ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἡρακλῆς Μαινόμενος (701-733)

ΛΥ. ἐς καιρὸν οἴκων, Ἀμφιτρύων, ἔξω περᾶις·
χρόνος γὰρ ἤδη δαρὸς ἐξ ὅτου πέπλοις
κοσμεῖσθε σῶμα καὶ νεκρῶν ἀγάλμασιν.
ἀλλ᾽ εἶα παῖδας καὶ δάμαρθ᾽ Ἡρακλέους
705 ἔξω κέλευε τῶνδε φαίνεσθαι δόμων,
ἐφ᾽ οἷς ὑπέστητ᾽ αὐτεπάγγελτοι θανεῖν.
ΑΜ. ἄναξ, διώκεις μ᾽ ἀθλίως πεπραγότα
ὕβριν θ᾽ ὑβρίζεις ἐπὶ θανοῦσι τοῖς ἐμοῖς·
ἃ χρῆν σε μετρίως, κεἰ κρατεῖς, σπουδὴν ἔχειν.
710 ἐπεὶ δ᾽ ἀνάγκην προστίθης ἡμῖν θανεῖν,
στέργειν ἀνάγκη· δραστέον δ᾽ ἃ σοὶ δοκεῖ.
ΛΥ. ποῦ δῆτα Μεγάρα; ποῦ τέκν᾽ Ἀλκμήνης γόνου;
ΑΜ. δοκῶ μὲν αὐτήν, ὡς θύραθεν εἰκάσαι
ΛΥ. τί χρῆμα; δόξης τίνος ἔχεις τεκμήριον;
715 ΑΜ. ἱκέτιν πρὸς ἁγνοῖς Ἑστίας θάσσειν βάθροις
ΛΥ. ἀνόνητά γ᾽ ἱκετεύουσαν ἐκσῶσαι βίον.
ΑΜ. καὶ τὸν θανόντα γ᾽ ἀνακαλεῖν μάτην πόσιν.
ΛΥ. ὁ δ᾽ οὐ πάρεστιν οὐδὲ μὴ μόληι ποτέ.
ΑΜ. οὔκ, εἴ γε μή τις θεῶν ἀναστήσειέ νιν.
720 ΛΥ. χώρει πρὸς αὐτὴν κἀκκόμιζε δωμάτων.
ΑΜ. μέτοχος ἂν εἴην τοῦ φόνου δράσας τόδε.
ΛΥ. ἡμεῖς ‹δ᾽›, ἐπειδὴ σοὶ τόδ᾽ ἔστ᾽ ἐνθύμιον,
οἱ δειμάτων ἔξωθεν ἐκπορεύσομεν
σὺν μητρὶ παῖδας. δεῦρ᾽ ἕπεσθε, πρόσπολοι,
725 ὡς ἂν σχολὴν λεύσσωμεν ἄσμενοι πόνων.
ΑΜ. σὺ δ᾽ οὖν ἴθ᾽, ἔρχηι δ᾽ οἷ χρεών· τὰ δ᾽ ἄλλ᾽ ἴσως
ἄλλωι μελήσει. προσδόκα δὲ δρῶν κακῶς
κακόν τι πράξειν. ὦ γέροντες, ἐς καλὸν
στείχει, βρόχοισι δ᾽ ἀρκύων κεκλήισεται
730 ξιφηφόροισι, τοὺς πέλας δοκῶν κτενεῖν
ὁ παγκάκιστος. εἶμι δ᾽, ὡς ἴδω νεκρὸν
πίπτοντ᾽· ἔχει γὰρ ἡδονὰς θνήισκων ἀνὴρ
ἐχθρὸς τίνων τε τῶν δεδραμένων δίκην.

***
ΛΥΚ. Στην ώρα βγαίνεις, ω Αμφιτρύων, απ᾽ το παλάτι,
γιατί πολύς επέρασε καιρός που ακόμα
αλλάζετε και βάζετε νεκροστολίδια.
Εμπρός, τα τέκνα του Ηρακλή και τη γυναίκα
απ᾽ το παλάτι νά ᾽βγουν έξω διάταξέ τους,
για ν᾽ αποθάνουν όπως μόνοι τους θελήσαν.
ΑΜΦ. Με κυνηγάς τον δύστυχον, ω βασιλιά μου,
και για τους πεθαμένους μου σκληρά με βρίζεις·
έπρεπε να μη βιάζεσαι, κι ας είσαι αφέντης.
710 Κι αφού μας φέρνεις στην ανάγκη του θανάτου,
πρέπει να στέργουμε και κάμε ό,τι νομίζεις.
ΛΥΚ. Πού ᾽ναι η Μεγάρα; πού ᾽ναι του Ηρακλή τα τέκνα;
ΑΜΦ. Θαρρώ που αυτή, καθώς μου φαίνεται απ᾽ τη θύρα,
ΛΥΚ. Τί πράγμα; ποιάν απόδειξη της γνώμης σου έχεις;
ΑΜΦ. πα στης εστίας τ᾽ αγνά σκαλιά κάθεται ικέτης.
ΛΥΚ. Ανώφελα για τη ζωή παρακαλώντας.
ΑΜΦ. Και μάταια τον νεκρό συχνοκαλεί τον άντρα,
ΛΥΚ. Μα αυτός δεν έρχεται, που είθε ποτέ μην έρθει.
ΑΜΦ. εξόν αν βέβαια θεός κανείς τον αναστήσει.
720 ΛΥΚ. Πήγαινε μέσα κι εδώ οδήγησέ την έξω.
ΑΜΦ. Του φόνου μέτοχος κι εγώ θα ᾽μαι, αν το κάμω.
ΛΥΚ. Εγώ, επειδή είναι ανάγκη να σου το θυμίσω,
οπού δεν σκιάζομαι θα βγάλω έξω μονάχος
παιδιά και μάνα. Ω δούλοι μου, εδώ ακλουθάτε
με χαρά να ιδούμε των πόνων τους το τέλος.
ΑΜΦ. Πήγαινε, μα έρχεσαι όπου πρέπει· όμως για τ᾽ άλλα
άλλοι θα φροντίσουνε. Και να περιμένεις
κακό να πάθεις κάμνοντας κακό. Ω γερόντοι,
πάει σε καλή ώρα, και σε βρόχια σπαθοφόρα
730 θα μπερδευτεί νομίζοντας πως θα σκοτώσει
τους άλλους ο παγκάκιστος. Να ιδώ πηγαίνω
νεκρός να πέφτει, γιατί ο εχθρός σαν αποθνήσκει,
πληρώνοντας τα όσα έκαμε κακά, χαρά είναι.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της, Η τέχνη της πρώιμης κλασικής εποχής

4.2. Η μνημειακή αρχιτεκτονική και αρχιτεκτονικά γλυπτά του πρώτου μισού του 5ου αιώνα π.Χ.

4.2.1. Ο ναός της Αφαίας στην Αίγινα

Το νησί της Αίγινας στο κέντρο του Σαρωνικού κόλπου, στα μισά της διαδρομής από την Αττική στην Επιδαυρία, κατοικήθηκε μετά το τέλος της μυκηναϊκής εποχής από Δωριείς που ήρθαν από την Επίδαυρο. Στο τέλος του 8ου ή στις αρχές του 7ου αιώνα π.Χ. η Αίγινα έγινε ανεξάρτητο κράτος και εξελίχθηκε γρήγορα σε σημαντικό λιμάνι και κέντρο του διαμετακομιστικού εμπορίου με τη βόρεια Αφρική και την Αίγυπτο, αλλά και με τη δυτική Μεσόγειο. Οι Αιγινήτες έμποροι, ανταγωνιστές των Σαμίων, με τους οποίους τους χώριζε παλιά έχθρα, όπως μαθαίνουμε από τον Ηρόδοτο (3.59), έφταναν με τα πλοία τους ως την Ισπανία, από όπου έφερναν, εκτός από άλλα εμπορεύματα, και άργυρο. Έτσι η Αίγινα έγινε η πρώτη ελληνική πόλη που έκοψε αργυρό νόμισμα. Δεν είναι συμπτωματικό ότι ο πλουσιότερος έμπορος της αρχαϊκής Ελλάδας ήταν, όπως μας λέει ο Ηρόδοτος (4.152), ο Αιγινήτης Σώστρατος, γιος του Λαοδάμαντος, που έζησε τον 6ο αιώνα π.Χ. Μια ενεπίγραφη λίθινη άγκυρα, αφιέρωμα του Σωστράτου στον Απόλλωνα Αιγινάτα, που βρέθηκε στις ανασκαφές του επινείου της ετρουσκικής πόλης Tarquinia (στη σημερινή Gravisca), στη δυτική ακτή της κεντρικής Ιταλίας, μαρτυρεί την εμπορική του δραστηριότητα στη δυτική Μεσόγειο. Με τον πλούτο που τους απέφερε το εμπόριο οι Αιγινήτες κατασκεύασαν στο νησί τους ναούς και άλλα μνημεία. Ξέρουμε επίσης ότι ήδη από τον 6ο αιώνα π.Χ. αναπτύχθηκε στην Αίγινα η τέχνη της χαλκοπλαστικής. Στο τέλος του 6ου και στο πρώτο μισό του 5ου αιώνα π.Χ. οι Αιγινήτες γλύπτες ήταν περίφημοι, κυρίως ως κατασκευαστές χάλκινων αγαλμάτων. Η γραπτή παράδοση μας διέσωσε μάλιστα τα ονόματα των τριών πιο διάσημων από αυτούς: ήταν, με χρονολογική σειρά, ο Σμίλις, ο Κάλων και ο Ονάτας.

 

Το πιο σημαντικό ιερό της Αίγινας βρισκόταν μακριά από την πόλη και το λιμάνι, στην άλλη άκρη του νησιού, στην κορυφή ενός υψώματος στη βορειοανατολική του ακτή, απέναντι από την Αττική, και ήταν αφιερωμένο σε μια παλιά θεά του τόπου, την Αφαία, που λατρευόταν εκεί ήδη από τα μυκηναϊκά χρόνια. Ο πρώτος ναός της Αφαίας κατασκευάστηκε στις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ. για να στεγάσει το νέο άγαλμα της θεάς από ελεφαντόδοντο. Περίπου μια γενιά αργότερα, γύρω στο 570 π.Χ., ο ναός αυτός αντικαταστάθηκε από έναν μεγαλύτερο πώρινο, που το εσωτερικό του χωριζόταν με κίονες σε τρία κλίτη. Προς το τέλος του 6ου αιώνα π.Χ. ο «πώρινος ναός» καταστράφηκε από πυρκαγιά, και πολύ σύντομα, γύρω στο 500 π.Χ., οι Αιγινήτες άρχισαν να κατασκευάζουν έναν καινούργιο, μεγαλύτερο και πολυτελέστερο ναό για τη θεά. Ο νέος ναός αποτελεί ορόσημο για την αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική: ξεχωρίζει από τους δωρικούς ναούς του 6ου αιώνα με τον καινοτόμο σχεδιασμό του και εμφανίζει όλα τα βασικά δομικά χαρακτηριστικά και τις περισσότερες από τις τεχνικές λεπτομέρειες ενός τυπικού περίπτερου δωρικού ναού της κλασικής εποχής. Η κάτοψή του είναι λιγότερο μακρόστενη από ό,τι στους αρχαϊκούς δωρικούς ναούς, καθώς έχει έξι κίονες στις στενές και δώδεκα στις μακρές πλευρές, με συνέπεια ο λόγος τους να είναι περίπου 1:2,1 (διαστάσεις 13,77 m x 28,81 m). Το κυρίως οικοδόμημα αποτελούνταν από έναν σηκό με δύο δίτονες ("δίπατες") δωρικές κιονοστοιχίες στο εσωτερικό του, καθώς και έναν πρόδομο και έναν οπισθόδομο εν παραστάσι. Ο ναός είναι κατασκευασμένος από τοπικό πωρόλιθο, αλλά ήταν επιχρισμένος με ένα λεπτό στρώμα μαρμαροκονιάματος, που τον έκανε να φαίνεται από μακριά σαν μαρμάρινος. Ορισμένα στοιχεία της ανωδομής του ναού ήταν χρωματισμένα με σκούρο γαλάζιο και με έντονο κόκκινο χρώμα.

 

Αλλά ο ναός της Αφαίας στην Αίγινα είναι κυρίως γνωστός για τα εξαιρετικής ποιότητας γλυπτά που κοσμούσαν τα δύο αετώματά του. Τα περισσότερα από τα αποσπασματικά σωζόμενα γλυπτά τα ανακάλυψε το 1811 μια ομάδα από τέσσερις φιλάρχαιους Ευρωπαίους (τους αρχιτέκτονες Carl Haller von Hallerstein από τη Γερμανία και Robert Cockerell από την Αγγλία, μαζί με τους φίλους τους Jacob Linckh και John Foster), που ερεύνησαν πρώτοι τα ερείπια του ναού. Τα ευρήματά τους από τον ναό της Αφαίας οι τέσσερις αρχαιοδίφες τα μετέφεραν πρώτα στην Αθήνα, από εκεί στη Ζάκυνθο και έπειτα στη Μάλτα, ενώ διαπραγματεύονταν την πώλησή τους. Τελικός αγοραστής ήταν ο βασιλιάς της Βαυαρίας Λουδοβίκος Α' (ο πατέρας του Όθωνα, του πρώτου βασιλιά της Ελλάδας), θαυμαστής της αρχαίας Ελλάδας και του πολιτισμού της. Πριν όμως μεταφερθούν τα γλυπτά στο Μόναχο για να εκτεθούν στην πρόσφατα κατασκευασμένη Γλυπτοθήκη, πήγαν στη Ρώμη, όπου τα συμπλήρωσε και τα αποκατέστησε, στα χρόνια 1816- 1818, ένας από τους πιο διάσημους γλύπτες της εποχής, ο Δανός Bertil Thorvaldsen. Η πρώτη αυτή αποκατάσταση των γλυπτών, αν και στηρίχθηκε σε παρατηρήσεις και σχέδια του Cockerell, που ήταν ένας από τους ανασκαφείς, έγινε κυρίως με αισθητικά κριτήρια, με αποτέλεσμα οι συμπληρωμένες μορφές να τοποθετηθούν σε μια σειρά διαφορετική από την αρχική τους θέση επάνω στα αετώματα. Τα προβλήματα αυτά οδήγησαν τον Γερμανό αρχαιολόγο Adolf Furtwängler, διευθυντή της Γλυπτοθήκης του Μονάχου από το 1894 ως το 1907, να ξεκινήσει μια νέα συστηματική έρευνα στο ιερό της Αφαίας: η ανασκαφή που έκανε το 1901 οδήγησε στη μελέτη και την αποκατάσταση του ναού και στην ανακάλυψη νέων θραυσμάτων από τα αετωματικά γλυπτά του· βρέθηκαν επίσης σε κάποια απόσταση ανατολικά του ναού όμοια κομμάτια μαρμάρινων πολεμιστών της ίδιας εποχής, που δεν προέρχονται όμως από τα δύο αετώματα. Φάνηκε έτσι ότι ο τρόπος έκθεσης των γλυπτών ήταν παραπλανητικός και οι αρχαιολόγοι άρχισαν να ζητούν μια νέα, τεκμηριωμένη παρουσίασή τους. Οι συμπληρώσεις του Thorvaldsen αφαιρέθηκαν τελικά μετά τον Β᾽ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν τα γλυπτά του ναού της Αφαίας εκτέθηκαν ξανά στη Γλυπτοθήκη του Μονάχου από τον Dieter Ohly, μετά από μελέτη στηριγμένη στα πορίσματα των νεότερων ερευνών στο ιερό.

