ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Νεφέλαι (398-426)

ΣΩ. καὶ πῶς, ὦ μῶρε σὺ καὶ Κρονίων ὄζων καὶ βεκκεσέληνε,
εἴπερ βάλλει τοὺς ἐπιόρκους, δῆτ᾽ οὐχὶ Σίμων᾽ ἐνέπρησεν
400 οὐδὲ Κλεώνυμον οὐδὲ Θέωρον; καίτοι σφόδρα γ᾽ εἴσ᾽ ἐπίορκοι·
ἀλλὰ τὸν αὑτοῦ γε νεὼν βάλλει καὶ Σούνιον ἄκρον Ἀθηνέων
καὶ τὰς δρῦς τὰς μεγάλας· τί μαθών; οὐ γὰρ δὴ δρῦς γ᾽ ἐπιορκεῖ.
ΣΤ. οὐκ οἶδ᾽· ἀτὰρ εὖ σὺ λέγειν φαίνει. τί γάρ ἐστιν δῆθ᾽ ὁ κεραυνός;
ΣΩ. ὅταν εἰς ταύτας ἄνεμος ξηρὸς μετεωρισθεὶς κατακλεισθῇ,
405 ἔνδοθεν αὐτὰς ὥσπερ κύστιν φυσᾷ, κἄπειθ᾽ ὑπ᾽ ἀνάγκης
ῥήξας αὐτὰς ἔξω φέρεται σοβαρὸς διὰ τὴν πυκνότητα,
ὑπὸ τοῦ ῥοίβδου καὶ τῆς ῥύμης αὐτὸς ἑαυτὸν κατακαίων.
ΣΤ. νὴ Δί᾽, ἐγὼ γοῦν ἀτεχνῶς ἔπαθον τουτί ποτε Διασίοισιν·
ὀπτῶν γαστέρα τοῖς συγγένεσιν, κᾆτ᾽ οὐκ ἔσχων ἀμελήσας·
410 ἡ δ᾽ ἄρ᾽ ἐφυσᾶτ᾽, εἶτ᾽ ἐξαίφνης διαλακήσασα πρὸς αὐτὼ
τὠφθαλμώ μου προσετίλησεν καὶ κατέκαυσεν τὸ πρόσωπον.
ΧΟ. ὦ τῆς μεγάλης ἐπιθυμήσας σοφίας ἄνθρωπε παρ᾽ ἡμῶν,
ὡς εὐδαίμων ἐν Ἀθηναίοις καὶ τοῖς Ἕλλησι γενήσει,
εἰ μνήμων εἶ καὶ φροντιστὴς καὶ τὸ ταλαίπωρον ἔνεστιν
415 ἐν τῇ ψυχῇ, καὶ μὴ κάμνεις μήθ᾽ ἑστὼς μήτε βαδίζων,
μήτε ῥιγῶν ἄχθει λίαν μήτ᾽ ἀριστᾶν ἐπιθυμεῖς,
οἴνου τ᾽ ἀπέχει καὶ γυμνασίων καὶ τῶν ἄλλων ἀνοήτων,
καὶ βέλτιστον τοῦτο νομίζεις, ὅπερ εἰκὸς δεξιὸν ἄνδρα,
νικᾶν πράττων καὶ βουλεύων καὶ τῇ γλώττῃ πολεμίζων.
420 ΣΤ. ἀλλ᾽ οὕνεκα γε ψυχῆς στερρᾶς δυσκολοκοίτου τε μερίμνης
καὶ φειδωλοῦ καὶ τρυσιβίου γαστρὸς καὶ θυμβρεπιδείπνου,
ἀμέλει, θαρρῶν οὕνεκα τούτων ἐπιχαλκεύειν παρέχοιμ᾽ ἄν.
ΣΩ. ἄλλο τι δῆτ᾽ οὐ νομιεῖς ἤδη θεὸν οὐδένα πλὴν ἅπερ ἡμεῖς,
τὸ Χάος τουτὶ καὶ τὰς Νεφέλας καὶ τὴν γλῶτταν, τρία ταυτί;
425 ΣΤ. οὐδ᾽ ἂν διαλεχθείην γ᾽ ἀτεχνῶς τοῖς ἄλλοις οὐδ᾽ ἂν ἀπαντῶν·
οὐδ᾽ ἂν θύσαιμ᾽, οὐδ᾽ ἂν σπείσαιμ᾽ οὐδ᾽ ἐπιθείην λιβανωτόν.

***
ΣΩΚ. Ε μωρέ ξεκουτιάρη, πρωτόγονε εσύ,
που μυρίζεις τα χρόνια του Κρόνου,
ορκοπάτες ανθρώπους ο Δίας αν βαρά,
πώς το Θέωρο δεν έκαψε ακόμα
400 και τον Κλεώνυμο κι ούτε το Σίμωνα; Ποιός
πιο τρανός απ᾽ αυτούς ορκοπάτης;
Της Αθήνας τον κάβο, το Σούνιο, χτυπά,
το ναό του τον ίδιο, κι ακόμα
τα μεγάλα πουρνάρια. Τα δέντρα, θαρρώ,
δεν πατούνε τον όρκο τους· ή όχι;
ΣΤΡ. Δίκιο φαίνεται να ᾽χεις· αλλά ο κεραυνός
τελοσπάντων τί πράμα λες να ᾽ναι;
ΣΩΚ. Ξερός άνεμος όταν ανέβει ψηλά
και κλειστεί από παντού σε νεφέλη,
από μέσα φυσώντας πολύ δυνατά
τη φουσκώνει σα φούσκα, και τότε,
απ᾽ την πίεση τη σπάει, κι όπως είναι πυκνός,
ξεπετιέται προς τα έξω με φόρα,
κι απ᾽ την τόση του αντάρα, την τόση του ορμή
φωτιά παίρνει και καίγεται ο ίδιος.
ΣΤΡ. Κάτι τέτοιο είχα πάθει κι εγώ μια φορά
στων Διασίων τη γιορτή· για να φάνε
οι δικοί μου, είχα βάλει να ψήσω κοιλιά,
μα δεν είχα σκεφτεί να τη σκίσω·
410 τότε εκείνη φουσκώνει, φουσκώνει, και νά,
ξαφνικά δίνει μια και μου σκάει,
μου πετά μες στα μάτια καυτές πιτσιλιές
και μου καίει όλο γύρω το μούτρο.
ΚΟΡ. Άνθρωπέ μας εσύ, που ποθείς την τρανή,
τη δική μας σοφία ν᾽ αποχτήσεις,
η ευτυχία σου μεγάλη, θα λάμπει παντού
στην Ελλάδα και μες στην Αθήνα,
αν σου αρέσει η μελέτη, και μνήμη γερή
κι αντοχή μες στα στήθια σου αν έχεις,
που γερά να κρατάς και κομμάρα καμιά
να μη νιώθεις ή στέκεσαι ή τρέχεις,
αν σηκώνεις την πείνα, αν είσ᾽ άξιος, χωρίς
να βογκάς, να βαστάξεις στο κρύο.
αν μακριά από κρασί κι από στίβους εσύ
κι από τ᾽ άλλα τ᾽ ανόητα κρατιέσαι,
κι αν, σαν έξυπνος άντρας, πιστεύεις και λες
πως τ᾽ ανώτερο απ᾽ όλα είναι τούτο:
να νικάς σε συμβούλια, στην πράξη, παντού,
και στον πόλεμο που όπλο του η γλώσσα.
420 ΣΤΡ. Μα για αδάμαστη αν είναι και στέρεη καρδιά
και για ζήλο που διώχνει τον ύπνο,
για κοιλιά κακοζώητη, τσιγκούνα, σφιχτή,
που δειπνά με μια χούφτα ραδίκια,
μη σας νοιάζει, με θάρρος προσφέρνομαι εγώ
να με πλάσετε πάνω στ᾽ αμόνι.
ΣΩΚ. Ε λοιπόν, δω κι εμπρός μοναχά τους θεούς
που πιστεύουμ᾽ εμείς θα πιστεύεις,
δηλαδή μόνο τρεις, τις Νεφέλες εδώ
και το Χάος και, για τρίτο, τη Γλώσσα.
ΣΤΡ. Και στο δρόμο μπροστά μου αν οι άλλοι βρεθούν,
μια κουβέντα δε θα ᾽χω μαζί τους·
ούτε μια πια θυσία μου γι᾽ αυτούς ή σπονδή
και λιβάνι ποτέ στο βωμό τους.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΑΓΕΛΑΔΑΡΗΔΕΣ

ΑΓΕΛΑΔΑΡΗΔΕΣ
(βατράχια)

 

Η μεταμόρφωση αυτή είναι η τιμωρία κάποιων βουκόλων που εμπόδισαν τη Λητώ να πλύνει τα νεογέννητα παιδιά της, την Άρτεμη και τον Απόλλωνα, στην πηγή Μελίτη της Λυκίας, για να μην σταματήσουν εκείνοι το πότισμα και το πλύσιμο των βοδιών τους.

 

Πιο συγκεκριμένα:

Η Λητώ γέννησε στο νησί Αστερία και αμέσως πήγε στη Λυκία, για να πλύνει τα νεογέννητα παιδιά της στον ποταμό Ξάνθο. Προτού φτάσει εκεί, στον δρόμο της βρήκε την πηγή Μελίτη, απ' όπου την εκδίωξαν οι αγελαδάρηδες που αναφέραμε. Τότε, λύκοι τής υπέδειξαν τον δρόμο για τον Ξάνθο ποταμό. Εκεί ξεδίψασε η ίδια και έπλυνε τα παιδιά της. Και τη χώρα τη μετονόμασε σε Λυκία από Τρεμιλίδα που λεγόταν πρώτα, για να τιμήσει τους λύκους που τη βοήθησαν, και όρισε ο ποταμός Ξάνθος να είναι ιερός στο όνομα του γιου της.

 

Τους αγελαδάρηδες όμως τους μεταμόρφωσε σε βατράχια που κοάζουν συνέχεια σε ποτάμια και λίμνες.

Πρέπει να εμπιστευόμαστε τους υπολογιστές;

Ευκαιρίες και απειλές

Πρέπει να εμπιστευόμαστε τους υπολογιστές; Το ερώτημα αυτό τίθεται κατά τρόπο ολοένα και περισσότερο επιτακτικό ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια χάρη στην πρόοδο της Τεχνητής Νοημοσύνης. Μάλιστα διάσημοι επιστήμονες και μηχανικοί, όπως οι Stephen Hawking, Elon Musk και Bill Gates, θεωρούν άκρως επικίνδυνη για την ανθρωπότητα την ευρεία χρήση Τεχνητής Νοημοσύνης και έχουν κρούσει επανειλημμένως τον κώδωνα του κινδύνου στα μέσα ενημέρωσης.

Βέβαια ίσως κάποιος παρατηρήσει ότι ήδη εμπιστευόμαστε δεκάδες δισεκατομμύρια υπολογιστές πού είναι αναπόσπαστο κομμάτι της οργάνωσης των σύγχρονων κοινωνιών. Ενσωματωμένοι σε παντός είδους συστήματα ανά τον πλανήτη συντελούν στην ασφαλή και αποτελεσματική διαχείριση πόρων και διαδικασιών, εξασφαλίζοντας υπηρεσίες και ποιότητα ζωής. Επομένως είναι αναγκαίο να χρησιμοποιούμε και να εμπιστευόμαστε τους υπολογιστές μια και καλούνται να παίξουν ένα σημαντικό ρόλο στις κοινωνίες μας για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις που θέτει παγκοσμίως η ανάπτυξη: κλιματική αλλαγή, υπερπληθυσμός, έλλειψη ζωτικών πόρων.

Όπως η ανακάλυψη των εργαλείων επέτρεψε στον άνθρωπο να πολλαπλασιάσει την μυική του δύναμη και να κτίσει τον τεχνικό πολιτισμό, έτσι η ανακάλυψη των υπολογιστών επιτρέπει να πολλαπλασιάσουμε τις νοητικές μας ικανότητες και ανοίγει τον δρόμο για μια νέα περίοδο στην εξέλιξη της ανθρωπότητας. Οι υπολογιστές υπερέχουν των ανθρώπων κατά το ό,τι κάνουν πράξεις ταχύτερα και με μεγαλύτερη ακρίβεια. Γι’ αυτό βρίσκουν ευρεία χρήση στην αυτοματοποίηση διαδικασιών και υπηρεσιών, όπως η κινητή τηλεφωνία, τα μέσα μεταφοράς, οι οικιακές συσκευές, η αυτοματοποίηση της παραγωγής και οι υπηρεσίες του τριτογενούς τομέα.

Όμως σήμερα η χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης επιτρέπει να πάμε ένα σημαντικό βήμα πιο μπροστά. Να περάσουμε από τα αυτόματα συστήματα στα αυτόνομα συστήματα που καλούνται να αντικαταστήσουν τον άνθρωπο σε πολύπλοκες λειτουργίες. Βασικό κίνητρο είναι η επίτευξη καλύτερης αποτελεσματικότητας, συνδυάζοντας ήδη αυτοματοποιημένες διαδικασίες χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση. Ο ανθρώπινος παράγοντας θα ρυθμίζει μόνο ορισμένους στόχους, αφήνοντας στα αυτόνομα συστήματα την διεκπεραίωση τους. Π.χ. σε ένα αυτόνομο αυτοκίνητο θα ορίζουμε απλώς το προορισμό του, στα έξυπνα εργοστάσια και φάρμες απλώς τους δείκτες παραγωγής.

Σημειωτέον ότι τα αυτόνομα συστήματα είναι ‘κρίσιμα συστήματα’, λόγω έλλειψης άμεσου ελέγχου από τον άνθρωπο. Είναι επομένως σημαντικό να μπορούμε να εγγυηθούμε την ασφαλή λειτουργία τους, όπως ακριβώς και για τα αυτόματα συστήματα. Σήμερα εμπιστευόμαστε τη ζωή μας στον αυτόματο πιλότο τραίνων ή αεροπλάνων, επειδή ακριβώς έχουμε τα θεωρητικά και τεχνικά εργαλεία για να εγγυηθούμε την ασφάλειά τους. Μπορούμε να εμπιστευθούμε τα αυτόνομα συστήματα;

Διαφορές μεταξύ αυτομάτων και αυτόνομων συστημάτων

Θα προσπαθήσω να εξηγήσω κατά τρόπο απλό ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ αυτομάτων και αυτονόμων συστημάτων. Κύριο χαρακτηριστικό των αυτονόμων συστημάτων είναι η ικανότητά τους να παράγουν και να διαχειρίζονται γνώση με ένα διττό σκοπό: Αφενός την ‘κατανόηση’ του εξωτερικού τους περιβάλλοντος, αφετέρου την προσαρμοστική διαχείριση πολλαπλών στόχων και τον προγραμματισμό αντιστοίχων δράσεων για την επίτευξή τους.

Χωρίς να υπεισέρχομαι σε τεχνικές λεπτομέρειες, ας εξετάσω τις διαφορές μεταξύ ενός αυτοματισμού π.χ. ενός θερμοστάτη και του συστήματος για την αυτόνομη οδήγηση αυτοκινήτου. Για τον θερμοστάτη η κατάσταση του εξωτερικού περιβάλλοντος δίνεται από μια απλή μέτρηση θερμοκρασίας, ενώ για το αυτοκίνητο δίνεται από ένα σύνολο αισθητήρων, όπως κάμερες και ραντάρ. Έτσι, ενώ η ένδειξη θερμοκρασίας χρησιμοποιείται άμεσα για την λήψη αποφάσεων, στην δεύτερη περίπτωση χρειάζεται ανάλυση εικόνων για τον εντοπισμό εμποδίων, άλλων οχημάτων και πεζών.

