Αρχές Σύνταξης της Αρχαιοελληνικής Γλώσσας: 1. Η ΑΠΛΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΟΡΟΙ ΤΗΣ

ΤΟ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ

§1.11. Το κατηγορούμενο είναι συνήθως, όπως και στα νέα Ελληνικά, ένα επίθετο ή ουσιαστικό που μέσω ενός συνδετικού ρήματος αποδίδει κάποιο χαρακτηριστικό στο υποκείμενο.

ΛΥΣ 13.43 οὗτος ἁπάντων αἴτιός ἐστιν || αυτός είναι υπεύθυνος για όλα.

ΛΥΣ 28.1 τὰ μὲν κατηγορημένα οὕτως ἐστὶ πολλὰ καὶ δεινά οι κατηγορίες είναι τόσο πολλές και φοβερές.

ΘΟΥΚ 1.24.1 Ἐπίδαμνός ἐστι πόλις || η Επίδαμνος είναι πόλη.

ΞΕΝ Απομν 1.2.62 τούτοις θάνατός ἐστιν ἡ ζημία η ποινή γι' αυτούς είναι ο θάνατος.

§1.12. Ως κατηγορούμενο όμως μπορούν να χρησιμοποιηθούν και όροι που ισοδυναμούν με επίθετο ή ουσιαστικό, όπως:

• Αντωνυμίες:

ΞΕΝ Ελλ 2.3.37 ὅστις μέντοι ὁ ταῦτα πράττων ἐστὶν οἶμαι ἂν ὑμᾶς κάλλιστα κρίνειν || νομίζω όμως πως εσείς θα μπορούσατε να κρίνετε καλύτερα απ' όλους ποιος είναι αυτός που τα κάνει αυτά.

ΞΕΝ ΚΠαιδ 5.1.8 εἰ τοιαύτη ἐστὶν (ἡ γυνὴ) οἵαν σὺ λέγεις || αν η γυναίκα είναι τέτοια που εσύ λες.

• Επιρρήματα ή εμπρόθετοι προσδιορισμοί:

ΙΣΟΚΡ 4.5 ὥστ' ἤδη μάτην εἶναι τὸ μεμνῆσθαι περὶ τούτων || ώστε να είναι πια μάταιο να κάνει κανείς λόγο γι'αυτά.

ΞΕΝ ΚΠαιδ 1.2.15 οἱ Πέρσαι ἦσαν ἀμφί τὰς δώδεκα μυριάδας || οι Πέρσες ήταν περίπου εκατόν είκοσι χιλιάδες.

• Ονοματική πρόταση:

ΔΗΜ 9.47 ὡς ἄρ' οὔπω Φίλιππός ἐστιν οἷοί ποτ' ἦσαν Λακεδαιμόνιοι || ότι τάχα ο Φίλιππος δεν είναι ακόμα τόσο δυνατός όσο ήταν κάποτε οι Λακεδαιμόνιοι.

§1.13. Συμφωνία του υποκειμένου με το κατηγορούμενο. Το κατηγορούμενο, αν είναι επίθετο συμφωνεί με το υποκείμενο στο γένος, τον αριθμό και την πτώση· αν είναι ουσιαστικό, τότε η συμφωνία του με το υποκείμενο περιορίζεται αναγκαστικά μόνο στον αριθμό και την πτώση, και μόνο τυχαία μπορεί να είναι η συμφωνία τους ως προς το γένος.

ΞΕΝ Απομν 4.4.13 ὁ μὲν ἄρα νόμιμος δίκαιός ἐστιν || όποιος επομένως τηρεί τους νόμους είναι δίκαιος.

ΔΗΜ 25.16 πᾶς ἐστι νόμος εὕρημα μὲν καὶ δῶρον θεῶν || κάθε νόμος είναι εύρημα και δώρο των θεών.

Σε αρκετές περιπτώσεις όμως, όταν το υποκείμενο είναι μια αφηρημένη ή γενική έννοια, το κατηγορούμενο βρίσκεται σε ουδέτερο γένος ενικού αριθμού, ανεξάρτητα από το γένος του υποκειμένου.

ΛΥΣ 19.5 πάντων δεινότατόν ἐστι διαβολή || η συκοφαντία είναι το πιο φοβερό απ' όλα.

ΔΗΜ 25.15 ἡ μὲν φύσις ἐστὶν ἄτακτον || η φύση είναι κάτι το απείθαρχο.

Στις περιπτώσεις αυτές εννοείται κανονικά ως κατηγορούμενο κάποιο ουσιαστικό: πρᾶγμα, χρῆμα, κτῆμα ή η αόριστη αντωνυμία τι, όπως φαίνεται από τις φράσεις στις οποίες το κανονικό κατηγορούμενο δεν έχει παραλειφθεί.

ΞΕΝ Ελλ 7.1.32 οὕτω κοινόν τι ἄρα χαρᾷ καὶ λύπῃ δάκρυά ἐστιν || τα δάκρυα λοιπόν είναι κάτι το τόσο κοινό στη χαρά και στη λύπη.

ΞΕΝ Απομν 1.5.1 ἐγκράτεια καλόν τε κἀγαθὸν ἀνδρὶ κτῆμά ἐστιν || η εγκράτεια είναι απόκτημα για τον ολοκληρωμένο άνδρα.

§1.14. Γενική κατηγορηματική. Πολλές φορές στη θέση ενός κατηγορουμένου που εκφέρεται σε όμοια πτώση με το υποκείμενο βρίσκουμε τη γενική ενός ουσιαστικού η οποία έχει επίσης κατηγορηματική λειτουργία, π.χ. η ομοιόπτωτη εκφορά ἡ οἰκία ἐστὶ πατρική, μπορεί να αντικατασταθεί από την ετερόπτωτη ἡ οἰκία ἐστὶ τοῦ πατρός, όπως συμβαίνει και στα νέα ελληνικά. Η γενική αυτή που έχει θέση κατηγορουμένου ονομάζεται γενική κατηγορηματική και μπορεί να δηλώνει:

(α) τον κάτοχο ενός πράγματος ή μιας ιδιότητας (γενική κατηγορηματική κτητική)

ΔΗΜ 15.26 (Χαλκηδών), ἣ βασιλέως μέν ἐστιν || η Χαλκηδόνα, η οποία ανήκει στον Πέρση βασιλιά.

ΛΥΣ 19.62 τῷ γ' ἔργῳ πάλαι <τῆς πόλεως> ταῦτ' ἐστί || στην πραγματικότητα αυτά από παλιά ανήκουν στην πόλη.

ΛΥΣ 33.4 φιλονικεῖν μέν ἐστιν εὖ πραττόντων || οι ανταγωνισμοί είναι γνώρισμα όσων ευημερούν.

ΔΗΜ 20.11 οὐδ' ἐστὶν ὅλως, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοῦ ἤθους τοῦ ὑμετέρου κύριον ποιῆσαι τοιοῦτον νόμον || δεν είναι καθόλου του χαρακτήρα σας, Αθηναίοι, να επικυρώσετε έναν τέτοιο νόμο.

ΘΟΥΚ 1.69.6 αἰτία μὲν γὰρ φίλων ἀνδρῶν ἐστὶν ἁμαρτανόντων, κατηγορία δὲ ἐχθρῶν ἀδικησάντων || το παράπονο ενός ανθρώπου αφορά τους φίλους του όταν σφάλλουν, η κατηγορία του όμως αφορά τους εχθρούς του που τον αδίκησαν.

(β) την καταγωγή (γενική κατηγορηματική της καταγωγής)

ΞΕΝ ΚΑναβ 3.2.14 τοιούτων μέν ἐστε προγόνων από τέτοιους προγόνους κατάγεστε.

(γ) το σύνολο, μέρος του οποίου είναι το υποκείμενο (γενική κατηγορηματική διαιρετική)

ΘΟΥΚ 3.70.6 ἕως ἔτι βουλῆς ἐστί (Πειθίας) || όσο ήταν ακόμη ο Πειθίας μέλος της βουλής.

ΞΕΝ Ελλ 6.3.2 ἦν δὲ τῶν αἱρεθέντων Καλλίας Ἱππονίκου, Αὐτοκλῆς Στρομβιχίδου … || στους εκλεγμένους πρέσβεις ανήκαν ο Καλλίας ο γιός του Ιππόνικου, ο Αυτοκλής, ο γιος του Στρομβιχίδη

(δ) το υλικό από το οποίο έχει κατασκευαστεί κάποιο αντικείμενο (γενική κατηγορηματική της ύλης)

ΗΡΟΔ 1.93.6 ἡ κρηπίς ἐστι λίθων μεγάλων || το θεμέλιο είναι κατασκευασμένο από μεγάλες πέτρες.

(ε) μια ιδιότητα του υποκειμένου (γενική κατηγορηματική της ιδιότητας)

ΔΗΜ 54.22 ὅστις δ' ἐτῶν μέν ἐστιν πλειόνων ἢ πεντήκοντα || όποιος είναι μεγαλύτερος από πενήντα χρονών.

(στ) την αξία ενός πράγματος (γενική κατηγορηματική της αξίας)

ΔΗΜ 21.88 ἀλλὰχιλίων ἡ δίκη μόνον ἦν δραχμῶν όμως το πρόστιμο ήταν μόνο χιλίων δραχμών.

§1.15. Επιρρηματικό κατηγορούμενο. Εκτός από τα συνδετικά, και άλλα ρήματα, κυρίως όσα σημαίνουν κίνηση μπορούν να δεχθούν στο υποκείμενό τους κατηγορούμενο, το οποίο είναι συνήθως επίθετο και δηλώνει κάποια επιρρηματική σχέση: τόπο, χρόνο, τρόπο, σειρά, σκοπό κλπ., γι' αυτό ονομάζεται επιρρηματικό κατηγορούμενο και μπορεί να μεταφράζεται με επίρρημα ή εμπρόθετο προσδιορισμό.

ΞΕΝ ΚΑναβ 7.6.25 ὑπαίθριοι δ' ἔξω ἐστρατοπεδεύετε || στρατοπεδεύατε έξω στο ύπαιθρο.

ΞΕΝ Ελλ 2.1.30 (Θεόπομπος) ἀφικόμενος τριταῖος ἀπήγγειλε (τὰ γεγονότα) || ο Θεόπομπος αφού έφτασε μετά από τρεις μέρες ανακοίνωσε όσα είχαν συμβεί.

ΞΕΝ ΚΑναβ 2.1.16 ἐγώ σε, ὦ Φαλῖνε, ἄσμενος ἑόρακα || εγώ, Φαλίνε, με χαρά σε είδα.

ΞΕΝ Ελλ 6.3.3 πρῶτος ἔλεξεν αὐτῶν Καλλίας ὁ δᾳδοῦχος || πρώτος από τους πρέσβεις πήρε τον λόγο ο Καλλίας ο δαδούχος.

ΘΟΥΚ 1.53.4 Κερκυραίοις δὲ τοῖσδε ξυμμάχοις οὖσι βοηθοὶ ἤλθομεν || ήρθαμε για να βοηθήσουμε του Κερκυραίους αυτούς εδώ που είναι σύμμαχοί μας.

§1.16. Προληπτικό κατηγορούμενο ή του αποτελέσματος. Τα ρήματα που σημαίνουν εξέλιξη, όπως αὔξομαι, αὐξάνομαι, αἴρομαι (υψώνομαι), τρέφομαι, πνέω, ῥέω κ.τ.ό. δέχονται κατηγορούμενο το οποίο αποδίδει στο υποκείμενό τους μιαν ιδιότητα την οποία δεν έχει ακόμη, αλλά θα είναι το τελικό αποτέλεσμα της εξέλιξης που δηλώνει το ρήμα.

ΘΟΥΚ 2.75.6 ᾔρετο δὲ τὸ ὕψος τοῦ τείχους μέγα || το ύψος του τείχους ανέβαινε και γινόταν μεγάλο (μεγάλωνε το τείχος σε ύψος).

ΔΗΜ 2.5 πάντα διεξελήλυθεν (Φίλιππος) οἷς πρότερον παρακρουόμενος μέγας ηὐξήθη || ο Φίλιππος χρησιμοποίησε όλα τα μέσα, με τα οποία εξαπατώντας έφτασε σε μεγάλη ακμή κατά το παρελθόν.

ΞΕΝ ΚΠαιδ 4.2.3 τὸ Κύρου ὄνομα μέγιστον ηὔξητο || η φήμη του Κύρου έφτασε στο ύψιστο σημείο της.

ΠΛ Πρωτ 327b ἀλλὰ ὅτου ἔτυχεν ὁ ὑὸς εὐφυέστατος γενόμενος εἰς αὔλησιν, οὗτος ἂν ἐλλόγιμος ηὐξήθη || αλλά όποιου ο γιος έτυχε να γεννηθεί εξαιρετικά προικισμένος για αυλητής, αυτός θα διακρινόταν και θα γινόταν φημισμένος.

Σκοτ Πεκ: Περί ζωής

Η ζωή είναι δύσκολη, οι άνθρωποι δεν βλέπουν βαθιά αυτήν την αλήθεια, ότι η ζωή είναι δύσκολη. Αντί γι΄ αυτό γκρινιάζουν ασταμάτητα με θόρυβο, ή σε χαμηλούς τόνους για τα τεράστια προβλήματα τους, για τα βάρη και τις δυσκολίες της, λες και η ζωή είναι γενικά εύκολη, λες και η ζωή πρέπει να είναι εύκολη.

Εκφράζουν την πίστη τους θορυβώδικα, ή με λεπτό τρόπο, ότι οι δυσκολίες τους αποτελούν ένα μοναδικό είδος δοκιμασίας που δεν έπρεπε να υπάρχει και που, κατά παράδοξο τρόπο έπληξαν ειδικά αυτούς, τις οικογένειές τους, το σόι τους, την τάξη τους, το έθνος τους, ή ακόμα και το γένος τους κι όχι άλλους. Τη γνώρισα αυτή τη γκρίνια γιατί έχω κι εγώ σε αυτήν το μερτικό μου.

Η ζωή είναι μια σειρά από προβλήματα. Θέλουμε να γκρινιάζουμε για αυτά ή να τα λύνουμε; Θέλουμε να μάθουμε στα παιδιά μας να τα λύνουν;

Η πειθαρχία είναι μια βασική συλλογή εργαλείων που χρειαζόμαστε για να λύνουμε τα προβλήματα της ζωής. Χωρίς πειθαρχία δεν μπορούμε να γίνουμε τίποτα. Με λίγη πειθαρχία μπορούμε να λύσουμε μόνο λίγα προβλήματα. Με ολική πειθαρχία μπορούμε να λύσουμε όλα τα προβλήματα.

Εκείνο που κάνει τη ζωή δύσκολη, είναι το γεγονός ότι η πορεία για την αντιμετώπιση και λύση των προβλημάτων είναι βασανιστική. Τα προβλήματα μάς προκαλούν έντονο αίσθημα αποστέρησης, ή στενοχώριας, ή μελαγχολίας ή μοναξιάς, ή μεταμέλειας, ή θυμού, ή φόβου βαθιάς ανησυχίας ή άγχους και απελπισίας. Όλα αυτά είναι δυσάρεστα συναισθήματα συχνά πολύ δυσάρεστα και τόσο οδυνηρά όσο και οποιοσδήποτε πόνος, μερικές φορές ισοδυναμούν με το χειρότερο είδος σωματικού πόνου.

Ακριβώς εξαιτίας του πόνου που γεννούν μέσα μας γεγονότα ή συγκρούσεις τα ονομάζουμε προβλήματα. Και εφόσον η ζωή θέτει μια σειρά από προβλήματα η ζωή είναι πάντα δύσκολη και γεμάτη λύπες αλλά και χαρές.

Όταν αποφεύγουμε την κανονική ταλαιπωρία που απορρέει από την επαφή μας με τα προβλήματα αποφεύγουμε συνάμα και την πρόοδο που απαιτούν από εμάς τα προβλήματα. Παύουμε να προοδεύουμε, μένουμε στάσιμοι. Και χωρίς γιατρειά το ανθρώπινο πνεύμα αρχίζει να μαραζώνει.

Όταν διδάσκουμε στον εαυτό μας και στα παιδιά μας την πειθαρχία μαθαίνουμε στα παιδιά μας και στον εαυτό μας πως να υποφέρουμε και πώς να προοδεύουμε.

Σκοπ Πεκ, Ο Δρόμος ο Λιγότερο Ταξιδεμένος

Το απολαμβάνειν

Ας φανταστούμε δύο ανθρώπους: Δύο γυναίκες, μητέρες και οι δύο, ίδιας ηλικίας, βρίσκονται κάποια ημέρα του καλοκαιριού στην παραλία μαζί με την μικρή τους κόρη. Η μία σκέφτεται διαρκώς πότε θα τελειώσουν για να γυρίσει σπίτι να κάνει τις δουλειές της, πώς θα τα βγάλει πέρα τώρα που μειώθηκε ο μισθός της και θυμάται με ενόχληση μία φίλη που της έλεγε πως, παρά την οικονομική κρίση, θα φύγει διακοπές για έναν μήνα.

Παρατηρεί την κόρη της και χαμογελάει βλέποντάς την να παίζει με το νερό, αλλά ταυτόχρονα σκέφτεται αν θα καταφέρουν με τον άνδρα της να της προσφέρουν όλα όσα θα ήθελαν. Η άλλη γυναίκα, σκέφτεται πόσο όμορφο είναι που κατάφερε να ξεκλέψει τρεις ώρες για να μοιραστεί με την κόρη της μία βόλτα στη θάλασσα και καμαρώνει καθώς παρατηρεί πόσο έχει μεγαλώνει. Την βοηθάει να φτιάξουν πυργάκια με την άμμο και γελάει όταν η κόρη της τα διαλύει. Θυμάται πόσο φοβόταν τη θάλασσα όταν ήταν μικρότερη και σκέφτεται χαμογελώντας ότι, όταν επιστρέψουν, θα περιγράψει στον άνδρα της πόσο ωραία πέρασαν.

