ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (13.673-13.722)

Ὣς οἱ μὲν μάρναντο δέμας πυρὸς αἰθομένοιο·

Ἕκτωρ δ᾽ οὐκ ἐπέπυστο Διῒ φίλος, οὐδέ τι ᾔδη
675 ὅττι ῥά οἱ νηῶν ἐπ᾽ ἀριστερὰ δηϊόωντο
λαοὶ ὑπ᾽ Ἀργείων. τάχα δ᾽ ἂν καὶ κῦδος Ἀχαιῶν
ἔπλετο· τοῖος γὰρ γαιήοχος ἐννοσίγαιος
ὄτρυν᾽ Ἀργείους, πρὸς δὲ σθένει αὐτὸς ἄμυνεν·
ἀλλ᾽ ἔχεν ᾗ τὰ πρῶτα πύλας καὶ τεῖχος ἐσᾶλτο,
680 ῥηξάμενος Δαναῶν πυκινὰς στίχας ἀσπιστάων,
ἔνθ᾽ ἔσαν Αἴαντός τε νέες καὶ Πρωτεσιλάου
θῖν᾽ ἔφ᾽ ἁλὸς πολιῆς εἰρυμέναι· αὐτὰρ ὕπερθε
τεῖχος ἐδέδμητο χθαμαλώτατον, ἔνθα μάλιστα
ζαχρηεῖς γίγνοντο μάχῃ αὐτοί τε καὶ ἵπποι.
685 Ἔνθα δὲ Βοιωτοὶ καὶ Ἰάονες ἑλκεχίτωνες,
Λοκροὶ καὶ Φθῖοι καὶ φαιδιμόεντες Ἐπειοί,
σπουδῇ ἐπαΐσσοντα νεῶν ἔχον, οὐδὲ δύναντο
ὦσαι ἀπὸ σφείων φλογὶ εἴκελον Ἕκτορα δῖον,
οἱ μὲν Ἀθηναίων προλελεγμένοι· ἐν δ᾽ ἄρα τοῖσιν
690 ἦρχ᾽ υἱὸς Πετεῶο Μενεσθεύς, οἱ δ᾽ ἅμ᾽ ἕποντο
Φείδας τε Στιχίος τε Βίας τ᾽ ἐΰς· αὐτὰρ Ἐπειῶν
Φυλεΐδης τε Μέγης Ἀμφίων τε Δρακίος τε,
πρὸ Φθίων δὲ Μέδων τε μενεπτόλεμός τε Ποδάρκης.
ἤτοι ὁ μὲν νόθος υἱὸς Ὀϊλῆος θείοιο
695 ἔσκε Μέδων, Αἴαντος ἀδελφεός· αὐτὰρ ἔναιεν
ἐν Φυλάκῃ, γαίης ἄπο πατρίδος, ἄνδρα κατακτάς,
γνωτὸν μητρυιῆς Ἐριώπιδος, ἣν ἔχ᾽ Ὀϊλεύς·
αὐτὰρ ὁ Ἰφίκλοιο πάϊς τοῦ Φυλακίδαο.
οἱ μὲν πρὸ Φθίων μεγαθύμων θωρηχθέντες
700 ναῦφιν ἀμυνόμενοι μετὰ Βοιωτῶν ἐμάχοντο·
Αἴας δ᾽ οὐκέτι πάμπαν, Ὀϊλῆος ταχὺς υἱός,
ἵστατ᾽ ἀπ᾽ Αἴαντος Τελαμωνίου οὐδ᾽ ἠβαιόν,
ἀλλ᾽ ὥς τ᾽ ἐν νειῷ βόε οἴνοπε πηκτὸν ἄροτρον
ἶσον θυμὸν ἔχοντε τιταίνετον· ἀμφὶ δ᾽ ἄρα σφι
705 πρυμνοῖσιν κεράεσσι πολὺς ἀνακηκίει ἱδρώς·
τὼ μέν τε ζυγὸν οἶον ἐΰξοον ἀμφὶς ἐέργει
ἱεμένω κατὰ ὦλκα· τέμει δέ τε τέλσον ἀρούρης·
ὣς τὼ παρβεβαῶτε μάλ᾽ ἕστασαν ἀλλήλοιιν.
ἀλλ᾽ ἤτοι Τελαμωνιάδῃ πολλοί τε καὶ ἐσθλοὶ
710 λαοὶ ἕπονθ᾽ ἕταροι, οἵ οἱ σάκος ἐξεδέχοντο,
ὁππότε μιν κάματός τε καὶ ἱδρὼς γούναθ᾽ ἵκοιτο.
οὐδ᾽ ἄρ᾽ Ὀϊλιάδῃ μεγαλήτορι Λοκροὶ ἕποντο·
οὐ γάρ σφι σταδίῃ ὑσμίνῃ μίμνε φίλον κῆρ·
οὐ γὰρ ἔχον κόρυθας χαλκήρεας ἱπποδασείας,
715 οὐδ᾽ ἔχον ἀσπίδας εὐκύκλους καὶ μείλινα δοῦρα,
ἀλλ᾽ ἄρα τόξοισιν καὶ ἐϋστρεφεῖ οἶος ἀώτῳ
Ἴλιον εἰς ἅμ᾽ ἕποντο πεποιθότες, οἷσιν ἔπειτα
ταρφέα βάλλοντες Τρώων ῥήγνυντο φάλαγγας·
δή ῥα τόθ᾽ οἱ μὲν πρόσθε σὺν ἔντεσι δαιδαλέοισι
720 μάρναντο Τρωσίν τε καὶ Ἕκτορι χαλκοκορυστῇ,
οἱ δ᾽ ὄπιθεν βάλλοντες ἐλάνθανον· οὐδέ τι χάρμης
Τρῶες μιμνήσκοντο· συνεκλόνεον γὰρ ὀϊστοί.

***

Κι έτσι ωσάν φλόγα μ᾽ άσβεστην ορμήν επολεμούσαν·
γνώσιν δεν είχε ούτ᾽ είδησιν ακόμη ο θείος Έκτωρ
675 πως οι Αργείοι τον λαόν εσύντριβαν στων πλοίων
τ᾽ αριστερά, κι οι Αχαιοί θα βγαίναν νικηφόροι.
Τέτοιος τους έσπρωχνε θεός και αυτός εσυμμαχούσε
ο γαιοφόρος Ποσειδών· αλλ᾽ έμεν᾽ όπου πρώτα
τες πυκνές τάξες έσπασε των ασπιστών Αργείων
680 κι έπειτα μέσα επήδησε στες πύλες και στο τείχος.
Τα πλοία κει του Αίαντος και του Πρωτεσιλάου
ήσαν συρμένα της λευκής θαλάσσης εις την άκρην
κι ήταν το τείχος χαμηλό πολύ και αυτού με λύσσαν
εξόχως όλ᾽ οι μαχηταί κι οι ίπποι αγωνιζόνταν.
685 Ίωνες μακροχίτωνες, Βοιωτοί, Λοκροί και Φθίοι,
και λαμπροφόροι Επειοί τον Έκτορα, που ορμούσε
προς τα καράβια, ωσάν φωτιά μ᾽ αγώνα τούς κρατούσαν,
αλλά και δεν κατόρθωναν μακράν τους να τον διώξουν.
Ο Μενεσθεύς, του Πετεώ υιός, λυγάρι οδήγα
690 από Αθηναίους και μ᾽ αυτόν ο Φείδας και ο Στιχίος
ο Βίας ο ανδράγαθος· και ο Μέγης Φυλεΐδης
των Επειών ήτο αρχηγός, ο Αμφίων και ο Δρακίος,
κι ήσαν των Φθίων αρχηγοί ο Μέδων και ο Ποδάρκης.
Και άνομον ήταν γέννημα ο Μέδων του Οϊλέως,
695 λωλάδελφος του Αίαντος· μακράν εις την Φυλάκην
στα ξένα εζούσε απ᾽ τον καιρόν που εφόνευσ᾽ έν᾽ αδέλφι
της μητρυιάς Εριώπιδος, ομόκλινης του Οϊλέως·
και ο Ποδάρκης ήτο υιός του Φυλακίδου Ιφίκλου.
Με τ᾽ άρματά τους τούτοι εμπρός των ανδρειωμένων Φθίων
700 μάχονται ομού με τους Βοιωτούς να σώσουν τα καράβια.
Ο Αίας πάλιν ο γοργός, ο Οϊλείδης απ᾽ τον άλλον
τον Τελαμώνιον Αίαντα μακράν δεν κάμνει βήμα·
και ως μαύρα βόδια στον αγρόν συγκολλητόν αλέτρι
με μια ψυχή τραβούν ομού στο νέαμα κι επάνω
705 τους αναβρύζ᾽ ίδρος πολύς στες ρίζες των κεράτων,
και μόν᾽ ο στιλβωτός ζυγός στην μέσην τούς χωρίζει
καθώς να σκίσουν προχωρούν τ᾽ αυλάκια πέρα πέρα·
όμοια κι εκείνοι εμάχονταν πλάγι με πλάγ᾽ οι δύο·
αλλ᾽ είχε ο Τελαμώνιος πολλούς σιμά του ανδρείους
710 συντρόφους, κι έδιδε σ᾽ αυτούς να πάρουν την ασπίδα,
οπόταν κόπος κι ίδρωτας του λύγιζαν το γόνα.
Ούδ᾽ οι Λοκροί τον ψυχερόν Οϊλείδη ακολουθούσαν·
διότ᾽ εις μάχην σταθεράν δεν τους βαστούσε η γνώμη·
ότι ουδέ κράνη χάλκινα και φουντωτά φορούσαν,
715 κόρυθες ούτε κυκλωτές και φράξινα κοντάρια,
αλλά στα τόξα θαρρετοί και στον καλοστριμμένον
φλόκον προβάτου, εκστράτευσαν στην Ίλιον και μ᾽ εκείνα
πυκνά βαρούσαν κι έσπαναν τες φάλαγγες των Τρώων.
Έτσι με τα λαμπρ᾽ άρματα του Αίαντος τα πλήθη
720 εμπρός στον θείον Έκτορα κτυπούσαν και τους Τρώας,
και όπισθεν ρίχναν οι Λοκροί χωρίς να τους νοήσουν,
τόσο σφοδρά που εδείλιασαν από τα βέλ᾽ οι Τρώες.

Ο αμυντικός μηχανισμός της άρνησης

Προβλήματα και δυσάρεστες καταστάσεις είναι αναπόφευκτα μέρη της ζωής. Η διαχείρισή τους διαφέρει από άτομο σε άτομο και από κατάσταση σε κατάσταση. Η αίσθηση της «απειλής» σε ψυχικό ή σωματικό επίπεδο, πολλές φορές, θέτει σε λειτουργία εσωτερικούς μηχανισμούς που στόχο έχουν την προστασία από οτιδήποτε φαινομενικά ή πραγματικό βλαβερό και αυτό μπορεί να γίνεται συνειδητά ή ασυνείδητα.

Ένας τέτοιου είδους μηχανισμός είναι και η άρνηση.

Η άρνηση ως αμυντικός μηχανισμός

Πρώτος την ανέφερε ο Sigmund Freud ως την άρνηση της παραδοχής μιας ενοχλητικής πραγματικότητας σχετική με εξωτερικά ή εσωτερικά γεγονότα συμπεριλαμβανομένων αναμνήσεων, σκέψεων και συναισθημάτων.

Ίσως έχεις βρεθεί στην αντιμετώπιση μιας δυσάρεστης κατάστασης μέσω αυτής της «τακτικής».

Μπορείς να έχεις αρνηθεί την ύπαρξη ενός υπαρκτού προβλήματος, να μη θέλεις να μιλάς γι’ αυτό, να έχεις βρει αναρίθμητες δικαιολογίες για την εκάστοτε συμπεριφορά σου ή να έχεις επιρρίψει τις όποιες ευθύνες σε εξωτερικές δυναμικές ή άλλα άτομα. Σε μια τέτοια περίπτωση θα έχεις επιμείνει σε μία συγκεκριμένη συμπεριφορά παρά τις αρνητικές συνέπειες αυτής.