 

Οι γλυπτές αετωματικές συνθέσεις του ναού της Αφαίας εικονίζουν μάχες από δύο διαφορετικές εκστρατείες των Ελλήνων εναντίον της Τροίας, που είχαν σημασία για τους Αιγινήτες. Πραγματικά, σύμφωνα με τη μυθολογική παράδοση, δεν είχε γίνει ένας μόνο Τρωικός Πόλεμος, αλλά δύο: ο πρώτος Έλληνας που είχε πολιορκήσει και καταλάβει την Τροία ήταν ο Ηρακλής, με κύριο σύμμαχο τον Τελαμώνα, τον γιο του Αιακού, γιου του Δία και της νύμφης Αίγινας, από την οποία το νησί είχε πάρει το όνομά του. Ο Αιακός έγινε ο πρώτος βασιλιάς της Αίγινας και ο γιος του Τελαμώνας βασίλεψε στη γειτονική Σαλαμίνα. Γιος και διάδοχος του Τελαμώνα ήταν ο Αίας, που συμμετείχε μαζί με τον αδελφό του τον Τεύκρο στη δεύτερη εκστρατεία εναντίον της Τροίας, τον γνωστό από τα ομηρικά έπη Τρωικό Πόλεμο, συμβάλλοντας μάλιστα καθοριστικά στη νίκη των Ελλήνων, που όμως τον αδίκησαν και δεν τον επιβράβευσαν όπως του άξιζε. Έτσι οι Αιγινήτες μπορούσαν να περηφανεύονται ότι οι πρόγονοι τους είχαν κατακτήσει δύο φορές την Τροία, αφού πρώτα ο γιος και έπειτα ο εγγονός του πρώτου τους βασιλιά είχαν παίξει σημαντικό ρόλο στις δύο εκστρατείες εναντίον της. Στο κέντρο και των δύο συνθέσεων βρίσκεται η Αθηνά, η θεά που προστάτευε τους Έλληνες και τους βοήθησε να νικήσουν και στους δύο Τροπικούς Πολέμους. Στο ανατολικό αέτωμα αναγνωρίζεται εύκολα η μορφή του Ηρακλή με το τόξο του και το κράνος που απολήγει σε λεοντοκεφαλή — αναφορά στο λιοντάρι της Νεμέας που είχε σκοτώσει ο ήρωας. Στο δυτικό αέτωμα μπορούμε να ταυτίσουμε τη μορφή του Αλεξάνδρου-Πάρη, που εικονίζεται με τα χαρακτηριστικά ενός Σκύθη τοξότη. Ξέρουμε ότι το όπλο του Πάρη ήταν το τόξο. Όσο για τη σκυθική ενδυμασία, αυτή είναι ένας αναχρονισμός που μας οδηγεί στο τέλος του 6ου αιώνα π.Χ., όταν οι Σκύθες τοξότες ήταν περιζήτητοι μισθοφόροι, και υπαινίσσεται σαφώς ότι ο Πάρης δεν ήταν Έλληνας, αλλά βάρβαρος πρίγκιπας. Είμαστε στα χρόνια της ιωνικής εξέγερσης και των Περσικών Πολέμων (500-480 π.Χ.), τότε που Έλληνες αρχίζουν να συνδέουν τον Τρωικό Πόλεμο με τους αγώνες τους εναντίον των Περσών και των άλλων βαρβάρων της Ανατολής, όπως το κάνει αργότερα ο Ηρόδοτος.

 

Τα αετωματικά γλυπτά του ναού της Αφαίας έχουν δύο αξιοσημείωτες ιδιομορφίες: η πρώτη είναι ότι η πίσω τους πλευρά είναι εξίσου καλά δουλεμένη με την μπροστινή, κάτι που δεν το συναντούμε σε άλλα γλυπτά αυτού του είδους, αφού τοποθετούνται μπροστά στο τύμπανο του αετώματος και η πίσω όψη τους είναι αθέατη· η δεύτερη είναι ότι η σύνθεση του ανατολικού αετώματος διαφέρει σχεδιαστικά και στιλιστικά από εκείνη του δυτικού, έγινε από διαφορετικούς καλλιτέχνες και είναι λίγο νεότερη. Η πιθανότερη εξήγηση για την επιμελή εργασία της πίσω πλευράς των μορφών είναι ότι τα γλυπτά είχαν εκτεθεί για κάποιο χρονικό διάστημα στον χώρο του ιερού πριν τοποθετηθούν στην τελική τους θέση, στα αετώματα του ναού. Η χρονική διαφορά ανάμεσα στα δύο αετωματικά σύνολα είναι όμως δύσκολο να εξηγηθεί, καθώς η μελέτη της αρχιτεκτονικής του ναού έδειξε ότι κατασκευάστηκε σε σύντομο σχετικά χρονικό διάστημα, χωρίς να μεσολαβήσει διακοπή των εργασιών. Γιατί τα γλυπτά του ανατολικού αετώματος κατασκευάστηκαν αργότερα από εκείνα του δυτικού και από άλλους γλύπτες παραμένει άγνωστο· μόνο υποθέσεις είναι δυνατόν να κάνουμε, καθώς δεν διαθέτουμε ασφαλείς πληροφορίες. Τα γλυπτά του δυτικού αετώματος μπορούν, με βάση την τεχνοτροπία τους, να χρονολογηθούν γύρω στο 500 π.Χ. ή στην πρώτη δεκαετία του 5ου αιώνα, στα χρόνια δηλαδή της κατασκευής του ναού, ενώ τα γλυπτά του ανατολικού αετώματος ανήκουν πιθανότατα στη δεκαετία 490-480 π.Χ. Σημασία έχει ότι, παρά τη μικρή χρονική απόσταση που χωρίζει τα δύο σύνολα, οι διαφορές μεταξύ τους είναι, όπως θα δούμε, σημαντικές.

 

Ενδιαφέρον σε σχέση με αυτό το πρόβλημα παρουσιάζουν τα θραύσματα των πολεμιστών που ανακάλυψε ο Furtwängler ανατολικά του ναού της Αφαίας. Τα γλυπτά αυτά ανήκουν, όπως είδαμε, σε μια σύνθεση που απεικόνιζε μια μάχη, στο κέντρο της οποίας υπήρχε πιθανότατα η Αθηνά. Οι μορφές έχουν τις ίδιες διαστάσεις με τους πολεμιστές των αετωμάτων του ναού και τεχνοτροπικά μοιάζουν πολύ με εκείνες του δυτικού αετώματος, που είναι το παλαιότερο από τα δύο. Είναι, επομένως, λογικό να σκεφτούμε ότι η τρίτη αυτή σύνθεση είναι το αρχικό ανατολικό αέτωμα του ναού, το οποίο λίγα χρόνια μετά την αποπεράτωσή του (δέκα ως είκοσι το πολύ) αντικαταστάθηκε, άγνωστο γιατί, από ένα νεότερο. Το παλαιότερο σύνολο διατηρήθηκε μέσα στο ιερό, σε μικρή απόσταση από τον ναό.

 

Οι διαφορές ανάμεσα στο δυτικό και το ανατολικό αέτωμα του ναού της Αφαίας φαίνονται ήδη από τον τρόπο με τον οποίο οι μορφές τοποθετούνται στον χώρο και συμπλέκονται μεταξύ τους. Η σύνθεση του δυτικού αετώματος είναι πιο πυκνή, με δεκατρείς συνολικά μορφές (την Αθηνά και έξι πολεμιστές από κάθε πλευρά της), που προβάλλονται επάνω στην επίπεδη επιφάνεια του τυμπάνου. Η σχεδίασή τους θυμίζει τις αγγειογραφίες των πρωτοπόρων του ερυθρόμορφου ρυθμού, ιδιαίτερα του Ευφρονίου: παρά τα τολμηρά μοτίβα, τα σώματα απλώνονται σε μία επιφάνεια χωρίς έντονες συστροφές. Αντίθετα, το ανατολικό αέτωμα είναι μια πιο άνετη σύνθεση με έντεκα μόνο μορφές (την Αθηνά και πέντε πολεμιστές από κάθε πλευρά της), που αναπτύσσονται πολύ πιο έντονα στον χώρο και παρουσιάζουν έντονες συστροφές και προοπτικές βραχύνσεις. Η σύνθεση αυτή οφείλεται σε έναν καλλιτέχνη που σχεδιάζει με διαφορετικό τρόπο από τους δασκάλους της όψιμης αρχαϊκής εποχής, και του οποίου η τέχνη συμβαδίζει με εκείνη των επιγόνων των πρωτοπόρων του ερυθρόμορφου ρυθμού, του «ζωγράφου του Βερολίνου» και του «ζωγράφου του Κλεοφράδη». Ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό της τέχνης αυτής είναι, όπως είδαμε, ότι το βάρος των μορφών δεν κατανέμεται πλέον εξίσου στα δύο σκέλη, αλλά πέφτει περισσότερο στο ένα, το στάσιμο, αφήνοντας χαλαρό το άλλο, το άνετο. Με τον τρόπο αυτό η κίνηση των μορφών αποδίδεται πολύ πιο πειστικά και σύμφωνα με τη φυσική διαδικασία του βαδίσματος.

 

Η διαφορά στον σχεδιασμό ανάμεσα στα δυο αετώματα φαίνεται πολύ καθαρά αν συγκρίνουμε μορφές με όμοιο μοτίβο, για παράδειγμα δυο ξαπλωμένους στο έδαφος γυμνούς πολεμιστές που προσπαθούν να τραβήξουν από το στήθος τους ένα βέλος. Η μορφή του δυτικού αετώματος απλώνεται παράλληλα με το φόντο, ενώ η διάσταση του βάθους δηλώνεται μόνο με κάποιες επικαλύψεις (το δεξί χέρι προβάλλεται μπροστά στο στήθος, το δεξί σκέλος διασταυρώνεται με το αριστερό). Αντίθετα, η μορφή του ανατολικού αετώματος δεν αναπτύσσεται σε ένα επίπεδο αλλά συστρέφεται: τα σκέλη αποδίδονται κατενώπιον, ο κορμός σε τρία τέταρτα και το κεφάλι και τα χέρια σε κατατομή (προφίλ). Βλέπουμε ότι οι δύο μορφές φανερώνουν δύο διαφορετικές αντιλήψεις για τη σχεδίαση της ανθρώπινης μορφής και τη σχέση της με τον χώρο. Είναι, επομένως, σαφές ότι τα αετώματα του ναού της Αφαίας εκπροσωπούν διαφορετικές καλλιτεχνικές τάσεις και συνεπώς δύο διαφορετικές γενιές καλλιτεχνών, η νεότερη από τις οποίες πραγματοποίησε ένα πραγματικό άλμα, αλλάζοντας εντελώς τον τρόπο σχεδιασμού των μορφών και τη σχέση τους με τον χώρο που τις περιβάλλει. Στην πραγματικότητα η νέα καλλιτεχνική αντίληψη σημαδεύει τη μετάβαση της αρχαίας ελληνικής τέχνης σε μια νέα εποχή, που την ονομάζουμε κλασική, και στηρίζεται σε καινοτομίες που εισήγαγαν συνειδητά και μελετημένα πρωτοπόροι καλλιτέχνες με ερευνητικό πνεύμα και νέες απόψεις για την τέχνη. Κανένα μνημείο δεν δείχνει με μεγαλύτερη σαφήνεια πόσο σημαντική και βαθιά ήταν η αλλαγή αυτή και σε πόσο σύντομο χρόνο πραγματοποιήθηκε και υιοθετήθηκε. Φαίνεται ακόμη ότι οι Αιγινήτες γλύπτες συμμετείχαν στην ανάπτυξη και τη διάδοση της νέας καλλιτεχνικής αντίληψης και δεν αποκλείεται να συνέβαλαν σημαντικά στη δημιουργία της.

ΔΕΣ: Η λεηλασία του ναού της Αφαίας από τους Γερμανούς

Πόσο κοντά είμαστε στον πρωτόγονό μας εαυτό;

Το ανθρώπινο ένστικτο για επιβίωση είναι η πιο ισχυρή κινητήριος δύναμή μας. Αυτό πηγάζει από την αρχή της ύπαρξής μας σε αυτόν τον πλανήτη και ανήκει στα ανθρώπινα πρωτόγονα ένστικτα. Fast-forward εκατομμύρια χρόνια εξέλιξης, οι πρώτοι Homo sapiens, οι πιο ανατομικά σύγχρονοι άνθρωποι εμφανίστηκαν πριν από περίπου 300.000 χρόνια. Κι όμως, προς μεγάλη έκπληξη όλων, σύμφωνα με νέα γενετικά στοιχεία που έφερε στο φως της δημοσιότητας πρόσφατη μελέτη (2019), οι σύγχρονοι άνθρωποι εξημέρωσαν τους εαυτούς τους πριν από 600,000 χρόνια. Τι σημαίνει αυτό; Ότι οι άλλοτε «άγριοι άνθρωποι των σπηλαίων» έγιναν λιγότερο άγριοι, πιο φιλικοί και πιο συνεργάσιμοι από πολλούς από τους προγόνους μας. Υπάρχουν θεωρίες που αναφέρουν πως ο πολιτισμός έχει κατά κάποιο τρόπο καταφέρει να «διαβρώσει» και να αλλοιώσει αυτά τα πρωτόγονα ένστικτα του ανθρώπινου είδους. «Πώς και γιατί» είναι τα πρώτα ερωτήματα που μας έρχονται στο μυαλό.

Αλήθεια, τι είναι ο πολιτισμός και ποια είναι αυτά τα ένστικτα που μας αλλοιώνει; Από τη φύση μας, ως άνθρωποι φέρουμε στο DNA μας πρωτόγονα ένστικτα τα οποία νιώθουμε μια έντονη ανάγκη να τα ικανοποιήσουμε. Το ένστικτο αναπαραγωγής (επιθυμία), της επιβίωσης, το κυνήγι και η εξασφάλιση τροφής, η απόκτηση ενός καταφυγίου. Εξίσου σημαντικά είναι και τα ένστικτα που μας ωθούν να θέλουμε να είμαστε ελκυστικοί με κυρίαρχη προσωπικότητα, να σχηματίζουμε ομάδες/κοινότητες, να αγωνιζόμαστε, να σκαρφαλώνουμε, να ανακαλύπτουμε συνεχώς νέα, καλύτερα περιβάλλοντα.

Ως «πολιτισμό» χαρακτηρίζουμε όλα τα υλικά και πνευματικά δημιουργήματα του ανθρώπου και καθορίζεται ανάλογα με τη χώρα και την εποχή. Περιλαμβάνει τα γράμματα και τις τέχνες, τον τρόπο ζωής, τα βασικά δικαιώματα, το σύστημα αξιών, τις παραδόσεις και τα δόγματα των ανθρώπων. Υπέρ αυτής της άποψης ήτανε ο Σίγκμουντ Φρόιντ και την αποτυπώνει στο βιβλίο του «Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας» (1930). Στο βιβλίο του υποστηρίζει πως ο άνθρωπος αναζητά ελευθερία και πως ο πολιτισμός δημιουργεί νόμους που απαγορεύουν πράξεις, γεγονός τον φέρνει σε αντίθεση με τα πρωτόγονα ένστικτα της ανθρωπότητας. Αυτός ο «κομφορμισμός» και υποταγή στους νόμους που φέρουν βαρύτατες ποινές, κατά τον Φρόιντ, δημιουργούν μια δυσφορία στον άνθρωπο.

Καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως, ο τρόπος σκέψης μας, τα συναισθήματα που βιώνουμε, όλα οδηγούν σε τρόπους συμπεριφοράς που αυξάνουν τις πιθανότητες επιβίωσης. Η πιο γνωστή αντίδραση επιβίωσης είναι γνωστή ως «πάλη ή φυγή» (fight or flight) και ενεργοποιείται όταν αντιληφθούμε μια απειλή για την ύπαρξή μας. Τότε νιώθουμε έντονα φόβο ή θυμό. Η πρώτη επιλογή είναι να εξαλείψεις μέσω μάχης την απειλή και η δεύτερη να τραπείς σε φυγή. Αυτό το ένστικτο επιβίωσης που αποδείχτηκε σωτήριο για χιλιάδες χρόνια για τους ανθρώπους των σπηλαίων, δεν έχει πλέον την ίδια χρησιμότητα στη σύγχρονη εποχή. Αυτή η εξέλιξη είναι απολύτως λογική, καθώς η ζωή μας σήμερα είναι πολύ πιο πολύπλοκη, η ανθρωπότητα έχει εξελιχθεί, έχει γίνει πιο πολιτισμένη και η εξέλιξη της τεχνολογίας έχει αλλάξει σε μεγάλο βαθμό την προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική μας ζωή. Για παράδειγμα σε μια απειλή που αντιμετωπίζουμε στον εργασιακό μας χώρο, δε θα αποτελούσε σωστή λύση να εμπλακούμε σε μάχη με τον προϊστάμενό μας ούτε να τα παρατήσουμε και να φύγουμε. Η πρωτόγονη αντίδραση «πάλη ή φυγή» όχι μόνο δεν είναι αποτελεσματική, αλλά μπορεί να δράσει και αρνητικά ως προς την επιβίωσή μας.