Επίσης η λήψη αποφάσεων είναι πολύ απλή για τον θερμοστάτη: συγκρίνει την θερμοκρασία με προκαθορισμένα όρια και αποφασίζει αναλόγως. Για το αυτόνομο αυτοκίνητο η λήψη αποφάσεων απαιτεί την διαχείριση ενός συνόλου στόχων μικροπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων. Μικροπρόθεσμοι είναι στόχοι σχετικοί με την ασφάλεια, όπως η αποφυγή ατυχήματος και η πορεία του οχήματος να ακολουθεί την προκαθορισμένη τροχιά.

Μακροπρόθεσμοι είναι οι στόχοι σχετικά με τον προορισμό (π.χ. πηγαίνω από την Αθήνα στην Θεσσαλονίκη). Η επίτευξή τους απαιτεί την επίτευξη άλλων ενδιάμεσων στόχων, όπως την πραγματοποίηση ελιγμών για προσπέρασμα, παρκάρισμα, κυκλική κίνηση κλπ.

Η παραπάνω σύγκριση δείχνει τις σημαντικές διαφορές μεταξύ αυτομάτων και αυτονόμων συστημάτων που κατά κάποιο τρόπο καλούνται να επιδείξουν νοητικές ικανότητες ανάλογες με τις ανθρώπινες.

Η παραγωγή και διαχείριση της γνώσης

Η Τεχνητή Νοημοσύνη και ιδιαίτερα οι τεχνικές μηχανικής μάθησης επέτρεψαν την αποτελεσματική παραγωγή και διαχείριση της γνώσης που είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη των αυτόνομων συστημάτων, όπως εξηγώ παρακάτω. Τι είναι γνώση; Είναι πληροφορία που επιτρέπει να κατανοούμε μια κατάσταση, ή να λύνουμε ένα πρόβλημα. Στο αυτόνομο αυτοκίνητο η γνώση είναι απαραίτητη για την αντίληψη του εξωτερικού περιβάλλοντος. Είναι επίσης απαραίτητη για την διαχείριση των στόχων και τον υπολογισμό των αντίστοιχων δράσεων για την πραγμάτωση τους.

Η επιτυχία της μηχανικής μάθησης οφείλεται στο γεγονός ότι χρησιμοποιεί νευρωνικά δίκτυα, ένα μοντέλο υπολογισμού εντελώς διαφορετικό από το παραδοσιακό μοντέλο των υπολογιστών μας, που επιτρέπει την αποτελεσματική παραγωγή και διαχείριση γνώσης. Ας πάρουμε ένα απλό παράδειγμα, υποθέτοντας ότι θέλω να κατασκευάσω ένα σύστημα στην είσοδο του οποίου παρουσιάζω εικόνες γάτων ή σκύλων και αναγνωρίζει σωστά το εικονιζόμενο ζώο.

Η παραδοσιακή προσέγγιση ξεκινά με την κατασκευή μοντέλων που χαρακτηρίζουν αντίστοιχα την μορφή κάθε ζώου με ένα σύνολο μοτίβων όπως σχήμα της κεφαλής, θέσεις και σχήμα ματιών, αυτιών, μύτης κλπ. Εν συνεχεία, πρέπει να γράψω ένα πρόγραμμα που αναλύει εικόνες, βρίσκοντας χαρακτηριστικά μοτίβα και έτσι αποφασίζει εάν πρόκειται περί σκύλου ή γάτας. Η προσέγγιση αυτή που στηρίζεται σε μοντέλα είναι πολύ δύσκολο να εφαρμοστεί για την ανάλυση συνθέτων εικόνων και είναι αλγοριθμικά εξαιρετικά πολύπλοκη.

Η μηχανική μάθηση παίρνει μια εντελώς διαφορετική εμπειρική προσέγγιση που δεν απαιτεί την κατασκευή μοντέλων. Ένα νευρωνικό σύστημα μαθαίνει να ξεχωρίζει μια γάτα από ένα σκύλο μέσα από μια πειραματική προσαρμοστική διαδικασία, όπως ακριβώς το μαθαίνει ένα παιδί. Δηλαδή, ‘δείχνουμε’ στο σύστημα ένα μεγάλο αριθμό σχετικών εικόνων και ρυθμίζουμε προοδευτικά παραμέτρους του συστήματος, έτσι ώστε να δίνει την σωστή απόκριση. Η διαδικασία ‘εκπαίδευσης’ του συστήματος είναι προσαρμοστική.

Το ποσοστό των εσφαλμένων αποκρίσεων μειώνεται όσο ο αριθμός των δεδομένων αυξάνει.

Εδώ βέβαια πρέπει να επισημάνω ότι ένα παιδί μαθαίνει με λίγα παραδείγματα, ενώ η εκπαίδευση νευρωνικών συστημάτων απαιτεί μεγάλο όγκο δεδομένων. Όμως, το πλεονέκτημα τους έναντι των παραδοσιακών συστημάτων είναι ότι μετά από μια ενδεχομένως χρονοβόρα ‘εκπαίδευση’, υπολογίζουν σχεδόν στιγμιαία την απόκριση τους. Έτσι, σήμερα εταιρείες όπως η Tesla και η Waymo αναπτύσσουν νευρωνικά συστήματα ικανά να οδηγήσουν αυτοκίνητα. Αυτά τα συστήματα μετά από εντατική ‘εκπαίδευση’, είναι σε θέση να οδηγούν οχήματα με σχετικά μικρά, αλλά ακόμη όχι αμελητέα ποσοστά σφάλματος.

Ένα νέο είδος γνώσης

Όμως δυστυχώς όλα αυτά τα θαυμάσια επιτεύγματα έχουν μιαν αχίλλειο πτέρνα. Η παραδοσιακή μέθοδος είναι δυνατόν να θεμελιωθεί λογικά, επειδή χρησιμοποιεί μοντέλα και προγράμματα που επιδέχονται επαλήθευση. Αντιθέτως, τα νευρωνικά συστήματα είναι ‘μαύρα κουτιά’ που λειτουργούν κατά τρόπο ‘μαγικό’, με την έννοια ότι την λειτουργία τους δεν μπορούμε να την εξηγήσουμε. Αυτό θέτει μια σειρά πρακτικών και θεωρητικών προβλημάτων.

Τα πρακτικά προβλήματα αφορούν την χρήση νευρωνικών υπολογιστών σε κρίσιμα αυτόνομα συστήματα. Η κατασκευή τεχνουργημάτων στηρίζεται στην επιστημονική γνώση και στην χρήση μαθηματικών μοντέλων. Όταν κατασκευάζω μια γέφυρα ή τον αυτόματο πιλότο ενός αεροπλάνου, η χρήση μαθηματικών μοντέλων επιτρέπει να κατανοήσω πώς τα συστήματα αυτά συμπεριφέρονται σε διάφορες καταστάσεις και να εγγυηθώ την ασφαλή χρήση τους με μια πολύ υψηλή πιθανότητα (π.χ. για το αεροπορικό σύστημα λιγότερο από 9-10 απλές, μη επικίνδυνες, βλάβες την ώρα).

Πρέπει να τονίσω ότι όλα τα τεχνουργήματα κατασκευάζονται με βάση κανονισμούς και στάνταρντ που ελέγχονται από ανεξάρτητους οργανισμούς πιστοποίησης. Όταν αγοράζετε μια τοστιέρα, ή λάστιχα αυτοκινήτων, κάποιος έχει ελέγξει και εγγυάται με βάση θεωρητικά και πειραματικά δεδομένα ότι εάν τα χρησιμοποιήσετε σωστά δεν κινδυνεύει η ζωή σας.

Δυστυχώς, τα συστήματα μηχανικής μάθησης δεν στηρίζονται σε μοντέλα, αλλά σε συσσωρευμένη εμπειρική γνώση. Μπορούμε, βέβαια, να διαπιστώσουμε πειραματικά εάν λειτουργούν σωστά. Όμως, ακόμη και εάν λειτουργούν άψογα για μεγάλο αριθμό δεδομένων, δεν μπορούμε με την σιγουριά που δίνει η επιστημονική μέθοδος να πούμε ότι θα εξακολουθήσουν να δουλεύουν σωστά και στο μέλλον. Τα ισχύοντα κριτήρια πιστοποίησης που εφαρμόζονται από ανεξάρτητους οργανισμούς δεν είναι δυνατόν να εφαρμοστούν στα συστήματα μηχανικής μάθησης, στα αυτόνομα συστήματα.

Σήμερα, για να μην σταματήσουν την ανάπτυξη τέτοιων συστημάτων και να διατηρήσουν την αμερικανική υπεροχή, οι αρμόδιες αμερικανικές αρχές αποδέχονται την χρήση τους μετά από αυτό-πιστοποίηση. Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι όχι μια ανεξάρτητη Αρχή, αλλά ο ίδιος ο κατασκευαστής εγγυάται την ασφάλεια αυτών των συστημάτων και έχει πλήρη την ευθύνη σε περίπτωση ατυχήματος. Έτσι εάν σφάλλει ο αυτόματος πιλότος ενός αυτοκινήτου ο κατασκευαστής πρέπει να αποζημιώσει για ενδεχόμενες ζημίες και θύματα.

Εκ των προτέρων και εκ των υστέρων γνώση

Εδώ πρέπει να διαπιστωθεί μια σημαντική αλλαγή στο τρόπο διαχείρισης του ρίσκου που εισάγεται με την Τεχνητή Νοημοσύνη. Δεν είναι πλέον ανεξάρτητοι κρατικοί θεσμοί που εγγυώνται και ελέγχουν την ποιότητα των τεχνουργημάτων και την ασφάλεια τους. Η ευθύνη αυτή μετατίθεται στους κατασκευαστές! Φαντάζεται κανείς ότι υπό αυτές τις συνθήκες, η ασφάλεια των χρηστών κρισίμων συστημάτων όχι μόνο για την ατομική, αλλά και για την δημόσια ασφάλεια, κινδυνεύει να γίνει μια κοινή τεχνικοοικονομική παράμετρος που καθορίζεται αποκλειστικά από τον κατασκευαστή τους.

Όμως η Τεχνητή Νοημοσύνη θέτει και άλλα βαθύτερα προβλήματα όσον αφορά την γνώση και την διαχείριση της. Πως συγκρίνεται η γνώση των νευρωνικών υπολογιστών με τις διάφορες μορφές γνώσης που παράγει ο άνθρωπος; Η γνώση μπορεί να ιεραρχηθεί ανάλογα μη την εγκυρότητα και την χρηστικότητα της. Κατ’ αρχήν ένας θεμελιώδης διαχωρισμός είναι αυτός μεταξύ της εκ των προτέρων (a priori) και εκ των υστέρων (a posteriori) γνώσης.

Η εκ των προτέρων γνώση είναι αποκύημα νοητικών διαδικασιών που δημιουργούν και διαχειρίζονται μοντέλα και σχέσεις, των οποίων η ισχύς είναι ανεξάρτητη από τις εμπειρίες μας. Τέτοιου είδους γνώση είναι η μαθηματική, της οποίας η αλήθεια είναι αναμφισβήτητη, εάν φυσικά δεχθούμε τα βασικά αξιώματα από τα οποία πηγάζει.

Η εκ των υστέρων γνώση αφορά τις εμπειρίες μας από τον φυσικό κόσμο όπως τις αντιλαμβανόμαστε μέσω των αισθήσεων. Το πιο απλό είδος εμπειρικής γνώσης είναι παρατηρήσεις για το τι συμβαίνει σε ένα τόπο και χρόνο π.χ. η θερμοκρασία στην Αθήνα σήμερα είναι 32 βαθμοί. Αμέσως ανώτερο είδος εμπειρικής γνώσης είναι αυτή που έχει αποκτηθεί από συστηματοποίηση μεγάλου αριθμού εμπειριών. Σημαντικό μέρος της ευφυίας του ανθρώπου οφείλεται σε αυτού του είδους την γνώση. Είναι η ικανότητα να περπατά, να μιλά, να παίζει όργανα, να χορεύει κλπ. Σημειωτέον ότι η διαχείριση αυτής της γνώσης είναι αυτόματη (μη συνειδητή) και επομένως είναι δύσκολο να εξηγηθεί.

Ανώτερο είδος εμπειρικής γνώσης

Τέλος, η επιστημονική γνώση είναι το ανώτερο είδος εμπειρικής γνώσης διότι είναι μεν γενίκευση παρατηρήσεων, αλλά ακολουθεί μαθηματικά μοντέλα. Αυτό επιτρέπει την κατανόηση και εμβάθυνση των παραγόντων που καθορίζουν τα φαινόμενα. Επιτρέπει επίσης προβλεψιμότητα: η παρατήρηση ορισμένων μεγεθών συνεπάγεται τον προσδιορισμό πιθανών τιμών άλλων μεγεθών που υπεισέρχονται στις σχέσεις. Βέβαια, η επιστημονική γνώση δεν είναι αδιάψευστη, όπως η μαθηματική γνώση. Όντας αποτέλεσμα μιας λογικά αυθαίρετης γενίκευσης παρατηρήσεων, είναι διαψεύσιμη. Είναι γνωστή π.χ. η μη επαλήθευση της θεωρίας του Νεύτωνα για μεγάλες ταχύτητες.

Αυτή η ταξινόμηση μας επιτρέπει να αξιολογήσουμε την γνώση που παράγεται με τεχνικές μηχανικής μάθησης. Είναι σαφώς γνώση εμπειρική, ίδιας φύσεως με την ‘άρρητη’, εμπειρική εκ των υστέρων γνώση του ανθρώπινου νου. Δεν μπορούμε να την εξηγήσουμε με μοντέλα και κατ’ αυτό δεν έχει την αξία της επιστημονικής γνώσης. Με όλα ταύτα επιτρέπει προβλεψιμότητα και η λελογισμένη χρήση της μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα αποφασιστική στην προσπάθεια μας για τον έλεγχο της πολυπλοκότητας και την καλύτερη προβλεψιμότητα.

Παράλληλα, μια άλλη σημαντική διαπίστωση είναι ότι η παραγωγή από υπολογιστές ανωτέρων ειδών γνώσης στηριγμένης σε μοντέλα προσκρούει σε σοβαρούς περιορισμούς πολυπλοκότητας, όχι μόνο υπολογιστικής. Έτσι οι άνθρωποι υπερέχουν των υπολογιστών στην δημιουργία εξηγήσιμης γνώσης και έχουν το σχεδόν αποκλειστικό προνόμιο να δημιουργούν επιστημονική και μαθηματική γνώση.

Άνθρωποι και υπολογιστές – Για μια αρμονική ‘συμβίωση’

Εξήγησα ότι η επιστημονική γνώση είναι εμπειρική, κατανοήσιμη χάρη στην χρήση μοντέλων που μας παρέχουν τα Μαθηματικά και η Λογική. Οι παρατηρήσεις παίρνουν μια ανώτερη αξία όταν επιβεβαιώνεται πειραματικά ότι ακολουθούν ένα μαθηματικό νόμο. Βέβαια μια προϋπόθεση για την κατανόηση, αυτό που λέμε ‘επιστημονική ανακάλυψη’, είναι η ύπαρξη κατάλληλων μαθηματικών μοντέλων. Είναι γνωστή η περίπτωση του Νεύτωνα που ανέπτυξε τον απειροστικό λογισμό για να μπορέσει να διατυπώσει τους περίφημους νόμους του.

