ΚΑΛ. Μα, Σώστρατε, το ξέρεις· δε θα θάψω μαζί μου τ᾽ αγαθά που έχω μαζέψει. Πώς θα μπορούσα; Είναι δικά σου. Θέλεις να δοκιμάσεις κάποιον, να τον κάμεις φίλο σου; Κάν᾽ το, και καλή να ᾽ν᾽ η ώρα. Τί μου αραδιάζεις γνωμικά; Μπρος! Δίνε, χάριζε, μοίραζε όσα θέλεις· είμαι σύμφωνος σε όλα. ΣΩΣ. Μα με την καρδιά σου; ΚΑΛ. Με την καρδιά μου, ναι, μην έχεις έγνοια. 820 ΣΩΣ. Πάω τότε να φωνάξω το Γοργία. ΓΟΡ. Πήγα να βγω, κι ως έστεκα στην πόρτα, όσα είπατε, όλα φτάσανε στ᾽ αυτιά μου. ΣΩΣ. Τί λες λοιπόν; ΓΟΡ. Για εξαίρετο εγώ φίλο, Σώστρατε, σ᾽ έχω και μια σπάνια νιώθω για σένα αγάπη· μια κατάσταση όμως απ᾽ τη δική μου ανώτερη ούτε θέλω ούτε μπορώ να τη σηκώσω, αλήθεια. ΣΩΣ. Δε σε καταλαβαίνω. ΓΟΡ. Τη δική μου αδερφή σου τη δίνω για γυναίκα, μα τη δική σου εγώ να πάρω… α, όχι. ΣΩΣ. Πώς όχι; ΓΟΡ. Η καλοπέραση που ο ξένος 830 κόπος σ᾽ εμάς χαρίζει δε μου αρέσει· αν είναι από δικά μου, τότε αλλάζει. ΣΩΣ. Γοργία μου, κουταμάρες· δεν είσαι άξιος τάχα γι᾽ αυτόν το γάμο; Αυτό νομίζεις; ΓΟΡ. Άξιος για το κορίτσι λέω πως είμαι, μα όχι πολλά να πάρω, ενώ έχω λίγα. ΚΑΛ. Ευγενική, μά το μεγάλο Δία, η… κουταμάρα. ΓΟΡ. Δηλαδή; ΚΑΛ. Σαν πλούσιος να φέρνεσαι αγαπάς, ενώ δεν είσαι. Τη συγκατάθεσή μου εγώ τη δίνω, κι ο τρόπος σου ο καλός διπλά με πείθει· αν δε δεχόσουν, και φτωχός και βλάκας 840 θα ᾽σουν μαζί. Της σωτηρίας ο δρόμος σού ανοίγεται. ΓΟΡ. Καλά. ΣΩΣ. Και τώρα πια ένα μένει λοιπόν· να γίνει ο αρραβώνας.
Όπως θα θυμάστε, στα αρχαία Ελληνικά ο παρατατικός και ο αόριστος σχηματίζονται με αυτό που ονομάζεται αύξηση, το φωνήεν ε- που μπαίνει πριν από το θέμα: λύω, ἔλυον, ἔλυσα. Η αύξηση, αυτό το ε-, είναι όπως λέγαμε σε προηγούμενο κεφάλαιο το «απομεινάρι» ενός χρονικού επιρρήματος που σήμαινε 'πριν'. Ο παρακείμενος δεν σχηματιζόταν με αύξηση αλλά με αναδιπλασιασμό: επανάληψη του αρχικού συμφώνου του ρήματος μαζί με ένα ε:
λέ-λυ-κα 'έχω λύσει'
Στην εποχή της κοινής βλέπουμε την αύξηση να επεκτείνεται και στον παρακείμενο και να αντικαθιστά τον αναδιπλασιασμό: ἔλυκα αντί λέ-λυκα, ἐπλήρωκα αντί πεπλήρωκα. Η επέκταση της αύξησης και στον παρακείμενο (η γενίκευση της χρήσης της) είναι μια διαδικασία εξομάλυνσης που κάνει απλούστερη τη μορφολογία του ρηματικού συστήματος, δηλαδή των μορφών με τις οποίες αυτό εμφανίζεται. Και απλούστερη μορφολογία σημαίνει ευκολότερη εκμάθηση.
Το δαχτυλίδι είναι απ’ τα πιο διάσημα κοσμήματα στον κόσμο, ίσως γιατί φοριέται κυρίως στα χέρια, το μέρος του σώματος που είναι εμφανές χειμώνα-καλοκαίρι. Ο συμβολισμός του ποικίλει ανάλογα τις πολιτικές, πολιτισμικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις. Για κάποιους αποτελεί σύμβολο αφοσίωσης ενώ για κάποιους άλλους σύμβολο εξουσίας. Για κάποιους θεωρείται σύμβολο αγάπης και για κάποιους σύμβολο υπόσχεσης. Όποια ερμηνεία και να κρύβει αποτελεί το πιο πολυφορεμένο κόσμημα στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Εκτός από σύμβολο για κάποιους το δαχτυλίδι ήταν και εργαλείο. Τα παλιά χρόνια οι τοξότες φορούσαν δαχτυλίδι για να μην τραυματίζουν τα δάχτυλά τους από τις χορδές των τόξων. Οι μοδίστρες και οι κεντήστρες φορούσαν έναν εύκαμπτο δακτύλιο στη μέση του δείκτη για τον ίδιο λόγο. Επίσης ο εκάστοτε Πάπας φοράει το περίφημο «Δαχτυλίδι του ψαρά», το οποίο αποτελεί και την προσωπική του σφραγίδα. Μάλλον γι’ αυτό τα δαχτυλίδια με σφραγιστήρες είναι τα πιο σημαντικά σύμβολα εξουσίας.