Τα τελευταία χρόνια αιωρείται στον επιστημονικό κόσμο το εξής ερώτημα: Μήπως η ανθρωπότητα έχει φτάσει τον «μέγιστο βαθμό νοημοσύνης»; Και εμείς προσθέτουμε την εξής ανησυχία: Μήπως με το πέρασμα του χρόνου αντί να γινόμαστε πιο έξυπνοι, καταλήγουμε να είμαστε λιγότερο εφευρετικοί και δημιουργικοί; Τα στατιστικά και οι αριθμοί δε λένε ποτέ ψέματα κι όντως υπάρχουν στοιχεία που ίσως να αποδεικνύουν τα πιο πάνω. Να σας υπενθυμίσουμε πως πριν από 100 χρόνια, οι επιστήμονες εφηύραν το «IQ Test” για να μετρήσουν τη «γενική νοημοσύνη» μαθητών στα σχολεία σε μια προσπάθεια μέτρησης της εγκεφαλικής δύναμης των ανθρώπων. Από τις αρχές του 20ού αιώνα παρατηρήθηκε μια σταθερή αύξηση στον γενικό μέσο όρο, των 100 μονάδων. Η ανακάλυψη αυτή ανήκει στον ερευνητή Τζέιμς Φλιν: η αύξηση ήταν περίπου τρεις πόντοι τη δεκαετία. Η αύξηση του IQ σε ορισμένες χώρες μέχρι σήμερα έφτασε μέχρι και τις 30 μονάδες. Η αύξηση του δείκτη ευφυίας του πληθυσμού τον τελευταίο αιώνα είναι πλέον γνωστή και ως «The Flynn effect».

Όποια και να είναι η αιτία του φαινομένου Flynn, τώρα τα δεδομένα άρχισαν να αντιστρέφονται. Πολλές μελέτες κάνουν αναφορά στο «reverse Flynn effect». Με απλά λόγια; Η αύξηση του IQ να σταμάτησε και άρχισε η μείωση των μονάδων επομένως και του μέσου όρου. Αυτό το φαινόμενο ξεκίνησε ήδη στα μέσα της δεκαετίας του ’90 στη Φινλανδία, τη Νορβηγία και τη Δανία, φτάνοντας στο σημείο καμπής και στη συνέχεια ο δείκτης IQ του πληθυσμού τους πέφτει σταθερά κατά περίπου 0,2 μονάδες το χρόνο. Οι ανησυχίες των επιστημόνων δε δημιουργήθηκαν άδικα όμως τα αποτελέσματα μας κάνουν να διερωτόμαστε. Σε μια εποχή όπου τα παιδιά στην νηπιακή ηλικία των 3-4 ετών ξέρουν να χειρίζονται με μαεστρία τα smartphones, γιατί γινόμαστε λιγότερο ευφυείς; Χωρίς να έχει δοθεί μια σαφής απάντηση, μια πιθανότητα για το αποτέλεσμα αυτό είναι το γεγονός ότι η εκπαίδευση που παρέχεται έχει γίνει λιγότερο ενθαρρυντική από ό, τι ήταν κάποτε. Μερικά IQ test που έγιναν πρόσφατα προσπάθησαν να αξιολογήσουν τις αριθμητικές ικανότητες των ανθρώπων αλλά βλέπετε, η τεχνολογική εξέλιξη του σημερινού μας πολιτισμού μας έχει συνηθίσει στην εύκολη λύση: τη χρήση αριθμομηχανών.

Όσον αφορά τη δημιουργικότητα των σύγχρονων ανθρώπων εδώ θα πρέπει να κρατήσουμε ένα πιο ανοιχτό μυαλό. Είναι γεγονός πως ο δείκτης IQ μας αυξήθηκε με την πάροδο του χρόνου όμως δεν παρατηρήθηκε ανάλογη αύξηση σε κάποια σημεία της ατομικής δημιουργικής σκέψης. Παρ΄ όλα αυτά δε θα πρέπει να αποθαρρυνόμαστε. Η δημιουργικότητα δε σημαίνει μόνο καλλιτεχνική έκφραση. Σημαίνει θεμελιωμένες δεξιότητες, να βρίσκετε νέες λύσεις σε ένα πρόβλημα, σημαίνει να προβλέπετε το αποτέλεσμα ενός υποθετικού σεναρίου και τόσα πολλά παραπάνω.

Η εξέλιξη δε σταματάει ποτέ. Eίναι μια αργή διαδικασία που παίρνει χρόνο ή καλύτερα, εκατομμύρια χρόνια. Καθ’ όσο αλλοιώνονται τα πρωτόγονά μας ένστικτα, ή αυξομειώνεται ο δείκτης IQ, γίνεται η προσαρμογή για την επιβίωση με τα νέα δεδομένα. Αν αναρωτιέστε αν ισχύει ο κανόνας πως επιβιώνουν οι πιο δυνατοί, σας έχουμε και γι’ αυτό απάντηση. Οι άνθρωποι που θα κατορθώσουν να ελέγχουν και να κατευθύνουν τις πρωτόγονες ενστικτώδεις αντιδράσεις, θα καταφέρουν να επιβιώσουν. Τα γονίδιά τους θα ξεκινήσουν την πορεία προς μια νέα και πιο προσαρμοσμένη αντίδραση στις σημερινές απειλές του σύγχρονου κόσμου. Το πιο ελπιδοφόρο μήνυμα φέρει ο David Robson μέσα από δημοσίευμα του στο BBC.com «το προσωρινό ‘χτύπημα’ στις βαθμολογίες IQ δε χρειάζεται να σημάνει το τέλος μιας πνευματικά ‘χρυσής εποχής’ – αλλά την αρχή της.»

Άλλο είναι να ονειρεύεσαι κι άλλο να δεις τι θα κάνεις με τα όνειρά σου

Αν «είμαι ή δεν είμαι» ευτυχισμένος, το θέμα είναι τι κάνω με τα όνειρά μου.

Γιατί όλοι έχουμε όνειρα: όνειρα δικά μας και όνειρα δανεικά, όνειρα ταπεινά και όνειρα για μεγαλεία, όνειρα επιβεβλημένα και όνειρα ξεχασμένα, όνειρα τρομακτικά και όνειρα συναρπαστικά.

Η ζωή μας είναι γεμάτη όνειρα. Ωστόσο, άλλο είναι να ονειρεύεσαι κι άλλο να δεις τι θα κάνεις με τα όνειρά σου.

Το όνειρο για το οποίο μιλάμε δεν είναι κάτι μεγάλο: είναι, απλώς, η εικόνα ενός πράγματος που φαίνεται ελκυστικό, επιθυμητό, ή τουλάχιστον φορτισμένο με κάποια ενέργεια δική μας ή ξένη, και η εικόνα αυτή παρουσιάζεται στον κόσμο της φαντασίας. Τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο.

Αν αφήσω το όνειρο να με γοητεύσει, αν αρχίσω να σκέφτομαι «τι ωραία που θα ήταν», αυτό το όνειρο μπορεί να μετατραπεί σε φαντασίωση. Δεν είναι πια το όνειρο που βλέπω όταν κοιμάμαι. Η φαντασίωση είναι το όνειρο που βλέπω ξύπνιος, που μπορώ να ανακαλώ, να συλλογίζονται, μέχρι και να το μοιράζομαι με κάποιον.

Πράγματι είμαστε γεμάτοι επιθυμίες, αυτές όμως, από μόνες τους δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να συσσωρεύουν μια ποσότητα ενέργειας η οποία είναι απαραίτητη για ν’ αρχίσει η διαδικασία που θα οδηγήσει στη δράση.

Γιατί… τι θα γινόταν με τις επιθυμίες αν δεν έφταναν ποτέ στο σημείο να μετατραπούν σε δράση;

Απλώς θα συσσωρεύαμε όλο και περισσότερη εσωτερική ενέργεια, η οποία, μην έχοντας διέξοδο, αργά ή γρήγορα θα ξέσπαγε σε μια πράξη που θα λειτουργούσε σαν υποκατάστατο.

Η επιθυμία δεν είναι τίποτα παραπάνω από την μπαταρία, την τροφή, το καύσιμο για κάθε ενέργειά μου.

Η επιθυμία αποκτά νόημα όταν είμαι σε θέση να τη μετατρέψω σε πράξη.


Για καθετί που κάνω και καθετί που αποφασίζω να μην κάνω με παρακινεί μια επιθυμία, είτε την αναγνωρίζω είτε όχι.

Να βρούμε το δρόμο που μας έταξαν τα όνειρα…

Tίποτα δε λύνεται με τη σιωπή

Έχω δει πολλούς θυμωμένους ανθρώπους να μην δέρνουν, να μην απειλούν, να μην βρίζουν, να μην κατηγορούν.

Κάνουν όμως μούτρα, βυθίζονται στη μιζέρια τους, βλέπουν τηλεόραση με τις ώρες, βγαίνουν για περίπατο και δε μιλούν σε κανέναν.

Οι μεγάλοι περίπατοι δεν τους βοηθούν σε τίποτα. Τους κάνουν μελαγχολικούς και κατηφείς.

Αν κάποιος τους ρωτήσει τι συμβαίνει, αυτοί συνήθως λένε «Τίποτα» ή «Άμα δεν καταλαβαίνεις από μόνος σου, τι να σου πω» ή «Θέλω να μείνω για λίγο μόνος μου.»

Αυτοί δεν κάνουν διάλειμμα.

Διάλειμμα σημαίνει να ηρεμήσεις, για να μπορέσεις να μιλήσεις μετά.

Αυτό είναι διαφορετικό.

Είναι άμεση χρήση θυμού.

Σκοπός είναι να πληγώσεις κάποιον, να τον τιμωρήσεις και το όπλο είναι η σιωπή.

Η σιωπή λέει στους άλλους ότι δεν αξίζει ούτε καν να τους μιλήσεις.

Τα περισσότερα είδη θυμού είναι θυμός που βράζει.

Αυτός εδώ δεν είναι έτσι.

Αυτός ο θυμός είναι παγωμένος.

Μπορεί πολύ εύκολα να μετατραπεί σε αποστροφή και μίσος.

Το βασικότερο πρόβλημα στην περίπτωση αυτή είναι ότι τίποτα δε λύνεται με τη σιωπή.

Να λες στους άλλους τι σε ενοχλεί.

Να είσαι ευθύς, συγκεκριμένος και ευγενικός.

Τέλος η αδιαφορία, κομμένα και τα κηρύγματα.

Απλά πες την αλήθεια. «Αγάπη μου, είμαι θυμωμένος επειδή είπες ότι θα γυρίσεις σπίτι στις δέκα και τώρα είναι μεσάνυχτα.»

Αυτό ήταν όλο. Δε χρειάζεται να παραμένεις σιωπηλός και ταυτόχρονα θυμωμένος με τις ώρες.

Να είσαι συγκεκριμένος.

Μην είσαι αόριστος.

Να είσαι ευγενικός.

Ευγενικός σημαίνει να έχεις καλούς τρόπους με τους άλλους.

Οι ευγενικοί άνθρωποι είναι διακριτικοί και προσέχουν τους τρόπους τους, δηλαδή είναι το αντίθετο από τους αγενείς και τους χοντροκομμένους.

Μπορείς να είσαι ευγενικός ακόμα κι όταν είσαι θυμωμένος…

Σοπενχάουερ: όποιος έχει καθ’ εαυτόν κάτι το αξιόλογο μπορεί ευκολότερα να τα βγάζει πέρα χωρίς τους ανθρώπους παρά μ’ αυτούς

«Δεν υπάρχει λωτός χωρίς μίσχο», λέγει μία ινδική παροιμία.

Έτσι και η μοναχικότητα παρουσιάζει -μαζί με τα τόσα πλεονεκτήματα- και τα μικρά της επίσης μειονεκτήματα, τα μικρά της προβλήματα, τα όποια, όμως, συγκρινόμενα μ’ εκείνα της κοινωνικότητας, είναι ασήμαντα.

Ως εκ τούτου, όποιος έχει καθ’ εαυτόν κάτι το αξιόλογο μπορεί ευκολότερα να τα βγάζει πέρα χωρίς τους ανθρώπους παρά μ’ αυτούς.

Παρεμπιπτόντως, ανάμεσα σ’ εκείνα τα μειονεκτήματα της μοναχικότητας, υπάρχει κι ένα που δεν συνειδητοποιεί κανείς εύκολα όπως τα υπόλοιπα, και συγκεκριμένα το εξής: όπως, όταν παραμένουμε διαρκώς και παρατεταμένα μέσα στο σπίτι, το σώμα μας γίνεται τόσο ευαίσθητο σ’ εξωτερικές επιδράσεις που με κάθε δροσερό ρευματάκι αρρωσταίνει, έτσι και το πνεύμα μας, με τον διαρκώς αποτραβηγμένο και μοναχικό βίο, γίνεται τόσο ευαίσθητο που ανησυχούμε, θιγόμαστε ή πληγωνόμαστε από τα πλέον ασήμαντα συμβάντα, λόγια, μάλιστα και από μία απλή έκφραση του προσώπου· ενώ, αντίθετα, όποιος παραμένει διαρκώς στην οχλαγωγία δεν δίνει σημασία σε τέτοια πράγματα.

Σ’ εκείνον δε τον άνθρωπο, και ιδιαίτερα τον νεαρής ηλικίας, που δεν καταφέρνει να υπομείνει για πολύ την ερημιά της μοναξιάς, όσο συχνά και αν η δικαιολογημένη απέχθειά του για τους ανθρώπους τον έχει αναγκάσει να καταφύγει σ’ αυτήν, δίνω την συμβουλή να συνηθίσει να παίρνει μαζί του ένα μέρος της μοναξιάς του όποτε πρόκειται να βρεθεί με άλλους, να μάθει δηλ. να είναι σ’ έναν κάποιο βαθμό μόνος ακόμη και όταν βρίσκεται ανάμεσά τους.

Τούτο σημαίνει πως δεν πρέπει να τους κοινοποιεί πάραυτα τις σκέψεις του ούτε να παίρνει τοις μετρητοίς τα όσα λέγουν, αλλά να ξέρει πως δεν πρέπει να περιμένει -τόσο από διανοητική όσο και από ηθική άποψη- και πάρα πολλά απ’ αυτούς κι έτσι ν’ αναπτύξει και να εδραιώσει μέσα του την αδιαφορία εκείνη για τις απόψεις τους που αποτελεί το ασφαλέστερο μέσο για να επιδεικνύει διαρκώς μία αξιέπαινη ανεκτικότητα.

Τότε, παρότι ανάμεσα τους δεν θα βρίσκεται εντελώς μέσα στην κοινωνία τους, αλλά θα συμπεριφέρεται έναντι αυτής μάλλον κατά τρόπο αμιγώς αντικειμενικό- τούτο δε θα τον προστατεύει από την υπερβολική επαφή μαζί της κι επομένως και από κάθε αμαύρωση ή και πλήγωμα.