Με αυτό θέλω να τονίσω κάτι λογικά προφανές: η αδυναμία μας να κατανοήσουμε πλήρως πολύπλοκα φαινόμενα όπως μετεωρολογικά, οικονομικά, κοινωνικά, κλπ. δεν σημαίνει ότι αυτά τα φαινόμενα δεν διέπονται από νόμους. Σημαίνει απλώς ότι δεν έχουμε (ακόμη;) τα κατάλληλα μοντέλα που να ερμηνεύουν τις παρατηρήσεις. Ξέρουμε ότι υπάρχει ένα όριο στο μέγεθος των σχέσεων που μπορεί να συλλάβει ο ανθρώπινος νους. Το όριο αυτό που ορίζει η λεγόμενη ‘γνωσιολογική πολυπλοκότητα’ (cognitive complexity) είναι οι σχέσεις που έχουν περισσότερες από πέντε παραμέτρους.

Βέβαια, όπως εύστοχα παρατηρούσε ο Αϊνστάιν, ευτυχώς οι βασικοί νόμοι που διέπουν τα φυσικά φαινόμενα είναι συνταρακτικά απλοί. Όλες οι επιστημονικές θεωρίες συνδέουν ένα σχετικά μικρό αριθμό μεγεθών και εννοιών. Έτσι, όταν τις χρησιμοποιούμε για την μελέτη σύνθετων φαινομένων κάνουμε υποχρεωτικά αφαιρέσεις και απλουστεύσεις. Είναι γνωστές οι διαμάχες σχετικά με την καταχρηστική εφαρμογή μαθηματικών μοντέλων σε πολλούς τομείς γνώσης, ιδιαίτερα στις οικονομικές και κοινωνικές επιστήμες.

Μπορούν οι υπολογιστές να μας βοηθήσουν να ξεπεράσουμε τους περιορισμούς που θέτει η ανθρώπινη φύση μας στην αναζήτηση της γνώσης; Η απάντηση είναι σαφώς θετική. Έχουμε ήδη πολλά παραδείγματα όπου οι υπολογιστές συμβάλλουν στην ανάλυση πολύπλοκων φαινομένων, χάρη στην συνδυασμένη χρήση τεχνικών δεδομένων και μηχανικής μάθησης. Ίσως χάρη στην χρήση υπολογιστών μπορέσουμε να ξεπεράσουμε το φράγμα της γνωσιολογικής πολυπλοκότητας. Να αναπτύξουμε και επαληθεύσουμε νέες θεωρίες για την εξήγηση πολύπλοκων φαινομένων.

Προβλεψιμότητα χωρίς κατανόηση

Όμως, αυτό που πρέπει να μας προβληματίσει είναι η παραγωγή και χρήση γνώσεων με τεχνικές Τεχνητής Νοημοσύνης που επιτρέπουν προβλεψιμότητα χωρίς κατανόηση, ιδιαίτερα εάν χρησιμοποιούνται για την λήψη κρισίμων αποφάσεων. Προσπάθησα να δείξω κατά ποιο τρόπο οι υπολογιστές μπορούν να συμβάλουν στην επανάσταση της γνώσης. Νομίζω ότι ο κίνδυνος από την Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είναι το ενδεχόμενο οι υπολογιστές να γίνουν εξυπνότεροι από τους ανθρώπους και να πάρουν κατά τρόπο συνωμοτικό τον έλεγχο των ανθρωπίνων κοινωνιών.

Ο πραγματικός κίνδυνος είναι να χρησιμοποιήσουμε την γνώση των υπολογιστών κατά τρόπο ανεξέλεγκτο για την λήψη αποφάσεων, αντικαθιστώντας τους ανθρώπους σε κρίσιμες διαδικασίες. Ο ρόλος της Τεχνητής Νοημοσύνης και των αυτόνομων συστημάτων εξαρτάται από τις επιλογές που κάνουμε για το πού και πότε τα χρησιμοποιούμε. Η σωστή και λελογισμένη χρήση αυτών των επιτευγμάτων εξαρτάται από δύο παράγοντες.

Πρώτος παράγοντας είναι η δυνατότητα να εκτιμήσουμε με αντικειμενικά κριτήρια κατά πόσο μπορούμε να εμπιστευθούμε τη γνώση που παράγεται από τους υπολογιστές. Σήμερα, αυτό είναι αντικείμενο ερευνών που ελπίζω θα μπορέσουν να μας δώσουν τα κατάλληλα κριτήρια. Π.χ. προσπαθούμε να αναπτύξουμε ‘εξηγήσιμη’ Τεχνητή Νοημοσύνη, τεχνικές που επιτρέπουν να διαπιστώνουμε εάν μια συσχέτιση που διαπιστώνεται από αναλύσεις δεδομένων κρύβει σχέση αιτίου-αιτιατού, ή είναι απλώς τυχαία. Πιστεύω ότι χρειαζόμαστε ενός νέου είδους επιστημονική μέθοδο που να γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ της επιστημονικής γνώσης και της εμπειρικής που έχουμε από την Τεχνητή Νοημοσύνη.

Δεύτερος παράγοντας είναι η επαγρύπνηση και το αίσθημα πολιτικής ευθύνης του κοινωνικού συνόλου. Καλό είναι να εφαρμόσουμε μια ‘αρχή προφύλαξης’ (precautionary principle) που υιοθετείται σε σχετικές νομοθεσίες, τουλάχιστον στην ΕΕ. Όταν οι υπολογιστές χρησιμοποιούν γνώση για την λήψη κρισίμων αποφάσεων, πρέπει να είμαστε σίγουροι ότι αυτή η γνώση είναι ασφαλής και ουδέτερη.

Εδώ θα επισημάνω τον ρόλο που παίζουν οι κοινωνικοί θεσμοί στις σύγχρονες κοινωνίες, εκπαιδευτικοί, νομοθετικοί, πολιτιστικοί, ρυθμιστικοί και μέσα ενημέρωσης. Αυτοί άμεσα ή έμμεσα συντελούν στην διαμόρφωση της κοινής γνώμης και την συναντίληψη για το τι είναι αληθές, σωστό και ασφαλές. Έχουν λοιπόν τον ρόλο να ευαισθητοποιούν την κοινή γνώμη για τους κινδύνους που ενέχει η αλόγιστη χρήση Τεχνητής Νοημοσύνης. Παράλληλα, η πιστοποίηση της ασφάλειας των αυτονόμων συστημάτων πρέπει να γίνεται από ανεξάρτητες αρχές. Δεν πρέπει η διαχείριση του ρίσκου που απορρέει από την χρήση συστημάτων Τεχνητής Νοημοσύνης να επαφίεται σε αυτούς που τα αναπτύσσουν.

Ζούμε μια μεγάλη επανάσταση της γνώσης που θα έχει τεράστιες επιπτώσεις στην εξέλιξη της ανθρωπότητας. Ελπίζω η πίεση οικονομικών συμφερόντων και η αναζήτηση μιας κακώς εννοούμενης αποτελεσματικότητας να μην οδηγήσουν στην ανεξέλεγκτη χρήση των υπολογιστών στην λήψη κρίσιμων αποφάσεων, χωρίς αυστηρά θεμελιωμένες εγγυήσεις.

Πώς μπορείς να γίνεσαι τόσο σκληρός με την αγάπη;

“Είσαι τόσο σκληρή με αυτούς που σε αγαπούν, Σκάρλετ. Παίρνεις την αγάπη τους και την κρατάς πάνω από το κεφάλι τους όπως ένα μαστίγιο.” Ο Ρετ Μπάτλερ στο Όσα παίρνει ο άνεμος, μιλάει ξανά μέσα μου.

Πόσες φορές κάηκα από την αγάπη που σου έδειξα! Πόσες φορές άφησες σημάδια μέσα μου που δεν ξεθώριασαν με τον ερχομό της ημέρας.

Μόνο αγάπη ήθελα να σου δώσω, εσύ με το αλύγιστο βλέμμα σου την καρδιά μου παρέσερνες σε ατελείωτο πόνο.

Δε με πείραζε να πονάω, απλώς δεν ήξερα πότε θα τελειώσει, αν θα τελειώσει.

Προσπάθησα να σε πείσω να με αγαπήσεις, αλλά τίποτα δεν άγγιξε τη σκληρή καρδιά σου. Δεν υπήρχε τρόπος με τον οποίο να μην προσπάθησα, εμπόδιο το οποίο δεν προσπάθησα να ξεπεράσω. Ένα γλυκό σου βλέμμα αρκούσε για να κάνει κάθε θυμό μου να παύσει, το πρόσωπό σου ήταν ο κόσμος μου όλος.

Δεν μπορώ άλλο να παίζω σαν ηθοποιός σε άδειο θέατρο, σα θεατρίνος που απαγγέλει αλλά κανείς δεν τον ακούει.

Πόση σκληρότητα με εμένα που σε αγαπώ! Πόσο αλύγιστα χτυπάς την ψυχή μου όταν εκείνη σου εξομολογείται την αγάπη της.

Κάποια στιγμή θα φύγει. Ακόμα και αυτή η δύναμη της αγάπης μπορεί να σβήσει όταν δεν εκτιμάται και όταν καταπατάται διαρκώς. Η σκληρότητα που μου δείχνεις θα έρθει μπροστά σου κάποια στιγμή, η καρδιά σου θα γευτεί τη σκληρότητα που μου έδειξες.

Προσπαθείς να κρατήσεις ισορροπίες, και ξεχνάς ποιος είσαι και τι θες πραγματικά

«Je suis amoureux de toi»
«Attend! C’est dur, car je suis en amour avec toi aussi»
«Ça va bien aller. Maintenant j’assure tes arrières»

Όταν όλα αρχίζουν να γίνονται πρακτικά κι η καθημερινότητα χάνει τις θύελλες, ξεκινάει η ζωή και η ηρεμία.

Καθημερινότητα άλλωστε και ζωή είναι εκείνο που συμβαίνει όσο εσύ ονειρεύεσαι ένα μέλλον και στήνεις σχέδια για ένα αύριο που πολλές φορές είναι μόνο μια καλοφτιαγμένη παγίδα για το σήμερα.

Ο θυμός την απώλειας, της καταστροφή και του λάθους, συμβαίνει εκεί, λίγο πιο πριν γίνει αυτή η μικρή συνειδητοποίηση.

Ισορροπείς ανάμεσα στο όλα ή τίποτα, στο «χύμα» και στο «comme il faut» και ξεχνάς τα βασικά: Μόνο εσύ μπορείς να καθορίσεις ποιος είσαι.

Δυστυχώς, πολλοί εκείνοι που δεν ξέρουν ούτε ποιοί είναι ούτε το τί θέλουν να είναι. Και περνάνε από τη ζωή σου, περιμένοντας να τους δείξεις το δρόμο γιατί στο δικό τους κεφάλι νομίζουν ότι κάτι έχεις καταφέρει να κάνεις σωστά.

Θέσφατα όμως δεν υπάρχουν. Μόνο οι επιλογές μας είναι τέτοια και προκύπτουν από την δική μας προσωπική αλήθεια, που μας έκανε να χτίσουμε τη δική μας ατόφια προσωπικότητα, κι όχι εύκολα…Πολύς ο πόνος…

Και κάπου εκεί, δε συγχωρείς, δεν ξεχνάς, αδειάζεις και βάζεις πίσω. Προχωράς χωρίς αλυσίδες του τί θα ήταν αν, γιατί απλά δεν ήταν. Υπάρχει όμως το «είναι»

Όλα καλά θα πάνε μου λες…

Παίξε σωστά το παιχνίδι, και κάνε το ανέφικτο, εφικτό

Θέλω το ανέφικτο, εφικτό.
Θέλω το ακατόρθωτο, μπορετό.
Θέλω το αδύνατο, δυνατό.
Θέλω να ορίζω εγώ την μοίρα μου.
Θέλω να καθορίζω εγώ την ζωή μου.

Ξέρω είναι όλα στο μυαλό μας.
Ξέρω όλα είναι στο κεφάλι μας.


Ότι μας γεμίζει χαρά ή ότι μας την κλέβει.

Πίστεψέ το πρώτα εσύ, κάνε τον στόχο σου πραγματικότητα, πρώτα μέσα σου και μετά στην ζωή σου.
Μην σταματάς να προσπαθείς ,μην ξεφεύγεις από εκεί που έχεις ταχθεί.
Κυνήγησε όλα τα όνειρα σου.
Πάρε σπρέι ανεξίτηλο και γράψε το όνομά τους σε όλους τους τοίχους της πόλης.
Σε όλα τα τείχη του μυαλού σου.

Κάνε εφικτό, το ανέφικτο.
Και παραδώσου σ ‘αυτό.

Πίστεψε ότι όλα μπορούν να συμβούν, αρκεί να τα θελήσεις εσύ πρώτα πολύ.
Πίστεψε στην δύναμη που έχεις να διαμορφώνεις εσύ το περιβάλλον σου και όχι αυτό εσένα.
Πίστεψε ότι έχεις επιλογές και τις κρατάς όλες στα χέρια σου.

Μάθε να παίζεις σωστά το παιχνίδι.
Κάνεις δεν κερδίζει στην Monopoly από τον πρώτο γύρο, ούτε σε όλους.

Κάνε εφικτό, το ανέφικτο.
Χωρίς να ακούς κανέναν.
Μόνο την δική σου εσωτερική φωνή.

Γίνε εσύ πρώτα ευτυχισμένος για να γίνουν και οι γύρω σου.
Πάρε και δώσε στους ανθρώπους.
Ότι δεν το μοιράζεσαι χαράμι πάει.

Μάθε να πίνεις από το κρασί της ζωής και να το απολαμβάνεις.
Μην βάζεις φρένα και φραγμούς.
Άστο να σε ζαλίσει! Είναι μαγεία!
Είναι που είναι τελικά, εφικτό το ανέφικτο!

Να αναζητάμε τα «γιατί», να μένουμε ζωντανοί

Ένα μόνιμο «γιατί» από εσάς κι ένας εκνευρισμός απ’ τους υπόλοιπους. Κάποιοι μάλιστα λένε πως από παιδί ήσασταν αντιδραστικοί. Δηλαδή, όποιος δεν εφησυχάζει, αλλά παραμένει ενεργός και ζωντανός, διαφέρει απ’ το αποδεκτό;

Τα τελευταία χρόνια έχουν πληθύνει τα άρθρα ειδικών τα οποία αναφέρουν ότι οι άνθρωποι που δε σταματάνε να ψάχνονται, που πάντα έχουν το «γιατί» ως πρώτη λέξη για καθετί που βλέπουν, είναι άνθρωποι που το πνεύμα τους παραμένει ζωντανό και το μυαλό τους δε φθείρεται. Αν ψάχνεσαι μόνιμα, έχεις την ευκαιρία να μαθαίνεις νέα πράγματα, να βελτιώνεσαι, να αποτελείς ζωντανό πυρήνα του συνόλου. Συχνά λέω πως θα πάψω να ψάχνω, να ρωτάω και να μαθαίνω, μόνο όταν έρθει η ώρα να αποχωρήσω από αυτόν τον κόσμο. Όμως δεν ανησυχώ, είμαι σίγουρος ότι κι εκεί που θα πάω θα ‘χω μονίμως ένα «γιατί» στο στόμα.