Οι συμβολισμοί του δαχτυλιδιού διαφέρουν από εποχή σε εποχή. Επίσης σημαντικές αναφορές υπάρχουν σχετικά με τη σχέση του κοσμήματος και των δαχτύλων των χεριών. Ας τα πάρουμε όμως με τη σειρά. Το δαχτυλίδι είναι ένα κόσμημα που φοράμε κυρίως στο αριστερό χέρι για να μη βαραίνουμε το δεξί, το οποίο είναι το χέρι της χειραψίας αλλά και το πιο λειτουργικό για τους δεξιόχειρες. Το πιο γνωστό είδος δαχτυλιδιού είναι η βέρα. Για την Ορθόδοξη Εκκλησία η βέρα του αρραβώνα φοριέται στον αριστερό παράμεσο, ενώ στον γάμο τοποθετείται στο δεξί παράμεσο. Για τους καθολικούς παραμένει ακόμη και μετά τον γάμο στον αριστερό παράμεσο. Υπάρχει όμως και ένας συμβολισμός που αφορά αυτούς που θέλουν να δηλώσουν αποχή από τις δεσμεύσεις και τον έρωτα. Αυτοί φοράνε βέρα στον αριστερό παράμεσο δηλώνοντας με αυτόν τον τρόπο ότι δεν είναι διαθέσιμοι. Στην Κινέζικη φιλοσοφία στον αριστερό παράμεσο φοράνε τη βέρα τους αυτοί που βρίσκονται σε περίοδο χηρείας. Όλα βέβαια μπορούν να αλλάξουν στον κόσμο του αριστερόχειρα, καθώς η δυνατή του πλευρά δεν είναι ίδια με των δεξιόχειρων.
Συνηθίζεται να φοράμε δαχτυλίδια πιο απλά στα μεσαία δάχτυλα και πιο «βαριά» στον αντίχειρα ή στο μικρό. Τα δαχτυλίδια τύπου chevalier φοριούνται στο μικρό δάχτυλο για να το στολίσουν καθώς δε βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής και κάπως πρέπει να κάνει αισθητή την παρουσία του. Για τον λόγο αυτό έχουν συνήθως μεγάλες πέτρες ή έχουν το σχήμα φιδιού. Σύμφωνα με τη μεγαλύτερη βιομηχανία του θεάματος που ακούει στο όνομα «Hollywood», το δαχτυλίδι στο μικρό δαχτυλάκι είναι το δαχτυλίδι των νονών της νύχτας.
Ο μεσαίος είναι το δάχτυλο που βρίσκεται στο κέντρο της γροθιάς, γι’ αυτό και το δαχτυλίδι εκεί θεωρείται από τα παλιά χρόνια σύμβολο απόλυτης δύναμης. Πρακτικά είναι το πιο δυνατό δάχτυλο και για αυτό τα δαχτυλίδια που φοράνε οι άντρες εκεί είναι φορτωμένα με μεταλλικές φιγούρες και πέτρες. Παρ’ όλο όμως που ο μεσαίος είναι ο πιο δυνατός, ο δείκτης είναι ο πιο χρήσιμος. Οι βασιλιάδες στο Μεσαίωνα φορούσαν στον δείκτη το δαχτυλίδι με τον σφραγιστήρα (σφραγίδα με καπάκι) για να «κλείνουν» τα απόρρητα έγγραφα με το βουλοκέρι χωρίς να καούν. Ως ένδειξη σεβασμού προς τον βασιλιά ο κόσμος φιλούσε το δαχτυλίδι χωρίς να ακουμπήσει το χέρι του. Για τον λόγο αυτό –σύμφωνα με το Savoir Vivre– στο χειροφίλημα απλώς γίνεται η κίνηση και δε φιλάνε το χέρι. Για να φαίνονται τα δαχτυλίδια στο χειροφίλημα και να μη σχίζονται τα γάντια, οι γυναίκες των αριστοκρατών επέλεγαν να φορούν γάντια χωρίς δάχτυλα.
Το πιο ανεξάρτητο δάχτυλο είναι ο αντίχειρας. Στην Αρχαία Ελλάδα οι άντρες φορούσαν δαχτυλίδι στον αντίχειρα και όταν μια γυναίκα φορούσε δαχτυλίδι στον αντίχειρα θεωρούνταν ότι είχε πυγμή και θάρρος. Το δαχτυλίδι στον αντίχειρα έχει γίνει σύμβολο των queer και είναι ένας τρόπος να δείξουν τις ερωτικές τους προτιμήσεις. Βέβαια υπήρχαν και περίοδοι που ήταν μόδα να φοράνε όλοι ασημένια βέρα στον αντίχειρα ή το τρίβερο που ήταν ουσιαστικά τρία δαχτυλίδια πλεγμένα μαζί.
