπως την άρχισα!

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της, Η τέχνη της ώριμης κλασικής εποχής

5.3.3. Οι λευκές λήκυθοι

Πιο κοντά στη μεγάλη ζωγραφική, ειδικά ως προς τη χρήση των χρωμάτων, μας φέρνουν τα λευκά αγγεία, τα οποία εμφανίστηκαν στην Αττική προς το τέλος του 6ου αιώνα π.Χ. Η διακοσμημένη επιφάνεια των αγγείων αυτών καλυπτόταν με ένα λευκό ή υποκίτρινο επίχρισμα, επάνω στο οποίο ο αγγειογράφος ζωγράφιζε χρησιμοποιώντας διάφορα χρώματα. Η πολυχρωμία, αλλά και η υψηλή ποιότητα του σχεδίου που συναντούμε σε κάποια από τα λευκά αγγεία, ιδιαίτερα του 5ου αιώνα π.Χ., μας βοηθούν να σχηματίσουμε μια εικόνα για τους ζωγραφικούς πίνακες και τις τοιχογραφίες της περιόδου αυτής. Όμως τα λευκά αγγεία δεν ήταν τόσο ανθεκτικά στη χρήση όσο τα μελανόμορφα και τα ερυθρόμορφα με τον ανεξίτηλο διάκοσμό τους, επειδή το λευκό τους επίχρισμα και τα χρώματά τους ξεθώριαζαν και απολεπίζονταν σχετικά εύκολα. Για τον λόγο αυτό τέτοια αγγεία δεν κατασκευάζονταν σε μεγάλους αριθμούς. Μοναδική εξαίρεση είναι οι λευκές λήκυθοι, οι οποίες είχαν αποκλειστικά ταφική χρήση. Οι λήκυθοι είναι αγγεία που περιείχαν μυρωμένο λάδι και τις τοποθετούσαν συχνά ως κτερίσματα στους τάφους, γιατί άλειφαν τους νεκρούς με αρώματα. Από το δεύτερο τέταρτο του 5ου αιώνα (από τη δεκαετία 470-460 π.Χ.) επικράτησε στην Αθήνα η συνήθεια να προσφέρουν στους νεκρούς λευκές ληκύθους διακοσμημένες με πολύχρωμες παραστάσεις που εικονίζουν τους ίδιους τους νεκρούς, τους τάφους τους ή σκηνές από τον κάτω κόσμο.
 

Θα αναφέρουμε εδώ δύο παραδείγματα που προέρχονται από την Ερέτρια:

 

(1) Σε μιαν αριστουργηματική λευκή λήκυθο που χρονολογείται γύρω στο 440 π.Χ. και αποδίδεται στον «ζωγράφο του Αχιλλέα» (του οποίου είδαμε ήδη πιο πάνω ένα εξαίρετο έργο) εικονίζεται το θέμα της αναχώρησης του πολεμιστή. Μπροστά σε μια όμορφη νεαρή γυναίκα καθισμένη με άνεση σε έναν κλισμό (κάθισμα με ερεισίνωτο) και ντυμένη με χιτώνα και ιμάτιο (του οποίου έχει απολεπιστεί το χρώμα, αφήνοντας να διακρίνεται το περίγραμμα των σκελών) στέκεται ένας άνδρας με επιβλητική κορμοστασιά, που φοράει κοντό χιτωνίσκο και πρέπει να είναι ο νεκρός. Η ασπίδα και το δόρυ στο αριστερό χέρι, το ξίφος που κρέμεται από τον δεξιό ώμο και το κράνος που προτείνει με το δεξί προς το μέρος της γυναίκας δείχνουν ότι ο άνδρας είναι πολεμιστής. Τα γυμνά πόδια είναι ένα στοιχείο που τοποθετεί τη μορφή έξω από τον κόσμο των θνητών. Μπορούμε επομένως να πούμε ότι εικονίζεται ένας στρατιώτης που σκοτώθηκε στον πόλεμο να χαιρετάει για τελευταία φορά τη γυναίκα του. Η σκηνή τοποθετείται μέσα στο σπίτι και συγκεκριμένα στον γυναικωνίτη, όπως φαίνεται από τα αντικείμενα που κρέμονται στον τοίχο: μια λήκυθος, ένας καθρέφτης και μια υφασμάτινη θήκη.

 

(2) Μια άλλη πολύ όμορφη λευκή λήκυθος, σύγχρονη με την προηγούμενη, έργο του «ζωγράφου του Bosanquet», εικονίζει μια επιτύμβια στήλη με την ψηλή βαθμιδωτή βάση της, επάνω στην οποία έχουν εναποτεθεί ως προσφορές για τον νεκρό μικρά αγγεία, λήκυθοι και οινοχόες, καρποί και στεφάνια. Ο κορμός της στήλης είναι στολισμένος με μια ταινία, ενώ πίσω του διακρίνεται το στρογγυλό περίγραμμα του τύμβου που κάλυπτε τον τάφο. Μπροστά στο μνημείο στέκεται ο νεκρός, ένας έφηβος με μακριά μαλλιά, ντυμένος με χλαμύδα (το χαρακτηριστικό ρούχο των εφήβων), με έναν πέτασο (πλατύγυρο καπέλο) κρεμασμένο στην πλάτη και ένα δόρυ ακουμπισμένο στον αριστερό βραχίονα· τα πόδια του είναι γυμνά. Από την άλλη πλευρά (δεν διακρίνεται στην εικόνα) πλησιάζει μια νεαρή γυναίκα με ένα καλάθι γεμάτο στεφάνια, για να στολίσει τον τάφο. Εδώ, όπως και στην προηγούμενη παράσταση, ο κόσμος των νεκρών συνδέεται με τον κόσμο των ζωντανών, αφού ο νεκρός εμφανίζεται μαζί με μια συγγενή του· η παρουσία του μπροστά στον τάφο του υπογραμμίζει ότι η μνήμη του παραμένει ζωντανή.

Θεωρία Ιστορίας

Για ποια «ιστορία» μιλάμε;

Έχει νόημα να μιλάμε για «ιστορία» από μεταφυσική άποψη;… Εξαρτάται βέβαια τι εννοούμε «μεταφυσική», για ποια «μεταφυσική» μιλάμε, και σε ποια «ιστορία» αναφερόμαστε…
Η Πραγματική Μεταφυσική είναι Βίωμα, δεν είναι φιλοσοφία, δεν είναι θεωρία, δεν είναι διανοητικός λόγος… Μία Συνείδηση που Βιώνει Μία Άλλη Πραγματικότητα, πέραν αυτών που αντιλαμβάνεται η συνείδηση ενός κοινού ανθρώπου, Αντιλαμβάνεται την Πραγματικότητα τελείως «διαφορετικά» από ότι την αντιλαμβάνεται ο συνηθισμένος άνθρωπος… Το «μεταφυσικό βίωμα» είναι όχι απλά ο χώρος αντίληψης κι εμπειρίας, αλλά «όλος ο χώρος ύπαρξης», ζωής. Η «μεταφορά» του μεταφυσικού βιώματος σε διανοητικό λόγο όχι μόνο μας μεταφέρει «έξω» από τον Ζωντανό Χώρο του Βιώματος, αλλά είναι συχνά δύσκολη, αν όχι αδύνατη, αφού προσπαθούμε να μεταφέρουμε πράγματα Ευρύτερα μέσα σε περιορισμένες διαστάσεις… Είναι σαν να θέλουμε να μεταφέρουμε μία πραγματική τρισδιάστατη σφαίρα πάνω στο επίπεδο χαρτί. Η «αναπαράσταση» της σφαίρας σε δύο διαστάσεις είναι «νεκρά φύση», είναι πάντα ελλιπής και χρειάζεται να «υπερβούμε» τις δύο διαστάσεις του χαρτιού για να «συλλάβουμε», να έχουμε «εμπειρία» της πραγματικής τρισδιάστατης σφαίρας…
Έτσι, όσοι έχουν πραγματική μεταφυσική εμπειρία, όσοι Βιώνουν την Πραγματικότητα, υπερβαίνοντας τις «θεωρητικές ερμηνείες» από όπου ξεκίνησαν, όσοι Βιώνουν το Ασαμσκρίτα του Βουδισμού, το Βράχμαν της Βεδάντα, το Ταό του Ταοϊσμού, το Έιν Σοφ της Καμπάλλα, κλπ… βρίσκονται στον Χώρο του Βιώματος, πέρα από τις εξηγήσεις, τον διανοητικό λόγο, τα λόγια, πέρα από τον «επίπεδο» κόσμο των ανθρωπίνων διαστάσεων…
Από την άποψη λοιπόν της Πραγματικής Μεταφυσικής (άσχετα από την «παράδοση» μέσα στην οποία «αναπτύχθηκε» η πραγματική μεταφυσική…) έχει νόημα να μιλάμε για «ιστορία»; Η απάντηση είναι Όχι!
Μία Συνείδηση που Βρίσκεται (ή «έφτασε, ή «αντιλήφθηκε») στην Πλήρη Εξέλιξή της, που Βιώνει την Πραγματικότητα, Βιώνει την Αιωνιότητα, το Αιώνιο Εδώ, Τώρα, που Καταλαμβάνει Όλο τον Χώρο Ύπαρξης. Για μία Τέτοια (Θεϊκή) Συνείδηση, δεν υπάρχει χρόνος, τα φαινόμενα έρχονται και φεύγουν (και γίνονται αντιληπτά) μέσα στο Αιώνιο Τώρα που «ρέει», αλλά δεν έχουν σημασία, ανήκουν στο χώρο της «κοσμικής αυταπάτης». Ολόκληρη η «δημιουργία» εξελίσσεται μέσα στην Απεριόριστη Αντίληψη της Συνείδησης, του Θεού. Είναι «πραγματική»; «δεν είναι»; Ποιο είναι το «νόημα» όλων αυτών; Τούτα τα ερωτήματα είναι αιώνια, δεν είναι καινούργια… διατυπώθηκαν εδώ και τρεις χιλιάδες χρόνια μέσα στις Βέδες, στα Ουπανισάδ, κι αργότερα σε μεγάλες παραδόσεις όπως ο Βουδισμός, ο Ταοϊσμός, και σε πολλούς χριστιανούς μυστικιστές (όχι στα πλαίσια του «επίσημου χριστιανισμού»…)… Για Μία Συνείδηση που Βιώνει την Πραγματικότητα δεν υπάρχει (σε τελευταία ανάλυση) δημιουργία, μνήμη, ιστορία, γεγονότα… όλα έρχονται και φεύγουν σαν τα «κύματα» της θάλασσας… σε ένα ατελείωτο κύκλο…
Μόνο όταν κατεβαίνουμε στο επίπεδο της θεωρητικής (διανοητικής) μεταφυσικής ερμηνείας του κόσμου (βουδιστικής, ινδοϊστικής, ταοϊστικής, χριστιανικής, κλπ…) μπορούμε να μιλάμε θεωρητικά για την δημιουργία, την ιστορία, τον άνθρωπο, το παρόν και το μέλλον του (και πάντα μέσα στα πλαίσια της συγκεκριμένης παράδοσης, και με την «προοπτική» αυτής της συγκεκριμένης παράδοσης… Αλλά όλες αυτές οι «αντιλήψεις» είναι διανοητικές κατασκευές, ασκήσεις επί χάρτου… μπορεί να ενδιαφέρουν κάποιους επαγγελματίες μεταφυσικούς, ιερατεία, ή διανοούμενους, αλλά όχι «εμάς»…

Ιστορία της Εξέλιξης

Ακόμα κι αν η Συνείδηση (μία Συνείδηση) εκλάβει την δημιουργία σαν πραγματική, πάλι, για να ερμηνευθεί (όσο μας επιτρέπει η «περιορισμένη αντίληψή» μας) η δημιουργία θα πρέπει να «αναφερθούμε» στην Εξέλιξη της Συνείδησης μέσα στον περιορισμένο χώρο της δημιουργίας και τις «μεταμορφώσεις» της («μεταβολές», «αλλοιώσεις»…) από το Απεριόριστο και Άχρονο στο περιορισμένο και κοσμικό, στο πνεύμα, στο νου, στη ψυχή, στην ύλη…
Υπάρχουν Συνειδήσεις (ακόμα και σήμερα) που έχουν εμπειρία των «μεταφυσικών κόσμων» (είτε θεωρηθούν «μη υπαρκτοί» στη τελική ανάλυσή τους, είτε θεωρηθούν «πραγματικοί» στα πλαίσια της «σχετικής αντίληψης»…
Έτσι, από αυτή την άποψη για ποια «ιστορία» θα μιλήσουμε; Για την ιστορία της δημιουργίας; Των μεταφυσικών κόσμων; Του πνεύματος; Του νου; Της ψυχής; Της ύλης;
Ελάχιστοι άνθρωποι πάνω στην γη έχουν εποπτεία αυτών των πραγμάτων κι ελάχιστοι τόλμησαν να μιλήσουν διατυπώνοντας «θεωρίες», ή και «μύθους», όπως οι Μεγάλοι Διδάσκαλοι, ή και οι Μεγάλοι Φιλόσοφοι, όπως ο Πλάτωνας, ο Πλωτίνος, ο ΄Εκκαρτ, ο Χέγκελ, κι άλλοι…
Ακόμα κι αν τα παραβλέψουμε όλα αυτά και περιοριστούμε στον χώρο που μπορεί να εποπτεύσει ο συνηθισμένος άνθρωπος, τον «υλικό χώρο», και θέλουμε να δούμε την πορεία της εξέλιξης, θα πρέπει να το κάνουμε ακολουθώντας την εξέλιξη της «γνώσης του ανθρώπου» για την ύπαρξη, το περιβάλλον, τον εαυτό του… Με άλλα λόγια θα πρέπει να μελετήσουμε την «ιστορία της γνώσης», του «πολιτισμού»…
Με αυτή την έννοια η «μόνη πραγματική ιστορία» που μπορεί να στοιχειοθετηθεί είναι η «ιστορία του πολιτισμού» του ανθρώπου…
Μπορούμε, ως ένα σημείο, να «ανασυνθέσουμε» την εξέλιξη του σύμπαντος, της γης, της ζωής, του ανθρώπου (πάντα στα πλαίσια κάποιας αξιόπιστης θεωρίας και συμπληρώνοντας τα κενά με «υποθέσεις»)… παρακολουθώντας παράλληλα την εξέλιξη της γνώσης, των ιδεών, των αντιλήψεων, του ανθρώπου, που ασφαλώς μεταβλήθηκαν από την εποχή που ο άνθρωπος εμφανίστηκε στη γη εδώ και 500.000 χρόνια σε προανθρώπινο στάδιο κι εξελίχθηκε μέχρι τον σύγχρονο άνθρωπο… παρακολουθώντας την «συμπεριφορά» του, την οργάνωση της ζωής του…
Από την αρχή της εμφάνισης της ζωής (στα βάθη της «θάλασσας»), η ζωή σαν «οργανωμένη δομή» που αναπτύσσει κίνηση, αίσθηση, αντίληψη, συνείδηση, χρειάστηκε πρώτα από όλα να επιβιώσει, να συνεχίσει να υπάρχει, και μετά οτιδήποτε άλλο. Έτσι, η ζωή (ο ζωντανός οργανισμός) αναπτύσσει κατ’ αρχήν «μηχανισμούς επιβίωσης». Ο πιο σημαντικός μηχανισμός είναι η «αντίληψη του περιβάλλοντος» μέσα στο οποίο πρέπει (ο οργανισμός) να «κινηθεί» για να «επιβιώσει» (μηχανισμός που από την «αυτόματη αντίδραση» στο περιβάλλον, αναπτύχθηκε σε αίσθηση, αντίληψη, συνείδηση). Μετά, και παράλληλα, αναπτύχθηκαν μηχανισμοί διατήρησης της ζωής, «ανταλλαγής με το περιβάλλον», «δράσης», κλπ… Τελικά αναπτύχθηκαν μηχανισμοί γενικότερης οργάνωσης και σε ομαδικό επίπεδο. Τα πλάσματα στον πλανήτη συνήθως ζουν σε ομάδες, κοινωνίες, για να επιβιώσουν…
Αν θέλουμε λοιπόν να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη του ανθρώπου, θα πρέπει να παρακολουθήσουμε την εξέλιξή του στους τρεις κύριους τομείς της ύπαρξης και της δράσης του πάνω στη γη. Είναι σημαντικό να δούμε πως εξελίχθηκε η «συνείδηση του ανθρώπου», (από φιλοσοφική άποψη), πως εξελίχθηκε ο άνθρωπος σαν είδος (από ανθρωπολογική άποψη, στην «συμπεριφορά» του), και πως εξελίχθηκε η οργάνωση των ανθρωπίνων ομάδων (από κοινωνιολογική άποψη, πως οργάνωσε δηλαδή την κοινωνική, οικονομική, «πολιτική» ζωή του…)
Μία «πραγματική ιστορία του ανθρώπου» όχι μόνο οφείλει να παρακολουθήσει την εξέλιξη του ανθρώπου στους τρεις τομείς που αναφέραμε, αλλά και να διαπιστώσει τις αιτίες, που η «πνευματική» ανάπτυξη (η ανάπτυξη της «γνώσης», της αντίληψης) «καθυστερεί», που δεν έχουν λυθεί πολλά βασικά ανθρώπινα προβλήματα της κοινωνικής οργάνωσης, που ακόμα και σήμερα, στον δήθεν «πολιτισμένο κόσμο» μας, ο άνθρωπος δεν μπορεί να οργανώσει μία πραγματικά ανθρώπινη, δίκαιη, δημοκρατική κοινωνία (οι σύγχρονες κοινωνίες παραμένουν στον 22ο αιώνα πολιτισμένες ζούγκλες…)…
Τελικά, αν θέλουμε να μιλήσουμε για Ιστορία, πρέπει να μιλήσουμε για Ιστορία Πολιτισμού,
για την «φιλοσοφία» του ανθρώπου,
για την «ανθρωπολογία» του ανθρώπου,
για την «κοινωνιολογία» του ανθρώπου…

