ΑΙΣΩΠΟΣ - Μῦθοι (81.1-85.1)

81. ΑΙΛΟΥΡΟΣ ΚΑΙ ΜΥΕΣ [81.1] ἔν τινι οἰκίᾳ πολλοὶ μύες ἦσαν. αἴλουρος δὲ τοῦτο γνοὺς ἧκεν ἐνταῦθα καὶ συλλαμβάνων ἕνα ἕκαστον κατήσθιεν. οἱ δὲ μύες συνεχῶς ἀναλισκόμενοι κατὰ τῶν ὀπῶν ἔδυνον, καὶ ὁ αἴλουρος μηκέτι αὐτῶν ἐφικνεῖσθαι δυνάμενος δεῖν ἔγνω δι᾽ ἐπινοίας αὐτοὺς ἐκκαλεῖσθαι. διόπερ ἀναβὰς ἐπί τινα πάσσαλον καὶ ἑαυτὸν ἐνθένδε ἀποκρεμάσας προσεποιεῖτο τὸν νεκρόν. τῶν δὲ μυῶν τις παρακύψας ὡς ἐθεάσατο αὐτόν, εἶπεν· «ἀλλ᾽, ὦ οὗτος, σοί γε, κἂν θύλαξ γένῃ, οὐ προσελεύσομαι».
ὁ λόγος δηλοῖ, ὅτι οἱ φρόνιμοι τῶν ἀνθρώπων, ὅταν τῆς ἐνίων μοχθηρίας πειραθῶσιν, οὐκέτι αὐτῶν ταῖς ὑποκρίσεσιν ἐξαπατῶνται.

82. ΜΥΙΑΙ
[82.1] ἔν τινι ταμιείῳ μέλιτος ἐκχυθέντος μυῖαι προσπτᾶσαι κατήσθιον, διὰ δὲ τὴν γλυκύτητα τοῦ καρποῦ οὐκ ἀφίσταντο. ἐμπαγέντων δὲ αὐτῶν τῶν ποδῶν ὡς οὐκ ἠδύναντο ἀναπτῆναι, ἀποπνιγόμεναι ἔφασαν· «ἄθλιαι ἡμεῖς, αἳ διὰ βραχεῖαν ἡδονὴν ἀπολλύμεθα».
οὕτω πολλοῖς ἡ λιχνεία πολλῶν αἰτία κακῶν γίνεται.

83. ΑΛΩΠΗΞ ΚΑΙ ΠΙΘΗΚΟΣ
[83.1] ἐν συνόδῳ τῶν ἀλόγων ζῴων πίθηκος ὀρχησάμενος καὶ εὐδοκιμήσας βασιλεὺς ὑπ᾽ αὐτῶν ἐχειροτονήθη. ἀλώπηξ δὲ αὐτῷ φθονήσασα ὡς ἐθεάσατο ἔν τινι πάγῃ κρέας κείμενον, ἀγαγοῦσα αὐτὸν ἐνταῦθα ἔλεγεν, ὡς εὑροῦσα θησαυρὸν αὐτὴ μὲν οὐκ ἐχρήσατο, γέρας δὲ αὐτῷ τῆς βασιλείας τετήρηκε καὶ παρῄνει αὐτῷ λαβεῖν. τοῦ δὲ ἀμελετήτως ἐπελθόντος καὶ ὑπὸ τῆς παγίδος συλληφθέντος αἰτιωμένου τε τὴν ἀλώπεκα ὡς ἐνεδρεύσασαν αὐτῷ ἐκείνη ἔφη· «ὦ πίθηκε, σὺ δὲ τοιαύτην ψυχὴν ἔχων τῶν ἀλόγων ζῴων βασιλεύεις;»
οὕτως οἱ τοῖς πράγμασιν ἀπερισκέπτως ἐπιχειροῦντες πρὸς τῷ δυστυχεῖν καὶ γέλωτα ὀφλισκάνουσιν.

84. ΟΝΟΣ, ΑΛΕΚΤΡΥΩΝ ΚΑΙ ΛΕΩΝ
[84.1] ἔν τινι ἐπαύλει ὄνος καὶ ἀλεκτρυὼν ἦσαν. λέων δὲ λιμώττων ὡς ἐθεάσατο τὸν ὄνον, οἷός τε ἦν εἰσελθὼν καταθοινήσασθαι. παρὰ δὲ τὸν ψόφον τοῦ ἀλεκτρυόνος φθεγξαμένου καταπτήξας —φασὶ γὰρ τοὺς λέοντας πτύρεσθαι πρὸς τὰς τῶν ἀλεκτρυόνων φωνάς— εἰς φυγὴν ἐτράπη. καὶ ὁ ὄνος ἀναπτερωθεὶς κατ᾽ αὐτοῦ, εἴγε ἀλεκτρυόνα ἐφοβήθη, ἐξῆλθεν ὡς ἀποδιώξων αὐτόν. ὁ δὲ ὡς μακρὰν ἐγένετο, ἐπιστραφεὶς κατέφαγεν αὐτόν.
οὕτω καὶ τῶν ἀνθρώπων ἔνιοι ταπεινομένους τοὺς ἑαυτῶν ἐχθροὺς ὁρῶντες καὶ διὰ τοῦτο καταθρασυνόμενοι λανθάνουσιν ὑπ᾽ αὐτῶν ἀναλισκόμενοι.

85. ΠΙΘΗΚΟΣ ΚΑΙ ΚΑΜΗΛΟΣ
[85.1] ἐν συνόδῳ τῶν ἀλόγων ζῴων πίθηκος ἀναστὰς ὠρχεῖτο. σφόδρα δὲ αὐτοῦ εὐδοκιμοῦντος καὶ ὑπὸ πάντων ἐπισημαινομένου κάμηλος φθονήσασα ἠβουλήθη τῶν αὐτῶν ἐφικέσθαι. διόπερ ἐξαναστᾶσα ἐπειρᾶτο καὶ αὐτὴ ὀρχεῖσθαι. πολλὰ δὲ αὐτῆς ἄτοπα ποιούσης τὰ ζῷα ἀγανακτήσαντα ῥοπάλοις αὐτὴν παίοντα ἐξήλασαν.
πρὸς τοὺς διὰ φθόνον κρείττοσιν ἁμιλλωμένους καὶ σφαλλομένους ὁ λόγος εὔκαιρος.

***
81. Ο γάτος και τα ποντίκια.
[81.1] Ήταν ένα σπίτι όπου ζούσαν πολλά ποντίκια. Το πληροφορήθηκε αυτό ο γάτος, οπότε μια και δυο κατέφτασε εκεί πέρα και βάλθηκε να πιάνει τους ποντικούς και να τους τρώει έναν-έναν. Για να ξεφύγουν από τη συνεχή εξολόθρευση, οι ποντικοί χώνονταν μέσα στις τρύπες τους, εκεί όπου ο γάτος δεν μπορούσε πια να τους φτάσει. Τότε ο πονηρός σκέφτηκε πως έπρεπε να καταστρώσει κάποιο σχέδιο, προκειμένου να τους παρασύρει να βγουν έξω. Για αυτόν τον σκοπό ανέβηκε πάνω σε ένα παλούκι και κρεμάστηκε από εκεί, κάνοντας τον πεθαμένο. Με τα πολλά, ξεμύτισε λίγο ένα ποντίκι, αλλά μόλις πήρε το μάτι του τον γάτο, αναφώνησε: «Ρε παλιόφατσα, δεν πα να γίνεις και σακί από το πολύ κρέμασμα, εγώ δεν πρόκειται να σε πλησιάσω με τίποτε!».
Το δίδαγμα του μύθου: Οι μυαλωμένοι άνθρωποι, όταν δοκιμάσουν εκ πείρας τη μοχθηρία του ενός ή του άλλου, δεν ξεγελιούνται πια καθόλου από τους θεατρινισμούς του.

82. Οι μύγες.
[82.1] Μια φορά σε κάποιο κελάρι χύθηκε κάτω πολύ μέλι. Αμέσως μαζεύτηκαν εκεί πετώντας οι μύγες και άρχισαν να το τρώνε. Τόσο γλυκό ήταν αυτό το προϊόν, που δεν τους έκανε καρδιά να το αφήσουν και να φύγουν. Έλα όμως που έτσι κόλλησαν τα πόδια τους εκεί μέσα και δεν μπορούσαν πια να πετάξουν ψηλά. Καθώς πνιγόντουσαν λοιπόν, αναλογίζονταν: «Τί γκαντεμιά, να πάρει η ευχή, να πάμε χαμένες έτσι μόνο και μόνο για μια τοσοδούλα απόλαυση!».
Έτσι συμβαίνει με πολλούς: Η λαιμαργία τους τούς προξενεί διάφορα δεινά.

83. Η αλεπού και ο πίθηκος.
[83.1] Μια φορά και έναν καιρό τα ζώα έκαναν συνέδριο. Εκεί ο πίθηκος βάλθηκε να χορεύει μπροστά σε όλους και έκανε μεγάλη εντύπωση, με αποτέλεσμα να εκλεγεί βασιλιάς από την ομήγυρη. Η αλεπού όμως τον ζήλεψε πολύ. Γι᾽ αυτό τον πήρε και τον πήγε σε κάποιο μέρος όπου ήξερε πως υπήρχε μια παγίδα με κρέας τοποθετημένο μέσα της. Εκεί πέρα, που λέτε, άρχισε να φλομώνει τον πίθηκο με λόγια, ότι τάχα αυτό το πράγμα ήταν θησαυρός, που τον ανακάλυψε η ίδια αλλά δεν τον ιδιοποιήθηκε, παρά τον φύλαξε για τον πίθηκο σαν τιμητικό δώρο για το βασιλικό του αξίωμα, και γι᾽ αυτό τον παρακαλούσε να το δεχτεί. Πράγματι, ο φουκαράς ο πίθηκος πλησίασε το εύρημα σαν χαζός και φυσικά πιάστηκε στην παγίδα. Βάλθηκε τότε να κατηγορεί την αλεπού ότι του έστησε ενέδρα. Εκείνη όμως του αποκρίθηκε: «Βρε μαϊμού, με τέτοια μυαλά που κουβαλάς ήθελες να γίνεις και βασιλιάς των ζώων;».
Έτσι συμβαίνει πολλές φορές: Όσοι καταπιάνονται με διάφορες υποθέσεις χωρίς να το καλοσκεφτούν, όχι μόνο σπάνε τα μούτρα τους αλλά επιπλέον γίνονται και περίγελοι.

84. Ο γάιδαρος, ο πετεινός και το λιοντάρι.
[84.1] Μια φορά ζούσαν στο ίδιο αγρόκτημα ο γάιδαρος και ο πετεινός. Το λιοντάρι, που λέτε, βασανιζόταν εκείνον τον καιρό από μεγάλη πείνα· γι᾽ αυτό παραφύλαξε τον γάιδαρο και ήταν έτοιμο να εισβάλει στη φάρμα και να τον κατασπαράξει. Πάνω στην ώρα, όμως, λάλησε ο πετεινός, και το λιοντάρι τρόμαξε τόσο πολύ με τον θόρυβο αυτό (πράγματι, όπως λένε, τα λιοντάρια τα φοβίζει το κράξιμο του κόκορα) που το έβαλε στα πόδια, όπου φύγει-φύγει. Ο γάιδαρος τότε αναθάρρησε και το πήρε πολύ επάνω του με αυτό που έγινε: «Σιγά το λιοντάρι, που σκιάχτηκε τον πετεινό!». Βγήκε λοιπόν έξω με σκοπό να διώξει το θεριό μακριά. Μόλις όμως ξεμάκρυνε κάπως από το αγρόκτημα, το λιοντάρι έκανε μεταβολή και του επιτέθηκε, κάνοντάς τον μια χαψιά.
Έτσι συμβαίνει και με μερικούς ανθρώπους: Άμα δουν τους εχθρούς τους να ταπεινώνονται, αυτοί το παίρνουν πάνω τους και αποθρασύνονται, με αποτέλεσμα οι εχθροί τους να τους λιανίσουν πριν καλά-καλά το καταλάβουν.

85. Ο πίθηκος και η καμήλα.
[85.1] Μια φορά, όταν γινόταν το συνέδριο των ζώων, ο πίθηκος σηκώθηκε πάνω και άρχισε τον χορό. Είχε τεράστια επιτυχία και όλοι τον επευφημούσαν. Τότε η καμήλα ζήλεψε και έβαλε στόχο να πετύχει το ίδιο πράγμα. Γι᾽ αυτό σηκώθηκε και αυτή και πάσχιζε να χορέψει. Έκανε όμως τόσες αηδίες, που τα ζώα αγανάκτησαν και άρχισαν να την βαράνε με ραβδιά, ώσπου τελικά την έδιωξαν κακήν-κακώς.
Ο μύθος αυτός ταιριάζει για εκείνους που πάνε από ζήλια να συναγωνιστούν τους καλύτερούς τους και αποτυγχάνουν.

Ενώ εσύ μου φώναζες…

Ενώ εσύ μου φώναζες, μου μάθαινες να σε φοβάμαι…
Ενώ εσύ μου φώναζες, τραυμάτιζες την αυτοπεποίθηση μου…
Ενώ εσύ μου φώναζες, μου μάθαινες ότι δεν είχα αξιοπρέπεια επειδή ήμουν μικρός…
Ενώ εσύ μου φώναζες, μου μάθαινες να μην τολμάω, να μη δοκιμάζω, να μην προσπαθώ να ανακαλύπτω, να μην παίρνω πρωτοβουλίες, για να μη θυμώνεις…
Ενώ εσύ μου φώναζες, με έκανες να νιώθω ασήμαντος και αδύναμος…
Ενώ εσύ μου φώναζες, μου έδειχνες ότι δεν μπορούσα να σε εμπιστεύομαι…
Ενώ εσύ μου φώναζες, μου μάθαινες ότι δεν μπορούσα να σου μιλήσω αν είχα κάποιο πρόβλημα ή κάποιος μου έκανε κακό, γιατί φοβόμουν πώς θα αντιδρούσες…
Ενώ εσύ μου φώναζες, μου μάθαινες ότι όταν αγαπάμε κάποιον, έχουμε δικαίωμα να του φερόμαστε άσχημα…
Ενώ εσύ μου φώναζες, η φωνή σου δεν με άφηνε να σκεφτώ τα λόγια σου…
Ενώ εσύ μου φώναζες, ίδρωνα, η καρδιά μου χτυπούσε δυνατά, το στομάχι και τα αυτιά μου πονούσαν…
Ενώ εσύ μου φώναζες, θύμωνα που δεν νοιαζόσουν για αυτά που ήθελα να σου πω…
Ενώ εσύ μου φώναζες, αναρωτιόμουν που πήγε ο μπαμπάς μου…
Ενώ εσύ μου φώναζες, μου μάθαινες να φωνάζω κι εγώ…
Ενώ εσύ μου φώναζες, ήμουν μόνος μου…
Ενώ εσύ μου φώναζες, σκεφτόμουν ότι δεν μ’ αγαπάς πια…
Ενώ εσύ μου φώναζες, μου μάθαινες ότι επιτρέπεται να φέρομαι άσχημα σε κάποιον πιο αδύναμο από μένα…
Ενώ εσύ μου φώναζες, μου μάθαινες πώς να φερθώ στα παιδιά μου όταν μεγαλώσω…
Ενώ εσύ μου φώναζες, δεν φανταζόσουν τον αγώνα που πρέπει να δώσω τώρα που μεγάλωσα, για να μη γίνω σαν εσένα…

Οι επιθυμίες ζητούν εκπλήρωση

Όλοι έχουμε αυτές τις λίστες με τα πράγματα που θέλουμε να κάνουμε πριν φύγουμε. Κι όσο πιο πολλά τα όνειρα, τόσο πιο πολλά παραμένουν στην κατηγορία των ανεκπλήρωτων. Όταν είσαι μικρός, αλλοπρόσαλλος κι επαναστάτης νομίζεις ότι έχεις απεριόριστο χρόνο να κυνηγήσεις όλα σου τα όνειρα ή ακόμα και να αλλάξεις τον κόσμο. Σύντομα, όμως, η πραγματικότητα σε προσγειώνει και κάνεις εκπτώσεις στις επιθυμίες σου και στις απαιτήσεις σου. Και δεν υπάρχει μεγαλύτερο λάθος απ’ το να σε κερδίσει η απότομη προσγείωση και τελικά να αφήσεις αυτή τη ζωή να πάει χαμένη. Τι κι αν έχεις τελειώσει νομικές κι ιατρικές; Αν το όνειρό σου ήταν να γίνεις αστροναύτης δε σε εμποδίζει κανένας να το πράξεις, πιθανότατα κι οι γονείς του Άρμστρονγκ γέλασαν όταν τους το ανακοίνωσε. Ή μπορεί να θέλεις να φτιάξεις ένα ζηλευτό σπίτι με πισίνα και να στεγάσεις σύζυγο και τέκνα. Θα δουλέψεις μέχρι να το καταφέρεις. Το ίδιο ισχύει κι αν θέλεις να γνωρίσεις όλον τον κόσμο.

Το μόνο εύκολο είναι να τα παρατήσεις και να συμβιβαστείς με μια βαρετή κι άχαρη καθημερινότητα, γιατί νόμιζες ότι δεν μπορείς να τα καταφέρεις. Μυστικό: Μόνο από εσένα εξαρτάται και μόνο εσύ θα αποφασίσεις αν μπορείς ή όχι. Κι η αποτυχία, άλλωστε, μέρος του παιχνιδιού είναι. Αποκλείεται να εκπληρώσεις κάθε σου επιθυμία, δεν υπάρχουν νεράιδες. Αν, όμως, θέσεις προτεραιότητες και κάνεις τις σωστές επιλογές θα έχεις μεγαλύτερα ποσοστά επιτυχίας.

Θέτουμε έναν στόχο τη φορά και μόλις επιτευχθεί προχωράμε στον επόμενο. Δεν εφησυχαζόμαστε. Δε φαντάζεσαι πόσο τρομακτικά γρήγορα περνάει ο καιρός και μετανιώνουμε που δεν κυνηγήσαμε εκείνον τον έρωτα, που δεν κάναμε εκείνο το ταξίδι και που απλούστατα δεν έχουμε επιδιώξει την ίδια μας την ευτυχία. Τα όνειρά μας δεν αξίζουν δικαιολογίες, αξίζουν εκπλήρωση.