Στην πρώτη περίπτωση, η γυναίκα αδυνατεί να απολαύσει την στιγμή και να επικεντρωθεί στο παρόν, παρασυρμένη από τους περισπασμούς της καθημερινότητας: υποχρεώσεις, δουλειά, βιοπορισμός, κλπ. Μπορεί να χαίρεται τη στιγμή αλλά δεν την ζει πραγματικά. Κατά πάσα πιθανότητα, όταν θα επιστρέψουν στο σπίτι, η βόλτα τους στη θάλασσα θα αφήσει λίγες αναμνήσεις και γρήγορα θα ξεχαστεί, ως μία ευχάριστη δραστηριότητα που έγινε και πέρασε. Η δεύτερη γυναίκα αντίθετα, φαίνεται να απολαμβάνει τα όσα συμβαίνουν: για τρεις ώρες, βάζει στην άκρη την πιεστική πραγματικότητα και αφοσιώνεται με όλες τις αισθήσεις της στο παρόν, αναγνωρίζοντας πόσο σημαντική και μοναδική είναι αυτή η στιγμή. Επιστρέφοντας στο σπίτι, θα αφηγηθεί στον άνδρα της την βόλτα τους και η ανάμνηση θα παραμείνει για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα ως ένα όμορφο στιγμιότυπο στην πορεία της κοινής ζωής με την κόρη της.

Η έννοια του «απολαμβάνειν» είναι πολύ καινούργια στον χώρο της ψυχολογίας και γεννήθηκε στους κόλπους του επίσης καινούργιου κλάδου της Θετικής Ψυχολογίας. Αν θέλαμε να περιγράψουμε εν συντομία αυτόν τον κλάδο, θα λέγαμε ότι αποτελεί πεδίο της ψυχολογίας που μελετάει την «ευεργετική επίδραση θετικών μεταβλητών, όπως η χαρά, η ελπίδα, η αισιοδοξία, η ψυχολογική ανθεκτικότητα, η αγάπη, η πίστη και το ειλικρινές ενδιαφέρον, σε ανθρώπους ποικίλων ηλικιών και εθνικοτήτων». Εξετάζει το γιατί τελικά είναι τόσο σημαντικά τα θετικά συναισθήματα για τον άνθρωπο και πώς αυτά σχετίζονται με τα κορυφαία ζητούμενα της σύγχρονης κοινωνίας και του ανθρώπου, όπως η επαγγελματική επιτυχία, η κοινωνική αναγνώριση, η διατήρηση της σωματικής και ψυχικής υγείας, οι φιλίες, και πολλά άλλα.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο όρος «απολαμβάνειν» («savoring») δεν περιγράφει μόνο τις σωματικές απολαύσεις, όπως αυτές προκύπτουν από τις αισθήσεις μας, αλλά κυρίως τις νοητικές στρατηγικές που χρησιμοποιούμε προκειμένου να απολαύσουμε κάτι . Αυτό σημαίνει πως πέραν της απλής ευχαρίστησης μίας όμορφης στιγμής, εξετάζεται και τονίζεται η ικανότητα του ανθρώπου να εστιάσει την προσοχή του, να εκτιμήσει και να απολαύσει σε βάθος το οποιοδήποτε θετικό ερέθισμα, γεγονός ή συναίσθημα βιώνει την εκάστοτε στιγμή. Η λέξη «ικανότητα» δεν είναι τυχαία εδώ. Δεδομένων των πολυάριθμων περισπασμών της αναμφισβήτητα δύσκολης πραγματικότητας που βιώνουμε, τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, το να καταφέρει κανείς να εστιάσει την προσοχή του ακόμα και στο παραμικρό θετικό που του συμβαίνει είναι πραγματικά δύσκολο και απαιτεί θέληση και εξάσκηση. Επιπλέον, παρατηρώντας ξανά την σκηνή που περιγράψαμε στην αρχή, διαπιστώνουμε πως, πέραν της ικανότητας, η εμπειρία της δεύτερης γυναίκας κινητοποιεί όλες τις αισθήσεις της και στρέφει τις σκέψεις της τόσο στο παρελθόν όσο και στο μέλλον. Πράγματι, ενώ αναφέρεται στο παρόν, η διαδικασία του απολαμβάνειν προϋποθέτει τόσο την αναπόληση όσο και την προσδοκία. Πιο συγκεκριμένα, στην πρώτη περίπτωση αναπολούμε τα θετικά συναισθήματα που βιώσαμε στο παρελθόν ή απολαμβάνουμε τα θετικά συναισθήματα που νιώθουμε τώρα, καθώς θυμόμαστε το παρελθόν. Στη δεύτερη περίπτωση, σκεφτόμαστε πόσο όμορφα θα νιώσουμε κάποια συγκεκριμένη στιγμή στο μέλλον ή πόσο όμορφα νιώθουμε τώρα προσδοκώντας μία θετική, μελλοντική εξέλιξη. Αυτό που συμβαίνει διαμέσου της αναπόλησης και της προσμονής και που τελικά μας ενδιαφέρει περισσότερο, είναι ότι ισχυροποιείται η όμορφη εμπειρία που βιώνουμε στο παρόν.

Τι σημασία όμως έχουν όλα αυτά; Γιατί να προσπαθούμε να απολαύσουμε το οτιδήποτε, όταν όλα γύρω μας συνηγορούν για το ακριβώς αντίθετο; Γιατί να μην αρκεί να χαιρόμαστε, όσο μπορούμε, τη στιγμή; Με άλλα λόγια – τι έχουμε να κερδίσουμε μέσα από αυτή τη διαδικασία που, συν τις άλλοις, απαιτεί προσπάθεια και εξάσκηση; Η απάντηση είναι πως το απολαμβάνειν ενισχύει τα θετικά συναισθήματά μας. Όταν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να αφεθεί και να ζήσει πραγματικά και σε βάθος την στιγμή, ισχυροποιούμε την θετικότητα, την αισιοδοξία και την χαμογελαστή ματιά στη ζωή. Με την σειρά τους, αυτά τα θετικά συναισθήματα λειτουργούν ευεργετικά στην προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική ζωή μας. Σύμφωνα με πολυάριθμες έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί σε διεθνές επίπεδο, οι άνθρωποι που εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα ικανοποίησης και θετικότητας στη ζωή, έχουν περισσότερους φίλους, καλύτερη σωματική και ψυχική υγεία και καλύτερη επαγγελματική εξέλιξη σε σχέση με όσους αφήνονται να κατακλυστούν από αρνητικά συναισθήματα (απαισιοδοξία, απογοήτευση, πικρία, εχθρότητα, φθόνο, ανταγωνισμό κλπ) και δηλώνουν μη-ικανοποιημένοι από τη ζωή τους.

Αν όλα τα παραπάνω φαντάζουν προκλητικά σε μία εποχή και σε μία κοινωνία που δοκιμάζεται καθημερινά από αρνητικές εξελίξεις, απογοητευτικά γεγονότα και τρομακτικές προοπτικές, αρκεί να αναρωτηθούμε το εξής: Πόση ανάγκη τελικά έχουμε από ανθρώπους που είναι γεμάτοι θετικότητα, ευγνωμοσύνη, αγάπη και ουσιαστική ομορφιά; Μία σύντομη αναδρομή στην παγκόσμια ιστορία θα μας δείξει πως, οι άνθρωποι που άλλαξαν προς το καλύτερο τον κόσμο και τις κοινωνίες, ήταν προσωπικότητες με αυτά τα χαρακτηριστικά, που με τον δικό τους τρόπο κατάφεραν να προτείνουν δημιουργικές, εναλλακτικές λύσεις, να σκεφτούν διαφορετικά και να δώσουν μία θετική προοπτική στην κοινωνία.

Πυθαγόρας: Αυτογνωσία και Κάθαρση

Πυθαγόρας, ο πρώτος διδάσκαλος της αυτογνωσίας (580-500 π.Χ.). Ο μέγας αυτός μύστης επέβαλε πρακτικά στους μαθητές του την άσκηση της αυτογνωσίας.

Κατά τον Ιάμβλιχο (του 3ου μ.Χ. αιώνα), οι μαθητές του ήταν:

- Οι ακουστικοί (άκουγαν μόνο, δεν ρωτούσαν τίποτε, δεν έλεγαν τίποτε).
– Οι μαθηματικοί (η φιλοσόφηση γινόταν με αριθμούς, ως σύμβολα ερμηνευόμενα).
– Οι φυσικοί (ανώτερου βαθμού, εισάγονταν σε πληρέστερη γνώση της φύσης και των όντων) και
– Η τέταρτη τάξη: αυτοί που κατείχαν την ανώτατη μύηση και γνώση.

Ασκούντο σε μυστηριακές αρετές, πρώτα της σιγής (να σιωπούν) και της εχεμύθειας (να κρατούν απόλυτα μυστικά απ' τους άλλους ό,τι άκουγαν ή διδάσκονταν και μάθαιναν). Μ' αυτά κατόρθωναν τη θεληματική χρήση του Νου, ηρεμία, αταραξία, αυτόβουλη κατεύθυνση της σκέψης, όπου η ηθική και η λογική απαιτούν και όχι όπου το συναίσθημα (η συγκίνηση) και η τυχαία παρόρμηση απ' τους ερεθισμούς. Επιδίωκαν και την καταστολή των ορμών, των επιθυμιών, των ορέξεων και γενικά των παθών και όλων όσων αποτελούν εμπόδιο στην αυτογνωσία.

Επέβαλε έπειτα ο Πυθαγόρας στους μαθητές του να εφαρμόζουν στη ζωή τους τις αρετές:

α) της ευσέβειας. «Θεόν τίμα, πρώτα και σέβου».
β) της ευορκίας. «Σέβου όρκον» που θα πει συνέπεια και ακριβή τήρηση του όρκου που δόθηκε, αλλά και κάθε υπόσχεσης.
γ) τιμή προς τους γονείς. «Τους γονείς τίμα».
δ) της εγκράτειας. «Ειθίζεο, γαστρός μεν πρώτιστα και ύπνου, λαγνείας, θυμού…», δηλ. να συνηθίζεις να κυριαρχείς στις επιθυμίες πρώτα, πρώτα του φαγητού και του ποτού, του ύπνου, των αφροδισίων, της οργής (θυμού). Απόφευγε τις αισχρές πράξεις και με άλλους και μόνος.
ε) της δικαιοσύνης. «Δικαιοσύνην ασκείν έργω τε λόγω τε».
στ) να γνωρίζουν ότι πεπρωμένο είναι όλοι ανεξαιρέτως να πεθαίνουν. `Αρα να είναι πάντα έτοιμοι, αγνοί και ενάρετοι. «Γνώθι θανέειν, πέπρωται άπασι».
ζ) της λιτότητας. «Υγείας της περί το σώμα χρη έχειν· αλλά μέτρον (το κανονικό ούτε περισσότερο ούτε λιγότερο) ποτού, σίτου, γυμνασίων». `Αριστη συμβουλή και προτροπή.
η) η ελευθερία, μεγάλο αγαθό· αρετή η διαφύλαξή της. «Μηδέ ανελεύθερον ίσθι· επί πάσι μέτρον άριστον».
θ) δια της προσευχής κατάκτησε μεγάλες δυνάμεις. Αλλά αναλάμβανε με θάρρος το έργο αφού προσευχηθείς στο Θεό να σε βοηθήσει να τελειώσεις. «Αλλ' έρχου επ' έργον θεοίσιν επευξάμενος τελέσαι».
ι) Δια της καθάρσεως του σώματος και της ψυχής σώζεται το Εγώ.
ια) συνεχής επιδίωξη της φρόνησης. «Ηνίοχον γνώμιν στήσας καθύπερθεν αρίστην» δηλ. πάνω απ' όλα ας έχεις άριστο κυβερνήτη το νου.

Το κορύφωμα όμως της πρακτικής εφαρμογής της αυτογνωσίας απ' τους Πυθαγόρειους κατορθωνόταν με τον αυτοέλεγχο κάθε βράδυ πριν τον ύπνο με τα πολυθρύλητα τρία ερωτήματα: Οι περίφημοι αυτοί στίχοι των «χρυσών επών» (στίχ. 40-45) έχουν ως εξής:

«Μηδ' ύπνον μαλακοίσιν επ' όμμασι προσδέξασθαι. Πριν των ημερινών έργων λογίσασθαι έκαστον· Τι παρέβην; Τι δ' έρεξα; Τι μοι δέον ούκ ετελέσθη; Αρξάμενος δ' από πρώτου επέξιθι και μετέπειτα. Δεινά μεν εκπρήξας επιπλήσσεο· χρηστά δε τέρπου. Ταύτα πόνει· ταύτ' εκμελέτα· τούτων χρη εράν σε».
Δηλ. κατά πιστή και κατά λέξη μετάφρασή μας: μη δεχθείς ποτέ στα μάτια σου τον ύπνο πριν εξετάσεις προσεκτικά ένα ένα τα έργα της ημέρας εκείνης ρωτώντας τον εαυτό σου: σε ποια έσφαλα; Τι καλό έκανα; Τι έπρεπε να κάνω και το παρέλειψα;

Αφού αρχίσεις από το πρώτο έργο της ημέρας προχώρα μέχρι το τελευταίο. Έπειτα από τον έλεγχο να επιπλήττεις (καταδικάζεις) τον εαυτό σου για τις κακές πράξεις για δε τις καλές να ευχαριστιέσαι ολόψυχα. Μ” αυτά ασχολήσου, αυτά μελέτα με προσοχή, αυτά είναι ανάγκη να αγαπήσεις με ζήλο.

 

Τα σχόλια περιττεύουν.

Μόνο η περικοπή αυτή, απ' τη διδασκαλία των Πυθαγορείων αν παρέμενε, θα ήταν ικανή να δείξει το υπέροχο ηθικό της ύψος. Κι όμως πέρασαν 2500 χρόνια και τη θαυμάσια αυτή μέθοδο, της ανύψωσης του Εγώ σε μεγαλειώδη θέση, με τον αυτοέλεγχο και την καθημερινή αυτοκριτική, δεν επιχείρησαν να εφαρμόσουν οι παιδαγωγοί στην εκπαίδευση των νέων.

Δεν είναι παράδοξο. Η καθολίκευση της εκπαίδευσης μόλις απ' τις αρχές του 19ου αιώνα άρχισε και στον 20ό επιβλήθηκε συστηματικότερα. Έπειτα κατά τους δυο αυτούς τελευταίους αιώνες οι επιστημονικές επιτυχίες των ερευνητών στις θετικές λεγόμενες επιστήμες θάμπωσαν τους συντάκτες των εκπαιδευτικών προγραμμάτων και πίστεψαν στην παντοδυναμία της ετερογνωσίας και για την αυτογνωσία δεν έμεινε θέση…

Να μια σημαντική και κεφαλαιώδης ατέλεια των εκπαιδευτικών μας προγραμμάτων όλων των βαθμίδων.

Είναι ακατανόητο όσο και απαράδεκτο να αφιερώνονται τόσοι κόποι και μόχθοι και δαπάνες και αγωνίες και να δοκιμάζονται πικρίες και απογοητεύσεις για την ετερογνωσία και για την αυτογνωσία, αυτό τούτο το «νοούν», το εκλεκτό και το μεγάλο και το θείο Εγώ, να μη διατίθενται ούτε λίγα λεπτά της ώρας κάθε μέρα.

Επιβάλλεται σήμερα, όταν ο άνθρωπος έχει τέτοιες καταπληκτικές επιτυχίες στην ετερογνωσία, να στραφεί και στην αυτογνωσία. Τι ωφελεί αν οι επιστήμονες πέτυχαν να «ζυγίσουν» τα άστρα και να υπολογίζουν το βάρος τους ή να μετρούν τον αριθμό των πρωτονίων και των ηλεκτρονίων των ατόμων της ύλης και με τη διαταραχή της αναλογίας της σύνθεσής τους να αποδεσμεύουν την γιγάντια ενέργεια που εκλύουν, αν δεν αποκαλύψουν και δεν αξιοποιήσουν και την μέσα στο Εγώ, εξίσου αξιοθαύμαστη δυναμικότητα;

Κάθε πνευματική ή ηθική κατάκτηση συντελείται με τον ανθρώπινο νου. Το Εγώ νοεί, επινοεί, θαυματουργεί στις αποκαλύψεις των νόμων της φύσης.

Δεν θα αποκάλυπταν περισσότερα και ωφελιμότερα οι επιστήμονες ερευνητές, αν διέθεταν ισόρροπο χρόνο για τη μελέτη της φύσης του Εγώ του ανθρώπου και υπεδείκνυαν σε κάθε άνθρωπο την αυτοπροσπάθεια για αυτομελέτη και αυτοκαλλιέργεια των δυνατοτήτων του;

«Εις εαυτόν συνελού…» (στον εαυτό σου συγκεντρώσου) παραγγέλει ο αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος, «ένδον βλέπε» (μέσα σου βλέπε) «ένδον η πηγή του αγαθού και αεί αναβλύειν δυναμένη εάν αεί σκάπτης».

Ώστε, η πηγή του αγαθού (αυτού δηλ. που σώζει και ωφελεί) αναβλύζει μέσα απ” το Εγώ, αν όμως πάντοτε ανασκάπτεται (επίμονα προσπαθεί το ίδιο το Εγώ, δια του στοχασμού να αυτοαποκαλυφθεί) και αυτοκαλλιεργείται και αξιοποιεί τις ικανότητές του και αυτοδιερευνάται και καταστέλλει τις ορμές και τα πάθη του. Αν γίνεται συνεχώς αυτή η προσπάθεια, τότε και διαυγής σαν την πηγή του νερού, θα αναβλύζει από μέσα του και θα πλημμυρίζει το Είναι του από χαρά και ευτυχία.

Το κλειδί, λοιπόν, της θύρας δια της οποίας διερχόμενος ο άνθρωπος κατευθύνεται στην ευδαιμονία είναι η αυτογνωσία.

Με την αυτογνωσία φερόμαστε ταχύτερα και σταθερότερα στη γνώση και στη μάθηση, των οποίων την ακρότατη βαθμίδα κατέχει η απροσπέλαστη για τον άνθρωπο Σοφία. Φτάνουμε στη δυνατή γαλήνη και ηρεμία πνεύματος και ψυχής, προϋποθέσεων της ευτυχίας. Οδηγούμαστε με την ηθική διαβίωση, στην τελείωση, τον μοναδικό αλλά και ύψιστο σκοπό της γήινης ύπαρξης του ανθρώπου.

Αυτά που φοβάμαι να σου πω

«Δεν υπάρχει χειρότερη φυλακή απ’ το φόβο να μην πληγώσουμε κάποιον που μας αγαπά». -Rainer Maria Rilke

Υπάρχουν πράγματα που επιλέγουμε να μην πούμε στον άλλο με τη δικαιολογία ότι θέλουμε να τον προστατεύσουμε και να μην τον πληγώσουμε, αλλά αν το σκεφτούμε λίγο περισσότερο και είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας το μόνο άτομο που θέλουμε να προστατεύσουμε και να μην το πληγώσουμε είναι ο εαυτός μας.

Θέλουμε να προστατεύσουμε τον εαυτό μας από μια πιθανή απόρριψη ή από την άσκηση κριτικής.