Και πριν προλάβετε να πείτε πως πρόκειται για άτομο αμφισβητία, θα σας πω πως άλλο η αμφισβήτηση κι άλλο η καλοπροαίρετη περιέργεια να μαθαίνεις ό,τι αφορά την επιστήμη, τον κόσμο, τον πολιτισμό, τον ίδιο τον άνθρωπο.

Σκεφτείτε, τι θα προτιμούσατε; Να ‘στε ένας εφησυχασμένος αλλά πεθαμένος ή ένας γεμάτος ενέργεια κι όρεξη για μάθηση πολίτης; Αν προτιμήσετε το πρώτο τότε με συγχωρείτε αλλά έχετε πεθάνει κι απλά δεν το έχετε καταλάβει. Αφήστε που θα βαρεθείτε στον παράδεισο ή στην κόλαση καθότι, καθώς λένε, ή καζάνια θα βρείτε ή άσπρο χρώμα που είναι και της μοδός, καλοκαιριάτικα. Αν, συνεπώς, δεν κάνετε τις γύρες σας και δεν έχετε μια ανάγκη να μαθαίνετε, τότε θα βαρεθείτε και, μεταξύ μας, γυρισμό δεν έχει από εκεί!

Μα να ξαναγυρίσουμε στο τώρα και στη μοναδική, ειλικρινά καταπληκτική, ευκαιρία που έχετε να μαθαίνετε καινούργια πράγματα, να αναζητάτε την απάντηση σε όσα φαίνονται ανοικτά βιβλία, αλλά δεν είναι. Εστιάστε στην όξυνση του πνεύματος, στην ανακάλυψη του άγνωστου, κι αν η διάθεση να μάθετε όσα αφορούν την εξέλιξη της επιστήμης δεν είναι και πολύ ισχυρή, τότε μην ξεχνάτε πως το μόνιμο «γιατί» μπορείτε (κι έχετε το δικαίωμα) να το περιφέρετε σε κάθε τομέα που σας ενδιαφέρει.

Αναλογιστείτε απλά πως ο κόσμος της κοσμητολογίας δε θα είχε φτάσει σε τόσο υψηλό επίπεδο, αν δεν υπήρχαν εκείνοι οι άνθρωποι με το μόνιμο «γιατί» στο στόμα. Η μόδα δε θα εξελισσόταν, αν άνθρωποι σημαντικοί σε εκείνον τον χώρο δεν είχαν μια περιέργεια μόνιμα καρφιτσωμένη στο μυαλό τους. Κι, αν μου επιτρέπετε, η επιστήμη δε θα είχε ποτέ εξελιχτεί, αν επιστήμονες ταγμένοι σε αυτό που αγαπάνε δεν είχαν μια έντονη αμφισβήτηση και μια αχόρταγη επιθυμία να μάθουν να στριφογυρίζουν στον νου τους.

Ξέρετε τι κοινό έχουν όλοι τούτοι; Την όρεξη για ανακάλυψη της αλήθειας, για εξέλιξη, τη ζωντάνια και τη γνώση ότι μόνο σαν αποχωρήσουν θα πάψουν να υπάρχουν.

Άλλωστε, το μυαλό έχει ανάγκη απ’ το δικό του οξυγόνο, που είναι η απορία, η γνώση, η αμφισβήτηση και στο τέλος η αποδοχή ή όχι. Όλα αυτά κάνουν το μυαλό να λειτουργεί, να ψάχνεται, να διαμορφώνει γνώμη μόνο του και να μην του τη διαμορφώνουν άλλοι. Μα το σημαντικότερο όλων είναι πως υπάρχετε ενεργά, πέρα από στερεοτυπικές λέξεις, εικόνες, φράσεις.

Ακόμα κι ο μιμητισμός που υπάρχει γύρω μας απόρροια της έλλειψης του «γιατί» είναι. «Να χρησιμοποιήσουμε τις ίδιες αγγλικές λέξεις, γιατί είναι το εισιτήριο να ενταχθώ σε μια ομάδα, ενώ η μητρική γλώσσα είναι βαρετή.» Είναι; «Να ντυθούμε με όσα η μόδα προστάζει.» Εδώ επιτρέψτε μου να πω, χωρίς να έχω ιδιαίτερες γνώσεις, ότι η μόδα δείχνει κάποια κομμάτια, αλλά όλοι οι οίκοι μόδας δε θέλουνε ανθρώπους κόπιες, αλλά άτομα με ντύσιμο ξεχωριστό που αποπνέει τον δικό τους χαρακτήρα, τη δική τους προσωπικότητα. Με αυτά κι εκείνα, καταλήξαμε ζωντανοί-νεκροί.

Σε περίπτωση που κάποιοι πούνε κι άλλα ευφάνταστα όπως «Είναι κουτσομπόλης και μιλάει πολύ.» ή «Θέλει να τα ξέρει όλα.», τότε μπαίνουμε στο τριπάκι να νιώσουμε ότι φταίμε εμείς, ενώ ξέρουμε πως η αλήθεια είναι ότι τούτοι που τα λένε, τούτοι είναι κουτσομπόληδες και δεν κλείνουν στόμα. Η διαφορά είναι ότι εσείς το ανοίγετε για να ρωτήσετε πράγματα ουσιώδη, ενώ εκείνοι για να κακολογήσουν. Κι αν πιστεύετε πως είναι άσχετο αυτό που διαβάσετε απ’ τον λόγο που πρέπει να έχουμε ένα μόνιμο «γιατί» στο στόμα, θα σας απαντήσω πως διόλου δεν είναι. Το αντίθετο. Θα γίνουν χιλιάδες προσπάθειες να πνίξουν το πνεύμα σας, μία από αυτές είναι η επίκριση της στάσης σας. Εσείς, όμως, ξυπνήστε το μυαλό σας, τον εσωτερικό σας κόσμο. Δώστε νόημα στη ζωή σας, διαφοροποιηθείτε απ’ τη μάζα και να ‘στε σίγουροι ότι στο τέλος της ημέρας το αίσθημα της ικανοποίησης θα ‘ναι η απόδειξη πως αξίζει αυτό το κυνήγι της αλήθειας.

Το «γιατί» είναι μια λέξη που μόνο μπροστά μπορεί να σας πάει, να σας κάνει να αναλογιστείτε ακόμα και την ίδια σας τη ζωή, τι πρέπει να αλλάξει, τι αξίζει να μείνει ίδιο. Εδώ δε ρωτάτε άλλον παρά μονάχα εσάς. «Είμαι ικανοποιημένος από αυτό που ζω; Γιατί είμαι και γιατί δεν είμαι; Γιατί δεν έχω κάνει κάτι για να βελτιώσω τον εαυτό μου; Γιατί φοβάμαι;» Μόνο μέσα από όλα αυτά τα «γιατί», θα ξεπηδήσουν κι άλλα, όσα δεν είχατε αντιληφθεί πως φώλιαζαν στις ψυχές σας, και θα ψάξετε να βρείτε απαντήσεις και λύσεις.

Γι’ αυτό να αγαπάτε το μόνιμο «γιατί», να το κανακεύετε και να το ευχαριστείτε που υπάρχει στη ζωή σας. Γιατί όσο ψάχνετε κι αμφισβητείτε, δεν έχετε πεθάνει ακόμα, μιας κι είστε όρθιοι, με ανάσα, ψυχή και ζωηρό πνεύμα!

Σύνδεση της σεροτονίνης με τη σωματική συνειδητοποίηση

Νέα έρευνα δείχνει ότι η σεροτονίνη θα μπορούσε να εμπλέκεται σε μια κατάσταση όπου οι ασθενείς αισθάνονται σωματικές δυσφορίες για τις οποίες δε φαίνεται να υπάρχει φυσιολογική εξήγηση.

Μια διεθνής ομάδα με επικεφαλής τους ερευνητές στο Πανεπιστήμιο McGill ανακάλυψε έναν βιολογικό μηχανισμό που θα μπορούσε να εξηγήσει την αυξημένη σωματική συνειδητοποίηση, μια κατάσταση όπου οι ασθενείς αντιμετωπίζουν σωματικές δυσφορίες για τις οποίες δε φαίνεται να υπάρχει φυσιολογική εξήγηση.

Τα συμπτώματα της σωματικής συνειδητοποίησης

Οι ασθενείς με αυξημένη σωματική συνειδητοποίηση συχνά εμφανίζουν ανεξήγητα συμπτώματα - πονοκεφάλους, πόνους στις αρθρώσεις, ναυτία, δυσκοιλιότητα ή φαγούρα στο δέρμα - που προκαλούν συναισθηματικές διαταραχές και είναι δυο φορές πιο πιθανό να αναπτύξουν χρόνιο πόνο. Η κατάσταση σχετίζεται με ασθένειες όπως η ινομυαλγία, η ρευματοειδής αρθρίτιδα και οι κροταφογναθικές διαταραχές και πιστεύεται ότι είναι ψυχολογικής προέλευσης.

«Σκεφτείτε το παραμύθι της πριγκίπισσας και του μπιζελιού», λέει η Samar Khoury, μεταδιδακτορική συνεργάτιδα στο Alan Edwards Κέντρο Ελέγχου του Πόνου του πανεπιστημίου McGill. «Η πριγκίπισσα στην ιστορία είχε τόσο μεγάλη ευαισθησία σε σημείο που μπορούσε να νιώσει ένα μικρό μπιζέλι κάτω από ένα σωρό είκοσι στρωμάτων. Πρόκειται για μια καλή αναλογία του πώς αισθάνεται κάποιος με αυξημένη σωματική συνειδητοποίηση∙ βιώνει διαφόρων ειδών δυσφορίες που προκαλούνται από κάτι πολύ μικρό, το οποίο οι γιατροί δεν φαίνεται να βρίσκουν ή να βλέπουν, αλλά είναι λίαν πραγματικό.»

Χάρη σε μια υπάρχουσα μελέτη σχετικά με τη γενετική συσχέτιση, η Samar Khoury και οι συνάδελφοί της μπορεί να έχουν βρει αυτή την ασαφή αιτία που είναι ικανή να εξηγήσει την σωματική συνειδητοποίηση.

Τα αποτελέσματα της έρευνας

Η έρευνά τους, που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο επιστημονικό περιοδικό Annals of Neurology, χρησιμοποίησε δεδομένα διαθέσιμα από τη μελέτη κοόρτης Orofacial Pain: Prospective Evaluation and Risk Assessment και καταδεικνύει ότι οι ασθενείς που πάσχουν από σωματικά συμπτώματα μοιράζονται μια κοινή γενετική παραλλαγή. Η μετάλλαξη οδηγεί στη δυσλειτουργία ενός ενζύμου κρίσιμου για την παραγωγή σεροτονίνης, ενός νευροδιαβιβαστή με πολλές βιολογικές λειτουργίες.

«Είμαι ιδιαίτερα χαρούμενη και περήφανη που η έρευνά μας παρέχει μια μοριακή βάση για τα έντονα σωματικά συμπτώματα», δήλωσε η Luda Diatchenko, επικεφαλής της νέας μελέτης και καθηγήτρια στην Οδοντιατρική σχολή του πανεπιστημίου McGill. «Πιστεύουμε ότι η έρευνα αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική για τους ασθενείς γιατί μπορούμε πλέον να δώσουμε μια βιολογική εξήγηση των συμπτωμάτων τους. Συχνά, θεωρούσαμε ότι επρόκειτο για ψυχολογικά ή ψυχιατρικά προβλήματα, ότι το πρόβλημα ήταν στο κεφάλι του ασθενούς, αλλά η έρευνά μας δείχνει ότι αυτοί οι ασθενείς παρουσιάζουν χαμηλότερα επίπεδα σεροτονίνης στο αίμα τους.»

Τα αποτελέσματα της εν λόγω έρευνας θέτουν τις βάσεις για την ανάπτυξη ζωικών μοντέλων που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τον καλύτερο χαρακτηρισμό των μοριακών οδών σε περιπτώσεις αυξημένης σωματικής συνειδητοποίησης. Πάνω απ’ όλα, οι Diatchenko και Khoury ευελπιστούν το ερευνητικό τους έργο να ανοίξει δρόμους για θεραπευτικές μεθόδους, με την Luda Diatchenko να δηλώνει ότι «Το επόμενο βήμα για εμάς θα ήταν να δούμε εάν είμαστε σε θέση να στοχεύσουμε τα επίπεδα σεροτονίνης για να ανακουφίσουμε αυτά τα συμπτώματα».

Η αυθεντικότητα χαρακτηρίζει τον πρίγκιπα

Η αυθεντικότητα χαρακτηρίζει τον πρίγκιπα… Αξιοπρέπεια, σεβασμός και ενσυναίσθηση, τα βασικά χαρακτηριστικά. Κι όμως υπάρχουν! Κυκλοφορούν ανάμεσά μας, συναναστρέφονται μαζί μας. Άνθρωποι απλοί, καθημερινοί, αυτό που συχνά λέμε «της διπλανής πόρτας». Έχουν μια γοητεία μυστηριακή και συγχρόνως διάφανη. Δεν κραυγάζουν! Δεν κομπάζουν! Δεν προβάλλουν τις χάρες τους. Μας αφήνουν απαλά να τις ανακαλύψουμε μόνοι μας, μέσα από την συναναστροφή μαζί τους, μέσα από τις συζητήσεις και τις συμπεριφορές.

Υπάρχει ο Μακρυγιάννης σήμερα;

Υπάρχουν άνθρωποι που με πάθος υποστηρίζουν και στηρίζουν τα οράματά τους; Τα όνειρά τους; Όταν ο άνθρωπος πιστεύει ότι τα χαρίσματά του, του δόθηκαν ως τάλαντα, νιώθει βαθιά μέσα του την υποχρέωση να τα καλλιεργεί. Ενώ θα μπορούσε να είναι απρόσιτος, εγωκεντρικός και φίλαυτος, θεωρεί πως οι άνθρωποι με ιδέες μεγαλείου δεν είναι ποτέ ευτυχισμένοι. Η ευτυχία βρίσκεται στα απλά, τα όμορφα και τα καθημερινά.

«Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι τόσο ευτυχισμένοι όσο αποφασίζουν να είναι..», είπε σοφά ο Αβραάμ Λίνκολν.

Την ευτυχία την καθορίζει ο τρόπος που αντιδρούμε σε ότι μας συμβαίνει. Ας μάθουμε λοιπόν να εστιαζόμαστε σε όσα έχουμε και με βάση αυτά, να δημιουργούμε καινούριους, εφικτούς στόχους, χωρίς όμως να σταματάμε να ονειρευόμαστε. Το μεγαλύτερό μας επίτευγμα είναι τα όνειρα. Όπως το πουλί περιμένει στο αυγό, έτσι και η πίστη στα όνειρα μας δημιουργεί μια ελπίδα, αυτό το κάτι που μας κρατάει σε εγρήγορση, που κάνει τις «μηχανές μας» να δουλεύουν με τρελούς ρυθμούς. Ζωή χωρίς όνειρα μοιάζει με ένα γκρίζο, μουντό ουρανό, με φαγητό χωρίς αλάτι.