Στον δυτικό κόσμο εκτός από τη βέρα το πιο διάσημο δαχτυλίδι είναι το γνωστό μονόπετρο. Είναι το δαχτυλίδι της πρότασης γάμου και φοριέται στον αριστερό παράμεσο μαζί με τη βέρα. Οι συμβολισμοί του μονόπετρου ποικίλουν. Η πέτρα που το κοσμεί είναι κυρίως μία μεγάλη κεντρική και για κάποιους λαούς συμβολίζει την υπόσχεση να φροντίζει κανείς το ταίρι.
Το δαχτυλίδι είναι ένα κόσμημα που όλοι έχουμε φορέσει ανεξάρτητα απ’ το τι συμβολίζει. Οι συμβολισμοί για τον καθένα μας οι συμβολισμοί μπορεί να διαφέρουν. Μια υπόσχεση, μια κληρονομιά, μια σχέση μένει δυνατή στη μνήμη μας μέσα από ένα δαχτυλίδι ή απλώς επιλέγουμε να το φοράμε γιατί είναι το κόσμημα που μπορούμε να βλέπουμε χωρίς να τη βοήθεια του καθρέφτη μας.
Με ξέρεις, δεν τη μπορώ τη γκρίνια και κυρίως δεν μπορώ αυτή την απελπισία για πράγματα που μόνο εξηγήσεις θέλουν.
Λοιπόν, κοίτα πως έχουν τα πράγματα. Βρίσκεσαι σε έναν ηδονικό διάδρομο και θέλεις απεγνωσμένα να βγεις.
Πρόσεξες πως χαρακτήρισα το διάδρομο; Ηδονικό. Είναι φυσικό να μην μπορείς να βγεις. Ποιος θα το έκανε άλλωστε; Όχι, δεν είναι δική μου επινόηση αυτή την έκφραση. Οι Philip Brickman και Donald T. Campbell επινόησαν τον όρο το 1971.
Το σταθερό συναισθηματικό επίπεδο στο οποίο πάντοτε επιστρέφουμε
Φυσικά και είσαι ένας νοήμων άνθρωπος. Αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που ο νους σου σου φωνάζει πως η συνήθεια αυτή μόνο κακό σου προκαλεί. Το έχουμε ξανασυζητήσει όμως. Έχεις μέσα σου και έναν άνθρωπο των σπηλαίων.
Ο πρωτόγονός σου έχει κερδίσει ένα πολύτιμο αντικείμενο. Το έχει στην κατοχή του και αυτό του προκαλεί μεγάλη χαρά. Είναι φυσικό να θέλει να το διατηρήσει ή να επαναλάβει τη διαδικασία απόκτησής του.
Ο Ηδονικός διάδρομος ή Ηδονική προσαρμογή είναι όροι που αναφέρονται στην ιδέα πως κάποιος έχει ένα σχετικά σταθερό συναισθηματικό επίπεδο στο οποίο επιστρέφει πάντα μετά από θετικά ή αρνητικά γεγονότα που συμβαίνουν στη ζωή του.
Τρέχοντας στον ηδονικό διάδρομο, θέτεις ένα συγκεκριμένο επίπεδο ευχαρίστησης ως σημείο αναφοράς.
Ωστόσο, αυτός ο διάδρομος οδηγεί σε μια ευτυχία παροδική και σύντομα επιστρέφεις στο αρχικό επίπεδο. Καταλαβαίνεις πως το να κολλήσεις εκεί δεν είναι και τόσο σοφό αφού ό τι και να κάνεις θα επιστρέφεις εκεί από όπου ξεκίνησες και δε θα φτάσεις ποτέ στην ουσιαστική ευχαρίστηση.
Αν, για παράδειγμα, σου αρέσουν τα τυχερά παιχνίδια, ενθουσιάζεσαι όταν κερδίζεις ένα μικροποσό και συνεχίζεις να παίζεις ώσπου δεν βρίσκεις πια τίποτα το ιδιαίτερο στα μικροποσά.
Έτσι, ψάχνοντας να βρεις το επίπεδο της ευχαρίστησης που είχες την πρώτη εκείνη φορά, περνάς σε μεγαλύτερα ποσά. Λίγος καιρός περνά και πάλι βρίσκεσαι στο σημείο ευτυχίας από το οποίο είχες ξεκινήσει.
Τι και αν κερδίζεις μεγαλύτερα ποσά; Έπειτα, νιώθεις ένα απέραντο κενό. Ψάχνοντας και πάλι ένα πολύτιμο αντικείμενο που θα σου δώσει εξίσου μεγάλη χαρά προχωράς σε όλο και μεγαλύτερα στοιχήματα, σε όλο και πιο συχνά και σύντομα εθίζεσαι στη συγκεκριμένη ευτυχία.
Το ίδιο μπορεί να συμβεί με την κατανάλωση ζάχαρης, τον εθισμό στον καπνό του τσιγάρου, το περίφημο shopping therapy ή με την άνοδό σου στο εργασιακό περιβάλλον, την απόκτηση περισσότερων χρημάτων, τα συνεχώς αυξανόμενα όρια επίδοσης.