Ίσως, ακόμα, έχεις υποσχεθεί να διευθετήσεις το ζήτημα στο μέλλον αποφεύγοντας οποιαδήποτε σχετική με αυτό σκέψη ή να θεωρείς πως δεν έχεις τη δυνατότητα να κάνεις κάτι πραγματικά επωφελές ή ακόμα να μην έχεις την κατάλληλη βοήθεια.

Ωστόσο, δεν είναι λίγες οι φορές που έχεις απορρίψει κάθε προσφορά από τους οικείους σου είτε διαφωνώντας κάθετα είτε προσποιούμενος πως συμφωνείς.

Υπάρχουν αρκετοί λόγοι που μπορεί να ενεργοποιήσουν το μηχανισμό μέσα σου. Μπορεί να είναι οτιδήποτε σε κάνει να νιώθεις ευάλωτος ή απειλεί την αίσθηση του ελέγχου όπως μια ασθένεια, ένας εθισμός, κάποια διατροφική διαταραχή, κακοποιητικές καταστάσεις, οικονομικά προβλήματα ή αντιπαραθέσεις στις σχέσεις σου, στο οικογενειακό, το επαγγελματικό ή το εργασιακό περιβάλλον. Μπορεί, ακόμα, να βρίσκεσαι σε άρνηση για κάτι που συμβαίνει σε εσένα ή σε κάποιον άλλο.

Η άρνηση είναι ένας αμυντικός μηχανισμός ο οποίος, όπως όλοι οι αμυντικοί μηχανισμοί, τίθεται σε λειτουργία για να σε προστατέψει από μια στρεσογόνα κατάσταση και οδυνηρά συναισθήματα. Οι αμυντικοί μηχανισμοί είναι στρατηγικές που χρησιμοποιείς για να αποφύγεις την όποια ψυχική δυσφορία.

Στην περίπτωση της άρνησης, η μη αποδοχή της πραγματικότητας ή των συνεπειών που αυτή θα επιφέρει είναι χαρακτηριστικές.

Αρνούμενος να διαχειριστείς το συμβάν ή να το αποδεχτείς, προσπαθείς να αποφύγεις να έρθεις αντιμέτωπος με αγχώδεις καταστάσεις, αντιπαραθέσεις, απειλές και φόβους.

Έτσι, σου δίνεται η ευκαιρία, με τη μη αποδοχή της κατάστασης, να ελαχιστοποιήσεις ή και να εκμηδενίσεις τις δυσάρεστες συνέπειες που αυτή μπορεί να φέρει.

Η ιδέα πως αν δεν το σκέφτεσαι, δεν υπάρχει, φαίνεται να σε προφυλάσσει από το βαρύ φορτίο και φαίνεται να συνεχίζεις «ασφαλής».

Ωστόσο, η άρνηση ενός προβλήματος σου επιτρέπει να συνεχίσεις μια συμπεριφορά που αργά ή γρήγορα αποβαίνει βλαπτική ενώ ο ορισμός του προβλήματος παραμένει στο σκοτάδι.

Όταν είσαι σε άρνηση:

• Δεν αποδέχεσαι μια δύσκολη κατάσταση.
• Προσπαθείς να μην αντιμετωπίζεις τα γεγονότα σαν πρόβλημα.
• Υποβαθμίζεις τις πιθανές επιπτώσεις του προβλήματος.
• Αποδέχεσαι ένα πρόβλημα αλλά επιρρίπτεις τις ευθύνες σε καταστάσεις έξω από εσένα ή άλλους ανθρώπους.

Μια τέτοιου είδους ανταπόκριση φαίνεται ιδανική στη συγκεκριμένη στιγμή και κάποιες φορές είναι. Σου δίνει το χρόνο προσαρμογής που, ενδεχομένως, χρειάζεσαι έτσι ώστε να διαχειριστείς μια απότομη αλλαγή στην πραγματικότητά σου. Δίνοντας χρόνο στον εαυτό σου, γίνεται πιο ήπια η απορρόφηση δυσάρεστων ή ακόμα και σοκαριστικών πληροφοριών.

Έτσι, μπορείς να αποδεχτείς το εκάστοτε γεγονός, να το διαχειριστείς κατάλληλα προσεγγίζοντάς το ψύχραιμα και λογικά και τελικά, να προχωρήσεις ελεύθερος. Σε μια τέτοια περίπτωση, η άρνηση, θεωρείται μια απόλυτα φυσιολογική και επωφελής ανθρώπινη αντίδραση.

Ωστόσο, η χρησιμότητά της ως ανταπόκριση σε μια δύσκολη κατάσταση παραμένει εφόσον η διάρκειά της είναι κάποιο μικρό χρονικό διάστημα.

Παγιωμένη άρνηση

Όταν η άρνηση παγιώνεται ως συμπεριφορά, μπορεί να δημιουργήσει σημαντικά προβλήματα στη ζωή σου, απομακρύνοντας τον προσδιορισμό του προβλήματος ή την κρίσιμη ανταπόκριση σε μια αλλαγή που, πραγματικά, θα σε βοηθήσει να συνεχίσεις με ασφάλεια. Σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί να σε εμποδίσει να πάρεις την κατάλληλη βοήθεια ή θεραπεία.

Αν επιμένει και σε εμποδίζει να κάνεις τις κατάλληλες κινήσεις προς όφελός σου, τότε η άρνηση είναι ιδιαίτερα επιζήμια.

Ιδιαίτερα σε περιπτώσεις εθισμού όπως για παράδειγμα στον αλκοολισμό ή σε περιπτώσεις σωματικής ή ψυχικής ασθένειας, η άρνηση μπορεί να αποβεί μοιραία.

Ακόμα, όμως, και σε καταστάσεις της καθημερινότητας όπως οι συντροφικές και επαγγελματικές σχέσεις, η συνεχής άρνηση είναι το αίτιο πολύ μεγαλύτερων προβλημάτων από εκείνων που αρνείσαι να αποδεχθείς.

Ναι, αν δεν το σκέπτεσαι, αν προσποιείσαι πως δεν υπάρχει, δε βιώνεις τα δυσάρεστα συναισθήματα. Για πόσο όμως και πώς πορεύεσαι με τις πλάτες φορτωμένες; Μήπως, τελικά, βρίσκεσαι σε μια δυναμική αυταπάτης;

Η εξαπάτηση του ίδιου του εαυτού για την αληθινή φύση ενός προβλήματος, μπορεί να δίνει την αίσθηση της δύναμης πάνω σε μια κατάσταση και να θρέφει το «εγώ» αλλά το μόνο σίγουρο είναι πως δεν είναι η λύση.

Επιπλέον, ίσως σε οδηγεί να κάνεις ξανά και ξανά τα ίδια πράγματα περιμένοντας διαφορετικά αποτελέσματα, να νιώθεις πως έχεις βαλτώσει και αντί να δρας ουσιαστικά, να κλείνεις τα μάτια γιατί αυτό φαίνεται πιο εύκολο.

Η αναγνώριση των αμυντικών μηχανισμών, και στην περίπτωση αυτή της άρνησης, βοηθά στην αυτεπίγνωση και την κατανόηση της συμπεριφοράς του ανθρώπου.

Προτάσεις διαχείρισης της άρνησης

• Αν υποψιάζεσαι πως η άρνηση σε εμποδίζει να διαχειριστείς ένα πρόβλημα, να τι μπορείς να κάνεις:
• Σκέψου γιατί μπορεί να αρνείσαι να αντιμετωπίσεις το πρόβλημα. Τι είναι που αυτό πραγματικά αρνείσαι να δεις;
• Αναλογίσου σου τις ενδεχόμενες συνέπειες της συνεχούς άρνησης, της μη διαχείρισης του προβλήματος και της απραξίας. Σκέψου αρνητικά και θετικά σημεία και, ακόμα καλύτερα, κατάγραψέ τα.
• Προσδιόρισε και ονομάτισε το φόβο σου και επίτρεψε στον εαυτό σου να εκφράσει τα όποια συναισθήματα.
• Αναγνώρισε τις λανθασμένες πεποιθήσεις και σκέψεις που συμβάλλουν στο να νιώθεις πιεσμένος με τη συγκεκριμένη κατάσταση.
• Μίλησε σε κάποιο φίλο ή άλλο οικείο πρόσωπο που εμπιστεύεσαι για να πάρεις μια πιο αντικειμενική άποψη
• Ζήτησε τη βοήθεια κάποιου ειδικού. Υπάρχουν αρκετές ψυχολογικές προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση της συμπεριφοράς αυτής και είναι σίγουρο πως κάποια θα σου ταιριάζει.

Η άρνηση είναι μια απόλυτα φυσιολογική ανταπόκριση σε οτιδήποτε προκαλεί πόνο αλλά δεν είναι μια μακροπρόθεσμη λύση στην αντιμετώπιση των προβλημάτων.

Δυστυχώς με το αρνείσαι πως βιώνεις δυσάρεστα συναισθήματα δεν απαλλάσσεσαι από αυτά. Η ένταση, ο πόνος ή ό, τι άλλο θα επανέρχεται.

Επιπλέον, συμπεριφορές που φαινομενικά ανακουφίζουν την ένταση των συναισθημάτων μπορούν να αποδειχθούν πραγματικά οδυνηρές.

Αρνούμενος μια κατάσταση, αρνείσαι να αντιμετωπίσεις τα συναισθήματα που αυτή σου προκαλεί καταπιέζοντάς τα και αυτό είναι κάτι προσωρινό. Η λύση έρχεται όταν ξεπεράσεις αυτό το στάδιο, αποδεχθείς τα συναισθήματα και την κατάσταση, λάβεις μια πιο κριτική στάση και περάσεις στη δράση.

Ο ώριμος έρωτας πρέπει να συνεπάγεται περισσότερη ενασχόληση με τον άλλο και λιγότερη ανησυχία

Ο ΕΡΩΤΑΣ ΜΑΣ ΚΑΝΕΙ ΝΑ ΥΠΟΦΕΡΟΥΜΕ, ΑΛΛΑ ΟΣΟ ΠΙΟ ΠΑΡΑΔΟΜΕΝΟΙ ΤΟΝ ΥΠΟΜΕΝΟΥΜΕ, ΤΟΣΟ ΠΙΟ ΔΥΝΑΤΟΥΣ ΜΑΣ ΚΑΝΕΙ.

Ο Άγγλος ποιητής Άλφρεντ Τέννυσον είπε: «Καλύτερα να έχεις ερωτευτεί και να έχεις χάσει παρά να μην έχεις ερωτευτεί ποτέ».

Και το να γνωρίσεις τον έρωτα, ακόμα και με τον κίνδυνο να τον χάσεις ή να πονέσεις εξαιτίας του, είναι η πιο υπέροχη εμπειρία που μπορεί να βιώσει η ψυχή.

Όταν νιώθουμε ερωτευμένοι, η ψυχή μας ανοίγεται και τολμάμε πράγματα που πριν ούτε που τα ονειρευόμασταν.

Όπως είπε ο Πλάτων: «Δεν υπάρχει άνθρωπος τόσο δειλός, που να μη μπορεί να μεταμορφωθεί σε ήρωα χάρη στον έρωτα».

Ξαναγυρνώντας στον Σιντάρτα, στην αρχή της αναζήτησής του, είναι τόσο επικεντρωμένος στο να βρει τον Θεό και το νόημα της ύπαρξής του, που δε γνωρίζει την αληθινή αγάπη, παρόλο που έχει μοιραστεί το χρόνο του με την ωραία Καμάλα και την έχει ερωτευτεί.

Ωστόσο, στο τέλος του ταξιδιού του γνωρίζει τον γιο του και τότε ανακαλύπτει ένα συναίσθημα που αγνοούσε.