Δεν έχει σημασία αν τα όνειρά σου είναι απλά καθημερινά ή μεγαλεπήβολα σχέδια. Είναι δικά σου, κομμάτι της δικής σου ξεχωριστής προσωπικότητας. Τους χρωστάς να καταβάλεις την παραμικρή προσπάθεια για την πραγματοποίησή τους. Βρες τον χρόνο, βρες τα χρήματα, τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο, αν πιστέψουμε αρκετά σε αυτό. Ας ευχηθούμε το σύμπαν να συνωμοτήσει. Κι αν όχι, δεν έχασες, κέρδισες δύναμη για να συνεχίσεις. Οι προκλήσεις, καμιά φορά, συμβάλλουν περισσότερο στην αυτοβελτίωσή μας απ’ το να μας έρθουν όλα αβίαστα και δίχως να πασχίσουμε.

Όπως λένε «η ζωή είναι μικρή για να είναι θλιβερή». Γέμισέ την όσο μπορείς με εμπειρίες, επιτυχίες και μικρές ή μεγάλες ιστορίες. Το κόλπο είναι να ονομάζεις τα όνειρά σου «στόχους» και να μην τα εγκαταλείπεις ακόμη και αν τα πάντα γύρω σου καταρρέουν. Ο κόσμος άλλαξε από μερικούς τρελούς που πρωτίστως πίστεψαν στους εαυτούς τους. Όταν κάποιος σου λέει τι δεν μπορείς να καταφέρεις δείχνει τα δικά του όρια, όχι τα δικά σου. Ίσως είσαι ένας από αυτούς τους τρελούς κι ήρθε η σειρά σου.

ΥΓ: Η ζωή δεν είναι παραμύθι, αλλά έχει μαγικές στιγμές. Και τα όνειρα που κάνεις με ανοιχτά τα μάτια ανήκουν σε αυτές. Πόσο μάλλον όταν κλείνεις τα μάτια σου κάθε βράδυ και νιώθεις πλήρης γιατί οι εκκρεμότητες ματαιώνονται λόγω υλοποίησης. Η ευτυχία είναι επιλογή, δεν έρχεται να μας βρει τυχαία.

Γονέας, “Καλός” και εν γένει “αποτελεσματικός”

Από την στιγμή της γέννησης του παιδιού και καθ’ όλη την διάρκεια της ανάπτυξης και ανατροφής του, οι γονείς αναλαμβάνουμε έναν υπέροχο αλλά εξαιρετικά απαιτητικό και υπεύθυνο ρόλο, με μεγάλο όγκο καθημερινής “εργασίας”, υπομονή, καθημερινή εκπαίδευση και ευφάνταστο χειρισμό απρόβλεπτων καταστάσεων που μπορεί να μας οδηγήσουν – εφόσον είμαστε έτοιμοι για όλα – σε νέους δρόμους ανακαλύψεων και πρακτικών αφού έχουμε ως μοναδικό σκοπό την όσο καλύτερη ανατροφή του και δίχτυ ασφαλείας την αναμφισβήτητη αγάπη που αισθανόμαστε για αυτό.

Σιγά σιγά ανακαλύπτουμε ότι δεν είναι εύκολο να είσαι γονιός και μάλιστα ο “καλός” γονέας που θα επιθυμούσαμε και σε πολλές περιπτώσεις θα βελτίωνε ή ακόμα πιο ριζοσπαστικά θα άλλαζε τον τρόπο που μας μεγάλωσαν οι δικοί μας γονείς. Αυτό το ανακαλύπτουμε καθημερινά όταν το παιδί μας τεστάρει τις αντοχές μας, τα συναισθήματά μας, τις αντιδράσεις μας , τα όρια μας και μας οδηγεί αυτοματικά σε συμπεριφορές που ήδη γνωρίζαμε και βιώσαμε ως παιδιά και ποτέ δεν θα θέλαμε να υιοθετήσουμε για το παιδί μας. Και όμως το κάνουμε.

Έχοντας λοιπόν το προνόμιο εκτός από γονιός, να μιλάω και να εργάζομαι με γονείς και μέσα από αυτή την αλληλεπίδραση να παρατηρώ ότι παρόλο τις καλές μας προθέσεις οδηγούμαστε σε συμπεριφορές που συχνά μπερδεύουν, ενοχλούν, θυμώνουν, οδηγούν σε σύγχυση τα παιδιά, με τα περισσότερα λάθη να γίνονται στην προσπάθειά μας να μεγαλώσουμε ευτυχισμένα και πετυχημένα παιδιά, κατανοώ ότι σε αυτό ακριβώς το σημείο ο υπερβάλλοντας ζήλος μας ως γονείς, μας μπερδεύει. Μπερδεύει τα θέλω μας με τα θέλω των παιδιών μας, τα όνειρά μας με τα όνειρά τους γιατί πραγματικά “θέλουμε να είναι χαρούμενα και ευτυχισμένα” όμως εδώ εντοπίζεται και η διαφορά μεταξύ ενός “καλού” από ένα “αποτελεσματικό” γονέα. Δηλαδή;

Οι αποτελεσματικοί γονείς πριν ενεργήσουν ή πριν πάρουν κάποια απόφαση ή όταν επικοινωνούν με τα παιδιά τους, κάνουν τις εξής ερωτήσεις στον εαυτό τους:

1. “Θέλω το καλό ή το βέλτιστο για το παιδί μου; Θέλω το βέλτιστο για εμένα ή για εκείνο;”

Είναι φυσικό οι γονείς να συμβουλεύουν τα παιδιά τους για τον ασφαλή, προβλέψιμο και πρακτικό μονοπάτι της ζωής γιατί δεν θέλουν τα παιδιά τους να βιώσουν ανασφάλεια. Είναι όμως αυτό το βέλτιστο για τα παιδιά; Τις περισσότερες φορές όχι και το καλύτερο μονοπάτι είναι αυτό γεμάτο από προκλήσεις, εμπόδια και μπορεί και αποτυχίες. Όμως ο αποτελεσματικός γονέας υπερβαίνει την δική του συναισθηματική ανασφάλεια και με συνεχή υποστήριξη, βοηθά τα παιδιά να επιλέγουν το βέλτιστο για αυτά.

2.“Μετράω την ικανότητά μου ως γονιός από την ποιότητα της σχέσης μου με τα παιδιά μου ή από το πόσο αποτελεσματικά τα ελέγχω;”

Οι αποτελεσματικοί γονείς κάνουν ότι είναι πιο ωφέλιμο για να χτίσουν μια υγιή σχέση με τα παιδιά τους παρά να βρίσκουν τρόπους να τα ελέγχουν. Το ότι τα παιδιά μας υπακούν τις οδηγίες μας δεν σημαίνει ότι είμαστε εξαιρετικοί γονείς, απλά κάναμε υπάκουα τα παιδιά . Μήπως όμως αυτή η τυφλή υπακοή μπορεί να κοστίζει την ουσιαστική σχέση γονέα- παιδιού;

3. “Μιλάω στο παιδί μου σαν να προορίζεται για την επιτυχία;”

Ας υποθέσουμε ότι ο μικρός ή μικρή μας έχει κάνει κάτι άσχημο πχ. έκλεψε από τον/την διπλανό/η του/της ένα στυλό. Οι περισσότεροι γονείς πως θα αντιδράσουν; Πιθανώς θα έλεγαν: “Πως μπόρεσες να κάνεις κάτι τέτοιο; Ντρέπομαι για εσένα και θα τιμωρηθείς” Ένας αποτελεσματικός γονέας τι θα έκανε; “Εκπλήσσομαι που έκανες κάτι τέτοιο. Συνήθως είσαι πιο έντιμο παιδί και συμπεριφέρεσαι πολύ ωραία. Ποτέ δεν περίμενα ότι θα έκανες κάτι τέτοιο. Θα σε τιμωρήσω για αυτή πράξη γιατί πρέπει να μαθαίνουμε από τα λάθη μας”

Τα παιδιά έχουν έναν εκπληκτικό τρόπο να γίνονται αυτό που οι άλλοι βλέπουν σε αυτό, ειδικά οι γονείς του και για αυτό εάν μιλήσετε στο παιδί σας ότι είναι προορισμένο για το καλύτερο είναι πολύ πιθανότερο αυτό να λειτουργήσει σαν αυτοεκπληρούμενη προφητεία.

4. “Προσπαθώ να κάνω το παιδί μου πετυχημένο ώστε να αισθανθώ εγώ επιτυχημένος;”

Είναι πάρα πολύ δύσκολο να μετρήσεις την επιτυχία σου ως γονιός και αυτό εξηγεί γιατί πολλοί γονείς υποσυνείδητα αποφασίζουν να μετρήσουν την δική τους επιτυχία από το πόσο “επιτυχημένα” είναι τα παιδιά τους. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μη υγιείς συμπεριφορές και στα “όνειρα γονέων παιδεύουσι τέκνα”.

Οι αποτελεσματικοί γονείς μπορούν να διακρίνουν την δική τους επιτυχία και το ίδιο επιτρέπουν και στα παιδιά τους.

5. “Είμαι το παράδειγμα που το παιδί μου θα ήθελα να έχει;”

Οι περισσότεροι γονείς θέλουμε τα παιδιά μας να είναι επιμελής μαθητές, οργανωτικά, γεμάτα περιέργεια για το καινούριο και φιλομαθή. Ερώτηση: Ως γονείς πότε ήταν η τελευταία φορά που σας είδε το παιδί σας να μελετάτε κάτι ή να οργανώνετε με επιμέλεια τα πράγματα σας ή να συζητάτε μαζί του για κάτι που μάθατε και ήταν εξαιρετικό;

6. “Πως μιλάω στο παιδί μου; Επικοινωνώ την αγάπη μου;”

Τα παιδιά κινούνται στο δίπολο “μ’αγαπά – δεν μ’αγαπά” και για αυτό όταν διαφωνούμε με το παιδί θα πρέπει το μήνυμα “ότι πάντα η αγάπη είναι εκεί” να είναι ξεκάθαρο. Για αυτό οι αποτελεσματικοί γονείς κλείνουν την συζήτηση υπενθυμίζοντας στο παιδί πόσο το αγαπάνε.

7. “Ρωτάω το παιδί μου να υποσχεθεί κάτι ή το αναγκάζουμε να κάνει κάτι;”

Οι αποτελεσματικοί γονείς κατανοούν ότι οι επιτυχημένοι μαθητές, φοιτητές, μουσικοί, αθλητές κλπ “παίρνουν θέση στην επιτυχία”. Τι σημαίνει αυτό; Η αφοσίωση εμπεριέχει μια επιλογή και δεν μπορείς να εξαναγκάσεις κάποιον να είναι μεγαλύτερος και πιο επιτυχημένος από αυτό που θέλει ή μπορεί την δεδομένη στιγμή. Για αυτό οι αποτελεσματικοί γονείς επιτρέπουν τα παιδιά τους να κάνουν τις επιλογές τους και να αναλάβουν την ευθύνη τους για αυτή.

8. “Λέω στο παιδί μου…”

Είμαι περήφανος/η για εσένα; Πιστεύω σε εσένα; Μπορείς να το κάνεις; Είμαι εδώ για εσένα; Συγνώμη έκανα λάθος; Τι πιστεύεις εσύ για αυτό;

Σύμφωνα με την Alice Miller : “Για κάθε γονέα, ο πιο αποτελεσματικός τρόπος ικανοποίησης, μέσω της υποκατάστασης, είναι τα ίδια του τα παιδιά.

Το νεογέννητο ή το μικρό παιδί εξαρτάται απόλυτα από τους γονείς του και εφόσον η φροντίδα τους είναι ουσιαστική για την επιβίωσή του, θα κάνει ό,τι μπορεί για να μην τους χάσει. Από την πρώτη κιόλας μέρα θα χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα που διαθέτει για να το καταφέρει, όπως κάνει ένα μικρό φυτό που στρέφεται προς τον ήλιο για να επιβιώσει”. Ακριβώς λοιπόν ως οι ήλιοι στις ζωές των παιδιών μας ας προσπαθήσουμε να μεγαλώσουμε υγιείς ενήλικες που θα ζουν την δική τους ζωή, γιατί τότε θα είμαστε πραγματικά ευτυχισμένοι ως γονείς.

Το κακό υπάρχει γιατί το συντηρούμε εμείς με τις σκέψεις και τις συμπεριφορές μας

Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει κάνει λάθη στην ζωή του. Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει φτάσει έστω και μία στιγμή σε κατάσταση τέτοια που να κρίνει και να κατηγορήσει τους άλλους ανθρώπους, ακόμη και τους πολύ δικούς του. Αφού όλοι μας γνωρίζουμε πώς και με ποιο τρόπο λειτουργεί το εγώ, είτε το παραδεχόμαστε είτε όχι, ας δοκιμάσουμε να περπατήσουμε ένα μονοπάτι αγάπης και κατανόησης.

Το κακό υπάρχει γιατί το συντηρούμε εμείς με τις σκέψεις μας και με τις συμπεριφορές μας.

Το κακό για να σταματήσει να υπάρχει χρειάζεται να ακολουθήσουμε σιγά σιγά τα παρακάτω βήματα:

Μείνε μαζί μου στα λάθη μου. Εκεί σε χρειάζομαι. Εκεί χρειάζομαι ένα χέρι, έτσι απλώς να με κρατήσει, χωρίς να μου πει τίποτε.

Μείνε μαζί μου στις αποτυχίες μου. Πες μου ότι η αποτυχία δεν είναι δεδομένο. Ότι η αποτυχία δεν είναι αδυναμία, αλλά δύναμη, γιατί προσπάθησα.

Μείνε μαζί μου κάθε φορά που πέφτω, συναισθηματικά, νοητικά, σωματικά και πρακτικά.

Εξήγησε μου ότι δεν χρειάζεται να νιώθω άσχημα και πως κάθε πέσιμο γεννά σοφία.

Μείνε στο πλάι μου, όταν πληγώνομαι. Κράτα μου το χέρι και πες μου πως κάθε πληγή θεραπεύεται με την αγκαλιά.

Μείνε στο πλάι μου και θύμισέ μου ότι άνθρωπος θα πει κατανοώ, αποδέχομαι, αναγνωρίζω, συγχωρώ, απελευθερώνω, αγαπώ με απλότητα χωρίς όρους και όρια.

Αυτό το μονοπάτι, μη το φοβάστε, δεν ενισχύει το εγώ του άλλου, αλλά τον βοηθάει να βγάλει από πάνω του το πανωφόρι του πόνου.

Μην την φοβάστε την τόση αγάπη, άλλωστε Εκείνος μας τη δίδαξε και μας είπε πως όταν αγαπάμε με τέτοιο μεγαλείο ψυχής και καρδιάς, βιώνουμε την Ανάσταση.

Πόσο όμορφο είναι να έχουμε στο πλευρό μας τέτοια αντιμετώπιση και να μην έχουμε ανάμεσά μας πια βλέμματα επικριτικά και αυστηρά.

Η αυστηρότητα δεν μας οδήγησε πουθενά, δεν μας έδειξε ότι μας κάνει καλό, μα ακριβώς το αντίθετο. Η αύξηση σε θυμούς, οργή κλπ, είναι εξαιτίας της αυστηρότητας.

Ο δρόμος της αγάπης είναι στρωμένος με αποδοχή, μας περιμένει να τον βιώσουμε όλοι μας.

ΑΝΑΒΙΟΥΝΤΕΣ Ἢ ΑΛΙΕΥΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
Ο διάλογος Ἀναβιοῦντες ἤ Ἁλιεύς αποτελεί συνέχεια του Βίων πρᾶσις, και χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο οι φιλόσοφοι που εκτέθηκαν για πούλημα στο Βίων πρᾶσις επιστρέφουν προσωρινά στη ζωή, για να τιμωρήσουν τον συγγραφέα του συγκεκριμένου διαλόγου, επειδή τόλμησε να τους παρουσιάσει με τόσο υποτιμητικό τρόπο. Αναβιώνουν λοιπόν ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας, ο Χρύσιππος, ο Διογένης, ο Επίκουρος, ο Αρίστιππος, ο Αριστοτέλης, ο Πυθαγόρας και όλοι οι υπόλοιποι.
Ο κατηγορούμενος συγγραφέας, έπειτα από πολλά παρακάλια, καταφέρνει να γλυτώσει από την οργή τους, ζητώντας να δικαστεί από τη Φιλοσοφία. Η δίκη γίνεται στην ακρόπολη των Αθηνών.
Ο κατηγορούμενος δηλώνει στο δικαστήριο το όνομά του: Παρρησιάδης Ἀληθίωνος τοῦ Ἐλεγξικλέους.
Η επιλογή του ονόματος ασφαλώς δεν είναι τυχαία· ο Λουκιανός αυτοπροσδιορίζεται με τις έννοιες που πίστευε πως χαρακτηρίζουν τον σατιρικό του διάλογο: την ελεύθερη έκφραση της γνώμης του, την παρουσίαση και την υποστήριξη της αλήθειας, καθώς και την οξύτατη κριτική του στην ανθρώπινη υποκρισία, στη συγκάλυψη της αλήθειας και στην απόκρυψη της πραγματικότητας.
Στο δεύτερο μέρος αποφασίζεται να κληθούν στο δικαστήριο οι φιλόσοφοι, για να απολογηθούν στην Αρετή, τη Φιλοσοφία, τη Δίκη και την Αλήθεια. Στο σχετικό κάλεσμα του Συλλογισμού ανταποκρίνονται ελάχιστοι, όταν όμως ο Παρρησιάδης επαναλαμβάνει το κάλεσμα υποσχόμενος χρήματα και γλυκίσματα, η ακρόπολη γεμίζει από φιλοσόφους, που φιλονικούν μεταξύ τους διεκδικώντας τα πρωτεία στην παραλαβή της προσφοράς. Η φιλοσοφία τους ανακοινώνει ότι ο σκοπός της δίκης θα είναι να διαπιστωθεί ποιοι από αυτούς είναι γνήσιοι φιλόσοφοι, και τότε οι περισσότεροι φεύγουν τρέχοντας, μερικοί πηδώντας ακόμη και στο γκρεμό.

ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ
Αφού λοιπόν έχετε αποφασίσει να με σκοτώσετε οπωσδήποτε, και δεν υπάρχει απολύτως κανένας τρόπος να ξεφύγω, τουλάχιστον πέστε μου το εξής: ποιοι είστε και τι το ανεπανόρθωτο έχετε πάθει από μένα, ώστε να είστε εξοργισμένοι με τέτοια αδιαλλαξία και να με έχετε συλλάβει για να με θανατώσετε;

ΠΛΑΤΩΝΑΣ
Ποια φοβερά πράγματα έκανες εναντίον μας, τρισκατάρατε, να ρωτήσεις τον εαυτό σου και τους ωραίους εκείνους λόγους σου, με τους οποίους και την ίδια τη φιλοσοφία κακολογούσες και εμάς μας πρόσβαλλες, φέρνοντας για πούλημα, όπως γίνεται στο σκλαβοπάζαρο, άνδρες σοφούς και, το σημαντικότερο, ελεύθερους. Επειδή λοιπόν εξοργιστήκαμε γι’ αυτά, ανεβήκαμε επάνω εναντίον σου, αφού πρώτα ζητήσαμε άδεια για λίγο από τον Αϊδωνέα, αυτός εδώ ο Χρύσιππος και ο Επίκουρος και εγώ ο Πλάτωνας και εκείνος ο Αριστοτέλης και αυτός ο σιωπηλός Πυθαγόρας και ο Διογένης και όσους εσύ εξευτέλισες στους λόγους σου.

ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ
Και πού ή πότε σας πρόσβαλα εγώ, που πάντοτε συνήθιζα και τη φιλοσοφία να θαυμάζω και εσάς τους ίδιους να εκθειάζω και να έχω συντροφιά μου τα λόγια σας, αυτά που μας έχετε αφήσει; Αυτά ακριβώς που λέω από αλλού τα έχω πάρει, αν όχι από σας, και απανθίζοντάς τα σαν την μέλισσα τα παρουσιάζω στους ανθρώπους; Κι εκείνοι τα επαινούν και αναγνωρίζουν το το κάθε λουλούδι από που και από ποιον και πως το επέλεξα, και φαινομενικά βέβαια θαυμάζουν εμένα για το ανθολόγημα, στην πραγματικότητα όμως θαυμάζουν εσάς και το λιβάδι το δικό σας, που ανθίσατε με τέτοια πολυχρωμία και τέτοια πολυμορφία στις αποχρώσεις, αν φυσικά γνωρίζει κανείς πως να τα επιλέξει και να τα πλέξει σε στεφάνι και να τα συνδυάσει έτσι, ώστε να μην είναι αταίριαστα το ένα δίπλα στο άλλο. Υπάρχει λοιπόν κάποιος τόσο πολύ ευεργετημένος από σας ο οποίος θα επιχειρούσε να σας κακολογήσει, εσάς τους ευεργέτες του, ενώ σ’ εσάς οφείλει το όνομα που απέκτησε;

ΠΛΑΤΩΝΑΣ
Αυτό βέβαια, λεβέντη μου, το είπες με τον τρόπο που συνηθίζουν οι ρήτορες. Είναι όμως εντελώς αντίθετο με τα γεγονότα, και δείχνει ακόμη χειρότερα το θράσος σου, καθώς στην αδικία σου προστίθεται και η αχαριστία, μια και πήρες, όπως λες, από εμάς τα βέλη και τα έριχνες εναντίον μας, καθορίζοντας έναν και μοναδικό στόχο: να κακολογείς όλους εμάς.

ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ
Βλέπετε; Με ακούτε οργισμένοι και δεν αποδέχεσθε κανέναν από τους δίκαιους ισχυρισμούς μου. Εγώ πάντως δεν φανταζόμουν πως κάποτε θα καταλάμβανε οργή τον Πλάτωνα ή τον Χρύσιππο ή τον Αριστοτέλη ή τους άλλους από εσάς, αλλά νόμιζα πως εσείς είστε οι μόνοι που βρίσκεστε μακριά από κάτι τέτοιο. Ωστόσο, αξιότιμοι κύριοι, μη με σκοτώσετε χωρίς να κριθώ, και πριν να περάσω από δίκη. Άλλωστε κι αυτό ήταν δική σας διδαχή, να μη κυβερνά κανείς με τη βία, ούτε με επίδειξη δύναμης, αλλά οι διαφορές να λύνονται με δίκη.

ΠΛΑΤΩΝΑΣ
Και ποιος θέλεις να αναλάβει δικαστής, που εσύ να μην μπορείς να τον δωροδοκήσεις, όπως συνηθίζετε να κάνετε, και να τον πείσεις να βγάλει άδικη απόφαση, ευνοϊκή για σένα;

ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ
Προσέξτε λοιπόν· ορίζω εγώ δικαστή την ίδια την Φιλοσοφία μαζί μ’ εσάς.

ΠΛΑΤΩΝΑΣ
Τι να κάνουμε, Πυθαγόρα και Σωκράτη; Ο άνθρωπος δεν φαίνεται να έχει παράλογες απαιτήσεις, όταν προβάλλει την αξίωση να δικαστεί.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Τι άλλο, παρά να βαδίσουμε προς το δικαστήριο, παίρνοντας μαζί μας και τη Φιλοσοφία, και να ακούσουμε τι έχει να απολογηθεί; Η τιμωρία πριν από τη δίκη δεν ταιριάζει σ’ εμάς, αλλά είναι χαρακτηριστικό κάποιων εξαιρετικά απαίδευτων ανθρώπων, οξύθυμων, που θέλουν να παίρνουν τη δικαιοσύνη στα χέρια τους.

ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ
Μπράβο, αυτό είναι καλύτερο και νομιμότερο.
Που όμως θα μπορούσε να βρει κανείς τη Φιλοσοφία;

ΠΛΑΤΩΝΑΣ
Θα την περιμένουμε εδώ στον Κεραμεικό. Κι αυτή όπου να να ’ναι θα έρθει επιστρέφοντας από την Ακαδημία, για να περπατήσει και στην Ποικίλη Στοά, μια και αυτή είναι η καθημερινή της συνήθεια. Αλλά να τη, καταφθάνει. Βλέπεις εκείνη την ευπρεπή, που ξεχωρίζει από την εμφάνισή της, με το καλοσυνάτο βλέμμα, αυτήν που βαδίζει ήρεμα απορροφημένη από τις σκέψεις της;

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Πω πω! Τι κάνουν εδώ επάνω ο Πλάτωνας και ο Χρύσιππος και ο Αριστοτέλης και όλοι οι υπόλοιποι, οι ίδιοι οι αρχηγέτες των διδασκαλιών μου; Γιατί ξαναγύρισαν στη ζωή; Μήπως σας στεναχωρούσε κάτι εκεί κάτω; Οργισμένοι μου φαίνεστε. Και ποιος είναι αυτός που τον συλλάβατε και τον πηγαίνετε; Μήπως είναι κανένας τυμβωρύχος ή φονιάς ή ιερόσυλος;

ΠΛΑΤΩΝΑΣ
Ναι, μα τον Δία, Φιλοσοφία, και μάλιστα ο πιο ασεβής από όλους τους ιερόσυλους, αφού τόλμησε να κακολογήσει εσένα, το πιο ιερό πρόσωπο, και όλους εμάς, όσοι μάθαμε κάτι από σένα, και το παραδώσαμε σ’ αυτούς που έζησαν μετά από μας.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Καλά, και αγανακτήσατε που κάποιος με κακολόγησε, και μάλιστα ενώ με ξέρετε εμένα, που, παρόλο που ακούω τέτοιου είδους λόγια από την Κωμωδία στα Διονύσια, όμως και την ίδια τη θεωρώ φίλη μου και ούτε δικαστήρια την πήγα πότε ούτε και προσωπικά τη μάλωσα, αλλά την αφήνω να αστειεύεται σύμφωνα με τα αναμενόμενα και τα συνηθισμένα στη γιορτή;

ΠΛΑΤΩΝΑΣ
Ζητήσαμε και πήραμε άδεια για μια μέρα, τη σημερινή, και ήρθαμε να τον πιάσουμε, για να τιμωρηθεί όπως του αξίζει για όσα έκανε. Έφτασαν, βλέπεις, ως εμάς φήμες που μας πληροφόρησαν τι λογής πράγματα έλεγε στα πλήθη εναντίον μας.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Καλά, και θα τον σκοτώσετε πριν να δικαστεί, χωρίς ούτε καν να απολογηθεί; Είναι ολοφάνερο βέβαια πως κάτι θέλει να πει.

ΠΛΑΤΩΝΑΣ
Όχι, αλλά αποφασίσαμε να αναθέσουμε ολόκληρη την υπόθεση σ’ εσένα. Ό,τι αποφασίσεις εσύ, αυτό θα είναι και το αποτέλεσμα της δίκης.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Εσύ λοιπόν τι λες;

ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ
Αυτό ακριβώς το ίδιο, αφέντισσα Φιλοσοφία, μια και είσαι η μόνη που θα μπορούσες να εντοπίσεις την αλήθεια.

ΠΛΑΤΩΝΑΣ
Τώρα, καταραμένε, την αποκαλείς αφέντισσα; Τις προάλλες όμως παρουσίαζες τη Φιλοσοφία σαν κάτι εντελώς αξιοκαταφρόνητο, φέρνοντας για πούλημα μπροστά σε τόσο κόσμο το καθένα από τα είδη των διδασκαλιών της με αντίτιμο δύο οβολούς.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Προσέξτε όμως μήπως αυτός δεν κακολογούσε τη Φιλοσοφία, αλλά κάποιους απατεώνες, που κάνουν πολλά απαίσια πράγματα χρησιμοποιώντας το όνομά μου.

ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ
Θα το διαπιστώσεις αμέσως, αν θελήσεις απλώς και μόνο να ακούσεις την απολογία μου.
Και ποιες είναι αυτές, Φιλοσοφία; Μου φαίνονται κι αυτές εξαιρετικά ευπρεπείς.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Αυτή η ανδροπρεπής είναι η Αρετή, εκείνη είναι η Σωφροσύνη, και δίπλα της η Δικαιοσύνη. Αυτή που προηγείται είναι η Παιδεία, ενώ εκείνη η δυσδιάκριτη, με το ακαθόριστο χρώμα, είναι η Αλήθεια.

ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ
Δεν βλέπω ποιαν ακριβώς λες.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Δεν βλέπεις εκείνη την αστόλιστη, τη γυμνή, που συνεχώς διαφεύγει και ξεγλιστράει;

ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ
Τη βλέπω τώρα, αλλά πολύ αμυδρά. Γιατί όμως δεν τις φέρνεις κι αυτές, ώστε να είναι πλήρης και ολοκληρωμένη η συνεδρίαση; Την Αλήθεια μάλιστα θέλω να την παρουσιάσω και ως συνήγορό μου στη δίκη.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Ναι, μα τον Δία, ακολουθήστε με κι εσείς. Δεν είναι δύσκολο να εκδικάσετε μία μόνο δίκη, και μάλιστα αυτήν που αφορά τα δικά μας ζητήματα.

ΑΛΗΘΕΙΑ
Εσείς πηγαίνετε. Εγώ όμως δεν είναι καθόλου απαραίτητο να ακούσω αυτά που από καιρό γνωρίζω τι λογής είναι.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Θα ήταν όμως για μας, Αλήθεια, απαραίτητο να συμμετέχεις μαζί μας στη δίκη και να μας πληροφορείς για το καθετί.

ΑΛΗΘΕΙΑ
Να πάρω λοιπόν μαζί μου κι αυτές τις δύο υπηρέτριες, που είναι οι καλύτερες συγκάτοικοί μου;

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Ασφαλώς και μάλιστα οσεσδήποτε θέλεις.

ΑΛΗΘΕΙΑ
Ακολουθήστε μας, Ελευθερία και Παρρησία, για να μπορέσουμε να σώσουμε αυτό εδώ το δύστυχο ανθρωπάκι, που είναι θαυμαστής μας και που κινδυνεύει κατηγορούμενος, χωρίς να υπάρχει κανένα δίκαιο πρόσχημα. Κι εσύ, Έλεγχε, περίμενε εδώ.

ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ
Κάθε άλλο, αφέντισσα. Ας έρθει κι αυτός, αν πρόκειται να έρθει οποιοσδήποτε άλλος, γιατί θα χρειαστεί να συγκρουστώ με θηρία όχι συνηθισμένα, αλλά με ανθρώπους φαντασμένους, που είναι δύσκολο να τους αντικρούσεις, γιατί συνεχώς βρίσκουν κάποιο τρόπο να ξεφεύγουν· συνεπώς ο Έλεγχος είναι απαραίτητος.

ΕΛΕΓΧΟΣ
Ασφαλώς και είμαι απολύτως απαραίτητος. Θα ήταν όμως καλύτερα, αν έπαιρνες μαζί σου και την Απόδειξη.

ΑΛΗΘΕΙΑ
Ακολουθήστε με όλοι, μια και φαίνεται πως είστε απαραίτητοι για τη δίκη.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Πες μου όμως εσύ, ποιο είναι το όνομά σου;

ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ
Το δικό μου; Παρρησιάδης, γιος του Αληθίωνα, του γιου του Ελεγξικλή.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Και η πατρίδα σου;

ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ
Είμαι Σύρος, Φιλοσοφία, από την περιοχή του Ευφράτη. Αλλά τι μ’ αυτό; Γνωρίζω πως και μερικοί από αυτούς εδώ τους αντιδίκους μου δεν είναι λιγότερο αλλοεθνείς από μένα στην καταγωγή τους. Οι τρόποι τους όμως και η παιδεία τους δεν είναι όπως των άλλων Σολέων ή Κυπρίων ή Βαβυλωνίων ή Σταγειριτών. Άλλωστε για σένα τουλάχιστον κανένας δεν θα ήταν κατώτερος, ακόμη κι αν ήταν ανελλήνιστος στη γλώσσα του, αν η σκέψη του ήταν ολοφάνερα σωστή και δίκαιη.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Καλά λες. Το ρώτησα χωρίς λόγο. Ποια όμως είναι η ειδίκευσή σου; Αυτό τουλάχιστον αξίζει να το γνωρίζω.

ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ
Είμαι μισαλαζόνας και μισαπατεώνας και μισοψευδής και μισυποκριτής και μισώ ολόκληρη την κατηγορία αυτού του είδους των απαίσιων ανθρώπων. Και είναι πάρα πολλοί, όπως ξέρεις.
Κι όχι μόνο αυτήν, αλλά και την αντίθετή της γνωρίζω με μεγάλη ακρίβεια· εννοώ εκείνην που αρχίζει από το “φιλο-”: είμαι δηλαδή φιλαλήθης και φιλόκαλος και φιλαπλοϊκός και όλα όσα έχουν συγγένεια με τη φιλία. Ωστόσο είναι πολύ λίγοι εκείνοι που αξίζουν αυτή την ειδίκευση, ενώ εκείνοι που κατατάσσονται στην αντίθετη παράταξη, και συγγενεύουν με το μίσος, είναι καμιά πενηνταριά χιλιάδες. Η δική μου πάντως θέση είναι η εξής: από τη μια να μισώ τους κακοήθεις, κι από την άλλη να επαινώ τους έντιμους, και να ’μαι φίλος τους.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Ωραία. Εμείς λοιπόν καθίσαμε εδώ για χάρη σας, έτοιμοι να ακούσουμε τους λόγους σας. Κι εσείς διαλέξτε έναν απ’ όλους, αυτόν που θεωρείτε τον καλύτερο για να διατυπώσει το κατηγορητήριο, και αναπτύξτε την κατηγορία και τεκμηριώστε την.

ΠΛΑΤΩΝΑΣ
Ο Διογένης, Φιλοσοφία, θα πάρει τον λόγο για λογαριασμό όλων μας.

ΔΙΟΓΕΝΗΣ
Μην ανησυχείτε, δεν θα υστερήσω σε τίποτε. Θα μιλήσω για λογαριασμό όλων.
Τι λογής άνθρωποι ήμασταν στη ζωή μας, Φιλοσοφία, το γνωρίζεις με κάθε λεπτομέρεια, και τα λόγια δεν χρειάζονται καθόλου. Και για να μην αναφερθώ καθόλου σ’ εμένα, ποιος δεν ξέρει για τον Πυθαγόρα απο ’δώ και τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη και τον Χρύσιππο και τους άλλους, πόσα ωραία πράγματα πρόσφεραν στην ανθρώπινη ζωή; Θα μιλήσω όμως τώρα για τις προσβολές που εκτόξευσε ενάντια σ’ εμάς, που είμαστε τόσο διαπρεπείς, αυτός ο τρισκαταραμένος Παρρησιάδης.
Δεν σταματάει να μας κακολογεί, αποκαλώντας μας αγύρτες και απατεώνες, και επιπλέον παρασύρει τα πλήθη να μας περιγελούν και να μας περιφρονούν, σαν να είμαστε τιποτένιοι. Κι ακόμη χειρότερα, έχει κάνει ήδη τους περισσότερους να μισούν και εμάς τους ίδιους και εσένα, τη Φιλοσοφία, αποκαλώντας φλυαρίες και αερολογίες τις απόψεις σου και παρουσιάζοντας κοροϊδευτικά τα σημαντικότερα απ’ όσα μας δίδαξες, με αποτέλεσμα αυτός να δέχεται χειροκροτήματα και επαίνους από τους θεατές, ενώ εμείς εξευτελιζόμαστε. Κάτι τέτοιο είναι βέβαια από τη φύση του ο πολύς κόσμος: χαίρονται με όσους κοροϊδεύουν και διακωμωδούν, και μάλιστα όταν διασύρονται αυτά που θεωρούνται τα πιο αξιοσέβαστα, όπως ακριβώς και παλαιότερα χαίρονταν με τον Αριστοφάνη και τον Εύπολη, που παρουσίαζαν επάνω στη σκηνή για γελοιοποίηση αυτόν εδώ τον Σωκράτη, και τον διακωμωδούσαν με κάποιες παράξενες κωμωδίες γι’ αυτόν.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Χύσε στην κλεψύδρα νερό για την απολογία του κατηγορουμένου. Κι εσύ, ο Παρρησιάδης, μίλα τώρα που ήρθε η σειρά σου. Για σένα τρέχει τώρα το νερό· μην καθυστερείς λοιπόν.

ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ
Δεν τις είπε όλες τις κατηγορίες εναντίον μου ο Διογένης, Φιλοσοφία, αλλά τις περισσότερες και όσες ήταν βαρύτερες δεν ξέρω τι έπαθε και τις παρέλειψε. Εγώ πάντως όχι μόνο δεν πρόκειται να αρνηθώ ότι τα είπα αυτά, ούτε άλλωστε ήρθα έχοντας προετοιμάσει κάποια απολογία, αλλά αντίθετα, ακόμη κι αν μερικά πράγματα εκείνος τα αποσιώπησε είτε εγώ δεν πρόλαβα προηγουμένως να τα πω, τώρα νομίζω πως πρέπει να τα προσθέσω.
Εγώ λοιπόν, αμέσως κατάλαβα πόσα είναι τα αρνητικά προσόντα που απαιτείται να έχουν όσοι ασχολούνται με τη ρητορική, δηλαδή απάτη και ψέμα και θράσος και κραυγές και παραγκωνισμούς και χίλια δυο άλλα, αποφάσισα, όπως ήταν φυσικό, να ξεφύγω απ’ όλα αυτά, και αγκυροβολώντας στις δικές σου ομορφιές, Φιλοσοφία, είχα την επιθυμία να περάσω τη ζωή μου, όση τουλάχιστον μου απέμεινε, κάτω από τη δική σου σκέπη, σαν να είχα μπει με το καράβι μου σε κάποιο ήσυχο λιμάνι, έπειτα από μια καταιγίδα και τρικυμία. Τότε λοιπόν, και μόνο που έσκυψα να δω στην περιοχή σου, άρχισα να θαυμάζω και εσένα, όπως ήταν αναπόφευκτο, και όλους αυτούς, που ήταν νομοθέτες του άριστου βίου και άπλωναν χέρι βοήθειας σε όσους επιδίωκαν να φτάσουν σ’ αυτόν, δίνοντάς τους τις καλύτερες και τις χρησιμότερες συμβουλές, με την προϋπόθεση βέβαια ότι κάποιος δεν θα τις αθετούσε και δεν θα ταλαντευόταν, αλλά θα είχε σταθερά προσηλωμένο το βλέμμα του στους κανόνες που καθορίσατε, και με βάση αυτούς θα ρύθμιζε και θα κανόνιζε τη ζωή του, πράγμα που, μα τον Δία, λίγοι και από τους συγχρόνους μας το κάνουν.
Έβλεπα λοιπόν πολλούς να μην είναι προσκολλημένοι στη φιλοσοφία από έρωτα, αλλά να επιθυμούν μόνο τη δόξα που προέρχεται απ’ αυτήν, και σ’ αυτά που είναι κοινότοπα και εμφανή, και σε όσα είναι εύκολο να μιμηθεί ο οποιοσδήποτε – εννοώ τη γενειάδα και το βάδισμα και το ντύσιμο – να μοιάζουν πάρα πολύ με ενάρετους ανθρώπους, στη ζωή τους όμως και στην καθημερινή πραγματικότητα να διακηρύττουν τα αντίθετα απ’ ό,τι η εμφάνισή τους και να συμπεριφέρονται αντίθετα με τη διδασκαλία σας, αφανίζοντας έτσι το κύρος των αρχών που διακηρύξατε.
Κι αυτό που φαινότανε πιο φοβερό, Φιλοσοφία, ήταν το εξής: Οι άνθρωποι, αν έβλεπαν κάποιον απ’ αυτούς να συμπεριφέρεται με κακοήθεια ή με απρέπεια ή με προστυχιά, κατηγορούσαν όλοι τους την ίδια τη Φιλοσοφία και κατευθείαν τον Χρύσιππο ή τον Πλάτωνα ή τον Πυθαγόρα ή οποιονδήποτε άλλον του οποίου το όνομα επικαλούνταν εκείνος ο αδιάντροπος, προσπαθώντας να μιμηθεί τα λόγια του. Και από το άτομο αυτό, που ζούσε με κακοήθεια, έβγαζαν αρνητικά συμπεράσματα για σας, που είχατε πεθάνει προ πολλού.
Δεν ζούσατε λοιπόν για να συγκριθεί μ’ εσάς, αλλά από τη μια εσείς απουσιάζατε, κι από την άλλη έβλεπαν όλοι ξεκάθαρα εκείνον να συμπεριφέρεται με τρόπο απαράδεκτο και άσεμνο, με αποτέλεσμα να καταδικάζεστε απόντες μαζί μ’ αυτόν και να εμπλέκεστε άδικα στο ίδιο κατηγορητήριο.
Εγώ λοιπόν δεν μπόρεσα να τα ανεχτώ αυτά, αλλά φανέρωσα την πραγματικότητα και τους διαχώρισα από σας. Εσείς όμως, ενώ θα έπρεπε να με τιμήσετε γι’ αυτό, με πηγαίνετε στο δικαστήριο.
Και μάλιστα το πιο παράδοξο απ’ όλα είναι το εξής: οι περισσότεροι απ’ αυτούς γνωρίζουν ακριβέστατα τη διδασκαλία σας, ζούνε όμως με τέτοιον τρόπο, σαν να τη διαβάζουνε και να τη μελετούνε μόνο και μόνο γι’ αυτό, για να συμπεριφέρονται δηλαδή ακριβώς αντίθετα απ’ αυτήν. Όλα βέβαια όσα λένε, όπως το να περιφρονούμε τα χρήματα και την δόξα, και μόνο το ενάρετο να θεωρούμε αγαθό, και να μην οργιζόμαστε, και να προσπερνούμε αυτούς που διαθέτουν εντυπωσιακή μεγαλοπρέπεια, και να απευθυνόμαστε σ’ αυτούς σαν ίσοι προς ίσους, είναι ωραία πράγματα, θεοί μου, και σοφά και όντως αξιοθαύμαστα. Αυτοί λοιπόν από τη μια μεριά διδάσκουνε με πληρωμή αυτά ακριβώς τα πράγματα, κι από την άλλη μένουν έκθαμβοι μπροστά στους πλούσιους, και με το στόμα ορθάνοιχτο μπροστά στο χρυσάφι. Είναι πιο ευέξαπτοι από τα κουτάβια, πιο δειλοί από τους λαγούς, πιο δουλοπρεπείς από τους πιθήκους, πιο λάγνοι από τους γαϊδάρους, πιο αρπακτικοί από τις γάτες και πιο εριστικοί από τους πετεινούς. Σε κάνουν λοιπόν να ξεκαρδίζεσαι στα γέλια, καθώς στριμώχνονται γι’ αυτά και σπρώχνουν με τους αγκώνες τους ο ένας τον άλλον στις αυλόπορτες των πλουσίων, και συμμετέχουν σε πολυάνθρωπα δείπνα, και σ’ αυτά ακριβώς κάνουν χοντροκομμένες φιλοφρονήσεις, και παραφουσκώνουν τις κοιλιές τους πέρα από το μέτρο της ευπρέπειας, και εκφράζουν συνεχώς παράπονα, και φιλοσοφούν δυσάρεστα και αταίριαστα την ώρα που πίνουνε, και δεν αντέχουν το ανέρωτο κρασί. Και οι απαίδευτοι, όσοι παρευρίσκονται, γελούνε φυσικά και αποστρέφονται με περιφρόνηση τη φιλοσοφία, αφού ανατρέφει τέτοιου είδους καθάρματα.
Και το πιο αδιάντροπο απ’ όλα: ενώ ο καθένας τους λέει πως δεν χρειάζεται τίποτε, μια και ο σοφός είναι ο μόνος πλούσιος, έπειτα από λίγο έρχεται κραυγάζοντας και απαιτεί χρήματα, και εξοργίζεται, αν δεν τα πάρει. Μοιάζει με κάποιον που, ενώ έχει εμφάνιση βασιλική, με όρθια τιάρα και με διάδημα και με όλα τα άλλα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του βασιλικού αξιώματος, συμπεριφέρεται σαν ζητιάνος και παρακαλεί τους κατώτερούς του.
Όταν λοιπόν χρειάζεται να εισπράξουν, τότε γίνεται πολύς λόγος για το ότι πρέπει κανείς να είναι μεταδοτικός και ότι ο πλούτος ανήκει στα “αδιάφορα”, κι ακόμη: “Και τι είναι το χρυσάφι ή το ασήμι, που δεν διαφέρει καθόλου από τα πετραδάκια στην ακρογιαλιά;”.
Όταν όμως εμφανιστεί κάποιος σύντροφος και φίλος από τα παλιά που χρειάζεται βοήθεια, και ζητάει λίγα από τα πολλά διαθέσιμα, τότε σιωπή και αμηχανία και άγνοια και ανάκληση των πεποιθήσεων προς την αντίθετη κατεύθυνση. Κι εκείνα τα πολλά λόγια για τη φιλία, καθώς και η αρετή και η εντιμότητα, όλα αυτά κάνουν φτερά και φεύγουν κι εγώ δεν ξέρω που. Ο καθένας από αυτούς είναι φίλος ως αυτό το σημείο, όσο δηλαδή δεν μπαίνει στη μέση ασήμι ή χρυσάφι. Αν όμως κάποιος κάνει και μόνο πως παρουσιάζει έναν οβολό, καταλύεται η ειρήνη, ακυρώνεται κάθε ανακωχή και διαπραγμάτευση, και τα βιβλία σβήνονται και η αρετή εξαφανίζεται. Κάτι παρόμοιο παθαίνουνε και τα σκυλιά, όταν κάποιος ρίξει ένα κόκαλο ανάμεσά τους· πετάγονται επάνω, δαγκώνουνε το ένα το άλλο, και γαβγίζουν εναντίον εκείνου που πρόλαβε να αρπάξει το κόκαλο.
Λένε μάλιστα πως κάποιος Αιγύπτιος βασιλιάς δίδαξε κάποτε σε πιθήκους τον πολεμικό χορό “πυρρίχη”, και τα ζώα – είναι βέβαια εξαιρετικοί μιμητές της ανθρώπινης συμπεριφοράς – τον έμαθαν πολύ γρήγορα, και χόρευαν ντυμένα πορφυρούς μανδύες και φορώντας προσωπεία. Και για ένα μεγάλο διάστημα το θέαμα είχε επιτυχία, ώσπου κάποιος έξυπνος θεατής, που είχε καρύδια κρυμμένα κάτω από τις δίπλες του ρούχου του, τα έριξε στη μέση. Οι πίθηκοι τα είδαν και, ξεχνώντας τον χορό, έγιναν αυτό ακριβώς που ήταν, δηλαδή πίθηκοι αντί για χορευτές “πυρρίχης”, και άρχισαν να κομματιάζουν τα προσωπεία και να ξεσχίζουν τα ρούχα και να μαλώνουν μεταξύ τους για τους καρπούς, με αποτέλεσμα να διαλυθεί η συγκροτημένη ομάδα της “πυρρίχης”, και οι θεατές να την περιγελούν.
Τέτοιου είδους πράγματα κάνουν κι αυτοί. Εγώ λοιπόν αυτού του είδους τους ανθρώπους κακολογούσα και δεν πρόκειται ποτέ να πάψω να φανερώνω το ποιόν τους και να τους διακωμωδώ.
Ολοκλήρωσα αυτά που είχα να πω για την υπεράσπισή μου. Κι εσύ, Αλήθεια, επιβεβαίωσε ως μάρτυρας μπροστά τους αν αυτά είναι αληθινά.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Μπορείς να αποχωρήσεις, Παρρησιάδη. Ακόμη μακρύτερα. Τι θα κάνουμε εμείς; Πώς σας φάνηκε η ομιλία του ανθρώπου;

ΑΛΗΘΕΙΑ
Εγώ, Φιλοσοφία, όσο αυτός μιλούσε, ευχόμουν να ανοίξει η γη να με καταπιεί· τόσα αληθινά ήταν όλα όσα είπε. Αναγνώριζα βέβαια, καθώς άκουγα, τον καθέναν απ’ όσους είχαν τέτοια συμπεριφορά, και ταυτόχρονα συνταίριαζα τα λεγόμενα: αυτό ταιριάζει στον τάδε, το άλλο πάλι το κάνει εκείνος. Με δυο λόγια, παρουσίασε τους ανθρώπους ξεκάθαρα, σαν να βρίσκονταν σε μια ζωγραφιά που τους έμοιαζε σε όλα, απεικονίζοντας όχι μόνο τα σώματά τους, αλλά και τις ίδιες τις ψυχές τους με την μεγαλύτερη ακρίβεια.

ΣΩΦΡΟΣΥΝΗ
Κι εγώ, Αρετή μου, κατακοκκίνισα.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Εσείς τι λέτε;

ΠΛΑΤΩΝΑΣ
Τι άλλο, παρά να τον απαλλάξουμε από την κατηγορία, και να τον ανακηρύξουμε φίλο και ευεργέτη μας;

ΔΙΟΓΕΝΗΣ
Και εγώ, Φιλοσοφία, επαινώ θερμά τον άνθρωπο και ανακαλώ τις κατηγορίες μου και τον κάνω φίλο μου, γιατί είναι λεβέντης.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Ωραία. Πλησίασε, Παρρησιάδη. Σε απαλλάσσουμε από την κατηγορία, και μάλιστα ομόφωνα, με όλες τις ψήφους. Από ’δω και πέρα να ξέρεις πως είσαι δικός μας.

ΑΡΕΤΗ
Τώρα λοιπόν ας αρχίσουμε πια να πίνουμε από τον δεύτερο κρατήρα. Ας τους καλέσουμε κι εκείνους να έρθουν, ώστε να τιμωρηθούν για κάθε προσβολή εναντίον μας. Κατήγορος του καθενός θα είναι ο Παρρησιάδης.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Σωστά τα είπες, Αρετή. Κι εσύ, παιδί μου Συλλογισμέ, σκύψε κάτω προς την πόλη και συγκάλεσε τους φιλοσόφους.

ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ
Ακούστε, κάντε ησυχία. Οι φιλόσοφοι να έρθουν στην ακρόπολη, για να απολογηθούν μπροστά στην Αρετή και τη Φιλοσοφία και τη Δικαιοσύνη.

ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ
Βλέπεις; Λίγοι αναγνώρισαν την πρόσκληση και ανεβαίνουν· άλλωστε σέβονται και τη Δικαιοσύνη. Οι περισσότεροι όμως απ’ αυτούς ούτε καν έχουν καιρό να νοιαστούν, καθώς τριγυρνάνε γύρω από τους πλούσιους. Πάντως Συλλογισμέ, αν θέλεις να έρθουν όλοι, κάνε την πρόσκληση ως εξής –

ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ
Δεν χρειάζεται, Παρρησιάδη· συγκάλεσέ τους εσύ όπως ακριβώς νομίζεις.

ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ
Δεν είναι καθόλου δύσκολο αυτό. Ακούστε, κάντε ησυχία. Όσοι λένε πως είναι φιλόσοφοι και όσοι νομίζουν πως αυτό το όνομα τους ταιριάζει, να έρθουν στην ακρόπολη για τη διανομή. Θα δοθούν στον καθένα δύο μνες και ένα γλύκισμα με σουσάμι. Κι όποιος παρουσιάσει μακριά γενειάδα, αυτός θα πάρει επιπλέον και μια αρμαθιά ξεραμένα σύκα. Να φέρει ο καθένας μαζί του σύνεση ή δικαιοσύνη ή εγκράτεια δεν χρειάζεται καθόλου, μια και αυτά δεν είναι απαραίτητα, αν δεν υπάρχουν. Οπωσδήποτε όμως να φέρει πέντε συλλογισμούς, γιατί χωρίς αυτούς δεν επιτρέπεται να είναι κανείς σοφός.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Πω πω, πλήθος! Γέμισε η ανηφόρα από ανθρώπους που σπρώχνονται για δύο μνες, και μόνο που το άκουσαν. Τώρα όμως ας τους υποδεχτούμε.

ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΣ
Εμείς οι πλατωνικοί πρέπει να πάρουμε πρώτοι.

ΠΥΘΑΓΟΡΙΚΟΣ
Όχι βέβαια, αλλά εμείς οι πυθαγορικοί, αφού ο Πυθαγόρας ήταν παλαιότερος.

ΣΤΩΙΚΟΣ
Λέτε ανοησίες. Καλύτεροι είμαστε εμείς από τη στοά.

ΠΕΡΙΠΑΤΗΤΙΚΟΣ
Ασφαλώς όχι, αλλά στα χρήματα τουλάχιστον θα ήμασταν πρώτοι εμείς από τον Περίπατο.

ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΣ
Σ’ εμάς τους επικουρείους δώστε τα γλυκίσματα και τις αρμαθιές με τα ξεραμένα σύκα. Όσο για τις μνες, θα περιμένουμε, ακόμη κι αν χρειαστεί να τις πάρουμε τελευταίοι.

ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΣ
Πού είναι τα δύο τάλαντα; Θα σας αποδείξουμε εμείς οι ακαδημαϊκοί πόσο πιο εριστικοί είμαστε από τους άλλους.

ΣΤΩΙΚΟΣ
Όχι δα, όσο τουλάχιστον είμαστε παρόντες εμείς οι στωικοί.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Σταματήστε να μαλώνετε. Και τώρα εγώ η Φιλοσοφία και αυτή εδώ η Αρετή και η Αλήθεια θα κρίνουμε ποιοι ακριβώς είναι αυτοί που φιλοσοφούν σωστά. Έπειτα για όσους διαπιστωθεί πως ζούνε σύμφωνα με τις δικές μας αντιλήψεις, αυτοί θα ανακηρυχτούν άριστοι και θα ζήσουν ευτυχισμένοι. Αντίθετα, τους απατεώνες και αυτούς που δεν έχουν καμιά σχέση μαζί μας θα τους τσακίσουμε κακήν κακώς, για να μη διεκδικούν θέσεις ανώτερες από την αξία τους, τόσο φαντασμένοι που είναι. Τι συμβαίνει; Φεύγετε; Ναι, μα τον Δία, και μάλιστα οι περισσότεροι πηδώντας κάτω από τη μεριά του γκρεμού. Άδειασε λοιπόν η ακρόπολη, εκτός από αυτούς τους λίγους που έμειναν, επειδή δεν φοβήθηκαν την κρίση.

ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ
Τέτοιοι λοιπόν αποδείχτηκαν σ’ εσάς αυτοί. Πρέπει όμως να εξετάσετε με ποιον τρόπο θα πάψει επιτέλους να άγνοια για όλα αυτά, και πως θα διακρίνουν εκείνοι που τους συναντούνε ποιοι απ’ αυτούς είναι οι ενάρετοι και ποιοι, από την άλλη μεριά, είναι αυτοί που αποτελούν ακριβώς το αντίθετο.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Εσύ, Αλήθεια, να βρεις τον τρόπο. Άλλωστε για δικό σου καλό θα γινόταν αυτό, ώστε να μην επικρατεί το Ψέμα σε βάρος σου και να μη σου διαφεύγουν, κρυμμένοι πίσω από την Άγνοια, οι κακοήθεις άνθρωποι που μιμούνται τους ενάρετους.

ΑΛΗΘΕΙΑ
Ας ξεκινήσουμε μια τέτοια διαδικασία, αν συμφωνείτε, αξιοποιώντας τον ίδιο τον Παρρησιάδη, μια και αποδείχτηκε ενάρετος και φιλικός απέναντί μας, και θαυμάζει εσένα, Φιλοσοφία, με τρόπο εντελώς ξεχωριστό. Ας πάρει μαζί του τον Έλεγχο, κι ας πάει να συναντήσει όλους όσοι ισχυρίζονται πως φιλοσοφούν. Έπειτα όποιον βρει πραγματικά γνήσιο οπαδό της φιλοσοφίας, ας τον στεφανώσει με στεφάνι από κλαδί ελιάς κι ας τον καλέσει στο Πρυτανείο, αν όμως συναντήσει κάποιον – όπως είναι οι περισσότεροι – καταραμένο ηθοποιό που παριστάνει τον φιλόσοφο, να τον απογυμνώσει, τραβώντας από πάνω του το τριμμένο πανωφόρι, και να του κόψει εντελώς σύρριζα τη γενειάδα με το ψαλίδι για το κούρεμα των τράγων, και πάνω στο μέτωπο να τον σφραγίσει με ένα σημάδι ή με ένα έγκαυμα στο μεσόφρυδο· και το σχήμα του εγκαύματος ας είναι αλεπού ή πίθηκος.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Καλά λες, Αλήθεια. Κι ο έλεγχος, Παρρησιάδη, ας είναι αντίστοιχος με εκείνον που λένε πως συμβαίνει με τους αετούς απέναντι στον ήλιο· όχι βέβαια, μα τον Δία, να στρέψουν κι εκείνοι τα μάτια τους στο φως του ήλιου και να είναι αυτή η δοκιμασία τους, αλλά παρουσιάζοντας μπροστά τους χρυσάφι και δόξα και ηδονή, όποιον απ’ αυτούς δεις να τα περιφρονεί και να μην ελκύεται καθόλου από τη θέα τους, αυτός να είναι εκείνος που θα στεφανωθεί με κλαδί ελιάς, ενώ όποιον δεις να καρφώνει τη ματιά του και να απλώνει το χέρι του στο χρυσάφι, αυτόν να τον πηγαίνεις στο πυρακτωμένο σίδερο, αφού πρώτα του κουρέψεις τη γενειάδα, όπως αποφασίσαμε.

ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ
Θα γίνουν αυτά, Φιλοσοφία, και πολύ σύντομα θα δεις τους περισσότερους απ’ αυτούς αλεπουδοσημαδεμένους ή πιθηκοσημαδεμένους, ενώ λίγους θα τους δεις στεφανωμένους

ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ, Σάτιρα φιλοσοφίας και φιλοσοφούντων

Ύμνος στη Βασική Επιστήμη

Είναι αδιαμφισβήτητο το γεγονός πως τα επιτεύγματα της φυσικής δεν σταματούν ποτέ. Δύο από αυτά, τα οποία είχαν τεράστια απήχηση σε όλη την ανθρωπότητα και όχι μόνο στις τάξεις των επιστημόνων, ήταν η ανίχνευση του Σωματιδίου Higgs και των βαρυτικών κυμάτων. Οι περισσότεροι όμως αναρωτιούνται και θέλουν να μάθουν από τους επιστήμονες ποια είναι η χρησιμότητα αυτών των ανακαλύψεων και πώς επηρεάζουν αυτές την καθημερινή τους ζωή.

Δεν είναι λίγοι αυτοί που αμφισβητούν την αξία της χρηματοδότησης ανάλογων πειραμάτων μιας και θεωρούν πως τα συμπεράσματα, που προκύπτουν από τη βασική έρευνα, αφορούν μόνο στους εξειδικευμένους επιστήμονες και όχι στο κοινωνικό σύνολο! Και όμως τα επιτεύγματα της βασικής επιστήμης έχουν οδηγήσει σε έναν μακρύ κατάλογο από ανακαλύψεις τεράστιας οικονομικής και πρακτικής σημασίας, ένας κατάλογος που συμπληρώνεται καθημερινά.

 

Ο Άγγλος φυσικός J.J.Thomson (βραβευμένος με Νόμπελ το 1906), που είχε ανακαλύψει το ηλεκτρόνιο, περιγράφει με έναν αρκετά ενδιαφέρον τρόπο τη διαφορά μεταξύ της βασικής και της εφαρμοσμένης επιστήμης σε μια ομιλία του το 19161:

 

«Με τον όρο έρευνα στην καθαρή επιστήμη εννοώ την έρευνα που γίνεται χωρίς να έχουμε ιδέα για την εφαρμογή της στο βιομηχανικό τομέα αλλά που έχει αποκλειστικό στόχο τη διεύρυνση της γνώσης μας για τους νόμους της Φύσης. Θα δώσω μόνο ένα παράδειγμα της «χρησιμότητας» τέτοιου είδους έρευνας, μια περίπτωση που έχει τονιστεί ιδιαίτερα από τον πόλεμο-εννοώ τη χρήση των ακτίνων-Χ στη χειρουργική. Τώρα πώς ανακαλύφθηκε αυτή η μέθοδος; Δεν ήταν το αποτέλεσμα της έρευνας στην εφαρμοσμένη επιστήμη που προσπαθούσε να βρει μία καλύτερη μέθοδο εντοπισμού των πληγών από τις σφαίρες. Τέτοιου είδους έρευνα θα μπορούσε να οδηγήσει στην κατασκευή βελτιωμένων καθετήρων αλλά δεν μπορούμε να φανταστούμε ότι θα οδηγούσε στην ανακάλυψη των ακτίνων-X. Όχι, αυτή η μέθοδος ανακαλύφθηκε εξαιτίας της έρευνας στην καθαρή επιστήμη, που γινόταν με στόχο να ανακαλύψουμε ποια είναι η φύση του ηλεκτρισμού.»

 

Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και ο φυσικός C.H.Llewellyn Smith (διετέλεσε Γενικός Διευθυντής του CERN την περίοδο 1994-1998) ο όποιος σε ένα άρθρο του πολύ εύστοχα σημειώνει:

 

«Η έρευνα για βασική γνώση, που κινητοποιείται από την περιέργεια, είναι όσο χρήσιμη είναι και η έρευνα για εξεύρεση λύσεων σε συγκεκριμένα προβλήματα. Οι λόγοι για τους οποίους έχουμε πρακτικούς ηλεκτρονικούς υπολογιστές σήμερα και δεν τους είχαμε εκατό χρόνια πριν, δεν είναι ότι εντωμεταξύ ανακαλύψαμε την ανάγκη για τους υπολογιστές. Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές οφείλουν την ύπαρξή τους στις ανακαλύψεις της θεμελιώδους φυσικής που υπογράφουν τη σύγχρονη ηλεκτρονική, στην ανάπτυξη της μαθηματικής λογικής και στην ανάγκη των πυρηνικών φυσικών τη δεκαετία του ΄30 να αναπτύξουν τρόπους να μετρούν σωματίδια.»

 

Οι περισσότερες καινοτομίες στον εικοστό αιώνα χρωστούν την ύπαρξή τους στη βασική επιστημονική σκέψη.

 

Η κβαντική μηχανική είναι θεμελιώδης για την κατανόηση του συνόλου των πραγμάτων του κόσμου μας και βρίσκεται στον πυρήνα των περισσοτέρων τεχνολογικών εξελίξεων των τελευταίων 50 χρόνων. Δίχως την κβαντική μηχανική θα ήταν αδύνατο να κατανοήσουμε τη σύγχρονη χημεία, την ηλεκτρονική και την επιστήμη των υλικών. Δεν θα μπορούσαμε να ανακαλύψουμε το τσιπ πυριτίου και το λέιζερ, δεν θα είχαμε τηλεοράσεις, κινητά τηλέφωνα, υπολογιστές. Πάμπολλες είναι και οι εφαρμογές στην Ιατρική(ακτίνες-X, χειρουργική με λέιζερ, Τομογραφία Εκπομπής Ποζιτρονίων).

 

Θα πρέπει να σημειώσουμε πως πολλές συσκευές και τεχνικές που αναπτύχθηκαν για τις ανάγκες τις βασικής έρευνας κατέληξαν να έχουν τεράστια αξία για την καθημερινότητα του ανθρώπου.
 

Kανένας δεν θα μπορούσε να φανταστεί πως η έρευνα στη φυσική στο CERN θα οδηγούσε σε ένα σύστημα επικοινωνίας που θα επέτρεπε σε όλους μας να έχουμε τη μεγαλύτερη δυνατή πρόσβαση στην πληροφορία μέσω ενός υπολογιστή. Το πιο δημοφιλές σύστημα σήμερα, ο Παγκόσμιος Ιστός (Word Wide Web) ξεκίνησε από το CERN το Μάρτιο του 1989. Αρχικά ήταν σχεδιασμένο για να βοηθάει στην επικοινωνία μεταξύ των επιστημόνων που ασχολούνταν με τη Φυσική των Στοιχειωδών Σωματιδίων. Δηλαδή να έχουν όλοι πρόσβαση σε κοινές βάσεις δεδομένων να μπορούν να ανταλλάσσουν και να δουλεύουν πάνω σε κοινά επιστημονικά άρθρα κτλ. H ευκολία στη χρήση του συγκεκριμένου λογισμικού εργαλείου,  του WWW, κατέστησε γρήγορη τη διάδοσή του σε ολόκληρο τον κόσμο και πέρα από την ακαδημαϊκή κοινότητα.

 

Σημαντικά εργαλεία έρευνας της Φυσικής που χρησιμοποιούνται και σε άλλους τομείς της ζωής είναι οι επιταχυντές, ειδικές μηχανικές διατάξεις που μπορούν και επιταχύνουν σωματίδια σε υψηλές ταχύτητες. Από το πλήθος των επιταχυντών παγκοσμίως οι μισοί και παραπάνω χρησιμοποιούνται στην ιατρική, αφενός στην απεικόνιση και αφετέρου στη θεραπεία. Οι επιταχυντές έχουν επιπρόσθετα και πολλές εφαρμογές στη βιομηχανία(επεξεργασία βιομηχανικών προϊόντων, αποστείρωση ιατρικού εξοπλισμού και τροφής, βελτίωση αντοχής βιομηχανικών προϊόντων, κατασκευή ημιαγωγών στη βιομηχανία των ηλεκτρονικών υπολογιστών).

 

Αξίζει η αναφορά και στους ανιχνευτές σωματιδίων που έχουν βρει και άλλες εφαρμογές πέρα από την επιστήμη, με χαρακτηριστικά παραδείγματα την ερευνητική τους χρήση σε ιατρικές απεικονίσεις, στη μελέτη του μεταβολισμού των ζώων ενώ χρησιμοποιούνται και στον έλεγχο του περιεχομένου των μεγάλων φορτηγών αυτοκινήτων.

 

Ακόμη και από τη γενική θεωρία της σχετικότητας (η θεωρία του Αϊνστάιν για τη βαρύτητα) έχει προκύψει ένα παράπλευρο προϊόν. Χάρη στην γενική θεωρία της σχετικότητας λειτουργεί το GPS (Παγκόσμιο Σύστημα Προσδιορισμού Θέσης). Aν δεν είχε ληφθεί υπόψη η γενική σχετικότητα στα δορυφορικά συστήματα πλοήγησης GPS, τα σφάλματα θα συσσωρεύονταν με έναν ρυθμό της τάξεως των περίπου δέκα χιλιομέτρων ημερησίως.

 

Αναμφίβολα, η πρακτική και οικονομική σημασία της βασικής έρευνας είναι τεράστια απλά οι εφαρμογές από τις θεμελιώδεις ανακαλύψεις είναι αρκετά μακροπρόθεσμες και απρόβλεπτες.

 

Σημαντική όμως είναι η συνεισφορά της βασικής επιστήμης στον πολιτισμό και στην παιδεία. Η ζωή του ανθρώπου εμπλουτίστηκε και η αντίληψή του άλλαξε π.χ. με τη γνώση του ηλιοκεντρικού συστήματος, της θεωρίας της Μεγάλης Έκρηξης, της διαστολής του Σύμπαντος κ.ά. Επιπλέον από την έρευνα στη βασική επιστήμη προέκυψε ένας μεγάλος αριθμός ατόμων με υψηλά προσόντα οι οποίοι συνέχισαν τη σταδιοδρομία τους στην εφαρμοσμένη έρευνα, στη βιομηχανία και το εμπόριο.

 

Ως επίλογο να δανειστούμε μερικά ακόμη λόγια από την ίδια ομιλία του J.J.Thomson, στην οποία έγινε αναφορά προηγουμένως:

 

“Η εφαρμοσμένη επιστήμη οδηγεί σε βελτιώσεις παλαιών μεθόδων ενώ η βασική επιστήμη οδηγεί σε νέες μεθόδους. Η εφαρμοσμένη επιστήμη οδηγεί σε μεταρρυθμίσεις, ενώ η καθαρή επιστήμη οδηγεί σε επαναστάσεις και οι επαναστάσεις, πολιτικές και επισημονικές, είναι ισχυρά εργαλεία, εάν είσαι με το μέρος του νικητή.»

Πολιτική στην αρχαία Αθήνα: Ρήτορες, λογογράφοι και ηθοποιοί

Στην αρχαία Αθηναϊκή δημοκρατία, κάθε πολίτης είχε το δικαίωμα να διατυπώνει την πολιτική του άποψη -να εισηγείται στον Δήμο πολιτικές προτάσεις και να ψηφίζει υπέρ ή κατά των προτάσεων που συζητούνταν.

Όλοι οι πολίτες που παρίσταντο στις συνεδριάσεις της Εκκλησίας του Δήμου ψήφιζαν.

Όμως, αντίθετα από ότι ίσως νομίζουμε, λίγοι ήταν εκείνοι που εισηγούνταν πολιτικές προτάσεις.

Η συμμετοχή στις δημόσιες συζητήσεις εξαρτιόταν από την ικανότητα καθενός να συλλαμβάνει και να διατυπώνει ιδέες, τη γνώση του θέματος που συζητιόταν κάθε φορά, την ευγλωττία του, αλλά και την αυτοπεποίθησή του μπροστά στο κοινό.

Οι ρήτορες δεν ορίζονταν από κάποια ειδική διαδικασία. Ήταν απλοί πολίτες που ήθελαν να απευθυνθούν στο Δήμο και να εκφράσουν την άποψή τους, προσδοκώντας να γίνει δεκτή από την πλειοψηφία.

Οι περισσότεροι ασκούσαν σπάνια αυτό τους το δικαίωμα, όταν επρόκειτο για ένα θέμα που τους ενδιέφερε. Λίγοι ήταν εκείνοι που, λειτουργώντας κάπως σαν τους σημερινούς πολιτικούς, προσπαθούσαν να προωθήσουν επεξεργασμένες απόψεις για περισσότερα πολιτικά ζητήματα -μια συγκροτημένη δέσμη προτάσεων ή «πολιτική πλατφόρμα», όπως θα λέγαμε με όρους σημερινούς.

Η υποστήριξη πολιτικών θέσεων δια του λόγου γινόταν αντιληπτή από τους αρχαίους Αθηναίους ως καθοδήγηση και παροχή συμβουλών προς τον Δήμο. Από τον Αισχίνη (Κατά Τιμάρχου 28-32) γνωρίζουμε πως ο νόμος απαγόρευε να μιλούν στον Δήμο πολίτες που δεν είχαν εκπληρώσει τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις, ήταν ριψάσπιδες, κακοποιούσαν ή δεν συντηρούσαν τους γονείς τους ή ακολουθούσαν έκλυτο βίο, καθώς θεωρούνταν ανάξιοι να ανταποκριθούν σε ένα τόσο σημαντικό έργο.

Στην Εκκλησία του Δήμου όπου συνεδρίαζε το σώμα των πολιτών και συζητούνταν όλα τα σημαντικά θέματα της πόλης, όλα κρίνονταν από το πόσο πειστικός ήταν για το κοινό ο εκάστοτε ομιλητής. Το αποτέλεσμα ενός λόγου -μιας δημηγορίας- επηρεαζόταν από το περιεχόμενό του, τα επιχειρήματα που διατυπώνονταν και το χάρισμα του ομιλητή. Επηρεαζόταν, επίσης, από το κλίμα που διαμορφωνόταν από αυθόρμητες ή κατευθυνόμενες εκδηλώσεις.

Γι΄αυτό, πολλοί ρήτορες χρησιμοποιούσαν φίλους ή οπαδούς, «μερικώς εκμισθωμένους ή εξαρτημένους», ως «κλακαδόρους», για να υποστηρίξουν τη δική τους πρόταση ή να οχλήσουν όσους είχαν αντίθετη άποψη.

Στην Εκκλησία και στα δικαστήρια, οι πολίτες ρητόρευαν στην αρχή αυθόρμητα, χωρίς βοήθεια και βοηθήματα. Ωστόσο, όσο αυξανόταν το ακροατήριο, ενισχυόταν η σημασία του ομιλείν για τη δημόσια παρουσία και η ρητορική δεινότητα γινόταν συνώνυμη της πολιτικής δύναμης. Επομένως, όσοι νέοι φιλοδοξούσαν να αυξήσουν την επιρροή τους και μπορούσαν να ανταποκριθούν στα σημαντικά ποσά που απαιτούνταν, απευθύνονταν στους ειδικούς.

Από τα μέσα του 5ου αι. π.Χ., οι ρήτορες βρέθηκαν εκτός από το να ρητορεύουν οι ίδιοι να συγγράφουν επ΄αμοιβή λόγους για λογαριασμό άλλων πολιτών, να συντάσσουν διδακτικά εγχειρίδια ρητορικής αλλά και να προετοιμάζουν υποδείγματα που βοηθούσαν τους επίδοξους ομιλητές να βελτιώσουν τη θέση τους.