Ίσως κάποια μέρα μιλήσουμε για την ευτυχία. Σήμερα το μόνο που θα κάνω είναι να σου υπενθυμίσω κάτι που ήδη γνωρίζεις. Υπάρχει μια συγκεκριμένη κατάσταση στην οποία υπάρχεις.
Φαντάσου ένα σχεδιάγραμμα παρόμοιο με αυτό του καρδιογραφήματος. Αν συμβεί κάτι καλό στη ζωή σου το επίπεδο αυξάνεται περνώντας κατά πολύ τη μέση γραμμή. Αν, πάλι, συμβεί κάτι κακό το επίπεδο μειώνεται κάνοντας βουτιά προς τα κάτω.
Μετά από κάθε καλό ή άσχημο συμβάν ή κατάσταση επιστρέφεις στη γραμμή ηρεμίας.
Όπως μπορείς να δεις η περιήγηση σε έναν ηδονικό διάδρομο σε οδηγεί στην κορυφή και σε γκρεμίζει από εκεί την επόμενη στιγμή. Κάνεις ενέσεις ευτυχίας και όμως πάλι γυρνάς στο κενό σου. Τι θα γινόταν, όμως, αν ανέβαζες την κεντρική γραμμή; το καθημερινό, το γενικό επίπεδο ευτυχίας; Τι θα γινόταν αν δεν είχες πια ανάγκη τέτοιου είδους ενέσεις; αν ήσουν ικανοποιημένος; αν ένιωθες πλήρης όπως είσαι;
Είναι η ευτυχία στον έλεγχο του ατόμου;
Η έρευνα της Sonja Lyubomirsky δείχνει ότι το 50% της ευτυχίας είναι γενετική, το 10% βασίζεται στις συνθήκες της ζωής και το 40% είναι στον έλεγχο του ατόμου.
Ενώ οι μεταβλητές γενετικής και προσωπικότητας μπορεί σε μεγάλο βαθμό να εξηγήσουν το ηδονικό σου σημείο, οι στόχοι και η επικέντρωσή σου παίζουν καθοριστικό ρόλο στην καθημερινή σου ευτυχία.
Κάτι τέτοιο σημαίνει πως δεν χρειάζεται να μείνεις στο διάδρομο που έχει καταντήσει rollercoaster, όπως λες. Ο έλεγχος για την αύξηση του επιπέδου της ευτυχίας σου και η απόκτηση της εσωτερικής σου ικανοποιητικής ηρεμίας είναι στα χέρια σου.
Βλέπεις εκείνο το φως; Είναι η έξοδος. Βημάτισε προς τα εκεί και συνάντησε την ευτυχία. Εδώ δε σου μιλώ για μια ευτυχία που σύντομα θα χαθεί. Σου μιλώ για μια ευτυχία μακροπρόθεσμη, για μια ευτυχισμένη ζωή.
Μια ευτυχισμένη ζωή δε σημαίνει πως δεν περιλαμβάνει δυσάρεστα γεγονότα, καταστάσεις, συναισθήματα. Σημαίνει πως αθροιστικά έχει περισσότερα θετικά συναισθήματα.
Δες τη γνώση της θεωρίας του ηδονικού διαδρόμου ως μια ευκαιρία να εστιάσεις σε νέους στόχους που θα σου δώσουν χαρά και ευτυχία σε βάθος.
Ο τρόπος που μέχρι τώρα σκεφτόσουν την επιτυχία δε σου κάνει πλέον, αποδείχθηκε αναποτελεσματικός. Άλλαξέ τον. Επικεντρώσου σε νέες πιο επωφελείς σκέψεις και ιδέες που γεμίζουν ουσιαστικά την ψυχή σου . Είσαι απεριόριστος. Επιτυχία μπορεί να έχεις σε πολλούς τομείς και το ξέρεις. Διάλεξε κάποιον που να σου προσφέρει και γενική ευτυχία, όχι μόνο τη συγκεκριμένη και σύντομα αναστρέψιμη.
Σίγουρα θυμάσαι τη συζήτησή μας περί συνηθειών. Είναι πολύ δύσκολο να πάψει μια συνήθεια έτσι απλά. Χρειάζεται να αντικατασταθεί από μια άλλη εξίσου ενδιαφέρουσα.
Τι μπορείς να κάνεις; Πως ο πρωτόγονός θα πάψει να κυνηγά εφήμερα τρόπαια;
Ξεκίνα με το πιο απλό. Σκέψου όλα όσα έχεις σήμερα. Κατέγραψέ τα. Είναι πολλά περισσότερα από όσα τώρα σου έρχονται στο νου. Είναι τα χέρια σου, τα πόδια σου, τα μάτια, τα αυτιά σου, το σπίτι, οι άνθρωποι που σε αγαπούν, η οδοντόβουρτσά σου, το πάπλωμα που σε ζεσταίνει τις νύχτες, το καθημερινό φαγητό που γεμίζει τα πιάτα σου,, το ηλεκτρικό ρεύμα και τόσα άλλα, μικρά και μεγάλα.