Ιστορία πολιτισμού

Από την άποψη της «Πραγματικής Ιστορίας του Ανθρώπου» (της Ιστορίας του Πολιτισμού) είναι προφανές ότι πρέπει να αναφερόμαστε σε γεγονότα που αφορούν τον Άνθρωπο, την «αντίληψή» του, την «συμπεριφορά» του, την «οργάνωσή» του σε ομάδες… κι όχι απλά σε (ιστορικά) γεγονότα…
Είναι πολύ πιο σημαντικό να κατανοήσουμε γιατί οι άνθρωποι οργανώνονται σε ομάδες, κάτω από την εξουσία μίας ισχυρής ομάδας, ή ενός ισχυρού ανθρώπου… από το να εξιστορήσουμε τον βίο και την πολιτεία μίας «προσωπικότητας»…
Είναι πολύ πιο σημαντικό να κατανοήσουμε γιατί οι άνθρωποι οργανώνονται όπως οργανώνονται, γιατί πολεμούν μεταξύ τους… από το να αναφερθούμε αναλυτικά σε κάποια «ιστορική μάχη»…
Με άλλα λόγια πρέπει να βλέπουμε το «βάθος», τις «αιτίες» της ανθρώπινης συμπεριφοράς… και μετά τα γεγονότα…
Η απλή εξιστόρηση βίων «προσωπικοτήτων», και γεγονότων, και μίας δήθεν ιστορικής πορείας δεν είναι Ιστορία… είναι «παρα-ιστορία»…
Με άλλα λόγια για την «Πραγματική Ιστορία του Ανθρώπου» μπορεί να μιλήσει, πολύ περισσότερο, ο φιλόσοφος, ο ανθρωπολόγος, ο κοινωνιολόγος… παρά ο καθεαυτό ιστορικός…
Για να κατανοήσουμε πραγματικά την ιστορική εξέλιξη του ανθρώπου, χρειάζεται να δούμε την εξέλιξη της «γνώσης» του, των αντιλήψεών του, την οικονομική ζωή του (που σχετίζεται με την επιβίωσή του), την οργάνωση της κοινωνίας, των κοινωνιών…
Ο πραγματικός ιστορικός πρέπει να εξετάσει τον άνθρωπο (σαν φιλόσοφος, ανθρωπολόγος, κοινωνιολόγος) κάτω από αυτή την προοπτική και μετά να αναφερθεί στα γεγονότα… κι όχι να εξιστορεί απλά, βίους προσωπικοτήτων, πολιτικά, διακρατικά, διπλωματικά, συμβάντα, ή απλά ιστορικά γεγονότα… Τα «ιστορικά γεγονότα», με αυτή την τελευταία έννοια, είναι αποτέλεσμα βαθύτερων αιτιών, και συχνά είναι «παραπλανητικά», ή «αδιάφορα»…

Η ψεύτικη (κατά παραγγελία) ιστορία

Η Ιστορία, έτσι όπως προσπαθούμε να την ορίσουμε σαν «Πραγματική Ιστορία του Ανθρώπου», σαν «Ιστορία Πολιτισμού», δεν έχει καμία σχέση με την ιστορία όπως έχει καθιερωθεί να καταγράφεται και να διδάσκεται στα πλαίσια των εθνικών παιδαγωγικών συστημάτων… Γιατί συμβαίνει αυτό;
Από την αρχαιότητα, οι ισχυρές ομάδες (ή οι ισχυροί άνθρωποι) που «οργάνωναν» τις κοινωνίες φρόντιζαν να παραγγέλνουν σε «ιστοριογράφους» την εξιστόρηση του βίου τους και των πράξεών τους… Ασφαλώς αυτή η «κατά παραγγελία ιστορία» δεν είναι ιστορία
Η «ιστοριογραφία πάνω σε αντικειμενική βάση» έκανε την εμφάνισή της στην Ελλάδα τον 5ο π.Χ. αιώνα… και τότε αναδείχτηκαν και τα πρώτα θεωρητικά και πρακτικά προβλήματά της (της ιστορίας σαν επιστήμης)…
Είναι σύμπτωση που η «αληθινή ιστορία», που ενδιαφέρεται για την αλήθεια, και τις αιτίες των γεγονότων, γεννήθηκε μέσα στην «Ελληνική Δημοκρατία»;…
Πάντως, όλους τους αιώνες που ακολούθησαν η ιστορία γραφόταν «κατά παραγγελία»…
Τον 19ο αιώνα οι Γερμανοί, θέλοντας να δώσουν ένα ψευτο-επιστημονικό χαρακτήρα στην ιστοριογραφία, έβαλαν κάποιες «επιστημονικές» βάσεις… Ο «γερμανικός ιστορισμός» όμως (η αξιολογότερη ιστορική σχολή του 19ου αιώνα) στην πραγματικότητα δίνει απλά κάποιες ψευτοεπιστημονικές βάσεις στην «κατά παραγγελία ιστορία» αφού δεν ασχολείται με τον πραγματικό άνθρωπο και τις βαθύτερες αιτίες της συμπεριφοράς του (και της κοινωνικής οργάνωσής του), αλλά περιορίζεται στην πολιτική, στρατιωτική, και διπλωματική, εξιστόρηση γεγονότων…
Τον 20ο αιώνα (που μόλις έφυγε) γίνεται μία στροφή στον χώρο της ιστορίας. Από την πολιτική και στρατιωτική και διπλωματική ιστορία, από την ιστορία των προσωπικοτήτων και των διαφόρων «ιστορικών» γεγονότων, γίνεται μία στροφή προς την ανθρωπολογική, οικονομική και κοινωνική ιστορία… Η μαρξιστική θεώρηση της ιστορίας (παρ’ όλη την μονομέρειά της) ανέδειξε την σημασία των οικονομικών διεργασιών, και τις αιτίες της κοινωνικής οργάνωσης και των κοινωνικών συγκρούσεων…
Πάντως, ακόμα και σήμερα, η επίσημη ιστορία των διαφόρων εθνών, είναι μία «κατά παραγγελία ιστορία» που προωθεί την ιδέα του έθνους, την ιστορική συνέχεια, κλπ., και γράφεται κατά τα πρότυπα του «γερμανικού ιστορισμού»… Τέτοιου είδους ιστορία διδάσκεται στα σχολεία των διαφόρων κρατών, παραποιώντας την πραγματική ιστορική αλήθεια, δημιουργώντας ένα εθνικό μύθο με πολλά ιστορικά ψέματα, κι εμποδίζοντας τα διάφορα έθνη να ενταχθούν ομαλά στον γενικότερο περίγυρο… Τουλάχιστον στην Ελλάδα, η ιστορία με αυτό τον τρόπο διδάσκεται… Σε γειτονικά κράτη η «κατά παραγγελία ιστορία» παραποιεί βάναυσα την αλήθεια ξεπερνώντας ακόμα και τα όρια της εθνικής προπαγάνδας (Τουρκία, Σκόπια, κλπ…)… Όχι πραγματική ιστορία δεν είναι όλα αυτά, αλλά δεν τηρούν καν τους όρους μίας σχετικής αντικειμενικότητας…
Ιδιαίτερα για την «ιστορία του ελληνικού έθνους» διδάσκονται τερατώδη ψεύδη… Θεωρώντας τον εαυτό μας γνήσιο Έλληνα, απόγονο (τουλάχιστον ιδεολογικά) των Αρχαίων Ελλήνων της Δημοκρατίας, «συγγενή» όλων των μεγάλων Ελλήνων σοφών, του 6ου, 5ου, 4ου, 3ου, αιώνα, πρέπει να πούμε ότι η ιστορία της Ελλάδας σταμάτησε (ουσιαστικά) με τον Αλέξανδρο. Μετά η Ελλάδα γίνεται επαρχία πρώτα των κρατών των Διαδόχων του Αλέξανδρου, μετά της Ρώμης, μετά των Βυζαντινών, μετά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, και μετά το 1821 γίνεται υποτελής στους ξένους και ντόπιους «τραπεζίτες» (γι’ αυτό κι έφτασε σήμερα, ακόμα μία φορά, στην «χρεοκοπία»)…
Το «Βυζάντιο» δεν είναι «ελληνική ιστορία»… Ο «χριστιανισμός» (όχι ο χριστιανισμός του Ιησού, αλλά ο χριστιανισμός του ιερατείου…) επιβλήθηκε με την βία στους «βυζαντινούς πληθυσμούς»…
Στα χρόνια της Οθωμανικής Διοίκησης Έλληνες προεστοί (κοτζαμπάσηδες) και χριστιανοί κληρικοί, είχαν «αφομοιωθεί» στην «οθωμανική διοίκηση»…
Μετά το 1821 την «διοίκηση» δεν την ανέλαβαν αυτοί που πολέμησαν να ελευθερωθεί η Ελλάδα αλλά οι «συνεργάτες» των Οθωμανών κοτζαμπάσηδες και Έλληνες και ξένοι διπλωμάτες καριέρας… Ο Όθωνας επιβλήθηκε σαν «βασιλιάς τοποτηρητής» ακριβώς επειδή οι Γερμανοί κι άλλοι ευρωπαίοι είχαν «επενδύσει» στην Ελλάδα (δάνεια ανεξαρτησίας, κλπ…)… Όλοι αυτοί που υπηρέτησαν στην («δήθεν») ελληνική διοίκηση, μέχρι σήμερα, εργάζονται για το όφελος των ξένων και ντόπιων «αφεντάδων» τους…
Οι Έλληνες πρέπει να ξαναγράψουν την «ιστορία» τους («σωστά» αυτή την φορά), και προπάντων πρέπει να μάθουν να «διαβάζουν» την ιστορία τους, αλλιώς θα είναι πάντα «δούλοι των εθνών»…
Αν σήμερα, κάποιοι σύγχρονοι Έλληνες, μελετούν τους αρχαίους φιλοσόφους, αν ασχολούνται με την Αληθινή Αθηναϊκή Δημοκρατία… είναι γιατί προσπαθούν να ξαναβρούν τις ρίζες τους που «κόπηκαν» βίαια (στα χρόνια της ρωμαϊκής και βυζαντινής επικυριαρχίας…), προσπαθούν να «ξανά-είναι» Έλληνες μετά από τόσους αιώνες σκλαβιάς σε ρωμαίους, βυζαντινούς, οθωμανούς, και σύγχρονους ευρωπαίους, επικυρίαρχους… Αλλά είναι ελάχιστοι αυτοί που νοιάζονται πραγματικά για την «ιστορική αλήθεια»… (δυστυχώς…)…

Η Μυθ-ιστορία

Βλέποντας την Ιστορία από την δική μας (μεταφυσική) άποψη, απλά, προσπαθούμε να δούμε την Αλήθεια σε ό,τι συμβαίνει γύρω μας, σε ό,τι συνέβη σε αυτό το «έθνος»… Ασφαλώς υπάρχουν και ευσυνείδητοι και καλοί ιστορικοί, και ιστορικοί με όραμα… Εμείς οι υπόλοιποι περιμένουμε να γράψουν μία «αληθινή ιστορία του ελληνικού έθνους»
Ένα πράγμα κατανοούμε και πρέπει να το γνωρίζουν όλοι αυτό: «Οριστική ή επίσημη ιστορία δεν υπάρχει. Η ιστορία πρέπει να γράφεται ξανά και ξανά»… Οι Έλληνες θα πρέπει κάποτε να βρουν το θάρρος να «δουν» την πραγματική ιστορία τους, και προπάντων θα πρέπει να βρουν το κουράγιο να μιλήσουν γι’ αυτή και να την διδάξουν στα παιδιά τους… Μόνο έτσι έχει ακόμα κάποιες ελπίδες αυτό το έθνος…
Δεν είναι ιστορία ο τρόπος που μία ομάδα που «επιβάλλεται», ή μία «κοινωνία» γενικότερα, αντιλαμβάνεται το παρελθόν της. Η «κοινωνία» συχνά αντιλαμβάνεται λάθος την πραγματικότητα και μεταδίδει λάθος την «ιστορική αλήθεια» από γενιά σε γενιά… Ελάχιστοι σύγχρονοι Έλληνες γνωρίζουν την πραγματική ιστορία τους… Γι’ αυτό χρειάζεται να «ξαναγραφεί» η ιστορία… όχι από το «επίσημο κράτος», αλλά από «ανεξάρτητους» ιστορικούς…
Η «ιστορία» που δεν αντιλαμβάνεται ένα έθνος, μία κοινωνία, μία ομάδα στα πλαίσια του ανθρωπίνου είδους… η «ιστορία» που δεν βλέπει τα βαθύτερα αίτια της συμπεριφοράς και της «οργάνωσης» της ομάδας… η «ιστορία» που παραποιεί καταστάσεις και γεγονότα, ή δημιουργεί πλασματικές καταστάσεις, στις οποίες εντάσσει την «ιστορική πραγματικότητα», δεν είναι Ιστορία, είναι «μυθ-ιστορία»
Η σύγχρονη «μυθ-ιστορία», για παράδειγμα, «μιλά» για ένα «ελληνικό κράτος»… «παραβλέποντας» ότι από το 1821 και μετά (με τα δάνεια ανεξαρτησίας, και την οικονομική εξάρτηση από ξένους και ντόπιους «δανειστές»), η εθνικότητα, η γη, ο πλούτος, οι άνθρωποι (οι ίδιοι) είναι, όλα, «υποθηκευμένα»… «παραβλέποντας» το γεγονός ότι τα «σύνορα» της χώρας δεν γίνονται σεβαστά ούτε από ευρωπαίους εταίρους, ούτε από γείτονες, ούτε από «δουλεμπόρους» και «εξαθλιωμένους λαθρομετανάστες» που μπαίνουν και βγαίνουν ανεξέλεγκτα… «παραβλέποντας» το γεγονός ότι η «δημόσια διοίκηση» αδυνατεί να ελέγξει καταστάσεις κι ανθρώπους κι ότι το «κράτος» έχει καταλυθεί εδώ και πολλά, πολλά, χρόνια…

Τελικά… τι «είναι» η Ελλάδα;

Η «γνώση» που μας άφησαν κληρονομιά οι μεγάλοι Έλληνες σοφοί; Τα λόγια του Πλάτωνα κι άλλων δασκάλων που ακόμα ηχούν στον αέρα της Αθήνας; Ο «απόηχος» από το «κάλεσμα» του «ελευσίνιου μύστη» που μας καλεί στα «Ιερά» (πράγματα); Η Δημοκρατία που δεν ξαναφάνηκε ποτέ σε αυτό τον τόπο που την δημιούργησε; Όλοι εμείς που «αρπαζόμαστε» από το παρελθόν, να περισώσουμε ό,τι μπορούμε, να ξαναγίνουμε «Έλληνες» για να ξανανιώσουμε «άνθρωποι»;

Τι «είναι» η Ελλάδα;

Είναι η «Ελλάδα των υποθηκών»; Είναι η Ελλάδα των ξεδιάντροπων τοκογλύφων τραπεζιτών; Των πουλημένων πολιτικών; Των αδιάφορων δικαστικών; Των αποχαυνωμένων ρασοφόρων;

Τι «είναι» η Ελλάδα;

Είναι η Ελλάδα των ανθρώπων του πλούτου και των «βολεμένων» συνοδοιπόρων τους; Είναι η Ελλάδα των «αφελών» νεόφτωχων που πιστεύουν ακόμα ότι «ζουν» σε ένα έννομο δημοκρατικό κράτος. Είναι η Ελλάδα των εξαθλιωμένων λαθρομεταναστών (που κι αυτοί δυστυχισμένοι είναι);

Τι «είναι» η Ελλάδα;

Είναι η Ελλάδα των (λίγων) ανθρώπων που ξαγρυπνούν κι αγωνιούν για τον έρημο τούτο τόπο, για τους ταλαίπωρους ανθρώπους που η μοίρα τους έριξε σε αυτό τον έρημο τόπο;

Τελικά… τι «είναι» η Ελλάδα;

Ποιος, (με πλήρη συνείδηση), θα απαντήσει;

Η Αληθινή Ιστορία και το μέλλον του πλανήτη

Η «Αληθινή Ιστορία» πρέπει να έχει αντικείμενο τον Άνθρωπο, την αντίληψή του (την «συνείδησή» του), την «συμπεριφορά» του, την «οργάνωσή» του σε ομάδες…
Η Αληθινή Ιστορία είναι η Ζωή που ζούμε, που δημιουργούμε… Η «ιστοριογραφία» είναι μεταλογισμός, στοχασμός, απορία κι απάντηση, σε ό,τι συμβαίνει, αλλά προπάντων είναι «ανθρωπιά»…
Η Αληθινή Ιστορία πρέπει να «λέγεται» χωρίς υπεκφυγές…
Η Αληθινή Ιστορία πρέπει να μας «μαθαίνει» τι λάθη έχουμε κάνει (σαν «είδος», σαν άνθρωποι, σαν κοινωνία), και να μας «διδάσκει» πώς να διορθώσουμε τα λάθη μας…
Η Αληθινή Ιστορία πρέπει να έχει «όραμα» μια καλύτερη κοινωνία, πιο δημοκρατική (αληθινά δημοκρατική), πιο δίκαιη, πιο ανθρώπινη, προ πάντων πιο ανθρώπινη…
Τούτος ο πλανήτης χιλιάδες χρόνια τώρα καταδυναστεύεται από ισχυρές ομάδες (κι ανθρώπους)… Η «οργάνωση» των κοινωνιών γίνεται από λίγους (κατά το συμφέρον τους)… οι λαοί είναι δυστυχισμένοι…
Τι μέλλον έχει τούτος ο πλανήτης;
Τα προβλήματα οι άνθρωποι, οι κοινωνίες τα δημιουργούν, κι οι άνθρωποι, οι κοινωνίες πρέπει να τα λύσουν…
Χρειάζεται γνώση, αρετή, δικαιοσύνη, ισονομία, αλληλεγγύη, ανθρωπιά, αγάπη… κι όλοι μας, ο καθένας μας, έχει το μερίδιο της ευθύνης του…
Κι έτσι επιστρέφουμε ξανά στο χώρο της «μεταφυσικής»…
Ο «άνθρωπος» είναι κάτι πολύ περισσότερο από «πολιτικό ζώο»… ή απλά «ζώο»…
Ο «άνθρωπος»…

Richard Dawkins: O νέος Δεκάλογος

Το ηθικό Zeitgeist. Ξεκινήσαμε το παρόν κεφάλαιο δείχνοντας ότι δεν στηρίζουμε —ούτε καν οι θρήσκοι— την ηθικότητά μας σε ιερά βιβλία, όσο κι αν μας αρέσει ίσως να υποθέτουμε το αντίθετο. Με ποιον τρόπο όμως διακρίνουμε το σωστό από το λάθος;

 

Ανεξάρτητα από το πώς θα απαντήσουμε σε αυτή την ερώτηση, γεγονός είναι ότι υπάρχει ένα είδος συναίνεσης ως προς το τι πράγματι θεωρούμε σωστό και τι λάθος —μια συναίνεση που επικρατεί σε εντυπωσιακά ευρεία κλίμακα. Η εν λόγω συναίνεση δεν έχει καμία φανερή σχέση με τη θρησκεία. Εντούτοις, σε αυτήν περιλαμβάνονται και οι περισσότεροι θρήσκοι, είτε οι ίδιοι πιστεύουν ότι αντλούν τις ηθικές τους αξίες από τις Γραφές είτε όχι.