Βιώνει μια αγάπη που δεν προέρχεται από την επιθυμία ή την ανάγκη, μια αγάπη αγνή και απόλυτη, που τον ωθεί να φροντίζει και να προστατεύει το παιδί του. Αυτό το είδος αγάπης είναι ένα μεγάλο δώρο που μας γεμίζει την καρδιά, αλλά παράλληλα μπορεί να κουβαλάει και πόνο.

Κάθε σχέση γονέα-παιδιού συνεπάγεται ένα βαθμό πόνου και ανησυχίας.

Ανησυχούμε σημαίνει νοιαζόμαστε για κάτι προκαταβολικά, δηλαδή προτού αυτό συμβεί, ενδιαφερόμαστε να προλάβουμε τα γεγονότα, υποφέρουμε για κάτι που ακόμα δεν έχει συμβεί, αλλά που φοβόμαστε ότι μπορεί να συμβεί.

Το μόνο αντίδοτο στην ανησυχία είναι η ενασχόληση με κάτι.

Όταν δινόμαστε ενεργά σε κάτι, δε μένει πια καιρός ούτε χώρος για ανησυχία.

Ο ώριμος έρωτας πρέπει να συνεπάγεται περισσότερη ενασχόληση με τον άλλο και λιγότερη ανησυχία.

Να ζούμε τη σχέση και την αγάπη στο εδώ και στο τώρα.

Αν ασχολούμαστε με τον άλλο, αντί να ανησυχούμε, θα εξοικονομήσουμε πολύτιμη ενέργεια, που τη σπαταλάμε φτιάχνοντας καταστροφικά σενάρια.

Όταν έρθουν τα προβλήματα, αν έρθουν, τότε θα τα βάλουμε σε πρώτο πλάνο, όχι πριν.

Με την ανησυχία δεν αποτρέπονται ούτε ο δικός μας πόνος ούτε του άλλο.

Η ενασχόληση με τον άλλο είναι το μόνο χρήσιμο.

Επιλογή και Ευθύνη

Η λέξη "επιλογή" χρησιμοποιείται αρκετά στην καθημερινότητα, αλλά συχνά δεν γνωρίζουμε τη διαφορά ανάμεσα στα ρήματα "επιλέγω" και "διαλέγω". Διαλέγω, όταν έχω να αποφασίσω ανάμεσα σε εναλλακτικές.

Αυτές μπορεί να αφορούν ένα συνεργάτη μας, το πού θα πάμε διακοπές, ή τι θα πάρουμε σε ένα δείπνο. Επιλέγω σημαίνει οικειοποιούμαι την απόφαση που μόλις πήρα.

Στην καθημερινότητα μπορεί να μην έχουμε μπροστά μας πολλές εναλλακτικές, έχουμε όμως μία επιλογή και αυτή είναι να αποφασίσουμε αν θα οικειοποιηθούμε ή όχι την αλληλουχία των πράξεών μας.

Όπως λέει ο Άμλετ στο ομώνυμο έργο του Σέξπηρ, "Να ζεις κανείς ή να μη ζει, αυτό είναι το ερώτημα" (Άμλετ 3.1).

Πράγματι, υπαρξιακά υπάρχει μόνο ένα ερώτημα, αν θα αποδεχθούμε τη ζωή και τις συνέπειες των πράξεών μας ή αν θα τις αποφύγουμε και θα τις αρνηθούμε.

Το πρώτο οδηγεί σε μία πιο έντονη και παθιασμένη σχέση με τη ζωή και το δεύτερο σε μία χαλαρότερη δέσμευση και μια προσχηματική κατάσταση ότι δεν ζούμε πραγματικά και ότι οι άλλοι φταίνε για ό,τι πάει στραβά στη ζωή μας.

Αυτό μπορεί επίσης να μας οδηγήσει στην πλήρη άρνηση οποιασδήποτε εναλλακτικής.

Συνεπώς, η – παθητική – απουσία επιλογής έχει το ίδιο σοβαρές συνέπειες με την ενεργητική επιλογή. Έχουμε ήδη εξετάσει πώς περιοριζόμαστε από τα δεδομένα της ύπαρξης γενικά και από τις συνθήκες της προσωπικής μας ύπαρξης ειδικότερα. Αυτά είναι τα όρια που πλαισιώνουν τις επιλογές μας.

Δεν μπορούμε ποτέ να κατηγορήσουμε κανέναν άλλο για τις πράξεις μας και τις συνέπειές τους. Ζούμε με δική μας ευθύνη. Αυτό ισχύει και για ό,τι καλό μας συμβαίνει: αν έχουμε κάνει εμείς την επιλογή, δεν μπορούμε να θεωρούμε τυχαίο το γεγονός, αλλά μπορούμε να το πιστωθούμε, τουλάχιστον εν μέρει.

Ο φιλόσοφος που εμφανίζεται στο τέλος της ταινίας "Απιστίες και Αμαρτίες" του Woody Allen λέει:

"Όλοι στη ζωή ερχόμαστε αντιμέτωποι με αγχωτικές αποφάσεις και επιλογές. Κάποιες είναι μεγαλύτερης και κάποιες μικρότερης κλίμακας, όμως ορίζουμε τον εαυτό μας μέσα από αυτές τις επιλογές. Στην πραγματικότητα, είμαστε το τελικό άθροισμα αυτών των επιλογών".

Αυτό σημαίνει πως ό,τι κάνουμε είναι, κατά κάποιον τρόπο, επιλογή. Ακόμα και το να μην επιλέξουμε είναι επιλογή και έχει συνέπειες. Δεν μπορούμε να αποφύγουμε αυτή την πρόκληση που μας προσφέρει η ζωή.

Η ελευθερία να επιλέγουμε μας απελευθερώνει από την αιτιοκρατία και μας επιτρέπει να αποδεχόμαστε την ευθύνη που βρίσκεται στην βάση των επιλογών μας.

Αυτό, αποτελεί δεδομένο.

Επαναστάτης ή υποτακτικός

«Δεν θα υποχωρήσω ποτέ»

Μπορεί κάποιος που φαινομενικά είναι επαναστάτης και αντιδραστικός κατά βάθος να είναι υποτακτικός και απλά να έμαθε να αντιδρά μέσω της αντεπίθεσης;

Επιλέγω δηλαδή αντί να υποτάσσομαι, να έχω τον αντίθετο ρόλο και γίνομαι επιθετικός και αυταρχικός. Μέσα από την επανάσταση καλύπτω τα αισθήματα της υποταγής.

«Οι επαναστάτες έχουν την τάση να συμπεριφέρονται λες και αυτοί είναι οι μοναδικοί άνθρωποι στον κόσμο και λες και μόνο αυτοί έχουν ανάγκες.

Αν ανήκετε σ’ αυτή την κατηγορία, αντιμετωπίζετε τις καταστάσεις της υποταγής υιοθετώντας το ρόλο κάποιου που είναι επιθετικός, εκδικητικός και εγωκεντρικός.

Επαναστατείτε. Ακόμη, όμως και στην περίπτωση αυτή, μέσα σας νιώθετε το ίδιο με τους άλλους υποταγμένους ανθρώπους: ότι είστε λιγότερο σημαντικός ή και ότι οι άλλοι άνθρωποι είναι αυτοί που σας ελέγχουν στην πραγματικότητα.

Η επιθετικότητά σας είναι απλά μια μάσκα την οποία φοράτε με ένα αίσθημα μειονεκτικότητας.

Νιώθετε να ωθείστε στα άκρα της διεκδικητικότητας. Μπορεί να φανείτε ακόμη και προσβλητικός. Οι άνθρωποι σας κατηγορούν για την ακαμψία και την αυταρχικότητά σας. Κάτω όμως από τη δυναμική παρουσία σας νιώθετε τρομοκρατημένοι από τους άλλους ανθρώπους» (Young & Klosko, 2010: 386).

Η αντίδραση της επαναστικότητας συνδέεται με θυμό, καθώς το άτομο συχνά νιώθει εκνευρισμό και είναι επιρρεπές στα ξεσπάσματα θυμού.

Ο θυμός αποτελεί ένα χαρακτηριστικό του ατόμου, που το είχε και κατά την παιδική και εφηβική ηλικία, όπου απαντούσε με θυμό στις προσπάθειες των γονιών του να το κατευθύνουν.

Σε κάθε περίπτωση καθοδήγησης από τους γονείς το παιδί γινόταν ανυπάκουο ή ατίθασο, ενώ μπορεί να εμφάνιζε στοιχεία ευερεθιστότητας ή προβλήματα συμπεριφοράς στο σχολείο.

Ακόμη και κατά την ενήλικη ζωή του, το άτομο έχει προβλήματα με διάφορες μορφές εξουσίας, ενώ συχνά χάνει την αυτοκυριαρχία του και εκφράζει το θυμό του με μη κατάλληλους τρόπους.

Το άτομο, δηλαδή, βρίσκεται σε μια διαρκή μάχη με την εξουσία, την οποία αντιλαμβάνεται ως εξωτερικό έλεγχο. Έτσι, αντιδρά απέναντι σε πιέσεις, εντολές ή συμβουλές και οι αντιδράσεις του είναι έντονες.

Ένα ακόμη χαρακτηριστικό των επαναστατών είναι οι μακροχρόνιες συγκρούσεις με τους γονείς. Δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στο ρόλο του ενήλικα και να παραμερίσουν ή να μειώσουν τις συγκρούσεις αυτές. Ουσιαστικά, παραμένουν επαναστάτες έφηβοι που κυνηγούν πράγματα που έρχονται σε αντίθεση με τις φιλοδοξίες και τα όνειρα των γονέων τους.

Στην πραγματικότητα, όμως, οι επαναστάτες δεν είναι περισσότερο ελεύθεροι από τους άλλους υποταγμένους ανθρώπους.

«Δεν επιλέγουν ελεύθερα τα ενδιαφέροντα ή τις σχέσεις τους: επιλέγουν για αυτούς οι άνθρωποι εναντίον των οποίων επαναστατούν. Αν και επιμένουν να αδιαφορούν για τους κανόνες, είναι το ίδιο υποταγμένοι σ’ αυτούς όσο και οι άνθρωποι που τους υπακούουν» (Young & Klosko, 2010: 387).

Το βασικό που έχει στο μυαλό του το άτομο είναι να επιλέξει το αντίθετο από αυτό που οι άλλοι το υποδεικνύουν.

Με αυτό τον τρόπο βρίσκεται σε μια διαρκή κατάσταση αντίδρασης και κατευθύνεται από τις υποδείξεις των άλλων, όχι όμως με το να τις πραγματοποιεί, αλλά με το να τις απορρίπτει και να κάνει το αντίθετο.

Στη συμπεριφορά του ο επαναστάτης παρουσιάζεται ως αυταρχικός και καταπιεστικός. Όταν θα αναγκαστεί να υποταχθεί σε κάποιους ανθρώπους θα βρει κάποιους άλλους ώστε να ξεσπάσει το θυμό που συσσωρεύει.

Το άτομο μπορεί να κινείται ανάμεσα στα δύο άκρα, και από τη μία πλευρά να είναι δουλοπρεπής και πρόθυμος να ικανοποιήσει τις ανάγκες των άλλων και από την άλλη απαιτητικός και οξύθυμος.

Δεν αγαπιόμαστε γιατί δεν γνωρίζουμε πως

Τι είναι η αγάπη;

Η λέξη είναι τόσο πολύφορτωμένη και διεφθαρμένη που αποφεύγω να την χρησιμοποιώ.

Όλοι μιλάνε για αγάπη - κάθε περιοδικό και εφημερίδα και κάθε ιεραπόστολος μιλούν συνεχώς για αγάπη.

Αγαπώ την πατρίδα μου, αγαπώ τον βασιλιά, αγαπώ κάποιο βιβλίο, αγαπώ το βουνό, αγαπώ την απόλαυση, αγαπώ την γυναίκα μου, αγαπώ τα παιδιά μου.