Σκέψου πόσα έχει πετύχει μέχρι σήμερα στη ζωή σου, πόσο πολύτιμος έχεις υπάρξει για κάποιους ανθρώπους, πόσα χαμόγελα έχεις προσφέρει και πόσα άλλα έχεις λάβει. Στη συνέχεια διάβασέ τα. Είδες πόσο τυχερός είσαι; Η ευγνωμοσύνη είναι από τα πιο μεταμορφωτικά συναισθήματα και ενισχύει κατά πολύ την ευτυχία. Να την θυμάσαι στην καθημερινότητά σου.
Να τη θυμάσαι και να είσαι παρών στις στιγμές σου. Ζήσε τις στιγμές, ζήσε το τώρα. Βούτηξε ολόκληρος μέσα σε αυτό. Εξάλλου είναι το μόνο που έχεις.
Κράτα μια πιο αισιόδοξη στάση προς τη ζωή.
Έρευνες έχουν δείξει πως τόσο οι αισιόδοξοι όσο και οι απαισιόδοξοι άνθρωποι έχουν κατά μέσο όρο τις ίδιες καλές και κακές στιγμές.
Η διαφορά ανάμεσά τους πως οι αισιόδοξοι καταφέρνουν να κάνουν θετικές σκέψεις, κινήσεις, αλλαγές έτσι ώστε να αντισταθμίσουν την αρνητικότητα δυσάρεστων καταστάσεων. Αντίθετα οι απαισιόδοξοι παραμένουν μέσα στο πρόβλημα χωρίς να κάνουν κάτι γι’ αυτό.
Αποδέξου τα συναισθήματά σου είτε αυτά είναι θετικά είτε είναι αρνητικά. Κάθε συναίσθημα έχει τη δική του αξία και το δικό του προστατευτικό ρόλο στη ζωή σου.
Ζήσε σε ένα θετικό περιβάλλον, ένα περιβάλλον που ενισχύει την μοναδικότητά σου. Στο συντροφικό, στο κοινωνικό, στο επαγγελματικό επίπεδο επίλεξε ανθρώπους που σε κάνουν να χαμογελάς, που σε βοηθούν να εξελίσσεσαι, που σε κάνουν καλύτερο, που μπορείτε να πιαστείτε χέρι με χέρι και να προχωρήσετε μαζί.
Θέσε νέους, καταπληκτικούς στόχους. Θέσε στόχους που έχουν ιδιαίτερη σημασία για εσένα, που συμβαδίζουν με τις αξίες και τα όνειρά σου, που ενισχύουν τη δική σου ανάπτυξη αλλά και την ανάπτυξη των άλλων. Θέσε στόχους που θα αποτελέσουν τα δικά σου μοναδικά αποτυπώματα στον κόσμο μας. Τα χρειαζόμαστε. Σε χρειαζόμαστε.
Ξεκινώντας να εργάζεσαι πάνω σε ένα τέτοιου είδους έργο θα γεμίσεις με ενθουσιασμό, θα παθιαστείς, θα κάνεις όλο και περισσότερες κινήσεις που θα σε οδηγήσουν σε αυτόν, θα δεις τη ζωή σου να αλλάζει μέρα με τη μέρα.
Τι σε κάνει, λοιπόν, να παθιάζεσαι; Τι μπορείς να πετύχεις; Ποια εφόδια απαιτούνται; Πως θα κατακτήσεις τη δική σου κορυφή; Πως μπορείς να μοιραστείς την ιδέα σου;
Τέλος, θυμήσου, ο σκηνογράφος της ταινίας είσαι εσύ. Φτιάξε ένα όμορφο σκηνικό και σύντομα θα νιώσεις ένα με εκείνο, θα φορέσεις τα κατάλληλα ρούχα, θα σκηνοθετήσεις το πιο ταιριαστό σου έργο και θα πρωταγωνιστήσεις. Εσύ εκεί, στη σκηνή κι εγώ ανάμεσα στο πλήθος, να χειροκροτώ.
Η σχετική αποστέρηση - με άλλα λόγια, η αίσθηση του δικαιώματος- σχετίζεται με την προκατάληψη και τις κοινωνικές αντιπαραθέσεις και διαμαρτυρίες.
Οι πεποιθήσεις και οι κοινωνικοί κανόνες που συμμερίζονται τα μέλη διαφορετικών ομάδων καθορίζουν αυτό το οποίο θεωρείται δίκαιο και αμερόληπτο.
Διανεμητική δικαιοσύνη
Οι πεποιθήσεις αυτές μπορεί να αφορούν το αποτέλεσμα μιας απόφασης όσο και τις διαδικασίες που χρησιμοποιούνται για τη λήψη της.
Το πεδίο το οποίο ασχολείται με τα κριτήρια που διασφαλίζουν ότι ένα αποτέλεσμα θα θεωρηθεί δίκαιο είναι η διανεμητική δικαιοσύνη.
Έχουν προσδιοριστεί τρεις αρχές που διέπουν τις αποφάσεις σχετικά με τη δίκαιη κατανομή των αποτελεσμάτων:
Η αρχή της ευθυδικίας: Ένα αποτέλεσμα κρίνεται δίκαιο εάν αντιστοιχεί στη συμβολή του ατόμου ή της ομάδας που το πέτυχε. Δηλαδή τα οφέλη είναι ανάλογα με τη συμβολή κάθε ατόμου και επομένως όσοι συμβάλλουν περισσότερο θα πρέπει να λαμβάνουν περισσότερα.