Με κάποιες χαρακτηριστικές εξαιρέσεις, όπως των Αφγανών Ταλιμπάν και των Αμερικανών χριστιανών ομολόγων τους, οι περισσότεροι άνθρωποι δηλώνουν ότι συμμερίζονται τις ίδιες ευρέως και κοινώς αποδεκτές ηθικές αρχές. Οι περισσότεροι δεν προκαλούμε ανώφελο πόνο· πιστεύουμε στην ελευθερία του λόγου και την προστατεύουμε ακόμη και όταν διαφωνούμε με όσα λέγονται· πληρώνουμε τους φόρους μας· δεν εξαπατούμε τους άλλους, δεν σκοτώνουμε, δεν διαπράττουμε αιμομιξία και, γενικά, δεν κάνουμε στους άλλους ότι δεν θα επιθυμούσαμε να μας κάνουν.

Μερικές από τις χρηστές αυτές αρχές υπάρχουν και στα ιερά κείμενα, θαμμένες όμως κάτω από πολλά άλλα τα οποία κανένας καλός άνθρωπος δεν θα ήθελε να ενστερνιστεί —εντούτοις, τα ιερά βιβλία δεν παρέχουν κανόνες για τη διάκριση μεταξύ καλών και κακών ηθικών αρχών.

Ένας τρόπος για να εκφραστεί η συναινετική αυτή ηθική μας είναι να παρουσιαστεί ως ένας «Νέος Δεκάλογος», πράγμα που έχουν επιχειρήσει αρκετά άτομα και οργανισμοί. Εκείνο όμως που έχει σημασία σε τέτοια εγχειρήματα είναι η τάση τους να καταλήγουν σε παρόμοια συμπεράσματα, τα οποία επιπλέον είναι χαρακτηριστικά της εποχής στην οποία ζουν οι δημιουργοί τους. Ακολουθεί ένας σύγχρονος «Νέος Δεκάλογος», τον οποίο έτυχε να βρω σε μια ιστοσελίδα αθεϊστικού περιεχομένου.

Μην κάνεις στους άλλους ότι δεν θα ήθελες να σου κάνουν.

Σε όλα σου τα εγχειρήματα, προσπάθησε να μην προκαλείς βλάβες.

Να φέρεσαι στους συνανθρώπους σου, στα έμβια όντα και στον κόσμο γενικότερα με αγάπη, εντιμότητα, συνέπεια και σεβασμό.

Μην παραβλέπεις το κακό όταν γίνεται, ούτε να αποφεύγεις να αποδώσεις δικαιοσύνη· όμως να είσαι επίσης πρόθυμος και να συγχωρήσεις κάποιον για αδικήματα που έχει αυτοβούλως παραδεχθεί και για τα οποία ειλικρινώς έχει μεταμεληθεί.

Ζήσε τη ζωή με αίσθημα χαράς και θαυμασμού.

Να προσπαθείς πάντα να μαθαίνεις κάτι νέο.

Να εξετάζεις όλα τα πράγματα· να ελέγχεις πάντα τις ιδέες σου βάσει των γεγονότων και να είσαι έτοιμος να αποκηρύξεις ακόμη και πεποιθήσεις που διαφυλάσσεις ως κόρη οφθαλμού αν δεν συμβαδίζουν με αυτά.

Ποτέ να μη λογοκρίνεις ούτε να γυρνάς την πλάτη στην έκφραση κριτικής· να σέβεσαι πάντοτε το δικαίωμα των άλλων να διαφωνούν μαζί σου.

Να διαμορφώνεις τις απόψεις σου ανεξάρτητα, με βάση τη λογική σου και την πείρα σου- μην επιτρέπεις στον εαυτό σου να καθοδηγείται τυφλά από τους άλλους.

Να αμφιβάλλεις για το καθετί.

Αυτή η μικρή συλλογή εντολών δεν αποτελεί έργο κάποιου μεγάλου σοφού ή προφήτη ή επαγγελματία ηθικού φιλοσόφου. Είναι απλώς η συμπαθέστατη απόπειρα ενός ανώνυμου χρήστη του Διαδικτύου να συνοψίσει τις σύγχρονες ηθικές αρχές στο ιστοημερολόγιό του, προκειμένου να αντιπαραβληθούν στις βιβλικές Δέκα Εντολές. Ήταν ο πρώτος κατάλογος που βρήκα όταν έδωσα τη φράση «Νέος Δεκάλογος» στη διαδικτυακά μηχανή αναζήτησης, και σκοπίμως δεν έψαξα περαιτέρω. Σημασία όμως έχει ότι ο παραπάνω δεκάλογος μοιάζει με εκείνον που θα κατάρτιζε κάθε συνηθισμένος, ευπρεπής άνθρωπος της εποχής μας. Δεν θα συνέκλιναν όλοι βέβαια στις ίδιες ακριβώς εντολές. Ο φιλόσοφος John Rawls θα περιλάμβανε ενδεχομένως και μια εντολή σαν την εξής: «Τους κανόνες να τους θεσπίζεις πάντοτε σαν να μη γνώριζες εάν θα βρίσκεσαι στην κορυφή ή στο κατώτατο σημείο της ιεραρχίας». Ένα σύστημα για δίκαιη μοιρασιά της τροφής που λέγεται πως έχουν οι Ινουίτ αποτελεί πρακτική εφαρμογή της αρχής τού Rawls: όποιος μοιράζει το φαγητό σε μερίδες παίρνει το τελευταίο κομμάτι.

Για τη δική μου βελτιωμένη εκδοχή των Δέκα Εντολών θα δανειζόμουν μερικές από τις προαναφερθείσες, αλλά θα προσπαθούσα μεταξύ άλλων να βρω θέση και για τις ακόλουθες:

Να απολαμβάνεις την ερωτική σου ζωή (εφόσον δεν βλάπτεις οποιονδήποτε άλλο) και να επιτρέπεις και στους άλλους να απολαμβάνουν κατ' ιδίαν τη δική τους, όποιες κι αν είναι οι προτιμήσεις τους, οι οποίες δεν σε αφορούν ούτε στο ελάχιστο.

Μην κάνεις διακρίσεις και μην καταδυναστεύεις άλλα πλάσματα εξαιτίας του φύλου, της φυλής τους ή (όσο είναι δυνατόν) του είδους τους.
 

Μην κατηχείς τα παιδιά σου σε δόγματα. Δίδαξε τα πώς να σκέπτονται ανεξάρτητα, πώς να αξιολογούν δεδομένα και πώς να διαφωνούν μαζί σου.

Να υπολογίζεις το μέλλον σε χρονική κλίμακα που ξεπερνά τη διάρκεια της δικής σου ζωής.

 

Richard Dawkins, Η περί Θεού αυταπάτη

Αγάπη χωρίς Ανάγκη

Η αγάπη είναι ένα από τα συναισθήματα που γεννιούνται μαζί με εμάς. Η πρώτη φύση της είναι περιελιγμένη με την ανάγκη αφού τη χρειαζόμαστε για να επιβιώσουμε. Χρειαζόμαστε αγάπη για να φροντιστεί ο εαυτός μας, να τραφούμε, να καθαριστούμε και να μεταφερθεί η πολύτιμη πληροφορία από τη μητέρα σε εμάς.

Θα έλεγε κανείς ότι η αγάπη και η ανάγκη, τα πρώτα χρόνια της ζωής μας, είναι αγκαλιασμένες η μία με την άλλη. Παρόλα αυτά, η σημαντικότερη παράμετρος της, δεν παύει να είναι η ποιότητα αφού η ποιότητα απελευθερώνει τον άνθρωπο από τα δεσμά μιας ατέρμονης προσμονής για ποσότητα. Μοιάζει προδικασμένο για αυτόν που δεν βίωσε την ποιότητα της αγάπης, στα πρώτα του χρόνια, να ζητά μία επανάληψη αυτών στην υπόλοιπη ζωή του. Πώς βιώνεται αυτή η ποιότητα, όμως, στα πρώτα χρόνια της ζωής μας;

Η ποιότητα στην αγάπη βιώνεται μέσα από την επένδυση. Την συναισθηματική επένδυση, για να γίνω συγκεκριμένος, η οποία χρωματίζει κάθε πράξη κάνοντάς την "ανάγλυφη" στον καμβά του χρόνου. Για να γίνει περισσότερο κατανοητό, φανταστείτε κάθε κίνηση που κάνει κάποιος σε κάποιον άλλο, κάθε ενέργεια ή νεύμα του, σαν ένα δοχείο... Όταν το δοχείο δεν έχει περιεχόμενο, όσο όμορφη και συμβολική να είναι η κίνηση δεν παύει να παραμένει άδεια... Όταν, όμως, το δοχείο γεμίσει με συναίσθημα τότε ακόμα και το πιο μικρό νεύμα ανάγεται στην ύψιστη μορφή επικοινωνίας. Πώς, όμως, απαγκιστρώνεται η ανάγκη από την αγάπη και πώς εκτυλίσσεται η διαδικασία;

Η ανάγκη αποχωρεί όταν παύει να είναι το κυρίαρχο κίνητρο στις πράξεις επικοινωνίας. Όπως ένας αυτοκινητόδρομος ταχείας κυκλοφορίας, όταν φιλοξενεί έναν τρομερά μεγάλο αριθμό οχημάτων καταντά αργός έτσι και η αγάπη όταν μεταφέρει περισσότερες από μία πληροφορίες είναι καταδικασμένη να επιβραδύνει την ταχύτητά της... Σταθμίζοντας τον παραλληλισμό μας, το σημαντικότερο πράγμα που χρειάζεται να μας διδάξει η αγάπη, στην παιδική ηλικία, είναι ότι είμαστε μοναδικοί. Αργότερα, εσωτερικεύουμε το αίσθημα αυτό και δεν απαιτούμε από τους ανθρώπους που έρχονται στη ζωή μας να μας το επιβεβαιώνουν.

Εφόσον, η ρομαντική αγάπη – αυτή που διέπει δύο εραστές – είναι ο χρονοταξιδευτής των εμπειριών της παιδικής ηλικίας, ενίοτε κουβαλά στις αποσκευές της την προσδοκία. Προσδοκία η οποία ζητά από συντροφικό ταίρι να δηλώσει ότι ο ένας ανήκει στον άλλο για να καθησυχάσει το αίσθημα μιας επικείμενης απώλειας. Η χροιά αυτής της προσδοκίας, όμως, αυτή που ζητάει να ανήκει και να της ανήκουν, μοιάζει να κρατάει τον άλλο αγκαλιά όπως κρατούσε η ανάγκη την αγάπη στα πρώτα χρόνια της ζωής μας, μαρτυρώντας περισσότερο ένα χαρακτήρα επιβίωσης παρά έναν απελευθέρωσης. Μια αγκαλιά που κρατά τον άλλο δέσμιο αντί να λειτουργεί ως βατήρας, για να σπρώξει δυνατά εκείνος και να εκτοξευτεί... Μια αγκαλιά που υπονοεί ότι ο ένας ανήκει στον άλλο και όχι ότι ο ένας συναντά τον άλλο στο βασίλειο της συναισθηματικής πραγματικότητας στην πορεία τους προς την αυτοπραγμάτωση.

Δεν ανήκω, λοιπόν, γιατί έτσι μαθαίνω το αίσθημα της ιδιοκτησίας... Αντιθέτως, αναγνωρίζω ότι η μοναδικότητα δεν αναδεικνύει τη μοναχικότητα αλλά τη δύναμη μιας πλήρους και αυτάρκους ύπαρξης η οποία δεν "χρειάζεται να έχει" αλλά "επιλέγει να έχει". Νομίζω ότι όλη η παραπάνω πρόταση συνοψίζεται στους παρακάτω στίχους περισσότερο ελεύθερη και διαθέσιμη στην ερμηνεία, έχοντας το συναίσθημα ως τον ήρωα που κόβει τα δεσμά του δυνάστη της λογικής...

Μη βάζεις το "μου" στο "αγάπη μου" γιατί τρομάζω...

Μη βάζεις το "μου" στο "δικός μου" γιατί τρομάζω πάλι...

Να μου πεις ότι το "μου" είναι κισσός που αναφύεται και περιελίσσεται γύρω απ' την αγάπη και, πολλές φορές, στην προσπάθεια να ξεφορτωθούμε τον κισσό ξεριζώνουμε και την ίδια...

Πες μου, ακόμα, ότι ανήκω μόνο σε μένα... Πες μου ότι ανήκεις μονάχα σε σένα... Πες μου ότι δεν σε χρειάζομαι για να είμαι ευτυχισμένος μα θέλεις να σου δείξω όλα αυτά που με κάνουν να είμαι...

Πες μου ότι δεν με χρειάζεσαι για να είσαι ευτυχισμένη μα με θέλεις μέσα στον κύκλο της ευτυχίας σου...

Πες μου ότι το μόνο που χρειαζόμαστε είναι η δύναμη να χαίρεται ο ένας με την ευτυχία του άλλου ακόμα και τις στιγμές που δεν περιλαμβάνει εμάς...

Η αγάπη, πες μου, αν είναι ανιδιοτελής, μπορεί να ευχηθεί ακόμα και σ' εκείνον που την πλήγωσε να είναι καλά... Απεναντίας, πες μου, αν είναι προϊόν με σκοπό τότε πληγώνει αυτόν που αγαπά κι αυτόν που αγαπιέται...

Πες μου να μη βάζω το "μας" στις "στιγμές μας" μόνος... Πιάσε το από τη μία άκρη, πες μου, να το πιάσω από την άλλη κι ας το βάλουμε μαζί... Πέπλο που την σκεπάζει και την φιλά στο μέτωπο, κρατώντας τη ζεστή στην κοιτίδα που σχηματίζεται ανάμεσα από τα κορμιά μας...

Βγάλε, ακόμα, και το "αγάπη" απ' το "αγάπη μου" όταν με προσφωνείς, πες μου, και βάλε σε σένα... Δεν χρειάζομαι, να το ακούω, πες, γιατί έχω ήδη κάποιον που με αγαπά, εμένα...

Ο εαυτός μου με σπρώχνει, πες μου, γιατί έχει ανάγκη να τ' ακούει πιο συχνά και προστάζει τα χείλη μου για να το πουν μα εγώ, λανθασμένα, το λέω σε σένα... Γιατί σε σένα, πες μου, βλέπω το κομμάτι μου που θέλει να τ' ακούσει...

Όμως, πες μου, μη μπερδεύεσαι... Δεν είσαι ο καθρέφτης μου. Ούτε εγώ είμαι ο δικός σου... Εγώ είμαι εγώ, πες μου, κ εσύ είσαι εσύ... Μαζί, πες μου, τέλος, κάνουμε το εμείς αλλά μέσα στο εμείς υπάρχει αναλλοίωτο το "ε" του εγώ και το "σ" του εσύ...

Η πιο μεγάλη τέχνη στη ζωή, πες μου, και μ' αυτό σταμάτα να μιλάς και φίλα με, είναι η αφαίρεση... Πάρε το "Σ' αγαπώ και σε χρειάζομαι για να είμαι ευτυχισμένος", πες, και καν' το "Σ' αγαπώ και χρειάζομαι, εσύ, να είσαι ευτυχισμένος..."

Η μεγαλοσύνη μιας σχέσης είναι η ίδια της η ανασφάλεια

Ο Η., είπε ότι βρίσκει τη σχέση του με τη γυναίκα του πολύ δύσκολη και συγκρουσιακή· ενώ άρχισε χαρούμενα, σύντομα πέρασε σε διχόνοια και πόνο. Με ρώτησε πώς θα μπορούσε να βγει από αυτή τη σύγκρουση.