Άρθουρ Σοπενχάουερ, Εγχειρίδιο Πρακτικής Σοφίας

Οι Αινιγματικές Γραμμές Νάζκα και οι παράξενες θεωρίες για την ύπαρξή τους

Οι Γραμμές Νάζκα του Περού, παραμένουν ένα από τα πιο συναρπαστικά μυστήρια της ανθρώπινης ιστορίας, και εξακολουθούν να συνταράσσουν την κοινή γνώμη παρά τις αναρίθμητες απόπειρες για να εξηγηθεί η ύπαρξή τους. Ποιός σχεδίασε και κατασκεύασε αυτά τα Γεωγλυφικά και για ποιό λόγο; Με ποιό τρόπο κατόρθωσε να σχεδιάσει τόσο ακριβείς σχηματισμούς τεράστιας κλίμακας στο έδαφος χωρίς την χρήση αεροπλάνου, ώστε να τα ελέγξει από αέρος; Ο Πολιτισμός Νάζκα άνθισε από το 200 Π.Χ ως το 600 Μ.Χ στις πεδιάδες του Νότιου Περού. Οι άνθρωποι της Νάζκα εξάσκησαν καλά τα αρδευτικά συστήματα στα κέντρα του Πολιτισμού τους και έχτισαν δύο αστικά συμπλέγματα, τα χαλάσματα των οποίων παραμένουν εκεί ως και σήμερα. Όμως όταν ακούμε Νάζκα, αυτό που έρχεται στο μυαλό μας είναι τα ανεξήγητα Γεωγλυφικά που ονομάζονται και Γραμμές Νάζκα. Αυτές αλλά και πολλές ακόμη ερωτήσεις σχετικά με τις Γραμμές Νάζκα παραμένουν αναπάντητες. Ας δούμε λοιπόν από που προήλθαν:

Ο Αρχαίος Κόσμος των Νάζκα

Ο Πολιτισμός Νάζκα δημιουργήθηκε από αυτόνομους Φύλαρχους που ένωναν συχνά τις δυνάμεις τους για κάποιο κοινό σκοπό. Για αυτό το λόγο χωρίστηκε σε δύο μεγάλα αστικά κέντρα, μία πρωτεύουσα στην Ventilla του Περού και μία τελετουργική πρωτεύουσα στο Cahuachi. Η Τελετουργική αυτή πρωτεύουσα αποτελούταν από αρκετούς ιερούς λόφους, με τον μεγαλύτερο εξ’αυτών να ονομάζεται ο Μέγας Ναός. Αυτό το σύμπλεγμα ήταν το μεγαλύτερο από τα δύο. Ο Πολιτισμός των Νάζκα άνθισε για σύντομο χρονικό διάστημα, και τα νεκρικά του συμπλέγματα έχουν ανακαλυφθεί μέσα σε τροπικά δάση. Φυσικά, σε σύντομο χρονικό διάστημα τον 5ο αιώνα κατέπεσαν όλα όσα είχαν δημιουργήσει οι άνθρωποι εκεί όπου και κατακτήθηκαν από τους Wari. Όμως πρόλαβαν προτού εξαλειφθούν από την ανθρώπινη ιστορία, να αφήσουν ανεξίτηλα στη γη τα μυστηριώδη σημάδια τους. Τις Γραμμές Νάζκα!

Οι Μυστηριώδεις Γραμμές Νάζκα και οι Θεωρίες Συνωμοσίας

Οι Γραμμές Νάζκα αποτελούνται από πάνω απο 13.000 σχήματα με 800 απεικονίσεις που συχνά εμφανίζουν μορφές ζώων, όμως η πιο χαρακτηριστικές γραμμές, είναι εκείνες που σχηματίζονται και μπορεί κανείς να διαπιστώσει το σχήμα τους μονάχα από τον αέρα. Αυτές οι φιγούρες ανακαλύφθηκαν σχετικά πρόσφατα, το 1927 όταν ο Toribio Mejia Xespe που ήταν πιλότος, πέταξε πάνω από την ευρύτερη περιοχή και παρατήρησε τα τεράστια αυτά σχήματα.

Τα χρόνια που πέρασαν υπήρξαν αναρίθμητες υποθέσεις σχετικά με το τι συμβολίζουν αυτά τα Γεωγλυφικά σε μία προσπάθεια να αποκαλυφθεί το κρυφό μήνυμά τους, όπως εκείνη του Έριχ Φον Ντένικεν, ο οποίος πίστευε πως οι Γραμμές Νάζκα χρησίμευαν ως σημάδια προσγείωσης και ήταν φανερά μόνο στους Θεούς που κατοικούσαν στους ουρανούς. Αυτά τα σημάδια τα χρησιμοποιούσαν οι Θεοί σύμφωνα με την θεωρία του, για να επιστρέψουν στην Γη. Μία παρόμοια θεωρία ισχυρίζεται πως οι Γραμμές Νάζκα δημιουργήθηκαν ως αεροδιάδρομοι για Α.Τ.Ι.Α. Φυσικά υπάρχουν πιο σοβαρές ερμηνείες για την ύπαρξη των Γεωγλυφικών.

Η Γερμανίδα Αρχαιολόγος και Μαθηματικός Maria Reiche θεώρησε πως αυτές οι γραμμές είναι περισσότερο Αστρολογικής Σημασίας. Μερικές από τις φιγούρες που αποτυπώνονται στο έδαφος, αντιστοιχούν σχεδόν επακριβώς με αστερισμούς που είναι ορατοί κατά την διάρκεια συγκεκριμένων περιόδων μέσα στον χρόνο. Για παράδειγμα η απεικόνιση του Πίθηκου σχετίζεται άμεσα με την Μεγάλη Άρκτο, ενώ το Δελφίνι και η Αράχνη σχετίζονται με τον Αστερισμό του Ορίωνα. Ο Ανεξάρτητος Αμερικανός Ερευνητής David Johnson που συνεργάστηκε με ερευνητές του Πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης, υπέθεσε πως υπάρχει σαφής σχέση μεταξύ των Γεωγλυφικών Νάζκα με το νερό της περιοχής και τον διαμοιρασμό του, κάτι που θα βοηθούσε τους κατοίκους να επιβιώσουν στην Περουβιανή Έρημο. Πίστευε μάλιστα πως οι φιγούρες των Νάζκα είναι σημάδια υπόγειας ροής του νερού – με τα Περουβιανά Γεωγλυφικά να σχηματίζουν ένα τεράστιο χάρτη των Υπογείων υδάτινων Ρευμάτων υποδεικνύοντας τις τοποθεσίες στις οποίες θα άνοιγαν τα πηγάδια.

Το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο παρείχε μία διαφορετική θεωρία, αφού ανακάλυψαν διάφορες προσφορές σε μικρές κοιλότητες κοντά στα Γεωγλυφικά, που φαίνεται να ήταν δώρα προς τους Θεούς, έτσι ώστε ο Πολιτισμός να εξασφαλίσει Γονιμότητα, υγιή σπαρτά και ικανοποιητική παροχή νερού! Όλες αυτές οι θεωρίες ίσως εξηγούν τον λόγο ύπαρξης των Γεωγλυφικών Νάζκα, όμως αδυνατούν να απαντήσουν σε ένα θεμελιώδες ερώτημα σχετικά με το ζήτημα: Πως κατόρθωσαν οι άνθρωποι της Εποχής να σχεδιάσουν με ακριβή τρόπο όλα αυτά τα τεράστια σχήματα;

Η Μέθοδος της κατασκευής των Γεωγλυφικών Νάζκα παραμένει ανεξήγητη. Οι Γραμμές επεκτείνονται για αρκετά χιλιόμετρα (μερικές από αυτές είναι πάνω από 8 χιλιόμετρα, άλλες πάνω απο 65) και μπορούν να εμφανιστούν ως ολοκληρωμένη εικόνα μόνο πάνω από το έδαφος και σε μεγάλο ύψος. Άρα κατόρθωσαν οι κάτοικοι να σχεδιάσουν από ψηλά αυτές τις γραμμές ώστε να ανακαλύψουν νερό; Και για ποιό λόγο η αστρονομική θέση των πηγαδιών ήταν τόσο σημαντική για τον Πολιτισμό; Πόσο τρελή είναι η θεωρία που υποστηρίζει πως οι Γραμμές Νάζκα χρησιμοποιήθηκαν ως σημάδια για τους θεούς ή ως Αστρονομικοί χάρτες;

Οι Γραμμές Νάζκα αποτυπώνουν άψογα τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι παρά την πρωτόγονη τεχνολογια της εποχής, είχαν την δυνατότητα να κατασκευάζουν πράγματα που εκπλήσσουν ακόμη και την σύγχρονη αντίληψή μας. Οι Αρχαίοι Πολιτισμοί έχτισαν κτίσματα όπως ο Παρθενώνας, οι Πυραμίδες, το Στόουνχετζ, τις Γραμμές Νάζκα και πολλά ακόμη παραδείγματα. Και όλα αυτά με εργαλεία που δεν έδιναν αυτή την δυνατότητα. Όμως το σημαντικότερο εργαλείο, ήταν το κίνητρο και ο Νους που λειτουργούσε τότε εντελώς διαφορετικά. Και για αυτό τον λόγο, εμείς οι σύγχρονοι άνθρωποι που υποταχθήκαμε στην άκρως εξελιγμένη τεχνολογία, αδυνατούμε να αποκρυπτογραφήσουμε τα μυστήρια αυτών των Πολιτισμικών θαυμάτων, που ίσως και να κρύβουν μέσα τους Συμπαντικά μυστικά, όπως είναι οι Γραμμές Νάζκα.

Κάθε φορά που απαιτείς, στέλνεις τον άλλον ένα βήμα πιο μακριά

Στη ζωή μας γνωρίζουμε κάποιους συντρόφους και ζούμε στιγμές μαζί τους⋅ ενθουσιαζόμαστε, ερωτευόμαστε και αγαπάμε. Ή μήπως όχι;

Κάποιοι γνωρίζουν την πραγματική αγάπη. Έρχεται στη ζωή μας αυτός ο ένας άνθρωπος ο οποίος προσφέρει άνοιγμα σε νέους ορίζοντες που δεν υπήρχαν πριν για εμάς, συναισθήματα πρωτόγνωρα, που δεν βιώσαμε ξανά με την ίδια ένταση.

Στην ουσία ο άνθρωπος αυτός «ξυπνά». Τον καλύτερο μας εαυτό. Το αναγνωρίζουμε και δεν πιστεύουμε πως είναι στο πλευρό μας ένας άνθρωπος σαν αυτόν και πόσο μάλλον δεν πιστεύουμε το πόσο μπορούμε εμείς οι ίδιοι να μεταμορφωθούμε μέσα από αυτόν τον άνθρωπο.

Και κάπου εκεί στο ροζ μας συννεφάκι δημιουργείται μια «ομίχλη» ανάμεικτων συναισθημάτων. Έρωτας, φόβος, αγάπη, ανασφάλεια. Συναισθήματα τα οποία ξαφνικά για κάποιο λόγο δεν μπορούμε να διαχειριστούμε. Και στο σημείο αυτό ξεκινάει η «παράνοια» του έρωτα.

Όταν είσαι ερωτευμένος, φοβάσαι άθελά σου μην χάσεις το σύντροφο και άνθρωπό σου. Μέσα από αυτό τον φόβο έρχεται στην επιφάνεια και η ανασφάλεια και στη συνέχεια οι αδικαιολόγητες πράξεις και συμπεριφορές. Κάποια στιγμή, ο άνθρωπός σου θα σου πει «φτάνει το έχεις παρακάνει». Κι εσύ συνεχίζεις τα καμώματά σου θεωρώντας λανθασμένα φυσικά πως έτσι τον «κερδίζεις». Αν όμως έτσι τον κέρδιζες, γιατί τώρα είσαι στα πατώματα;

Φυσικά αγάπησες. Δεν λέει κανείς το αντίθετο. Όμως βλέπεις κι εσύ πως λειτούργησες ανώριμα και παρορμητικά. Θεώρησες πως στο όνομα της αγάπης όλα δικαιολογούνται και ότι η αγάπη όλα τα συγχωρεί.

Όμως τώρα νιώθεις το μυαλό και το σώμα σου σε παράλυση. Το μόνο πλέον που μπορείς να κάνεις είναι να γίνεις αποδέκτης των δικών σου λαθών και να συνειδητοποιήσεις πραγματικά τα όρια που ξεπέρασες.

Άλλωστε, εσύ το ξεκίνησες όλο αυτό. Ο άλλος ήδη απέδειξε πόσα νιώθει για σένα, ανεχόμενος τους παραλογισμούς σου. Σειρά σου λοιπόν να δείξεις τι νιώθεις ανεχόμενος τις δικές του αντιδράσεις.

Κανείς ποτέ δεν είπε πως η αγάπη είναι εύκολη υπόθεση. Όμως, όταν νιώθεις πως τσακίζεις και δεν αντέχεις άλλο, εκεί φαίνεται η αγάπη σου. Μένεις και προσπαθείς ή απλώς αποχωρείς. Αν όμως αποχωρήσεις, τότε σίγουρα δεν αγάπησες. Απλώς ενθουσιάστηκες. Αν δε δοκιμαστείς στα όρια σου και στα όρια του ανθρώπου που αγαπάς, τότε δε μπορείς να μιλάς για αγάπη.

Σταμάτα να πιστεύεις πως μόνο εσύ είσαι σωστός-η. Δεν είναι έτσι. Ίσως έχεις μόνο απαιτήσεις που αφορούν στον εαυτό σου και ο σύντροφός σου δεν μπόρεσε απλώς να σου δώσει αυτό που θέλεις τη δεδομένη στιγμή. Δεν έχουν όλοι τις ίδιες ανάγκες και τα ίδια θέλω την ίδια στιγμή. Κάθε φορά που απαιτείς ή υποδεικνύεις στον άλλον, τον στέλνεις κι ένα βήμα πιο μακριά.

Αν θέλεις να κάνεις κάτι για τον εαυτό σου, δες το σαν ευκαιρία να ωριμάσεις συναισθηματικά, μέσα από αυτή τη σχέση η οποία χαρακτηρίζεται από αγάπη.

Όταν η αγάπη πληγώνει, είναι επειδή την έχεις βλάψει. Αν την αφουγκραστείς και τη μελετήσεις προσεκτικά, θα γίνεις ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος του κόσμου γιατί η αγάπη είναι η κινητήρια δύναμη των πάντων.

Δεν είναι εύκολη η αγάπη. Ούτε έρχεται με οδηγίες χρήσης. Έρχεται σαν πηλός στα χέρια σας και μαζί δίνετε το σχήμα που θέλετε. Κι αν κάτι δε σας αρέσει, το ξαναπλάθετε μέχρι να πετύχετε το σχήμα αυτό που πραγματικά θέλετε και οι δύο, μαζί.

Η αληθινή, αγνή, ατόφια αγάπη είναι αυτή που δεν χωρά εγωισμούς. Μόνο από ειλικρίνεια, σεβασμό και κατανόηση αποτελείται. Είναι αυτή που σου καταργεί το «εγώ». Και στη θέση του μπαίνει το «εμείς».

Είναι η αγάπη αυτή που ό,τι κι αν συμβεί, ακόμα κι αν η ερωτική σχέση για οποιονδήποτε λόγο κάποια στιγμή τελειώσει, η αγάπη θα είναι εκεί. Κι εσύ θα νιώθεις πλήρης κι ευτυχισμένος αν το άτομο που πραγματικά αγάπησες, είναι καλά. Ακόμα κι αν δεν είναι μαζί σου πια.

Πνίγηκα στα πρέπει, τα θέλω και τις επιθυμίες των άλλων

Πνίγηκα...

Πνίγηκα στα πρέπει, τα θέλω και τις επιθυμίες των άλλων.

Υποδούλωσα τον εαυτό μου, ώστε να είναι οι πάντες καλά ή καλύτερα όλοι οι άλλοι καλά εκτός από εμένα. Έγινα ένα πειθήνιο πιόνι τους, μια μαριονέτα που την καθοδηγούν όπως και όποτε θέλουν. Έριξα τα μούτρα μου, τους άφησα να καταστρέψουν τον εγωισμό μου και τους επέτρεψα να με εκμεταλλεύονται προς δικό τους όφελος, γιατί απλά ήθελα να βλέπω τους πάντες να χαμογελούν. Ξέχασα όμως να φροντίσω λίγο και εμένα, με άφησα στο περιθώριο και δεν με υπολόγισα.