Πολλές φορές μεγαλοποιούμε πολύ στο μυαλό μας τις αντιδράσεις ή τις απαντήσεις που αναμένουμε από τον άλλο, λόγω της ενεργοποίησης συναισθημάτων, αλλά και εμπειριών που έχουμε από το παρελθόν.

Επίσης, φοβόμαστε να πούμε κάτι στον άλλο με τη σκέψη ότι θα του φανεί γελοίο ή με το φόβο του τι θα σκεφτεί ο άλλος για εμάς: ότι είμαστε αδύναμοι, ότι είμαστε ευάλωτοι, ότι βλέπουμε τα πράγματα με πολύ ρομαντικό τρόπο, ότι είμαστε άδικοι μαζί του, ότι είμαστε αρκετά ενοχικοί;

Μπορεί να κάνουμε διάφορες υποθέσεις στο μυαλό μας που θα λειτουργήσουν αποτρεπτικά...

Όμως, αν θέλουμε να εκφράζουμε τον πραγματικό μας εαυτό και να είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας και τους άλλους είναι σημαντικό να λέμε και τα πράγματα που φοβόμαστε να πούμε...

Τι αισθάνομαι; Τι σκέφτομαι; Πώς νιώθω; Γιατί συμπεριφέρομαι έτσι;

«Τα πράγματα που φοβάμαι να σου πω έχουν να κάνουν με εμένα και οφείλονται σε μένα... φοβάμαι την απόρριψη και το τι θα σκεφτείς για μένα... φοβάμαι να σου δείξω πτυχές του πραγματικού μου εαυτού, είμαι ανασφαλής και φοβάμαι να ανοιχτώ σε σένα, γιατί πιστεύω πως όταν με γνωρίσεις καλύτερα θα με βαρεθείς ή θα με απορρίψεις, γιατί θα είμαι τόσο λίγος για σένα ή γιατί δεν θα είμαι αυτό που εσύ θέλεις...»

Άν επρόκειτο να πεθάνεις σύντομα και μπορούσες να κάνεις μόνο ένα τηλεφώνημα,
σε ποιόν θα τηλεφωνούσες και τι θα έλεγες;
... Και γιατί περιμένεις

Από τον ορθό λόγο στον εξορθολογισμό

O ορθός λόγος είναι η λογική ικανότητα του ανθρώπου να σκέφτεται χρησιμοποιώντας το μυαλό, τις αισθήσεις, και την αντίληψή του, «συλλαμβάνοντας» στο νοητικό του πεδίο και αποτυπώνοντας έννοιες, λέξεις και εικόνες. Ο ορθός λόγος είναι μια κατάκτηση των ανθρώπων έναντι των προλήψεων, των δεισιδαιμονιών και της οποιαδήποτε άνωθεν επιβαλλόμενης αυθεντίας και μοναδικής αλήθειας. Ο ορθός λόγος αγωνίζεται για την πνευματική ελευθερία, την ανεξιθρησκία και τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της έκφρασης γνώμης και άποψης.

Αυτά συμβαίνουν σε ατομικό επίπεδο, ενώ στο συλλογικό, ο ορθός λόγος είναι το «στήριγμα» στην αυτοδιάθεση των λαών, στην κατοχύρωση και στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και στην ελευθερία των ατόμων και των συλλογικοτήτων. Δεν είναι τυχαίο ότι ο ορθός λόγος αποκτάει οντότητα με το Διαφωτισμό, όμως ταλανίζεται και αναιρείται με τις αρνήσεις και τις εκτροπές του. Οι βάσεις του Διαφωτισμού τέθηκαν τον 17ο και τον 18ο αιώνα, όμως φιλοσοφικές σχολές που αναπτύχθηκαν αιώνες πριν, ήταν οι πρόδρομοι του ορθού λόγου και των διαφωτιστικών προταγμάτων. Δυστυχώς, έκτοτε ο ορθός λόγος πετάχτηκε στην πυρά αρκετές φορές, καθώς ο σκοταδισμός και οι πρακτικές και πολιτικές μεσαιωνικής προέλευσης και μεσσιανικού τύπου επικράτησαν, σπέρνοντας τον τρόμο και την καταστροφή.

Ο ορθολογισμός, ως λογικό επακόλουθο του ορθού λόγου, ήταν η φιλοσοφική θεώρηση που αποδέχτηκε ως γνώμονα και αφετηρία της γνώσης, τη λογική σκέψη. Αναπτύχθηκε με το Διαφωτισμό και συνδέθηκε με την εισαγωγή των μαθηματικών μεθόδων στη φιλοσοφία, κατ’ αρχήν με το έργο του Καρτέσιου, του Λάιμπνιτς και του Σπινόζα και στη συνέχεια με τις μελέτες του Χέγκελ (ο τελευταίος πίστευε ότι με τον ορθό λόγο μπορεί να κατανοηθεί και να προβλεφθεί η πορεία της ανθρώπινης ιστορίας). Ο Πλάτωνας ήταν ένας πρόδρομος του ορθολογισμού, υποστηρίζοντας ότι η ανθρώπινη γνώση βασίζεται στην ανάμνηση των ιδεών που έχει «αντικρίσει» η αθάνατη ψυχή προτού αυτή ενσαρκωθεί στο σώμα. Επίσης ο Επίκουρος, με την ηθική του αναγνώρισε το ορθολογικό και το ωφέλιμο, χωρίς να χρειάζεται το πρώτο να «απορροφάται» στο δεύτερο.

Οι δε Σοφιστές (Πρωταγόρας, Ιππίας, Κριτίας, Γοργίας) ασχολήθηκαν με τη γνώση και την αλήθεια, την αρετή, το πολιτικό σύστημα, τους θεσμούς, την κοινωνία και τη θρησκεία. Ο ορθολογισμός ήταν βασικό στοιχείο των φιλοσοφικών και πολιτικών τους θέσεων και βάση των αντιλήψεών τους. Αρχή του ορθολογισμού ήταν το «σκέφτομαι, άρα υπάρχω», όπου κατά τον Καρτέσιο το συμπερασματικό «άρα» δεν χρειαζόταν καθώς οι βασικές ιδέες του ανθρώπου προβάλλονται με άμεση βεβαιότητα στον νου και δεν αποτελούν συμπέρασμα μιας συλλογιστικής διαδικασίας. Παρόλα αυτά, οι αρχικές θέσεις του ορθολογισμού παρέμεναν θεολογικά «εγκλωβισμένες» καθώς θεωρούνταν ότι ο Θεός είχε εμφυτεύσει στον ανθρώπινο νου τις βασικές ιδέες και τα κριτήρια σαφήνειας και ευκρίνειας, για να υπάρχει ο εναργής άνθρωπος. Από το 19ο αιώνα και αργότερα, η υλιστική προσέγγιση του ορθολογισμού αναπτύχθηκε παραμερίζοντας τις θεολογικές του εκφάνσεις.

Όσον αφορά στην εκλογίκευση, αυτή είναι η προσπάθεια της ορθολογικής προσέγγισης της πραγματικότητας με την ταυτόχρονη απόρριψη των μυθολογικών ή των άλογων ερμηνειών που αναφέρονται σε αυτήν. Η εκλογίκευση αποτελεί δείγμα πειθαρχημένης και συγκροτημένης σκέψης. Στην ψυχολογία, ο όρος ταυτίζεται με την προσπάθεια του ανθρώπου να αποκρύψει τα πραγματικά κίνητρα της συμπεριφοράς του προσφέροντας «λογικοφανείς» εξηγήσεις. Μέσω αυτού του αμυντικού μηχανισμού, μια μη αποδεκτή συμπεριφορά δικαιολογείται με την αξιοποίηση της λογικής ή γίνεται συνειδητά ανεκτή με λογικές (αλλά μη ορθολογικές) εξηγήσεις. Η εκλογίκευση είναι ο τρόπος για να δικαιολογηθούν, κατ’ αρχήν από τον ίδιο τον άνθρωπο που αναζητά τη δικαιολόγηση των πράξεων και επιλογών του και στη συνέχεια από τους άλλους που βιώνουν, εμπλέκονται ή σχετίζονται με τα αποτελέσματα και τις συνέπειες αυτών των πράξεων και επιλογών. Πράξεις και ενέργειες «ενδύονται» με το μανδύα της λογικής και υποστηρίζονται με τη χρήση ενός ιδιότυπου και υποκειμενικώς καθοριζόμενου ορθού λόγου.

Τέλος, ο εξορθολογισμός είναι μια πράξη, μια διαδικασία, αλλά και το αποτέλεσμα της εκλογίκευσης. Είναι η προσπάθεια για να αποδοθούν λογικά στοιχεία και έννοιες σε μια μυθική δοξασία ή σε μια διήγηση. Ο εξορθολογισμός είναι η εξήγηση με σκοπό τη συμμόρφωση, βασισμένος στις αρχές της λογικής. Ο Γερμανός φιλόσοφος Γιούργκεν Χάμπερμας διάκρινε δύο διατάσεις στον εξορθολογισμό: την επικοινωνιακή ορθολογικότητα και την εργαλειακή ορθολογικότητα. Η πρώτη στοχεύει στη διεύρυνση της αμοιβαίας κατανόησης μέσω του επικοινωνιακού λόγου και οδηγεί στην κοινωνική ανάπτυξη και στη επικράτηση της δημοκρατίας, ενώ η δεύτερη ασχολείται με τον υπολογισμό και την προσπάθεια για επίτευξη αποτελεσματικότητας. Η εργαλειακή ορθολογικότητα χρησιμοποιείται από την εξουσία και την άρχουσα τάξη.

Παραδείγματα εξορθολογισμού είναι η γραφειοκρατία, που αναπτύχθηκε για την εύρυθμη λειτουργία της κυβερνητικής λειτουργίας, καθώς και η σύγχρονη αρχιτεκτονική σπιτιών που στοχεύει στην εξοικονόμηση χώρων και στο σχεδιασμό της οικιστής πολιτικής. Δεν είναι τυχαίο ότι ο εξορθολογισμός έχει τις ρίζες του στον Καλβινσμό, άμεσα σχετιζόμενος με την Προτεσταντική Ηθική και την επιδίωξη κυριαρχίας του καπιταλισμού τόσο σε οικονομικό επίπεδο, όσο και σε κοινωνικό και αξιακό επίπεδο. Ο εξορθολογισμός είτε ως «απόκλιση» ή ως «παρέκκλιση», είτε ως οργανωμένη και μεθοδευμένη συμπεριφορά και πρακτική, θεωρήθηκε υπεύθυνος για ολοκληρωτικές λύσεις και για ανθρωποθυσίες. Εξορθολογίστηκαν οι εκκαθαρίσεις, το Ολοκαύτωμα, οι φυλετικές γενοκτονίες, οι εγκληματικές ενέργειες και οι στρατιωτικές επεμβάσεις και κατακτήσεις. Με τον εξορθολογισμό των πράξεων που αποφάσισαν οι έχοντες την εξουσία του χρήματος και των όπλων, εκλογίκευσαν τις αποφάσεις και τις αποτρόπαιες επιλογές τους. Στο όνομα του ορθού λόγου διαπράχθηκαν και συνεχίζονται να διαπράττονται ειδεχθή εγκλήματα.

Η απόσταση που διανύει η λογική είναι μία απόσταση από τον ορθό λόγο στον εξορθολογισμό. Αυτοί που αποφασίζουν να θυσιάσουν ανθρώπινες ζωές και να ποδοπατήσουν αξιοπρέπειες και ελευθερίες, κάνουν ένα βήμα· διανύουν μια μικρή απόσταση: από τον ορθό λόγο στον εξορθολογισμό. Φροντίζουν να πείθουν το λαό με τον εξορθολογισμό, χρησιμοποιώντας όπως τους βολεύει τον ορθό λόγο. Η λογική ακολουθεί τον ανθρώπινο παραλογισμό, κάνοντας το άσπρο-μαύρο και το φώς-σκοτάδι. Οι βομβαρδισμοί εκλογικεύονται, τα οικονομικά μέτρα εξορθολογίζονται και ο ορθός λόγος εκχυδαΐζεται από τους πολιτικούς ακροβατισμούς και τις αναλύσεις των τηλεοπτικών ειδημόνων. Επειδή τα χαράτσια μπορούν να εκλογικευτούν, οι σφαγές να εξορθολογιστούν και η κοινωνία να παρακολουθεί -μέσα από τα παράθυρα- τον παραλογισμό του ορθού λόγου.

Η εμπιστοσύνη είναι ένα δύσκολο συναίσθημα

Η εμπιστοσύνη είναι ένα δύσκολο συναίσθημα. Είναι επικίνδυνο. Γιατί κερδίζεται με κόπο και μπορεί να χαθεί σε μια στιγμή. Δεν είναι κάτι που απαιτείς, ούτε που ζητάς. Είναι κάτι που λαμβάνεις αφότου το αποδείξεις. Κι αν δεν μπορείς να αποδείξεις ότι είσαι άξιος εμπιστοσύνης, τότε δεν την αξίζεις.

Όλοι οι άνθρωποι γύρω μας καθημερινά χρήζουν ακριβώς αυτό – να τους εμπιστευτούμε, έστω και λίγο. Από τον οδηγό του λεωφορείου ή μετρό στο οποίο τόσο συχνά επιβιβαζόμαστε, στο άτομο που μας φτιάχνει τον καφέ ή το φαγητό που παίρνουμε απέξω, στους συναδέλφους και συνεργάτες μας. Για να λειτουργήσει σωστά ο κόσμος πρέπει να δίνουμε και να λαμβάνουμε εμπιστοσύνη.

Πόσο συχνά όμως μετανιώνουμε για το πόσο εύκολα εμπιστευτήκαμε κάποιον; Υπάρχουν φορές που νιώθουμε να έχουμε πιαστεί κορόιδα, όχι επειδή είμαστε χαζοί, αλλά επειδή εμπιστευόμαστε τους άλλους περισσότερο από όσο αξίζουν. Οι υγιείς σχέσεις – σε όλα τα επίπεδα – θέλουν αμοιβαία συναισθήματα και ίση προσπάθεια. Δεν πρέπει να συναγωνίζεσαι τον άλλον για το ποιος δίνει ή κάνει περισσότερα. Το θέμα είναι να δίνουν και οι δύο το ίδιο, χωρίς να κρατούν λογαριασμό και αντίποινα.

Στην πραγματικότητα, καταλαβαίνεις έναν άνθρωπο μόνο όταν μπεις ολοκληρωτικά στη θέση του και δεις τα πράγματα από τη δική του οπτική. Όταν μπορέσεις να καταλάβεις γιατί ενοχλείται, γιατί ζηλεύει, γιατί γκρινιάζει, γιατί θέλει τα πράγματα με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Δεν είναι ψυχαναγκασμός, ούτε παραξενιά, είναι απλά ο χαρακτήρας ενός ανθρώπου που νοιάζεται ίσως υπερβολικά και που εμπιστεύεται τόσο εύκολο όσο πληγώνεται για αυτό. Όλοι πλάθουμε σενάρια στο μυαλό μας όταν δεν μας δίνονται εξηγήσεις. Γιατί πιστεύουμε πως κι όλοι οι άλλοι είναι ξεκάθαροι με και πιστοί σε εμάς όπως είμαστε εμείς.

Δεν είναι όμως έτσι. Η εμπιστοσύνη μπορεί να κλονιστεί σε μια στιγμή. Μια στιγμή της οποίας την αξία δεν είχες αναγνωρίσει έως ότου πλέον χαθεί.

Η κακία προς τους άλλους

Οι άνθρωποι γενικότερα, είναι ιδιαιτέρως κοινωνικά όντα που έχουν ανάγκη από θετικές σχέσεις. Επομένως, μπορούμε εύκολα να κατανοήσουμε τα κίνητρα που έχουμε για να τα πηγαίνουμε καλά με τους άλλους ανθρώπους. Στην πραγματικότητα, δεν θα υπήρχε καμία πιθανότητα ύπαρξης της κοινωνίας μας, αν ιστορικά οι άνθρωποι δε συνεργάζονταν και δεν τα πήγαιναν καλά μεταξύ τους σε ένα μεγάλο βαθμό.

Ωστόσο, πολύ συχνά βλάπτουν εσκεμμένα ο ένας τον άλλον. Γιατί άραγε συμβαίνει αυτό; Γιατί οι άνθρωποι θέλουν κάποιες φορές να πληγώσουν και να βλάψουν τους άλλους;

Δεκαετίες έρευνας αποδεικνύουν ότι πίσω από τη δημοφιλή πεποίθηση πως οι άνθρωποι γίνονται κακοί όταν θέλουν να αισθανθούν καλύτερα για τον εαυτό τους, κρύβεται μία μεγάλη αλήθεια.

 

1. Η Θετική Ιδιαιτερότητα

Η θεωρία της «κοινωνικής ταυτότητας», υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι έχουν μια βασική ψυχολογική ανάγκη για «θετική ιδιαιτερότητα». Με άλλα λόγια, οι άνθρωποι έχουν μία θετικά προσδιορισμένη ανάγκη να αισθάνονται μοναδικοί σε σχέση με τους γύρω τους. Καθώς από τη φύση τους, έχουν την τάση να σχηματίζουν ομάδες, αυτή η ανάγκη για θετική διάκριση, επεκτείνεται και στις ομάδες που ανήκουν. Δηλαδή, τείνουν να βλέπουν πιο ευνοϊκά τις ομάδες που ανήκουν, παρά τις ομάδες που δεν ανήκουν. Και ως εκ τούτου, έχουν την τάση να βλέπουν λιγότερο θετικά τους ανθρώπους που δεν αποτελούν μέρος μίας ομάδας σε σχέση με αυτούς που ανήκουν κάπου.

 

Επίσης, αυτό είναι ιδιαίτερα πιθανό να συμβεί, όταν υπάρχει ανταγωνισμός μεταξύ των ομάδων ή όταν οι άνθρωποι αισθάνονται ότι η ταυτότητα της ομάδας τους δοκιμάζεται η αμφισβητείται. Μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί για τη εξέταση αυτής της πεποίθησης, διαπιστώνουν ότι οι άνθρωποι γενικότερα εμφανίζουν ενδείξεις ευνοιοκρατίας για την ομάδα τους, και επιπλέον, ενισχύεται θετικά η αυτοεκτίμηση τους και το αίσθημα της θετικότητας προς την ομάδας τους, όταν διαγράφονται άλλα μέλη από την ομάδα και θεωρούνται ως «παρείσακτα».