Το να ζεις, είναι το να έχεις σχέσεις, και όλες οι σχέσεις είναι οδυνηρές. Είναι η ίδια η φύση της σχέσης να γίνεται αιτία ενόχλησης.

Μπορείς λογικά να σχηματίσεις ένα μοντέλο ιδανικής σχέσης, αλλά αυτό είναι μόνο μια φυγή από εκείνο που είναι γεγονός.

Ένα τέτοιο διανοητικό ιδανικό, εμποδίζει την προσαρμογή και την πιθανότητα να πας πέρα από τη σύγκρουση.

Τότε το μοντέλο γίνεται πιο σημαντικό από την κατανόηση· η ταύτιση εμποδίζει τη σωστή σκέψη.

Η σχέση είναι κάτι αναπόφευκτα οδυνηρό, πράγμα που φαίνεται στην καθημερινή μας ζωή.

Εάν σε μια σχέση δεν υπάρχει ένταση, παύει να είναι σχέση και γίνεται απλώς ένα ναρκωτικό, μία βολική, κοιμισμένη κατάσταση, που οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούν και θέλουν.

Η σύγκρουση είναι ανάμεσα στην έντονη επιθυμία για βόλεμα και σ’ εκείνο που είναι γεγονός, ανάμεσα στην ψευδαίσθηση και στην πραγματικότητα.

Αν αναγνωρίσεις την ψευδαίσθηση, τότε μπορείς – παραμερίζοντάς την – να δώσεις όλη σου την προσοχή στην κατανόηση της σχέσης.

Αν αναζητάς ασφάλεια στη σχέση, τότε είναι μία επένδυση στο βόλεμα, στην ψευδαίσθηση, ενώ η μεγαλοσύνη μιας σχέσης είναι η ίδια της η ανασφάλεια. Εάν αναζητάς ασφάλεια στη σχέση, εμποδίζεις τη λειτουργία της που φέρνει τις δικές της επενέργειες και δυστυχίες.

Σίγουρα, η λειτουργία της σχέσης είναι να αποκαλύπτει την κατάσταση όλης της ύπαρξης κάποιου.

Η σχέση είναι μία διαδικασία αυτό-αποκάλυψης, αυτογνωσίας.

Η αποκάλυψη του εαυτού είναι οδυνηρή κι απαιτεί διαρκή τακτοποίηση και ευλυγισία της σκέψης και των συναισθημάτων.

Είναι μια οδυνηρή πάλη, με περιόδους φωτισμένης ειρήνης.

Για να ξεριζώσεις συνήθειες, απαγορεύσεις, φιλοσοφίες και δόγματα, είναι πολύ ενοχλητικό και πολύ κοπιαστικό.

Αλλά η λειτουργία της σχέσης είναι να φέρει κατανόηση· και για να κατανοήσεις, η σύγκρουση μοιάζει αναγκαία.

Στην πλήρη γνώση του εαυτού υπάρχει ελευθερία από ψυχολογικούς πόνους, από συγκρούσεις και σύγχυση· και η σχέση είναι ο δρόμος προς αυτή την ελευθερία.

Δεν υπάρχει απομόνωση ψυχολογικά, ακόμα και για τον άνθρωπο που αποσύρεται από τα εγκόσμια· στην κατάσταση που αποκλείονται τα πάντα γύρω σου, υπάρχει άγνοια.

Τα πάντα έχουν σχέση μεταξύ τους και στην κατανόηση μιας σχέσης, με τις πιέσεις της και τις διασκεδάσεις της, τις υπερεντάσεις της και τις συγκρούσεις της, τις οδύνες και τις χαρές της, η μοναχικότητα της κατανόησης καθαρίζει τον νου και την καρδιά από τους αυτό-απομονωτικούς τοίχους κι έτσι φέρνει συνειδητοποίηση της ευλογίας του υπέρτατου.

Αλλά οι περισσότεροι από εμάς αποφεύγουν, παραμερίζουν τις εντάσεις στη σχέση, προτιμώντας την ευκολία και το βόλεμα μιας εξάρτησης, μιας αδιατάρακτης ασφάλειας, ένα σίγουρο αγκυροβόλημα.

Τότε η οικογένεια, η σχέση γίνεται μια φυγή· είναι η φυγή της απερισκεψίας.

Κι όταν η ανασφάλεια γλιστράει αναπόφευκτα μέσα στην εξάρτηση, τότε αυτή η ιδιαίτερη σχέση μπαίνει στην άκρη και μια καινούργια αρχίζει, με την ελπίδα ότι θα δώσει μεγαλύτερη ασφάλεια.

Στις σχέσεις δεν υπάρχει ασφάλεια και η εξάρτηση το μόνο που κάνει είναι να θρέφει φόβο.

Χωρίς κατανόηση της διαδικασίας της ασφάλειας και του φόβου, η σχέση γίνεται μια αναγκαστική τροχοπέδη, ένας δρόμος άγνοιας.

Όλη η ζωή έχει πάλη και πόνο.

Δεν υπάρχει έξοδος απ’ αυτό εκτός από τη σωστή σκέψη που έρχεται μέσα από την αυτογνωσία.

Υπερβορεία – O Χαμένος Πολιτισμός

Στον μακρινό Βορρά, ανάμεσα στις παγωμένες εκτάσεις του Βόρειου Πόλου ο θρύλος μιλά για έναν αρχαίο και σχεδόν ξεχασμένο πολιτισμό. Με μυθική υπόσταση, Η Υπερβόρεια και Ο Υπερβόρειος πολιτισμός λέγεται πως άνθισε στον Βορειότερο τομέα της Γης σε μιά εποχή κατά την οποία οι περιοχές εκείνες ήταν κατοικήσιμες.

Σύμφωνα με συγκεκριμένα εσωτερικά συστήματα και πνευματικές παραδόσεις, η Υπερβορεία ήταν η απαρχή του όποιου πολιτισμού. Ο Οίκος Του πρώτου ανθρώπου. Μερικές θεωρίες αναφέρουν πως η Υπερβορεία ήταν ο ίδιος ο Κήπος της Εδέμ, το σημείο όπου οι Γήινες και οι Ουράνιες σφαίρες ύπαρξης ανταμώνουν…

Η Μαντάμ Μπλαβάτσκι, ιδρύτρια της Θεοσοφικής Κοινότητας έλεγε πως «η δεύτερη φυλή» κατοίκησε την Υπερβόρεια, πριν από τις μετέπειτα φυλές της Λεμούρια και της Ατλαντίδας. Ο Ρώσος παραψυχολόγος Alexandre Dugin λέει πως η Υπερβόρεια ήταν το σπίτι των «Solar People» των ανθρώπων του Ήλιου και την συνέδεε με την περιοχή όπου τώρα βρίσκεται η Ρωσία. Όπως εξηγεί ο Dugin, οι «Άνθρωποι του Ήλιου» είναι δημιουργικοί ενεργητικοί και πνευματικοί. Είναι το αντίθετο απο τους «Lunar People», τους ανθρώπους του Φεγγαριού, ενός ψυχό-πνευματικού είδους ανθρώπων που είναι υλιστές και πολέμιοι της αλλαγής.

Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν τον δικό τους μύθο για την Υπερβόρεια, την Γη του Αέναου Ήλιου πέρα από τον «Βόρειο Άνεμο». Ο Εκαταίος αναφέρει πως τούτος ο Ιερός τόπος των Υπερβορείων, που δημιουργήθηκε σύμφωνα με το «σχέδιο των Σφαιρών» βρίσκεται πέρα από την γη των Κελτών, σε ένα νησί του Ωκεανού. Και σύμφωνα με αναφορές, ο Ναός του Θεού Απόλλωνα στους Δελφούς ιδρύθηκε από κάτοικους της Υπερβορείας.

Μία συνήθεια που μπορεί να αποδοθεί στους Υπερβόρειους είναι η φορεσιά που ήταν διακοσμημένη με ένα άστρο.. Οι φιγούρες του Ήλιου, του φεγγαριού και τα άστρα ήταν διακοσμημένες με χρυσό ή γαλάζιο μετάξι. Τέτοιου είδους φορεσιές είχαν οι Βασιλείς της Αρχαίας Ρώμης και ο Ιούλιος Καίσαρας, καθώς και ο Ρωμαίοι Αυτοκράτορες.

Υπερβορεία: Η κατάρρευση

Μία από τις δημοφιλέστερες θεωρίες για την κατάρρευση της Υπερβορείας είναι η φυσική καταστροφή του άξονα της γής. Σύμφωνα με την θεωρία, η παραβίαση του Θεϊκού Νόμου από τον άνθρωπο προκάλεσε μετάλλαξη στην μεταφυσική ισορροπία, απόρροια της οποίας ήταν η καταστροφή της Γήινης σφαίρας. Ο Julius Evola, Ιταλός Αποκρυφιστής εξηγεί πως σε εκείνο το σημείο έκλεισε ο πρώτος κύκλος της Ιστορίας, και ξεκίνησε ο δεύτερος, ο Ατλάντιος.

Η αναβίωση της Υπερβορείας

Ο Μύθος της Υπερβορείας αναβίωσε κατά την διάρκεια του 18ου και 19ου Αιώνα με μία σειρά από βιβλία που αναφέρονταν στην ιδέα πως ο πρώτος πολιτισμός εμφανίστηκε όχι στην Μέση ανατολή, μα κάπου αλλού.

Η δημοφιλής θεωρία ήταν πως οι Ευρωπαίοι ήταν ανώτεροι και ευφυέστεροι των ανθρώπων της Μέσης Ανατολής. Για αυτό, λογικά ο πολιτισμός δεν θα μπορούσε να αναπτυχθεί στην Μέση Ανατολή.

Οι Γάλλοι ήταν πεπεισμένοι πως η «Εδέμ» βρισκόταν σε κάποιο ανώτερο επίπεδο. Οι Γερμανοί παρομοίως, οι οποίοι έψαχναν για την Aufklarung πίστευαν πως είχαν ιστορία στην μεσόγειο και τις περιοχές της Μέσης Ανατολής. Με τις νέες πηγές γνώσης από την Αρχαία Αίγυπτο, την Χαλδαία, την Κίνα και την Ινδία, οι ερευνητές βρίσκονταν σε επικίνδυνα μονοπάτια προσπαθώντας να ανακαλύψουν τις καταβολές του Ανθρώπου.

Ο πνευματικός Πόλος

Κατά την αναζήτηση της «φυσικής» τοποθεσίας που βρισκόταν η Υπερβόρεια, οι περισσότεροι συγγραφείς διέγραψαν την πιθανότητα πως η μυθολογία υπηρετούσε έναν ιδιαίτερα συμβολικό και πνευματικό σκοπό. Όμως αν η αλήθεια πίσω από τον μύθο της Υπερβορείας ήταν εσωτερικός και όχι εξωτερικός όπως πολλοί πιστεύουν ακόμη και σήμερα;

Πολλές παραδόσεις μιλούν για ένα υπέρτατο πνευματικό κέντρο, ή «πνευματική Χώρα». Αυτή η πνευματική χώρα δεν είναι απαραίτητο να βρίσκεται σε κάποιο συγκεκριμένο σημείο της Γης, αλλά υπάρχει σε αρχέγονη μορφή, αναπόσπαστη από κατακλυσμούς και γήινες καταστροφές. Αυτή η χώρα, που συμβολίζεται ως πολική, συμβολικά παρουσιάζεται πάντα ως ο «Άξονας του Κόσμου» – και στις περισσότερες περιπτώσεις αναφέρεται ως «Ιερό Βουνό»

Ο Rene Guenon στο βιβλίο του The Lord of the World αναφέρει:

«Σχεδόν κάθε παράδοση έχει κάποιο όνομα για αυτό το βουνό, όπως το ινδικό Meru, το Περσικό Alborj.. Υπάρχει επίσης το Αραβικό βουνό Qaf και ο Ελληνικός Όλυμπος, ο οποίος έχει με πολλούς τρόπους την ίδια σημαντικότητα.

Αυτές είναι οι συνθέσεις μιας περιοχής που , σαν τον παράδεισο, δεν είναι πιά διαθέσιμη στην κοινή ανθρωπότητα, και που δεν μπορεί να πληγεί από κατακλυσμούς που αναστατώνουν τον ανθρώπινο κόσμο και σηματοδοτούν το τέλος μιας κυκλικής περιόδου. Αυτή η περιοχή είναι η αυθεντική «Υπέρτατη Χώρα» που σύμφωνα με κείμενα βρισκόταν αρχικά στον Βόρειο πόλο.

Έστω και αν άλλαζε η τοποθεσία της σύμφωνα με τις διαφορετικές φάσεις της Ανθρώπινης ιστορίας, πάντα παραμένει πολική σε μία συμβολική έννοια και αυτό διότι αντιπροσωπεύει τον άξονα γύρω από τον οποίο κινούνται τα πάντα.

Τα βεδικά αρχεία αναφέρουν πως αυτή η «Υπέρτατη χώρα» είναι γνωστή ως Paradesha, επίσης γνωστή ως «η Καρδιά του Κόσμου». Είναι ο κόσμος από τον οποίο Οι χαλδαίοι δημιούργησαν τον Παράδεισο των Δυτικών. Υπάρχει επίσης και ένα άλλο όνομα για την Paradesha. Είναι το Tula, που προέρχεται από την Ελληνική Θούλη. Η Tula αντιπροσώπευε την αρχέγονη μορφή από την οποία ανέβλυζε η πνευματική δύναμη. Είναι γνωστό πως η Μεξικάνικη Tula χρωστά την ύπαρξή της στους Τολτέκους που ήρθαν όπως λέγεται από την Aztlan, την «γή που βρίσκεται στο μέσο του Νερού», που προφανώς αναφέρεται στην Ατλαντίδα.

Από την άλλη, η Ατλάντια Tula, πρέπει να διαχωριστεί απο την Υπερβόρεια Tula που αντιπροσωπεύει το πρώτο και υπέρτατο κέντρο

Σε αυτή την περίπτωση – η Tula – αντιπροσωπεύει ένα κέντρο πνευματικής ανάτασης και δεν προσομοιώνεται σε κάποια γεωγραφική τοποθεσία. Ο Ατλάντιος κύκλος σύμφωνα με τον guenon που διαδέχεται τον Υπερβόρειο, σχετίζεται με την Tula. Η Ατλάντια Tula είναι η εικόνα της αρχέγονης κατάστασης που βρίσκεται σε πολική τοποθεσία

Στην Βουδιστική παράδοση η λέξη ‘Chakravarti’ κυριολεκτικά σημαίνει: «εκείνος που κάνει τον τροχό να γυρίζει» εκείνος που βρίσκεται στο κέντρο όλων των πραγμάτων και κατευθύνει ολόκληρη την κίνηση χωρίς ο ίδιος να συμμετέχει.

Το γύρισμα του κόσμου, του Πόλου και του άξονα συνδυάζονται και σχηματίζουν έναν τροχό στην Κέλτικη, Χαλδαϊκή και Ινδική παράδοση. Τέτοιας σημασίας είναι και το σύμβολο της Σβάστιγκας, που είναι κυριολεκτικά και το «Σημάδι του Πόλου»

Η αναζήτηση για την Υπερβόρεια είναι η ίδια η αναζήτηση της Πνευματικής Φώτισης. Το Βουνό, το Νησί, Ο ακίνητος βράχος που βρίσκεται στον Πόλο περιέχει την συμβολική αναπαράσταση της αναζήτησής μας για την Υπέρτατη πραγματικότητα!

Πόσο ανεξίτηλο είναι το στίγμα των σημαντικών Άλλων

Η έννοια του tabula rasa (λατινικά: άγραφη πλάκα). Ή μάλλον όταν έδωσα όντως προσοχή στη σημασία της. Γιατί -δεν ξέρω αν το έχετε παρατηρήσει ποτέ- όταν μαθαίνετε κάτι, μετά το ακούτε πολύ σύντομα να χρησιμοποιείται. Και αυτό όχι από τύχη, αλλά επειδή πάντα υπήρχε γύρω σας, χωρίς όμως να το προσέχετε. Το περιβάλλον γύρω μας είναι γεμάτο από πληθώρα ερεθισμάτων από τα οποία όμως προσέχουμε όσα κατανοούμε. Ακόμα όμως και κάτι μικρό και καινούριο να προλάβει να υποπέσει στην αντίληψή μας στη σωστή χρονική στιγμή, καταφέρνει να κάνει τη διαφορά.

Ο Αριστοτέλης πίστευε πως, όταν ένα παιδί γεννιέται, είναι σαν ένα κομμάτι λευκό χαρτί, δηλαδή ένα πλάσμα χωρίς καμία προδιάθεση ή χαρακτηριστικό, όπου οτιδήποτε ή οποιοσδήποτε μπορεί με μία ανεπαίσθητη κίνηση να γράψει πάνω του και να το προσδιορίσει. Με συγκλόνισε, βάσει αυτής της θεωρίας, πόσο καθοριστικός φαίνεται να είναι ο παράγοντας ενός Άλλου πάνω μου και πόσο ετεροκαθοριζόμενα μπορεί να διαγραφεί η ζωή του καθένα μας.

Το ενδιαφέρον μου για αυτό το ζήτημα αυξήθηκε τόσο που εγώ από εκεί και ύστερα ξεκίνησα με μανία να αναζητώ τους φταίχτες του δικού μου είναι, σημεία και τέρατα στα οποία αφέθηκα κάποτε και χωρίς καμία ευθύνη έκανα δικά μου. Πόσο βολικό όμως να ευθύνεται πάντα κάποιος άλλος για μας και πόσο λυπητερό να αποδεχόμαστε εξαρχής πως τίποτα δεν μπορούμε να καθορίσουμε με δική μας βούληση!