Η αρχή της ισότητας: Τα οφέλη θα πρέπει να κατανέμονται ισομερώς στα μέλη της ομάδας.
Η αρχή της ανάγκης: Η κατανομή θα πρέπει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των μελών της ομάδας. Τα μέλη που έχουν περισσότερες ανάγκες θα πρέπει να λαμβάνουν περισσότερα. Τα κοινωνικά πλαίσια και ο συσχετισμός τους με τη δικαιοσύνη
Ο Deutsch υποστήριξε ότι τα διαφορετικά κοινωνικά πλαίσια δίνουν έμφαση σε διαφορετικές αρχές. Όταν δίνεται έμφαση στην οικονομική παραγωγικότητα, τότε υπερισχύει η αρχή της ευθυδικίας. Όταν δίνεται έμφαση στην κοινωνική αρμονία, τότε η συνοχή και οι καλές σχέσεις που αποτελούν στόχο της αρχής της ισότητας διέπουν τη λήψη των αποφάσεων.
Τέλος, οι ανάγκες λαμβάνονται υπόψη όταν δίνεται έμφαση στην προσωπική ευημερία. Είναι ωστόσο πιθανό οι αρχές της δικαιοσύνης που ενεργοποιούνται σε κάθε περίπτωση να επηρεάζονται όχι μόνο από τους στόχους που υπερισχύουν σε ένα κοινωνικό πλαίσιο, αλλά επίσης από τη φύση των πόρων που πρόκειται να κατανεμηθούν και από τη σχετική κοινωνική θέση των αποδεκτών τους.
Διαδικαστική δικαιοσύνη
Ο τομέας ο οποίος ασχολείται με τα κριτήρια που διέπουν τις διαδικασίες με τις οποίες λαμβάνονται οι αποφάσεις είναι η διαδικαστική δικαιοσύνη. Σύμφωνα με το μοντέλο του ελέγχου που προτάθηκε από τους Thibaut & Walker (1975), οι άνθρωποι ενδιαφέρονται για τη δικαιοσύνη των διαδικασιών που καθορίζουν τελικά τα αποτέλεσματά τους.
Πιο συγκεκριμένα, ενδιαφέρονται για το επίπεδο ελέγχου που έχουν οι ίδιοι σε αυτές τις διαδικασίες.
Οι Thibaut & Walker διέκριναν δύο τύπους ελέγχου:
α) τον έλεγχο διαδικασίας, που αφορά τον έλεγχο στη διαδικασία παρουσίασης του ζητήματός τους, και
β) τον έλεγχο απόφασης, που αφορά το επίπεδο ελέγχου στη ληφθείσα απόφαση.
Το μοντέλο βασίζεται στο εγχειρηματικό ενδιαφέρον των ανθρώπων σχετικά με μια απόφαση.
Οι Thibaut & Walker υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τις διαδικασίες ως μέσο για την επίτευξη ενός στόχου, δηλαδή ενός δίκαιου αποτελέσματος. Οι ίδιοι ωστόσο σημειώνουν επίσης ότι οι άνθρωποι ενδιαφέρονται εξίσου για τη διαφύλαξη της αλληλεπίδρασής τους με τα άλλα μέρη, έτσι ώστε να επιλύονται οι διαφορές ή να πραγματοποιείται η κατανομή.
Το μοντέλο της αξίας της ομάδας
Οι Lind & Tyler (1988) πρότειναν το μοντέλο της αξίας της ομάδας. Υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι ενδιαφέρονται για τη σχέση τους με το τρίτο εμπλεκόμενο μέρος ή τη μορφή της εξουσίας που εμπλέκεται στη λήψη αποφάσεων. Επομένως, οι κρίσεις τους για τις διαδικασίες κυριαρχούνται επίσης από ενδιαφέροντα γι' αυτή τη σχέση.
Πιο συγκεκριμένα, οι άνθρωποι ενδιαφέρονται για τον τρόπο με τον οποίο τους συμπεριφέρονται οι Αρχές που είναι υπεύθυνες για τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων.
Τα ενδιαφέροντα που έχουν γι' αυτή τη σχέση είναι τρία:
α) η ουδετερότητα της υπεύθυνης αρχής,
β) αξιοπιστία της υπεύθυνης αρχής και
γ) η αναγνώριση της κοινωνικής τους θέσης - δηλαδή κατά πόσο αισθάνονται ότι τους συμπεριφέρονται με αξιοπρέπεια, κατά πόσο γίνονται σεβαστά τα δικαιώματά τους και κατά πόσο χαίρουν εκτίμησης.
Όσο περισσότερο οι άνθρωποι πιστεύουν ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται σε ουδέτερο και αμερόληπτο πλαίσιο, ότι μπορούν να εμπιστευτούν τα εμπλεκόμενα μέρη και ότι τους αποδίδεται σεβασμός και αξία, τόσο πιο πιθανό είναι να θεωρήσουν δίκαιες τις διαδικασίες.