2. Οι Μειονεκτικές Συγκρίσεις

Η θεωρία της «κοινωνικής σύγκρισης», υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι από τη φύση τους κάνουν συγκρίσεις με άλλους ανθρώπους και ότι αυτές οι συγκρίσεις μπορούν συχνά να μας κάνουν να αισθανόμαστε χειρότερα ή καλύτερα για τους εαυτούς μας. Καθώς, σε γενικές γραμμές προτιμάμε να αισθανόμαστε καλά, είμαστε επιρρεπείς στο να κάνουμε συγκρίσεις που θα μας επιτρέψουν να δούμε μειονεκτικά άλλους ανθρώπους.

 

Επιπλέον, η έρευνα που βασίζεται σε αυτή τη θεωρία, υποστηρίζει επίσης την ιδέα ότι οι άνθρωποι είναι πιο αρνητικοί απέναντι στους άλλους όταν νιώθουν ότι τους έχουν προσβάλει ή τους έχουν υποτιμήσει και ότι έτσι μπορούν να αισθάνονται καλύτερα για τον εαυτό τους και να βοηθηθούν στην αποκατάσταση της αυτοεκτίμησης τους.

 

Ένα παράδειγμα αυτού, μπορεί να δοθεί σε μια μελέτη, κατά την οποία όταν είπαν στους συμμετέχοντες ότι δεν ήταν ελκυστικοί, χρησιμοποιώντας πλαστή ανατροφοδότηση, βαθμολόγησαν τους άλλους, όχι μόνο ως λιγότερο ελκυστικούς, αλλά και ως λιγότερο έξυπνους και ευγενικούς σε σύγκριση με την ανατροφοδότηση ότι ήταν ελκυστικοί. Συνοψίζοντας, όταν οι συμμετέχοντες ένιωθαν προσβεβλημένοι, ήταν πιθανότερο να υποβιβάσουν τους άλλους.

 

3. Η Κλασική Προβολή

Ο Freud υποστήριξε δεκαετίες πριν, ότι οι άνθρωποι ένιωθαν καλά με τον εαυτό τους και τα ελαττώματά τους, όταν πίστευαν ότι και άλλα άτομα είχαν τα ίδια αρνητικά χαρακτηριστικά με αυτούς. Βασικά, αν υποθέσουμε ότι αισθάνεστε ανέντιμοι, τότε είναι πιο πιθανό να βλέπετε τους άλλους ανθρώπους ως επίσης ανέντιμους και αυτό σας κάνει κατά μία έννοια, να αισθάνεστε πιο έντιμοι από αυτούς.

 

Υπάρχουν διάφορες μελέτες που υποστηρίζουν αυτή την ιδέα. Σε μια μελέτη, όταν είπαν σε κάποιους συμμετέχοντες ότι είχαν υψηλά επίπεδα εσωτερικού θυμού, πίστευαν ότι και τα άλλα άτομα εξέφραζαν θυμό και με αυτό τον τρόπο, ένιωθαν ότι δεν είχαν ιδιαίτερο θυμό μέσα τους.

 

4. Η Απειλή του «Εγώ»

Οι ψυχολόγοι έχουν ανακαλύψει ότι όταν απειλείται η αυτοεκτίμησή μας, εκδηλώνουμε αρκετή επιθετικότητα. Με άλλα λόγια, σε γενικές γραμμές, δεν έχει ιδιαίτερη σημασία αν οι άνθρωποι αισθάνονται καλά ή άσχημα για τον εαυτό τους. Αυτό που έχει σημασία, είναι ότι εκείνη τη στιγμή που επιτίθενται, αισθάνονται χειρότερα για τον εαυτό τους από ό,τι συνήθως.

 

Αυτό το πεδίο έρευνας, έχει διαπιστώσει ότι η απειλούμενη αυτοεκτίμηση συνδέεται με ένα ευρύ φάσμα αυξημένων επιθετικών συμπεριφορών. Για παράδειγμα, όταν οι άνθρωποι νιώσουν προσβεβλημένοι, σε αντίθεση με το να λαμβάνουν εκτίμηση, είναι αρκετά πιθανό να κάνουν προσβλητικά σχόλια σε κάποιο άλλο άτομο.

 

Συμπέρασμα

Είτε αφορά στην προώθηση των ομάδων μας είτε των εαυτών μας, έχουμε την τάση να είμαστε πιο επιθετικοί, όταν η αυτοεκτίμηση μας αμφισβητείται και όταν δεν νιώθουμε ιδιαίτερα θετικά συναισθήματα για τους εαυτούς μας.

 

Όταν απειλείται η αυτοεκτίμησή μας, τότε είναι πιθανό να συγκρίνουμε τους εαυτούς μας με ανθρώπους που νομίζουμε ότι είναι σε χειρότερη θέση από εμάς, ώστε να βλέπουμε ότι έχουν περισσότερα αρνητικά χαρακτηριστικά από εμάς, προκειμένου να υποβαθμίσουμε τα άτομα που δεν είναι μέλη των ομάδων μας, καθώς και για να εκφράσουμε πιο άμεση επιθετικότητα προς τους ανθρώπους γενικότερα.

 

Η προσβολή, η υποτίμηση ή η επίκριση άλλων ανθρώπων μπορεί να δείξει πολλά περισσότερα για το πώς αισθάνεστε εσείς για τον εαυτό σας, παρά για το χαρακτήρα του άλλου προσώπου. Η ανασφάλεια για τους ίδιους μας τους εαυτούς μας, ευθύνεται σε ένα μεγάλο βαθμό για την αποτύπωση της σκληρότητας που υπάρχει σήμερα στην κοινωνία.

Αγαπάτε τον εαυτό σας; Αυτή είναι η αξία σας

Αν μπορούμε να δούμε τον εαυτό μας όπως είναι, αυτό είναι το πρώτο βήμα προς την αυτοαποδοχή και το τέλος της αυτοαπόρριψης. Μόλις καταφέρουμε να αποδεχτούμε τον εαυτό μας όπως είναι, από κει κι έπειτα όλα μπορούν να αλλάξουν.

Όλοι έχουν μια αξία και η Ζωή τη σέβεται. Η αξία αυτή δεν μετριέται σε χρήματα ή σε χρυσό- μετριέται σε αγάπη και ιδιαίτερα σε αγάπη για τον εαυτό μας. Πόσο αγαπάτε τον εαυτό σας; – αυτή είναι η αξία σας- και η Ζωή τη σέβεται. Όταν αγαπάτε τον εαυτό σας, η αξία σας είναι πολύ υψηλή, που σημαίνει ότι η ανοχή που έχετε στην αυτοκακοποίηση είναι ελάχιστη. Κι αυτό, γιατί σέβεστε τον εαυτό σας. Τον αγαπάτε όπως είναι και αυτό αυξάνει την αξία σας. Αν υπάρχουν πράγματα που δεν σας αρέσουν στον εαυτό σας, η αξία σας μειώνεται.

Μερικές φορές η αυτοκριτική είναι τόσο έντονη που κάποιοι πρέπει να είναι «ναρκωμένοι» για να μπορούν να είναι ο εαυτός τους. Αν δεν σας αρέσει κάποιος, μπορείτε να φύγετε μακριά του. Το ίδιο κι αν δεν σας αρέσει μια ομάδα ανθρώπων. Αν, όμως, δεν σας αρέσει ο εαυτός σας, όπου κι αν πάτε δεν μπορείτε να ξεφύγετε. Για να μην είστε ο εαυτός σας, πρέπει να πάρετε κάτι για να «ναρκωθείτε», για να στρέψετε το μυαλό σας μακριά από τον εαυτό σας. Ίσως λίγο αλκοόλ να βοηθούσε. Ή ίσως τα ναρκωτικά. Ή ίσως το φαγητό – φάτε, φάτε, φάτε. Η αυτοκακοποίηση μπορεί να γίνει πολύ χειρότερη. Υπάρχουν άνθρωποι που μισούν πραγματικά τον εαυτό τους. Είναι καταστροφικά άτομα που σκοτώνουν σιγά σιγά τον εαυτό τους, γιατί δεν έχουν το θάρρος να το κάνουν γρήγορα.

Αν παρατηρήσετε αυτοκαταστροφικούς ανθρώπους, θα δείτε ότι προσελκύουν άτομα που τους μοιάζουν. Τι κάνουμε όταν δεν μας αρέσει ο εαυτός μας; Προσπαθούμε να «ναρκωθούμε πίνοντας αλκοόλ για να ξεχάσουμε ότι υποφέρουμε. Αυτή είναι η δικαιολογία που χρησιμοποιούμε. Πού βρίσκουμε αλκοόλ; Πάμε σε μπαρ και μαντέψτε ποιοι βρίσκονται εκεί. Άνθρωποι σαν κι εμάς, που προσπαθούν να ξεφύγουν από τον εαυτό τους, που προσπαθούν να πιουν για να ξεχαστούν. Πίνουμε μαζί, αρχίζουμε να μιλάμε για τον πόνο μας και καταλαβαινόμαστε. Μάλιστα, αρχίζει να μας αρέσει η παρέα. Καταλαβαινόμαστε απόλυτα, γιατί εκπέμπουμε στο ίδιο μήκος κύματος. Είμαστε και οι μεν και οι δε αυτοκαταστροφικοί. Σε πληγώνω και με πληγώνεις – η τέλεια σχέση της κόλασης.

Τι συμβαίνει όταν αλλάζετε; Για έναν κάποιο λόγο, δεν έχετε πια ανάγκη το αλκοόλ. Τώρα νιώθετε καλά όταν είστε μόνοι με τον εαυτό σας, το απολαμβάνετε. Δεν πίνετε πια, αλλά έχετε τους ίδιους φίλους και όλοι πίνουν. Μεθούν, νιώθουν χαρά αλλά εσείς βλέπετε ότι η χαρά τους δεν είναι πραγματική. Αυτό που αποκαλούν χαρά είναι μια επανάσταση απέναντι στον ίδιο τον συναισθηματικό τους πόνο. Σε αυτή τους τη «χαρά» είναι τόσο πληγωμένοι ώστε περνούν καλά όταν πληγώνουν τους άλλους και τον εαυτό τους.

Πλέον δεν ταιριάζετε μαζί τους και φυσικά σας κρατούν κακία γιατί δεν τους συμπαθείτε πια. «Με απορρίπτεις, αφού δεν πίνεις πια μαζί μου, αφού δεν κάνεις μαζί μου ναρκωτικά»· Τώρα πρέπει να επιλέξετε: μπορείτε να επανέλθετε στις παλιές σας συνήθειες ή να διαλέξετε άλλο μήκος κύματος και να αρχίσετε να συναναστρέφεστε ανθρώπους που αποδέχονται τον εαυτό τους, όπως κι εσείς. Διαπιστώνετε ότι υπάρχει μια άλλη πραγματικότητα, ένα νέο είδος σχέσης και πλέον δεν ανέχεστε συγκεκριμένα είδη καταστροφικής συμπεριφοράς.

Οι γυναίκες ζωγράφοι της Αρχαίας Ελλάδας

Δεν υπάρχει κανένα στοιχείο για το ποιοι ήταν οι καλλιτέχνες των προϊστορικών εποχών, αλλά οι μελέτες πολλών πρώιμων εθνογράφων και πολιτιστικών ανθρωπολόγων δείχνουν ότι οι γυναίκες ήταν συχνά οι πρωτεργάτες στους νεολιθικούς πολιτισμούς, δημιουργώντας την αγγειοπλαστική, τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, την καλαθοπλεχτική, τα κοσμήματά τους, τη διακόσμηση.

Η εργασία τους για την παραγωγή των παραπάνω προϊόντων, χαρακτηριζόταν απ’ την ομαδικότητα. Τα προϊόντα που παρήγαγαν δεν ήταν αποτέλεσμα ατομικής, αλλά συλλογικής εργασίας.

Η εξέλιξη στο έργο τέχνης και τις δεξιότητες του παλαιολιθικού ανθρώπου ακολουθεί την ίδια διαδρομή κατανόησης των πολιτισμών που είναι γνωστών και που μελετώνται μέσω της αρχαιολογίας. Οι σπηλαιογραφίες που εικονίζουν το κυνήγι της αρκούδας, του βίσσωνα και άλλων ζώων, υπάρχουν παράλληλα και συν τω χρόνω με τα αποτυπώματα χεριών γυναικών και παιδιών, εξίσου όπως και των ανδρών.

Στα πιο πρόσφατα αρχεία των δυτικών πολιτισμών, λίγοι καλλιτέχνες αναφέρονται επώνυμα, αν και οι γυναίκες αφήνουν το στίγμα τους σ’ όλη τη διαδρομή της τέχνης, κυρίως ως μούσες στην έμπνευση των αντρών, ενώ μερικές μόνο εργάζονται ως καλλιτέχνες.

Ένα σπάνιο χειρόγραφο στη συλλογή Τorno στο Μιλάνο που αποδίδεται στο ζωγράφο του Λένινγκραντ και χρονολογείται γύρω στο 460-450 π.Χ., εμφανίζει γυναίκες που εργάζονται παράλληλα με τους άνδρες σε ένα εργαστήριο όπου ζωγράφιζαν αγγεία.

Οι αρχαίες αναφορές από Όμηρο, Κικέρωνα, και Βιργίλιο περιγράφουν τους ρόλους των γυναικών στην κλωστοϋφαντουργία, στην ποίηση, την μουσική και άλλες καλλιτεχνικές δραστηριότητες, κατονομάζοντας, όμως ελάχιστες από τις δημιουργούς.

Επίσημα αναφερόμενες γυναίκες, ως κλασσικοί καλλιτέχνες, εμφανίζονται από τον 7ο π.Χ. αιώνα στην αρχαία Ελλάδα σύμφωνα με τη Φυσική Ιστορία του Πλίνιου του πρεσβύτερου.

Η Κόρα (600 π.Χ) ήταν θυγατέρα και βοηθός του αγγειοπλάστη Βουτάδη και σχεδίασε, μεταξύ άλλων, με κάρβουνο και πάνω στον τοίχο του σπιτιού της, την αναχώρηση του αγαπημένου της. Απ’ αυτό το σχέδιο εμπνεόμενος ο πατέρας της, δημιούργησε το πρώτο πήλινο μενταγιόν.

Η Αναχάνδρα ή Αναξάντρα, η περίφημη Συκιωνία ζωγράφος. Την αναφέρει ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, ο χριστιανός θεολόγος του 2ου μ.Χ. αιώνα, σ’ ένα κείμενό του κείμενό του με τίτλο « Οι γυναίκες είναι άτομα εξίσου ικανά για την τελειότητα με τους άντρες». Η Αναξάντρα έζησε τον 3ο αιώνα π.Χ. και ήταν κόρη και μαθήτρια του Νεάλκη, ο οποίος ήταν σπουδαίος ζωγράφος μυθολογικών θεμάτων. Το όνομά της δόθηκε από τη Διεθνή αστρονομική ένωση το 1994 σε έναν μεγάλο κρατήρα της Αφροδίτης διαμέτρου 20 km ,για να τιμήσει την μνήμη της καλλιτέχνιδας.

Η Κυρήνη, της οποίας ένας ζωγραφικός πίνακας διεσώθη στην Προσπερίνα.

Η Αριστάντη, η οποία ζωγράφισε τον Εσκουλάπιους. (Ασκληπιό)

Η Καλυψώ, της οποίας το ζωγραφικό έργο «Μητέρα που επιβλέπει την τουαλέτα της κόρης της» μεταφέρθηκε απ’ τα ερείπια της Πομπηίας στην Νεάπολη.

Η Λάγια (100 π.Χ.), ασχολήθηκε με την μικροτεχνική και διακρίθηκε για την ικανότητά της στην επεξεργασία του ελεφαντόδοντου.

Η Λάλα (1ος αι. π.Χ.) Ελληνίδα ζωγράφος απ’ την Κύζικο, έγινε διάσημη στη Ρώμη για την υπέροχη κατασκευή μπούστων (μικρές προτομές μέχρι το στήθος) σε ελεφαντόδοντο. Προς τιμήν της, οι Ρωμαίοι ανήγειραν άγαλμα.

Η Αρισταρέτη, που όπως αναφέρει ο Πλίνιος, τα ζωγραφικά της έργα ήταν εξίσου ονομαστά όσο και του Απελή.

Η Λαμία, η περίφημη αθηναία εταίρα, αγαπημένη του Δημήτριου του πολιορκητή, η οποία ίδρυσε στη Σικυώνα την πρώτη Πινακοθήκη στον κόσμο.

Η Ειρήνη για την οποία μας πληροφορεί ο Πλίνιος πως ήταν κόρη ζωγράφου, μαθήτευσε στον πατέρα της και ζωγράφισε μια περίφημη εικόνα ενός κοριτσιού, η οποία βρισκόταν στην Ελευσίνα.

Την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, επίσης, υπήρξαν πολλές γυναίκες καλλιτέχνιδες.

Πιο γνωστή ήταν η Ελένη (330 π.Χ.) της οποίας η πρωτότυπη ζωγραφική απεικόνιση του Αλέξανδρου ενώ κατατροπώνει το Δαρείο, πιστεύεται ότι επηρέασε το περίφημο σχετικό μωσαϊκό της Πομπηίας.

Κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης, ο Βοκκάκιος, ο ανθρωπιστής του 14ου αιώνα, περιέλαβε Ειρήνη στο βιβλίο του De mulieribus claris (Διάσημες γυναίκες). Εντούτοις, σ’ αυτήν την αφήγηση, ο Βοκκάκιος συγχωνεύει προφανώς πολλές από τις γυναίκες που περιγράφονται από τον Πλίνιο και αποδίδει τα περισσότερα ζωγραφικά έργα στην Ειρήνη. Μερικά απ’ τα έργα ζωγραφικής που χρεώνει στην Ειρήνη, ανήκουν μάλλον στην παλαιότερη Καλυψώ, στην Ολυμπία και στη ζωγράφο Αλκισθένη, που ήταν επίσης φημισμένη χορεύτρια.

Επίσης ο Πλίνιος ο πρεσβύτερος, αναφέρει την Τιμαρέτη, για την οποία μας πληροφορεί πως ήταν Ελληνίδα ζωγράφος, κόρη του αθηναίου ζωγράφου Μήκωνα του νεώτερου. Σύμφωνα με τον Πλίνιο, αγνόησε τα καθήκοντα και τους παραδοσιακούς ρόλους των γυναικών της εποχής της και άσκησε την τέχνη του πατέρα της.