Ήλπιζα  θα βρω απαντήσεις για να αντιστρέψω τα γεγραμμένα πάνω στο χαρτί το δικό μου και των άλλων. Τα πράγματα όμως δεν ήταν τόσο απλά. Το μυαλό μου είχε κατακλυστεί με νέες πληροφορίες σχετικά με όλους εκείνους τους τρόπους με τους οποίους οι γονείς επηρεάζουν τα παιδιά τους.

Οι σχέσεις με τους γονείς μου είχαν διαταραχθεί και το μίσος κάθε φορά με καθοδηγούσε σε υπερβολικές αντιδράσεις. Μίσος για όλα εκείνα που μάθαινα και ένιωθα πως μου στερούν τον έλεγχο της ζωής μου. Όπως κάθε θεωρία λοιπόν, έτσι και του Αριστοτέλη, φαινόταν να ενέχει πράγματι μια δόση αλήθειας. Ωστόσο, αυτό δεν σήμαινε πως είμαστε οριστικά και αμετάκλητα καταδικασμένοι, όπως κινδύνεψα κάποια στιγμή να πιστέψω.

Οτιδήποτε συμβαίνει στα πρώτα χρόνια της ζωής μας χαράζεται πάνω μας. Σταμάτησα όμως πλέον να στέκομαι εκεί. Άρχισα να βλέπω την ζωή σαν ένα ευρύ φάσμα επιλογών και ευκαιριών, στην πραγματικότητα το πιο ευρύ που γνωρίζουμε, και μπορώ να επιλέξω πώς θα αξιοποιήσω όσα κληρονόμησα. Κατά μία έννοια, όσα έχουν γράψει οι Άλλοι πάνω μας δεν προδιαγράφουν μία συγκεκριμένη πορεία ζωής, αλλά σαν προβολείς κάνουν πιο προσιτές για μας ορισμένες επιλογές.

Ρίχνουν κάπου το ενδιαφέρον μας και “καλουπώνουν” αυτό το ανεκδιήγητα μεγάλο και χαώδες φάσμα που θα υπήρχε αν δεν είχαμε πάρει απολύτως κανένα σχήμα στην αρχή της ζωής μας. Πρέπει το σχήμα αυτό να το αποδεχτούμε και να μην κάνουμε το λάθος να το δούμε ως περιορισμό. Είναι απλά και μόνο η βάση πάνω στην οποία είναι στο χέρι μας αν θα χτιστούν όμορφα πράγματα.

Είναι πιθανό να μην μας αρέσει η σκέψη πως στην αρχή της ζωής μας έχει συμβάλλει στον σχηματισμό μας κάποιος άλλος, αλλά ήταν απαραίτητο να γίνει. Ο τροφός είναι εκείνος που οριοθετεί για πρώτη φορά το παιδί και θέτει τις βάσεις για την ανάπτυξή του. Χωρίς ένα κάποιο περίγραμμα το παιδί δεν θα μπορούσε από μόνο του να διαχωρίσει τον εαυτό του από τους άλλους και από τον κόσμο γύρω του, δεν θα υπήρχε το αναγκαίο αυτό όριο. Τα ερεθίσματα που οι Άλλοι προσφέρουν σε ένα παιδί σε συνδυασμό με την δική του ιδιοσυγκρασία και τα βιολογικά χαρακτηριστικά συνθέτουν αυτό που είναι.

Πράγματι, οι σημαντικοί Άλλοι συμβάλλουν καθοριστικά στον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον κόσμο κατά τη διάρκεια όλης μας της ζωής. Και πράγματι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να παρομοιαστεί με ένα ζευγάρι χρωματιστά γυαλιά που είναι δύσκολο να αποβάλλουμε, διότι έχουν γίνει πλέον δικά μας. Ο δικός μας ξεχωριστός τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, ο οποίος είναι αποτέλεσμα και της επιρροής των άλλων πάνω μας, θέτει τις κατευθυντήριες γραμμές της ζωής μας και την τάση που 'χουμε προς συγκεκριμένες συμπεριφορές, αποφάσεις ή προτιμήσεις ακόμη και χωρίς να το θέλουμε.

Δεν μπορούμε όμως να κατηγορήσουμε τους σημαντικούς Άλλους για αυτό, παρά την θνητή μας φύση που έχει ορίσει να είμαστε ένα σύνολο μέσα στο όλο, μία υπόσταση ορισμένη και ταυτοχρόνως ποτέ τέλεια. Καταλήγουμε λοιπόν πως είναι αναγκαίο να ετεροκαθοριστούμε ώστε στη συνέχεια να αυτοκαθοριστούμε και αυτή είναι μια σκέψη που μπορεί να μας απελευθερώσει και να φέρει κάθαρση από βάρη χρόνων.

Οι ακόλουθες λέξεις του Leonard Cohen συλλαμβάνουν τέλεια την ουσία του να έχει σχηματιστεί κανείς με ελαττώματα:

“Υπάρχει μια ρωγμή σε όλα, έτσι μπαίνει το (Ερεβοκτόνο) φως μέσα”
“There is a crack in everything, that’s how the light gets in”

Η ρωγμή είναι το όριο, όπως το φως των προβολέων της σκέψης μας που πέφτει πάντα πάνω στα οικεία για μας ερεθίσματα και όχι στα άλλα. Η ρωγμή είναι το σχήμα που μας κάνει ατελείς μεν, ανθρώπινες υπάρξεις δε., γιατί μόνο τέτοιες υπάρξεις μπορούμε να έχουμε.

Τελειώνοντας, πιστεύω πως το σημαντικότερο για να αυξήσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο τον έλεγχο στην ζωή μας είναι η αυτογνωσία. Εκεί φαίνεται να βρίσκεται το κλειδί. Αν γνωρίζουμε τι έχει γραφτεί μέσα μας και το αποδεχόμαστε ό,τι και αν είναι αυτό, μπορούμε να προχωρήσουμε. Η αλλαγή είναι δύσκολη όταν δεν γνωρίζουμε γιατί πράττουμε με τον τρόπο που πράττουμε ή σκεφτόμαστε με τον τρόπο που σκεφτόμαστε. Όταν κατηγορούσα τους άλλους μέχρι και για τον τρόπο που σκέφτομαι ένιωθα ανήμπορος. Μου ήταν πολύ βολικό να ευθύνονται οι άλλοι και για αυτό συνεχώς αναζητούσα να βρω αποδείξεις για να αφεθώ.

Έδωσα όμως χρόνο και κατάλαβα πως έχουμε εν δυνάμει πολλές εκδοχές. Από την στιγμή που καταφέρνουμε ένα καλό επίπεδο αυτογνωσίας, σε εμάς και μόνο άπτεται η εξέλιξή μας. Έχουμε δυνατότητα επιλογής απ’ όσα κληρονομήσαμε, την δυνατότητα δηλαδή να επιλέξουμε ποια είναι εκείνα που επιθυμούμε να κρατήσουμε αυτούσια, ποια θέλουμε να εξελίξουμε, ποια από αυτά να αφήσουμε πίσω. Μέσα από τα δικά του ξεχωριστά βιώματα ο καθένας μπορεί να αναζητήσει όσα θέλει να τον αντιπροσωπεύουν και να δημιουργήσει την καλύτερη για αυτόν εκδοχή του εαυτού του.

Τι σημαίνει, αισθάνομαι και στοχάζομαι ελεύθερα;

Στο βάθος του χρόνου, συναντά κανείς τον άνθρωπο σε έναν αδιάκοπο αγώνα για την ελευθερία, σε όλες της τις μορφές. Είναι σύμφυτη με την ζωή η ελευθερία και γι’ αυτόν τον λόγο, κάθε έμβιο ον τείνει προς την απόκτηση ή την ανάκτησή της. Όμως, η έλλειψή της ως προς το «να αισθάνομαι και να στοχάζομαι», είναι μια μορφή η οποία, πολλές φορές, λανθάνει της κατανόησης του ανθρώπου, διότι μια πεποίθηση για κάτι, μπορεί να είναι τόσο περιοριστική και καθοριστική, ώστε να αφαιρεί ακόμα και την πιθανότητα ύπαρξης ενός διαφορετικού δρόμου προς μια άλλη κατεύθυνση, για ένα συγκεκριμένο ζήτημα ή προβληματισμό, κάθε φορά.

Θέλω να πω ότι, αν έχει διαμορφωθεί μέσα μου αρχικά η υποψία μιας έλλειψης δικής μου ικανότητας, εξαιτίας μιας πιθανής αποτυχίας μου σε κάτι, στην συνέχεια γίνεται βεβαιότητα, με την συμβολή βεβαίως της γενικότερης κοινωνικής συναναστροφής και επιρροής. Διότι το αρνητικό, τείνει να εδραιώνεται στις σκέψεις των ανθρώπων, και μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις, χωρίς δυνατότητα αναίρεσης ή επιστροφής. Μια ετικέτα δηλαδή στο μέτωπο του καθενός, που κραυγάζει σχεδόν την ‘’ταυτότητά του’’, και ιδιαίτερα μέσα από τους ανθρώπους που διατείνονται ότι ‘’τον γνωρίζουν καλά’’.

Το αποτέλεσμα είναι ότι, αδυνατούμε να ανακαλύψουμε μια λύση σε ένα ζήτημα, απλά επειδή πιστεύουμε, ότι δεν μπορούμε.

Αυτό, δείχνει να είναι χαρακτηριστικό της σκέψης μας, που οδηγεί σε μια εσωτερική απομόνωση και απομάκρυνση από τις δυνατότητες και το άνοιγμά μας προς οτιδήποτε νομίζουμε πως είναι διαφορετικό και άρα, για μας ανέφικτο.

Φοβόμαστε. Για πολλά. Ίσως για πάρα πολλά. Μα ο φόβος δεν είναι συμβατός με την ελευθερία. Όπου έρχεται ο φόβος, απομακρύνεται η ελευθερία και ξαναγυρίζει όταν εξαφανίζεται ο φόβος.
Αυτό που βρίσκεται βαθιά μέσα μου, η ψυχή μου, διψά να είναι ελεύθερη, γιατί δεν φοβάται. Το ξέρει ο ποιητής και το έχει απαγγείλει, το γνωρίζει ο ζωγράφος και το ζωγράφισε, το νιώθει ο μουσικός και το έντυσε με νότες.

Το ξέρω κι εγώ και το αισθάνομαι σαν το πρωταρχικό κύτταρο της ύπαρξής μου, σαν μια δροσερή σταγόνα που έγινε ρυάκι, που έγινε ποτάμι, που πήγε και συνάντησε τη θάλασσα. Όπως ένα τρυφερό παιδί, που γεννήθηκε ελεύθερο. Και πηγαίνει προς την κατεύθυνση που νιώθει ότι τον ελκύει. Χωρίς τον κίνδυνο. Χωρίς τον φόβο. Με ενθουσιασμό.

Ο ενθουσιασμός έχει πολύ να κάνει με την ελευθερία. Αλλά όχι με την ερμηνεία που του δίνουμε σήμερα, δηλαδή με την χροιά του εφήμερου, του επιπόλαιου και του προσωρινού, αλλά με την ιδιότητα του ένθεου, του ατελείωτου. Μπορούμε σε κάθε μας σκέψη να δίνουμε το χρώμα και τον άρωμα του ενθουσιασμού, σαν ζωγράφοι ή αρωματοποιοί, στην σκέψη όμως που αναδύεται από το αίσθημα της ψυχής, ένα αίσθημα που αυτό μας οδηγεί στο δρόμο που μας προσελκύει. Κι αυτό είναι μόνον χαρά. Η χαρά είναι σύμφυτη με την ελευθερία. Ένας φυλακισμένος δύσκολα να νιώσει χαρούμενος. Και τα σκοινιά που δένουμε τη ζωή μας, πολλές φορές είναι σκληρότερα, κυριολεκτικά, από τους σιδερένιους κρίκους μιας φυλακής.

Ο δρόμος που μας οδηγεί η ψυχή μας, είναι κρυμμένος πίσω από τις πεποιθήσεις μας, πίσω από τις κοινωνικές επιταγές, πίσω από την πλαστή εικόνα του εαυτού, πίσω από τις πλαστές ανάγκες, πίσω από την ψευδαίσθηση του ό, τι φαίνεται πραγματικό. Τόσο κρυμμένος, που μερικές φορές δεν ξέρουμε αν υπάρχει. Χρειάζεται να βγάλουμε τους πεσμένους κορμούς των δέντρων που κλείνουν το μονοπάτι του δάσους για να βρούμε το σπιτάκι με τα ζαχαρωτά.. Το σπιτάκι είναι εκεί. Αρκεί να ανεβάζαμε το βλέμμα μας πιο ψηλά και θα βλέπαμε τον καπνό από τα ξύλα στο τζάκι.

Χρειάζεται να αγγίξουμε με την παλάμη μας το νερό της θάλασσας για να νιώσουμε πόσο πολύ είμαστε ένα μαζί της και πόσο πολύ μπορούμε να είμαστε τόσο ελεύθεροι όσο κι αυτή. Εμείς οι κυματισμοί της, κι αυτή, η απεραντοσύνη. Μια αδιάκοπη ροή και κίνηση είναι η ελευθερία.

Χρειάζεται να κατανοήσουμε ότι μπορούμε να πούμε ναι ελεύθερα, όταν έχουμε την δυνατότητα να πούμε όχι. Αν δεν εμποδιζόμαστε να πούμε όχι, όπως από μια πεποίθηση, τότε το ναι μας βγαίνει αβίαστα, σαν να αναδύεται ένα εσωτερικό φως. Ναι σε οτιδήποτε. Όχι να συμφωνούμε σε όλα. Δεν εννοώ έτσι το ναι. Απλώς είναι η κατάφασή μου σε αυτό που αναφύεται από μέσα μου.

Σαν ας πούμε μια εσωτερική φωνή που αφουγκράζομαι κάθε φορά που μένω εγώ με μένα. Αυτό, ελευθερία είναι. Η γαλήνη. Και είναι κάτι ατόφιο και γνήσιο. Καθαρό από οποιαδήποτε πρόσμιξη ευτελών μετάλλων που δίνουν την όψη του χρυσού, όπου η επιφάνεια μόνον έχει το χρυσαφί χρώμα, και που η λεπτή εξωτερική του φλούδα είναι εύθραυστη και στο έλεος του καιρού.

Μιλώ για την γαλήνη, που δεν χρειάζεται καμιά απόδειξη για την ύπαρξή της. Την αισθάνεται κανείς. Δεν υπάρχει ανάγκη να πείσω κανέναν. Είναι κάτι που αναδεικνύεται μέσα από την λάμψη των ματιών, από την κίνηση του σώματος, κάτι σαν χορός ας πούμε. Έχω την ελευθερία στην γαλήνη γιατί εκεί μπορώ να χαίρομαι.

Και όπως λέγαμε ότι το αρνητικό έχει την τάση να εδραιώνεται στις σκέψεις των ανθρώπων, κατά τον ίδιον τρόπο, το αντίθετο του αρνητικού, θα αποκτήσει την τάση να εδραιώνεται στις διαφοροποιημένες σκέψεις των ανθρώπων.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτό που μας αναστατώνει, είναι σαν την καταιγίδα, που δεν την περιμένει κανείς, που έρχεται ξαφνικά και φέρνει τις ανατροπές; Θα μπορούσαμε. Όπως επίσης θα μπορούσαμε να θυμηθούμε ότι μετά την καταιγίδα, φωτίζεται σχεδόν πάντα ο ουρανός από τα πανέμορφα χρώματα του ουράνιου τόξου.

Διανύουμε περίοδο προόδου ή όχι;

Για να ορίσουμε την πρόοδο, πρέπει να έχουμε κάποιο κριτήριο, κάποια βάση ή αφετηρία. Σε μία αριθμητική πρόοδο αρχίζουμε από κάποιον αριθμό και ανεβαίνουμε. Και για να διαπιστώσουμε αν υφίσταται πρόοδος σε κάτι, πρέπει να ξεκινήσουμε από κάπου. Αν ένας μαθητής έπαιρνε 11 και τώρα παίρνει 16, λέμε (και σωστά) ότι προόδευσε. Κι αν ένας αθλητής πηδούσε 2 μέτρα και τώρα πέρασε τα 2,15, σίγουρα υπάρχει πρόοδος.

Αν όμως στον αθλητή μας βάλουμε τον πήχη στα 3 μέτρα και δεν τα πηδήσει, τότε μπορούμε να αγνοήσουμε τα 2,15 και να πούμε πως απέτυχε – και μάλιστα έμεινε 85 εκατοστά κάτω από τον στόχο. Δηλαδή, χάλια!

Εδώ ακριβώς βρίσκεται και η βάση του “μύθου”. Βάζουμε τον πήχη πολύ ψηλά και μετά θρηνούμε επειδή αποτύχαμε. Παραγνωρίζουμε – ή δεν αξιολογούμε- αυτά που έχουμε κατορθώσει, και κρίνουμε μόνο με βάση τα όσα (κατά τη γνώμη μας) θα έπρεπε να είχαμε καταφέρει.

Τι θα έπρεπε να έχουμε καταφέρει; Μα τα πάντα: να είναι όλοι οι άνθρωποι στον πλανήτη ευτυχείς, υγιείς, εύποροι, χορτάτοι, ελεύθεροι, χαρούμενοι (ενδεχομένως και αθάνατοι) και να ζούνε σε μία φύση απείραχτη, παρθένα, καθαρή κτλ. κτλ. Δηλαδή να έχουμε πραγματοποιήσει μία κατάσταση ουτοπίας.