Έθαψα τα δικά μου συναισθήματα, τους στόχους και τις ελπίδες μου…

Πνίγηκα...

Πνίγηκα από την δύναμη και την αξία που στερήθηκα για να την προσφέρω σε ανθρώπους που δεν την άξιζαν. Έκλεισα το στόμα μου και ποτέ δεν είπα όσα ήθελα να πω, ποτέ δεν είπα όχι, ποτέ δεν με υπερασπίστηκα, με το πρόσχημα ότι ήμουν πολύ καλοσυνάτος και δεν ήθελα να πληγώνω τους άλλους. Διέγραψα από το μυαλό μου τα δικά μου όνειρα και τοποθέτησα τα δικά τους για να τους τα υλοποιήσω, ώστε να κλέψω ένα χαμόγελο τους, ένα ψεύτικο χαμόγελο τους. Εξαπάτησα τον εαυτό μου και υποκρίθηκα ότι ήμουν καλά με την κατάσταση αυτή, ενώ ήξερα πολύ καλά μέσα μου το πόσο πληγωνόμουν.

Πνίγηκα...

Πνίγηκα από την ψεύτικη αγάπη τους προς το πρόσωπο μου, από το υποτιθέμενο ενδιαφέρον τους και τις συμβουλές τους, που μου κατέστρεψαν την ζωή. Το κακό είναι πως ξέχασα ότι έχω την δύναμη να ελευθερωθώ. Δείλιαζα στο φόβο του τι θα συνέβαινε αν το επιχειρούσα και έτσι συνέχιζα μόνος μου να φτιάχνω και να σφίγγω την θηλιά που με έπνιγε. Τους άφησα να με υποτιμούν, να με κακολογούν, να μου συμπεριφέρονται άδικα… Μα πόση αδικία πια να αντέξω, άνθρωπος είμαι και εγώ με ψυχή και συναισθήματα!

Ήρθε η ώρα να ανοίξω το παράθυρο της καρδιάς μου, της ζωής μου ώστε να αναπνεύσω επιτέλους και εγώ. Ήρθε η ώρα να φωνάξω, να ουρλιάξω τα λάθη, τα πάθη μου, το είναι μου…

Σηκώνω το κεφάλι μου ψηλά και παίρνω την ζωή μου στα δικά μου πλέον χέρια. Δεν φοβάμαι πλέον τι θα πείτε, δεν φοβάμαι αν θα πληγωθείτε, γιατί εγώ τόσο καιρό πληγωνόμουν, υποκρινόμουν, σερνόμουν.

Ήρθε η στιγμή που αξίζω και εγώ να χαμογελάσω, ήρθε η στιγμή να κόψω την θηλιά μου…

Γιατί όλοι αξίζουμε κάτι καλύτερο! Όλοι αξίζουμε την αληθινή αγάπη, το αληθινό χαμόγελο, την ανθρωπιά. Αξίες και αρετές που πολλοί σας τις ξεχάσατε, αλλά ήρθε ο καιρός να τις ξαναθυμηθείτε!

Επιτέλους ανοίγω το παράθυρο της ελευθερίας μου και παίρνω την αναζωογόνο πνοή της ζωής, που μου έλειπε και τόλμησα να στερήσω εγώ ο ίδιος από τον εαυτό μου…

Επιτέλους αναπνέω ελευθερία!

Οι άνθρωποι δεν είναι αιχμάλωτοι της μοίρας, αλλά μόνο αιχμάλωτοι του μυαλού τους

Υπάρχουν άνθρωποι που είναι σχεδόν πάντα θλιμμένοι, απογοητευμένοι, φοβισμένοι…

Βαθιά ασυνείδητα διακατέχονται από την πεποίθηση ότι τίποτα δεν έχει νόημα στην ζωή τους, παρατηρώντας πως εξελίσσεται το δράμα της.

Αναζητούν διεξόδους και όταν τούτοι δεν καταφέρνουν να τους δείξουν την έξοδο από την δυσαρέσκεια, σε βάθος χρόνου απογοητεύονται ολοένα και περισσότερο, χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι δεν φταίνε οι διέξοδοι, αλλά οι προσδοκίες τους.

Υπάρχει πάντα κάτι που θα του επιτρέψουν να τους κλέψει την χαρά και την αγάπη της κάθε στιγμής, πάντα κάτι που θα του επιτρέψουν να τους ανατρέψει προθέσεις και όνειρα…

Γκρινιάζουν για όσα δεν καταφέρνουν, για όσα δεν μπορούν να λάβουν, για όσα είναι οι άλλοι…

Γυρνάνε γύρω γύρω από μια ματαιότητα και έτσι δεν είναι ευχαριστημένοι με τίποτα, μα ούτε βαθιά Ζωντανοί είναι…

Ψάχνουν να βρουν ένα σκοπό, μα αυτός δεν βρίσκεται σχεδόν ποτέ… Και αν βρεθεί δεν καταφέρουν να διατηρήσουν το ενδιαφέρον τους για την Ζωή σε βάθος χρόνου.

Προσπαθούν να γεμίσουν την ζωή τους με παρέες και συναναστροφές, με επιβεβαιώσεις και αποδοχές, μα ούτε αυτές οι «επιτυχίες» τους δημιουργούν μέσα τους την αίσθηση του Αιώνιου. Τρομάζουν εύκολα… και επικρίνουν ακόμα ευκολότερα. Απομονώνονται μετά…

Δεν επιτρέπουν στον Εαυτό τους να φωτίσει τα σκοτάδια τους και να τα μεταβάλλει στην αιώνια φλόγα του Ζωντανού Πνεύματος, που περιλαμβάνει και δεν απομονώνει…

Παραιτούνται ευκολότερα από όσο είναι διατεθειμένοι να πολεμήσουν, γιατί δεν ξέρουν για ποιο πράγμα αξίζει κανείς να πολεμήσει, όταν όλα γύρω τους έχουν ματαιωθεί… Και απλά περιμένουν να αλλάξει η ζωή τους…

Μερικές φορές ο άνθρωπος θέλει την αλλαγή, αρκεί να μην αλλάξει ο ίδιος…

Αλήθεια, είναι τόσα λίγα αυτά που προκαλούν πραγματική θλίψη… Όλα τα άλλα είναι πληγωμένος εγωισμός και έλλειψη βαθιάς Πίστης στο Αιώνιο…

Οι άνθρωποι, λένε, δεν είναι αιχμάλωτοι της μοίρας, αλλά μόνο αιχμάλωτοι του μυαλού τους.

Αλλά ποιος το συνειδητοποιεί αυτό; Μόνο το ξέρει… όμως είναι διαφορετικό το «γνωρίζω» από το «συνειδητοποιώ»… απέχουν μεταξύ τους μια Αιωνιότητα, ενώ ο νους στριφογυρίζει εκεί γύρω στον χρόνο του πριν και του μετά, γιατί του λείπει η συνειδητή παράδοση στο Αιώνιο Τώρα…

Ο Εαυτός μας έχει Αγάπη για το Κόσμο, από τον οποίο τον κρατάει σε απόσταση ένα «εγώ» που βιώνει απόγνωση, ζώντας μέσα σε έναν απελπισμένο προγραμματισμό. Πως μπορεί να ζει κανείς μισός και να είναι ευτυχισμένος;

Θέλω να τους φωνάξω… καμιά φορά… Ξέρω όμως ότι δεν θα έχει νόημα… Μόνος του το αποφασίζει κανείς να Ζήσει και να ολοκληρωθεί.

Μόνος του θα νιώσει την αλήθεια ότι ολοκλήρωση δεν είναι να κάνεις παιδιά, σπίτια, περιουσίες και να πεθάνεις…

Στο «ιστορικό» του καθενός μας καταγράφεται σαν ολοκλήρωση, το πόσες φορές ήσουν αληθινά Άνθρωπος, το πόσες φορές πολέμησες με την κοσμική ματαιότητα, ευγνωμονώντας την Ζωή και όσα είσαι μέσα σ’ αυτήν, το πόσες φορές συνέπλευσες με την Αρμονία και το πόσες φορές τίμησες την Αιωνιότητά σου.

Μισέλ ντε Μονταίν - ΠΛΑΥΤΟΣ: Οι θεοί χρησιμοποιούν τους ανθρώπους σαν μπάλες

Ο κόσμος είναι ανίκανος να γιατρευτεί· δυσκολεύεται τόσο να υπομείνει αυτό που τον βασανίζει που κοιτάζει μόνο πώς θα απαλλαγεί, χωρίς να νοιάζεται για το αντίτιμο.

Σε χιλιάδες παραδείγματα βλέπουμε ότι συνήθως θεραπεύεται με δικό του κόστος, η απαλλαγή από το κακό που υπάρχει δεν είναι θεραπεία, αν δεν επιφέρει συνολική βελτίωση της υγείας.

Σκοπός του χειρουργού δεν είναι να αφαιρέσει την άρρωστη σάρκα, αυτό είναι ο δρόμος προς τη θεραπεία. Κοιτάζει πιο πέρα, να κάνει τη φυσιολογική να αναπτυχθεί ξανά και να επαναφέρει το μέλος στην κανονική του κατάσταση.

Όποιος προτίθεται μόνο να απομακρύνει εκείνο που τον κάνει να υποφέρει δεν πετυχαίνει το σκοπό του, γιατί το καλό δεν διαδέχεται απαραίτητα το κακό, ένα άλλο κακό μπορεί να το διαδεχθεί, και μάλιστα χειρότερο, όπως συνέβη στου ς δολοφόνους του Καίσαρα, οι οποίοι οδήγησαν τα δημόσια πράγματα σε τέτοια κατάσταση, που δικαιολογημένα μετάνιωσαν που ανακατεύτηκαν.

Σε πολλούς από τότε, μέχρι την εποχή μας, συνέβη το ίδιο.

Οι Γάλλοι, οι σύγχρονοί μου, μπορούν να πουν πολλά γι’ αυτό.

Όλες οι μεγάλες αλλαγές συγκλονίζουν το κράτος και το απορυθμίζουν.

Όποιος θα απέβλεπε κατευθείαν στη θεραπεία του Κράτους και το σκεφτόταν προτού κάνει κάτι, θα αποθαρρυνόταν εύκολα.

Ο Πακούβιος Καλάβιος διόρθωσε το λάθος αυτής της συμπεριφοράς με ένα καταπληκτικό παράδειγμα:

Οι συμπολίτες του ήταν ξεσηκωμένοι ενάντια στους κυβερνήτες τους. Ο ίδιος, πρόσωπο με μεγάλη εξουσία στην πόλη της Καπούα, βρήκε μια μέρα τρόπο να κλείσει τη Γερουσία στο παλάτι, και καλώντας το λαό στην πλατεία, τους είπε ότι έφτασε η μέρα που μπορούσαν ελεύθερα να πάρουν εκδίκηση από τους τυράννους που τόσο καιρό τους καταπίεζαν και οι οποίοι τώρα βρίσκονταν στο έλεός τους μόνοι και άοπλοι. Πρότεινε να τους φέρνουν έξω τον έναν μετά τον άλλον στην τύχη και να κρίνουν ξεχωριστά τον καθένα, εκτελώντας επιτόπου την απόφαση, υπό τον όρο επίσης ότι συγχρόνως θα έπρεπε να υποδείξουν κάποιον αξιοσέβαστο άνθρωπο για να αντικαταστήσει τον καταδικασμένο, ώστε η θέση να μην μείνει κενή.

Δεν πρόλαβαν να ακούσουν το όνομα του πρώτου Γερουσιαστή και μια κραυγή γενικευμένης δυσαρέσκειας ξεσηκώθηκε εναντίον του.

Καταλαβαίνω, είπε ο Πακούβιος, πρέπει να τον διώξουμε, είναι ένας αχρείος, ας βρούμε έναν καλό για να τον αντικαταστήσουμε.

Έπεσε ξαφνική σιγή, αφού όλοι δυσκολεύονταν να προτείνουν κάποιον.

Στον πρώτο τολμηρό που είπε το όνομα της δικής του επιλογής, η ομόφωνη αντίδραση όλων προς το συγκεκριμένο πρόσωπο ήταν ακόμη πιο μεγάλη, βρίσκοντας ένα σωρό ατέλειες και λόγους για να τον απορρίψουν.

Αφού άναψαν τα πνεύματα από τις αντικρουόμενες απόψεις, συνέβησαν ακόμη χειρότερα με τον δεύτερο Γερουσιαστή και τον τρίτο· όσο συμφωνούσαν στην αποπομπή τόσο διαφωνούσαν στη νέα εκλογή.

Έχοντας κουραστεί από αυτή τη διαμάχη χωρίς αποτέλεσμα, αρχίζουν, άλλος από εδώ άλλος από εκεί, να φεύγουν ένας ένας από τη συγκέντρωση, αποκομίζοντας ο καθένας για τον εαυτό του το συμπέρασμα ότι το πιο παλιό και πιο γνωστό κακό είναι πάντα πιο ανεκτό από ένα καινούργιο και μη δοκιμασμένο.

Ωστόσο, ίσως να μην είμαστε στα τελευταία μας. Η διατήρηση των κρατών είναι που πιθανότατα ξεπερνάει τη σκέψη μας.

Όπως λέει ο Πλάτωνας, η πολιτική οργάνωση ενός κράτους είναι κάτι δυνατό που δύσκολα διαλύεται. Αντέχει συχνά ενάντια σε θανάσιμες και εσωτερικές ασθένειες, ενάντια στο κακό των άδικων νόμων, ενάντια στην τυραννία, ενάντια στην υπερβολή και την άγνοια των διοικούντων, την ελευθεριότητα και την εξέγερση του λαού.

Σε κάθε καλό που μας τυχαίνει, συγκρίνουμε τους εαυτούς μας με εκείνο που είναι ανώτερο από εμάς και κοιτάμε όσους ευημερούν περισσότερο· ας αναμετρηθούμε με το κατώτερο, δεν υπάρχει κανείς τόσο κακόμοιρος που να μη βρίσκει ένα σωρό παραδείγματα για να παρηγορηθεί.

Το λάθος μας είναι ότι στεναχωριόμαστε περισσότερο βλέποντας ανθρώπους που είναι ανώτεροί μας αντί να χαιρόμαστε βλέποντας τους κατώτερούς μας.

Εντούτοις, ο Σόλων έλεγε ότι αν κάποιος συγκέντρωνε όλα τα κακά μαζί, δεν θα υπήρχε κανένας που θα διάλεγε, αντί για τα δικά του, να μοιραστεί δίκαια με τους άλλους ανθρώπους όλον αυτόν το σωρό των κακών και να πάρει το μερίδιο που θα του αναλογούσε.

Το κράτος μας πάσχει· υπήρξαν όμως άλλα πολύ πιο άρρωστα που δεν πέθαναν.

Οι θεοί παίζουν μαζί μας σαν να ήμασταν μπάλα και μας πετάνε από δω κι από κει.

“Οι θεοί χρησιμοποιούν τους ανθρώπους σαν μπάλες” -ΠΛΑΥΤΟΣ

Το Κόκκινο Σύννεφο, ο περίφημος αρχηγός της φυλής, φωνάζει μια μέρα μπροστά του τους τρεις γιους του

Όπως το παιδί, έτσι κι ο ενήλικας αναπτύσσεται με τον καιρό, κι ας το ξαναπούμε: δεν γίνεται να σπρώξουμε το ποτάμι.

Σήμερα μπορεί να βρίσκεσαι μπροστά σ’ ένα εμπόδιο που δεν σ’ αφήνει να προχωρήσεις, και αύριο μπορεί να συναντήσεις κι άλλα.

Αν όμως σκεφτείς τον εαυτό σου από τη σκοπιά ενός επιπέδου χωρίς σύνορα και μιας αέναης ανάπτυξης, θα πρέπει να παραδεχτείς ειλικρινά ότι δεν υπάρχουν όρια στις δυνατότητες σου.

Ίσως το καλύτερο παράδειγμα είναι αυτό που μας διδάσκει αυτή η ιστορία από την παράδοση των Ινδιάνων Σιού.