Έτσι, σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, για να κρίνουν οι άνθρωποι τις διαδικασίες λήψης μιας απόφασης ως δίκαιες και αμερόληπτες, θα πρέπει να θεωρούν ότι οι Αρχές ακολουθούν τις αρχές της συσχετιστικής δικαιοσύνης και να ταυτίζονται με την ομάδα που συμπεριλαμβάνει τόσο τους ίδιους όσο και αυτές τις Αρχές.
Η εμβέλεια της δικαιοσύνης
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι πολλές θεωρίες που ασχολούνται με το θέμα υπονοούν ότι το ενδιαφέρον για τη δικαιοσύνη περιορίζεται εντός των ορίων μιας ομάδας.
Σύμφωνα με τον Deutsch το ενδιαφέρον θέμα της δικαιοσύνης υποδεικνύει ποιος δικαιούται ένα δίκαιο αποτέλεσμα και μια δίκαιη μεταχείριση, με άλλα λόγια ποιος ανήκει στην ηθική μας κοινότητα. Αυτό ονομάζεται εμβέλεια της δικαιοσύνης.
Η Opotow αναφέρεται σε μια διαδικασία ηθικού αποκλεσμού, σύμφωνα με την οποία κάποια «άτομα και ομάδες θεωρείται ότι βρίσκονται έξω από το πλαίσιο στο οποίο ισχύουν οι αξίες, οι κανόνες και το ενδιαφέρον σχετικά με τη δικαιοσύνη».
Η ίδια ορίζει την εμβέλεια της δικαιοσύνης ως «τα ψυχολογικά σύνορα εντός των οποίων το ενδιαφέρον για τη δικαιοσύνη και τους ηθικούς κανόνες διέπει τη συμπεριφορά μας».
Η εμβέλεια της δικαιοσύνης είναι ζήτημα μεγάλης σημασίας για τις πολυπολιτισμικές κοινωνίες, καθώς αποτελεί μέρος των διαδικασιών ένταξης και αποκλεισμού των κοινωνικών ομάδων από την ευρύτερη κοινωνία.
Σίγουρα όχι το να κάνεις θυσίες, γιατί τέτοιες κάνει και ο λυσσασμένος φιλήδονος.
Σίγουρα όχι το να ακολουθείς κάποιο πάθος, γιατί υπάρχουν αξιοπεριφρόνητα πάθη.
Σίγουρα όχι το να κάνεις κάτι για τους άλλους, δίχως φιλαυτία, γιατί ίσως κανένας δεν είναι πιο συνεπής εγωιστής από τον ευγενή.
-Αυτό που σε κάνει ευγενή είναι ότι το πάθος που σε πλήττει είναι ιδιόμορφο, κι εσύ δεν ξέρεις τίποτε για τούτη την ιδιομορφία: είναι η χρήση μιας σπάνιας και μοναδικής μονάδας μέτρησης και σχεδόν μια τρέλα· η αίσθηση της θέρμης σε πράγματα που όλοι οι άλλοι τα βρίσκουν ψυχρά· το μάντεμα αξιών για τις οποίες δεν έχουν εφευρεθεί ακόμη ζύγια· μια θυσιαστήρια προσφορά σε βωμούς αφιερωμένους σ' έναν άγνωστο θεό · η ανδρεία δίχως προσδοκία για τιμές· η αυτάρκεια που ξεχειλίζει από αφθονία και μεταβιβάζεται σε ανθρώπους και σε πράγματα.
Μέχρι τώρα, η σπανιότητα και η έλλειψη επίγνωσης της σπανιότητας αυτής ήταν αυτές που έκαναν κάποιον ευγενή.
Πρέπει όμως να λάβουμε υπόψη μας πως αυτό το κριτήριο έγινε αιτία να κριθούν άδικα και να συκοφαντηθούν στο σύνολό τους και προς όφελος των εξαιρέσεων όλα όσα ήταν συνηθισμένα, οικεία και απαραίτητα -δηλαδή όλα όσα εξυπηρετούσαν περισσότερο τη διατήρηση του είδους και ήταν ώς τώρα ο κανόνας στην ανθρωπότητα.
Το να γίνεις ο συνήγορος του κανόνα -αυτή είναι η έσχατη μορφή και εκλέπτυνση με τις οποίες θα μπορούσε να εμφανιστεί το νόημα της ευγένειας στη γη.
Αυτό που πολλοί άνθρωποι λένε έρωτα, δεν είναι άλλο απ' το διαλέγω μια γυναίκα και τη νυμφεύομαι.
Τη διαλέγουν, σ' το ορκίζομαι, τους έχω δει.
Λες και μπορείς να διαλέξεις τον έρωτα, λες και ο έρωτας δεν είναι το αστροπελέκι που σε σκίζει στα δύο και σ' αφήνει κεραυνόπληκτο στη μέση της αυλής.
Θα μου πεις ότι τη διαλέγουν γιατί την αγαπούν, αλλά εγώ πιστεύω ότι πάει αδάπανα.
Τη Βεατρίκη δεν τη διαλέγεις, την Ιουλιέτα δεν τη διαλέγεις.
Δε διαλέγεις εσύ τη βροχή που θα σε μουσκέψει ως το κόκαλο όταν βγεις από ένα ρεσιτάλ.