Είναι η αγάπη μια ιδέα;

Αν όντως είναι, τότε μπορεί να καλλιεργηθεί, θραφεί, να περιβληθεί με στοργή, να επιβληθεί, να αλλάξει κατά το δοκούν.

Επειδή δεν μπορούμε να λύσουμε αυτό το ανθρωπινό ζήτημα καταφεύγουμε σε αφαιρέσεις.

Η αγάπη μπορεί να είναι η υστάτη λύση σε όλες τις δυσκολίες του ανθρώπου, τα προβλήματα και τις επώδυνες προσπάθειες, οπότε πως θα βρούμε τι είναι η αγάπη;

Απλώς ορίζοντάς την;

Η θρησκεία την όρισε με τον ένα τρόπο, η κοινωνία με άλλο τρόπο και υπάρχουν ένα σορό αποκλίσεις και διαστρεβλώσεις.

Λατρεύουμε κάποιον, κοιμόμαστε με κάποιον, η ανταλλαγή συναισθημάτων, η συντροφικότητα - είναι αυτό που λέμε αγάπη;

Μπορεί η αγάπη να χωρισθεί στην ιερή και την ανίερη, την ανθρωπινή και την θεϊκή ή απλά υπάρχει μόνο μια αγάπη;

Είναι η αγάπη ένα πράγμα και όχι πολλά πράγματα;

Αν πούμε «σε αγαπώ» αυτό αποκλείει την αγάπη για κάποιον άλλον;

Είναι η αγάπη προσωπική ή μη προσωπική;

Ηθική ή ανήθικη;

Οικογενειακή ή μη οικογενειακή;

Αν αγαπάς την ανθρωπότητα αγαπάς και τον καθένα ξεχωριστά;

Είναι η αγάπη συναίσθημα;

Είναι η αγάπη αίσθημα;

Είναι η αγάπη απόλαυση και επιθυμία;

Όλες αυτές οι ερωτήσεις δείχνουν, έτσι δεν είναι, ότι έχουμε ιδέες για την αγάπη, ιδέες για το τι πρέπει να είναι και τι δεν πρέπει να είναι η αγάπη, έναν κανόνα η κώδικα που έχει δημιουργήσει η κοινωνία στην οποία ζούμε.

Τώρα πως θα βρω τι είναι αυτή η φλόγα που λέμε αγάπη;

Όχι πως να βρούμε έναν τρόπο να την εκφράσουμε διαφορετικά αλλά να βρούμε την σημασία της.

Πρώτα θα απορρίψω ό,τι έχουν πει η θρησκεία, η κοινωνία, οι φίλοι και οι γονείς μου, κάθε βιβλίο και άνθρωπος διότι θέλω να βρω μόνος μου τι είναι η αγάπη.

Εδώ είναι ένα τεράστιο πρόβλημα που εμπεριέχει όλη την ανθρωπότητα, υπάρχουν χιλιάδες τρόποι να την ορίσεις και εγώ έχω φυλακιστεί σε κάποιον τρόπο να την ορίζω.

Για αυτό τον λόγο δεν πρέπει να διώξω όλες τις τάσεις και τις προκαταλήψεις μου;

Είμαι μπερδεμένος, διαλυμένος από τις δικές μου επιθυμίες οπότε λέω στον εαυτό μου «πρώτα καθάρισε το δικό σου μπέρδεμα».

Ίσως να μπορέσουμε να δούμε τι είναι αγάπη καταλαβαίνοντας τι δεν είναι.

Το να ανήκεις σε κάποιον, το να σε φροντίζει κάποιος και να εξαρτάσαι από αυτόν - σε όλο αυτό πρέπει να υπάρχει πάντα άγχος, φόβος, ζήλεια, ενοχή, και όσο υπάρχει φόβος δεν μπορεί να υπάρξει αγάπη.

Ένα μυαλό γεμάτο πίκρες δεν μπορεί να καταλάβει τι είναι αγάπη, αισθηματικότητα και συναισθηματικότητα δεν έχουν καμιά σχέση με την αγάπη.

Έτσι, η αγάπη δεν έχει σχέση με την επιθυμία και την απόλαυση.

Η αγάπη δεν είναι προϊόν της σκέψης, η οποία με την σειράς της είναι προϊόν του παρελθόντος.

Η σκέψη δεν μπορεί να καλλιεργήσει την αγάπη.

Η αγάπη δεν περιορίζεται και δεσμεύεται από την ζήλεια, γιατί η ζήλεια είναι το παρελθόν.

Η αγάπη είναι το τώρα, το παρόν. Δεν είναι το «θα αγαπήσω» ούτε το «αγάπησα».

Όταν αγαπάς δεν πρόκειται να ακολουθήσεις κανέναν.

Η αγάπη δεν υπακούει.

Όταν αγαπάς δεν υπάρχει ούτε σεβασμός ούτε ασέβεια.

Δεν γνωρίζετε τι θα πει να αγαπάς αληθινά κάποιον;

Να αγαπάς χωρίς μίσος, χωρίς ζήλεια, χωρίς θυμό, χωρίς να θέλετε να επηρεάσετε το τι σκέφτεται ή τι κάνει ο άλλος, χωρίς να καταδικάζετε, χωρίς να συγκρίνετε;

Όταν υπάρχει αγάπη υπάρχει σύγκριση;

Όταν αγαπάτε κάποιον με όλη σας την καρδιά, με όλο σας τον νου, με όλο σας το σώμα, με όλη σας την ύπαρξη, υπάρχει σύγκριση;

Όταν αφήνεσαι ολοκληρωτικά στην αγάπη δεν υπάρχει ο άλλος.

Αλλά αν θέλετε ακόμα να βρείτε (τι είναι η αγάπη), θα δείτε ότι δεν είναι φόβος, εξάρτηση, ζήλεια, η κτητικότητα, η υπευθυνότητα και το χρέος, η αυτολύπηση, η αγωνία του να μην αγαπηθείς.

Λοιπόν, αφού τα διώξετε όλα αυτά, όχι με την βία, αλλά ξεπλένοντας τα όπως η βροχή ξεπλένει την σκόνη πολλών ημερών από ένα φύλλο, τότε ίσως βρείτε αυτό το περίεργο λουλούδι που ο άνθρωπος αναζητά τόσο πολύ.

Θα σας υπαγορεύσει κάποια εξουσία, κάποια μέθοδος, κάποιο σύστημα πως να αγαπάτε;

Αν κάποιος σας πει πως να αγαπάτε τότε αυτό δεν είναι αγάπη.

Γίνεται να πείτε "θα εξασκήσω την αγάπη. Θα κάτσω κάτω και θα το σκεφτώ μέρα με την ημέρα. Θα εξασκήσω τον εαυτό μου να είναι καλός και ευγενικός και θα τον πιέσω να δίνει προσοχή στους άλλους;"

Η αγάπη είναι κάτι νέο, φρέσκο, ζωντανό. Δεν έχει χτες ούτε και αύριο. Είναι πέρα από το μαρτύριο της σκέψης.

Μόνο το αθώο μυαλό μπορεί να καταλάβει τι είναι η αγάπη, και το αθώο μυαλό μπορεί να ζήσει σε έναν κόσμο που δεν είναι αθώος.

Το να βρεις αυτό το καταπληκτικό πράγμα που ο άνθρωπος αναζητά αιώνια μέσα από την θυσία, μέσω της λατρείας, μέσω των σχέσεων, μέσω του σεξ, μέσω κάθε μορφής απόλαυσης και πόνου, είναι δυνατό μόνο όταν η σκέψη κατανοήσει τον εαυτό της και να φτάσει στο τέλος της.

Τότε η αγάπη δεν έχει αντίθετο, τότε η αγάπη δεν έχει σύγκρουση.

Τι πράγμα είναι οι σχέσεις και πόσο εύκολα πέφτουμε στη συνήθεια κάποιας συγκεκριμένης σχέσης, θεωρούμε τα πράγματα δεδομένα, αποδεχόμαστε τις καταστάσεις και δεν είναι ανεκτή καμιά αλλαγή δε δεχόμαστε καμία κίνηση προς την αβεβαιότητα, ούτε για ένα λεπτό.

Όλα είναι τόσο καλά ρυθμισμένα, τόσο στέρεα φτιαγμένα, τόσο δεσμευμένα, που δεν υπάρχει καμία ελπίδα για λίγη φρεσκάδα, για μια καθαρή αναζωογονητική ανοιξιάτικη ανάσα.

Αυτά κι άλλα πολλά τα ονομάζουμε σχέσεις.

Αν παρατηρήσουμε από κοντά, οι σχέσεις είναι κάτι πολύ πιο λεπτό, κάτι πιο γοργό κι από την αστραπή, πιο αχανές κι από τη γη, γιατί οι σχέσεις είναι η ζωή.

Η ζωή μας είναι σύγκρουση. Θέλουμε να κάνουμε τις σχέσεις χοντροκομμένες, ωμές, εύκολες.

Έτσι χάνουν την ευωδιά τους, την ομορφιά τους.

Όλα τούτα συμβαίνουν γιατί δεν αγαπάμε, κι η αγάπη, φυσικά, είναι το σπουδαιότερο απ' όλα, γιατί μέσα σ' αυτή πρέπει να εγκαταλείψει κανείς ολοκληρωτικά τον εαυτό του. (το εγώ του)

Αυτή ακριβώς η ιδιότητα της φρεσκάδας, του καινούριου, είναι ουσιαστική, αλλιώς η ζωή γίνεται ρουτίνα, συνήθεια και η αγάπη δεν είναι συνήθεια, δεν είναι κάτι βαρετό.

Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν χάσει το αίσθημα της έκπληξης. Θεωρούν τα πάντα δεδομένα κι αυτή η αίσθηση της ασφάλειας καταστρέφει την ελευθερία και τις εκπλήξεις της αβεβαιότητας.

Η σημασία της σωματικής εμπειρίας

Ένα βασικό μέρος της ενήλικης ζωής και της προσπάθειας για την επούλωση ψυχικών τραυμάτων περιλαμβάνει την καλλιέργεια περισσότερης χαράς στη ζωή σας.

Η καλλιέργεια χαράς είναι ιδιαίτερα δύσκολη για όσους προέρχονται από τραύμα σχέσης, να γνωρίζουν έστω και από μακριά τι τους φέρνει χαρά, αν δεν βίωσαν χαρά στην παιδική τους ηλικία και/ή αν δυσκολεύονται να συνδεθούν με το σώμα τους. Όμως, η χαρά είναι απίστευτα σημαντική.

Εκτός από το γεγονός ότι το συναίσθημα είναι ωραίο, η χαρά είναι ένα από τα πλήκτρα στο συναισθηματικό πληκτρολόγιο της ζωής που μπορούμε και πρέπει να έχουμε πρόσβαση για να παίξουμε την πιο πλούσια και ζωντανή συναισθηματική μουσική που είναι δυνατόν. Τι σημαίνει αυτό;

Αν φανταστούμε ένα πληκτρολόγιο πιάνου, μπορείτε να δούμε ότι κάθε πλήκτρο αντιπροσωπεύει ένα συναίσθημα που βιώνουμε στη ζωή μας: θλίψη, πόθο, λύπη, τρόμο, θυμό, ηρεμία, ικανοποίηση, υπερηφάνεια, ανυπομονησία, αγάπη, αφοσίωση και ούτω καθεξής.

Με το συναισθηματικό πληκτρολόγιο της ζωής, ο στόχος δεν είναι να μάθουμε και να μπορούμε να παίξουμε μόνο μερικά πλήκτρα. Ο στόχος είναι, αντίθετα, να μάθουμε πώς να παίζουμε το πλουσιότερο δυνατό κομμάτι μουσικής αναπτύσσοντας την ικανότητά μας να αισθανόμαστε και να εκφράζουμε κατάλληλα κάθε ένα από τα «συναισθήματα» αυτού του πληκτρολογίου.