Οι περισσότεροι μεγάλοι Αθηναίοι ρήτορες αξιοποίησαν το ταλέντο τους για να αναλύσουν την πολιτική και κοινωνική συγκυρία (τον «καιρό») και να συντάξουν λόγους τεκμηριωμένους, προσαρμοσμένους στην ψυχολογία του ακροατηρίου αλλά και στο χαρακτήρα κάθε πελάτη. Αυτή η πρακτική έκανε πιο «επαγγελματικές» τις δημόσιες εμφανίσεις, αλλά καλλιέργησε εν πολλοίς τον συντηρητισμό, καθώς ενισχύθηκε η δύναμη όσων είχαν την οικονομική δυνατότητα να ανταποκριθούν σε τέτοιου είδους εκπαίδευση.

Μια πειστική ομιλία δεν εξαρτιόταν μόνον από το περιεχόμενο, αλλά και από την εκφορά του. Γι΄αυτό, σημαντικό ρόλο στην προετοιμασία των ομιλητών έπαιξαν και οι άνθρωποι του θεάτρου. Υπάρχουν αρκετές ενδείξεις πως οι μεγαλύτεροι ρήτορες εξασκούνταν με διακεκριμένους ηθοποιούς για δασκάλους.

Λέγεται πως ο Δημοσθένης μυήθηκε στη δημόσια ομιλία από τον ηθοποιό Ανδρόνικο ή, κατά άλλους, από τον Πώλο, τον μεγαλύτερο της αρχαιότητας. Από την άλλη, είναι γνωστό πως ορισμένοι ηθοποιοί -με γνωστότερο τον Αισχίνη- ακολούθησαν πολιτική καριέρα, και μάλιστα με επιτυχία, κεφαλαιοποιώντας στον πολιτικό στίβο την άνεση που είχαν αποκτήσει στη σκηνή.

Αυτές οι πρακτικές δεν έμειναν ασχολίαστες από τον πνευματικό κόσμο. Ο Πλάτων* στον Φαίδρο και στον Γοργία αποδοκίμασε όσους επεξεργάζονταν γραπτώς τους λόγους τους, υποστηρίζοντας πως η σύνδεση της ρητορικής με τη σοφιστική την απομάκρυνε από την αλήθεια, δίνοντας έμφαση στην πειθώ και την αληθοφάνεια. Και ο σοφιστής Αλκιδάμας, υπερασπιζόμενος την αξία του προφορικού λόγου και του ρητορικού αυτοσχεδιασμού, έγραψε ένα έργο με τίτλο «Περί των τους γραπτούς λόγους γραφόντων ή περί σοφιστών».

Μα η καθαρότητα αυτών των θέσεων, των βασισμένων στην αλήθεια, δεν έβρισκε πάντοτε πρόσφορο έδαφος στον κόσμο. Φαίνεται πως στην Αθήνα του 5ου και του 4ου αι. π.Χ., η καθεστυκυία άποψη είχε απομακρυνθεί σημαντικά από το Ομηρικό ιδεώδες του άνδρα που έπρεπε να είναι «μύθων τε ῥητήρ ἔργων τε πρηκτήρ», να διαπρέπει δηλαδή με τον λόγο στην αγορά όπως με τα ανδραγαθήματα στον πόλεμο (Ιλιάς I, 443).

Αυτό μαρτυρούν τα Αριστοφανικά έργα που σατιρίζουν την αμορφωσιά και την ανηθικότητα των δημαγωγών που παρασύρουν τον Δήμο και πασχίζουν να τον κάνουν όργανό τους με κολακείες και υποσχέσεις (βλ. ενδεικτικά Ιππείς 730-1253). Στο ίδιο παραπέμπουν και άλλες πηγές που μαρτυρούν πως οι μαθητές των σοφιστών χρησιμοποίησαν τη γνώση της ρητορικής για να δημαγωγούν στις συνελεύσεις και να στρεψοδικούν στα δικαστήρια.

Ηθοποιοί που αναδείχθηκαν σε πολιτικούς, λογογράφοι χωρίς ηθικούς δισταγμούς που έγραφαν κάποτε δύο λόγους – έναν για τον κατηγορούμενο κι έναν για τον κατήγορο στην ίδια δίκη – και μια αδυναμία στον τρόπο παρά στο περιεχόμενο δίνουν μια άλλη εικόνα της πολιτικής στην αρχαία Αθήνα. Ζωντανή, αληθινή, λιγότερο «ηρωϊκή» από αυτό που κάποτε υποθέτουμε και, σίγουρα, όχι τόσο άγνωστη σ΄εμάς.
----------------
* Ο Πλάτων αρνείται να χαρακτηρίσει επιστήμη ή τέχνη τη ρητορική, αφού δεν έχει καθορισμένο αντικείμενο να διδάξει ούτε αξιόπιστη μέθοδο. Κατ’ αυτόν είναι απλώς μια εμπειρία, μια ικανότητα, ένα όργανο μόνον απάτης στον χωρίς ηθικούς φραγμούς αγώνα του δημόσιου βίου. Ο ρήτορας, ακόμη και αθέλητα, οδηγείται στην απάτη, αφού δεν έχει γνώση («ἐπιστήμην»), αλλά γνώμη μονάχα («δόξαν») για το θέμα με το οποίο τυχόν ασχολείται

Οι νομοθέτες που άλλαξαν τον κόσμο

Όταν η νομοθετική εξουσία δουλεύει υπέρ του λαού!

Οι πολιτειακοί άρχοντες που επιφορτίζονται με την κατάρτιση ή την αναθεώρηση των νόμων έχουν έργο πολύ δύσκολο στα χέρια τους.

Αν είναι αλήθεια η ρήση ότι το Δίκαιο προϋποθέτει τη Δύναμη και τη δικαιώνει, τότε οι ισορροπίες των αντικρουόμενων συμφερόντων παραείναι εύθραυστες και οι κόκκινες γραμμές πρέπει να τηρηθούν κατά γράμμα.
Παρά ταύτα, δεν ήταν λίγοι οι νομοθέτες που τόλμησαν να εκσυγχρονίσουν τους νόμους του καιρού τους, γεννώντας έτσι δεδικασμένο που θα κυβερνούσε έκτοτε την οικουμένη (ή τουλάχιστον τη Δύση), αφήνοντας τον Νίτσε να διαμαρτύρεται ότι: «Να είσαι νομοθέτης είναι η πιο εκλεπτυσμένη μορφή τυραννίας».
Κι έτσι το Γραπτό Δίκαιο είναι αυτό που αναγνώρισε και εξασφάλισε προοδευτικά την ίση μεταχείριση σε όλα τα μέλη μιας κοινωνίας, αποδίδοντας στον καθένα το οφειλόμενο, την ίδια στιγμή που χωρίς Δίκαιο (το σύμφωνο με τους νόμους δηλαδή) δεν θα μπορούσε να γίνει λόγος για Δικαιοσύνη.
Με αυτά υπόψη, ας δούμε μια σειρά από φωτεινούς νομοθέτες που συνεισέφεραν στην ανθρωπότητα με τρόπο που ούτε οι ίδιοι θα περίμεναν. Κι όλα άρχισαν όταν προσπάθησαν απλώς να φέρουν τη δικαιοσύνη στους ομοεθνείς τους…

Χαμουραμπί
Πώς άλλαξε τον κόσμο: Ο αρχαιότερος γραπτός νομικός κώδικας της Ιστορίας

Ο παντοδύναμος βαβυλώνιος βασιλιάς «των τεσσάρων τετάρτων του κόσμου» και κατακτητής τρομερός έκανε τη μεσοποτάμια αυτοκρατορία του περιώνυμη στα πέρατα του τότε γνωστού κόσμου, την ίδια στιγμή που η μεγαλοπρεπής Βαβυλώνα μετατράπηκε στο απόλυτο πολιτισμικό και οικονομικό κέντρο του καιρού.
Και τότε έκανε την κίνηση-ματ, ένα σύνολο νόμων δηλαδή που θα ρύθμιζαν ιδιωτικό, εμπορικό και δημόσιο Δίκαιο σε κάθε γωνιά της αχανούς αυτοκρατορίας του! Ο Κώδικας του Χαμουραμπί, η συλλογή των 282 νόμων δηλαδή, ήρθε στο φως το 1901 (από τον αρχαιολόγο Jacques Morgen) ως μια θεόρατη στήλη από βασάλτη που ανακαλύφθηκε στην αρχαία Σούσα.
Ο Κώδικας του Χαμπουραμπί προέρχεται από τον 17ο αιώνα π.Χ. (περί το 1750 π.Χ.) και είναι ένας από τους παλιότερους που έχουν βρεθεί μέχρι στιγμής, ανατρέποντας όσα ξέραμε για την αρχαιότητα. Εκεί γίνεται λόγος για πρώτη φορά για την «αρχή της ανταπόδοσης των ίσων» (το ιουδαϊκό «οφθαλμόν αντί αφθαλμού» και το «lex talionis» του Ρωμαϊκού Δικαίου), η ίδια η βάση δηλαδή κάθε ποινικού κώδικα (η τιμωρία να είναι ανάλογη του εγκλήματος).
Ο Χαμουραμπί δηλώνει στην εισαγωγή ότι έχει σταλθεί από τους θεούς για να υπερασπιστεί τους αδύναμους και να επιβάλει το Δίκαιο, καθιερώνοντας έτσι ορισμένα δικαιώματα για τους οικονομικά και κοινωνικά ασθενέστερους που να τους προστατεύουν πια από την πλήρη εξαθλίωση.
Ο Κώδικας βασίζεται στις απτές αποδείξεις ενοχής και όχι στην κρίση των θεών, την ίδια στιγμή που καμιά αναφορά δεν γίνεται στο φυλετικό-εθιμικό Δίκαιο (την αρχαιότερη μορφή Δικαίου).
Παρά το γεγονός ότι ακολουθεί το πνεύμα της πανάρχαιας εποχής (δουλεία, κοινωνικές διαφορές και κρατούσα θρησκεία), αποδεικνύεται κατάφωρα σύγχρονος σε πολλά άρθρα του: ενθαρρύνει τις συναλλαγές με απόδειξη και τις συμφωνίες με γραπτό συμβόλαιο, ενώ καθιερώνει πιθανότατα για πρώτα φορά στην Ιστορία και κατώτατο μεροκάματο!
Αφού τακτοποιήσει λοιπόν ζητήματα ιδιοκτησίας και καλλιέργειας γης, κληρονομιές, προίκες, δάνεια, υποθήκες και συμβόλαια, ρυθμίζει επακριβώς τις σχέσεις μεταξύ πολιτών και πολιτείας. Κάνει ρητό λόγο ότι οι ισχυροί δεν πρέπει να καταπιέζουν τους αδύναμους και ότι οι νόμοι πρέπει να προστατεύουν τις χήρες και τα ορφανά και να είναι πάντα δίκαιοι απέναντι στους αδυνάτους.
Αν και το σημαντικότερο όλων είναι ότι ο βαβυλωνιακός κώδικας καθιερώνει την ευθύνη του κράτους: ο δικαστής που λαθεύει εκτελείται! Και κάτι ακόμα: ο Χαμουραμπί διέταξε κατά τη βασιλεία του τέσσερις φορές τη διαγραφή των χρεών που είχαν οι πολίτες προς το κράτος και προς άλλους πιστωτές…

Λυκούργος ο Σπαρτιάτης
Πώς άλλαξε τον κόσμο: Ο νομοθέτης της Σπαρτιατικής Πολιτείας (Πολεμικό Δίκαιο)

Ο θρυλικός (μυθικός;) βασιλιάς της Σπάρτης αποφάσισε περί τα 800 π.Χ. να μεταρρυθμίσει τόσο την πολιτική της Λακεδαίμονας όσο και το σώμα των νόμων που την κυβερνούσαν. Ο θρύλος τον θέλει να εγκαταλείπει μάλιστα τη Σπάρτη για πάντα ώστε να μην αλλάξουν οι συμπολίτες του τη νομοθεσία που τους παρέδωσε, καθώς τους είχε βάλει να ορκιστούν πως θα το έκαναν μόνο αν ήταν ο ίδιος παρών.
H αποδοχή του πολιτεύµατος του Λυκούργου από τους Σπαρτιάτες δεν υπήρξε φυσικά απρόσκοπτη και πολλοί ιστορικοί διατείνονται ότι αυτός ήταν ο πραγματικός λόγος που έφυγε από τη γενέτειρά του για πάντα: λόγω των μέτρων λιτότητας που επέβαλε και του πνεύµατος ισότητας , οι πλούσιοι αντέδρασαν βίαια, φτάνοντας μάλιστα να πάρουν µε τις πέτρες τον εισηγητή του!
Τα νομοθετήματα του Λυκούργου είχαν βέβαια ευρύτερη έννοια από το απλό νόημα του όρου «νόμος», καθώς περιλάμβαναν συνήθειες και έθιμα που έπρεπε ή δεν έπρεπε να τηρηθούν, ασχέτως κάποιες φορές αν δεν ορίζονταν από κάποια διάταξη ή δεν επιβάλλονταν από τη δημόσια αρχή.
Οι συγκεκριμένοι νόμοι ήταν συχνά αλληλένδετοι τόσο με την παιδεία όσο και με τις παραδόσεις της Πολιτείας της Σπάρτης, αν και η ευνομία που προσέφερε το νομοθετικό έργο του Λυκούργου ήταν πρωτοφανής: συστήνει τα πολιτικά σώματα της Γερουσίας και της Αρχής των Εφόρων, θεσπίζει την Απέλλα, τη συνέλευση των πολιτών στην Αρχαία Σπάρτη σε περιοδικές συγκεντρώσεις (λαοσυνάξεις), καθιερώνει τον αναδασμό της γης και τα κρατικά συσσίτια και μεταμορφώνει άρδην τον οικονομικό και κοινωνικό τομέα.
Αν και ο νοµικός χαρακτήρας της σπαρτιατικής πολιτείας έμεινε γνωστός ως ιδιαίτερα στρατιωτικός, µε την έννοια ότι η σπαρτιατική νοµοθεσία κατέτεινε στη συνεχή ενίσχυση της πολεµικής αρετής των Σπαρτιατών: σιδηρά πειθαρχία, κοινή μόρφωση αγοριών και κοριτσιών και σκληραγώγησή τους από την παιδική ηλικία, αλλά και η υποχρέωση της υποταγής των νεότερων στους γεροντότερους.
Οι Σπαρτιάτες αποδέχτηκαν τελικά τους νόµους που αφορούσαν στον γάµο, την αγωγή και τη «ζωή της τιµής» καθώς συµφωνούσαν ότι η παραγωγή καλών στρατιωτών ήταν πάνω από τα προσωπικά συµφέροντα και τις απολαύσεις του ατόµου και της οικογένειας…

Δράκων ο Αθηναίος
Πώς άλλαξε τον κόσμο: Ο πρώτος που κατέγραψε το Αθηναϊκό Δίκαιο

Όταν ανέλαβε τα καθήκοντά του ως τύραννος των Αθηνών, ήδη έξι άρχοντες (θεσμοθέτες) ήταν επιφορτισμένοι με την κατάρτιση άγραφων νόμων (αρχής γενομένης από το 683 π.Χ.). Η Αθηναϊκή Πολιτεία ήταν που του ζήτησε το 624 π.Χ. να καταγράψει το προφορικό Δίκαιο και έπειτα από τρία χρόνια ο τύραννος τούς παρέδωσε σε μαρμάρινες πλάκες που τοποθετήθηκαν σε κοινή θέα στην Αγορά τους διαβόητους για την αυστηρότητα και σκληρότητά τους «Δρακόντειους Νόμους» (Ο Πλούταρχος σημείωσε με νόημα όπως ξέρουμε ότι οι νόμοι του Δράκοντα γράφτηκαν με αίμα, όχι με μελάνι).
Ο Δράκων συνειδητοποίησε την ανάγκη για γραπτό σώμα νόμων, μιας και η αριστοκρατία της πόλης-κράτους ερμήνευε το προφορικό Δίκαιο σύμφωνα με τα συμφέροντά της, κι έτσι οι Θεσμοί (ή Διατάξεις) του έμειναν γνωστοί ως ο πρώτος πολιτικός σταθμός στην ιστορία της πόλης από την εποχή του Θησέα ακόμα.
Ο Δράκων εισήγαγε μια σειρά από μεταρρυθμίσεις στο αθηναϊκό πολίτευμα, όπως την Εκκλησία του Δήμου (στην οποία λάμβαναν μέρος όλοι οι στρατεύσιμοι κάτοικοι της Αθήνας και ήταν υποχρεωμένοι να παρίστανται σε όλες τις συνεδρίες της), την παραχώρηση πολιτικών δικαιωμάτων στη διοίκηση της πόλης σε όλους όσους στρατεύονταν σε περίπτωση πολέμου και την εκλογή των αρχόντων και των ταμιών της πόλης από όλους τους στρατεύσιμους άντρες (αν και εδώ έπαιζε ρόλο το εισόδημα του πολίτη).
Παρά το γεγονός ότι οι νόμοι του ήταν παροιμιωδώς αυστηροί σε πολλές περιπτώσεις, τιμωρώντας με βαριές και εξοντωτικές ποινές ακόμα και μικρά αδικήματα (ενώ σε άλλες διατάξεις τιμωρούνταν σοβαρά και ελαφρά αδικήματα με την ίδια ποινή), ο Δράκων ήταν ο πρώτος νομοθέτης που έκανε διάκριση μεταξύ φόνου εκ προθέσεως και φόνου εξ αμελείας, σταθερά πια κάθε σύγχρονου ποινικού συστήματος!
Οι εκ προμελέτης ανθρωποκτονίες ήταν τώρα έργο του Αρείου Πάγου, ενώ οι εξ αμελείας φόνοι δικάζονταν από 51 δικαστές που όρισε. Ταυτοχρόνως, περιόρισε τις δικαιοδοσίες του Αρείου Πάγου στη διαφύλαξη των νόμων της πόλης, την ίδια στιγμή που οι πολίτες είχαν το δικαίωμα να καταγγέλλουν τις αποφάσεις του Αρείου Πάγου που θεωρούσαν άδικες!
Ο Δράκων εισήγαγε ακόμα αυστηρές μεταρρυθμίσεις και στις διατάξεις του ιδιωτικού Δικαίου, επιβάλλοντας αυστηρές ποινές στις περιπτώσεις παράβασης της ποινικής νομοθεσίας.
Η δυσαρέσκεια των φτωχών από τους Δρακόντειους Νόμους έμεινε επίσης παροιμιώδης, αναγκάζοντας πολλούς να εγκαταλείψουν την Αττική Γη, αν και αργότερα οι Αθηναίοι θα αναφέρονταν στον Δράκοντα με σεβασμό, αναγνωρίζοντάς του την πρόθεση να περιορίσει την αθλιότητα των ανθρώπων και να ανακουφίσει τους φτωχούς και κατατρεγμένους. Η νομοθετική κληρονομιά του καταργήθηκε από τον Σόλωνα, ο οποίος διατήρησε ωστόσο τους λεγόμενους «φονικούς δεσμούς» του Δράκοντα…