Οι αντίπαλοι της προόδου παίρνουν σαν μέτρο μερικές ουτοπικές φαντασιώσεις που είχαν οραματιστεί οι υπεραισιόδοξοι στοχαστές του 18ου και 19ου αιώνα (τότε που πίστευαν ότι η επιστήμη θα λύσει αμέσως όλα τα προβλήματα όλων). Συγκρίνοντας με αυτές τη σημερινή πραγματικότητα, δηλώνουν ότι αποτύχαμε. Η επιστήμη δεν έφερε τον παράδεισο- μερικοί μάλιστα ισχυρίζονται ότι έφερε την κόλαση.

Για μένα όμως υπάρχει μόνο ένα μέτρο και κριτήριο της προόδου: το παρελθόν, το πρότερον, που έλεγαν οι Αρχαίοι. Τον μαθητή που παίρνει τώρα 16 δεν θα τον κρίνω με βάση το 20, αλλά το 11 που έπαιρνε μέχρι σήμερα.

Και σε σχέση με το παρελθόν έχουμε κάνει τεράστιες προόδους, σε όλους τους τομείς. Όχι μόνο στην επιστήμη και την τεχνολογία (εκεί δεν το αρνούνται ούτε οι πιο φανατικοί αντιρρησίες – και πώς θα μπορούσαν;), αλλά και στους καθαρά ανθρωπιστικούς και ανθρώπινους δείκτες.

Ας αρχίσουμε από τα βασικά: πριν μόλις 200 χρόνια η δουλεία ήταν νόμιμη (ναι, όλοι οι σοφοί μας αρχαίοι τη θεωρούσαν φυσικό πράγμα). Πριν 100 χρόνια ο μέσος όρος ζωής στον πλανήτη ήταν 30 χρόνια – τώρα είναι 67.

Πριν 100 χρόνια μόνο σε πέντε κράτη ψήφιζαν και εκλέγανε τους ηγέτες τους – τώρα είναι 122. Σύμφωνοι, πολλές εκλογές είναι στημένες, και πολλές δημοκρατίες είναι μόνο κατ’ όνομα – αλλά πρόοδος υπάρχει. Πριν 100 χρόνια η μισή υφήλιος ήταν αποικίες μερικών κρατών – τώρα δεν υπάρχει πια καμία.

Στη δεκαετία του’50 στο Λονδίνο δεν μπορούσες να αναπνεύσεις από την πράσινη ομίχλη-μπιζελόσουπα (smog, pea-soup) και ο Τάμεσης ήταν δηλητήριο. Τώρα ο αέρας είναι καθαρός και ο Τάμεσης γεμάτος ψάρια. Το 1970 το 36% των ανθρώπων στις αναπτυσσόμενες χώρες λιμοκτονούσε – το 1996 το ποσοστό είχε πέσει στο 18% και σήμερα υπολογίζεται στο 12%.

Θα μου πείτε ότι και αυτό το 12% σημαίνει αφάνταστη δυστυχία και είναι ντροπή για την ανθρωπότητα. Συμφωνώ απόλυτα – αλλά δεν μπορώ να παραβλέψω ότι μειώθηκε στο ένα τρίτο και ότι άρα υπήρξε κάποια πρόοδος. Ότι, σύμφωνα με τις στατιστικές του ΟΗΕ, στα τελευταία πενήντα χρόνια έχουμε μειώσει την παγκόσμια φτώχεια περισσότερο από ό,τι στα τελευταία πεντακόσια.

Ακόμα και στα θέματα του περιβάλλοντος (οι περισσότεροι αρνητές της προόδου είναι φανατικοί οικολόγοι), παρ’ όλη την πλύση εγκεφάλου που μας κάνουν τα μαζικά μέσα ενημέρωσης, η αλήθεια είναι εντελώς διαφορετική. Χάρη στην ευαισθητοποίηση και τις νέες τεχνολογίες, είμαστε σε καλύτερη κατάσταση σήμερα από όσο πριν μερικές δεκαετίες. (Η χειρότερη ρύπανση ήταν Ανατολική Ευρώπη από το ’70 ως το ’90!) Όσοι χρειάζονται στοιχεία για την πραγματική κατάσταση του περιβάλλοντος, υπάρχουν 500 σελίδες, 175 πίνακες και 2.930 υποσημειώσεις, στο μνημειώδες σύγγραμμα του καθηγητή της στατιστικής Bjorn Lomborg.

Γιατί όμως τότε αυτή η επίμονη άρνηση της προόδου, αυτή η περιφρόνηση για τα επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας; Πρώτον, από άγνοια — οι περισσότεροι αγνοούν την πραγματική κατάσταση των πραγμάτων. Δεύτερον, από την τάση των μαζικών μέσων να τονίζουν πάντα το αρνητικό και να καταστροφολογούν. Τρίτον από μόδα: ήδη πριν 150 χρόνια ο Flaubert έγραφε στο λεξικό του: «Εποχή (η δική μας): να εξοργίζεται κανείς μαζί της. Να παραπονιέται διότι δεν είναι ποιητική. Να την ονομάζει εποχή μετάβασης και παρακμής».

Οι τυχεροί άνθρωποι δημιουργούν την τύχη τους

Οι τυχεροί άνθρωποι δημιουργούν την τύχη τους. Και αυτό το κάνουν παίρνοντας σημαντικά ρίσκα και αδράχνοντας τις άριστες ευκαιρίες. Το να παραμένεις στις βουνοπλαγιές που είναι για αρχάριους είναι ανόητο, αν πραγματικά επιθυμείς να γίνεις πρωταθλητής του σκι. Είναι απαραίτητο να προχωρήσεις στις πιο δύσκολες καταβάσεις. Και ναι, θα σε κάνουν να νιώσεις γεμάτος ως επάνω με αισθήματα ανασφάλειας».

Αλλά είναι και αυτό μέρος της διαδικασίας εξέλιξης και ανάπτυξης, σωστά;

Ακριβώς. Το να μη δυσκολευτείς καθόλου σημαίνει και ότι δεν θα εξελιχθείς. Και γι’ αυτό ακριβώς σου λέω ότι οι απόκρημνες πλαγιές είναι και οι πιο ασφαλείς.

Και αυτό το λες μεταφορικά ή ισχύει και στην πραγματικότητα;

Ισχύει βέβαια, καθώς το να κολλάς στην εύκολη πίστα είναι ο πιο σίγουρος τρόπος για να καταλήξεις ένας αποτυχημένος σκιέρ. Δεν πρόκειται ποτέ σου να βελτιώσεις την τεχνική σου. Θα προσπαθείς μόνο να είσαι ασφαλής και σίγουρος στις βουνοπλαγιές των αρχάριων και θα καταλήξεις στο τέλος βαλτωμένος μέσα στη μετριότητα. Έτσι, λοιπόν, αυτές οι καταβάσεις που δεν αντιπροσωπεύουν καμία απολύτως πρόκληση, είναι στην πραγματικότητα επικίνδυνα μέρη – αν βέβαια ο στόχος σου είναι να αναζητήσεις και να αξιοποιήσεις όλες σου τις δυνατότητες.

Η ίδια μεταφορά ισχύει και για την ηγεσία στο χώρο της δουλειάς, έτσι δεν είναι; Με το να αρνούμαι να αγκαλιάσω την αλλαγή ή να αδράξω τις ευκαιρίες που μου ανοίγονται για να βελτιώσω την εικόνα μου και τον τρόπο με τον οποίο ενεργώ -μόνο και μόνο επειδή πασχίζω να μείνω ασφαλής μέσα στο χώρο όπου νιώθω σιγουριά- στην πραγματικότητα δεν κάνω τίποτ’ άλλο από το να τοποθετώ τον εαυτό μου σε μια περιοχή υψηλού κινδύνου. Διότι αυτό θα οδηγήσει σίγουρα τη σταδιοδρομία μου σε αποτυχία.

Αυτό είναι το παράδοξο με την αλλαγή. Οι περισσότεροι υπάλληλοι, όπως και οι περισσότεροι επιχειρηματίες, αποφεύγουν να διαπραγματευτούν με την αλλαγή. Κι έτσι, χώνουν τα κεφάλια τους κάτω από το χιόνι πιστεύοντας πως η θύελλα θα περάσει. Προσποιούνται πως όλα θα ξαναγίνουν όπως πριν, αν συνεχίσουν να κάνουν τα πάντα με τον ίδιο τρόπο. Αλλά κάνουν λάθος. Αυτά που είχαμε συνηθίσει πάνε πια. Και αυτό που μας φαίνεται ασυνήθιστο σήμερα στο χώρο των επιχειρήσεων, είναι στην πραγματικότητα το καινούριο συνηθισμένο. Το βόλεμα έχει πια γίνει ο πρωταρχικός εχθρός της νίκης. Ο ασφαλέστερος τόπος, η πιο έξυπνη επιλογή είναι να βρίσκεσαι εκεί έξω, στο χείλος του γκρεμού. Και να είσαι ερωτευμένος με κάθε αλλαγή. Να χρησιμοποιείς τις αλλαγές σαν πλεονεκτήματα, σαν ευκαιρίες για να εξελιχθείς. Εγώ, φίλε μου, αγαπώ τις επικίνδυνες καταβάσεις. Όπως σου είπα και πιο πριν, με κάνουν να νιώθω ζωντανός. Μου θυμίζει αυτό που έλεγε o Karl Wallenda ο ισορροπιστής: “Τη ζωή τη ζεις πάνω στο τεντωμένο σκοινί. Τα υπόλοιπα είναι απλώς αναμονή”. Για σκέψου, λοιπόν, μήπως πραγματικά είσαι πιο ζωντανός όταν βρίσκεσαι εκεί έξω, στην πιο απόκρημνη, στην πιο ψηλή κορφή; Κι αν είναι έτσι, τι κερδίζεις με το να την αποφεύγεις, άνθρωπέ μου;

“Εάν όλα βρίσκονται υπό έλεγχο, πηγαίνεις πολύ αργά”. Και πρέπει να σου επαναλάβω κάτι ακόμη μια φορά, επειδή είναι πάρα πολύ σημαντικό: πρέπει πραγματικά να γκρεμιστούν όλα αυτά που ίσχυαν μέχρι τώρα, προκειμένου να μπορέσουν να ανοικοδομηθούν. Η βαθιά αλλαγή είναι εξαγνιστική κατά κάποιον τρόπο. Ναι, μπορεί να κατεδαφίσει ολόκληρα τα θεμέλια της σκέψης και του τρόπου δράσης σου. Ίσως όμως αυτά τα παλιά θεμέλια να πρέπει όντως να κατεδαφιστούν, ώστε να δημιουργηθεί χώρος για να εδραιωθούν ακόμη καλύτερα. Και το διάστημα που μεσολαβεί ανάμεσα στην κατεδάφιση των παλιών, γερασμένων δομών και τη θεμελίωση των καινούριων, είναι πραγματικά γεμάτο αγωνία και ανασφάλειες. Αλλά πάλι, μπορεί να είναι ακριβώς το ίδιο με τη μεταμόρφωση της κάμπιας σε πεταλούδα. Δείχνει πολύ άσχημη, όμως κάτι πολύ πιο όμορφο ετοιμάζεται να γεννηθεί. “Αυτό που η κάμπια ονομάζει το τέλος του κόσμου, ο γνώστης το ονομάζει πεταλούδα”, έγραψε ο συγγραφέας Richard Bach. Και η διάλυση συχνά είναι το ξεκίνημα μιας αληθινής βελτίωσης που θα προκύψει. Οι παλιές αναγκαιότητες πρέπει να σαρωθούν μια κι έξω, ώστε να δημιουργηθεί χώρος για να αναδυθούν οι καινούριες που θα είναι πιο αποτελεσματικές.

Τα λόγια του με έκαναν να σκεφτώ. Ένας νέος του άρεσε να παίζει με τις πεταλούδες. Μια μέρα, παρακολουθούσε μια κάμπια να αποβάλλει ίο κουκούλι της. Αλλά έμοιαζε να αντιμετωπίζει πρόβλημα και δεν έκανε καμία απολύτως πρόοδο. Έτσι, προσπαθώντας να βοηθήσει, πήρε το σουγιαδάκι του και έσκισε τα απομεινάρια από το κουκούλι. Αντί όμως να ξεπηδήσει από μέσα η όμορφη πεταλούδα που περίμενε, η κάμπια δεν άργησε να πεθάνει. Έπρεπε να περάσει ακόμη καιρός για να μάθει κι ο ίδιος πως για να εξελιχθεί η κάμπια σε πεταλούδα ήταν απαραίτητο να βιώσει την εμπειρία της προσπάθειας να βγει μόνη της από το κουκούλι. Εμποδίζοντας τη διαδικασία αυτή, στέρησε στην κάμπια την ευκαιρία να βγάλει φτερά για να πετάξει. Από όλα αυτά, καταλάβαινα πως οι ταραγμένοι καιροί και οι περίοδοι της αγωνιώδους προσπάθειας στις επιχειρήσεις είναι και αυτές ευκαιρίες για να βγάλουμε φτερά και να μάθουμε να πετάμε. Ευκαιρίες, ακόμη, για να εκφράσουμε τον καλύτερο εαυτό μας.

Όλοι, θνητοί και αθάνατοι, θαύμασαν όταν αντίκρυσαν την απειλητική παγίδα, μπροστά στην οποία οι άνθρωποι είναι άοπλοι

Θα διηγηθούμε τώρα τα σχετικά με τον ανταγωνισμό μεταξύ ανθρώπων και θεών. Από το ένα μέρος βρισκόταν ο Προμηθεύς με τον Επιμηθέα και από το άλλο ο Ζεύς. Ο ανταγωνισμός συνεχίστηκε, όπως ξέρουμε ήδη, με το περιστατικό τής Πανδώρας. Στη γνωστή παράδοση του περιστατικού παρατηρούμε την προκατάληψη του Ησιόδου εναντίον των γυναικών, όχι όμως πολύ έντονη, έτσι που να υποψιαζόμαστε πως ο συγγραφέας κατασκεύασε μόνος του κι ελεύθερα όλη τη διήγηση. Κάπου θα την είχε βρει βέβαια και του άρεσε τόσο, ώστε την ξαναδιηγήθηκε. Και τις δυο φορές αναφέρθηκε στην επιτυχία να ξαναδοθή στους ανθρώπους η φωτιά. Τη μια φορά διαβάζουμε: Η ψυχή του Βροντερού Διός σχίστηκε, η καρδιά του γέμισε θυμό όταν είδε την ορατή φωτιά κάτω στους ανθρώπους. Αμέσως ετοίμασε μια συμφορά για τους ανθρώπους σαν αντίβαρο στη  φωτιά. Ο φημισμένος αρχιτεχνίτης Ήφαιστος έφτειαξε από τη γη το ομοίωμα ενός ντροπαλού κοριτσιού, σύμφωνα με τή θέληση του Διός. Η θεά Αθηνά το στόλισε με ζώνη και αστραφτερό χιτώνα. Πάνω στο σώμα του κοριτσιού έριξε ένα ωραίο, θαυμάσιο πέπλο. Στις πλευρές του κρέμασε στεφάνια από λουλούδια και στο κεφάλι του ‘βαλε ένα χρυσό στεφάνι που το ‘φτειαξε ο Αρχιμάστορας με τα χέρια του, για να ευχαρίστηση το Δία. Πάνω του παρασταίνονταν θαυμάσια πολλά ζώα τής γης και τής Θάλασσας, σχεδόν σα ζωντανά. Το έργο άστραφτε χαριτωμένα. Όταν το ωραίο κακό ήταν έτοιμο σαν αντίβαρο του καλού, κι έτσι καθώς ήταν φανταχτερά στολισμένο από την γλαυκώπιδα κόρη του δυνατού πατέρα, το πήρε ο Ζεύς εκεί που ήσαν συγκεντρωμένοι οι θεοί και οι άνθρωποι. Όλοι, θνητοί και αθάνατοι, θαύμασαν όταν αντίκρυσαν την απειλητική παγίδα, μπροστά στην οποία οι άνθρωποι είναι άοπλοι: Από δω κατάγεται το θήλυ γένος.

Αλλού διαβάζουμε στον Ησίοδο τα παρακάτω: Ο Ζεύς είπε: «Γιε του Ιαπετού, που είσαι πιο συνετός άπ’ όλους, χαίρεσαι που έκλεψες τη φωτιά και με ξεγέλασες. Σ’ εσένα τον ίδιο και στους ανθρώπους που θ’ ακολουθήσουν θα κάνη κακό, γιατί αυτό που έκαμες μου ‘δωσε αφορμή να τους στείλω ένα κακό, για το οποίο όλοι θα χαίρωνται τυλίγοντας μ’ έρωτα τους πόνους τους». Αυτά είπε ο πατέρας των θεών και των ανθρώπων και ξέσπασε σε γέλια. Διάταξε τον Ήφαιστο ν’ ανακατέψη αμέσως χώμα και νερό, να δώση στο μείγμα ανθρώπινη φωνή και δύναμη και να κατασκευάση ένα ωραίο, κορίτσι, που να ξυπνά τον πόθο και στο πρόσωπο να μοιάζη με τις αθάνατες θεές. Η Αθηνά διατάχτηκε να το μάθη να υφαίνη, δηλαδή τη γυναικεία δουλειά. Η χρυσή Αφροδίτη διατάχτηκε να λάμψη το πρόσωπο του κοριτσιού από γοητεία και ασίγαστο πόθο. Ο Ερμής διατάχτηκε από το Δία να βάλη μέσα στο νέο δημιούργημα σκυλίσια ξεδιαντροπιά και δολιότητα. Όλοι υπάκουσαν στη διαταγή του Κυρίαρχου. Ο φημισμένος Αρχιτεχνίτης έφτειαξε από το χώμα το ομοίωμα ενός ντροπαλού κοριτσιού. Η Αθηνά το στόλισε με ζώνη και φόρεμα. Οι Χάριτες και η Πειθώ του κρέμασαν στο λαιμό χρυσά στολίδια. Οι Ώρες στεφάνωσαν το κορίτσι με ανοιξιάτικα λουλούδια. στο στήθος του ο Ερμής φύτεψε ψέματα, κολακείες και απάτες. Ο αγγελιοφόρος των θεών του ‘δωσε φωνή κι ονόμασε το θηλυκό Πανδώρα, γιατί όλοι οι Ολύμπιοι το χάρισαν σα δώρο προς όλεθρο των ανθρώπων που τρώνε το ψωμί.