Και όμως κυκλοφορεί ανάμεσά μας

Ένας σύγχρονος πρίγκιπας που ζει το παρόν, ονειρεύεται το μέλλον, αγαπά τους ανθρώπους και εισπράττει την αγάπη τους. Τι άλλο να ζητήσει; Ζωή ολοκληρωμένη, ζωή γεμάτη. Η ζωή είναι δυναμική, μια συνεχόμενη, εξελεγκτική κίνηση. Αυτό όμως τη κάνει και τόσο μοναδική αλλά και απρόβλεπτη. Οι αλλαγές της μας παρακινούν σε δράση, για αυτό πρέπει να είμαστε σε ετοιμότητα και να εξελισσόμαστε μαζί της. Έχοντας ως βάση την παράδοση και την ιστορία μπορούμε να προχωρήσουμε με σωστά βήματα και να μειώσουμε έτσι τις πιθανότητες λάθους. Και όλα αυτά επιβάλλοντας απίστευτη πειθαρχεία στον εαυτό μας.

Η πειθαρχία, η ανώτερη αρετή! Έτσι μόνο συνδυάζεται η δύναμη με την επιθυμία και καρπίζει η προσπάθεια του ανθρώπου. Και όπως γράφει και ο Nietzsche, στη γνώση, κάθε κατάκτηση προέρχεται από το θάρρος, από τη σκληρότητα απέναντι στον εαυτό μας, από την εντιμότητα απέναντι στον εαυτό μας!

Η συγχώρεση αφορά μόνο μεγάλες καρδιές

Και η συγχώρεση; Η συγχώρεση αφορά μόνο «μεγάλες καρδιές». Αυτές που ξέρουν να αγαπούν απόλυτα, να δίνουν και να δίνονται, έτσι απλά, χωρίς λόγο, χωρίς αντάλλαγμα. Ο Σολομών σοφά είπε ότι είναι καύχημα για έναν άντρα να παραβλέπει την προσβολή. Και ο σοφός πρίγκιπας, έχει πολλή δουλειά με τα παρόντα και τα μέλλοντα. Το δικό του το ταξίδι δεν έχει τελειωμό και ούτε επιδέχεται παρελθοντικές αναστολές. Έχει πολλά να κάνει και να δημιουργήσει ακόμη και στο χώρο της πολιτικής. Ένα χώρο σκληρό και συχνά άγριο. Ο ίδιος όμως πιστεύει ότι μέσα από αυτό το χώρο θα μπορέσει να υλοποιήσει περισσότερες ιδέες του, να βοηθήσει πιο ουσιαστικά τους ανθρώπους και να προσπαθήσει να χτίσει, να βοηθήσει στην ανοικοδόμηση ενός νέου κόσμου.

Στη χώρα μας δεν αρκεί μόνο να μιλάμε και να παρουσιάζουμε ιδέες και προγράμματα, χρειάζεται να σπρώχνουμε τις καταστάσεις, να ενοχλούμε. Να μην τα αφήνουμε όλα στα χέρια των άλλων αλλά να παίρνουμε και κάποιες αποφάσεις πάνω μας, να μη φοβόμαστε την ευθύνη, όπως έλεγε και ο Καζαντζάκης. Ας συνεχίσουμε να πιστεύουμε στον άνθρωπο και στις θετικές του πλευρές. Μια άλλη πλευρά της ευτυχίας… η αγάπη και η συνεισφορά μας στο συνάνθρωπο, ο σεβασμός και η αγάπη μας προς τη φύση και τα δημιουργήματά της. Τελικά, σεβασμός προς την ίδια τη ζωή!

Σωστά ο Σαντάλ είπε, η κοινωνία δεν πληρώνει, παρά μόνο τις υπηρεσίες που βλέπει. Μια φράση πέρα για πέρα αληθινή. Καλό θα ήταν λοιπόν να αλλάξουμε αυτή την τακτική και να συνειδητοποιήσουμε όλοι ότι ο άνθρωπος είναι άνθρωπος εφόσον δεν είναι «το αναγκαίο» αυτό που κατευθύνει όλες του τις ενέργειες και προστάζει όλες του τις επιθυμίες.

Την ευτυχία, αν την παγιδεύσεις, μαραζώνει

Η ζωή είναι μια δυναμική διαδικασία. Είναι αδύνατον να βρείτε και να κρατήσετε για πάντα την ευτυχία, γιατί, μόλις την παγιδεύσετε, θα αρχίσει να μαραζώνει. Αυτό ουσιαστικά σημαίνει «ξαναφτιάχνω τις αποσκευές μου»: είναι ένα σύστημα που θα σας βοηθήσει με τη διαρκή αναζήτηση της ευτυχίας. Όποια μορφή κι αν πάρει αυτό το σύστημα, πρέπει να πηγάζει από μέσα σας.

Τον δέκατο έβδομο αιώνα ο φιλόσοφος Μπέντεντικτ ντε Σπινόζα έκανε τη δική του αναθεώρηση και έφτιαξε από την αρχή τις αποσκευές του. Άρχισε αναλύοντας τις προσπάθειες που χρειάζονται για να επιτευχθούν αυτά που οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν ύψιστα αγαθά: τα πλούτη, η φήμη και οι σαρκικές απολαύσεις.

Ο Σπινόζα συμπέρανε ότι, παρόλο που αυτά είναι σίγουρα θελκτικά, δεν μπορούσαν να του προσφέρουν την αυθεντική ευτυχία που αναζητούσε. Έκανε λοιπόν μια σπουδαία φιλοσοφική ανακάλυψη, την οποία διατύπωσε ως εξής: «Η ευτυχία ή η δυστυχία εξαρτώνται απολύτως από την ποιότητα του αντικειμένου που αγαπούμε».

Αν αγαπούμε φευγαλέες απολαύσεις και εφήμερες αξίες, η ευτυχία μας θα είναι φευγαλέα και εφήμερη επίσης. Από την άλλη μεριά, αν θέλουμε να αφιερώσουμε την αγάπη μας σε πιο ανθεκτικές αξίες, η ευτυχία μας θα είναι αντίστοιχα πιο ανθεκτική.

Ο Σπινόζα ανέπτυξε τρεις αρχές που θα τον βοηθούσαν να ζήσει με τέτοιο τρόπο που θα του επέτρεπε να ασχοληθεί με τη συνεχιζόμενη έρευνά του σχετικά με το τι είχε πραγματικά αξία για εκείνον. Συνοπτικά, οι αρχές αυτές ήταν:

– Να συμμορφωνόμαστε με τα γενικά έθιμα που δε μας εμποδίζουν στην επίτευξη του σκοπού μας.

– Να προσφέρουμε απολαύσεις στον εαυτό μας στον βαθμό που είναι απαραίτητος για τη διαφύλαξη της υγείας μας.

– Να προσπαθούμε να αποκτούμε αρκετά χρήματα ή άλλες ανέσεις ώστε να μπορούμε να διαφυλάσσουμε τη ζωή και την υγεία μας, και να ακολουθούμε τα γενικά έθιμα που συνάδουν με τον σκοπό μας.

Τριακόσια περίπου χρόνια αργότερα, εμείς σας δίνουμε λίγο – πολύ την ίδια συμβουλή:

– Εντοπίστε τι αξίζει και τι όχι.

– Επενδύστε τον χρόνο και την ενέργειά σας στα πράγματα που έχουν λόγο ύπαρξης.

– Βάλτε στις αποσκευές σας τα πράγματα που σας επιτρέπουν να ζείτε με νόημα και αφήστε απέξω αυτά δεν σας κάνουν.

Αυτό βέβαια αποδεικνύει πως όσο περισσότερο τα πράγματα αλλάζουν, τόσο μένουν ίδια.

Αν όμως τη διατρέξουμε λεπτομερειακά, αποκτά το χαρακτήρα της κωμωδίας

Η ζωή κάθε ατόμου, όταν τη δούμε γενικά και στο σύνολό της, απομονώνοντας τα πιο σημαντικά στοιχεία της, είναι ουσιαστικά πάντα μια τραγωδία` αν όμως τη διατρέξουμε λεπτομερειακά, αποκτά το χαρακτήρα της κωμωδίας.

Γιατί το μαγκανοπήγαδο και τις αγωνίες της ημέρας, την ασταμάτητη ειρωνεία της κάθε στιγμής, τις επιθυμίες και τους φόβους της εβδομάδας, τις αστοχίες κάθε ώρας, όλα αυτά τα προκαλεί η τύχη, η οποία πάντα έχει το μυαλό της στις κακόβουλες φάρσες` δεν είναι παρά σκηνές μιας κωμωδίας.

 Όμως οι ανεκπλήρωτες επιθυμίες, οι ατελέσφορες προσπάθειες, οι ελπίδες που διαψεύδονται ανελέητα από τη μοίρα, οι αστοχίες ολόκληρης της ζωής, με τα όλο και περισσότερα βάσανά της και το θάνατο στο τέλος, όλα αυτά συνιστούν μια τραγωδία.

 Έτσι, σαν να ήθελε η μοίρα να προσθέσει την ειρωνεία στην αθλιότητα της ύπαρξής μας, η ζωή μας πρέπει να περιέχει όλα τα πάθη της τραγωδίας, ενώ εμείς δεν μπορούμε να εξασφαλίσουμε την αξιοπρέπεια των τραγικών χαρακτήρων, αλλά στην ευρύτερη εξέλιξη της ζωής γινόμαστε οι χαζοχαρούμενοι χαρακτήρες μιας κωμωδίας.

 Arthur Schopenhauer, Η ΤΕΧΝΗ ΝΑ ΕΠΙΒΙΩΝΕΙΣ

NICCOLO MACHIAVELLI: Διότι ο λαός, θεωρώντας δεδομένη τη νίκη, όταν φθάνει η ήττα δεν τα ρίχνει στη μοίρα ή την ανικανότητα, αλλά στην άγνοια και την κακοκεφαλιά του επικεφαλής

Τότε παρουσιάσθηκε στη Σύγκλητο ο Μάρκος Σεντένιος Πένουλα, άνθρωπος ταπεινής καταγωγής -μολονότι είχε καταλάβει κάποια αξιώματα στον στρατό-, και προσφέρθηκε, εφόσον τον εξουσιοδοτούσαν, να σχηματίσει ένα στρατό με εθελοντές απ’ όλη την Ιταλία και να τους παραδώσει συντομότατα, τον Αννίβα, νεκρό ή ζώντα. Η Σύγκλητος βρήκε την απαίτηση αυτού του κατεργάρη παράτολμη, όμως, εν όψει του γεγονότος ότι αν την απέρριπταν και το μάθαινε αυτό ο όχλος, θα ξέσπαγαν ταραχές και η οργή του θα έπεφτε στους συγκλητικούς, τον εξουσιοδότησαν. Προτίμησαν να θέσουν σε κίνδυνο όσους θα τον ακολουθούσαν, παρά να ξεσηκώσουν νέα δυσαρέσκεια στο πλήθος, διότι γνώριζαν με πόση προθυμία η μάζα θα καλοδεχόταν μια τέτοια ενέργεια και πόσο δύσκολο θα ήταν να την αποτρέψουν. Αυτός. λοιπόν, o κατεργάρης, με ένα απείθαρχο και άτακτο μπουλούκι, πήγε να συναντήσει τον Αννίβα, και στην πρώτη επαφή μαζί του, ηττήθηκε και σφαγιάσθηκε μαζί με όλους τους οπαδούς του.

 Στην Ελλάδα, στην πόλη των Αθηναίων, ο Νικίας, ένας άνδρας με κύρος και σοφία, εις μάτην προσπάθησε να πείσει τους κατοίκους της πόλης ότι η εισβολή στη Σικελία ήταν παραφροσύνη, με αποτέλεσμα να πάρουν μιαν απόφαση, παρά τη γνώμη όσων γνώριζαν καλύτερα, που οδήγησε στην ολοκληρωτική καταστροφή των Αθηνών.

 Όταν ο Σκιπίων έγινε Ύπατος και αδημονούσε να καταλάβει την επαρχία της Αφρικής, υποσχόμενος ότι η Καρχιδών θα καταστρεφόταν πλήρως, η δε Σύγκλητος δεν συμφωνούσε, επειδή αντετίθετο σ’ αυτό α Φάβιος Μάξιμος, ο Σκιπίων απείλησε να απευθυνθεί στον λαό, διότι γνώριζε πόσο ευχαριστούσαν τον όχλο τέτοια σχέδια.

 Ισχυρίζομαι, λοιπόν, ότι ο ευκολότερος τρόπος να καταστραφεί μια δημοκρατία όπου την εξουσία ασκεί o όχλος, είναι να εμπλακεί σε εγχειρήματα που φαίνονται τολμηρά και γενναία. Διότι αν o λαός μετράει σε κάτι, τότε πρέπει να τον έχεις μαζί σου, αφού και εκείνοι που έχουν αντίθετη γνώμη δεν θα μπορέσουν να κάνουν κάτι για να τον σταματήσουν. Αλλά αν αυτό καταστρέφει την πόλη, καταστρέφει ακόμη συχνότερα εκείνους, ειδικότερα, τους πολίτες που τίθενται επικεφαλής τέτοιων εγχειρημάτων. Διότι ο λαός, θεωρώντας δεδομένη τη νίκη, όταν φθάνει η ήττα δεν τα ρίχνει στη μοίρα ή την ανικανότητα, αλλά στην άγνοια και την κακοκεφαλιά του επικεφαλής. Αυτός, λοιπόν, συνήθως ή φυλακίζεται ή εξορίζεται, όπως συνέβη σε αναρίθμητους Καρχηδόνιους και Αθηναίους στρατηγούς. Δεν βοηθούν, μάλιστα, κανέναν απ’ αυτούς ούτε οι νίκες που προηγήθηκαν, αφού τις σβήνουν οι τωρινές συμφορές.

NICCOLO MACHIAVELLI, Η χειραγώγηση του όχλου – Οι Συνωμοσίες

Thomas Robert Malthus: Το «Μαλθουσιανό Δόγμα»

Οι παιδικές εμπειρίες δεν θα έπρεπε, λογικά, να του καλλιεργήσουν πεσιμιστικά στερεότυπα γύρω από τη δημογραφική ανάπτυξη. Ο Τόμας Ρόμπερτ Μάλθους ήταν το δεύτερο από τα οκτώ τέκνα εύπορης οικογένειας προοδευτικών διανοουμένων, οι οποίοι εμφορούνταν από τα αισιόδοξα, ανθρωπιστικά ιδανικά του Διαφωτισμού. Ο πατέρας του, Ντάνιελ Μάλθους, υπήρξε οπαδός των Γιακωβίνων και επικοινωνούσε τακτικά με τον Βολταίρο, τον Ρουσώ και τον φιλόσοφο Ντέιβιντ Χιουμ.

 Στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, ο νεαρός Μάλθους σπούδασε ευρύ φάσμα γνωστικών αντικειμένων. Βραβεύτηκε στα Λατινικά και τα Ελληνικά, διέπρεψε στα Μαθηματικά, ορκίστηκε ιερέας της Αγγλικανικής Εκκλησίας, για να γίνει, τελικά, ο πρώτος Βρετανός καθηγητής πανεπιστημίου στην πολιτική οικονομία, το 1805.

 Στο μεταξύ, είχε δημοσιεύσει, το 1798, την πρώτη εκδοχή του κλασικού έργου «Δοκίμιο για την Αρχή του Πληθυσμού». Το βιβλίο του Μάλθους συγκρουόταν μετωπικά με την αισιόδοξη οπτική του κλασικού φιλελευθερισμού. Ο προφήτης του τελευταίου, Ανταμ Σμιθ, έγραψε το περίφημο έργο για τον «Πλούτο των Εθνών», πιστεύοντας ότι η βιομηχανική επανάσταση και το ελεύθερο εμπόριο εγγυώνται ένα μέλλον ευημερίας παρά τις αναπόφευκτες αναταράξεις της μετάβασης.