Κατά την διάρκεια της βασιλείας του Αρχέλαου του 1ου του Μακεδόνα, 413 -399 π.Χ., έγινε γνωστή για μια θαυμάσια ζωγραφική αναπαράσταση της θεάς Αρτέμιδος που φυλάσσονταν στην Έφεσο, όπου υπήρχε ιδιαίτερος σεβασμός και λατρεία για τη θεά και παρέμεινε εκεί για πολλά χρόνια.

Ο Θάνατος της Ψυχής

Το σκότωμα της ψυχής είναι δύο ειδών: Το ένα είναι ότι εσείς οι ίδιοι σκοτώνετε την ψυχή σας. Το άλλο είναι ότι αφήνετε άλλους να σκοτώσουν την ψυχή σας. Οι άνθρωποι στον κόσμο σε ποσοστό 99% δεν ενδιαφέρονται για την ψυχή τους. Φοβούνται τρομερά να μην χάσουν το σώμα τους, το εγώ τους. Οι περισσότεροι άνθρωποι ανησυχούν για το φυσικό τους σώμα: πως να φάνε, πως να κάνουν σεξ, πως να ντυθούν, πως να έχουν ωραία σπίτια. Αυτά όλα είναι σημαντικά, αλλά αν χάνετε την ψυχή σας, τότε δεν έχετε τίποτα. Αφού πεθάνετε θα δείτε πραγματικά αν σκοτώσατε την ψυχή σας, αν την παραλύσατε ή αν την θρέψατε.

*Το σκότωμα της ψυχής ή ο θάνατος της ψυχής ξεκινά κάθε φορά που κάνετε κάτι ενάντια στην συνείδησή σας, ή που κάνετε κάτι ενάντια στο νόμο της αγάπης και της σύνθεσης, είτε αυτό σας πληγώνει ή σας κάνει χαρούμενους. Όταν η ψυχή σας γίνει πολύ άρρωστη και πεθάνει, ζείτε σαν πτώματα σε αυτή την ζωή, διασπείροντας τις πιο μολυσμένες εκπορεύσεις γύρω σας γιατί είστε νεκροί, άσχετα αν ζείτε. Γι’ αυτό ο φιλόσοφος είπε, “Αφήστε τους νεκρούς να θάψουν τους νεκρούς τους.” Όταν ο φιλόσοφος είπε “νεκρούς” έλεγε ότι τα σώματά τους ήταν ζωντανά αλλά εκείνοι ήταν νεκροί.

*Το να ζείτε μόνο για το σώμα, τις απολαύσεις, τα μίση, τις εκδικήσεις, τα κεκτημένα και την κοινωνική θέση σας, (εγώ) σκοτώνει την ψυχή σας. Σάς τυφλώνουν έτσι ώστε δεν υπάρχει τίποτε άλλο στο Σύμπαν. Όταν βγαίνετε έξω τα βράδια, να κοιτάτε τα αστέρια. Χάνουμε το όραμά μας γιατί είμαστε τόσο απορροφημένοι εδώ με το εγώ, με το να σκοτώνουμε και να μισούμε ο ένας τον άλλον ή με το να δρούμε ενάντια στην συνείδησή μας. Κάθε φορά που που είστε απολύτως απορροφημένοι με τα σώματα, τις απολαύσεις, τα κεκτημένα και την θέση σας, χάνετε την ψυχή σας γιατί δεν την τρέφετε. Χρειάζεται τροφή. Πώς τρέφεται η ψυχή; Την τρέφετε με Ομορφιά, Καλοσύνη, Αρετή, Χαρά, Ελευθερία, Μόχθο, Αρμονία, Αισθητική, Ποιότητα… για την ανθρώπινη εξύψωση.

*Μπορείτε να σκοτώσετε την ψυχή σας με το να ξοδεύετε τον χρόνο, το σώμα και την ενέργειά σας σε επουσιώδη. Σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες φιλόσοφους, όλοι μας είμαστε επιμελητές. Τίποτα δεν μας ανήκει. (εγώ) Είστε επιστάτες. Εάν επιστατείτε λάθος, δεν θα αποφοιτήσετε. Το σώμα σας δόθηκε για να χρησιμοποιηθεί για τον Άκαμπτο Σκοπό. Η καρδιά σας δόθηκε για να χρησιμοποιηθεί για τον Άκαμπτο Σκοπό. Τα επουσιώδη ξοδεύουν τον χρόνο, την ενέργεια, το χρήμα και την ψυχή σας. Αυτή είναι μια πολύ βαριά ιδέα. Ποιος μπορεί να ζει πάντα στο πιο ουσιώδες; (Είναι) Αυτή είναι η πρόκλησή μας, χρόνο με το χρόνο να ελαχιστοποιούμε τα επουσιώδη και να αυξήσουμε τον μόχθο μας για το πιο ουσιώδες.

Κάθε φορά που χάνετε τον εαυτό σας σε επουσιώδη, γίνεστε επουσιώδεις. Η εξάσκηση στην επιζήτηση του πιο ουσιώδους, τελικά δημιουργεί μέσα σας μια κατάσταση συνειδητότητας που είναι σαν ένας πύργος σταθερότητας. Πρέπει να προσπαθείτε να είστε σταθεροί νοητικά, αλλά αν δεν είστε σταθεροί νοητικά, ό,τι κάνετε δημιουργεί αστάθεια.

Πώς μπορείτε να δημιουργήσετε σταθερότητα μέσα στον νου, στην ψυχή και στο είναι σας; Μπορείτε να το κάνετε με το να ταυτίζεστε με τις πιο ουσιώδεις σκέψεις, αισθήματα, νοοτροπίες, δράσεις. Τότε δημιουργείτε σταθερότητα μέσα σας. Αλλά αν είστε σήμερα εδώ, αύριο εκεί με τα συναισθήματα, το νου και τις ενασχολήσεις σας, αυτό το διαμάντι της σταθερότητας δεν μπορεί να δημιουργηθεί στην συνειδητότητά σας.

Είναι σαν να λέμε ότι εάν βγαίνετε με διακόσιους ανθρώπους, χάνετε την σταθερότητά σας. Σταθερότητα σημαίνει να τους περιορίσετε στον έναν. Έχετε εκατομμύρια ιδέες. Συμπιέστε τις, συνθέστε τις σε μία, στην πιο ουσιαστική. Πως θα αντιμετωπίσετε την ζωή, την σύζυγο, τον σύζυγό σας; Θα φέρνετε κάθε μέρα επουσιώδη σκουπίδια να συζητάτε και να αντιπαρατίθεστε μ’ εκείνη ή μ’ εκείνον, ή θα μείνετε στην βάση του πιο ουσιώδους;

*Σκοτώνετε την ψυχή σας με το να πέφτετε σε παγίδες. Υπάρχουν παγίδες προδοσίας, εξαπάτησης, παραπλάνησης και υποκρισίας. Αυτές είναι παγίδες. Απ’ την στιγμή που λέτε ένα ψέμα, παγιδεύεστε, γιατί θέλετε να πείτε κι άλλα δέκα ψέματα για να απελευθερώσετε τον εαυτό σας. Όταν δεν μπορείτε να απελευθερώσετε τον εαυτό σας μιλάτε περισσότερο, και τότε παγιδεύεστε μέσα στο δικό σας δίκτυο.

Πώς επιτρέπετε στην ψυχή σας να επιβιώσει; Όσο είναι δυνατόν, μην παγιδεύετε τον εαυτό σας γιατί κάθε παγίδα βρίσκεται εκεί για να σας σκοτώσει. Οι παγίδες μέσα μας είναι η υποκρισία, η εξαπάτηση ανθρώπων για εγωιστικό όφελος, το να τους χειρίζεστε και να τους εκμεταλλεύεστε με όμορφες, ιδεαλιστικές εκφράσεις. Μην εξαπατάτε τους ανθρώπους. Μην είστε υποκριτές με πολλά πρόσωπα ώστε κανένας να μην μπορεί να δει το πραγματικό σας πρόσωπο. Είναι καλύτερα να ζείτε απλά και ανυπόκριτα και ανοιχτά ώστε να απολαμβάνετε τη ζωή που σας δόθηκε. Γιατί θέλετε να την περιπλέκετε; Το ευθύ μονοπάτι είναι το μονοπάτι τις ειλικρίνειας.

*Σκοτώνετε την ψυχή σας με το να υπηρετείτε την χωρητικότητα σας, το εγώ σας, την απληστία, την ματαιοδοξία και τις ψευδαισθήσεις σας. Απ’ την στιγμή που υπηρετείτε τις αυταπάτες σας, η ψυχή σας πεθαίνει. Πώς να πούμε αυτά τα πράγματα στην ανθρωπότητα; Δεν καταλαβαίνουμε πραγματικά τους νόμους του Σύμπαντος. Οι νόμοι του Σύμπαντος είναι το να ζει κανείς ζωή αφίλαυτη, χωρίς ματαιοδοξίες, χωρίς εξαπάτηση του εαυτού. Το να εξαπατά τον εαυτό του κανείς σημαίνει ότι έχει εγωισμό μέσα του. Μην εξαπατάτε τον εαυτό σας.

Υπάρχει μια αμαρτία που δεν μπορείτε ποτέ να σβήσετε και αυτή είναι το το να εξαπατάτε τον εαυτό σας. Γνωρίζετε την αλήθεια και εξαπατάτε τον εαυτό σας. Σταθείτε στο φως, μείνετε εκεί. Μην μένετε στο φως και υπηρετείτε το σκοτάδι. Εάν είστε στο σκοτάδι, μείνετε στο σκοτάδι ώστε να σας βλέπουμε. Εάν είστε στο φως, μείνετε στο φως και πεθάνετε για το φως.

Η απληστία ρημάζει τον κόσμο. Η απληστία ρημάζει την προσωπική σας ζωή. Ογδόντα τοις εκατό των φυλακισμένων βρίσκονται στις φυλακές λόγω της απληστίας τους. Οι άνθρωποι νομίζουν ότι η απληστία είναι ένδειξη της φτώχειας. Δεν είναι έτσι. Η απληστία είναι ασθένεια. Είναι καρκίνος του νου. Ο καρκίνος του νου εκφράζεται σαν απληστία. Εάν εξετάσετε τους ανθρώπους που έχουν όγκους στον εγκέφαλο, θα δείτε ότι έζησαν άπληστη ζωή. Είναι νοητική ασθένεια.

*Με το να μην είστε υπεύθυνα ανθρώπινα όντα, σκοτώνετε την ψυχή σας. Τι σημαίνει αυτό; Με το να χάνετε τον σκοπό της ζωής σας, χάνετε την ψυχή σας. Φυσικά άλλοι μπορεί να σκοτώσουν την ψυχή σας με το να σας αποπροσανατολίσουν σε εκείνες τις δραστηριότητες που ξοδεύουν τον χρόνο, την ενέργεια και την ζωή σας. Σας κάνουν να ξοδεύετε την ζωή σας σε ανουσιότητες και χάνετε τον σκοπό της ζωής σας. Ασχολείστε με τα ασήμαντα (χρήμα, σεξ, συσσώρευση χρημάτων κι αντικειμένων πέραν του δέοντος) και χάνετε ή υποβαθμίζετε τα σημαντικά (αρμονία, αισθητική, ποιότητα, ευγένεια, στοργή, ευτυχία…)

*Μην υποθέτετε γιατί κάθε υπόθεση που κάνετε είναι ψεύτικη, είναι υπόθεση. Μάλιστα δεν ξέρετε καν αν είναι δική σας ή απλά μια ακόμη εμφύτευση. Κάθε φορά που υποθέτετε κάτι έρχεστε σε κόντρα με την συνείδησή σας γιατί την τροφοδοτείτε με ψεύτικα δεδομένα. Αυτό αν γίνετε ((και γίνεται) πολλά χρόνια, σκοτώνει την ψυχή σας, αργά και σταθερά.

Ας αναλάβουμε Ελληνική υπευθυνότητα.

Εμείς είμαστε τα πιο ισχυρά σύμβολα στο σύμπαν. Συνδημιουργοί και συνυπεύθυνοι: Το συμπέρασμα από τα παραπάνω είναι πολύ απλό. Είμαστε ζωντανά σύμβολα-πρότυπα. Την στιγμή που έχουν αποδειχθεί επανειλημμένα αυτές οι επιρροές και ακολουθούμε τις επιταγές άυλων προγραμμάτων- προτύπων δημιουργημένων από άλλους, είναι προφανές πως τα πρότυπα είναι επισκέψιμα από όλους και ακόμη πιο έντονα από αυτούς που έχουν κάποια σχέση με μας.

Επίσης είναι προφανές πως η επιρροή των δικών μας σκέψεων στην δική μας υγεία θα πρέπει να είναι ακόμη εντονότερη. Το νερό καταγράφει τις πληροφορίες (σκέψεις, συναισθήματα) και γνωρίζουμε πως αποτελούμαστε από νερό κατά 75%. Κάθε κύτταρό μας αντιλαμβάνεται έτσι τα πάντα στιγμιαία και βγάζει συμπεράσματα.

Οι σκέψεις λοιπόν έχουν κεφαλαιώδη σημασία, αλλά ακόμη μεγαλύτερη έχουν οι ανείπωτες, υποσυνείδητες προθέσεις-ανησυχίες-φόβοι-ελπίδες μας. Αυτά μας κυβερνούν σε τελική ανάλυση και αυτά επίσης φέρουν και την υπευθυνότητά μας για όλους όσους συντονισθούν με τα δυναμικά-πρότυπα που δημιουργήσαμε.

Επομένως το να φέρουμε όλα αυτά στην επιφάνεια της συνείδησης και να τα αντικαταστήσουμε είναι και ο μόνος αυθεντικός δρόμος προς την ελευθερία μας, την αρμονία μας κι άρα την υγεία μας. Σύμφωνα μ’ αυτήν την προσέγγιση, η συμπεριφορά μας καθρεφτίζεται ακαριαία παντού, μέσω του προτύπου που εκδηλώνει. Εάν πετάξω το πακέτο τσιγάρων στον δρόμο, ακόμη και εάν δεν με δει κανείς, ενισχύω στον χώρο-χρόνο των δυναμικών το πρότυπο της αδιαφορίας για το καλό και δεν πρέπει να ξαφνιαστώ όταν συναντήσω την ίδια συμπεριφορά γύρω μου.

Εάν τα λόγια μου δεν συμφωνούν με τις σκέψεις μου, ενισχύω το σύμβολο της υποκρισίας, και επειδή συντονίζομαι μ’ αυτό, θα βρω με βεβαιότητα στον δρόμο μου αυτούς που συντονίζονται με το ίδιο σύμβολο και που θα με αποδείξουν έτσι ότι είχα δίκιο. Αυτό θα ενισχύσει την πεποίθησή μου ότι σε ένα κόσμο υποκριτών που συναντώ, θα έπρεπε κι’ εγώ να κάνω το ίδιο. Δηλαδή ένας φαύλος κύκλος που συν-δημιούργησα.

Χρειάζεται ν’ αναλάβουμε την υπευθυνότητα μας, ατομικά και συλλογικά, γι’ αυτήν την δύναμη μας. Έχει ειπωθεί ότι ο μεγαλύτερος, υποσυνείδητος, φόβος του ανθρώπου είναι ο φόβος του να συνειδητοποιήσει την μεγαλοσύνη του και να αναλάβει την ελευθερία του, διότι αυτό θα συνεπάγεται και την υπευθυνότητά του, κάτι που φαίνεται να τον παραλύει. Η παρατήρηση της καθημερινής συμπεριφοράς των ανθρώπων, μας οδηγεί σε ένα συμπέρασμα. Κάνουμε ότι μπορούμε για να αποφύγουμε την συνειδητοποίηση «τα δύσκολα».

Πράγματι. Εστιάζουμε την προσοχή μας, και άρα την ενέργειά μας, στην φθορά της ανάλυσης, της ενασχόλησης με λεπτομέρειες, και αυτό είναι προφανές παντού: π.χ. η διδασκαλία – εκπαίδευση συγκεντρώνεται συχνότατα μόνο προς ότι είναι άμεσα ωφελιμιστικό, στην αποστήθιση, στα θέματα που «θα πέσουν» και όχι στην πλήρη κατανόηση, στην ευκολία, στις πληροφορίες και όχι στην γνώση, και ακόμη λιγότερο στην σοφία. Μιλάμε ώρες στα κινητά τηλέφωνα χωρίς να λέμε κάτι το ουσιαστικό. (εγώ, εγώ, εγώ…)

Το διαδίκτυο μπορεί να μας προσφέρει πληθώρα γνώσεων αλλά δεν έχουμε πια τα κριτήρια να δια-κρίνουμε, να ξεχωρίζουμε τα σημαντικά κι έτσι χανόμαστε. Οι εφημερίδες και οι τηλεοράσεις μας βομβαρδίζουν με άχρηστες λεπτομέρειες, και μάλιστα ανησυχητικές, χωρίς να αναφέρουν το παραμικρό αισιόδοξο νέο ανά τον πλανήτη, οδηγώντας μας στο υποσυνείδητο συμπέρασμα ότι μόνο καταστροφές, τωρινές και μελλοντικές, μας περιστοιχίζουν. Την ώρα των συζητήσεων στην τηλεόραση, έχουμε συχνά μια σειρά μονολόγων χωρίς συνοχή, δομή, η συμπεράσματα. Μια βαθιά ανία και κατάθλιψη πλημμυρίζει τον κόσμο, που έχασε κάθε σταθερή αναφορά για το ποιος είναι και πού βαδίζει.

Εμείς όμως γνωρίζουμε τώρα πως η λύση για οτιδήποτε μας απασχολεί βρίσκεται στην απόφασή μας να ξοδεύουμε ένα μέρος του χρόνου μας με προσοχή στην σύνθεση, στο ουσιώδες, στο πρότυπο, στο αληθινό, άρα στην αποκωδικοποίηση, στην ανακάλυψη του νοήματος γι’ αυτά που συμβαίνουν, στην μεγαλύτερη συνειδητοποίηση. Την στιγμή που οι σκέψεις και οι υποσυνείδητες ανησυχίες μας δημιουργούν πρότυπα προσβάσιμα από τα άλλα μέλη του συνόλου, καμία αλλαγή δεν είναι δυνατή εάν δεν ξεκινήσει από την συνειδητοποίηση των μελών του συνόλου.

Το σύνολο συσσωρεύει τα δυναμικά, δεν τα δημιουργεί αφ’ εαυτού του, σαν ξεχωριστή ύπαρξη. Στην συνέχεια, το συσσωρευμένο αυτό δυναμικό παρόμοιας χροιάς, (εγωκεντρισμός, αλληλεγγύη, κτλ.) αποκτά τεράστια δύναμη και μπορεί να παρασύρει τους πολλούς η, αντίθετα, να ανατρέψει μια αφαινομενικά απελπιστική κατάσταση.