Το Κόκκινο Σύννεφο, ο περίφημος αρχηγός της φυλής, φωνάζει μια μέρα μπροστά του τους τρεις γιους του.

Αισθάνεται ότι γερνάει και πρέπει να διαλέξει διάδοχο.

Η φυλή δεν μπορεί να έχει τρεις αρχηγούς. Αν του συμβεί κάτι, ένας και μόνο θα πρέπει να τον διαδεχθεί, κι είναι δική του ευθύνη να αποφασίσει ποιος.

“Παιδιά μου” τους λέει μόλις παρουσιάζονται μπροστά του, “σας κάλεσα εδώ για να διαλέξω ανάμεσά σας τον διάδοχό μου.

Για να μπορέσω να διαλέξω σωστά, αποφάσισα να σας θέσω μια δοκιμασία.

Θ’ ανεβείτε στο Ιερό Βουνό, τον τεράστιο βράχο που κανένας μέχρι σήμερα δεν κατάφερε να υποτάξει.

Αυτός που πρώτος θα το καταφέρει, θα είναι ο εκλεκτός μου.”

Ορίζεται η δοκιμασία και τα παιδιά δέχονται την πρόκληση του πατέρα τους, περισσότερο από σεβασμό παρά από φιλοδοξία.

Μια βδομάδα μετά, τη μέρα της Νέας Σελήνης, τη νύχτα των καλύτερων οιωνών, οι τρεις νέοι αρχίζουν να σκαρφαλώνουν με πολλή όρεξη και με το όνειρο να νικήσουν το βουνό.

Εντούτοις, ο ένας πρώτα κι οι άλλοι μετά, γυρίζουν ηττημένοι.

Η ανάβαση στο βουνό είναι πραγματικά αδύνατη.

Ένας ένας παρουσιάζονται μπροστά στον πατέρα τους για να παραδεχτούν την ήττα τους.

Έχοντας απέναντί του το τρίτο από τα παιδιά του, ο αρχηγός αφήνει να φανεί η απογοήτευσή του:
“Βλέπω ότι το Ιερό Βουνό σε νίκησε κι εσένα…”

“Ναι, και λυπάμαι, πατέρα, αλλά αυτή είναι η αλήθεια.

Προς το παρόν με νίκησε ο βράχος…”

 “Προς το παρόν; Θέλεις να πεις, δηλαδή, ότι έφτασες πολύ κοντά στόχο. Έτσι είναι;” ρωτάει ο αρχηγός.

“Όχι… δεν έφτασα ούτε στα μισά της πλαγιάς του βουνού” λέει αυτός που αργότερα θα γινόταν ο αρχηγός της φυλής.

“Ξέρω, όμως, ότι εκείνο έχει ήδη φτάσει στο τελικό του μέγεθος, ενώ εγώ… ακόμη μεγαλώνω.”

ΠΛΩΤΙΝΟΣ: Υπάρχουν οι σοφοί άνθρωποι των οποίων τα μάτια στρέφονται προς το Φως

ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ: Πώς τότε Πλωτίνε θα όριζες τον άνθρωπο; Είναι ο άνθρωπος μία ψυχή ή κατέχει , απλώς κατέχει μία ψυχή;

ΠΛΩΤΙΝΟΣ: Ο άνθρωπος είναι ψυχή και έχει ένα σώμα. Η φύση και η ουσία αυτών των δύο πρέπει να διαχωριστεί. Από την στιγμή που το σώμα είναι σύνθετο, η ανάγκη δεν μπορεί να το διατηρήσει για πάντα στην ίδια κατάσταση. Η γνώση ομοίως δείχνει πως, ότι διαλύεται κατά τον θάνατο δέχεται διαχωρισμούς μίας και κάθε τι που ενυπάρχει σε κάτι, τείνει στο όλο και όμοιο του από όπου προήλθε Η ψυχή λοιπόν διαχωρίζεται κατά τον θάνατο από το σώμα.

ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ: Το σώμα μας δεν αποτελεί μέρος μας Πλωτίνε;

ΠΛΩΤΙΝΟΣ: Εάν το σώμα είναι μέρος μας, τότε δεν είμαστε εξολοκλήρου αθάνατοι. Όταν όμως διακρίνουμε σωστά, βλέπουμε ότι το σώμα είναι μόνο το όργανο της ψυχής, και ότι η ψυχή είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος.

ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ: Μα Πλωτίνε παρότι το σώμα είναι ένα όργανο μόνο της ψυχής, παρόλα αυτά είναι ένα σημαντικό μέρος της. Δεν μπορούμε να λειτουργήσουμε χωρίς αυτό.

ΠΛΩΤΙΝΟΣ: Δεν είμαστε μόνο το σώμα, αλλά δεν είμαστε και εντελώς χωρισμένοι από αυτό. Είναι εξαρτώμενο από εμάς. Για αυτό οι πόνοι και οι ηδονές που βιώνει το σώμα μας επηρεάζουν. Όσο πιο αδύναμοι είμαστε τόσο πιο πολύ ασχολούμαστε με αυτό. Μέσα σε αυτό είναι δεμένο ένα μέρος του εαυτού μας, που αποτελεί την προσωπικότητά μας.

ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ: Γιατί τότε Πλωτίνε οι άνθρωποι μιλούν για την ψυχή σαν να είναι το σώμα;

ΠΛΩΤΙΝΟΣ: Λέγεται ότι η ψυχή είναι το σώμα, για τον λόγο ότι το σώμα είναι ορατό. Αλλά εάν μπορούσαμε να δούμε την ψυχή, και αν μπορούσαμε να δούμε ότι περιβάλει το σώμα με την ζωή που κατέχει, θα λέγαμε ότι η ψυχή δεν είναι με κανένα τρόπο το σώμα, αλλά αντίθετα το σώμα περιέχεται μέσα σε αυτήν, αυτό που ρέει μέσα στο ακίνητο.

ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ: Μπορείς να μου δώσεις ένα παράδειγμα έτσι ώστε να μου γίνει πιο ξεκάθαρο;

ΠΛΩΤΙΝΟΣ: Η ψυχή λέγεται ότι υπάρχει στο σώμα όπως ο καπετάνιος σε ένα πλοίο. Αλλά αυτό δεν είναι σωστό. Γιατί αφενός βρίσκεται στο πλοίο κατά τύχη, και αφετέρου γιατί ο καπετάνιος κυβερνά όλο το πλοίο, ενώ βρίσκεται σε ένα μόνο μέρος του, ενώ η ψυχή κυβερνά το σώμα και είναι παρούσα παντού. Ένα καλύτερο παράδειγμα θα ήταν εάν λέγαμε ότι η ψυχή είναι παρούσα στο σώμα όπως το φως στον αέρα. Το φως είναι παρόν στον αέρα χωρίς να ανακατεύεται με αυτό. Όταν το φως αποσύρεται από τον αέρα, μέσα στον οποίο ακτινοβολεί, αυτός (ο αέρας) δεν κρατά τίποτα από το φως, αλλά φωτίζεται μόνο για όσο ο αέρας παραμένει το μέσα του.

ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ: Σε ευχαριστώ Πλωτίνε για τα παραδείγματα. Αλλά έχω άλλη μια ερώτηση που θα ήθελα να σου κάνω. Είπες πριν από λίγο ότι μέρος του εαυτού μας είναι δεμένο στο σώμα μας. Πρέπει να υποθέσω ότι και όλη ψυχή δεν είναι παρούσα στο σώμα;

ΠΛΩΤΙΝΟΣ: Η ψυχή δεν εισέρχεται ολοκληρωτικά στο σώμα. Το υψηλότερο μέρος μένει πάντα ενωμένο με τον νοήμονα κόσμο, ενώ το κατώτερο μέρος της παραμένει ενωμένο με τον αισθητό κόσμο. Το ανώτερο μέρος της είναι ανεπηρέαστο από την έλξη των παροδικών απολαύσεων και οδηγεί σε μία ατάραχη ζωή. Κάθε ψυχή έχει ένα κατώτερο μέρος που είναι στραμμένο προς το σώμα, και ένα ανώτερο που είναι στραμμένο προς την θεία διάνοια.

ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ: Μάλιστα. Η φύση της ψυχής γίνεται δυαδική μόλις εισέρχεται στο σώμα Συνεπώς αυτό αναγκαστικά σημαίνει διπλή δράση.

ΠΛΩΤΙΝΟΣ: Ακριβώς. Η ψυχή έχει διπλή δράση στις σχέση της με το πάνω και το κάτω. Με την πρώτη της ενέργεια ελέγχει το σώμα, και με την δεύτερη μελετά τις καταληπτές οντότητες.

ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ: Κατάλαβα. Η ψυχή είναι μία ενεργή οντότητα. Πώς ενεργεί;

ΠΛΩΤΙΝΟΣ: Η ψυχή έχει οντότητα με χαρακτηριστική φύση και ενέργειες. Μία από αυτές είναι η μνήμη, της οποίας η άσκηση εμποδίζεται μόνο από το σώμα. Όταν η ψυχή δένεται στο σώμα, ξεχνάει. Όταν διαχωρίζεται θυμάται. Για αυτό τον λόγο το σώμα είναι η πηγή της λήθης. Η μνήμη ανήκει μόνο στην ψυχή.

ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ: Πώς η ψυχή χρησιμοποιεί τα σώματα ; Υπάρχει κάποιος νόμος που προκαλεί την μετενσάρκωση σε ένα σώμα;

ΠΛΩΤΙΝΟΣ: Αυτό που ονομάζεται αναπόφευκτη ανάγκη και θεία δικαιοσύνη κυβερνά την φύση που προκαλεί κάθε ψυχή να εισέρχεται σε εκείνο το σώμα που έχει επιλέξει. Όταν έρθει η κατάλληλη ώρα, η ψυχή πλησιάζει το σώμα εκείνο όπου οφείλει να εισέλθει. Κάθε ψυχή έχει την δική της ώρα.

ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ: Πλωτίνε φαίνεται ότι διδάσκεις για μία δύναμη που βρίσκεται έξω από τον άνθρωπο. Ο νόμος για τον οποίο μιλάς πού βρίσκεται ; Από πού πηγάζει;

ΠΛΩΤΙΝΟΣ: Ο κάθε ένας από εμάς κουβαλά μαζί του αυτόν τον νόμο, έναν νόμο του οποίου η ισχύς δεν πηγάζει από έξω, αλλά που είναι έμφυτη.

ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ: Ποιος είναι ο σκοπός της μετενσάρκωσης;

ΠΛΩΤΙΝΟΣ: Η ψυχή κατέρχεται για να εξελίξει τις δυνάμεις της και για να στολίσει ό,τι βρίσκεται κάτω από αυτήν. Η ψυχή αλλάζει σώματα με τον ίδιο τρόπο που σε ένα θεατρικό έργο ο ηθοποιός πεθαίνει, αλλά στην επόμενη σκηνή, αλλάζει ενδύματα και υποδύεται ένα άλλο πρόσωπο και επιστρέφει στην σκηνή.

ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ: Τι είναι τότε Πλωτίνε ο θάνατος;

ΠΛΩΤΙΝΟΣ: Θάνατος είναι μόνο η αλλαγή του σώματος, όπως και να έχει αυτός που αναχωρεί θα ξαναγυρίσει να παίξει..

ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ: Δώσε μου ακόμα ένα παράδειγμα Πλωτίνε. Είναι ένα θέμα που πάντα με μπέρδευε.

ΠΛΩΤΙΝΟΣ: Η Ζωή είναι ένας συνεταιρισμός της ψυχής και του σώματος. Θάνατος είναι ο χωρισμός. Τόσο στην ζωή όσο και στον θάνατο η ψυχή νοιώθει σαν στο σπίτι της.

ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ: Τι συνείδηση έχει η ψυχή μετά τον θάνατο;

ΠΛΩΤΙΝΟΣ: Υπάρχουν δύο στάδια μετά θάνατο. Στο πρώτο η ψυχή έλκεται από το σώμα που αναπολεί ότι ο άνθρωπος έκανε ή υπέφερε κατά την διάρκεια της ζωής του. Στην διάρκεια του χρόνου όμως η ανάμνηση προηγούμενων ζωών θα επιτευχθεί. Για τον λόγο ότι με τον καιρό η ψυχή εξαρτάται όλο και λιγότερο από το σώμα, και έτσι αρχίζει να θυμάται πράγματα που είχε ξεχάσει στην παρούσα ζωή.

ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ: Και όταν η ψυχή επιστρέφει στην γήινη ύπαρξη Πλωτίνε, τι συμβαίνει;

ΠΛΩΤΙΝΟΣ: Συναντά τις συνέπειες των προηγούμενων οφειλών της. Αυτοί που στην προηγούμενη ζωή τους, ήταν ιδιοκτήτες σκλάβων, εάν καταχράστηκαν την εξουσία τους, θα γίνουν αυτοί σκλάβοι. Δεν εναπόκειται μόνο στην τύχη το να γίνει κάποιος σκλάβος, φυλακισμένος ή ατιμασμένος. Θα πρέπει να έχει διαπράξει την βία την οποία εισπράττει. Εάν επιθυμείς να ανακαλύψεις την διανεμόμενη δικαιοσύνη, δεν είναι αρκετό να εξετάζεις μόνο το παρόν αλλά τόσο το παρελθόν, όσο και το μέλλον. Το σύστημα αυτό ανταποδιτικότητας είναι απόλυτο, δίκαιο και σοφό. Η τάξη που κυριαρχεί στο σύμπαν είναι αιώνια. Επενεργεί στο κάθε τι ακόμα και στα μικρότερα πράγματα.

ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ: Μου υπέδειξες Πλωτίνε ότι ο άνθρωπος είναι ο υπαίτιος της μοίρας του, και ο μοναδικός υπεύθυνος που ενεργοποιεί τις αιτίες τόσο της ευτυχίας όσο και της δυστυχίας του. Πως όμως αυτός ο νόμος που κληρονομείται στον άνθρωπο ορίζει την ποιότητα και την ποσότητα της τιμωρίας που ο άνθρωπος πρέπει να υποφέρει;

ΠΛΩΤΙΝΟΣ: Ο Θείος νόμος είναι αναπόφευκτος, και περιέχει μέσα του την δύναμη της δικαιοσύνης. Μέσω του νόμου καθορίζεται πώς και για πόσο είναι αναγκαίο κάποιος να υποφέρει. Οι τιμωρίες που εξαγνίζουν το κακό πρέπει να προέρχονται από την τάξη που κυβερνά όλα τα πράγματα. Οι κακές πράξεις τα ατυχήματα και η δυστυχία που καταπιέζουν το καλό, μπορεί να ειπωθεί ότι είναι οι συνέπειες προηγούμενων σφαλμάτων. Η παγκόσμια τάξη δεν πρέπει να κατηγορείται ως άδικη , αλλά πρέπει να επιμένουμε στην διανομή του δίκαιου. Εάν δεν καταλαβαίνουμε κάποια πτυχές του Θείου νόμου είναι λόγω κρυφών αιτιών που διαφεύγουν της γνώσης μας.

ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ: Διανεμητής δικαιοσύνης. Θα θυμάμαι αυτές τις λέξεις Πλωτίνε. Μου ξεκαθάρισες πολλά σημεία που με προβλημάτιζαν. Αλλά Πλωτίνε όλοι οι άνθρωποι υποβάλλονται στην διανομή της δικαιοσύνης με τον ίδιο τρόπο;

ΠΛΩΤΙΝΟΣ: Υπάρχουν τρεις τύποι ανθρώπων. Ο πρώτος αφορά τους ανθρώπους εκείνους που θεωρούν την επίγεια ζωή σαν την αρχή και το τέλος. Ο δεύτερος αφορά αυτούς που είναι ικανοί σε κάποιο βαθμό να στρέφουν την ψυχή τους σε πιο υψηλές αξίες. Και τέλος υπάρχουν οι σοφοί άνθρωποι των οποίων τα μάτια στρέφονται προς το Ερεβοκτόνο Φως…

ΑΝΤΙΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΛΑΝΕΣ

Υιοθετώ τους όρους που είχαν προταθεί αρχικά από τους ψυχολόγους Keith Stanovich και Richarλ West, και έτσι θα αναφέρομαι σε δυο συστήματα της λειτουργίας του νου —στο Σύστημα 1 και στο Σύστημα 2.