Και η χαρά είναι ένα από αυτά τα πλήκτρα. Και είναι, ειλικρινά, ένα πραγματικά ευχάριστο και απολαυστικό συναίσθημα.

Θα έλεγα επίσης ότι, για όσους προέρχονται από περιβάλλοντα με σχεσιακό τραύμα, γίνεται ακόμη πιο σημαντικό για εσάς να μάθετε πώς να «παίζετε με αυτό το πλήκτρο», για να το πω έτσι. Γιατί;

Επειδή πολύ συχνά, όταν προερχόμαστε από σχεσιακό τραύμα, ο γενικός τόνος της ζωής μας μπορεί να κυριαρχείται από νότες σκληρότητας, βαρύτητας, πόνου, φόβου, έλλειψης, πρόκλησης και επιβίωσης. Μετά από τόσο πολύ χρόνο που παίζουμε αυτά τα συγκεκριμένα πλήκτρα στο πληκτρολόγιο και έχοντας χάσει τη χαρά που όλα τα παιδιά δικαιούνται από νωρίς στη ζωή τους, οφείλουμε τότε ως ενήλικες να μάθουμε πώς να παίζουμε αυτό το πλήκτρο και να το παίζουμε σκόπιμα πιο συχνά στη μουσική των ημερών μας.

Αλλά πώς ξέρετε τι σας φέρνει χαρά αν είχατε μια παιδική ηλικία στερημένη από χαρά; Και ακόμη και αν δεν προέρχεστε από ένα σχεσιακό τραύμα, πώς αρχίζετε να αισθάνεστε χαρά όταν, ειλικρινά, είστε εντελώς εξαντλημένοι και αποσυντονισμένοι δεδομένης της πίεσης, της υπερφόρτωσης και των ευθυνών της καθημερινότητας;

Η πρώτη σας προτεραιότητα είναι να ξεκουραστείτε, να ανακάμψετε σε βάθος από την εξουθένωση και να επανέλθετε σε μια ψυχολογική και φυσιολογική βάση. Μόνο τότε θα είστε σε θέση να νιώσετε καλύτερα αυτό που σας δίνει χαρά. Και για όσους ταυτίζονται με το ότι προέρχονται από ένα σχεσιακό τραυματικό υπόβαθρο, η προσπάθειά μας για να ανακαλύψουμε τι μας φέρνει χαρά είναι διττή:

– Χρειάζεται να έρθουμε σε μεγαλύτερη επαφή με το σώμα μας.

– Να εκθέσουμε τους εαυτούς μας σε περισσότερες δραστηριότητες, εμπειρίες και καταστάσεις για να δούμε τι σηματοδοτεί τη χαρά στο σώμα μας.

Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι για όσους προέρχονται από σχεσιακό τραυματικό υπόβαθρο, για να επιβιώσουμε από τα πρώτα παιδικά μας χρόνια, πολλοί από εμάς μπορεί να μάθαμε να αποσυνδεόμαστε από το σώμα μας – το μέρος όπου νιώθαμε τόσα πολλά συντριπτικά και μερικές φορές καταστροφικά συναισθήματα.

Τι φέρνει χαρά; Χρειάζεται να μάθουμε πώς να αρχίσουμε απαλά, αργά, προσεκτικά να γινόμαστε και πάλι φίλοι με το σώμα μας, παρακολουθώντας τις αισθήσεις και τις αντιδράσεις του.

Και αφού έρθουμε σε μεγαλύτερη επαφή με το σώμα μας και αποκτήσουμε εξοικείωση με τις λεπτές αισθήσεις του, μπορούμε στη συνέχεια να ανακαλύψουμε τι μας φέρνει περισσότερη χαρά, εκθέτοντας τον εαυτό μας σε περισσότερες καταστάσεις, δραστηριότητες, συνθήκες και μέρη που θα μας επιτρέψουν να παρακολουθήσουμε πώς μας κάνουν να αισθανόμαστε.

Πώς το κάνουμε αυτό; Σκεφτείτε όλα τα ενδιαφέροντα και τις δραστηριότητες που υπάρχουν εκεί έξω και πώς μπορείτε να τα εκθέσετε σε ένα παιδί. Πάρτε το εσωτερικό σας παιδί από το χέρι και επιδιώξτε αυτές τις δραστηριότητες. Οι δυνατότητες είναι ατελείωτες. Επιτρέψτε στον εαυτό σας να καταγράψει αυτή τις ευχάριστες σωματικές αισθήσεις στο σώμα σας.

Κανείς δεν μπορεί να σε βλάψει αν εσύ δεν το επιτρέψεις

Στη ζωή θα πέσεις πολλές φορές. Τα γόνατα θα ματώνουν και τα χέρια θα τρέμουν.

Κάποιες φορές, θα θελήσεις να ξαπλώσεις κάτω, στον πάτο και να κλάψεις. Να το κάνεις. Μα όταν τα δάκρυα στερέψουν και όταν η καρδιά σου δυναμώσει, να βρεις τη δύναμη να σηκωθείς και πάλι. Μη βιαστείς. Πάρε τον χρόνο που χρειάζεσαι να σκεφτείς, να αποφασίσεις, να οργανωθείς.

Όταν έρθει η κατάλληλη στιγμή, κάνε ένα μικρό βήμα και σιγά σιγά, το μικρό θα γίνει μεγάλο. Στη ζωή πολλές φορές θα χάσεις τον έλεγχο. Δεν πειράζει. Πειράζει αν όταν το καταλάβεις, δεν προσπαθήσεις να ξαναβρείς εκείνον τον χαμένο έλεγχο και να τον επαναφέρεις εκεί που εσύ θα ορίσεις.

Στη ζωή, πολλές φορές, κάποιοι θα προσπαθήσουν να σε ρίξουν πιο χαμηλά. Θα βάλουν πέτρες στον δρόμο σου και θα σκοντάψεις, θα απλώσουν το πόδι τους την ώρα που τρέχεις να φτάσεις τον στόχο και θα σε ρίξουν με τα μούτρα στα πατώματα. Και θα πέσεις. Δε γίνεται να μην πέσεις. Ή, ακόμα χειρότερα, μπορεί να μπουν οι ίδιοι εμπόδιο στα σχέδιά σου. Να μπουν οι ίδιοι μπροστά σου και να μη σε αφήνουν να περάσεις. Να γίνουν εκείνοι εμπόδια και τα λόγια τους οι πέτρες που θα σε πατήσουν κάτω χωρίς να σε αγγίξουν. Οι πέτρες που στάζουν δηλητήριο.

Θα πέσεις πολλές φορές. Κάποιες από αυτές, θα φταίνε οι άλλοι, μα πάντα θα μπορείς να σηκωθείς ξανά, κι αν δεν το κάνεις, δε θα φταίει κανένας άλλος, μόνο εσύ. Γιατί όσο κι αν κάποιος προσπαθήσει να σε βλάψει, δεν θα τα καταφέρει ποτέ πραγματικά αν εσύ δεν το επιτρέψεις.

Αν συνεχίζεις να σηκώνεσαι παρά τις πληγές και τα τραύματα που σου δημιουργούν. Και που ξέρεις, κάποια μέρα, όταν θα έχουν περάσει πολλές ακόμα, ίσως να μη μπορούν να σε αγγίξουν τα λόγια και οι πράξεις τους. Ίσως έρθει αυτή η μέρα που δε θα σε αγγίζουν οι προσβολές και οι κακίες τους. Ίσως έρθει εκείνη η μέρα που δεν θα χρειάζεται να σηκώνεσαι έχοντας μια ακόμα πληγή. Δε θα χρειάζεται γιατί δε θα σε ρίχνουν πια όσοι προσπαθούν να σε κάνουν να πέσεις.

Søren Kierkegaard: Ο άνθρωπος πραγματώνεται μόνο όταν επιλέγει

Ένα από τα σημαντικότερα και γνωστότερα “λογοτεχνικά” έργα στην ιστορία της φιλοσοφίας είναι το Είτε-Είτε, το περίφημο πρώτο έργο του Δανού θεολόγου και φιλοσόφου Σαίρεν Κίρκεγκωρ. Πρόκειται για ένα ογκώδες βιβλίο, χιλίων περίπου σελίδων, που αποτελείται από ημερολογιακές καταγραφές, επιστολές, δοκίμια και αφορισμούς. Ο Κίρκεγκωρ το έχει δομήσει με έναν τόσο περίτεχνο τρόπο, που κανείς μυθιστοριογράφος της μεταμοντέρνας λογοτεχνίας δεν θα μπορούσε να το κάνει καλύτερα: Στην εισαγωγή του βιβλίου παρουσιάζεται στον αναγνώστη ένας «εκδότης» που χρησιμοποιεί ψευδώνυμο. Ισχυρίζεται ότι όταν αγόρασε ένα σεκρετέρ, έπεσε στα χέρια του μια στοίβα χαρτιά, τα οποία δήθεν προέρχονταν από δύο διαφορετικούς συγγραφείς – ο εκδότης τούς ονομάζει «Α» και «Β». Οι δύο συγγραφείς γνωρίζονται μεταξύ τους. Ο Β παρουσιάζεται ως ένας μεγαλύτερης ηλικίας φίλος του Α. Και επιπλέον, μέσα στα χαρτιά του Α υπάρχει το Ημερολόγιο Ενός Διαφθορέα, για το οποίο ο Α ισχυρίζεται ότι δεν είναι γραμμένο από τη δική του πένα και ότι απλώς το βρήκε.

Ένα πράγμα καταλαβαίνει ο αναγνώστης ήδη από την αρχή: Ο Κίρκεγκωρ κάνει τα πάντα προκειμένου να μην ταυτιστεί με τις απόψεις που παρουσιάζονται στο χαρτί. Στην ουσία, συμπεριφέρεται σαν μυθιστοριογράφος ή σαν θεατρικός συγγραφέας ο οποίος ανεβάζει συγκεκριμένους χαρακτήρες επί σκηνής και τους βάζει να παίζουν έναν ρόλο που τους χαρακτηρίζει ως άτομα, αλλά που δεν είναι απαραίτητο να ταυτίζεται με τη γνώμη του συγγραφέα. Είναι επομένως ένα βιβλίο όπου ο συγγραφέας δεν λέει αυτό που ο ίδιος σκέφτεται;

Όχι ακριβώς. Όπως κάθε φιλόσοφος, έτσι και ο Κίρκεγκωρ προσπαθεί να μεταδώσει στον αναγνώστη τα συμπεράσματα της σκέψης του. Το κάνει έμμεσα όμως. Επιλέγει τη μορφή της “ποιητικής” φιλοσοφίας, επειδή αυτό που έχει να πει ούτε διδάσκεται ούτε μαθαίνεται θεωρητικά. Τον ενδιαφέρει πολύ περισσότερο η στάση ζωής, η “μορφή” που πρέπει να δώσουμε στη ζωή μας. Η λέξη “αυτοπραγμάτωση” αποτυπώνει επακριβώς τις φιλοσοφικές προθέσεις του Κίρκεγκωρ: Ο άνθρωπος καλείται πρώτα να βρει στη ζωή τον εαυτό του, και αυτό μπορεί να το κάνει μόνο ο “ίδιος”, δηλαδή με βάση τις δικές του πρακτικές αποφάσεις. Οι θεωρητικές αποφάσεις μπορούν να παίξουν απλώς τον ρόλο του εφαλτηρίου. Μόνο μια αλήθεια την οποία ο άνθρωπος υιοθετεί στη ζωή του με πρακτικό τρόπο μπορεί να είναι σημαντική γι’αυτόν. Ό,τι αντιλαμβανόμαστε θεωρητικά, αλλά δεν έχει καμία συνέπεια στη ζωή μας για τον Κίρκεγκωρ είναι σαν να χτίζουμε ένα σπίτι, αλλά να μην το κατοικούμε.