Σόλων ο Αθηναίος
Πώς άλλαξε τον κόσμο: Ο πατέρας του επιστημονικού νομικού συστήματος

Αν εξαιρέσουμε τους νομοθέτες που έδρασαν πριν από τον σοφό Αθηναίο, όλοι οι κατοπινοί κοινωνικοί μεταρρυθμιστές επηρεάστηκαν βαθύτατα από το πνεύμα του έλληνα νομοθέτη, που παραμένει ένας από τους «πατέρες» του Δικαίου.
Ο αθηναίος φιλόσοφος και ποιητής, ένας από τους λεγόμενους Εφτά Σοφούς του αρχαίου κόσμου, αντικατέστησε τους Δρακόντειους Νόμους με το νομοθετικό σώμα που θα γινόταν η βάση της λαμπρής Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Ο Σόλων κλήθηκε κοινή συναινέσει των αντιμαχόμενων πλευρών (ευγενείς-λαός) της Αθήνας να νομοθετήσει, διατηρώντας αυξημένες εξουσίες στη διακυβέρνησή του.
Όσο για τις προοδευτικές και νομοθετικά τολμηρές διατάξεις του, που θεσπίστηκαν το 592 π.Χ., αντικατοπτρίζουν το μέγεθος της διχαστικής κρίσης που ξέσπασε στην πολιτεία και εκείνες ήρθαν να θεραπεύσουν. Το πνεύμα κατευνασμού που διέπει τη νομοθεσία του βασιζόταν μάλιστα στην αρχή της ανισότητας (και όχι της ισότητας) προσπαθώντας να εξισορροπήσει τις αντίρροπες δυνάμεις των αντικρουόμενων συμφερόντων.
Το κυριότερο από τα νομοθετικά μέτρα που έλαβε ο Σόλων ήταν η περίφημη Σεισάχθεια, ο νόμος που καταργούσε τα χρέη από δανεισμό με υποθήκη ακίνητης περιουσίας και «επί σώμασι», δηλαδή τα χρέη των αγροτών κυρίως οι οποίοι μη μπορώντας να τα ξεπληρώσουν είχαν χάσει το βιος τους και πουλήθηκαν δούλοι εντός και εκτός Αττικής.
Με τη Σεισάχθεια ο Σόλων αλάφρυνε το άχθος από τους ώμους των ασθενέστερων οικονομικά πολιτών, οι οποίοι είχαν περιέλθει σε κατάσταση κοινωνικής εξαθλίωσης. Όσοι μάλιστα είχαν πουληθεί δούλοι για χρέη απελευθερώθηκαν και επέστρεψαν στα σπίτια τους, ενώ πλέον απαγορευόταν να δανείζεται κανείς με εγγύηση την προσωπική του ελευθερία! Το δεύτερο μέτρο που πήρε ο Σόλων ήταν να χωρίσει τους πολίτες της Αθήνας σε κοινωνικές τάξεις ανάλογα με την οικονομική τους κατάσταση και όχι με βάση την καταγωγή, όπως γινόταν ως τότε.
Το σύστημα ήταν «τιμοκρατικό», από το τίμημα, δηλαδή το πόσο μπορούσε να αποτιμηθεί ο πολίτης με βάση την περιουσία του και ανάλογα ρυθμίστηκε και η φορολογία (εισφορές). Με τον Σόλωνα αρχίζει και το δικαίωμα της διαθήκης: ως τότε την περιουσία όποιου πέθαινε άτεκνος την κληρονομούσαν οι συγγενείς του. Στο εξής ο πολίτης χωρίς παιδιά μπορούσε να κληροδοτήσει τα υπάρχοντά του σε όποιον ήθελε.
Ο Σόλων ξανάδωσε την ελευθερία σε πολλούς Αθηναίους και όρισε ανώτατο όριο εδαφικής ιδιοκτησίας που θα μπορούσε να κατέχει κανείς, αν και δεν προχώρησε τελικά σε αναδασμό της γης.
Επιπλέον, ενίσχυσε την εξουσία της Εκκλησίας του Δήμου, ίδρυσε την αντιπροσωπευτική Βουλή των Τετρακοσίων και το λαϊκό δικαστήριο της Ηλιαίας και κατάρτισε νόμους για την υποχρεωτική συμμετοχή των πολιτών στα κοινά, καθώς για τον αρχαίο σοφό το μεγαλύτερο παράπτωμα ήταν η αδιαφορία του πολίτη για τον δημόσιο βίο (στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων όσων δεν συντάσσονταν με κάποια από τις αντίπαλες πολιτικές παρατάξεις).
Μολονότι ο Σόλων δεν πρόσφερε στην Αθήνα την απόλυτη κοινωνική δικαιοσύνη και πολιτική σύμπνοια, η νομοθεσία του κατόρθωσε να περιορίσει την κοινωνική αδικία και να δώσει στην Αθήνα μια βάση για αντιπροσωπευτικότερο πολιτικό σύστημα…

Κικέρων
Πώς άλλαξε τον κόσμο: Η κλασική μορφή του Ρωμαϊκού Δικαίου

Ο Μάρκος Τύλλιος Κικέρων, φιλόσοφος, δικηγόρος, πολιτικός, ρήτορας και συνταγματολόγος, ένας από τους διαπρεπέστερους Ρωμαίους που έζησαν ποτέ, μπορεί να μας είναι γνωστός για τη φράση του «Αν οι θεοί μιλούν, τότε χρησιμοποιούν σίγουρα τη γλώσσα των Ελλήνων», ο ίδιος ήταν ωστόσο πολλά περισσότερα από λάτρης του σπουδαίου αρχαιοελληνικού πολιτισμού.
Το σώμα του έργου του απαρτίζει ένα από τα εντυπωσιακότερα σύνολα ιστορικών, νομικών και φιλοσοφικών πονημάτων σε ολόκληρη την αρχαιότητα, την ίδια στιγμή που η νομοθετική του κληρονομιά παραμένει κεφαλαιώδους σπουδαιότητας για την εποχή της.
Από τους εντυπωσιακότατους σε αριθμό αλλά και ρητορική δεινότητα 107 πολιτικούς και δικανικούς λόγους του (αν και σώζονται μόλις 57) αποκαλύπτεται η προοδευτική νομοθετική του ματιά: «Η διοίκηση μιας κυβέρνησης, καθώς και μιας κηδεμονίας, πρέπει να αποβλέπει στο καλό αυτού που κηδεμονεύεται και όχι στο καλό του κηδεμόνα».
Με την ίδια καθαρότητα ξεδιάλυνε και το τοπίο στον ποινικό Κώδικα («Το έγκλημα δεν πρέπει να μετριέται από τις συνέπειές του, μα από την κακή πρόθεση με την οποία εκτελείται»), αν και κράτησε το καλύτερο για το τέλος: «Περισσότεροι νόμοι, λιγότερη δικαιοσύνη».
Το μεταρρυθμιστικό του έργο στην πολιτική σκηνή και το νομικό σύστημα απαθανατίστηκε σε πλήθος επιστολών του, με τον ίδιο να παραμένει πάντα υπέρμαχος της ελεύθερης πολιτείας και του φιλελευθερισμού…

Τσεζάρε Μπεκαρία
Πώς άλλαξε τον κόσμο: Αναμόρφωσε το ποινικό σύστημα προς όφελος του πολίτη (Ανθρωπιστικός Ποινικός Κώδικας)

Είναι αρκετά ασφαλές να ειπωθεί ότι πριν από τον περίφημο ιταλό ποινικολόγο ο νόμος είχε περισσότερο τιμωρητική χροιά παρά έψαχνε να σωφρονίσει τον παραβάτη και να τον επαναφέρει έτσι εντός κοινωνίας. Και ήταν ακριβώς ο σπουδαίος Διαφωτιστής με το έργο του «Περί Εγκλημάτων και Ποινών» (1764) που θα άλλαζε τον τρόπο που λειτουργεί το σύγχρονο δικαστικό σύστημα, δίνοντάς του τις ίδιες τις βάσεις του.
Αφού καταδίκασε τα βασανιστήρια και τη θανατική ποινή, διατύπωσε στην κολοσσιαία σε επίδραση πραγματεία του το πρώτο ουσιαστικά ολοκληρωμένο έργο ποινικολογίας, συντάσσοντας τις προτάσεις του για την αναθεώρηση του ποινικού συστήματος. Στην πρώτη ποτέ μελέτη που υποδείκνυε ότι η ποινική δικαιοσύνη όφειλε να υπακούει σε λογικές αρχές, ο Μπεκαρία έθεσε με σαφήνεια το πρόβλημα του άδικου δικονομικού συστήματος καλώντας σε εξορθολογισμό των νόμων.
Τι κήρυξε; Ότι η τιμωρία πρέπει να έχει προληπτική και όχι ατιμωτική λειτουργία, ότι η ποινή πρέπει να είναι ανάλογη του διαπραχθέντος αδικήματος, ότι η βεβαιότητα της τιμωρίας (και όχι η αυστηρότητά της) είναι που οδηγεί στην πρόληψη και τέλος ότι για να είναι αποτελεσματική, η τιμωρία οφείλει να είναι άμεση. Και βέβαια οι δικαστικές διαδικασίες να είναι δημόσιες.
Σκοπός της ποινής, γράφει ο Μπεκαρία, δεν είναι η εκδίκηση, αλλά ο σωφρονισμός αυτού που διέπραξε το αδίκημα και ο παραδειγματισμός των άλλων. Άρα ο σκοπός της ποινής είναι η πρόληψη υπό δύο έννοιες: γενική πρόληψη του κακού, δηλαδή να αποτρέψει πολλούς άλλους από το να θελήσουν να αδικήσουν, και ειδική πρόληψη, να αποτρέψει δηλαδή το συγκεκριμένο άτομο από το να ξαναεγκληματήσει (σωφρονισμός).
Το πόνημα του Διαφωτισμού γνώρισε από την πρώτη στιγμή αμέτρητες εκδόσεις και μεταφράσεις, ενώ όταν κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ, τόσο ο Τζον Άνταμς όσο και ο πρόεδρος τότε Τόμας Τζέφερσον το αποκάλεσαν «Δεύτερη Βίβλο»…

Ούγκο Γκρότιους
Πώς άλλαξε τον κόσμο: Ο πατέρας του Διεθνούς Δικαίου

Ο ολλανδός φιλόσοφος, θεολόγος και νομομαθής ήταν ο πρώτος που διέκρινε διάφορα είδη Δικαίου, αν και θα άφηνε βαθιά το χνάρι του στο λεγόμενο Διεθνές Δίκαιο, ως ο πρώτος που ασχολήθηκε με το πεδίο.
Ο σπουδαίος ουμανιστής απαθανάτισε στο σύγγραμμά του «De jure belli ac pacis» του 1625 τις βασικές αρχές αυτού που ονόμαζε Σύστημα Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου, αφήνοντας γερή παρακαταθήκη στον σύγχρονο κόσμο που ερχόταν ολοταχώς μέσα από τη δουλειά τέτοιων οραματιστών.
Ο ολλανδός λόγιος διέκρινε το φυσικό Δίκαιο, που πηγάζει από το κοινωνικό ορμέμφυτο και έγκειται στη συμφωνία του έλλογου με την ανθρώπινη φύση («Το φυσικό Δίκαιο είναι τόσο αμετάβλητο ώστε και αυτός ο Θεός να μην μπορεί να το αλλάξει …
Όπως δεν μπορεί να κάνει ώστε 2×2 να μην είναι 4, έτσι δεν μπορεί να κάνει αυτό που λόγω της φύσης του είναι κακό, να μην είναι κακό»), από το θετικό Δίκαιο, με το κράτος, το οποίο στη σκέψη του ιδρύθηκε από τη βούληση των ατόμων, να είναι ο απόλυτος εγγυητής και προστάτης του Δικαίου.
Το Δίκαιο όμως είναι ανεξάρτητο από το κράτος και προηγείται στην ουσία του κράτους, όπως η φύση προηγείται της κοινωνίας, και γι’ αυτό ισχύει και πέραν της κρατικής επικράτειας. Με τον τρόπο αυτό ο Γκρότιους προχώρησε στην επεξεργασία του διεθνούς Δικαίου και η αντίληψή του ότι το κράτος συγκροτήθηκε με τη συμφωνία των ανθρώπων (μέσω ενός κοινωνικού συμβολαίου) επικράτησε στην πολιτική σκέψη του 18ου αιώνα.
Έκανε όμως και το άλλο: αντιμετώπιζε για πρώτη φορά συγκεκριμένα προβλήματα της διεθνούς ζωής κάτω από το πρίσμα της νομικής επιστήμης, χωρίς παρεμβολές θρησκευτικών ή ηθικολογικών απόψεων. Διαπνεόμενος από φιλελεύθερες ιδέες και λάτρης του ιδανικού της δικαιοσύνης και της ανεξιθρησκίας, απέβλεπε στην ανασύνθεση και βελτίωση του υπάρχοντος νομικού υλικού…

Jean Jacques Regis de Cambaceres
Πώς άλλαξε τον κόσμο: Συνέταξε τον Ναπολεόντειο Κώδικα

Ο διαπρεπής γάλλος πολιτειακός άρχοντας και εξέχων νομομαθής, δεξί χέρι του Βοναπάρτη και δεύτερος ύπατος της αυτοκρατορίας, ήταν ο εντεταλμένος σύμβουλος του στρατηλάτη σε όλες τις νομοθετικές μεταρρυθμίσεις μεταξύ 1800-1814, ο ιθύνων νους πίσω από τη θέσπιση του Ναπολεόντειου Κώδικα (Αστικός Κώδικας του 1804) και όλων των κατοπινών αναθεωρήσεών του.
Ο άνθρωπος που υπέγραψε ουσιαστικά τον Αστικό Κώδικα των Γάλλων επηρέασε αμετάκλητα την εποχή του αλλά και το μέλλον της Δύσης, καθώς όπως ξέρουμε ο Ναπολεόντειος Κώδικας αποτέλεσε τη βάση των αστικών Κωδίκων των περισσότερων ευρωπαϊκών και δυτικών τελικά εθνών (ακόμα και των ΗΠΑ).
Υπέρμαχος των αρχών της Γαλλικής Επανάστασης, ο Cambaceres είναι που καθιέρωσε στη Γαλλία και τελικά στην Ευρώπη την αρχή της ισότητας όλων των πολιτών έναντι του νόμου, ενσωματώνοντας στην κρατική οντότητα τις αρχές της ελευθερίας του ατόμου, της ελευθερίας επιλογής εργασίας, καθώς και την αρχή του κοσμικού κράτους.
Ο Ναπολεόντειος Κώδικας, που εμφορείται από τα ιδεώδη της Γαλλικής Επανάστασης (παρά τον συχνά συμβιβαστικό του τόνο με το παλαιό καθεστώς), διακρίνεται για τη σαφήνεια και την ακρίβεια των διατάξεών του, με τις βασικές τοποθετήσεις του να διατηρούνται σχεδόν απαράλλακτες έως σήμερα (θεσμοθέτηση της υπεροχής του γραπτού έναντι του εθιμικού Δικαίου, κατάργηση ταξικών διαφορών στην εφαρμογή των νόμων, εδραίωση της ατομικής ιδιοκτησίας κ.ά.). Ο γάλλος νομοθέτης έριξε τα θεμέλια της νομικής ιδεολογίας των σύγχρονων κρατών…

Paul Johann Anselm Ritter von Feuerbach
Πώς άλλαξε τον κόσμο: Καθιέρωσε το τεκμήριο της αθωότητας

«Δεν υπάρχει έγκλημα και ως εκ τούτου δεν πρέπει να υπάρχει τιμωρία αν κατά τη στιγμή της τέλεσης δεν ήταν σε ισχύ ποινικό Δίκαιο». Με την περίφημη αυτή φράση (Nullum crimen nulla poena sine lege), που στην εκσυγχρονισμένη εκδοχή της ενέπνευσε το τεκμήριο της αθωότητας των πολιτών έναντι του νόμου, έβαλε σκοπό ο γερμανός νομοθέτης να μεταρρυθμίσει το ποινικό σύστημα της Βαυαρίας, εκσυγχρονίζοντας ταυτοχρόνως τους ποινικούς Κώδικες της Δύσης.
Παρά το γεγονός ότι η επαναστατική ιδέα ήταν στα σπάργανα των νομοθεσιών της αρχαιότητας και τη συναντάμε ακόμα και στο Ρωμαϊκό Δίκαιο, η αλήθεια είναι ότι δεν θα αποκτούσε την καθολική και αμετάκλητη ισχύ της παρά από την καινοτόμα νομοθετική δουλειά του γερμανού ανθρωπιστή.
Σε όρους αναθεώρησης του ποινικού Κώδικα των κρατών της Δύσης, παραμένει μια από τις κυρίαρχες φυσιογνωμίες του χώρου. Ήταν το 1804 όταν τον εξουσιοδότησε ο βασιλιάς της Βαυαρίας να θεσπίσει το ποινικό σύστημα του βασιλείου του (Strafgesetzbuch fur das Konigreich Bayern), το οποίο έκανε όσο πιο προοδευτικό γινόταν ο ακαδημαϊκός Feuerbach, αποτινάζοντας μάλιστα την πρακτική κάθε είδους βασανισμού.
Η ματιά του ήταν τόσο προωθημένη που το 1811 έφτασε να δηλώσει ότι η ετυμηγορία των ενόρκων δεν αποτελεί καν επαρκή νομική απόδειξη για την τέλεση του εγκλήματος!
Όταν τελικά υιοθετήθηκε η επαναστατική ματιά του Διαφωτιστή στον ποινικό Κώδικα της Βαυαρίας, η επίδρασή της ήταν άμεση: πολλά γερμανικά κρατίδια τον ενστερνίστηκαν αμέσως, μεταφράστηκε στα σουηδικά και έγινε νόμος του κράτους με εντολή του ίδιου του βασιλιά, ενώ και πολλά ελβετικά καντόνια συμμόρφωσαν τα δικά τους ποινικά συστήματα με τον Κώδικα του Feuerbach…

Στην ιστορία δεν υπάρχει δικαιοσύνη

Η κατανόηση της ανθρώπινης ιστορίας κατά τις χιλιετίες που ακολούθησαν την Αγροτική Επανάσταση καταλήγει σε ένα και μοναδικό ερώτημα: πώς μπόρεσαν οι άνθρωποι να οργανωθούν σε μαζικά δίκτυα συνεργασίας, αφού δεν διέθεταν τα απαραίτητα βιολογικά ένστικτα για τη συντήρηση τέτοιων δικτύων;

Η σύντομη απάντηση είναι ότι δημιούργησαν φαντασιακές τάξεις και επινόησαν συστήματα γραφής. Οι δύο αυτές εφευρέσεις κάλυψαν τα κενά που είχε αφήσει η βιολογική μας κληρονομιά.