• Το Σύστημα 1 λειτουργεί αυτομάτως και γρήγορα, με ελάχιστη ή καθόλου προσπάθεια και καμία αίσθηση εκούσιου ελέγχου. (εντυπώσεις)

• Το Σύστημα 2 επιμερίζει την προσοχή στις επίμοχθες νοητικές δραστηριότητες που την απαιτούν, των πολύπλοκων υπολογισμών συμπεριλαμβανομένων. Οι λειτουργίες του Συστήματος 2 συχνά συσχετίζονται με υποκειμενικές εμπειρίες φορέων δράσης, επιλογής και συγκέντρωσης. (πεποιθήσεις)

ΑΝΤΙΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΛΑΝΕΣ

Για να εκτιμήσετε την αυτονομία του Συστήματος 1, καθώς και τη διάκριση μεταξύ εντυπώσεων και πεποιθήσεων, κοιτάξτε καλά την Εικόνα.

Το σχέδιο αυτό δεν έχει κάτι το αξιοσημείωτο: δύο οριζόντιες γραμμές διαφορετικού μήκους, με ανασηκωμένα πτερύγια σε διαφορετικές διευθύνσεις. Η επάνω γραμμή είναι φανερά μακρύτερη από την κάτω. Αυτό βλέπουμε όλοι, και φυσικά πιστεύουμε όσα βλέπουμε. Αν όμως έχετε ξανασυναντήσει το συγκεκριμένο σχέδιο, θα το αναγνωρίζετε ως τη διάσημη αντιληπτική πλάνη (ή απλώς πλάνη) Mϋller-Lyer. Όπως εύκολα μπορείτε να διαπιστώσετε με τη βοήθεια ενός χάρακα, οι οριζόντιες γραμμές έχουν ακριβώς το ίδιο μήκος.

Τώρα που μετρήσατε τις γραμμές, έχετε —δηλαδή, το Σύστημά σας 2, το συνειδητό ον που αποκαλείτε «Εγώ»— μια νέα πεποίθηση: γνωρίζετε ότι οι γραμμές είναι ισομήκεις. Αν ερωτηθείτε για τα μήκη τους, θα πείτε αυτό που γνωρίζετε.

Ωστόσο, θα συνεχίσετε να βλέπετε την επάνω γραμμή μακρύτερη. Επιλέξατε να πιστέψετε τη μέτρηση, αλλά δεν μπορείτε να εμποδίσετε το Σύστημα 1 από το να κάνει τη δουλειά του• δεν μπορείτε να αποφασίσετε ότι θα δείτε τις γραμμές ως ίσες, μολονότι γνωρίζετε ότι είναι. Μόνο ένα πράγμα μπορείτε να κάνετε για να αντισταθείτε στην οπτική πλάνη: να μάθετε να μην εμπιστεύεστε τις εντυπώσεις σας για το μήκος των γραμμών όσο είναι προσκολλημένα επάνω τους πτερύγια. Για την εφαρμογή αυτού τον κανόνα, πρέπει να είστε σε θέση να αναγνωρίσετε το απατηλό σχήμα και να ανακαλέσετε στη μνήμη σας όσα γνωρίζετε για αυτό. Αν καταφέρετε να το κάνετε, δεν θα ξεγελαστείτε ποτέ ξανά από την πλάνη Mϋller-Lyer – αλλά θα εξακολουθείτε να βλέπετε τη μία γραμμή μεγαλύτερη από την άλλη.

Όλες οι αντιληπτικές πλάνες δεν είναι οπτικές. Υπάρχουν και πλάνες της σκέψης, τις οποίες ονομάζουμε γνωστικές πλάνες.

Το ερώτημα που τίθεται συχνότερα σχετικά με τις γνωστικές πλάνες εστιάζεται στο αν μπορούν να ξεπεραστούν.

Το μήνυμα δεν είναι ενθαρρυντικό. Τα σφάλματα της διαισθητικής σκέψης δύσκολα αποτρέπονται, διότι το Σύστημα 1 λειτουργεί αυτόματα και δεν απενεργοποιείται κατά βούλησιν.

Δεν μπορούν πάντοτε να αποφευχθούν οι μεροληψίες, καθώς ενδέχεται το Σύστημα 2 να μην έχει καμία ένδειξη για το σφάλμα. Ακόμη και όταν υπάρχουν διαθέσιμες νύξεις για πιθανά σφάλματα, αυτές αποτρέπονται μόνο με αυξημένη παρακολούθηση και επίμοχθη δραστηριότητα από το Σύστημα 2.

Ως τρόπος ζωής, ωστόσο, η συνεχής επαγρύπνηση δεν είναι κάτι απαραιτήτως καλό, και σίγουρα όχι πρακτικό. Η διαρκής αμφισβήτηση της σκέψης σας θα ήταν απίστευτα κουραστική, και το Σύστημα 2 είναι πολύ αργό και αναποτελεσματικό για να χρησιμεύσει ως υποκατάστατο του Συστήματος 1 στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.

Το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι ένας συμβιβασμός: μαθαίνουμε να αναγνωρίζουμε τις καταστάσεις στις οποίες πιθανώς να συμβούν λάθη και προσπαθούμε πιο σκληρά να τα αποφύγουμε όταν υπάρχει κίνδυνος μεγάλων απωλειών.

Η προκειμένη του παρόντος άρθρου είναι ότι ευκολότερα αναγνωρίζουμε τα σφάλματα των άλλων παρά τα δικά μας.

Επιλογές Σιδερένιου Γένους

1. Το Σιδερένιο Γένος είναι το 5ο στην εξελικτική πορεία του ανθρώπου όπως την περιγράφει ο Ησίοδος στον δικό του μύθο στο Έργα και Ημέραι. Αυτό ήρθε μετά τους Ήρωες και το Γένος του Χαλκού που ακολούθησαν το Αργυρό και το Χρυσό Γένος (εποχή του Κρόνου).

Ένας παρόμοιος μύθος υπάρχει και στην Περσική Παράδοση και από αυτούς ίσως να δανείστηκαν και οι Ισραηλίτες (όταν ο Γιαχβέ το 538 τους ελευθέρωσε από την αιχμαλωσία τους στη Βαβυλωνία στέλνοντάς τους πίσω στο Ισραήλ υπό τον ηγέτη τους Sheshbazzar).

Πιο σχετική είναι η αφήγηση των 4 Εποχών (Sat, Tretā, Dvāpara & Kali Yuga) στη Βεδική Παράδοση. Το τελευταίο, το Κάλι–γιούγκα ταιριάζει με το Σιδερένιο Γένος του Ησιόδου.

Οι επιλογές είναι γνωστές επιλογές στην ιστορική περίοδο που έστρεψαν την ανθρώπινη πορεία (στην Ανατολή και στη Δύση) προς την άγνοια και παρακμή αυτής της εποχής (ή αυτού του Γένους).

2. Η βεδική περιγραφή λέει πως ο Άνθρωπος ξεκινά την ενσαρκωμένη περιπέτειά του σε αυτόν τον κόσμο στο Σατ γιούγκα ή Χρυσό Γένος και σταδιακά ολισθαίνει στις επόμενες τρεις Εποχές καταλήγοντας στην 4η, Kάλι ή το Σιδερένιο Γένος, που έχει μόνο το ένα τέταρτο της αρχικής αρετής και δύναμης και διάρκειας ενσωμάτωσης.

Αυτό που εξετάζω σήμερα είναι ορισμένες επιλογές που έχουν κάνει τα άτομα και οι κοινωνίες επιφέροντας στη συνέχεια χειρότερες συνθήκες άρνησης, βίας, σκληρότητας, πόνου και δυστυχίας.

Η πρώτη μεγάλη απώλεια που ελάχιστοι άνθρωποι αναγνωρίζουν είναι η λησμονιά πως όλοι καταγόμαστε από το Υπέρτατο Ον, την Πρωτουσία που είναι η Πρωταρχή και Πρωταιτία των πάντων – είτε Πνεύμα είτε Ύλη. Αυτή η λησμονιά είναι η πρώτη μας άγνοια.

Σε πολλούς αρχαίους πολιτισμούς υπάρχει κάποια διδαχή για την ενότητα του Εαυτού μας με την Πρωτουσία μα οι λαοί και οι καθοδηγητές τους επέλεξαν φιλοσοφίες και θρησκείες με πολλούς θεούς, δαίμονες και ξωτικά, ή έναν θεό απόμακρο και συχνά ανθρωπομορφικά σκληρό και άστατο.

3. Η Ινδία έχει ίσως την παλαιότερη ζωντανή Παράδοση της Ενότητας Vedānta που βρίσκεται στα αρχαιότερα των ιερών κειμένων (Ṛgveda, Upaniṣat) μα σταδιακά οι λόγιοι και ιερείς εδραίωσαν διάφορα συστήματα και μια πολυθεϊκή θρησκεία (καθώς και λατρείες ξωτικών, πνευμάτων και συμβόλων). Ο κοσμάκης στράφηκε στον πολυθεϊσμό και οι λόγιοι στη στείρα μελέτη κειμένων.

Ανατολικά, στην Κίνα υπήρξε μια ανάμνηση μιας παλαιότερης εποχής με σοφούς και δίκαιους βασιλείς που ίσως να ήταν κομμάτι της παράδοσης των 4 Εποχών ή Γενών, στην οποία συχνά αναφέρονται μα, εκτός από πολύ λίγους, οι πλείστοι δεν μπορούν ή δεν θέλουν να υιοθετήσουν. Και στον 6ο αιώνα πκε, ο Λάο Τσε (ίσως πολύ νωρίτερα) δίδαξε την Ενότητα και την Οδό μα οι πολλοί προτίμησαν την πιο εύκολη διδασκαλία του Κομφούκιου με τις τελετές και την ετικέτα συμπεριφοράς που, όμως, έδινε μια ηθική ευταξία στην κοινωνία και οδηγούσε προς ευημερία.

Στην Ελλάδα, πάλι, περίπου την ίδια εποχή ο Πυθαγόρας δίδασκε την Ενότητα (και την μετενσωμάτωση) καθώς και ο Παρμενίδης. Αργότερα ο Σωκράτης δίδασκε την αρετή και ο Πλάτων την ενότητα και την αρετή και τη μετενσάρκωση. Μα οι πολλοί προτίμησαν τη διδασκαλία του Αριστοτέλη. Αργότερα δε ο Αρίσταρχος ο Σάμιος μίλησε για το ηλιοκεντρικό σύστημα. Μα οι πολλοί προτίμησαν πάλι τον Αριστοτέλη που είχε βάλει τη Γη στο κέντρο του σύμπαντος και δεν δεχόταν τη μετενσωμάτωση.

4. Και η ιστορία συνέχισε με την εμφάνιση σπουδαίων δασκάλων και σοφών.

Ο Χριστιανισμός εξελίχθηκε στην κοινή κοσμική θρησκεία ενώ είναι πολλές οι ενδείξεις ότι ο Ιησούς (αν υπήρξε) και ο Παύλος δίδασκε τη Γνωστική φιλοσοφία της Ενότητας και της μετενσωμάτωσης την οποία ο μεταγενέστερος εκκλησιαστικός Χριστιανισμός κυνήγησε και διέλυσε βίαια.

Και φτάνουμε στον 17ο αιώνα οπότε ο Sir Isaac Bacon στην Αγγλία θεμελιώνει την υλιστική επιστημονική εξέταση του κόσμου και ο Ντεκάρτ παρουσιάζει τον κόσμο ως μια μηχανή ενώ στην αρχή του 17ου αιώνα οι Εκκλησιαστικοί έκαψαν στην πυρά τον Τζιόρντανο Μπρούνο για τις «αιρετικές» πνευματικές αναζητήσεις του.

Στον 19ο αιώνα ο Δαρβίνος και ο Wallace τον ίδιο καιρό συλλαμβάνουν την ιδέα της εξέλιξης. Οι επιστήμονες και λόγιοι με επιρροή υποστηρίζουν τη θεώρηση του Δαρβίνου που μιλάει για φυσικές επιλογές και κουτουρού (random) μεταλλάξεις κάνοντας στην άκρη τη νοημοσύνη την οποία ο Γουάλας βάζει στην αρχή της εξέλιξης, μα δεν εισακούεται.

Και η επιστημοσύνη συνεχίζει με ένα υλικό, μηχανιστικό σύμπαν όπου η ζωή άργησε να παρουσιαστεί, πάλι όμως «στα κουτουρού» και η νοημοσύνη εμφανίστηκε πάλι σαν ατύχημα κάπου στην εξελικτική διαδοχή μορφών.

Είναι τόσο γελοίο να ακούς επιστήμονες να λένε πως η δύναμη με την οποία σκέφτονται και κάνουν τις έρευνές τους και τις διαλαλούν εγέρθηκε μάλλον σαν ατύχημα!

Αλλά επανειλημμένα, όπως βλέπουμε, η γενική πορεία της ανθρώπινης στόχασης επέλεξε την κατεύθυνση του υλισμού, της συμφεροντολογίας και της παρακμής.

Ο απάνθρωπος Γιαχβέ και τα σκατοψημένα ψωμιά του Εζεκιήλ

Στον τόπο του άλλου…

Η Οικονομία της Τάξης μας θέλει παιδιά. Παιδιά αφρόντιστα από τη λογική και εγκαταλελειμμένα από τη σκέψη. Μας θέλει παρατημένους σε πολυάνθρωπους σταθμούς, σε πλατείες επαρχιακών πόλεων που αντιγράφουν σε κακαισθησία τις μεγάλες, σε λεωφόρους όπου οι οδηγοί σε προσπερνούν επιταχύνοντας στη θέα της ορφάνιας σου.

Η Οικονομία της Αφαίρεσης μας θέλει γυμνούς και ανιπτόποδες. Λερούς και τσακισμένους από την καταιγίδα της νύχτας, αναμαλλιασμένους και επαίτες. Μετανάστες και ανέστιους σε αφιλόξενους τόπους. Γιατί η ενσάρκωση συντελείται πάντα στον τόπο του άλλου.

Η λαιμαργία του Αχανούς είναι τόσο μεγάλη που δεν περισσεύει γενναιοδωρία για κανέναν. Ούτε ρωγμή συμπόνιας, ούτε αμυχή ελπίδας. Γιατί η ανθρώπηση είναι μια διαδικασία μυστική, ομιχλική και οι ανάσες οφείλουν να ζεσταίνουν μονάχα το είναι.

Η απληστία του Ομοούσιου μας φτερώνει μονάχα όταν απαρνηθούμε τα εαυτικά μας πάθη, το βλέμμα στο απόλυτο του μεμονωμένου και θέλει την καρδιά να βροντά από τον πόθο να σπάσει το οστέινο κλωβό της. Γιατί η καρδιά δεν φυλακίζεται και έχουμε λατρέψει κάθε μορφής αιχμαλωσία.

Η περιπέτεια του βίου μας γυμνώνει το πρώτο λεπτό που ανοίγουν οι οφθαλμοί, που πεθαίνουμε ως βρέφη και γεννιόμαστε ως πρόσωπα και το στερνό εκείνο λεπτό που υποδεχόμαστε τον καλό μας φίλο που μας ψιθύριζε πάντοτε στο αυτί ‘είμαι αυτός που αγαπάς και δεν το ξέρεις’.

Και δεν υπάρχει έλεος σε τούτη την αγάπη.