 Αντιθέτως, ο Μάλθους έγραψε, ουσιαστικά, μια ελεγεία για την… Φτώχεια των Εθνών! Κεντρική του θέση ήταν ότι, ενώ η παραγωγή τροφίμων και πρώτων υλών αναπτύσσεται με ρυθμούς αριθμητικής προόδου (π.χ. 1,3,5,7,9,11…), ο πληθυσμός αναπτύσσεται με ρυθμούς γεωμετρικής προόδου (π.χ. 1,2,4,8,16,32…). Ωστόσο, η φύση ενεργοποιεί ρυθμιστικούς μηχανισμούς που αποτρέπουν την καταστροφή: έγκλημα, αρρώστιες, πόλεμος, ανηθικότητα. Αυτοί οι τέσσερις Ιππότες της Αποκαλύψεως λειτουργούν ως δυσάρεστοι μεν, πλην αναγκαίοι ρυθμιστικοί μηχανισμοί, που επαναφέρουν τον δημογραφικό παράγοντα σε θέση ισορροπίας.

 Η θεώρηση του χριστιανού ιερέα δεν διακρινόταν για τον ανθρωπισμό της, αλλά άσκησε τεράστια επίδραση. Ο Δαρβίνος στη Βιολογία και ο Σπένσερ στις Κοινωνικές Επιστήμες εμπνεύστηκαν από τον Μάλθους τα κλασικά μοτίβα περί ζωτικού χώρου, αγώνα επιβίωσης, κυριαρχίας του προσαρμοστικότερου και φυσικής επιλογής. Αλλά και ο Ντέιβιντ Ρικάρντο, εκ των θεμελιωτών της κλασικής πολιτικής οικονομίας, οδηγήθηκε από τον Μάλθους στην απαισιόδοξη θεωρία για πτώση του ποσοστού κέρδους λόγω μείωσης της απόδοσης της γης.

 Τα εμπειρικά δεδομένα είναι καταπέλτης για τη θεωρία του Μάλθους: η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας στον 19ο και τον 20ό αιώνα ακολούθησε ρυθμούς εκθετικούς, πολύ ταχύτερους από την αύξηση του πληθυσμού, γεγονός που καταδεικνύει ότι το πραγματικό πρόβλημα της ανθρωπότητας ήταν και είναι όχι ο υπερπληθυσμός, αλλά η παγκόσμια φτώχεια.

 Ωστόσο, το γεγονός αυτό δεν εμποδίζει τη νεκρανάσταση των αντιουμανιστικών, μαλθουσιανών απόψεων σε κάθε εποχή κρίσης. Το 1972, η Λέσχη της Ρώμης δημοσιοποίησε την πολύκροτη έκθεση «Τα Ορια της Ανάπτυξης», που επανέφερε τα κλασικά θέματα: υπερπληθυσμός, «εξάντληση» των φυσικών πόρων, κίνδυνοι κοινωνικών ταραχών και μεταναστευτικών κυμάτων. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’80, ο νεομαλθουσιανισμός θεωρητικών όπως ο Τζέιμς Γκόλντστοουν και ο Ντέιβιντ Λέμπερτ αναζήτησε τον δημογραφικό παράγοντα πίσω από την αγγλική και τη ρωσική επανάσταση ή και την ισραηλινο-αραβική διένεξη.

 Για την ιστορία, παρότι διεκτραγωδούσε τις συνέπειες του «υπερπληθυσμού», ο Μάλθους υπήρξε αδιάλλακτος έναντι της αντισύλληψης. Αντ’ αυτής, συνιστούσε τη σεξουαλική εγκράτεια ή και την ασκητική εγκατάλειψη της προοπτικής του γάμου για το καλό της ανθρωπότητας. Μια αποστολή που αποδείχθηκε πολύ βαριά και για τον ίδιο, αφού παντρεύτηκε την πρώτη του εξαδέλφη και απέκτησε μαζί της τρεις απογόνους.

Πρόκνη και Φιλομήλα: Η απόλυτη αδελφική αγάπη

H Πρόκνη είναι γνωστή η μία από τις δύο θυγατέρες του Πανδίονα, του βασιλιά των Αθηνών. Αδελφή της Πρόκνης ήταν η Φιλομήλα, ενώ είχανε δύο δίδυμους αδερφούς τον Ερεχθέα (μετέπειτα βασιλιάς των Αθηνών) και τον Βούτη (τον πρώτο μελισσοκόμο). 

Η Πρόκνη δόθηκε από τον πατέρα της ως σύζυγος στον βασιλιά Τηρέα Βασιλιά της Θράκης ( αν και μερικοί λένε ότι ήταν βασιλιάς των Πηγών της Μεγαρίδας), και γιο του Άρη και της Βιστονίδας νύμφης, επειδή αυτός τον είχε βοηθήσει να λύσει ένα συνοριακό πρόβλημα που είχε με τον βασιλιά των Θηβών Λάβδακο. Ο γάμος της Πρόκνης με τον Τηρέα ήταν ουσιαστικά μια προϋπόθεση και εγγύηση συμμαχίας. Η Πρόκνη απέκτησε με τον Τηρέα ένα γιο, τον Ίτυ. Όμως, ο άνδρας της ερωτεύτηκε και τη Φιλομήλα, την αδελφή της.

Ο γάμος του Τηρέα και της Πρόκνης

Δυστυχώς ο Τηρέας μαγεμένος από την φωνή της μικρότερης αδερφής της Πρόκνης, της Φιλόμηλας, την ερωτεύτηκε και ύστερα από έναν χρόνο, αφού φυλάκισε την Πρόκνη σε μια χωριάτικη καλύβα κοντά στο ανάκτορο του στη Δαυλίδα, μήνυσε στον Πανδίονα ότι η Πρόκνη πέθανε.

Ο Πανδίων, για να παρηγορήσει τον Τηρέα, του πρόσφερε γενναιόδωρα στη θέση της Πρόκνης τη Φιλομήλα, και της έδωσε συνοδεία από Αθηναίους φρουρούς όταν εκείνη πήγε στη Δαυλίδα για το γάμο. Αυτούς τούς φρουρούς ο Τηρεύς τούς δολοφόνησε, και όταν η Φιλομήλα έφτασε στο παλάτι, την είχε ήδη αναγκάσει να πλαγιάσει μαζί του.

Η Πρόκνη δεν άργησε να μάθει τα μαντάτα, αλλά ο Τηρεύς, παίρνοντας τα μέτρα του της έκοψε τη γλώσσα και τη φυλάκισε στα διαμερίσματα των δούλων απ’ όπου η Πρόκνη κατόρθωσε να επικοινωνήσει με τη Φιλομήλα υφαίνοντας ένα μυστικό μήνυμα στο σχέδιο του νυφικού φορέματος πού προοριζόταν γι’ αυτήν. Η κόρη κέντησε λοιπόν τις δυστυχίες της πάνω στο νυφικό της πέπλο και αποκάλυψε την αλήθεια. Το μήνυμα έλεγε απλώς: «η Πρόκνη είναι ανάμεσα στους δούλους».

Ο Τηρεύς στο μεταξύ είχε συμβουλευτεί ένα Μαντείο που του είχε πει ότι ο Ίτυς θα έπεφτε θύμα δολοφονίας , όμως δεν του αποκαλύφθηκε ποιος θα είναι ο δολοφόνος. Τότε ο Τηρεύς  υποψιάστηκε τον αδερφό του Δρύα, καθώς νόμισε ότι ο Δρύας με τον τρόπο αυτό θα επεδίωκε να σφετερισθεί τον θρόνο, και τον σκότωσε. Με βιασύνη λοιπόν σκότωσε τον Δρύα για να προλάβει να αποσοβήσει τον φόνο, ενώ ο Δρύας δεν είχε κανένα τέτοιο σχέδιο και ήταν εντελώς αθώος.

Ο Τηρέας βιάζει την Φιλομήλα.

Την ίδια μέρα του φόνου του Δρύαντα, η Φιλομήλα διάβασε το μήνυμα πάνω στο πέπλο- νυφικό που ήταν υφασμένο έτρεξε στα διαμερίσματα των δούλων, βρήκε μια από τις κάμαρες αμπαρωμένη, έσπασε την πόρτα και ελευθέρωσε την Πρόκνη που την βρήκε να τιτιβίζει ακατάληπτα και να κάνει γύρω-γύρω κύκλους.

-Ω! πρέπει να εκδικηθούμε τον Τηρέα που υποκρίθηκε ότι είχες πεθάνει και με αποπλάνησε! θρήνησε η Φιλομήλα. Η Πρόκνη, χωρίς γλώσσα δεν μπόρεσε να απαντήσει όμως πετάχτηκε έξω, και αρπάζοντας τον γιο τους, τον σκότωσε  τον μαγείρεψε σε ένα χάλκινο λεβέτι για να φάει ο Τηρεύς όταν θα γυρνούσε. Όταν  ο Τηρέας το αντιλήφθηκε τι σάρκα γεύτηκε άρπαξε τον πέλεκυ που είχε με αυτό σκοτώσει τον αδερφό του, και κατεδίωξε και τις δύο αδελφές.

Όταν τις πλησίασε στο δάσος της Δαυλίδας ήταν έτοιμος να τις σκοτώσει, αλλά, προτού προλάβει να κάνει οτιδήποτε, οι θεοί, εισακούοντας την παράκληση των δύο γυναικών να τις βοηθήσουν, τις μεταμόρφωσαν σε πουλιά. Την Πρόκνη σε αηδόνι, τη δε Φιλομήλα σε χελιδόνι.

Αλλά και ο Τηρέας μεταμορφώθηκε σε τσαλαπετεινό.

Ενδιαφέρουσα είναι η αντιστροφή των ρόλων των δύο αδελφών -η Φιλομήλα σύζυγος του Τηρέα και μητέρα του Ίτυ, η Πρόκνη η βιασμένη αδελφή-, προκειμένου να ταιριάξει η ιστορία με το όνομα της Φιλομήλας που θυμίζει μουσική, από την ετυμολογία του ονόματος φιλώ+μέλος,  η φιλόμουσος, η φίλη της αρμονίας.

Η Πρόκνη και η Φιλομήλα δείχνουν το κεφάλι του Ίτυ στον Τηρέα.

Ο μύθος αυτός έγινε το θέμα τραγωδιών από τους αρχαίους Έλληνες τραγικούς ποιητές. Μεταμορφωμένη η Πρόκνη/αηδόνι θρηνεί με τον κελάηδισμα της για τον χαμένο της Ίτυ, η Φιλομήλα/χελιδόνι μεταναστεύει και πετά χωρίς ποτέ να βρίσκει ησυχία, δεν κελαηδά αλλά τιτιβίζει διαρκώς με τρόπο ασυνάρτητο και άρρυθμο. Μεταμορφωμένος και ο Τηρέας απευθύνει συνεχώς με το κρώξιμο του τσαλαπετεινού το αγωνιώδες ερώτημα «πού, πού» για το πού είναι το παιδί του.

Οι πράξεις και των τριών σαφώς δεν ήταν υποδειγματικές ούτε θα μπορούσαν να θεωρηθούν πρότυπα ηθικής. Ήταν, ωστόσο, παραδειγματικές μέσα στην παραβατικότητά τους, αφού από την ιστορία τους υποδηλώνεται ότι ενισχύεται η αδελφική σχέση, όταν ο γάμος αποτύγχανε, ενώ σε κανονικές συνθήκες γάμου οι σχέσεις αίματος διαρρηγνύονται.

Την ιστορία παραδίδουν διάφοροι συγγραφείς, κυρίως ο Απολλόδωρος και ο Παυσανίας.

Ο Σοφοκλής στην αποσπασματικά σωζόμενη τραγωδία του Τηρέας βάζει την Πρόκνη να καταγγέλλει τη γυναικεία εμπειρία του γάμου και να παραπονείται εξ ονόματος των γυναικών.

Ο Αριστοφάνης, σε ένα γλυκό άσμα στην κωμωδία Όρνιθες, βάζει τον Τηρέα/τσαλαπετεινό, (κύριος ρόλος στο έργο), να κάνει αναφορά στο επεισόδιο του φόνου του Ίτυ, καθώς προσκαλεί την Πρόκνη/Ἄηδόνα να ξυπνήσει και να πάει κοντά σου (στ. 232-248), ενώ στους Βατράχους (στ. 674-685) παρομοιάζει τον δημαγωγό Κλέωνα τη μια στιγμή με χελιδόνι θρακικό που τσιρίζει, την άλλη με αηδόνι που μοιρολογά για την απώλεια ψήφων.

Ο Οβίδιος στις Μεταμορφώσεις του (6.430-438) προσθέτει μια λεπτομέρεια που προικονομεί την τραγωδία που θα ακολουθούσε. Στον γάμο δεν παρευρέθηκαν ούτε η Ήρα, που παραστέκεται στις νύφες, ούτε ο Υμέναιος, ούτε οι τρεις Χάριτες.

Οι Ευμενίδες/Ερινύες ήταν εκεί κρατώντας δάδες που είχαν αρπάξει από μια κηδεία. Εκείνες ετοίμασαν το νυφιάτικο κρεβάτι τους, και μια κουκουβάγια, κακό σημάδι, στριγγλίζοντας έκατσε στη σκεπή του δωματίου τους και κλωσούσε τα μικρά της. Με την παρουσία αυτού του πουλιού, οιωνού του μελλοντικού δράματος, ενώθηκαν ο Τηρέας και η Πρόκνη, με την παρουσία αυτού του πουλιού έγιναν γονείς. Οι Θράκες μοιράστηκαν τη χαρά τους, ευχαρίστησαν τους θεούς και καθιέρωσαν τη μέρα του γάμου και της γέννησης του Ίτυ σαν μέρες γιορτής.

Ο παραδοξογράφος Ηράκλειτος απεκδύει τον μύθο από το μυθώδες στοιχείο και ιστορεί ότι οι δύο αδελφές σκότωσαν τον Ίτυ και το ‘σκασαν επιβιβαζόμενες σε πλοίο. Ο Τηρέας τις καταδίωξε αλλά δεν τις έπιασε και αυτοκτόνησε. Και επειδή χάθηκαν ξαφνικά και κανένας τους δεν ξαναφάνηκε, οι άνθρωποι θεώρησαν ότι έγιναν πουλιά -ἀπωρνιθώθησαν. {Ἱστοροῦνται ὄρνιθες γενέσθαι, ἡ μὲν χελιδών, ἡ δὲ ἀηδών, ὁ δὲ ἔποψ. τοῦτο δ᾿ ἄν ἔχοι οὕτως. ἀποκτείνασαι τὸν Ἴτυν καὶ πορθήσασαι τὸν οἶκον, εἴς τι πλοιάριον ἐμβᾶσαι ταχεῖαν τὴν φυγὴν ἐποιήσαντο. ὁ δὲ Τηρεύς, ἐπεὶ διώξας οὐ κατέλαβεν αὐτάς, αὑτὸν ἀναιρεῖ. ὅθεν οἱ ἄνθρωποι, οὐ φαινομένων αὐτῶν, διὰ τὸ ἐξαίφνης ἀφανεῖς γενέσθαι εἶπον ὅτι ἀπωρνιθώθησαν}. (Περὶ Πρόκνης καὶ Φιλομήλας <καὶ Τηρέως>/ Περί απίστων 35).