Οι διαμαρτυρίες αντίδρασης δεν μπορούν να είναι δημιουργικές διότι εμπεριέχουν τον φόβο γι’ αυτό που δεν θέλουμε να συμβεί και επομένως συντονίζονται με τα δυναμικά φόβου και χειροτερεύουν την κατάσταση. Προκαλούμε αυτό που φοβόμαστε. Ακόμη και η ελπίδα εμπεριέχει τον φόβο ότι υπάρχουν πιθανότητες να μην συμβεί αυτό που επιθυμούμε. Τα άσχημα δυναμικά «τρίβουν τα χέρια τους» με την άγνοιά μας, διότι αποκτούν μεγαλύτερη δύναμη.

Η λύση, σύμφωνα με τους νόμους του περιγράψαμε, είναι η απόλυτη βεβαιότητα στις δημιουργικές μας προτάσεις. Δεν είμαστε εναντίον κάτι, αλλά προτείνουμε κάτι διαφορετικό, δημιουργούμε ένα πρότυπο με το οποίο οι πολλοί θα μπορέσουν να συντονισθούν, ακόμη κι εν αγνοία τους, μεγαλώνοντας έτσι την πιθανότητα υλοποίησής του.

Μια απαραίτητη συνθήκη για την έξοδο από τα συλλογικά αδιέξοδα, δηλαδή σαν πρώτη και βασική συνειδητοποίηση μας, είναι το εμφανές και το πιο λογικό συμπέρασμα: είμαστε μέλη ενός κοινωνικού οργανισμού και καμία πράξη, ούτε σκέψη δεν θα έπρεπε να τείνει προς το κοινό κακό!

Είναι αδιανόητο για τα κύτταρα να μην συνεργασθούν στενά για την επιβίωση του όλου, από την οποία εξαρτάται άμεσα η δική τους. Ακόμη κα οι καρκινικοί όγκοι δεν αποτελούνται από χαοτικό συνονθύλευμα κυττάρων, όπου το καθένα κάνει ότι θέλει. Έχουν συγκεκριμένη δομή αρτηριών, φλεβών, νεύρων κτλ. διότι έχουν ένα νόημα τείνουν προς ένα σκοπό, όπως απέδειξε περίτρανα ο Δρ. Χάμερ. Η στενότητα αντίληψης των ανθρώπων για την εμφανή πραγματικότητα, πως οτιδήποτε επιβλαβές για το σύνολο είναι ακόμη περισσότερο για τα μέλη του, μας τοποθετεί σε ένα επίπεδο συνειδητότητας υποδεέστερο και αυτού των καρκινικών κυττάρων. Διότι οι άνθρωποι σαν νοήμονα όντα θα έπρεπε τουλάχιστον να ενδιαφέρονται και για την επόμενη γενιά.

Τα συλλογικά πρότυπα για τον Ελληνικό χώρο είναι γνωστά και η κατανόηση τους μας φωτίζει:

«…Η ελκυστικότητα της φιλοσοφίας των Ελλήνων οφείλεται στο ότι ποτέ, σε κανένα άλλο τόπο στον πλανήτη, δεν δομήθηκε ένα τέτοιο σύστημα γνώσεων και καινοτομιών χωρίς να χρειαστεί να προστρέξει στο κομμάτιασμα των επιστημών που έγινε ανυπόφορο στις μέρες μας Δεν υπήρχε κανένα όριο στα θέματα σπουδής, καμία προκατάληψη, και ήταν παραδεκτό ότι η πρόοδος στο ένα θα είχε αντίκτυπους σε όλα τα άλλα. Η επιστροφή σήμερα στην αρχαία σκέψη είναι για να ξανακερδίσουμε, χάρη σε αυτήν, την ελευθερία της σκέψης μας. Η επιστήμη είναι ο Ελληνικός τρόπος να σκεφτεί ο άνθρωπος τον κόσμο. Για τον λόγο αυτόν, η επιστήμη ποτέ δεν υπήρξε παρά μόνο σε λαούς με Ελληνική επιρροή…» E. Schrodiger «Η Φύση και οι Έλληνες», 1948 Βραβείο Νόμπελ, Από τους πρωτεργάτες της Κβαντικής Φυσικής, Φιλόσοφος.

Έχουμε λοιπόν δημιουργήσει, σ αυτόν τον χώρο που ζούμε και αγαπάμε, τις απαραίτητες προϋποθέσεις μ- δυναμικά-προσόντα για δημιουργικότητα και καινοτομία χωρίς όρια. Ας παρατηρήσουμε όμως πώς το ελληνικό αυτό προτέρημα έχει την τάση να εφαρμόζεται στην πράξη, μέσα από τα κείμενα των Οξύρρυγχων παπύρων.

Τα κείμενα αυτά είναι κατατοπιστικά διότι μας κάνουν να σκεφθούμε σοβαρά, εκφράζοντας μία αρκετά πιστή ραδιογραφία της πραγματικότητας των Ελλήνων, όπως την παρατηρούμε και σήμερα. Γράφτηκε από ένα Ρωμαίο διοικητή στον τελευταίο αιώνα π.κ.ε. για να συμβουλεύσει ένα συνάδελφό του που μόλις είχε αφιχθεί στην Ελλάδα.

«Ο Έλληνας είναι πιο εγωιστής από εμάς και επομένως από όλα τα έθνη. Το άτομό του είναι « πάντων χρημάτων μέτρον» κατά τον Πρωταγόρα. Αδέσμευτο, αυθαίρετο και ατίθασο, αλλά και αληθινά ελεύθερο ορθώνεται το Είναι των Ελλήνων. Χάρη και σ’ αυτό σκεφτήκανε πηγαία πρώτοι αυτοί, όσα εμείς αναγκαζόμαστε να σκεφτούμε σύμφωνα με την σκέψη τους. Χάρη σ’ αυτό βλέπουν με τα μάτια τους και όχι με τα μάτια αυτών που είδαν πριν απ’ αυτούς. Κι επίσης, η μοίρα μας έταξε (εμάς τους Ρωμαίους) νομοθέτες του κόσμου και το Ελληνικό άτομο περιφρονεί το νόμο. Δεν παραδέχεται άλλη κρίση δικαίου παρά την ατομική του, που δυστυχώς στηρίζεται σε ατομικά κριτήρια.

Απορείς πώς η πατρίδα των πιο μεγάλων νομοθετών έχει τόση λίγη πίστη στον νόμο. Και όμως από τέτοιες αντιθέσεις πλέκεται η ψυχή των ανθρώπων και η πορεία της ζωής των. Σπάνια οι Έλληνες πείθονται «τούς κείνων ρήμασι». Πείθονται μόνο στα ρήματα τα δικά τους και ή αλλάζουν τους νόμους κάθε λίγο, ανάλογα με τα κέφια της στιγμής, ή όταν δεν μπορούν να τους αλλάξουν, τους αντιμετωπίζουν σαν εχθρικές δυνάμεις και τότε μεταχειρίζονται εναντίον τους ή τη βία ή το δόλο. A! τόσο την χαίρεται ο Έλληνας την εύστροφη καταδολίευσή τους, τους σοφιστικούς διαλογισμούς που μεταβάλλουν τους νόμους σε ράκη!….

O Έλληνας έχει πιο αδύνατη μνήμη από μας, έχει λιγότερη συνέχεια στον πολιτικό του βίο. Είναι ανυπόμονος και κάθε λίγο, μόλις δυσκολέψουν κάπως τα πράγματα, αποφασίζει ριζικές μεταρρυθμίσεις. Θες να σαγηνέψεις την εκκλησία του δήμου σε μια πόλη Ελληνική; Πες τους: «Σας υπόσχομαι αλλαγή». Πες τους: «Θα θεσπίσω νέους νόμους». Αυτό αρκεί. Με αυτό χορταίνει η ανυπομονησία του, το αψίκορο πάθος τους. Τι φαεινές συλλήψεις θα βρεις μέσα σε αυτά τα Ελληνικά δημιουργήματα της ιδιοτροπίας της στιγμής!

Οι Έλληνες λίγα πράγματα σέβονται και σπάνια όλοι τους τα ίδια. Και προς καλού και προς κακού στέκουν απάνω από τα πράγματα. Για να κρίνουν αν ένας νόμος είναι δίκαιος, θα τον μετρήσουν με το μέτρο της προσωπικής των περίπτωσης, ακόμα και όταν υπεύθυνα τον κρίνουν στην εκκλησία ή στο δικαστήριο. O Έλληνας ζητεί από το νόμο δικαιοσύνη για την δική του προσωπική περίπτωση. Αν τύχη και ο νόμος, δίκαιος στην ολότητά του, δεν ταιριάζει σε λίγες περιπτώσεις, όπως η δική του, δεν μπορεί αυτό να το παραδεχτεί.

Κι εν τούτος τετρακόσια χρόνια τώρα το διακήρυξε ο μεγάλος τους Πλάτων, πως τέτοια είναι η μοίρα και η φύση των νόμων. Πως άλλο νόμος και άλλο δικαιοσύνη. Το διακήρυξε και ο Σταγειρίτης, χωρίζοντας το δίκαιο από το επιεικές. Αλλά δεν τ’ ακούει αυτά ο Έλληνας! Δεν δέχεται να θυσιάσει την δική του περίπτωση, το δικό του εγώ σ’ ένα νόμο σκόπιμο, και δίκαιο στην γενικότητά του, από την έλλειψη τούτη της αλληλεγγύης ματαιώνονται στις Ελληνικές κοινωνίες οι κοινές προσπάθειες. H δράση του Έλληνα κατακερματίζεται σε ατομικές ενέργειες, που συχνά αλληλοεξουδετερώνονται και συγκρούονται…»

Έχουμε λοιπόν δημιουργήσει τέτοια δυναμικά εξυπνάδας, καινοτομίας αλλά συγχρόνως και καταστροφικής συμπεριφοράς. Ένα μεγάλο ποτάμι που κυλά ήρεμα έχει ένα τεράστιο δυναμικό που υλοποιείται όταν ελευθερωθεί πέφτοντας από ένα μεγάλο υψόμετρο. Είναι βέβαιο πως αυτό το δυναμικό υπάρχει στον Ελληνικό χώρο και μπορεί να ελευθερωθεί.

Το σημαντικό είναι πως να οδηγήσουμε αυτήν την συλλογική ψυχική-κοσμική ενέργεια σε παραγωγή ελεγχόμενης ενέργειας (π.χ. τουρμπίνα ηλεκτρισμού), αντί να την αφήνουμε να εξαφανίζεται άναρχα στο βάθος της κοιλάδας. Πώς θα μπορέσουμε να συντονιστούμε με τα δημιουργικά μας δυναμικά και πως να αντικαταστήσουμε αυτά που μας οδηγούν στην απώλεια την στιγμή που έχουμε μπει σε άσχημη τροχιά;

Επίλεκτοι Στρατοί της αρχαιότητας

Είναι γεγονός ότι η πολεμική ιστορία βρίθει από στρατιωτικές ελίτ που έγραψαν ένδοξες στιγμές και χρυσές σελίδες στην επικράτεια των εχθροπραξιών.

Από την αρχαιότητα λοιπόν μέχρι και τα νεότερα χρόνια που χαρακτηρίστηκαν ως Μεσαίωνας, εμφανίστηκαν στρατοί τρομεροί που έμοιαζαν με την πειθαρχία και την ανωτερότητά τους ως μαζικές ειδικές δυνάμεις, την ίδια ώρα που μεμονωμένα σώματα μάχης κατάφεραν να ξεχωρίσουν και να γίνουν φόβητρο απαράμιλλο για κάθε εχθρό που είχε την τραγική ατυχία να τα αντιμετωπίσει στο πεδίο της σύγκρουσης.

Είτε μιλάμε για πόλεις-κράτη με σιδηρά στρατιωτική οργάνωση, όπως η περίφημη αρχαία Σπάρτη, είτε για επίλεκτα σώματα στρατών, το δόγμα ότι ο πόλεμος είναι μια τέχνη που κατακτιέται με την εκπαίδευση ποτέ δεν βρήκε καλύτερη ενσάρκωση στα πρώιμα αυτά χρόνια των ανθρώπινων συρράξεων.

Εδώ θα μιλήσουμε τόσο για περίφημα στρατεύματα που ο κόσμος δεν είχε ματαδεί και κανείς δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει, όσο και για μεμονωμένα εκλεκτά τάγματα που έκαναν πάντα τη μεγάλη διαφορά σε όρους φονικής αποτελεσματικότητας.

Αναγκαστικά θα μείνουν έξω πολλές και σπουδαίες μονάδες, καθώς μιλάμε για παγκόσμια ιστορία που είναι γεμάτη από τέτοια πολεμικά υπερόπλα, αν και τις παρακάτω δεν μπορείς να τις προσπεράσεις, καθώς έμειναν ορόσημα ανδρείας και θανάσιμης ικανότητας…

Η Σπαρτιατική Φάλαγγα

Ήταν η πόλη του Λυκούργου, ειδικά μετά τους Μεσσηνιακούς Πολέμους, που καθόρισε τον τρόπο «επιστημονικής» διεξαγωγής του πολέμου, αναγορεύοντας τη μάχη σε υπέρτατη πολεμική τέχνη. Η Σπάρτη δημιούργησε τον πρώτο τακτικό στρατό του αρχαίου κόσμου, έναν στρατό επαγγελματικό μεν, αλλά χωρίς μισθό, στον οποίο ο πολίτης ήταν διά βίου (μέχρι το 65ο έτος της ηλικίας του) και για όλο το διάστημα της ημέρας οπλίτης. Η αξιοθαύμαστη δομή του σπαρτιατικού στρατού, ήδη από τον 5ο αιώνα π.Χ., είχε ως κύριο σώμα μάχης τη λακωνική φάλαγγα, ενώ ο βασικός πυρήνας του αποτελούνταν από άντρες που ήταν στενά δεμένοι μεταξύ τους με όρκο.

Οι οπλίτες της λακωνικής φάλαγγας φορούσαν ερυθρά χλαίνη -για να μην είναι άμεσα ορατό το αίμα τους κατά τον τραυματισμό-, κρατούσαν χάλκινη ασπίδα μεγάλου μεγέθους (με σήμα ένα τεράστιο κεφαλαίο «Λ») και πολεμούσαν με δόρυ 3-4 μέτρων.

Για τις μάχες σώμα με σώμα (εκ του συστάδην) χρησιμοποιούσαν τα ειδικής κατασκευής λακωνικά ξίφη τους. Η μακρά πολεμική παράδοση των Λακεδαιμονίων δεν συγχωρούσε εκείνους που έδειχναν δειλία προ του εχθρού: ονομάζονταν χλευαστικά «τρέσαντες» (τρέμοντες) και τόσο οι ίδιοι οι «ριψασπίδες» όσο και οι οικογένειές τους δεν είχαν πλέον καμία υπόληψη στην πόλη.

Η πολεμική αρχή των Σπαρτιατών, το «νικάν ή απόλλυσθαι» (να νικούν ή να σκοτωθούν) είναι που έκανε τον στρατό τους πανίσχυρο, αφού στην αρχαία Σπάρτη δεν ήταν αξιοσημείωτο το να είναι αλλά το να μην είναι κανείς γενναίος.

Βέβαια, παρά το αξιόμαχο του συνόλου του σπαρτιατικού στρατεύματος, υπήρχε ωστόσο ένα επίλεκτο τμήμα 300 ανδρών, οι περίφημοι «Ιππείς», το οποίο συγκροτούσαν οι καλύτεροι σπαρτιάτες «Όμοιοι» πολεμιστές, δηλαδή οι καλύτεροι των καλυτέρων! Αυτοί είχαν την τιμή να πολεμούν στην πρώτη γραμμή, δίπλα στον βασιλιά τους.

Οι «Ιππείς» δεν είχαν καμιά διαφορά στον τρόπο μάχης από τον υπόλοιπο στρατό των Λακεδαιμονίων, καθώς σχημάτιζαν κι αυτοί φάλαγγες. Αν και ονομάζονταν «Ιππείς», ήταν στην πραγματικότητα πεζοί. Χαρακτηριστικό παράδειγμα δράσης των «Ιππέων» ήταν η μάχη των Θερμοπυλών, όπου ο Λεωνίδας ηγούνταν αυτού ακριβώς του τμήματος…

Ο Ιερός Λόχος Θηβών

Ο Ιερός Λόχος των Θηβών ήταν μια από τις κορυφαίες πολεμικές μονάδες που έδρασαν ποτέ στην αρχαία Ελλάδα. Ιδρύθηκε το 379 π.Χ. από τον Γοργίδα, σε μια εποχή που η Θήβα είχε αποτινάξει τον σπαρτιατικό ζυγό.

Ο λόχος απαρτιζόταν από 300 άνδρες, από τους πλέον εξέχοντες νέους της πόλης στις αθλοπαιδιές και ειδικά στην πάλη. Είχαν όλοι τους αριστοκρατική καταγωγή και ήταν προσεκτικά διαλεγμένοι σε ζευγάρια επιστήθιων φίλων, για να κρατούν τις γραμμές του λόχου αδιάσπαστες. Η εντατική εκπαίδευση και οι συχνές μάχες τους, με δημόσια δαπάνη, έκαναν τον λόχο φόβητρο ξακουστό.

Οι μεγαλύτερες στιγμές του λόχου σημειώθηκαν υπό τις διαταγές του Πελοπίδα, καθώς παρέμεινε αήττητος για 35 ολόκληρα χρόνια σφοδρών συγκρούσεων, ενώ καταστράφηκε ολοκληρωτικά στη μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.) από το Μακεδονικό Ιππικό του Φιλίππου, το οποίο διοικούσε πλέον ο γιος του Μέγας Αλέξανδρος.

Αν πιστέψουμε τον Πλούταρχο, ο Ιερός Λόχος των Θηβών ιδρύθηκε από τον Γοργίδα, αν και ο Διόδωρος ο Σικελιώτης μαρτυρεί ωστόσο την ύπαρξη του Ιερού Λόχου ήδη από το 424 π.Χ., κατά τη μάχη του Δηλίου…

Το Αθηναϊκό Ναυτικό

Μέχρι το 490 π.Χ., η μετέπειτα θαλασσοκράτειρα Αθήνα διέθετε μεν στόλο, την ανταγωνίζονταν ωστόσο στη θάλασσα στα ίσα τόσο οι Μεγαρείς όσο και οι Κορίνθιοι. Τη χρησιμότητα ισχυρού στόλου την αντιλήφθηκε πρώτος ο Θεμιστοκλής, ο οποίος και έπεισε τους Αθηναίους να αναλάβουν τις σχετικές δαπάνες. Για την επάνδρωση των πλοίων πολλοί οπλίτες αναγκάστηκαν να μετατραπούν σε ναύτες, κατηγορώντας τον Θεμιστοκλή ότι μετέτρεψε τους αριστοκράτες από ευγενείς πολεμιστές σε κωπηλάτες.