Εντούτοις, για πολλούς η εμφάνιση αυτών των δικτύων δεν ήταν αδιαμφισβήτητα ευλογία. Οι φαντασιακές τάξεις που συντηρούσαν τα δίκτυα αυτά δεν ήταν ούτε ουδέτερες ούτε και δίκαιες. Χώριζαν τους ανθρώπους σε φανταστικές ομάδες, οι οποίες ήταν οργανωμένες ιεραρχικά. Τα ανώτερα επίπεδα απολάμβαναν προνόμια και εξουσία, ενώ τα χαμηλότερα υπέφεραν από τις διακρίσεις και την καταπίεση. Ο Κώδικας του Χαμουραμπί, για παράδειγμα, εγκαθίδρυε μια σκληρή τάξη με ανώτερους, κατώτερους και δούλους. Οι ανώτεροι έπαιρναν όλα τα καλά της ζωής. Οι κατώτεροι έπαιρναν ό,τι περίσσευε. Οι δούλοι έπαιρναν… ένα χέρι ξύλο αν παραπονιούνταν.

Παρά τη διακήρυξη της ισότητας όλων των ανθρώπων, η φαντασιακή τάξη που θεμελίωσαν οι Αμερικανοί το 1776 επίσης επέβαλλε μια ιεραρχία. Δημιουργούσε ιεραρχία ανάμεσα στους άντρες, οι οποίοι επωφελούνταν από αυτή, και τις γυναίκες, οι οποίες έμεναν χωρίς καμία ισχύ. Δημιουργούσε ιεραρχία ανάμεσα στους λευκούς, οι οποίοι απολάμβαναν την ελευθερία, και τους μαύρους και τους Ινδιάνους της Αμερικής, οι οποίοι θεωρούνταν άνθρωποι κατώτερης κατηγορίας και, επομένως, δεν συμμετείχαν στα ίσα δικαιώματα των ανθρώπων. Πολλοί από εκείνους που υπέγραψαν τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας είχαν δούλους. Δεν απελευθέρωσαν τους δούλους τους όταν υπέγραψαν τη Διακήρυξη, ούτε και θεώρησαν ότι αυτό ήταν υποκριτικό. Σύμφωνα με τη δική τους αντίληψη, τα δικαιώματα των ανθρώπων ελάχιστα αφορούσαν τους Νέγρους.

Η αμερικανική τάξη καθαγίαζε επίσης την ιεραρχία ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς. Οι περισσότεροι Αμερικανοί εκείνη την εποχή δεν είχαν ιδιαίτερο πρόβλημα με την ανισότητα που προκαλείται όταν οι πλούσιοι γονείς κληροδοτούν τα χρήματα και τις επιχειρήσεις τους στα παιδιά τους. Στην αντίληψή τους, ισότητα σήμαινε απλώς ότι για τους πλούσιους και τους φτωχούς ίσχυαν οι ίδιοι νόμοι. Δεν είχε καμία σχέση με επιδόματα ανεργίας, ενιαία εκπαίδευση ή κοινωνική ασφάλιση. Η ελευθερία, επίσης, είχε πολύ διαφορετικές συνδηλώσεις απ’ ό,τι σήμερα. Το 1776, δεν σήμαινε ότι οι αδύναμοι (και σίγουρα όχι οι μαύροι ή οι Ινδιάνοι ή, ο Θεός να μας φυλάει, οι γυναίκες) θα μπορούσαν να αποκτήσουν και να ασκούν εξουσία. Σήμαινε απλώς ότι, με ελάχιστες εξαιρέσεις, το κράτος δεν μπορούσε να κατασχέσει την ιδιωτική περιουσία ενός πολίτη ή να του υποδείξει τι να την κάνει. Συνεπώς, η αμερικανική τάξη υπερασπιζόταν την ιεραρχία του πλούτου, για την οποία κάποιοι θεωρούσαν ότι ήταν δοσμένη από το Θεό και άλλοι ότι αντιπροσώπευε τους αμετάβλητους νόμους της φύσης. Η φύση, υποστήριζαν, ανταμείβει την ικανότητα με πλούτο και τιμωρεί τη νωθρότητα.

Όλες οι παραπάνω διακρίσεις —ανάμεσα σε ελεύθερα άτομα και δούλους, ανάμεσα σε λευκούς και μαύρους, ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς- βασίζονται σε πλάσματα της φαντασίας. (Για την ιεραρχία αντρών και γυναικών θα μιλήσουμε παρακάτω.) Ωστόσο, ένας σιδερένιος νόμος της ιστορίας είναι ότι κάθε φαντασιακή ιεραρχία απαρνείται τη φαντασιακή καταγωγή της και ισχυρίζεται ότι είναι φυσική και αναπόφευκτη. Για παράδειγμα, πολλοί άνθρωποι που θεωρούσαν φυσική και σωστή την ιεραρχία μεταξύ ελεύθερων και δούλων έχουν υποστηρίξει ότι η δουλεία δεν είναι ανθρώπινη επινόηση. Ο Χαμουραμπί θεωρούσε ότι είχε οριστεί από τους θεούς. Ο Αριστοτέλης υποστήριζε ότι οι δούλοι έχουν «δουλική φύση», ενώ οι ελεύθεροι άνθρωποι έχουν «ελεύθερη φύση». Η θέση τους στην κοινωνία αντανακλά απλώς την έμφυτη φύση τους.

Ρωτήστε έναν οπαδό της ανωτερότητας των λευκών για τη φυλετική ιεραρχία κι ετοιμαστείτε για μια ψευδοεπιστημονική διάλεξη σχετικά με τις βιολογικές διαφορές ανάμεσα στις φυλές. Πιθανότατα θα σας πούνε ότι υπάρχει κάτι στο αίμα ή στα γονίδια των λευκών που τους κάνει από τη φύση τους πιο ευφυείς, πιο ηθικούς και πιο εργατικούς. Ρωτήστε έναν σκληροπυρηνικό καπιταλιστή για την ιεραρχία του πλούτου και μάλλον θα ακούσετε ότι είναι το αναπόφευκτο αποτέλεσμα αντικειμενικών διαφορών στις ικανότητες. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, οι πλούσιοι έχουν περισσότερα χρήματα επειδή είναι πιο ικανοί και φιλόπονοι. Κανείς, λοιπόν, δεν θα έπρεπε να ενοχλείται αν οι πλούσιοι έχουν καλύτερη φροντίδα υγείας, καλύτερη εκπαίδευση και καλύτερη διατροφή. Τους αξίζουν απόλυτα όλα τα τυχερά τους.

Οι ινδουιστές, που είναι οπαδοί του συστήματος των καστών, πιστεύουν ότι κοσμικές δυνάμεις έχουν κάνει τη μία κάστα ανώτερη από την άλλη. Σύμφωνα με τον γνωστό ινδουιστικό μύθο της δημιουργίας, οι θεοί έφτιαξαν τον κόσμο από το σώμα ενός αρχέγονου πλάσματος, του Πουρούσα. Ο ήλιος δημιουργήθηκε από το μάτι του Πουρούσα, το φεγγάρι από τον εγκέφαλο του Πουρούσα, οι Βραχμάνοι (ιερείς) από το στόμα του, οι Ξατρίγια (πολεμιστές) από τα χέρια του, οι Καϊσιά (αγρότες και έμποροι) από τους μηρούς του και οι Σούντρα (υπηρέτες) από τα πόδια του. Αν αποδεχτείς αυτή την ερμηνεία, οι κοινωνικοπολιτικές διαφορές ανάμεσα στους Βραχμάνους και τους Σούντρα είναι τόσο φυσικές και αιώνιες όσο και οι διαφορές ανάμεσα στον ήλιο και το φεγγάρι. Οι αρχαίοι Κινέζοι πίστευαν πως όταν η θεά Νου Γουά δημιούργησε τους ανθρώπους από χώμα, έπλασε τους αριστοκράτες από καλό κίτρινο χώμα, ενώ οι πληβείοι πλάστηκαν από καφετιά λάσπη.

Ωστόσο, απ’ ό,τι μπορούμε να καταλάβουμε, οι ιεραρχίες αυτές είναι προϊόντα της ανθρώπινης φαντασίας. Οι Βραχμάνοι και οι Σούντρα δεν δημιουργήθηκαν πραγματικά από τους θεούς με διαφορετικά σωματικά μέλη κάποιου αρχέγονου πλάσματος. Αντίθετα, η διάκριση δημιουργήθηκε από νόμους και νόρμες που επινοήθηκαν από ανθρώπους στη βόρεια Ινδία πριν από περίπου 3.000 χρόνια. Παρά τα όσα λέει ο Αριστοτέλης, δεν υπάρχει κάποια γνωστή βιολογική διαφορά ανάμεσα στους δούλους και τους ελεύθερους ανθρώπους. Ανθρώπινοι νόμοι και νόρμες έχουν μετατρέψει κάποιους ανθρώπους σε δούλους και άλλους σε αφέντες. Ανάμεσα στους μαύρους και τους λευκούς υπάρχουν ορισμένες αντικειμενικές βιολογικές διαφορές, όπως το χρώμα του δέρματος και ο τύπος των μαλλιών, αλλά δεν υπάρχει κανένα στοιχείο ότι οι διαφορές αυτές εκτείνονται στην ευφυΐα ή την ηθική.

Οι περισσότεροι άνθρωποι υποστηρίζουν ότι η κοινωνική τους ιεραρχία είναι φυσική και δίκαιη, ενώ οι ιεραρχίες άλλων κοινωνιών βασίζονται σε ψεύτικα και γελοία κριτήρια. Οι σύγχρονοι Δυτικοί μαθαίνουν να γελούν με την ιδέα της φυλετικής ιεραρχίας. Σοκάρονται όταν ακούνε για νόμους που απαγορεύουν στους μαύρους να ζουν σε γειτονιές λευκών ή να πηγαίνουν σε σχολεία για λευκούς ή να εισάγονται σε νοσοκομεία για λευκούς. Αλλά η ιεραρχία των πλούσιων και των φτωχών, που ορίζει ότι οι πλούσιοι ζουν σε ξεχωριστές και πιο πολυτελείς περιοχές, φοιτούν σε ξεχωριστά και πιο επιφανή σχολεία και απευθύνονται για την ιατρική τους φροντίδα σε ξεχωριστές και καλύτερα εξοπλισμένες εγκαταστάσεις φαίνεται απολύτως λογική σε πολλούς Αμερικανούς και Ευρωπαίους. Ωστόσο, είναι γεγονός ότι οι περισσότεροι πλούσιοι είναι πλούσιοι για τον απλούστατο λόγο ότι γεννήθηκαν από πλούσια οικογένεια, ενώ οι περισσότεροι φτωχοί θα παραμείνουν φτωχοί σε όλη τους τη ζωή απλώς επειδή γεννήθηκαν από φτωχή οικογένεια.

Δυστυχώς, φαίνεται ότι στις πολύπλοκες ανθρώπινες κοινωνίες οι φαντασιακές ιεραρχίες και οι άδικες διακρίσεις είναι απαραίτητες. Φυσικά, δεν είναι όλες σ. ιεραρχίες ηθικά ταυτόσημες και ορισμένες κοινωνίες υπέφεραν από πολύ πιο ακραίες μορφές διακρίσεων απ’ ό,τι άλλες, αλλά οι μελετητές δεν γνωρίζουν καμία μεγάλη κοινωνία που να στάθηκε ικανή να απαλλαγεί ολοκληρωτικά από τις διακρίσεις. Ξανά και ξανά, οι άνθρωποι δημιουργούν τάξη στην κοινωνία τους, κατηγοριοποιώντας τον πληθυσμό σε φαντασιακές κατηγορίες, όπως ανώτεροι, κατώτεροι και δούλοι’ λευκοί και μαύροι· πατρίκιοι και πληβείοι’ Βραχμάνοι και Σούντρα’ ή πλούσιοι και φτωχοί. Οι κατηγορίες αυτές ρύθμισαν τις σχέσεις ανάμεσα σε εκατομμύρια ανθρώπους, καθιστώντας κάποιους από αυτούς νομικά, πολιτικά ή κοινωνικά ανώτερους από τους άλλους.

Οι ιεραρχίες επιτελούν μια σημαντική λειτουργία. Επιτρέπουν σε ανθρώπους παντελώς άγνωστους μεταξύ τους να γνωρίζουν πώς να αντιμετωπίσουν ο ένας τον άλλο χωρίς να χάνουν το χρόνο και την ενέργεια που απαιτούνται για να γίνει μια προσωπική γνωριμία. Στον Πυγμαλίωνα του Μπέρναρντ Σο, ο Χένρι Χίγκινς δεν χρειάζεται να γνωριστεί προσωπικά με την Ελίζα Ντουλίτλ για να καταλάβει πώς πρέπει να σχετιστεί μαζί της. Αρκεί που την ακούει να μιλάει για να καταλάβει ότι είναι μέλος της χαμηλής τάξης, με την οποία μπορεί να κάνει ό,τι θέλει – για παράδειγμα, να τη χρησιμοποιήσει σαν πιόνι στο στοίχημα που βάζει να κάνει μια ανθοπώλισσα να περάσει για δούκισσα. Μια σύγχρονη Ελίζα που εργάζεται σε ανθοπωλείο πρέπει να ξέρει πόση προσπάθεια πρέπει να κάνει για να πουλήσει τριαντάφυλλα και γλαδιόλες στους δεκάδες ανθρώπους που μπαίνουν καθημερινά στο μαγαζί. Δεν μπορεί να ρωτάει αναλυτικά σχετικά με τα γούστα και το βαλάντιο κάθε ατόμου. Αντίθετα, χρησιμοποιεί κοινωνικές ενδείξεις – τον τρόπο με τον οποίο είναι ντυμένο κάθε άτομο, την ηλικία του και, αν δεν είναι πολιτικά ορθή, το χρώμα του δέρματός του, για να διακρίνει ανάμεσα στον ιδιοκτήτη εταιρείας που είναι πιθανό να κάνει μια μεγάλη παραγγελία από ακριβά μεγάλα τριαντάφυλλα για τα γενέθλια της μητέρας του και τον εξωτερικό υπάλληλο που η τσέπη του δεν σηκώνει πάνω από ένα μπουκέτο μαργαρίτες για εκείνη τη γραμματέα με το όμορφο χαμόγελο.

Βέβαια, οι διαφορές στις φυσικές ικανότητες παίζουν επίσης ρόλο στη διαμόρφωση κοινωνικών διακρίσεων. Όμως αυτές οι διαφορές κλίσεων και χαρακτήρα μεσολαβούνται συνήθως από τις φαντασιακές ιεραρχίες. Αυτό συμβαίνει με δύο βασικούς τρόπους.

Πρώτα και κύρια, οι περισσότερες ικανότητες πρέπει να καλλιεργηθούν και να αναπτυχθούν. Ακόμα κι αν κάποιο άτομο γεννηθεί με ένα συγκεκριμένο ταλέντο, το ταλέντο αυτό θα παραμείνει συνήθως αδρανές αν δεν ενθαρρυνθεί, δεν ακονιστεί και δεν ασκηθεί. Δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι την ευκαιρία να καλλιεργήσουν και να τελειοποιήσουν τις ικανότητάς τους. Το αν θα έχουν αυτή την ευκαιρία εξαρτάται συνήθως από τη θέση τους στη φαντασιακή ιεραρχία της κοινωνίας. Ο Χάρι Πότερ είναι ένα καλό παράδειγμα. Έχοντας απομακρυνθεί από τη διακεκριμένη οικογένεια μάγων όπου ανήκε και καθώς μεγάλωσε από αδαείς μαγκλ, φτάνει στο Χόγκουαρτς χωρίς καμία εμπειρία στη μαγεία. Του παίρνει εφτά βιβλία για να καταφέρει να αποκτήσει τον έλεγχο και την αντίληψη των μοναδικών του ικανοτήτων.

Δεύτερον, ακόμα κι αν άνθρωποι που ανήκουν σε διαφορετικές τάξεις αναπτύξουν τις ίδιες ακριβώς ικανότητες, το πιθανότερο είναι ότι δεν θα γνωρίσουν την ίδια επιτυχία, επειδή θα παίζουν το παιχνίδι με διαφορετικούς κανόνες. Αν στη βρετανοκρατούμενη Ινδία, ένας Ανέγγιχτος, ένας Βραχμάνος, ένας Ιρλανδός καθολικός και ένας Άγγλος προτεστάντης είχαν με κάποιο τρόπο αναπτύξει ακριβώς το ίδιο εμπορικό δαιμόνιο, δεν θα είχαν, παρ’ όλα αυτά, τις ίδιες πιθανότητες να γίνουν πλούσιοι. Το οικονομικό παιχνίδι ήταν στημένο μέσα από νομικούς περιορισμούς και ανεπίσημους αόρατους φραγμούς.