Η Πρόκνη, η Φιλομήλα και ο μικρός Ίτυς.

Ο Robert Graves στο βιβλίο του «Οι Ελληνικοί μύθοι» κάνει μια προσπάθεια αποκωδικοποίησης του παραπάνω μύθου. Λέει λοιπόν:

«Αυτό το παραφουσκωμένο μυθιστόρημα φαίνεται ότι επινοήθηκε για να εξηγήσει μια σειρά από θρακοπελασγικές τοιχογραφίες που βρήκαν οι Φωκείς εισβολείς σε ναό της Δαυλίδας και που απεικόνιζαν διαφόρους μεθόδους προφητείας που χρησιμοποιούσαν στην περιοχή.

Η σκηνή της αποκοπής της γλώσσας της Φιλομήλας είναι η εσφαλμένη απόδοση κάποιας σκηνής που έδειχνε την ιέρεια να έχει βρεθεί σε προφητική έκσταση μασώντας φύλλα δάφνης: το πρόσωπό της είναι συσπασμένο από έκσταση, όχι από πόνο, και η κομμένη γλώσσα είναι στην πραγματικότητα ένα φύλλο δάφνης που της έχει δώσει ο ιερέας για να το μασήσει, ο οποίος θα ερμηνεύσει και τις προφητείες της.

Η σκηνή των γραμμάτων που κεντιούνται στο πέπλο δείχνει ιέρεια που έχει ρίξει προφητικά ξυλάκια σε ένα λευκό ύφασμα, κατά τον τρόπο των Κελτών όπως περιγράφεται από τον Τάκιτο (Γερμανία Χ), ή με τον τρόπο των Σκυθών που περιγράφει  ο Ηρόδοτος (Δ 670). Τα ραβδιά αυτά πέφτοντας σχηματίζουν γράμματα τα οποία εκείνη ερμηνεύει.

Η σκηνή του Τηρέα και του χρησμού του Μαντείου, αποκαλύφθηκε πιθανώς κατά την διάρκεια κάποιας εγκοίμησης σε κάποιο ναό πάνω σε προβιά, και αποκαλύφθηκε ο χρησμός σε όνειρο.

Στην σκηνή του φόνου του Δρύαντα έδειχνε προφανώς μια βελανιδιά και ιερείς να προφητεύουν κάτω από αυτήν , όπως οι Δρυίδες, από τον τρόπο με τον οποίο έπεφτε ένας άνθρωπος όταν πέθαινε.

Η μεταμόρφωση της Πρόκνης σε χελιδόνι, θα πρέπει να έχει συναχθεί από σκηνή που έδειχνε κάποια ιέρεια, με φόρεμα από φτερά να οιωνοσκοπεί το πέταγμα του χελιδονιού. Σε ανάλογες παρερμηνείες φαίνεται να οφείλονται οι μεταμορφώσεις της Φιλομήλας σε αηδόνι και του Τηρέα σε τσαλαπετεινό. Το όνομα του Τηρέα που σημαίνει «παρατηρητής» υποδηλώνει ότι κάποιος μάντης εικονιζόταν στην απεικόνιση του τσαλαπετεινού.

Η μητέρα των κοριτσιών , όπως και των δίδυμων αδερφών τους , είναι η Ζευξίππη, «αυτή που ζεύει τα άλογα» χωρίς αμφιβολία φοραδοκέφαλη Δήμητρα.

Όλοι οι μυθογράφοι -εκτός από τον Υγίνο- θέλουν την Πρόκνη αηδόνι και την Φιλομήλα χελιδόνι. Θα πρέπει να πρόκειται για αδέξια απόπειρα επανόρθωσης του ολισθήματος κάποιου προγενέστερου ποιητή: ο Τηρεύς έκοψε την γλώσσα της Φιλομήλας και όχι της Πρόκνης.

Ο τσαλαπετεινός είναι βασιλικό πουλί επειδή έχει λοφίο με φτερά, και ταιριάζει ιδιαίτερα με την ιστορία του Τηρέα επειδή οι φωλιές τους είναι διαβόητες με την βρόμα τους.

Η Δαυλίδα που αργότερα ονομάστηκε Φωκίδα, φαίνεται ότι υπήρξε κέντρο πτηνολατρείας. Ο Φώκος, ο ιδρυτής του καινούργιου κράτους, λεγόταν ότι ήταν γιος του Ορνυτίωνα(φεγγαροπούλι) και ένας μεταγενέστερος βασιλιάς ονομαζόταν Ξούθος (σπουργίτης). Ο Υγίνος επίσης αναφέρει ότι ο Τηρέας έγινε γεράκι και όχι τσαλαπετεινός, βασιλικό πουλί της Αιγύπτου, της Θράκης και της βορειοδυτικής Ευρώπης».

Το Παν Είναι να Επαγρυπνάς

Το κλειδί που μας κάνει κύριους της εσωτερικής φύσης είναι γνωστό από την εποχή του κατακλυσμού.

 

Λέγεται: αγρυπνώ, γρηγορώ.

 

Το παν είναι να επαγρυπνάς.

 

Ο άνθρωπος είναι απόλυτα πεισμένος πως άγρυπνά. Αλλά στην πραγματικότητα είναι πιασμένος στα δίχτυα του ύπνου και του ονείρου που ο ίδιος έφτιαξε. Όσο τα δίχτυα σφίγγουν, τόσο περισσότερο και πιο δυναμικά βασιλεύει ο ύπνος. Αυτοί που κρέμονται από τα μάτια του διχτυού είναι αυτοί που κοιμούνται και βαδίζουν μέσα στη ζωή, όπως ένα κοπάδι πρόβατα που πάει στη σφαγή, αδιάφοροι και χωρίς να σκέφτονται.

 

Οι ονειροπόλοι βλέπουν τον κόσμο μέσα από το δίχτυ και δε διακρίνουν παρά ανοίγματα παγίδες, ενεργούν κατά συνθήκη και δεν ξέρουν πως αυτοί οι πίνακες είναι τα υπολείμματα ενός τεράστιου συνόλου. Οι ονειροπόλοι αυτοί δεν είναι όπως ίσως πιστεύεις, οι περίεργοι ή οι ποιητές. Είναι οι εργατικοί, οι ακαταπόνητοι του κόσμου, αυτοί που φθείρονται από την τρέλα της δράσης. Μοιάζουν με κακούς εργατικούς σκαραβαίους που σκαρφαλώνουν ένα λείο σωλήνα για να πέσουν κάτω μόλις φτάσουν στην κορφή. Λένε πως αγρυπνούν, αλλά αυτό που πιστεύουν για ζωή δεν είναι στην πραγματικότητα παρά ένα όνειρο, προκαθορισμένο από την αρχή με όλες του τις λεπτομέρειες και δεν υπόκειται στην επίδραση της θέλησής τους.

 

Υπήρξαν και υπάρχουν ακόμα μερικοί άνθρωποι που ξέρουν πως ονειρεύονται, οι σκαπανείς που προχώρησαν μέχρι τους προμαχώνες πίσω από τους οποίους κρύβεται το «εγώ» που άγρυπνά αιώνια – οραματιστές όπως ο Καρτέσιος, ο Σοπενχάουερ και ο Καντ. Δεν κατείχαν όμως τα κατάλληλα όπλα για να καταλάβουν το κάστρο και το κάλεσμα του πολέμου δεν ξύπνησε αυτούς που κοιμούνταν.

 

Το παν είναι να αγρυπνάς.

 

Το πρώτο βήμα προς αυτό το σκοπό είναι τόσο απλό που και ένα παιδί θα το κατάφερνε. Μόνο αυτός που θεληματικά έχει ξεχάσει πως περπατούν και έχει μείνει παράλυτος δεν θέλει να αφήσει τα δεκανίκια που κληρονόμησε από τους προκατόχους του.

 

Το παν είναι να αγρυπνάς.

 

Να αγρυπνάς για το κάθε τι που κάνεις.

 

Μην νομίζεις πως έχεις πια ξυπνήσει. Όχι, κοιμάσαι και ονειρεύεσαι.

 

Μάζεψε όλες τις δυνάμεις σου και κάνε για μια στιγμή να κυλήσει μέσα στο κορμί σου αυτό το συναίσθημα: εμπρός, ξυπνάω!

 

Αν το πετύχεις αυτό, θα καταλάβεις αμέσως πως η κατάσταση στην οποία βρισκόσουν δεν ήταν παρά ένας λήθαργος και ένας ύπνος.

 

Είναι το πρώτο δικαστικό βήμα του μεγάλου ταξιδιού που οδηγεί από την υποτέλεια στην πλήρη εξουσία.

 

Μ’ αυτό τον τρόπο σιγά σιγά θα αφυπνίζεσαι.

 

Δεν υπάρχει έτσι βασανιστική σκέψη που δεν θα μπορέσεις να την αποβάλλεις. Μένει πίσω και δεν μπορεί πια να σε βασανίσει. Βρίσκεσαι πάνω από αυτή, όπως η κορφή ενός δέντρου βρίσκεται πάνω από τα ξερά κλαδιά. Οι πόνοι και τα βάσανα θα φύγουν όπως τα ξερά φύλλα, όταν θα καταφέρει το κορμί σου να αφυπνιστεί.

 

Τα παγωμένα μπάνια που έκαναν οι Βραχμανιστές, τις προηγούμενες νύχτες στους οπαδούς του Βούδα και οι χριστιανοί ασκητές, οι μαθητές των ινδουϊστών φακίριδων, δεν ήταν τίποτα άλλο από τελετουργικά, που έδειχναν πως εκεί ανυψωνόταν ο ναός αυτών που επιθυμούσαν να αφυπνιστούν.

 

Διάβασε τις Γραφές όλων των λαών της γης. Μέσα από κάθε μια από αυτές, είναι σαν να περνάει η κρυμμένη επιστήμη της αφύπνισης, σαν μια κόκκινη κλωστή. Είναι η σκάλα του Ιακώβου, που πολεμάει όλη την «νύχτα» με τον άγγελο του Κυρίου, μέχρι να έρθει η «μέρα» και να νικήσει. Πρέπει να ανέβεις ένα ένα τα σκαλοπάτια της αφύπνισης, αν θέλεις να νικήσεις τον θάνατο.

Το εσωτερικό σκαλοπάτι που λέγεται ήδη: ευφυΐα.

 

Πως μπορούμε να ονομάσουμε τις ανώτερες βαθμίδες; Μένουν άγνωστες για το πλήθος και έχουν κρατηθεί μόνο στους μύθους και τους θρύλους. Η ιστορία της Τροίας ήταν γνωστή μόνο από το μύθο, μέχρι τη στιγμή που ένας άνθρωπος βρήκε το κουράγιο να κάνει από μόνος του τις ανασκαφές.

 

Στο μονοπάτι της αφύπνισης ο πρώτος εχθρός που θα συναντήσεις θα είναι το ίδιο σου το σώμα. Θα παλέψεις μαζί σου μέχρι το πρώτο λάλημα του κόκορα. Αλλά αν διακρίνεις την μέρα της αιώνιας αφύπνισης που σε απομακρύνει από τους νυσταλέους που νομίζουν πως είναι ανθρώπινα πλάσματα και που αγνοούν πως είναι κοιμισμένοι θεοί, τότε ο ύπνος που έχει καταλάβει το σώμα σου θα εξαφανιστεί και το σύμπαν θα βρίσκεται στα πόδια σου.

 

Τότε αν θέλεις θα μπορείς να κάνεις θαύματα και δεν θα είσαι πια αναγκασμένος όπως ένας σκλάβος να υπακούει σ’ ένα αποτρόπαιο ψεύτικο θεό που ανάλογα με τα κέφια του θα είναι ευγενικός, για να σου προσφέρει δώρα ή να σου κόψει το κεφάλι.

 

Φυσικά η ευτυχία του πιστού σκυλιού: να υπηρετείς έναν αφέντη δε θα υφίσταται πλέον για σένα – αλλά θα είσαι ειλικρινής με τον εαυτό σου, θα ήθελες ακόμα και τώρα να είσαι στη θέση του σκύλου σου;

 

Μην αφήνεις το φόβο του ότι δεν πέτυχες το σκοπό της ζωής, να σε κυριεύσει. Αυτός που ακολούθησε αυτό το μονοπάτι, επανέρχεται στη ζωή με μια εσωτερική ωριμότητα που του επιτρέπει να συνεχίσει την δουλειά του. Γεννήθηκε σαν «ευφυΐα».

 

Ο δρόμος που σου υποδεικνύω είναι σπαρμένος από παράξενα γεγονότα: νεκροί τους οποίους γνώρισες θα σηκωθούν και θα σου μιλήσουν! Δεν είναι παρά εικόνες. Φωτισμένες φιγούρες θα σου παρουσιαστούν και θα σε ευλογούν. Δεν είναι παρά εικόνες, μορφές που έχουν ξεπηδήσει α/ιό το ίδιο σου το σώμα, που κάτω απο την επίδραση της θέλησής σου που έχει μετασχηματιστεί, θα πεθάνει μ’ ένα μαγικό θάνατο και θα ξαναγίνει πνεύμα, όπως ο πάγος που ζεσταίνεται από τη φωτιά και γίνεται ατμός.

 

Όταν θα έχεις αποτινάξει από πάνω σου το πτώμα, μόνο τότε θα μπορέσεις να πεις: τώρα πια ο ύπνος έφυγε από μένα για πάντα. Τότε θα έχει επιτελεστεί το θαύμα που οι άνθρωποι δεν μπορούν να πιστέψουν – γιατί ξεγελασμένοι από τις έννοιές τους, δεν καταλαβαίνουν πως ύλη και δύναμη είναι το ίδιο πράγμα – ούτε αυτό το θαύμα, που ακόμα και αν το θάψουν δεν υπάρχει πτώμα μέσα στο φέρετρο. Μόνο τότε θα μπορέσεις να διαχωρίσεις την πραγματικότητα από την φαινομενικότητα. Αυτόν που θα συναντήσεις δεν μπορεί να είναι παρά κάποιος άλλος που διάβηκε το μονοπάτι πριν από σένα. Όλοι οι άλλοι είναι σκιές.

 

Μέχρι αυτό το σημείο δεν ξέρεις αν είσαι μια δυστυχισμένη ή ευτυχισμένη ύπαρξη. Αλλά μην φοβάσαι τίποτα. Κανένας από αυτούς που ακολούθησαν το μονοπάτι της αφύπνισης δεν εγκαταλείφτηκε από τους οδηγούς του.

 

Θέλω να σου δώσω κάποιο σημάδι με το οποίο θα μπορέσεις να αναγνωρίσεις αν μια οπτασία είναι αληθινή ή εικόνα: αν σε πλησιάζει, αν η συνείδησή σου έχει πάθει σύγχυση, αν τα πράγματα του εξωτερικού κόσμου είναι συγκεχυμένα ή εξαφανίζονται τότε πρέπει να κατηγορήσεις τον εαυτό σου. Πρόσεξε! Να είσαι επιφυλακή. Η οπτασία δεν είναι παρά ένα κομμάτι του εαυτού σου. Αν δεν την καταλαβαίνεις, είναι απλά ένας καθρέφτης, χωρίς σταθερότητα, ένας κλέφτης που καταναλώνει ένα μέρος της ζωής σου.