Γιατί η αγάπη είναι ένα άνθος που φυτρώνει πάντα στον τόπο του άλλου…

Λόγος και Διά-λογος

Ο Πλάτων για τη φρόνηση και τις άλλες αρετές:

Ο Πλάτων εσωτερίκευσε με τον δικό του τρόπο τη διδασκαλία του μεγάλου δασκάλου του, του Σωκράτη. Πέρα από τη συνάφειά του με τις γενικές γραμμές της σωκρατικής διδασκαλίας, ιδιαίτερη εμπειρία φαίνεται να αποκόμισε και από τον τρόπο άρθρωσης του Σωκρατικού λόγου. Στους Διαλόγους του διατύπωσε πολλές φορές, κατά την εξέλιξη της σκέψης του, πολλές ρήσεις-αποφάνσεις, με τη μορφή της Σωκρατικής ερωτηματοθεσίας. Αυτές οι ρήσεις, αλλά και η τεχνική εκφοράς τους συμπυκνώνουν βαθύ νόημα με καθολική, σχεδόν διαχρονική αξία. Παρακάτω αναφέρουμε ορισμένα δείγματα και παραδείγματα:

1. Πλάτωνος Χαρμίδης: Ο Σωκράτης συζητεί περί σωφροσύνης

· Προκαταρκτικά: Ο Σωκράτης έχει επιστρέψει το βράδυ από τη μάχη της Ποτίδαιας και την άλλη ημέρα επισκέπτεται την παλαίστρα του Ταυρέα και συναντά πολλούς γνωστούς του, αλλά και αγνώστους. Η παρουσία του εκεί έχει διπλή σημασία: α) γυρίζει από την πολιορκία της Ποτίδαιας σώος, πράγμα που παραπέμπει στη θαρραλέα και ψύχραιμη στάση που επέδειξε εκεί· με εκείνη τη στάση επιβεβαιώνει στην πράξη πως όσα συζητεί περί ανδρείας, σωφροσύνης κ.λπ. με τους νεαρούς φίλους του στους πρώιμους διαλόγους του Πλάτωνα, τους λεγόμενους σωκρατικούς, τα πιστεύει και τα εφαρμόζει. Ποιοι είναι οι λόγοι που τον κάνουν να τα πιστεύει; Η λογική μέθοδος, με την οποία επεξεργάζεται τις σκέψεις του. Αφού απάντησε σε μια σειρά από ερωτήματα καθημερινής υφής για τη ζωή του στο στρατόπεδο, άρχισε κι αυτός να ρωτά:

· Σωκράτης: «τους ρώτησα κι εγώ για τα νέα της Αθήνας, για τη φιλοσοφία σε ποια κατάσταση βρισκόταν, για τους νέους, εάν είχαν διακριθεί μερικοί απ’ αυτούς σε σοφία [μάθηση], σε ομορφιά [κάλλος] ή και σε αμφότερα» (153 d).

· Σχόλιο: Ο Σωκράτης παρουσιάζεται να ρωτά για δύο θεμελιακές πτυχές της ανθρώπινης ουσίας: τη σωματική ομορφιά και την ψυχική καλλιέργεια. Όταν αυτές οι πτυχές αντιμετωπίζονται ξεκομμένα, η ανθρώπινη οντότητα δεν αναπτύσσεται αρμονικά. Αυτό δεν το λέει ρητά εδώ ο Σωκράτης, αλλά το υπαινίσσεται ή το προϋποθέτει για να αναπτυχθεί η συζήτηση. Τη σωματική ομορφιά εδώ την ενσαρκώνει ο Χαρμίδης. Την πνευματική ομορφιά όμως ποιος; Παραμένει αίτημα της φιλοσοφίας και των αληθινών φιλοσόφων. Ποιους θεωρεί αληθινούς φιλοσόφους ο Πλάτων; Αυτούς που χωρούν πέρα από την "ψευτοφιλοσοφία" των σοφιστών και την εριστική τέχνη· αυτούς που ενστερνίζονται τη διαλεκτική τέχνη και προσπαθούν να εναρμονίσουν τη θεωρία με την πράξη, τις ιδέες με τον τρόπο ζωής.

ΠΛΑΤΩΝ: Λύσις (210e-212a)

Συζήτηση του Σωκράτη με τον Λύσι

[210e] Καὶ ἐγὼ ἀκούσας αὐτοῦ ἀπέβλεψα πρὸς τὸν Ἱπποθάλη, καὶ ὀλίγου ἐξήμαρτον· ἐπῆλθε γάρ μοι εἰπεῖν ὅτι Οὕτω χρή, ὦ Ἱππόθαλες, τοῖς παιδικοῖς διαλέγεσθαι, ταπεινοῦντα καὶ συστέλλοντα, ἀλλὰ μὴ ὥσπερ σὺ χαυνοῦντα καὶ διαθρύπτοντα. κατιδὼν οὖν αὐτὸν ἀγωνιῶντα καὶ τεθορυβημένον ὑπὸ τῶν λεγομένων, ἀνεμνήσθην ὅτι καὶ προσεστὼς λανθάνειν τὸν Λύσιν ἐβούλετο· ἀνέλαβον οὖν ἐμαυτὸν καὶ [211a] ἐπέσχον τοῦ λόγου. καὶ ἐν τούτῳ ὁ Μενέξενος πάλιν ἧκεν, καὶ ἐκαθέζετο παρὰ τὸν Λύσιν, ὅθεν καὶ ἐξανέστη. ὁ οὖν Λύσις μάλα παιδικῶς καὶ φιλικῶς, λάθρᾳ τοῦ Μενεξένου, σμικρὸν πρός με λέγων ἔφη· Ὦ Σώκρατες, ἅπερ καὶ ἐμοὶ λέγεις, εἰπὲ καὶ Μενεξένῳ.
Καὶ ἐγὼ εἶπον, Ταῦτα μὲν σὺ αὐτῷ ἐρεῖς, ὦ Λύσι· πάντως γὰρ προσεῖχες τὸν νοῦν.
Πάνυ μὲν οὖν, ἔφη.
Πειρῶ τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἀπομνημονεῦσαι αὐτὰ ὅτι [211b] μάλιστα, ἵνα τούτῳ σαφῶς πάντα εἴπῃς· ἐὰν δέ τι αὐτῶν ἐπιλάθῃ, αὖθίς με ἀνερέσθαι ὅταν ἐντύχῃς πρῶτον.
Ἀλλὰ ποιήσω, ἔφη, ταῦτα, ὦ Σώκρατες, πάνυ σφόδρα, εὖ ἴσθι. ἀλλά τι ἄλλο αὐτῷ λέγε, ἵνα καὶ ἐγὼ ἀκούω, ἕως ἂν οἴκαδε ὥρα ᾖ ἀπιέναι.
Ἀλλὰ χρὴ ποιεῖν ταῦτα, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἐπειδή γε καὶ σὺ κελεύεις. ἀλλὰ ὅρα ὅπως ἐπικουρήσεις μοι, ἐάν με ἐλέγχειν ἐπιχειρῇ ὁ Μενέξενος· ἢ οὐκ οἶσθα ὅτι ἐριστικός ἐστιν;
Ναὶ μὰ Δία, ἔφη, σφόδρα γε· διὰ ταῦτά τοι καὶ [211c] βούλομαί σε αὐτῷ διαλέγεσθαι.
Ἵνα, ἦν δ᾽ ἐγώ, καταγέλαστος γένωμαι; Οὐ μὰ Δία, ἔφη, ἀλλ᾽ ἵνα αὐτὸν κολάσῃς.
Πόθεν; ἦν δ᾽ ἐγώ. οὐ ῥᾴδιον· δεινὸς γὰρ ὁ ἄνθρωπος, Κτησίππου μαθητής. πάρεστι δέ τοι αὐτός —οὐχ ὁρᾷς;— Κτήσιππος.
Μηδενός σοι, ἔφη, μελέτω, ὦ Σώκρατες, ἀλλ᾽ ἴθι διαλέγου αὐτῷ.
Διαλεκτέον, ἦν δ᾽ ἐγώ.
Ταῦτα οὖν ἡμῶν λεγόντων πρὸς ἡμᾶς αὐτούς, Τί ὑμεῖς, ἔφη ὁ Κτήσιππος, αὐτὼ μόνω ἑστιᾶσθον, ἡμῖν δὲ οὐ [211d] μεταδίδοτον τῶν λόγων;
Ἀλλὰ μήν, ἦν δ᾽ ἐγώ, μεταδοτέον. ὅδε γάρ τι ὧν λέγω οὐ μανθάνει, ἀλλά φησιν οἴεσθαι Μενέξενον εἰδέναι, καὶ κελεύει τοῦτον ἐρωτᾶν.
Τί οὖν, ἦ δ᾽ ὅς, οὐκ ἐρωτᾷς;
Ἀλλ᾽ ἐρήσομαι, ἦν δ᾽ ἐγώ. καί μοι εἰπέ, ὦ Μενέξενε, ὃ ἄν σε ἔρωμαι. τυγχάνω γὰρ ἐκ παιδὸς ἐπιθυμῶν κτήματός του, ὥσπερ ἄλλος ἄλλου. ὁ μὲν γάρ τις ἵππους [211e] ἐπιθυμεῖ κτᾶσθαι, ὁ δὲ κύνας, ὁ δὲ χρυσίον, ὁ δὲ τιμάς· ἐγὼ δὲ πρὸς μὲν ταῦτα πρᾴως ἔχω, πρὸς δὲ τὴν τῶν φίλων κτῆσιν πάνυ ἐρωτικῶς, καὶ βουλοίμην ἄν μοι φίλον ἀγαθὸν γενέσθαι μᾶλλον ἢ τὸν ἄριστον ἐν ἀνθρώποις ὄρτυγα ἢ ἀλεκτρυόνα, καὶ ναὶ μὰ Δία ἔγωγε μᾶλλον ἢ ἵππον τε καὶ κύνα —οἶμαι δέ, νὴ τὸν κύνα, μᾶλλον ἢ τὸ Δαρείου χρυσίον κτήσασθαι δεξαίμην πολὺ πρότερον ἑταῖρον, μᾶλλον ‹δὲ› ἢ αὐτὸν Δαρεῖον— οὕτως ἐγὼ φιλέταιρός τίς εἰμι. ὑμᾶς [212a] οὖν ὁρῶν, σέ τε καὶ Λύσιν, ἐκπέπληγμαι καὶ εὐδαιμονίζω ὅτι οὕτω νέοι ὄντες οἷοι τ᾽ ἐστὸν τοῦτο τὸ κτῆμα ταχὺ καὶ ῥᾳδίως κτᾶσθαι, καὶ σύ τε τοῦτον οὕτω φίλον ἐκτήσω ταχύ τε καὶ σφόδρα, καὶ αὖ οὗτος σέ· ἐγὼ δὲ οὕτω πόρρω εἰμὶ τοῦ κτήματος, ὥστε οὐδ᾽ ὅντινα τρόπον γίγνεται φίλος ἕτερος ἑτέρου οἶδα, ἀλλὰ ταῦτα δὴ αὐτά σε βούλομαι ἐρέσθαι ἅτε ἔμπειρον.

***
[210e] Κι εγώ μόλις τον άκουσα να το λέει αυτό κοίταξα προς τον Ιπποθάλη και παρά λίγο να κάνω μια γκάφα. Μου ήρθε δηλαδή να του πω, Έτσι πρέπει, Ιπποθάλη, να μιλάει κανείς με τον αγαπημένο του: να τον ταπεινώνει και να τον μειώνει κι όχι να του σηκώνει τα μυαλά και να τον κακομαθαίνει, όπως εσύ. Αλλά καθώς τον είδα ανήσυχο και ταραγμένο από τα λεγόμενα θυμήθηκα ότι δεν ήθελε να τον αντιληφθεί ο Λύσις. Συγκρατήθηκα, λοιπόν, και [211a] δεν είπα τίποτε.
Στο μεταξύ ήρθε πάλι ο Μενέξενος και κάθισε δίπλα στο Λύσι, στη θέση από την οποία είχε σηκωθεί προηγουμένως. Τότε ο Λύσις, χωρίς να το καταλάβει ο Μενέξενος, μου ψιθύρισε με παιδική αφέλεια αλλά και πολύ φιλικά: Σωκράτη, αυτά που λες σ᾽ εμένα να τα πεις και στο Μενέξενο.
Αυτά θα του τα πεις εσύ, Λύσι, απάντησα εγώ· γιατί τα άκουγες με πολύ μεγάλη προσοχή.
Πραγματικά, είπε.
Προσπάθησε, λοιπόν, να τα συγκρατήσεις όσο μπορείς [211b] καλύτερα, για να του τα πεις όλα με λεπτομέρειες. Κι αν ξεχάσεις κάτι, ρώτησέ με πάλι την πρώτη φορά που θα με ξανασυναντήσεις.
Σε βεβαιώνω, Σωκράτη, είπε, ότι αυτό θα το κάνω, ακριβώς όπως το λες. Αλλά πες του τώρα τίποτε άλλο, για να ακούω κι εγώ, ώσπου να έρθει η ώρα να φύγουμε.
Αφού μου το ζητάς εσύ, πρέπει να το κάνω, απάντησα. Κοίταξε όμως να με βοηθήσεις, αν ο Μενέξενος προσπαθήσει να μου φέρνει αντίθετα επιχειρήματα· ή μήπως δεν το ξέρεις ότι του αρέσει να προβάλλει αντιρρήσεις στις συζητήσεις.
Ναι, μά το Δία, πάρα πολύ, είπε. Γι᾽ αυτό [211c] κι εγώ θέλω να συζητήσεις μαζί του.
Για να γελοιοποιηθώ; ρώτησα.
Όχι, προς θεού, έκανε αυτός, αλλά για να του δώσεις ένα καλό μάθημα.
Πώς όμως; είπα εγώ. Δεν είναι τόσο εύκολο· είναι φοβερός άνθρωπος, μαθητής του Κτήσιππου. Είναι μάλιστα κι ο ίδιος ο Κτήσιππος εδώ — δεν τον βλέπεις;
Μη σε νοιάζει για κανένα, Σωκράτη, είπε. Μίλησε μαζί του.
Ενώ εμείς λέγαμε αυτά μεταξύ μας, ο Κτήσιππος είπε: Γιατί τα κρατάτε όλα για τον εαυτό σας και δεν αφήνετε [211d] να ακούσουμε κι εμείς τί λέτε;
Σωστά, είπα, πρέπει να δώσουμε και σε σας κάτι. Ο φίλος μου δεν καταλαβαίνει κάποιο σημείο σ᾽ αυτά που είπα, λέει όμως πως έχει την εντύπωση ότι ο Μενέξενος το ξέρει και μου ζητάει να τον ρωτήσω.
Γιατί λοιπόν δεν τον ρωτάς; είπε εκείνος.
Θα τον ρωτήσω, του είπα εγώ.
Απάντησέ μου, Μενέξενε, σ᾽ αυτό που θα σε ρωτήσω. Από τα παιδικά μου κιόλας χρόνια έχω και εγώ έναν πόθο, όπως άλλωστε κάθε άνθρωπος. Ο ένας θέλει να αποκτήσει άλογα, [211e] ο άλλος σκυλιά, ο άλλος χρήματα, ο άλλος τιμές. Εμένα αυτά δεν με συγκινούν, έχω όμως ένα πραγματικό πάθος να αποκτήσω φίλους, και θα προτιμούσα να βρω ένα καλό φίλο παρά το πιο καλό ορτύκι, ή το πιο καλό πετεινάρι, στ᾽ αλήθεια, πιο πολύ θα ήθελα ένα φίλο καλό παρά ένα άλογο και ένα σκύλο. Νομίζω, μα την αλήθεια, ότι περισσότερο κι από όλο το χρυσάφι του Δαρείου ή και από τον ίδιο τον Δαρείο θα προτιμούσα ένα φίλο. Τόσο πολύ μου αρέσουν οι φίλοι. Βλέποντας λοιπόν εσάς, [212a] δηλαδή εσένα και το Λύσι, έχω εκπλαγεί και σας καλοτυχίζω που αν και είσαστε τόσο νέοι ωστόσο μπορέσατε να εξασφαλίσετε γρήγορα και εύκολα τούτο το απόκτημα — και εσύ που έκανες το Λύσι τόσο στενό φίλο σου και εκείνος εσένα. Εγώ όμως είμαι τόσο μακριά από αυτό το απόκτημα, ώστε δεν ξέρω καν πώς γίνεται κανείς φίλος με τον άλλο και γι᾽ αυτό ακριβώς θέλω να ρωτήσω εσένα, επειδή είσαι έμπειρος σ᾽ αυτά τα πράγματα.