Στο Είτε – Είτε ο Κίρκεγκωρ παρουσιάζει δύο εκ διαμέτρου αντίθετους τρόπους ζωής: Στον «αισθητικό» τρόπο ζωής, ο οποίος περιγράφεται με πολλές παραλλαγές στις σημειώσεις του «Α», κυριαρχεί η απόλαυση, είτε με μια απλή αισθησιακή μορφή είτε με μια εκλεπτυσμένη πνευματική μορφή. Και στις περιπτώσεις αυτές ο ερωτισμός παίζει μεγάλο ρόλο ως μέρος της συγκεκριμένης απόλαυσης. Τα πάντα εξετάζονται σύμφωνα με το πόσο «ενδιαφέροντα» είναι και με τo πόσο αυξάνουν το αίσθημα ευχαρίστησης. Ο Κίρκεγκωρ ονομάζει αυτόν τον τρόπο ζωής «αισθητικό», επειδή παρουσιάζει μεγάλες ομοιότητες με τον τρόπο που σχετιζόμαστε με την τέχνη. Αποτελεί και η τέχνη αντικείμενο απολαυστικής αισθητικής και πνευματικής διέγερσης. Ο λάτρης της αισθητικής ζει για το παρόν, οι αποφάσεις για το μέλλον ή η ενασχόληση με το παρελθόν τον αφήνουν παντελώς αδιάφορο.

Στον αντίποδα αυτού του τρόπου ζωής βρίσκεται ο «ηθικός» τρόπος, ο οποίος παρουσιάζεται στο δεύτερο μέρος από τον Β. Σκοπός του συγκεκριμένου τρόπου ζωής δεν είναι μόνο η εκπλήρωση των επιθυμιών του παρόντος αλλά και του μέλλοντος, χαρακτηρίζεται δε από το ότι ο άνθρωπος συνάπτει δεσμευτικές σχέσεις με άλλους ανθρώπους. Ως ιδιαίτερο παράδειγμα του ηθικού τρόπου ζωής αναφέρει ο Κίρκεγκωρ στο Είτε – Είτε τον γάμο. Με την πρώτη ματιά φαίνεται πιο ανιαρός και λιγότερο εντυπωσιακός, στο άστατο παιχνίδι των απολαύσεων όμως αντιτάσσει έναν ενιαίο «τρόπο» ζωής, δημιουργώντας έτσι ένα είδος ταυτότητας για τον άνθρωπο. Ο τίτλος «Είτε – Είτε» σημαίνει λοιπόν: είτε επιλέγει κανείς τον αισθητικό τρόπο ζωής είτε τον ηθικό.

Ο Β δεν θεωρεί ότι ο ηθικός και ο αισθητικός τρόπος ζωής βρίσκονται σε απόλυτη αντίθεση μεταξύ τους. Ο ηθικός τρόπος ζωής αποτελεί γι’ αυτόν περισσότερο μια περαιτέρω εξέλιξη του αισθητικού. Έχει υιοθετήσει τις θετικές πλευρές της αισθητικής στάσης ζωής. Η αισθητική στάση ζωής είναι ενδιαφέρουσα, και μάλιστα απαραίτητη για μια ζωή με πληρότητα, δεν πρέπει όμως να σταματάμε σε αυτή.Έτσι ο γάμος δεν αποτελεί για τον Β μια δέσμευση λογικής και σκοπιμότητας, αλλά μια σχέση που βασίζεται στην αγάπη, κατά την οποία ο ερωτισμός του ρομαντικού ενθουσιασμού μετατρέπεται σε βαθιά εμπιστοσύνη που αντέχει στον χρόνο. Όλα τα θετικά χαρακτηριστικά του αισθητικού τρόπου ζωής -η αισθητική απόλαυση, η λεπτότητα, το «στοιχείο του ενδιαφέροντος»- πραγματώνονται μέσα στον γάμο, εφόσον εδραιώνονται στο πλαίσιο ενός κοινωνικού δεσμού. Με τη σύναψη ενός τέτοιου ερωτικού και ταυτόχρονα κοινωνικού δεσμού δημιουργείται μια ταυτότητα η οποία εμπεριέχει και το παρελθόν και το μέλλον.

Μια τέτοια ταυτότητα όμως δεν δημιουργείται τόσο απλά, βασίζεται σε συγκεκριμένη επιλογή. Και με την έννοια της «επιλογής» φτάνουμε στο επίκεντρο της φιλοσοφίας του Κίρκεγκωρ. Η κατά Κίρκεγκωρ «επιλογή» δεν είναι μια τυχαία «εκλογή», αλλά η σύλληψη εκείνου του στοιχείου που ήδη διαθέτει κανείς. Ο άνθρωπος πραγματώνεται μόνο όταν επιλέγει, που σημαίνει ότι αναλαμβάνει την ευθύνη του εαυτού του και όλων όσα αυτό συνεπάγεται. Η εν λόγω ανάληψη ευθύνης συμπεριλαμβάνει φυσικά και τη δέσμευση προς άλλους ανθρώπους, που με την επιλογή αυτή αναγνωρίζονται ως συνάνθρωποι και παύουν πια να θεωρούνται αντικείμενα. Συμπεριλαμβάνει και το παρελθόν κάθε ατόμου και τα σχέδια που κάνει για το μέλλον. Μέσω της επιλογής του ο άνθρωπος μπαίνει συνειδητά στη σφαίρα του χρόνου και αναπτύσσει μια σχέση με την ιστορία.

Η επιλογή κάνει τον άνθρωπο να συνειδητοποιεί την ελευθερία του, την ελευθερία που έχει να κατευθύνει και να διαμορφώνει υπεύθυνα τη ζωή του. Και με τον τρόπο αυτό αποχαιρετά μια ζωή που είναι “αδιακρίτως” παραδομένη στις απολαύσεις. Η συνειδητοποίηση της δυνατότητας επιλογής, η αξιοποίηση της δυνατότητας επιλογής ως αξιοποίηση της ελευθερίας και της υπευθυνότητας είναι για τον Κίρκεγκωρ πιο σημαντική από το εκάστοτε περιεχόμενο της επιλογής.

Αυτή είναι και η πραγματική σημασία του «Είτε – είτε». Αν και αρχικά μοιάζει σαν να πρόκειται για την επιλογή ανάμεσα σε δυο μορφές αυτοπραγμάτωσης, πρόκειται τελικά για την επιλογή ή τη μη επιλογή, για την αυτοπραγμάτωση ή τη μη αυτοπραγμάτωση. Το «Είτε – Είτε» σημαίνει επομένως: είτε προχωρά κανείς σε μια επιλογή, όπως κάνει ο ηθικός τύπος ανθρώπου, και δημιουργεί έναν εαυτό, μια ταυτότητα, είτε αποφεύγει την επιλογή, όπως κάνει ο αισθητικός τύπος, και ζει απλώς τη ζωή του κυνηγώντας τη στιγμή. Μόνο με την επιλογή, μόνο με την ηθική μορφή ύπαρξης ζει κανείς ουσιαστικά, αναλαμβάνοντας ευθύνες και υπερασπιζόμενος ως άτομο τις πράξεις του.

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ: ΠΕΡΙ ΤΥΧΗΣ

Κι όταν κάποιος έχει συγκεντρώσει πολύ χρυσάφι και ασήμι και πλήθος δούλων και περιβάλλεται από ευρύχωρα διαμερίσματα και έχει επιπλέον βάλει πολυτελείς κλίνες και τραπέζια, μήπως φαντάζεται πως αυτά τα πράγματα, χωρίς την παρουσία της φρόνησης από πλευράς του, θα φέρουν ευδαιμονία και ζωή ευχάριστη, γαλήνια και αμετάπτωτη;

Κάποιος ρώτησε τον στρατηγό Ιφικράτη, σαν να προσπαθούσε να τον ελέγξει, ποιος είναι, επειδή δεν είναι “ούτε πολίτης, ούτε τοξότης, ούτε πελταστής”· εκείνος τότε αποκρίθηκε:

“Είμαι αυτός που διοικεί και χρησιμοποιεί όλους τους παραπάνω”.

Η φρόνηση δεν είναι χρυσάφι, ούτε ασήμι, ούτε φήμη, ούτε πλούτος, ούτε υγεία, ούτε δύναμη, ούτε ομορφιά.

Τότε τι είναι;

Είναι αυτό που μπορεί να χρησιμοποιήσει σωστά όλα τα παραπάνω, και αυτό μέσα από το οποίο το καθένα από τα παραπάνω γίνεται ευχάριστο, σπουδαίο και ωφέλιμο.

Χωρίς αυτό είναι άχρηστα, στείρα και βλαβερά, και βαραίνουν και ντροπιάζουν τον κάτοχό τους.

Ασφαλώς είναι σωστή η συμβουλή που δίνει ο Προμηθέας του Ησιόδου στον Επιμηθέα:

ποτέ μην πάρεις δώρα από τον Δία τον Ολύμπιο, αλλά πίσω να τα στείλεις,

εννοώντας όσα σχετίζονται με την τύχη και αφορούν εξωτερικά πράγματα· είναι σαν να τον συμβουλεύει να μην παίζει φλογέρα, αν δεν ξέρει μουσική, να μη διαβάζει, αν είναι αγράμματος, να μην ιππεύει, αν δεν ξέρει από άλογα, συμβουλεύοντάς τον έτσι να μην κατέχει δημόσιο αξίωμα, αν είναι ασύνετος, να μην πλουτίζει, αν είναι φιλάργυρος, να μην παντρεύεται, αν τον κυβερνάει γυναίκα.
Γιατί δεν αληθεύει μόνο, όπως έχει πει ο Δημοσθένης, ότι “η παρά την αξία επιτυχία γίνεται για τους ανόητους πηγή της λανθασμένης σκέψης” αλλά και η παρά την αξία καλοτυχία γίνεται επίσης για τους άφρονες πηγή δυστυχίας.

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, ΗΘΙΚΑ

ERICH FROMM: Αυτοί που έχουν το κουράγιο, προχωρούν

Είναι μεγάλος πειρασμός να μην προχωρούμε, να μένουμε εκεί που βρισκόμαστε, να πισωδρομούμε, με άλλα λόγια να βασιζόμαστε σ’ αυτά που έχουμε, γιατί ότι έχουμε το γνωρίζουμε. Μπορούμε να στηριχτούμε σ’ αυτό, να αισθανθούμε ασφαλείς μέσα του. Φοβόμαστε, κι έτσι αποφεύγουμε να κάνουμε ένα βήμα προς το άγνωστο, το αβέβαιο. Γιατί πραγματικά, αν το βήμα μπορεί να μη μας φανεί ριψοκίνδυνο αφού το κάνουμε, πριν το κάνουμε οι προοπτικές μας φαίνονται πολύ ριψοκίνδυνες, και κατά συνέπεια τρομακτικές. Μόνο το παλιό, το δοκιμασμένο δίνει την αίσθηση της ασφάλειας· ή έτσι τουλάχιστον φαίνεται. Κάθε καινούργιο βήμα έχει μέσα του τον κίνδυνο της αποτυχίας, και αυτός είναι ένας από τους λόγους που οι άνθρωποι φοβούνται τόσο πολύ την ελευθερία.

Βέβαια, σε κάθε στάδιο της ζωής μας το παλιό και το συνηθισμένο είναι διαφορετικά. Όταν είμαστε βρέφη, έχουμε μόνο το σώμα μας και το στήθος της μητέρας μας (αρχικά μη διαφοροποιημένα). Έπειτα αρχίζουμε να προσανατολιζόμαστε προς τον κόσμο, ξεκινώντας τη διαδικασία που χρειάζεται για να βρούμε μια θέση και για τον εαυτό μας μέσα σ’ αυτόν. Αρχίζουμε να θέλουμε να έχουμε πράγματα· έχουμε τη μητέρα μας, τον πατέρα, τ’ αδέρφια, τα παιχνίδια. Αργότερα, αποκτάμε γνώσεις, δουλειά, κοινωνική θέση, σύζυγο, παιδιά, και τότε έχουμε ένα είδος μετα-ζωής, όταν πια αποκτάμε ένα τάφο, μια ασφάλεια ζωής και κάνουμε τη «διαθήκη» μας.