Όταν ετοιμάστηκε το απειλητικό τέχνασμα ενάντια στο οποίο δεν υπάρχει όπλο, ο Πατέρας με τον φημισμένο και γρήγορο αγγελιοφόρο έστειλε το δώρο των θεών στον Επιμηθέα. Ο Επιμηθεύς δεν λογάριασε αυτό που του είπε ο Προμηθεύς, να μη δεχτή ποτέ δώρο του Διός αλλά να το επιστρέψη, για να μην προέλθη άπ’ αυτό κακό στους ανθρώπους. Ο Επιμηθεύς δέχτηκε το δώρο και κατόπιν είδε τη δυστυχία. Προηγουμένως το ανθρώπινο γένος ζούσε στη γη χωρίς δυστυχία, χωρίς κόπους κι αρρώστιες που προξενούσαν τον θάνατο στους ανθρώπους. το θηλυκό αυτό ξεσκέπασε τώρα το μεγάλο δοχείο και απλώθηκαν παντού οι συμφορές προς θλίψη φοβερή των ανθρώπων. Μονάχα η Ελπίς έμεινε αιχμάλωτη μέσα στο δοχείο, και δεν πετάχτηκε έξω. Η γυναίκα σκέπασε πάνω της το δοχείο, έτσι θέλησε ο Ζεύς. Τα υπόλοιπα πράγματα, τ’ αμέτρητα και τα λυπητερά, από τότε τριγυρίζουν ανάμεσα στους ανθρώπους. Η γη είναι γεμάτη συμφορές κι η θάλασσα επίσης. Αρρώστιες έρχονται κάθε μέρα στους ανθρώπους, που καταφθάνουν επίσης απρόσκλητες και τη νύχτα, ολέθριες και χωρίς φωνή, γιατί ο πάνσοφος Ζευς τους την έχει αφαιρέσει. Δεν υπάρχει τρόπος να ξεγελαστή η νοημοσύνη του Διός.

Αυτή ήταν η συνέχεια της δημιουργίας της γυναίκας, πως το νέο, το πρωτόβγαλτο δημιούργημα στη γη, από καθαρή περιέργεια σήκωσε το σκέπασμα του δοχείου -όπως αυτά τα μεγάλα που ακόμα και σήμερα φυλάνε σε μας το λάδι και τα δημητριακά – κι έτσι ελευθερώθηκαν όλα τα κακά που κλείνονταν σ’ εκείνο το δοχείο μέσα -όπως ο Άρης. Μ’ αυτά τα κακά και συγκεκριμένα με τις αρρώστιες, ήρθε κι ο θάνατος στην κόσμο. Με το θάνατο ολοκληρώθηκε ο χωρισμός μεταξύ των ανθρώπων και των αθάνατων θεών. Το δημιούργημα, η μάνα όλων των θνητών γυναικών, λεγόταν Πανδώρα που σημαίνει: η τα πάντα δωρουμένη, η «γενναιόδωρη» -ένα όνομα τής ίδιας της γης από την οποία πλάστηκε. Σε μιαν αρχαία παράσταση περιγράφεται ως Ανησιδώρα. Το όνομα αυτό δηλώνει εκείνη που «στέλνει δώρα», ένα άλλο όνομα της θεάς Γης. Παρ’ όλα αυτά η πρώτη γυναίκα ήταν ένα καλλιτέχνημα, αν και προερχόταν από τη γη και με τ’ όνομα της συνδεόταν μ αυτή σαν ένα άλλο εγώ της. Λέγαν πως η γυναίκα εμιμείτο τη γη κι όχι η γη τη γυναίκα. Στις παραπάνω διηγήσεις νομιζόταν έργο του Ηφαίστου, άλλες χαμένες διηγήσεις την θεωρούσαν δημιούργημα του Προμηθέως η ακόμα του Επιμηθέως. Σ’ αυτή την τελευταία εκδοχή, που τη βρίσκουμε μόνο σε αγγειογραφίες, η Πανδώρα βγαίνει από τη γη – κάποτε μόνο ένα μεγάλο, ωραίο γυναικείο κεφάλι. Η γη όμως ήταν πρωτύτερα σφυρηλατημένη. Ο Επιμηθεύς κρατεί το σφυρί ακόμα στο χέρι, ενώ η Πανδώρα βγαίνει μπροστά του. Ένας Έρως πηδάει πάνω στο κεφάλι της με μικρούς ερωτιδείς. Ο Ερμής φτάνει βιαστικός μ’ ένα λουλούδι, σταλμένος από το Δία, που κατά το θέλημά του έγιναν όλα.

Υπάρχουν αποφάσεις που έχουν πολύ μεγάλη σημασία για τη ζωή μας και για τη ζωή των άλλων

Στις εύπορες κοινωνίες, όντως βομβαρδιζόμαστε αδιάκοπα από εκατοντάδες επιλογών σχετικά με το τι θα φάμε, τι θα φορέσουμε, τι θα αγοράσουμε και τι θα παρακολουθήσουμε στην τηλεόραση. Αυτές οι επιλογές απαιτούν ελάχιστη σκέψη γιατί οι συνέπειές τους είναι εφήμερες. Αλλά υπάρχουν αποφάσεις που έχουν πολύ μεγάλη σημασία για τη ζωή μας, και μερικές φορές για τη ζωή των άλλων, και αξίζουν μια σοβαρή επένδυση χρόνου και ενεργητικής σκέψης.

Τέτοιες αποφάσεις είναι, για παράδειγμα, το πότε θα συζήσουμε με έναν συγκεκριμένο άντρα ή γυναίκα, αν θα παντρευτούμε, αν και πότε θα κάνουμε παιδιά, πού θα ζήσουμε, αν θα συνάψουμε εξωσυζυγική σχέση ή αν θα πάρουμε διαζύγιο ή σε ποιον θα αφήσουμε χρήματα σε μια διαθήκη. Οι αποφάσεις μας μπορεί να σχετίζονται με ανθρώπους για τους οποίους έχουμε ευθύνη. Χρειάζεται να αποφασίσουμε τι όνομα θα δώσουμε στα παιδιά μας, τι όρια συμπεριφοράς θα θέσουμε, τι πρέπει να ρυθμίσουμε για τη φροντίδα τους και σε τι σχολείο θα πρέπει να τα στείλουμε. Κάποια επαγγέλματα έχουν ενσωματωμένες στη δομή τους αλλεπάλληλες λήψεις αποφάσεων: γιατροί, δικαστές, πολιτικοί, ακόμη και χρηματιστές, πρέπει σε καθημερινή βάση να κάνουν επιλογές με εξαιρετικά σημαντικές συνέπειες, και έχουν τα εφόδια να το κάνουν αυτό μέσα από μια εκπαίδευση στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων σε ό,τι αφορά τον εκάστοτε τομέα των αρμοδιοτήτων τους. Αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είναι καθόλου καταρτισμένοι σε βασικές τεχνικές λήψης αποφάσεων.

Μία από τις πιο σημαντικές αποφάσεις στη ζωή του Αριστοτέλη λήφθηκε όταν ήταν έφηβος. Μετά τον θάνατο των γονιών του τον υιοθέτησε ο γαμπρός του, Πρόξενος, και μεταξύ τους αποφάσισαν ότι ο ιδανικός τόπος για αυτόν τον εξαιρετικά ευφυή νεαρό ήταν η καλύτερη σχολή στον κόσμο – η Ακαδημία του Πλάτωνα στην Αθήνα. Ως ο πιο ευφυής μαθητής στον οποίο δίδαξε ποτέ ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης μπόρεσε να καταπιαστεί με κάθε είδους κλάδο μελέτης, μεταξύ αυτών και με κάποιους για τους οποίους ελάχιστα ενδιαφερόταν ο Πλάτων – τις φυσικές επιστήμες. Ο Αριστοτέλης εξελίχθηκε στον πρώτο φιλόσοφο που περιέγραψε με πρακτικούς όρους τον καλύτερο τρόπο λήψης μιας απόφασης, γράφοντας με ζωντανό, πρακτικό τρόπο και χωρίς σύνθετες και ακατανόητες εκφράσεις. Η μέθοδος απαιτεί να εξετάζουμε επαρκώς όλες τις εναλλακτικές συμπεριφορές που ενδέχεται ή όχι να μας οδηγήσουν στην επίτευξη των στόχων μας, προσπαθώντας να προβλέψουμε τις συνέπειες κάθε συμπεριφοράς, κι έπειτα να επιλέγουμε μία από αυτές και να μένουμε προσκολλημένοι σε αυτή.

Η αρχαιοελληνική λέξη για την όλη διαδικασία της ικανοποιητικής εξέτασης και λήψης αποφάσεων είναι η ευβουλία: το ρήμα «εξετάζω», βουλεύεσθαι, σχετίζεται με λατινογενείς λέξεις όπως «volition» (βούληση) και με το αγγλικό ρήμα «to will» (βούλομαι). Η ευβουλία δηλώνει την ικανότητα κάποιου να εξετάζει από μόνος του και να μπορεί να αναγνωρίζει την καλή βούληση και τις λογικές αποφάσεις των άλλων. Συνεπώς, περιλαμβάνει το να ζητάμε συμβουλές από προσεκτικά επιλεγμένους συμβούλους. Η αρχαιοελληνική έννοια της βούλησης ήταν εγγενώς συνδεδεμένη με μια εκλεπτυσμένη κατανόηση της διακυβέρνησης: αν ακόμα και οι πιο απλοί άνθρωποι πρέπει να ασκούν καλά την εξουσία, χρειάζεται να «βουλεύονται». Άρα ο αρχαιοελληνικός όρος βουλεύεσθαι έχει την ίδια ρίζα με τη λέξη που περιγράφει τη Βουλή της δημοκρατικής Αθήνας.

Οι ικανότητες του βουλεύεσθαι απαιτούν χρόνο για να βελτιωθούν· αρχίζουν ως αυτο-συνείδητα εφαρμοσμένη κοινή λογική αλλά ανθούν σε αυτό που ο Αριστοτέλης αποκαλεί «πρακτική σοφία» (φρόνησις), αν εφαρμόζονται καθημερινά σε πραγματικές καταστάσεις. Είναι σημαντικό το γεγονός ότι το ιστορικό πρόσωπο τον οποίον τη φρόνησιν επαινεί ο Αριστοτέλης είναι ο Περικλής, ο περίφημος Αθηναίος πολιτικός που είχε κυβερνήσει την Αθήνα επί πολλές δεκαετίες στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ., καθώς εκλεγόταν στο ίδιο αξίωμα επανειλημμένα. Ο Περικλής τηρούσε την καλή λήψη αποφάσεων με εξαιρετική συνέπεια και οι Αθηναίοι ευημερούσαν αποκτώντας την ικανότητα να δημιουργήσουν σπουδαία έργα τέχνης, συμπεριλαμβανομένων των κτιρίων της Ακρόπολης και των τραγωδιών του Σοφοκλή και του Ευριπίδη. Η εξέλιξη του Περικλή ως πολιτικού δεν παρουσίαζε σημάδια κάμψης, καθώς ο ίδιος βελτιωνόταν στην πρακτική σοφία: η σταδιοδρομία του αναχαιτίστηκε μόνο με τον θάνατό του από τον λοιμό, ένα κλασικό παράδειγμα της κακής τύχης ενάντια στην οποία ο Αριστοτέλης ήξερε πολύ καλά ότι το βουλεύεσθαι μπορεί να αποδειχτεί πλήρως ανίσχυρο.

Η εκπαίδευση στις διαδικασίες της ηθικής λήψης αποφάσεων δημιουργεί έναν καλύτερο κόσμο για όλους μας.

Οι νέοι έχουν άμεση ανάγκη από εκπαίδευση, όπως προειδοποιεί ο Αριστοτέλης, γιατί το βουλεύεσθαι μπορεί να αποβεί τρομερά δύσκολο. Υπάρχουν εύκολες περιπτώσεις διάκρισης μεταξύ σωστού και λάθους· ο θεμελιωδώς τίμιος άνθρωπος θα γνωρίζει από ένστικτο έναν σωστό τρόπο κατανομής χρημάτων ή τροφής σε ομάδες ανθρώπων. Αλλά, όπως λέει ο Αριστοτέλης, ο ακριβής τρόπος για την πραγματοποίηση αυτής της σωστής πράξης είναι κάτι «πολύ δυσκολότερο από το να γνωρίζει κάποιος τι ωφελεί την υγεία». Η ηθική είναι πολύ πιο ρευστή και πολύπλοκη ακόμα και από τηv ανθρώπινη φυσιολογία. Γιος γιατρού, ο Αριστοτέλης προσθέτει ότι ακόμα και στην ιατρική, η πρακτική εφαρμογή της θεραπείας είναι πολύ πιο δύσκολη από την απλή γνώση σχετικά με «το μέλι, το κρασί και τον ελλέβορο, τον καυτηριασμό και τη χειρουργική».

Ωστόσο, πρέπει προηγουμένως να ορίσουμε το βουλεύεσθαι. Για τον Αριστοτέλη, το βουλεύεσθαι έχει μια πολύ συγκεκριμένη έννοια. Δεν αφορά τους τελικούς στόχους μας – ένας γιατρός δεν βουλεύεται σχετικά με την πρόθεσή του, που είναι προφανώς να εξασφαλίσει την υγεία του ασθενή του. Αφορά την επιλογή του καλύτερου μέσου για την επίτευξη των στόχων μας. Ο γιατρός βουλεύεται σχετικά με την πορεία των ενεργειών και τη θεραπεία που θα αποκαταστήσει την υγεία του ασθενή. Κατ’ αναλογία, γνωρίζουμε ότι η ευτυχία είναι ο στόχος μας, αλλά βουλευόμαστε σχετικά με το μέσο επίτευξής της – την πορεία των ενεργειών που είναι πιθανότερο να εξασφαλίσουν την ευτυχία για εμάς τους ίδιους, τους αγαπημένους μας και τους συμπολίτες μας.

Ο Αριστοτέλης αναγνωρίζει ότι μερικοί άνθρωποι είναι πολύ αδύναμοι ώστε να μπορούν να αναλάβουν πλήρη ευθύνη για τα πράγματα που απαραίτητα εναπόκεινται σε αυτούς. Δεν είναι πιθανόν να μπορούν να μάθουν να βουλεύονται καλά ή να εφαρμόζουν πολιτικές που προκύπτουν μετά το βουλεύεσθαι. Αλλά η ουσία της υπόθεσης είναι η εξής: αν θέλεις να κατακτήσεις την ευτυχία, πρέπει να αναλάβεις την ευθύνη των πράξεων σου αλλά και των αποτυχιών σου ώστε να δράσεις. «Για ό,τι εξαρτάται από κάποιον να κάνει ή να μην κάνει, ο ίδιος είναι η αιτία και όλα αυτά των οποίων την αιτία αποτελεί εξαρτώνται από τον ίδιο», γράφει ο Αριστοτέλης, διακηρύττοντας ότι όλοι έχουμε την ελεύθερη βούληση να ενεργούμε ως καλοί ή ως κακοί άνθρωποι. Το ίδιο πρόσωπο «σαφώς διαπράττει εκούσια όλες τις ενέργειες που διαπράττει σκόπιμα.

Είναι σαφές, λοιπόν, ότι τόσο η καλοσύνη όσο και η κακία είναι εκούσιες». Αυτό είναι θεμελιώδες για την ηθική μας: ο Αριστοτέλης μάλιστα, καταλήγει να πει ότι «κρίνουμε τον χαρακτήρα ενός ανθρώπου με βάση τη σκόπιμη επιλογή του – δηλαδή, με κριτήριο όχι τι κάνει αλλά για ποιο λόγο το κάνει». Ο Αριστοτέλης δηλώνει εντυπωσιασμένος από ένα παράδειγμα σε μια τραγωδία όπου ο Πελίας δολοφονείται από τις κόρες του. Αυτός ο μυθικός Έλληνας βασιλιάς ήταν γέρος και ανήμπορος. Η μάγισσα Μήδεια έπεισε τις αδελφές ότι το υγρό στον λέβητά της είχε την ιδιότητα να τον κάνει να ξανανιώσει. Μάλιστα, αυτό το απέδειξε εμπειρικά μέσω ενός πειράματος με ένα κριάρι. Οι Πελιάδες βουλεύτηκαν και αποφάσισαν ως καλές κόρες, μετά την προφανή επιστημονική απόδειξη, να κόψουν σε κομμάτια τον Πελία και να τα βάλουν μέσα στον λέβητα. Ο ίδιος δεν επιβίωσε. Αλλά με το βουλεύεσθαι οι κόρες τον Πελία θα είχαν λάβει υπόψη ποιο προσωπικό κίνητρο θα μπορούσε να είχε οδηγήσει τη Μήδεια (ήθελε τον θρόνο του Πελία για τον σύζυγό της) και σίγουρα δεν θα δέχονταν ποτέ συμβουλές από εκείνη.