Το 480 π.Χ. ωστόσο, κατά την εισβολή των Περσών, η Αθήνα μπορούσε να αντιπαρατάξει 200 ετοιμοπόλεμες τριήρεις και να νικήσει τους Πέρσες κατά κράτος στη θάλασσα. Μετά την ήττα των Περσών, η Αθήνα είχε ήδη μετατραπεί σε σημαντική ναυτική δύναμη, ενώ με τους φόρους επί των συμμάχων της κατάφερε να αυξήσει κι άλλο τον στόλο της σε 400 τριήρεις.

Η αθηναϊκή θαλασσοκρατορία ήταν πλέον αδιαμφισβήτητη και το ναυτικό της ήταν το επίλεκτο σώμα του στρατιωτικού δυναμικού της! Από τότε ως και τον θάνατο του Αλέξανδρου (323 π.Χ.), η Αθήνα αποτελούσε τη μεγαλύτερη ναυτική δύναμη της Ελλάδας…

Η Μακεδονική Φάλαγγα

Την ώρα που το ιππικό που συντρόφευε τον μέγα στρατηλάτη Αλέξανδρο ήταν το επίλεκτο σώμα του στρατού του, η τιμή οφείλει να πάει στον τρόπο παράταξης της μακεδονικής φάλαγγας, που μεταμορφώθηκε έτσι σε ένα από τα πλέον αξιόμαχα στρατεύματα του αρχαίου κόσμου!

Ο χαρακτηριστικός τρόπος παράταξης μάχης, αρχικά των Μακεδόνων και στη συνέχεια όλων των κρατών των επιγόνων του Αλεξάνδρου, ήταν και ο πρώτος σχηματισμός βαρέως πεζικού στη Μακεδονία, παραμένοντας ο πιο αποτελεσματικός στρατιωτικά σχηματισμός της αρχαιότητας. Η μακεδονική φάλαγγα, στην πλήρη ανάπτυξή της, αποδίδεται στον Μέγα Αλέξανδρο, η μεταρρύθμιση πάντως της οπλιτικής φάλαγγας στην περίφημη μακεδονική συντελέστηκε από τον Φίλιππο Β’.

Η φάλαγγα αποτελούταν από ελεύθερους επαγγελματίες της Μακεδονίας, από μικροϊδιοκτήτες αγρότες και αστούς των πόλεων, ενώ η προέλευση κάθε τάξης στη φάλαγγα από συγκεκριμένη περιοχή συνέβαλε στο να σφυρηλατείται το ομαδικό πνεύμα και να εξασφαλίζεται έτσι η καλύτερη απόδοση του σώματος.

Υπό τη διοίκηση λοιπόν του Φιλίππου Β’ και μετέπειτα του γιου του Αλεξάνδρου, η Μακεδονική Φάλαγγα έγινε πανίσχυρος σχηματισμός, με ακρογωνιαίο λίθο της πολεμικής της τακτικής την περίφημη σάρισα: η τρομερή εμπρόσθια δύναμη κρούσης της φάλαγγας, με τις σάρισες των τριών πρώτων σειρών να εκτείνονται τουλάχιστον πέντε μέτρα μπροστά από το μέτωπό της, της έδινε μια ακαταμάχητη ορμή που ήταν πρακτικά αδύνατο να σταματηθεί κατά μέτωπο.

Το μακεδονικό υπερόπλο έδωσε στον Αλέξανδρο την υπεροχή στην εκστρατεία του στα πέρατα της οικουμένης…

Οι Μυρμιδόνες του Αχιλλέα

Η ευρύτερη περιοχή της αρχαίας Φθίας (η σημερινή ανατολική Φθιώτιδα) φιλοξενούσε, σύμφωνα με τον Όμηρο, τον περίφημο πολεμικό λαό των Μυρμιδόνων και αποτελούσε πατρίδα του Αχιλλέα, γιου του Πηλέα και της Θέτιδας. Ο ημίθεος Αχιλλέας και οι Μυρμιδόνες του πήραν μέρος στον Τρωικό Πόλεμο με 50 πλοία και διέπρεψαν με τα στρατιωτικά ανδραγαθήματά τους και τον απαράμιλλο ηρωισμό τους στη μάχη.

Ένας στρατός που λειτούργησε άψογα ως επίλεκτο σώμα δηλαδή, καθώς οι Μυρμιδόνες του Αχιλλέα ήταν υπόδειγμα πολεμιστή στην αρχαία Ελλάδα αλλά και άνθρωποι υπερήφανοι που η λέξη «ήττα» δεν περιλαμβανόταν στο λεξιλόγιό τους.

Οι ηρωικοί τους άθλοι προκάλεσαν τον θαυμασμό θεών και ανθρώπων, στέλνοντας μυριάδες στον άλλο κόσμο: στα πρώτα χρόνια του Τρωικού Πολέμου, ο Αχιλλέας λεηλάτησε με τους Μυρμιδόνες του 11 πολιτείες γύρω από την Τροία και 12 σε γειτονικά νησιά, παραδίδοντας μάλιστα όλα τα λάφυρα στον αρχιστράτηγο Αγαμέμνονα. Αν πιστέψουμε το ομηρικό έπος, κανείς από τους Αχαιούς δεν προκάλεσε μεγαλύτερες απώλειες αλλά και τρόμο ανείπωτο στους Τρώες από τον Αχιλλέα και το επίλεκτο στράτευμά του…

Οι Αθάνατοι της Περσικής Αυτοκρατορίας

Περιγράφοντας τον πανίσχυρο στρατό των Περσών, ο ιστορικός Ηρόδοτος έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα σε ένα ελίτ τάγμα που ονόμασε «Αθάνατοι» και αποτελούταν από 10.000 στρατιώτες. Κι ενώ ο περσικός στρατός ήταν ένα συνονθύλευμα εθνών και φυλών, οι Αθάνατοι κατάγονταν όλοι από τις κεντρικές επαρχίες της χώρας.

Ντυμένοι με πολύχρωμα ενδύματα, που έκρυβαν τη θωράκισή τους, οι Αθάνατοι ήταν εφοδιασμένοι με τόξα και ξίφη, ενώ τέτοια ήταν η φήμη και τα προνόμια που απολάμβαναν ώστε να εκστρατεύουν με ομάδα από μάγειρες και παλλακίδες. Χιλιάδες χρόνια αργότερα, ο σάχης του Ιράν, σε μια προσπάθεια να αναβιώσει το ένδοξο παρελθόν, ονόμασε τη δική του ελίτ στρατιωτική μονάδα «Javidan» («Αθάνατοι»)…

Η Ρωμαϊκή Πραιτωριανή Φρουρά

Την ώρα που η πανίσχυρη ρωμαϊκή λεγεώνα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί επίλεκτο σώμα της εποχής, ακολουθώντας το παράδειγμα της σπαρτιατικής και μακεδονικής φάλαγγας, εδώ θα μιλήσουμε μόνο για την Πραιτωριανή Φρουρά, καθώς δεν είναι και πολύ συχνό το φαινόμενο ένα ελίτ τάγμα να γίνεται παντοδύναμο, να ξεκόβεται από τη στρατιωτική πεπατημένη και να αναλαμβάνει ρόλους πολύ μεγαλύτερους από αυτούς για τους οποίους φτιάχνεται.

Ορόσημο στέκει εδώ η αυτοκρατορική φρουρά του ρωμαίου ηγεμόνα, οι φοβεροί και τρομεροί Πραίτωρες, οι οποίοι από την αρχή σχεδόν της ίδρυσής τους ως αυτοκρατορικοί σωματοφύλακες διαδραμάτισαν κεφαλαιώδη ρόλο στο εσωτερικό της κοινωνίας.

Η αυτοκρατορική φρουρά ήταν σχεδόν αδιαχώριστη από τον όλο κρατικό μηχανισμό και δεν ήταν σπάνιο να ανεβάζει και να κατεβάζει αυτοκράτορες (όπως τη δολοφονία του Καλιγούλα), για τέτοια δύναμη μιλάμε. Από την ίδρυσή της το 27 π.Χ. από τον Αύγουστο μέχρι και την οριστική της διάλυση το 312 μ.Χ. από τον Κωνσταντίνο, η Πραιτωριανή Φρουρά ήταν το επίλεκτο σώμα των ρωμαϊκών δυνάμεων.

Το σώμα αποτελούταν από 9 κοόρτεις (αργότερα έγιναν 10) των 1.000 αντρών η καθεμία. Όλα τα μέλη του ήταν ιταλοί εθελοντές, η δε αμοιβή τους ήταν διπλάσια ή τριπλάσια από τις απολαβές ενός λεγεωνάριου. Ο Τιβέριος κράτησε το επίλεκτο σώμα συγκεντρωμένο στη Ρώμη χτίζοντας οχυρωμένους στρατώνες στα τείχη της πόλης και παρέχοντάς του ακόμα πιο αυξημένες αρμοδιότητες.

Μολονότι κάποιες από τις κοόρτεις μπορεί να στέλνονταν σε ξένες χώρες, τρεις ήταν πάντοτε εγκατεστημένες στη Ρώμη και μία από αυτές κατέλυε σε ειδικούς στρατώνες που επικοινωνούσαν απευθείας με το ανάκτορο του αυτοκράτορα. Εφόσον η Πραιτωριανή Φρουρά ήταν βασικά το μοναδικό μόνιμο στρατιωτικό σώμα στην Ιταλία, κατέληξε να αποτελεί ισχυρή πολιτική δύναμη όσον αφορά στην υποστήριξη ή την ανατροπή του αυτοκράτορα.

Με τον καιρό, το μέγεθος και η σύσταση της Πραιτωριανής Φρουράς άλλαξαν και πλέον γίνονταν δεκτοί σε αυτή ακόμη και άντρες από τις επαρχίες, παραμένοντας πάντα το πλέον αξιόμαχο ρωμαϊκό σώμα…

Η Βυζαντινή Βαράγγια Φρουρά

Την ώρα που ο πανίσχυρος βυζαντινός στρατός χρησιμοποιούσε πολλές μισθοφορικές εθνοτικές ομάδες, με πολλές από αυτές να λειτουργούν ως ειδικά επίλεκτα σώματα, και μια σειρά ακόμα από τάγματα να μεταμορφώνονται σε ελίτ προσωπικές φρουρές του αυτοκράτορα και των συγκλητικών οίκων του Βυζαντίου (όπως οι εξκουβίτορες και οι βουκελάριοι), ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει στους θρυλικούς Βάραγγους, απογόνους των πρώτων Βίκινγκς που κατοικούσαν σε οικισμούς της σημερινής Ουκρανίας, Ρωσίας και Λευκορωσίας και ο πρίγκιπας του Κιέβου, Βλαδίμηρος Α’, έστειλε ως δώρο στον βυζαντινό αυτοκράτορα Βασίλειο Β’ περί το 988 μ.Χ. Η αγριότητα και η απαράμιλλη ανδρεία τους στη μάχη οδήγησαν τους βάραγγους μισθοφόρους να ενταχθούν στις τάξεις των πλέον παντοδύναμων στρατών της Μεσογείου.

Στις αρχές του 11ου αιώνα, ο Βασίλειος Β’ σχημάτισε την επίλεκτη βασιλική του φρουρά αποκλειστικά από Βάραγγους, καθώς φοβόταν τις ίντριγκες και τις δολοπλοκίες της αυλής του. Για τους επόμενους δύο αιώνες, η Βαράγγια Φρουρά θα γινόταν ο φόβος και ο τρόμος της αυτοκρατορίας, επεμβαίνοντας σε διαμάχες και επιβάλλοντας τον νόμο.

Το επίλεκτο σώμα των Βάραγγων ξεθώριασε με την παρακμή του Βυζαντίου, όμοια με τους Πραιτωριανούς της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, αφού έδωσαν βέβαια ένα καλό μάθημα στους Σταυροφόρους που άλωσαν την Κωνσταντινούπολη το 1204…

Οι Κατάφρακτοι

Ο Ελληνικός και αργότερα ρωμαϊκός όρος «κατάφρακτος» αναφερόταν στο πολύ καλά θωρακισμένο και πάνοπλο ιππικό που χρησιμοποιούσαν οι λαοί της Ανατολής, όπως οι Πέρσες, οι Πάρθοι, οι Σασανίδες κ.λπ. Η ολόσωμη θωράκιση τόσο του αλόγου όσο και του ιππέα έκαναν το ιδιαίτερο αυτό σώμα ιδιαίτερα αποτελεσματικό στο πεδίο της μάχης, τόσο μάλιστα που σύντομα Ρωμαίοι και Βυζαντινοί θα το υιοθετούσαν στις πολεμικές τους μηχανές.

Από ανασκαφές στην Κεντρική Ασία, ξέρουμε σήμερα ότι οι παλιότερες εκδοχές των κατάφρακτων όργωναν τις στέπες της Ασίας ήδη από τον 6ο αιώνα π.Χ., αν και με τη μορφή του πάνοπλου και θωρακισμένου μέχρι τα νύχια έφιππου πολεμιστή που τους ξέρουμε θα έπρεπε να περιμένουμε μερικούς ακόμα αιώνες για να εμφανιστούν.

Ασσύριοι, Πέρσες και ιδιαίτερα οι Αχαιμενίδες χρησιμοποιούσαν για αιώνες το επίλεκτο σώμα, πριν οι επίγονοι του Αλεξάνδρου και ειδικά οι Σελευκίδες το εισάγουν στον στρατό τους.

Ο βασιλιάς των Σελευκιδών, Αντίοχος Γ’ ο Μέγας, θεωρείται ο πρώτος που οργάνωσε τάγματα στα πρότυπα του ανατολίτη κατάφρακτου και αυτά πήραν στα σίγουρα μέρος στις μάχες κατά των Πτολεμαίων και των Ρωμαίων περί τα 200-180 π.Χ. Κι έτσι πέρασαν αργότερα στο ρωμαϊκό στράτευμα, το οποίο επιζητούσε να εντάξει τα καλύτερα ξένα στοιχεία στην πολεμική του μηχανή, με τους πρώτους ρωμαίους κατάφρακτους να εμφανίζονται πλάι στις λεγεώνες κάπου δύο αιώνες αργότερα.

Κι έτσι οι πέρσες, Σκύθες και πάρθες κατάφρακτοι έφτασαν μέχρι και τη βυζαντινή αυτοκρατορία ακόμα, πριν μετατραπούν στον κλασικό ιππότη της μεσαιωνικής Ευρώπης. Από τους Βασιλικούς Κατάφρακτους των Περσών μέχρι και τους βυζαντινούς αντίστοιχούς τους, ο περίφημος ιππέας ήταν πάντα τρομερός και πειθαρχημένος πολεμιστής, αν και σαφώς λιγότερο ευέλικτος από τους άλλους ιππείς.

Στο Βυζάντιο γνώρισαν ιδιαίτερη δόξα πλάι στον αυτοκράτορα Νικηφόρο Φωκά, καθώς πλέον ένα ακόμα πιο βαριά οπλισμένο σώμα κατάφρακτων είχε εμφανιστεί, οι διαβόητοι Κλιβανοφόροι!

Οι Πολεμιστές-Ιαγουάροι και οι Πολεμιστές-Αετοί των Αζτέκων

Ας αφήσουμε όμως αυτή τη γωνιά του κόσμου και ας πεταχτούμε μέχρι την Αμερική των αυτοχθόνων για να δούμε ένα από τα πλέον ελίτ σώματα των εκεί πολιτισμών. Η αριστοκρατική τάξη των αζτέκων πολεμιστών σχημάτιζε συχνά ακόμα πιο επίλεκτα σώματα, που αποτελούνταν από ανώτερης ικανότητας μαχητές όπως οι Αετοί, οι Ιαγουάροι ή οι τρομακτικοί «Κουρεμένοι».

Οι γιοι των ευγενών εντάσσονταν σε μια από τις τρεις ελίτ πολεμικές ομάδες και ανέβαιναν τα σκαλιά της ιεραρχίας ανάλογα με τις επιδόσεις τους, ενώ ακόμα και σε κοινούς θνητούς που είχαν όμως διακριθεί σε πολλές μάχες δινόταν η ευκαιρία να περιληφθούν στα ανώτερα αυτά σώματα (έπρεπε να είχε πιάσει τουλάχιστον 4 αιχμαλώτους στη μάχη).

Οι πολεμιστές-ιαγουάροι ήταν κάτι σαν ιππότες. Δεν είχαν βέβαια άλογα και γυαλιστερές πανοπλίες, φορούσαν ωστόσο το δέρμα του αιλουροειδούς και κάλυπταν την κεφαλή τους με τις ανοιχτές σιαγόνες του ιαγουάρου. Έφεραν ρόπαλα και τσεκούρια και η φήμη τους ως πολεμιστές τους είχε κατατάξει στα ανώτερα κλιμάκια της πολιτικής ιεραρχίας των Αζτέκων.

Όταν μάλιστα οι ισπανοί κονκισταδόρες αποβιβάστηκαν στα εδάφη των Αζτέκων, ήταν οι πολεμιστές-ιαγουάροι που βγήκαν στο κατόπι των κατακτητών. Τα ρόπαλα ωστόσο δεν μπορούσαν να έχουν καμία τύχη ενάντια στα όπλα των Ισπανών.

Πολεμιστές-ιαγουάροι και πολεμιστές-αετοί ήταν τα πιο ετοιμοπόλεμα σώματα του αμερικανικού πολιτισμού, στρατοπεδευμένα πάντα στην πρωτεύουσα Τενοχτιτλάν, αυτά που όταν έβγαιναν από τους στρατώνες τους δεν ήταν ποτέ για καλό σκοπό. Αργότερα μάλιστα έκανε την εμφάνισή του ένα ακόμα πιο ελίτ τάγμα, οι Κουρεμένοι, κάτι σαν προσωπική φρουρά του αρχιστράτηγου των Αζτέκων.

Όπως υποδεικνύει και το όνομά τους, είχαν τα κεφάλια τους ξυρισμένα εκτός από μια μακριά πλεξούδα πάνω από το αριστερό αυτί, ενώ δεν ήταν σπάνιο να βάφουν το μισό τους κεφάλι μπλε και το άλλο κίτρινο (ή και κόκκινο καμιά φορά).