 

Οι κλέφτες που κλέβουν την δύναμη της ψυχής είναι πολύ χειρότεροι από τους κλέφτες του κόσμου. Τους έλκουν όπως οι φωτεινές αναθυμιάσεις των τελμάτων μιας απατηλής ελπίδας για να σε αφήσει ολομόναχο να εξαφανιστείς για πάντα στα σκότη.

 

Μην αφήσεις τον εαυτό σου να τυφλωθεί από κανένα θαύμα που τάχα έκαναν για σένα, από κανένα ιερό όνομα που σου δίνουν, από καμιά προφητεία που εκφράζουν, ακόμα και αν πραγματοποιείται. Είναι οι θνητοί εχθροί σου, κυνηγημένοι από την κόλαση του ίδιου τους του σώματος, και με τους οποίους πολεμάς για την υπεροχή.

 

Μάθε πως οι θαυματουργές δυνάμεις που κατέχουν είναι οι δικές σου – που τις έχουν κλέψει για να σε κρατήσουν στην σκλαβιά. Δεν μπορούν να ζήσουν έξω από την δική σου ζωή, αλλά αν τους νικήσεις θα καταποντιστούν. Σιωπηλά και υπάκουα μέσα που θα μπορείς να τα χρησιμοποιήσεις σύμφωνα με τις αναγκες, σου.

 

Έχουν πολυάριθμα θύματα ανάμεσα στους ανθρώπους. Διαβασε την ιστορία των οραματιστών και των αιρετικών και θα μάθεις πως το μονοπάτι που ακολουθείς είναι στρωμένο από κρανία.

Ασυνείδητα η ανθρωπότητα όρθωσε έναν τοίχο μπροστά της: τον υλισμό. Αυτός ο τοίχος είναι μια ασφαλής άμυνα, μια εικόνα του σώματος αλλά είναι επίσης και ένας τοίχος φυλακής που κρύβει την θέα.

 

Σήμερα είναι διασκορπισμένοι και ο φοίνικας της εσωτερικής ζωής αναγεννάται εκ της τέφρας του μέσα στην οποία βρισκόταν κοιμισμένος για μεγάλο χρονικό διάστημα σαν να ήταν νεκρός, αλλά τα όρνια ενός άλλου κόσμου αρχίζουν και αυτά να ξεδιπλώνουν τα φτερά τους. Γι’ αυτό, φυλαχτείτε. Η ζυγαριά πάνω στην οποία θα αφήσεις την συνείδησή σου θα σου δείξει πότε θα μπορέσεις να έχεις εμπιστοσύνη στις οπτασίες. Όσο πιο αφυπνισμένη είναι τόσο θα λειτουργεί προς όφελος σου.

 

Αν ένας οδηγός, ένας αδελφός ενός άλλου πνευματικού κόσμου θέλει να σου παρουσιαστεί, θα πρέπει να το κάνει χωρίς να σου απογυμνώσει την συνείδηση. Μπορείς να βάλλεις το χέρι σου «επί των τύπων των ήλων» όπως ο άπιστος Θωμάς. Θα ήταν εύκολο να αποφύγεις «τις παρουσιάσεις» και τους κινδύνους τους. Δεν έχεις παρά να συμπεριφερθείς σαν ένας συνηθισμένος άνθρωπος. Αλλά τι θα κερδίσεις από αυτό; Μένεις φυλακισμένος στην φυλακή του κορμιού σου μέχρι ο δήμιος «θάνατος» να σε οδηγήσει στο ικρίωμα.

 

Η επιθυμία των θνητών να δουν πλάσματα υπερφυσικά είναι μια φωνή που ξυπνάει ακόμα και τα φαντάσματα της κόλασης, γιατί μια τέτοια επιθυμία δεν είναι αγνή – γιατί είναι κενότητα περισσότερο παρά επιθυμία, γιατί θέλει να «πάρει» με οποιοδήποτε τρόπο αντί να φωνάξει για να «μάθει» να παίρνει.

 

Όλοι αυτοί που θεωρούν την γη σαν μια φυλακή, όλοι αυτοί οι ευσεβείς άνθρωποι που επικαλούνται την απελευθέρωση, καλούν χωρίς να το θέλουν τον κόσμο των φαντασμάτων. Κάντο και συ, αλλά συνειδητά. Γι’ αυτούς που το κάνουν ασυνείδητα, μήπως υπάρχει ένα αόρατο χέρι που θα τους τραβήξει από το βάλτο που έχουν χαθεί; Εγώ δεν το πιστεύω.

 

Όταν στο δρόμο της αφύπνισης θα διασχίσεις το βασίλειο των φαντασμάτων θα δεις σιγά σιγά πως είναι απλά σκέψεις που ξαφνικά μπορείς να τις δεις με τα μάτια σου. Γι’ αυτό σου φαίνονται παράξενες και μοιάζουν με πλάσματα, γιατί αυτή η γλώσσα των σχημάτων είναι διαφορετική από του εγκεφαλου.

 

Τότε έχει φτάσει η στιγμή της πλήρωσης: οι άνθρωποι που σε περιβάλλουν θα γίνουν φαντάσματα. Όλοι αυτοί που αγάπησες θα γίνουν φαντάσματα. Ακόμα και το ίδιο σου το σώμα. Δεν μπορεί κανείς να φανταστεί χειρότερη μοναξιά από αυτή του προσκυνητή που διασχίζει την έρημο και που δεν ξέρει που μπορεί να είναι η πηγή του νερού, όταν πεθαίνει από την δίψα.

 

Όλα όσα λέω εδώ, βρίσκονται στα βιβλία των ευσεβών ανθρώπων όλου του κόσμου: ο ερχομός ενός νέου βασιλείου, η αφύπνιση, η νίκη του σώματος και η μοναξιά. Και όμως μια απέραντη άβυσσος μας χωρίζει από αυτούς τους ανθρώπους: πιστεύουν πως πλησιάζουν οι μέρες όπου οι καλοί θα εισέλθουν στον παράδεισο και οι κακοί θα ριχτούν στην κόλαση. Ξέρουμε πως θα έρθει μια εποχή όπου πολλοί θα αφυπνιστούν και θα χωριστούν από τους κοιμισμένους που δεν μπορούν να καταλάβουν τη σημασία της λέξης αφύπνηση.

 

Ξέρουμε πως δεν ισχύει το καλό και το κακό, αλλά υπάρχει μόνον το δίκιο και το ψεύτικο. Νομίζουν πως αφυπνίζομαι σημαίνει να διαφυλάξουν διαυγείς τις έννοιες και τα μάτια τους ανοιχτά τη νύχτα, με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν να προσευχηθούν. Ξέρουμε πως το ξύπνημα είναι η αφύπνιση του αθάνατου εγώ και πως η αϋπνία του σώματος είναι κάτι του φυσικό.

 

Πιστεύουν πως πρέπει το σώμα να είναι παραμελημένο γιατί είναι αμαρτωλό. Ξέρουμε πως δεν υπάρχει αμαρτία. Το σώμα είναι η αρχή του έργου και έχουμε έρθει στην γη για να το μετασχηματίσουμε σε πνεύμα.  Πιστεύουν πως πρέπει να ζήσουμε στην μοναξιά με το σώμα μας για να εξαγνίσουμε το πνεύμα. Ξέρουμε πως το πνεύμα μας πρέπει να γνωρίσει την μοναξιά για να εξαϋλωθεί το σώμα.

 

Σε σένα απομένει να διαλέξεις το μονοπάτι που θα ακολουθήσεις: ή το δικό μας, ή το δικό τους. Πρέπει να ενεργήσεις σύμφωνα με την δική σου θέληση.

 

Δεν έχω το δικαίωμα να σε συμβουλέψω. Είναι πιο ωφέλιμο να μαζέψεις ένα πικρό φρούτο από το δέντρο, αν το θέλεις εσύ, παρά ένα γλυκό αν σου το πουν άλλοι. Αλλά μην κάνεις όπως πολλοί άλλοι που ξέρουν πως είναι γραμμένο, ερεύνησέ τα όλα, και κράτα για σένα το καλύτερο. Άφησέ τα όλα στην τύχη και κράτησε το πρώτο πράγμα που θα έρθει.

Αρχαία Ελληνική Γραμματεία: ΗΣΙΟΔΟΣ - Ἔργα καὶ Ἡμέραι (143-173ε)

Ζεὺς δὲ πατὴρ τρίτον ἄλλο γένος μερόπων ἀνθρώπων
χάλκειον ποίησ᾽, οὐκ ἀργυρέῳ οὐδὲν ὁμοῖον,
145 ἐκ μελιᾶν, δεινόν τε καὶ ὄβριμον, οἷσιν Ἄρηος
ἔργ᾽ ἔμελε στονόεντα καὶ ὕβριες, οὐδέ τι σῖτον
ἤσθιον, ἀλλ᾽ ἀδάμαντος ἔχον κρατερόφρονα θυμόν.
ἄπλαστοι· μεγάλη δὲ βίη καὶ χεῖρες ἄαπτοι
ἐξ ὤμων ἐπέφυκον ἐπὶ στιβαροῖσι μέλεσσι.
150 τῶν δ᾽ ἦν χάλκεα μὲν τεύχεα, χάλκεοι δέ τε οἶκοι,
χαλκῷ δ᾽ εἰργάζοντο· μέλας δ᾽ οὐκ ἔσκε σίδηρος.
καὶ τοὶ μὲν χείρεσσιν ὑπὸ σφετέρῃσι δαμέντες
βῆσαν ἐς εὐρώεντα δόμον κρυεροῦ Ἀίδαο,
νώνυμνοι· θάνατος δὲ καὶ ἐκπάγλους περ ἐόντας
155 εἷλε μέλας, λαμπρὸν δ᾽ ἔλιπον φάος ἠελίοιο.
Αὐτὰρ ἐπεὶ καὶ τοῦτο γένος κατὰ γαῖα κάλυψεν,
αὖτις ἔτ᾽ ἄλλο τέταρτον ἐπὶ χθονὶ πουλυβοτείρῃ
Ζεὺς Κρονίδης ποίησε, δικαιότερον καὶ ἄρειον,
ἀνδρῶν ἡρώων θεῖον γένος, οἳ καλέονται
160 ἡμίθεοι, προτέρη γενεὴ κατ᾽ ἀπείρονα γαῖαν.
καὶ τοὺς μὲν πόλεμός τε κακὸς καὶ φύλοπις αἰνὴ
τοὺς μὲν ὑφ᾽ ἑπταπύλῳ Θήβῃ, Καδμηίδι γαίῃ,
ὤλεσε μαρναμένους μήλων ἕνεκ᾽ Οἰδιπόδαο,
τοὺς δὲ καὶ ἐν νήεσσιν ὑπὲρ μέγα λαῖτμα θαλάσσης
165 ἐς Τροίην ἀγαγὼν Ἑλένης ἕνεκ᾽ ἠυκόμοιο.
ἔνθ᾽ ἦ τοι τοὺς μὲν θανάτου τέλος ἀμφεκάλυψε,
τοῖς δὲ δίχ᾽ ἀνθρώπων βίοτον καὶ ἤθε᾽ ὀπάσσας
168 Ζεὺς Κρονίδης κατένασσε πατὴρ ἐς πείρατα γαίης.
καὶ τοὶ μὲν ναίουσιν ἀκηδέα θυμὸν ἔχοντες
170 ἐν μακάρων νήσοισι παρ᾽ Ὠκεανὸν βαθυδίνην,
ὄλβιοι ἥρωες, τοῖσιν μελιηδέα καρπὸν
173 τρὶς ἔτεος θάλλοντα φέρει ζείδωρος ἄρουρα.
173α {τηλοῦ ἀπ᾽ ἀθανάτων, τοῖσιν Κρόνος ἐμβασιλεύει.
173β αὐτὸς γάρ μ]ιν ἔλυσε πα[τὴρ ἀνδρῶ]ν τε θε[ῶν τε.
173γ νῦν δ᾽ ἤδη] μετὰ τοῖς τιμὴ[ν ἔ]χει ὡς ἐπιεικές.
173δ Ζεὺς δ᾽ αὖτ᾽ ἄ]λλο γένος θῆ[κεν μερόπων ἀνθρώπων,
173ε τῶν οἳ νῦ]ν γεγάασιν ἐπὶ [ζείδωρον ἄρουραν.}

***
Κι ο Δίας ο πατέρας άλλο γένος, τρίτο, θνητών ανθρώπωνχάλκινο έφτιαξε, σε τίποτα όμοιο με το αργυρό,από μελιά, δεινό και δυνατό. Αυτούς του Άρητα έργα τους νοιάζανε τα πολυστέναχτα κι οι βιαιότητες,δεν τρώγανε ψωμί, μα είχανε καρδιά γενναιόψυχη από αδάμαντα,οι απλησίαστοι. Μεγάλη είχανε δύναμη κι ανίκητα τα χέρια τουςφυτρώναν απ᾽ τους ώμους τους πάνω στα στιβαρά τους μέλη.150 Χάλκινα ήταν τα όπλα τους, τα σπίτια χάλκινα,με το χαλκό δουλεύανε. Το μαύρο σίδερο ακόμη δεν υπήρχε.Κι αυτοί από τα δικά τους χέρια σκοτωμένοιπήγαν στου κρυερού του Άδη τη μουχλιασμένη οικία,άδοξοι. Ο θάνατος, κι ας ήταν φοβεροί,τους πήρε ο μαύρος και το λαμπρό το φως του ήλιου αφήσανε.Όμως αφού κι αυτό το γένος το σκέπασε το χώμα,ένα άλλο πάλι, τέταρτο, επάνω στην πολύτροφη τη γηο Δίας, ο γιος του Κρόνου, έφτιαξε, πιο δίκαιο κι ανώτερο,το θείο γένος των ηρώων. Λέγονται αυτοί ημίθεοι,160 η προηγούμενη από μας γενιά πάνω στη γη τη δίχως όρια.Και τούτος ο κακός ο πόλεμος και η φοβερή η μάχηάλλους κάτω απ᾽ τα τείχη της Θήβας της εφτάπυλης, στη γη του Κάδμου,τους αφάνισε, καθώς για του Οιδίποδα τα ποίμνια πολεμούσαν,κι άλλους με πλοία κι επάνω από της θάλασσας το μέγα χάσμαοδηγώντας τους στην Τροία για χάρη της καλλίκομης Ελένης.Άλλους εκεί τους σκέπασε το τέλος του θανάτουκι άλλους ξέχωρα απ᾽ τους ανθρώπους ζωή και τόπο ο Δίας τούς έδωσε,ο γιος του Κρόνου, στα πέρατα της γης τούς έβαλε να μένουν.Και κατοικούν ξένοιαστη έχοντας καρδιά170 στις νήσους των μακάρων, πλάι στον Ωκεανό με τη βαθιά τη δίνη,μακάριοι ήρωες που η σιτοδότρα γη τούς δίνειγλυκό σαν μέλι τον καρπό που θάλλει τρεις φορές το χρόνο,[μακριά από τους αθανάτους. Σ᾽ εκείνους βασιλεύει ο Κρόνος,γιατί τον ελευθέρωσε ο ίδιος ο πατέρας των θεών και των ανθρώπων.Τώρα πια έχει μέσα σ᾽ αυτούς τιμές, καθώς ταιριάζει.Κι ο Δίας πάλι άλλο γένος έφτιαξε θνητών ανθρώπων,απ᾽ τους οποίους έχουν γεννηθεί οι τωρινοί πάνω στη σιτοδότρα γη.]