Ο Αριστοτέλης συστήνει να θέτουμε τους στόχους μας, που θα πρέπει να είναι αυστηροί αλλά εφικτοί και ανάλογοι των ικανοτήτων και των πόρων μας, με καλές προθέσεις. Να βουλευόμαστε συστηματικά σχετικά με την ακριβή πορεία δράσης μας που θα τους κατακτήσει. Να συγκρίνουμε διαφορετικές πορείες δράσης κι έπειτα να επιλέγουμε μία (ο όρος του Αριστοτέλη γι’ αυτόν τον τύπο επιλογής είναι η λέξη προαίρεσις). Έπειτα, πολύ προσεκτικά, να πραγματοποιούμε αυτές τις πράξεις. Με αυτόν τον τρόπο περιγράφεται η ιδέα του Αριστοτέλη για την αληθινή, βαθιά, ικανοποιητική και διαρκή ευτυχία. Επειδή είναι αυτοδημιούργητη, δεν μπορεί να αφαιρεθεί παρά μόνο με συμπτωματική κακοτυχία, όπως με τον λοιμό της Αθήνας. Ακόμα και τότε, τα επιτεύγματά μας πριν μολυνθούμε από τον λοιμό πιθανότατα θα αναγνωριστούν και επίσης αυτό σημαίνει ότι θα πεθάνουμε πιο ευτυχείς απ’ ό,τι αν είχαμε ζήσει μια ζωή χωρίς σκοπό και χωρίς βουλεύεσθαι.

Η θλίψη είναι αμαρτία και η χαρά αρετή

Αντίθετα με την υπόθεση του Φρόιντ σχετικά με το “ένστικτο του θανάτου”, συμφωνώ με την υπόθεση που κάνουν πολλοί βιολόγοι και φιλόσοφοι ότι είναι μια έμφυτη ιδιότητα κάθε ζωντανής ύλης να ζει, να διατηρεί την ύπαρξή της. Όπως το εξέφρασε ο Σπινόζα: “Οτιδήποτε αυθύπαρκτο πασχίζει να διατηρήσει τη δική του ύπαρξη” (Ηθική, ΙΙΙ, Προτ. VI). Αποκάλεσε αυτή την προσπάθεια την ουσία του εν λόγω πράγματος (Στο ίδιο, Προτ. VII).

Παρατηρούμε αυτή την τάση για ζωή σε κάθε ζωντανή ύλη γύρω μας· στο γρασίδι που διαπερνά την πέτρα για να βρει φως και να ζήσει· στο ζώο που θα πολεμήσει μέχρι τέλους για να ξεφύγει από τον θάνατο· στον άνθρωπο που θα κάνει σχεδόν τα πάντα για την αυτοσυντήρησή του.

Η τάση της αυτοσυντήρησης και η πάλη κατά του θανάτου αποτελούν την πιο στοιχειώδη μορφή του βιόφιλου προσανατολισμού και είναι κοινή σε κάθε ζωντανή ύλη. Στον βαθμό που είναι μια τάση συντήρησης της ζωής και πάλης κατά του θανάτου, αντιπροσωπεύει μόνο μία πτυχή της παρόρμησης προς τη ζωή. Η άλλη πτυχή είναι πιο θετική: η ζωντανή ύλη έχει την τάση να αφομοιώνει και να ενώνεται· την τάση να συγχωνεύεται με διαφορετικές και αντίθετες οντότητες και να αναπτύσσεται με δομημένο τρόπο. Η ενοποίηση και η αφομοιωτική ανάπτυξη αποτελούν χαρακτηριστικά όλων των διεργασιών της ζωής, όχι μόνο αναφορικά με τα κύτταρα αλλά και με τα συναισθήματα και τη σκέψη.

Η πιο στοιχειώδης έκφραση αυτής της τάσης είναι η συνένωση μεταξύ κυττάρων και οργανισμών, από τη μη σεξουαλική κυτταρική συνένωση μέχρι τη σεξουαλική ένωση στα ζώα και στον άνθρωπο. Στον άνθρωπο η σεξουαλική ένωση βασίζεται στην έλξη μεταξύ του αρσενικού και του θηλυκού πόλου. Το δίπολο αρσενικό-θηλυκό αποτελεί τον πυρήνα αυτής της ανάγκης συνένωσης, από την οποία εξαρτάται η ζωή του ανθρώπινου είδους. Φαίνεται ότι γι’ αυτόν τον λόγο η φύση έχει προσφέρει στον άνθρωπο την πιο έντονη ηδονή στη συνένωση των δύο πόλων. Κανονικά, το βιολογικό αποτέλεσμα αυτής της συνένωσης είναι η δημιουργία ενός νέου όντος. Ο κύκλος της ζωής αποτελείται από την ένωση, τη γέννηση και την ανάπτυξη· όπως ο κύκλος του θανάτου αποτελείται από τη διακοπή της ανάπτυξης, την αποσύνθεση, την παρακμή.

Εντούτοις, ακόμη και το σεξουαλικό ένστικτο, παρότι βιολογικά υπηρετεί τη ζωή, δεν είναι απαραίτητο ότι ψυχολογικά αποτελεί έκφραση βιοφιλίας. Φαίνεται να μην υπάρχει σχεδόν κανένα έντονο συναίσθημα που το σεξουαλικό ένστικτο να μην μπορεί να το έλξει και να αναμειχθεί μαζί του. Η ματαιοδοξία, η επιθυμία για πλούτη ή για περιπέτεια, ακόμη και η έλξη του θανάτου μπορούν κατά κάποιο τρόπο να θέσουν το σεξουαλικό ένστικτο υπό τις υπηρεσίες τους. Γιατί συμβαίνει αυτό αποτελεί θέμα προς διερεύνηση. Θα ήταν δελεαστικό να σκεφτεί κανείς ότι ήταν μια πονηριά της φύσης να κάνει το σεξουαλικό ένστικτο τόσο εύπλαστο, ώστε να μπορεί να κινητοποιηθεί από οποιοδήποτε είδος έντονης επιθυμίας, ακόμη και από εκείνες που βρίσκονται σε αντίθεση με τη ζωή. Αλλά, ανεξάρτητα από τον λόγο, το γεγονός της πρόσμειξης της σεξουαλικής επιθυμίας και της καταστροφικότητας είναι σχεδόν αδιαμφισβήτητο. (Ο Φρόιντ αναφέρθηκε σε αυτή την πρόσμειξη, ιδιαίτερα στη συζήτηση του συγκερασμού του ενστίκτου του θανάτου με το ένστικτο της ζωής, όπως εμφανίζεται στον σαδισμό και τον μαζοχισμό.) Ο σαδισμός, ο μαζοχισμός, η νεκροφαγία και η κοπροφαγία είναι διαστροφές όχι επειδή παρεκκλίνουν από τα αποδεκτά πρότυπα σεξουαλικής συμπεριφοράς, αλλά ακριβώς επειδή σημαίνουν τη μια στοιχειώδη διαστροφή: την πρόσμειξη ζωής και θανάτου.

Την πλήρη εκδίπλωση της βιοφιλίας τη συναντάμε στον δημιουργικό προσανατολισμό. Το άτομο που αγαπάει ολοκληρωτικά τη ζωή έλκεται από τη διαδικασία της ζωής και της ανάπτυξης σε όλες τις σφαίρες. Προτιμά να φτιάχνει αντί να συντηρεί. Έχει τη δυνατότητα να θαυμάζει και προτιμά να βλέπει κάτι καινούριο από την ασφάλεια του να βρίσκει επιβεβαίωση στο παλιό. Η προσέγγισή του στη ζωή είναι λειτουργική και όχι μηχανική. Βλέπει το σύνολο και όχι μόνο τα μέρη, τις δομές αντί για τα αθροίσματα. Επιθυμεί να διαπλάσει και να επηρεάσει μέσω της αγάπης, της λογικής και του παραδείγματός του· όχι δια της βίας, τεμαχίζοντας πράγματα ή μέσω του γραφειοκρατικού τρόπου διοίκησης των ανθρώπων σαν να ήταν πράγματα. Απολαμβάνει τη ζωή και όλες τις εκδηλώσεις της και όχι μόνο τις συγκινήσεις.

Η βιοφιλική ηθική έχει τη δική της αρχή περί Καλού και Κακού. Καλό είναι ό,τι υπηρετεί τη ζωή- Κακό είναι ό,τι υπηρετεί τον θάνατο. Το Καλό είναι σεβασμός για τη ζωή- ό,τι ενισχύει τη ζωή, την ανάπτυξη, την εξέλιξη. Κακό είναι ό,τι πνίγει τη ζωή, την περιορίζει, την κόβει κομμάτια. Η χαρά είναι αρετή και η θλίψη αμαρτία. Η συνείδηση του βιόφιλου ατόμου είναι τέτοια που αναγκάζει τον εαυτό του να αποφεύγει το κακό και να κάνει το καλό. Δεν πρόκειται για το υπερεγώ που περιγράφει ο Φρόιντ, το οποίο είναι ένας αυστηρός επιτηρητής που χρησιμοποιεί τον σαδισμό κατά του εαυτού του για χάρη της αρετής. Η βιόφιλη συνείδηση παρακινείται από την έλξη της για τη ζωή και τη χαρά. Η ηθική προσπάθεια συνίσταται στην ενίσχυση της πλευράς του εαυτού του που αγαπά τη ζωή. Γι’αυτόν τον λόγο ο βιόφιλος δεν εμμένει στη μεταμέλεια και στις τύψεις, τα οποία αποτελούν εντέλει μόνο διαφορετικές πτυχές αυτοαπέχθειας και θλίψης. Στρέφεται γρήγορα προς τη ζωή και προσπαθεί να κάνει καλό. Η Ηθική του Σπινόζα αποτελεί σαφές παράδειγμα βιοφιλικής ηθικής. “Η ηδονή αφ’εαυτή δεν είναι κακή, αλλά καλή- αντιθέτως, ο πόνος αφ’εαυτός είναι κακός”. (Ηθική, ΙV, Προτ. XLI.) Και στο ίδιο πνεύμα: ” Ένας ελεύθερος άνθρωπος στοχάζεται τον θάνατο λιγότερο από οτιδήποτε άλλο- και η σοφία του αποτελεί διαλογισμό όχι του θανάτου αλλά της ζωής”.

 (Στο ίδιο, Προτ. LXVIII.) Η αγάπη για τη ζωή αποτελεί το υπόβαθρο διάφορων εκφάνσεων της ουμανιστικής φιλοσοφίας. Σε διαφορετικές νοητικές μορφές αυτές οι φιλοσοφίες διακατέχονται από το ίδιο πνεύμα με εκείνο του Σπινόζα· εκφράζουν την αρχή ότι ο λογικός άνθρωπος αγαπά τη ζωή, ότι η θλίψη είναι αμαρτία και η χαρά αρετή, ότι ο στόχος του ανθρώπου στη ζωή είναι να έλκεται από ό,τι είναι ζωντανό και να διαχωρίζει τον εαυτό του από ό,τι είναι νεκρό και μηχανικό.

Το πρώτο ψέμα που λέμε στον εαυτό μας είναι όταν λέμε “εγώ”

Αν αρχίσουμε να μελετάμε τον εαυτό μας, πρώτα απ’ όλα συναντάμε μια λέξη που χρησιμοποιούμε περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη, και αυτή είναι η λέξη “εγώ”. Λέμε “εγώ κάνω”, “εγώ κάθομαι”, “εγώ αισθάνομαι”, “εγώ συμπαθώ”, “εγώ αντιπαθώ”, κ.λπ. Αυτή είναι η μεγαλύτερη ψευδαίσθησή μας, γιατί το κυριότερο λάθος που κάνουμε γα τον εαυτό μας είναι ότι νομίζουμε πως είναι ένας· μιλάμε πάντοτε για τον εαυτό μας ως “εγώ” και υποθέτουμε ότι αναφερόμαστε συνέχεια στο ίδιο πράγμα, ενώ στην πραγματικότητα είμαστε χωρισμένοι σε εκατοντάδες εκατοντάδων διαφορετικά “εγώ”. Τη μια στιγμή όταν λέω “εγώ”. Μιλάει ένα μέρος μου και την άλλη στιγμή όταν λέω “εγώ” , μιλάει ένα εντελώς διαφορετικό “εγώ”. Δεν ξέρουμε ότι δεν έχουμε ένα “εγώ”, αλλά πολλά διαφορετικά “εγώ”, που συνδέονται με τα συναισθήματα και τις επιθυμίες μας και ότι δεν έχουμε κυρίαρχο Εγώ. Αυτά τα εγώ αλλάζουν συνέχεια· το ένα πνίγει το άλλο, το ένα αντικαθιστά το άλλο και όλη αυτή η πάλη αποτελεί την εσωτερική μας ζωή.

Το πρώτο ψέμα που λέμε στον εαυτό μας είναι όταν λέμε “εγώ”. Είναι ψέμα διότι λέγοντας “εγώ” προϋποθέτουμε ορισμένα πράγματα. Προϋποθέτουμε κάποια ενότητα, κάποια δύναμη. Και αν πω “εγώ” σήμερα και “εγώ” αύριο, πρέπει κανονικά να είναι το ίδιο “εγώ”, ενώ στην πραγματικότητα δεν υπάρχει σχέση μεταξύ τους. Βρισκόμαστε στην τωρινή κατάσταση εξαιτίας ορισμένων εμποδίων ή ορισμένων γεγονότων μέσα μας και το πιο σημαντικό γεγονός που δεν καταλαβαίνουμε είναι ότι δεν έχουμε το δικαίωμα να λέμε “εγώ”, γιατί θα είναι ψέμα. Όταν αρχίσετε να παρατηρείτε τον εαυτό σας θα δείτε ότι αυτή είναι η πραγματικότητα· υπάρχουν “εγώ” μέσα σας που δεν γνωρίζονται μεταξύ τους και δεν έρχονται ποτέ σε επαφή. Για παράδειγμα, αρχίστε να μελετάτε τα γούστα σας και θα δείτε ότι μπορεί να σας αρέσει το ένα πράγμα τη μια στιγμή και κάποιο άλλο την επόμενη στιγμή και ότι τα δύο αυτά είναι τόσο αντίθετα μεταξύ τους, ώστε θα αντιληφθείτε αμέσως ότι αυτά τα “εγώ” δεν συναντιούνται ποτέ. Αν παρατηρήσετε τις αποφάσεις σας θα δείτε ότι ένα “εγώ” αποφασίζει και κάποιο άλλο πρέπει να εκτελέσει την απόφαση· κι αυτό το άλλο είτε είναι απρόθυμο να την εκτελέσει είτε ποτέ δεν άκουσε σχετικά.

Οι ομάδες αυτές των “εγώ” εκδηλώνονται ως ρόλοι που ο άνθρωπος παίζει στη ζωή του. Όλοι έχουν ένα ορισμένο αριθμό ρόλων· ένας αντιστοιχεί σε μια κατηγορία συνθηκών, ένας άλλος σε κάποια άλλη, κ.ο.κ. Ο άνθρωπος ο ίδιος σπάνια προσέχει τις διαφορές αυτές. Για παράδειγμα, έχει ένα ρόλο για την δουλειά του, έναν άλλο για το σπίτι, ακόμη έναν άλλο ανάμεσα στους φίλους του, έναν άλλον αν ενδιαφέρεται για σπορ, κ.ο.κ. Τους ρόλους αυτούς τους παρατηρούμε καλύτερα σε άλλους ανθρώπους παρά στον εαυτό μας. Οι άνθρωποι πολλές φορές είναι τόσο διαφορετικοί σε διάφορες περιστάσεις, ώστε οι ρόλοι αυτοί γίνονται ολοφάνεροι και ξεκάθαροι· αλλά καμιά φορά είναι καλύτερα κρυμμένοι ή και παίζονται μόνο εσωτερικά χωρίς εξωτερικές εκδηλώσεις. Όλοι οι άνθρωποι, είτε το γνωρίζουν είτε όχι, είτε το επιθυμούν είτε όχι, έχουν ορισμένους ρόλους που υποδύονται. Το παίξιμο αυτό γίνεται ασυνείδητα. Αν μπορούσε να γίνει συνειδητά, θα ήταν εντελώς διαφορετικό, αλλά δεν προσέχει κανείς ποτέ πώς περνάει από τον ένα ρόλο στον άλλον. Ή αν το προσέξει πείθει τον εαυτό του ότι το κάνει σκόπιμα, ότι είναι συνειδητή πράξη. Στη πραγματικότητα η αλλαγή πάντοτε ελέγχεται από τις περιστάσεις, δεν μπορεί να ελέγχεται από τον ίδιο τον άνθρωπο, διότι αυτός ο ίδιος δεν υπάρχει ακόμη. Καμιά φορά υπάρχουν συγκεκριμένες αντιφάσεις ανάμεσα στον ένα και στον άλλο ρόλο. Στον ένα ρόλο λέει κανείς κάτι, έχει ορισμένες συγκεκριμένες απόψεις και πεποιθήσεις. Περνάει μετά σ’ έναν άλλο ρόλο και έχει τελείως διαφορετικές πεποιθήσεις και λέει τελείως διαφορετικά πράγματα, χωρίς να το προσέχει ή διαφορετικά νομίζει ότι το κάνει σκόπιμα.