Έπαιρναν ιερούς όρκους να μην οπισθοχωρούν ποτέ στη μάχη, ενώ οποιαδήποτε ένδειξη δειλίας τιμωρούταν επιτόπου με θάνατο από τους συμπολεμιστές τους. Ήταν εξάλλου οι καλύτεροι των καλυτέρων, ένα τρανό παράδειγμα πειθαρχίας και στρατιωτικής αποτελεσματικότητας…

Οι «Τρελαμένοι» των Βίκινγκς

Οι διαβόητοι Berserkers των Βίκινγκς, αυτοί που πολεμούσαν δηλαδή σε κατάσταση «άγριας φρενίτιδας», ήταν το ελίτ σώμα του στρατού που έμεινε γνωστό από τον μανιασμένο, σχεδόν υστερικό, τρόπο που εφορμούσε και το μάτι που γυάλιζε! Χωρίς πανοπλίες ή οποιασδήποτε μορφής θωράκιση, το επιβλητικό σώμα κατέβαινε στο πεδίο της μάχης φορώντας προβιές αρκούδας ή λύκου, ενώ δεν ήταν καθόλου ασυνήθιστο να πολεμούν γυμνόστηθοι.

Σκότωναν, βίαζαν, έκαιγαν και λεηλατούσαν χωριά σαν να μην υπήρχε αύριο, κάτι που έκανε τον εχθρό τους να ορκίζεται ότι μεταμορφώνονταν πράγματι σε άγρια θηρία! Ήταν τέτοια η ικανότητά τους στη μάχη που τους έκανε ιδανικούς για βασιλικούς σωματοφύλακες, κάτι που έφερνε τη μήνη των άλλων συμπολεμιστών τους.

Πολεμούσαν μάλιστα σε κατάσταση προχωρημένης μέθης και δεν ήταν σπάνιο να στρέφονται ακόμα και κατά των δικών τους, καθώς τα μεθυσμένα αιμοδιψή τους ένστικτα σπάνια δαμάζονταν.

Όσο για το πώς έπεφταν στη διαβόητη «άγρια φρενίτιδα», αυτό αποτελούσε μυστήριο ακόμα και για τους συγχρόνους τους, πρέπει πάντως να επιδίδονταν σε λατρευτικές τελετουργίες και να κατανάλωναν αλκοόλ και παραισθησιογόνες ουσίες που τους έβγαζαν εκτός εαυτού.

Άλλοι ακαδημαϊκοί ισχυρίζονται ότι έπεφταν σε κατάσταση μαζικής ύπνωσης, καθώς οι πολεμικές τους ημέρες μόνο συνηθισμένες δεν ήταν ακόμα και για τους «βάρβαρους» Βόρειους…

Οι Σωματοφύλακες του Μογγόλου Αυτοκράτορα

Οι Μογγόλοι Keshik («Ευλογημένοι» στα μογγολικά), η αυτοκρατορική φρουρά του Τζένγκις Χαν και των διαδόχων του δηλαδή, εξελίχθηκαν σταδιακά στο πλέον ελίτ σώμα των κατακτητικών ορδών του τρομερού στρατηλάτη.

Από μια χούφτα αρχικά επίλεκτων αντρών μεταμορφώθηκαν σε ένα αποτελεσματικότατο τάγμα χιλιάδων αντρών, που στα χρόνια του Κουμπλάι Χαν αριθμούσε 12.000 άρτια εκπαιδευμένους μαχητές.

Πέρα από την προστασία του Χαν με τη ζωή τους, οι Κeshik αναλάμβαναν πολλούς ακόμα ρόλους και τμήματά τους είχαν εξελιχθεί σε τοξότες, οπλίτες, ιππείς, αλλά και σε βασιλικούς μάγειρες, γραφιάδες και προσωπικούς υπηρέτες του αυτοκράτορα.

Τμήματα των αυτοκρατορικών σωματοφυλάκων παρέμεναν στις πόλεις που έπεφταν στα χέρια των μογγολικών ορδών, γι’ αυτό και αυξήθηκε τόσο ο αριθμός τους, καθώς μιλάμε για μια αυτοκρατορία που εκτεινόταν στα πέρατα της Ευρασίας!

Εξαιτίας μάλιστα της δύναμης που είχαν συγκεντρώσει, διαδραμάτιζαν πια κεφαλαιώδη ρόλο στις εσωτερικές εξελίξεις της αυτοκρατορίας, όμοια με την Πραιτωριανή Φρουρά των Ρωμαίων. Στα χρόνια του Τζένγκις, οι Κeshik χωρίζονταν σε τέσσερα πολεμικά τμήματα και ξεχώριζαν από κάθε άλλο τάγμα του στρατού, αμειβόμενοι ακόμα καλύτερα και από ανώτερους αξιωματικούς. Μπορούσαν ωστόσο να πολεμούν ακόμα και τρεις μέρες στη σειρά, μια ικανότητα που επιβράβευε πλουσιοπάροχα ο φοβερός μογγόλος ηγεμόνας…

Οι τοξότες του Εδουάρδου Γ’

Ήταν το βρετανικό Τοξοβολικό Δίκαιο του 13ου αιώνα (1252 μ.Χ.) που διασφάλισε το γεγονός ότι οι Βρετανοί θα μετατρέπονταν στους καλύτερους ίσως τοξότες της μεσαιωνικής Ευρώπης: κάθε βρετανός πολίτης μεταξύ 15-60 ετών ήταν πια υποχρεωμένος διά νόμου να φέρει τόξο και φαρέτρα. Ο Εδουάρδος Γ’ πήγε το πράγμα ακόμα πιο μακριά όταν εξέδωσε φιρμάνι το 1363 με το οποίο διέταξε την υποχρεωτική εξάσκηση της τοξοβολίας τις Κυριακές και τις αργίες, με τη μη συμμόρφωση να επιφέρει τον ατιμωτικό θάνατο!

Το επίλεκτο σώμα ωστόσο που σχηματίστηκε με τους πολίτες-τοξότες έμελλε να μετατραπεί σε ένα από τα πλέον τρομακτικά που είχε δεν ποτέ η Ευρώπη. Τρανό παράδειγμα λειτουργεί εδώ ο Εκατονταετής Πόλεμος και ειδικά η Μάχη του Κρεσί (1346) κατά των Γάλλων, με τις εκτιμήσεις της εποχής να θέλουν τους Άγγλους να μην έχουν καμιά τύχη:

12.000 Άγγλοι στρατιώτες, από τους οποίους 6.000 ήταν τοξότες (!) και 6.000 οπλίτες, απέναντι σε 35.000-40.000 σιδερόφραχτους Γάλλους ιππείς και οπλίτες. Κι ενώ οι προβλέψεις ήταν φυσικά με το μέρος των Γάλλων ιπποτών, οι τοξότες του Εδουάρδου δημιούργησαν μια θύελλα από θανατηφόρα βέλη (υπολογίζονται σε ένα βέλος ανά 4 δευτερόλεπτα για κάθε τοξότη!) που κομμάτιασε τις σιδερένιες πανοπλίες των ιπποτών αποδεκατίζοντάς τους κυριολεκτικά.

Οι απώλειες για τους Γάλλους ανήλθαν σε 30.000 άντρες την ώρα που οι Άγγλοι έχασαν λιγότερους από 1.000, με τον θρίαμβο να επαναλαμβάνεται και στις επόμενες μάχες (όπως στο Πουατιέ το 1356) παραδίδοντας έτσι τη Νορμανδία σχεδόν αμαχητί στα χέρια των Βρετανών.

Οι φαρμακεροί τοξότες του Εδουάρδου Γ’ έδωσαν οριστικό τέλος στους ιπποτικούς πολέμους, εγκαινιάζοντας πια νέες στρατηγικές μάχης, καθώς η ικανότητα των άγγλων τοξοτών έμεινε απαράμιλλη: ο πανίσχυρος γάλλος ιππότης νικήθηκε από τον άγγλο χωρικό με το τόξο! Που ήταν πια αναγκαστικά επίλεκτο σώμα, καθώς άλλαξε μεμιάς τον τρόπο διεξαγωγής του μεσαιωνικού πολέμου…

Οι Ιωαννίτες (Ιππότες της Μάλτας) και οι Ναΐτες Ιππότες

Οι περίφημοι Ιππότες του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ πήραν το όνομά τους από το μοναστικό τάγμα της πόλης κατά την περίοδο των Σταυροφοριών. Ήταν στην ουσία μοναχοί με άρτια στρατιωτική εκπαίδευση και έγιναν σύμβολο της εικόνας του Σταυροφόρου από το 1099 μ.Χ., όταν και ιδρύθηκαν ως απλοί προστάτες του ομώνυμου νοσοκομείου των Αγίων Τόπων.

Σύντομα μετατράπηκαν από τραυματιοφορείς σε σωματοφύλακες των χριστιανικών προσκυνηματικών καραβανιών, πριν εξελιχθούν σε στρατιωτική αιχμή του δόρατος των επιχειρήσεων κατά των μικροβασιλείων και των φρουρίων της Μέσης Ανατολής.

Πλέον οι μοναχοί ήταν πολεμιστές τρομεροί και φόβος και τρόμος για τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς της περιοχής. Αν και η μεγαλύτερη στιγμή τους δεν ήρθε ωστόσο στα περίχωρα της Ιερουσαλήμ, αλλά στη Ρόδο αρχικά (Ιππότες της Ρόδου) και κυρίως στη Μάλτα: οι Ιωαννίτες κατέλαβαν το μικρό νησί της Μεσογείου, μετονομάστηκαν σε Ιππότες της Μάλτας και εγκαθίδρυσαν την ηγεμονία τους για μπόλικους αιώνες!

Το 1565 οι Οθωμανοί προσπάθησαν να καταλάβουν το νησί, για να συναντήσουν τη μανιασμένη αντίσταση των ιπποτών: έπειτα από 5 μήνες πολιορκίας, οι δυνάμεις των Τούρκων αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις ορέξεις τους για κατάληψη της νήσου.

Η μεγαλειώδης νίκη των ιπποτών έπληξε το αήττητο του οθωμανικού στρατού και έγινε σύμβολο της χριστιανικής αντίστασης σε όλη την Ευρώπη. Την ίδια ώρα, το δεύτερο περίφημο μοναστικό στρατιωτικό τάγμα των ρωμαιοκαθολικών στους Αγίους Τόπους, οι Ναΐτες Ιππότες, ιδρύθηκαν από την αρχή ως υπερασπιστές της Ιερουσαλήμ από τις ισλαμικές ορέξεις, στον απόηχο της Α’ Σταυροφορίας (1118 μ.Χ.).

Ως ένα από τα πρώτα μοναστικά στρατιωτικά τάγματα της Ιστορίας, οι περίφημοι Ναΐτες εξασφάλισαν την παπική εύνοια του Ιννοκέντιου Β’, έφτασαν να ελέγχουν μεγάλες περιοχές, απέκτησαν κύρος, πρωτόγνωρη εξουσία και αμύθητα πλούτη, που ξεπερνιόνταν ίσως μόνο από την ικανότητά τους στη μάχη. Όπως το ήθελε εξάλλου και ο θρύλος, η αναλογία της εποχής ήταν ένας Ναΐτης Ιππότης για κάθε τρεις εχθρούς!

Οι Στρατιώτες του Χριστού, όπως έμειναν γνωστοί όταν μετατράπηκαν από θρησκευτικό τάγμα σε στρατιωτικό, απέκτησαν ερείσματα στην Ευρώπη, είτε απευθείας μέσω βασιλικών δωρεών είτε μέσω εξαγοράς εδαφών με τον απίστευτο πλούτο τους, και το μεγαλύτερο μέρος τους εγκαθίσταται πια στην Ευρώπη (Ισπανία, Πορτογαλία, Γαλλία και Ιταλία κυρίως).

Πλέον όμως ήταν τραπεζίτες και οικονομική ελίτ, κάτι που ανάγκασε τον βασιλιά Φίλιππο Δ’ της Γαλλίας να συλλάβει πολλούς από δαύτους, ενώ με τη μεσολάβηση του Πάπα το τάγμα διαλύθηκε. Ήταν το τέλος των Ναΐτών Ιπποτών, αν και η στρατιωτική τους φήμη είχε ήδη ξοφλήσει εδώ και χρόνια…

Οι Ασασίνοι

Στον 12ο και 13ο αιώνα, μια αποσχισθείσα σέχτα Νιζαριτών Ισμαηλιτών βρήκε την πολιτική και στρατιωτική φωνή της στους Ασασίνους. Καθώς η Μέση Ανατολή συνταρασσόταν από τις Σταυροφορίες και τις εισβολές των σελτζούκων πολέμαρχων, οι Ασασίνοι (το όνομα των οποίων φημολογείται ότι προέρχεται από την τάση του τάγματος να εντρυφεί στο χασίς, αν πιστέψουμε τουλάχιστον τους Σταυροφόρους) ανέλαβαν το δύσκολο έργο να υπερασπιστούν τα εδάφη τους από τους χριστιανούς κατακτητές και τις τουρκικές δυναστείες, θεωρώντας τους σουνίτες χαλίφηδες ακόμα χειρότερους και από τους χριστιανούς εισβολείς.

Ο Χασάν-ι-Σαμπάχ, που ίδρυσε το τάγμα των Ασασίνων κάποια στιγμή του 11ου αιώνα στο μακρινό Ιράν, οδήγησε τους ακολούθους του στη σημερινή βορειοδυτική Συρία. Οι Ασασίνοι έφτιαξαν κάποια στιγμή και δικό τους βασίλειο πάνω στα βουνά. Το τάγμα ήταν πρακτικά ανίκητο, ενώ ο χειρισμός του γιαταγανιού έμεινε στην Ιστορία.

Οι Ασασίνοι ήταν τόσο έμπειροι και επιδέξιοι στον ανταρτοπόλεμο και τις πολιτικές δολοφονίες των αντιπάλων τους, που η αγγλική λέξη για τον δολοφόνο «assassin» έλκει την καταγωγή της από το περίφημο τάγμα των Ασασίνων!

Το σιιτικό στρατιωτικό-θρησκευτικό τάγμα με τις τόσες πολιτικές δολοφονίες στη φαρέτρα του σκόρπισε τον τρόπο στη Μέση Ανατολή για τουλάχιστον ενάμιση αιώνα, μέχρι να το διαλύσουν οι μογγολικές ορδές στα ορμητήριά του στην Περσία και οι Μαμελούκοι στα εναπομείναντα κάστρα του στη Μέση Ανατολή (γύρω στο 1265 μ.Χ.)…

Οι Ιάπωνες Σαμουράι

Σε ολάκερα τα παγκόσμια στρατιωτικά χρονικά, ο πολεμιστής σαμουράι στέκει μόνος εκεί στην κορυφή. Κι αυτό γιατί στρατούς έχει αντικρύσει η οικουμένη φοβερούς, από τους Ούννους του Αττίλα μέχρι και τις ρωμαϊκές λεγεώνες, αν και σε όρους εκπαίδευσης και αποτελεσματικότητας μονάδας οι σαμουράι δεν έχουν όμοιό τους. Οι θανάσιμες αυτές πολεμικές μηχανές έφερναν όλεθρο στο πέρασμά τους εφαρμόζοντας απλώς τον γαλήνιο στοχασμό του ζεν βουδισμού!

Οι πολεμιστές της παραδοσιακής Ιαπωνίας οργανώθηκαν στην Περίοδο Έντο (1603-1867) ως επίλεκτα σώματα στρατού και σωματοφύλακες αριστοκρατών, ανεβαίνοντας μέχρι και στα ανώτερα κλιμάκια των ιαπωνικών κοινωνικών τάξεων. Παρά το γεγονός ότι ήταν αχτύπητοι σε μια πληθώρα όπλων, από τόξα μέχρι και δόρατα, το κύριο σύμβολό τους ήταν το ιδιαίτερο σπαθί κατάνα.

Και βέβαια ζούσαν πάντα σύμφωνα με τον ηθικό και κοινωνικό κώδικα του Μπουσίντο (τον «τρόπο του πολεμιστή»): κομφουκιανικής σύλληψης, το Μπουσίντο επέβαλε τυφλή υποταγή στον ηγεμόνα, αυστηρή πειθαρχία και αυτοσεβασμό, αλλά και μια σειρά ηθικών επιταγών και κοινωνικών συμπεριφορών.

Οι σαμουράι εμφανίστηκαν ως πληρωμένοι μισθοφόροι ανεξάρτητων γαιοκτημόνων που είχαν αποκοπεί από την κεντρική διακυβέρνηση και επιζητούσαν προσωπικές φρουρές για την προστασία τους. Σύντομα οι γαιοκτήμονες απέκτησαν ζηλευτή δύναμη και τα έβαλαν με τον αυτοκράτορα προσπαθώντας να αποκτήσουν τελικά τον έλεγχο ολόκληρης της Ιαπωνίας.

Ο Μιναμότο Γιοριτόμο ξεπήδησε νικητής από τις εχθροπραξίες και έστησε τη νέα στρατιωτική κυβέρνησή του το 1192, με τους σογκούν να είναι πλέον οι νέοι διοικητές. Κι έτσι οι σαμουράι θα κυριαρχούσαν στα εδάφη της χώρας για το περισσότερο τμήμα από τα επόμενα 700 χρόνια!

Την περίοδο του 15ου και 16ου αιώνα, με την Ιαπωνία να διαμελίζεται και πάλι σε δεκάδες ανεξάρτητα κρατίδια που πολεμούσαν συνεχώς μεταξύ τους, η πρωτοκαθεδρία των σαμουράι απειλήθηκε από ένα νέο είδος πολεμιστή: είναι η εποχή των νίντζα, των πολεμικών μηχανών που ειδικεύονταν στον αντισυμβατικό ανταρτοπόλεμο δηλαδή! Αν και οι σαμουράι έμελλε να επιβιώσουν και να μη χάσουν τα σκήπτρα ως η πλέον επίλεκτη μονάδα της αυτοκρατορικής Ιαπωνίας.

Κι έτσι όταν στην Περίοδο Έντο η Ιαπωνία επανενώθηκε, ο σαμουράι ξεπήδησε πια στην κορυφή του ταξικού συστήματος της χώρας: ήταν οι μόνοι που μπορούσαν να φέρουν σπαθί και πληρώνονταν αδρά από τους κύρηδές τους. Η φεουδαρχική Ιαπωνία έφτασε οριστικά στο τέλος της το 1868, με την πτώση της να συμπαρασύρει τελικά την τάξη των σαμουράι στην παρακμή: το τέλος είχε έρθει για μια θανάσιμη πολεμική παράδοση τόσων αιώνων…