Παρόλη όμως την ασφάλεια του έχειν, οι άνθρωποι συνήθως θαυμάζουν εκείνους που ανοίγουν καινούργια μονοπάτια, που έχουν το κουράγιο να προχωρούν. Στη μυθολογία, αυτός ο τρόπος ύπαρξης αντιπροσωπεύεται συμβολικά από τον ήρωα. Ήρωες είναι εκείνοι που έχουν το θάρρος ν’ αφήσουν ό,τι έχουν – τη γη τους, την οικογένειά τους, την περιουσία τους – και να φύγουν, όχι χωρίς φόβο αλλά και χωρίς να υποκύπτουν στο φόβο τους. Οι Έλληνες έχουν κοσμικούς ήρωες, που σκοπός τους είναι η ικανοποίηση της αλαζονείας τους, η κυριαρχία. Παρόλα αυτά, όμοια με τους πνευματικούς ήρωες, ο Ηρακλής και ο Οδυσσέας προχωρούν χωρίς να δειλιάζουν μπροστά στους κινδύνους που τους περιμένουν. Οι ήρωες των παραμυθιών λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο: φεύγουν, τραβάνε μπροστά και υπομένουν την ανασφάλεια.

Θαυμάζουμε αυτούς τους ήρωες, γιατί βαθιά μέσα μας αισθανόμαστε ότι θα θέλαμε να είμαστε σαν κι αυτούς – αν βέβαια μπορούσαμε. Αλλά με το φόβο που έχουμε, πιστεύουμε ότι δε μπορούμε να γίνουμε έτσι, μόνο οι ήρωες μπορούν. Οι ήρωες γίνονται είδωλα. Προβάλλουμε σ’ αυτούς τη δική μας ικανότητα κίνησης, και μετά μένουμε εκεί που ήμασταν – «γιατί δεν είμαστε ήρωες».

Όλη αυτή η ανάλυση ίσως φαίνεται να υπονοεί ότι το να είσαι ήρωας είναι επιθυμητό, είναι όμως ταυτόχρονα ανόητο και ενάντια στο συμφέρον σου. Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα. Τα άτομα τα επιφυλακτικά, τα κτητικά άτομα απολαμβάνουν την ασφάλεια, αλλά στην πραγματικότητα είναι πολύ ανασφαλή. Εξαρτιόνται από αυτά που έχουν: χρήματα, κύρος, το εγώ τους – δηλαδή από πράγματα που είναι έξω απ’ αυτούς. Τι θα γίνουν όμως αν χάσουν ό,τι έχουν; Γιατί, πραγματικά, οτιδήποτε κι αν έχει κανείς μπορεί να χαθεί. Είναι πιθανό ότι η περιουσία μπορεί να χαθεί – και μαζί της τόσο η θέση όσο και οι φίλοι – και σε κάθε στιγμή ο καθένας μπορεί, και αργά ή γρήγορα θα υποχρεωθεί, να χάσει τη ζωή του.

Αν είμαι ό,τι έχω κι αν ό,τι έχω χαθεί, τότε ποιος είμαι; Τίποτ’ άλλο, από μια νικημένη, άδεια, αξιολύπητη μαρτυρία ενός λαθεμένου τρόπου ζωής. Επειδή μπορεί να χάσω ό,τι έχω, είμαι αναγκαστικά συνεχώς ανήσυχος ότι θα χάσω αυτά που έχω. Φοβάμαι τους κλέφτες, τις οικονομικές αλλαγές, τις επαναστάσεις, τις αρρώστιες, το θάνατο· φοβάμαι ακόμα την αγάπη, την ελευθερία, την ανάπτυξη, την αλλαγή, το άγνωστο. Έτσι είμαι συνέχεια ανήσυχος, υποφέροντας από χρόνια υποχονδρία, που δε συνεπάγεται μόνο την απώλεια της υγείας μου αλλά και οποιουδήποτε άλλου αποκτήματός μου. Γίνομαι άνθρωπος αμυντικός, σκληρός, καχύποπτος, μοναχικός, που παρασύρομαι από την ανάγκη να έχω όλο και περισσότερα για να νιώθω μεγαλύτερη ασφάλεια. Ο Ίψεν έχει δώσει μια ωραία περιγραφή αυτού του εγωκεντρικού ανθρώπου στον Πέερ Γκύντ. Ο ήρωας είναι γεμάτος μόνο από τον εαυτό του. Μέσα στον απέραντο εγωισμό του πιστεύει ότι αυτός είναι ο εαυτός του, γιατί αυτός είναι ένα «σύμπλεγμα από επιθυμίες». Στο τέλος της ζωής του αναγνωρίζει ότι, επειδή όλη του η ύπαρξη ήταν χτισμένη πάνω στην ιδιοκτησία του, δεν κατάφερε ποτέ να είναι ο εαυτός του. Ένιωθε ότι ήταν ένα κρεμμύδι χωρίς ψίχα, ένας μισοτελειωμένος άνθρωπος που ποτέ δεν υπήρξε ο εαυτός του.

Η αγωνία και η ανασφάλεια που προκαλείται από τον κίνδυνο να χάσει κανείς ό,τι έχει, δεν υπάρχει στους ανθρώπους που προσπαθούν να είναι. Αν είμαι αυτός που είμαι και όχι αυτό που έχω, τότε κανένας δε μπορεί να μου στερήσει ή να με απειλήσει για την ασφάλεια και την αίσθηση της ταυτότητάς μου. Το κέντρο μου είναι μέσα μου, η δυνατότητά μου να υπάρχω και να εκφράζω τις βασικές μου δυνάμεις είναι κομμάτι της δομής του χαρακτήρα μου και εξαρτάται από εμένα. Αυτό βέβαια αληθεύει σε φυσιολογικές συνθήκες ζωής, όχι σε περιπτώσεις αρρώστιας, αναπηρίας, βασανισμού ή άλλες συνθήκες ισχυρών εξωτερικών περιορισμών.

Ενώ το έχειν βασίζεται σε κάποιο πράγμα που φθείρεται με τη χρήση, το είναι αναπτύσσεται με την εξάσκηση. (Η «φλεγόμενη βάτος» που δεν καίγεται είναι ο βιβλικός συμβολισμός γι’ αυτό το παράδοξο). Οι δυνάμεις της λογικής, της αγάπης, της καλλιτεχνικής και πνευματικής δημιουργίας, όλες οι βασικές δυνάμεις αναπτύσσονται μέσα από τη διαδικασία της έκφρασής τους. Ό,τι ξοδεύεται δεν πάει χαμένο, αντίθετα ό,τι φυλάγεται είναι χαμένο. Όταν προσπαθώ να είμαι, η μόνη απειλή για την ασφάλειά μου βρίσκεται μέσα μου: στην έλλειψη πίστης στη ζωή και στις δημιουργικές μου ικανότητες, στις τάσεις πισωδρόμησης, στην εσωτερική μαλθακότητα και στην προθυμία ν’ αφήσω τους άλλους ν’ αναλάβουν τη ζωή μου. Αλλά αυτοί οι κίνδυνοι εξαφανίζονται, δεν είναι συστατικά του είναι, ενώ ο κίνδυνος της απώλειας είναι έμφυτος στο έχειν.

ΕΡΙΧ ΦΡΟΜ, Να έχεις ή να Είσαι;

Ένα νέο υλικό ελαφρύ σαν πλαστικό και πιο ανθεκτικό από τον χάλυβα δημιούργησαν ερευνητές του ΜΙΤ

Επιστήμονες του Πανεπιστημίου ΜΙΤ των ΗΠΑ δημιούργησαν ένα νέο υλικό, που είναι πιο ισχυρό από τον χάλυβα (ατσάλι), αλλά ελαφρύ σαν πλαστικό.

Το επίτευγμα κατέστη εφικτό χάρη σε κάτι που θεωρείτο αδύνατο έως τώρα: Μία νέα διαδικασία πολυμερισμού σε δύο διαστάσεις. Το νέο υλικό μπορεί, μάλιστα, να παραχθεί εύκολα σε μεγάλες ποσότητες.

Πώς θα μπορούσε να αξιοποιηθεί το νέο υλικό

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον καθηγητή Μάικλ Στράνο του Τμήματος Χημικών Μηχανικών του ΜΙΤ, οι οποίοι έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Nature», δημιούργησαν ένα δισδιάστατο πολυμερές που αυτο-συναρμολογείται σε αλλεπάλληλα φύλλα, αντίθετα με τα άλλα πολυμερή που σχηματίζουν μονοδιάστατες αλυσίδες τύπου «σπαγγέτι». Έως τώρα οι επιστήμονες θεωρούσαν ότι ήταν αδύνατο να «αναγκάσουν» τα πολυμερή να σχηματίσουν φύλλα δύο διαστάσεων.

Το νέο υλικό θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως ελαφριά αλλά ανθεκτική επικάλυψη σε ανταλλακτικά αυτοκινήτων, ως οικοδομικό υλικό για γέφυρες ή άλλες κατασκευές, καθώς και σε άλλες εφαρμογές (π.χ. στρατιωτικές). Όπως δήλωσε ο Στράνο, «συνήθως δεν θεωρούμε τα πλαστικά ως κάτι που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να υποστηρίξουμε ένα κτίριο, αλλά με το νέο υλικό μπορεί να κάνει κανείς καινούρια πράγματα χάρη στις πολύ ασυνήθιστες ιδιότητές του».

Τα πολυμερή, που περιλαμβάνουν όλα τα πλαστικά, αποτελούνται από αλυσίδες μονομερών, οι οποίες μπορούν να μεγαλώσουν με την προσθήκη νέων μορίων στις άκρες τους. Μετά τη δημιουργία τους, τα πολυμερή μπορούν να διαμορφωθούν σε τρισδιάστατα αντικείμενα (π.χ. μπουκάλια νερού).

Οι ειδικοί στα πολυμερή, εδώ και καιρό, θεωρούσαν ότι αν αυτά ήταν δυνατό να σχηματίσουν φύλλα δύο διαστάσεων, θα δημιουργούσαν ελαφριά αλλά ισχυρά υλικά, κάτι που τώρα -για πρώτη φορά- έγινε πραγματικότητα, μετά από άκαρπες δεκαετίες ερευνών, οι οποίες είχαν απογοητεύσει τους ερευνητές και τους είχαν οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι κάτι τέτοιο είναι ανέφικτο.

Χάρη στη νέα διαδικασία πολυμερισμού που ανακαλύφθηκε στο ΜΙΤ, είναι πια δυνατό τα μονομερή να σχηματίσουν πολυμερή δύο διαστάσεων με μορφή δίσκων που ο ένας «στοιβάζεται» πάνω στον άλλο, με δεσμούς υδρογόνου να συγκρατούν τους δίσκους μεταξύ τους και να προσδίδουν σταθερότητα και αντοχή στην όλη δομή. Δημιουργούνται, έτσι, λεπτά φιλμ που μπορούν να παραχθούν μαζικά.

Όπως έδειξαν οι δοκιμές του, το νέο υλικό έχει μόνο το 1/16ο της πυκνότητας του χάλυβα, αλλά για να το σπάσει κανείς πρέπει να του ασκήσει διπλάσια δύναμη από ό,τι πάνω στον χάλυβα για να σπάσει ο τελευταίος. Επίσης, είναι αδιαπέραστο από τα αέρια ή από το νερό, κάτι που δεν συμβαίνει με τα άλλα πολυμερή. Οι ερευνητές έχουν ήδη καταθέσει δύο πατέντες νέας τεχνολογίας για την κατοχύρωση της εφεύρεσής τους.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

4.3. Ο «αυστηρός ρυθμός», η ανάπτυξη της μεγάλης χαλκοπλαστικής και ο νέος τρόπος στησίματος του ανθρώπινου σώματος: Τέχνη, επιστήμη και τεχνική

Η πλαστική της αρχαϊκής εποχής βασιζόταν σε έναν περιορισμένο αριθμό σταθερών τύπων, οι σημαντικότεροι από τους οποίους ήταν ο κούρος, δηλαδή ο όρθιος γυμνός νέος άνδρας, και η κόρη, δηλαδή η όρθια ντυμένη νεαρή γυναίκα. Σε αυτές μπορούμε να προσθέσουμε τις καθιστές μορφές, ανδρικές και γυναικείες, και τις έφιππες ανδρικές μορφές. Το ρεπερτόριο συμπληρώνεται από τις κινημένες μορφές, για τις οποίες είναι χαρακτηριστικός ο μεγάλος διασκελισμός και, όταν η κίνηση είναι έντονη, το εικονογραφικό μοτίβο με τα λυγισμένα σκέλη, που δηλώνει το γρήγορο τρέξιμο ή, αν πρόκειται για μορφές φτερωτές, το πέταγμα. Με τη βοήθεια αυτών των σχετικά απλών σχημάτων, τα οποία ελάχιστα διαφοροποιήθηκαν ως το τέλος του 6ου αιώνα π.Χ., οι γλύπτες ήταν ικανοί να δημιουργούν μικρότερες ή μεγαλύτερες συνθέσεις, όπως είναι για παράδειγμα ο γλυπτός διάκοσμος μνημειακών κτηρίων (μετόπες, ζωφόροι, αετώματα). Κοινό στοιχείο των τύπων που απαριθμήσαμε είναι η απλότητα του σχεδιασμού τους, η οποία επιτρέπει την κατασκευή τους με αφετηρία ένα ορθογώνιο κομμάτι μαρμάρου και με τη βοήθεια ενός σταθερού συστήματος αναλογιών. Η ισορροπία των μορφών εξασφαλίζεται από το γεγονός ότι το βάρος τους κατανέμεται εξίσου στα δύο σκέλη. Ο γλύπτης μπορεί συνεπώς να δουλέψει κατευθείαν την πέτρα, αφού προηγουμένως τη σημαδέψει με προσοχή· αφαιρεί όγκο αρχικά με χοντρά και στη συνέχεια με πιο λεπτά εργαλεία, ώσπου να διαμορφώσει την τελική επιφάνεια του γλυπτού. Αυτό τον τρόπο εργασίας τον διαπιστώνουμε στα ημίεργα γλυπτά της αρχαϊκής εποχής που έχουν σωθεί, τα περισσότερα σε λατομεία. Είναι ενδιαφέρουσα η διαπίστωση ότι η πρώτη κατεργασία των έργων γινόταν στο λατομείο για λόγους οικονομίας (ώστε να ελαττωθεί ο όγκος και επομένως το βάρος του μαρμάρου που έπρεπε να μεταφερθεί), αλλά και για να διαπιστωθούν εγκαίρως πιθανά ελαττώματα του υλικού (φλέβες ή ρηγματώσεις). Οι γλύπτες της αρχαϊκής εποχής χρησιμοποιούσαν οπωσδήποτε λεπτομερή σχέδια και πιθανότατα μικρά προπλάσματα, δεν είχαν όμως ανάγκη από πλαστικά πρότυπα μεγάλου μεγέθους.

Με εντελώς διαφορετικό τρόπο έχουν δημιουργηθεί τα γλυπτά της κλασικής εποχής που θα εξετάσουμε στη συνέχεια. Οι έντονα κινημένες μορφές και οι τολμηρές συνθέσεις που συναντούμε από τις πρώτες δεκαετίες του 5ου αιώνα π.Χ. προϋποθέτουν τη δημιουργία προτύπων από πηλό ή γύψινων εκμαγείων, με βάση τα οποία κατασκευάζονταν στη συνέχεια τα έργα από μάρμαρο ή χαλκό σε αναλογία ένα προς ένα. Η τεχνική αυτή είναι ειδικότερα αναγκαία για την κατασκευή μεγάλων χάλκινων γλυπτών και είναι συνεπώς λογικό να συμπεράνουμε ότι η ανάπτυξή της ήταν παράλληλη με εκείνη της χαλκοχυτικής. Είδαμε ότι, σύμφωνα με την αρχαία παράδοση, οι πρώτοι καλλιτέχνες που χύτευσαν μνημειακά χάλκινα αγάλματα ήταν οι Σάμιοι Ροίκος και Θεόδωρος γύρω στα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ. Αλλά η χύτευση μεγάλων αγαλμάτων άρχισε, όπως φαίνεται, να κάνει τα πρώτα της βήματα στο δεύτερο μισό του 6ου αιώνα. Στα χρόνια 530-520 π.Χ. χρονολογείται ένα μικρό σχετικά (ύψος 0,74 m) χάλκινο άγαλμα του Δία που εκσφενδονίζει τον κεραυνό, το οποίο βρέθηκε στην Ιταλία, στο νότιο τμήμα της Απουλίας, κοντά στη σύγχρονη κωμόπολη Ugento. Ο δημιουργός του έργου ήταν Έλληνας καλλιτέχνης, πιθανόν από τον γειτονικό Τάραντα. Κάποιες τεχνικές ατέλειες μαρτυρούν ότι ο γλύπτης που κατασκεύασε τον Δία του Ugento δεν διέθετε ακόμη μεγάλη εμπειρία στη χύτευση μεγάλων χάλκινων έργων.

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: ΙI. ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΩΚΡΑΤΙΚΟΥΣ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

12.4. Γνωριμία με τον ρωμαϊκό στωικισμό

Μύρης στον Λεύκιο. Εὐ πράττειν.

Σ᾽ ευχαριστώ που μου γράφεις τόσο συχνά, γιατί έτσι μου φανερώνεις τον πραγματικό σου εαυτό, μ᾽ αυτό τον μοναδικό τρόπο που ξέρεις. Δεν υπάρχει περίπτωση να λάβω γράμμα σου και να μη νιώσω αμέσως ότι είμαστε μαζί. Αν οι εικόνες των απόντων φίλων μας μάς ευχαριστούν, παρόλο που απλώς φρεσκάρουν τη μνήμη και ανακουφίζουν την επιθυμία με μια παρηγοριά ψεύτικη και κενή, πόσο πιο ευχάριστα είναι τα γράμματα, που μας φέρνουν ίχνη πραγματικά, σημάδια αληθινά των απόντων φίλων! Γιατί αυτό που είναι τόσο γλυκό όταν είμαστε πρόσωπο με πρόσωπο, δίνεται με το αποτύπωμα του χεριού του φίλου πάνω στο γράμμα.

Φίλε μου αγαπημένε, τα λόγια αυτά δεν είναι δικά μου (όσο κι αν ασκούμαι στη γραφή, το ύφος δεν βελτιώνεται ούτε εύκολα ούτε γρήγορα), όμως εκφράζουν ακριβώς αυτά που νιώθω. Τα βρήκα σε μια επιστολή του Σενέκα, ενός παλιού φιλοσόφου που τον εκτιμούν πολύ εδώ στη Ρώμη. Τα λατινικά μου δεν είναι τόσο καλά, ώστε να τον διαβάζω άνετα. Θυμάμαι που με πείραζες στο σχολείο, όταν μάθαινα από στήθους τις συζυγίες και τα γερούνδια: «Νομίζεις ότι θα σου χρειαστούν; Μήπως θα γίνεις κρατικός υπάλληλος ή θα ζήσεις στη Ρώμη;» Τελικά, τα έμαθα μόνο για το σχολείο, και να που τώρα μου χρειάζονται… Τη μετάφρασή μου μην την κρίνεις αυστηρά λοιπόν.

Τώρα, η αλήθεια είναι ότι δεν έχω πολυκαταλάβει γιατί εκτιμούν τόσο τον Σενέκα· σίγουρα όχι για το ύφος του: είναι πολύ κοφτό και βαρυφορτωμένο. Δεν λέει και κάτι καινούργιο - αν και λέει πάρα πολλά. Έγραψε ως και τραγωδίες: αλλά γιατί να διαβάσω τον δικό του Οιδίποδα κι όχι του Σοφοκλή, ή τη δική του Μήδεια κι όχι του Ευριπίδη; Οι φιλόλογοι ας βρουν, τώρα ή κάποτε, ομοιότητες και διαφορές.

Εμάς μας ενδιαφέρει η φιλοσοφία, κι ο Σενέκας είναι μάλλον από τους λίγους Ρωμαίους που είπαν έστω κάτι στη φιλοσοφία. Προσωπικά, προτιμώ τον Κικέρωνα - επειδή ίσως καταγράφει πολλές απόψεις ελλήνων φιλοσόφων. Από τον Σενέκα κάπως με τράβηξε μια πραγματεία του Για τη θεία πρόνοια(μου θύμισε την ομότιτλη του Παναίτιου) και δύο παρηγορητικοί λόγοι του σε ανθρώπους που έχασαν κάποιον δικό τους. Αφήνω στην άκρη τις επιστολές του στον Λουκίλιο, που είναι πολλές και τις διαβάζω αυτές τις ημέρες.

Η λογική και η μεταφυσική λείπουν ολότελα, και για τα ζητήματα της φυσικής έχει αφιερώσει ένα έργο, που διαβάζεται ακόμη πολύ. Το βάρος πέφτει στην ηθική, κάτι αναμενόμενο από έναν νεότερο στωικό. Μην περιμένεις όμως τίποτε ανώτερο από τα τετριμμένα μιας πρακτικής φιλοσοφίας: τίποτε δεν μπορεί να βλάψει τον σοφό, όπως γενικότερα κανένα κακό δεν μπορεί να προσβάλει τον καλό άνθρωπο. Αυτό που μας φαίνεται δυστυχία, στην πραγματικότητα είναι δοκιμασία για τον άνθρωπο. Όλο συμβουλές για να συγκρατούμε τον θυμό μας και οδηγίες για μια ευτυχισμένη ζωή, όπως τη θέλει η Στοά.

Στους «παραμυθητικούς» λόγους του θα μείνω λίγο, γιατί εκεί φαίνεται όλη η προσπάθεια της φιλοσοφίας να θεραπεύσει τον άνθρωπο από κάθε λογής δεινά, από τα συναισθήματα που του γεννούν δυστυχίες, όπως ο θάνατος, η αρρώστια, η φτώχια, η εξορία, τα γηρατειά.

Ο Σενέκας δεν είναι ο πρώτος που βλέπει τη φιλοσοφία σαν «οδηγό της ψυχής» και τον φιλόσοφο σαν καθοδηγητή των μαθητών του, που τους διδάσκει πώς να ζουν σωστά και όχι πώς να μιλούν όμορφα. Έχει πίσω του (και ίσως μπροστά του, πάνω στο γραφείο του) μια σειρά από ανάλογα κείμενα «παραμυθίας»: Κικέρωνα, Παναίτιο, Ποσειδώνιο, που τους επαναλαμβάνουν ο Επίκτητος, ο Πλούταρχος και άλλοι. Ο Σενέκας συγκεντρώνει και συστηματοποιεί τα παλαιότερα επιχειρήματα και χρησιμοποιεί μια γλώσσα όχι αυστηρά φιλοσοφική. Κύριος σκοπός του δεν είναι να πείσει τον συνήθως καχύποπτο αναγνώστη, αλλά να παρηγορήσει αυτόν που υποφέρει.

Μια και σου μίλησα για τον Σενέκα, θα είναι αδικία να παραλείψω τον παλαιότερο και πολύ πιο σημαντικό Κικέρωνα· του πρέπει όμως ολόκληρη επιστολή.

Είθε οι θεοί να σου δίνουν ευημερία όλο τον χρόνο.