Δεν ήμαστε ερωτευμένοι, κάναμε έρωτα με αποστασιοποιημένη δεξιοτεχνία και κριτικό πνεύμα, αλλά μετά πέφταμε σε κάτι τρομερές σιωπές, ο αφρός της μπίρας στα ποτήρια έκοβε, η μπίρα ζεσταινόταν και ξεθύμαινε, ενώ εμείς κοιταζόμασταν και νιώθαμε πως αυτό σημαίνει χρόνος.
Στο τέλος η Μάγα σηκωνόταν κι έκοβε άσκοπες βόλτες στην κάμαρα.
Πάνω από μία φορά την είδα να θαυμάζει το σώμα της στον καθρέφτη, να πιάνει τα στήθη της όπως τα Ελληνικά αγάλματα της Αφροδίτης, και με τα μάτια να θωπεύει αργά το δέρμα της.
Δεν μπόρεσα ποτέ ν’ αντισταθώ στον πειρασμό να την καλέσω κοντά μου, να τη νιώσω να γέρνει λίγο λίγο πάνω μου, και πάλι να διχάζεται, μετά από εκείνη τη στιγμή που ’χε μείνει τόσο μόνη και τόσο ερωτευμένη μπροστά στην αιωνιότητα του σώματός της.
Κρύβει το πρόσωπό του για να προστατεύσει το όραμά του, αυτό που ήταν κάποτε δικό του: μέσα σ΄ εκείνη τη μικρή παλαμιαία νύχτα, το τελευταίο τοπίο του παραδείσου του.
Και κλαίει (γιατί η χειρονομία είναι και αυτή που συνοδεύει το κλάμα), ώσπου συνειδητοποιεί πως είναι μάταιο, πως η πραγματική καταδίκη αρχίζει τώρα: η λήθη της Εδέμ’ με άλλα λόγια, η πειθήνια συμμόρφωση, η φτηνή και ρυπαρή χαρά της εργασίας, ο ιδρώτας του προσώπου και οι πληρωμένες διακοπές.
Φανταστείτε ότι παίρνετε μέρος σε ένα σεμινάριο διαπραγμάτευσης μαζί με πολλούς άλλους πεπειραμένους μάνατζερ. Ο καθηγητής βγάζει ένα χαρτονόμισμα των 100 δολαρίων από την τσέπη του και ανακοινώνει:
Θα δημοπρατήσω αυτό το χαρτονόμισμα των 100 δολαρίων. Έχετε τη δυνατότητα να συμμετάσχετε ή απλώς να παρακολουθήσετε τη δημοπρασία. Οι προσφορές θα ξεκινήσουν από τα 5 δολάρια και οι συμμετέχοντες θα κληθούν να κάνουν προσφορές σε πολλαπλάσια του 5 έως ότου σταματήσουν οι προσφορές, οπότε και όποιος έχει κάνει την υψηλότερη προσφορά θα καταβάλει το δεδηλωμένο ποσό και θα κερδίσει τα 100 δολάρια. Το μόνο χαρακτηριστικό που διακρίνει αυτή τη δημοπρασία από τις παραδοσιακές δημοπρασίες είναι ο κανόνας ότι το άτομο με τη δεύτερη υψηλότερη προσφορά πρέπει να καταβάλει και εκείνο το ποσό που πρόσφερε, παρότι προφανώς δε θα κερδίσει το χαρτονόμισμα. Για παράδειγμα, αν η Μαρία προσφέρει 15 δολάρια, ο Τζαμάλ 20 και η δημοπρασία σταματήσει, ο Τζαμάλ θα λάβει 80 δολάρια (τα 100 που θα κερδίσει, μείον τα 20 της προσφοράς του) και η Μαρία, που είχε τη δεύτερη υψηλότερη προσφορά, θα μου δώσει 15 δολάρια (το ποσό της προσφοράς της).
Ποια στρατηγική θα ακολουθούσατε; θα παίρνατε μέρος στη δημοπρασία;
Ο Μαξ έχει διεξαγάγει δεκάδες φορές τη συγκεκριμένη δημοπρασία, καθώς και εκατοντάδες φορές ανάλογες δημοπρασίες. Η συνήθης έκβαση είναι ότι κερδίζει πολλά χρήματα.
Ιδού πώς ακριβώς συμβαίνει. Οι προσφορές ξεκινούν με ενθουσιασμό. Εκεί γύρω στα 60 με 80 δολάρια, όλοι εκτός από τα δύο άτομα με τις υψηλότερες προσφορές αποχωρούν από τη δημοπρασία. Τότε, οι δύο πλειοδότες αρχίζουν να αισθάνονται την πίεση. Ας υποθέσουμε ότι ο ένας έχει προσφέρει 70 δολάρια και ο άλλος 75. Ο πρώτος πρέπει ή να προσφέρει 80 δολάρια ή να σταματήσει να πλειοδοτεί και να υποστεί τη βέβαιη απώλεια των 70 δολαρίων (τα οποία πρέπει να καταβάλει, αφού είναι ο πλειοδότης με τη δεύτερη υψηλότερη προσφορά). Η αβεβαιότητα που σχετίζεται με τη συνέχιση των πλειοδοσιών φαντάζει ελκυστικότερη από τη βέβαιη απώλεια έτσι, προσφέρει 80 δολάρια και οι προσφορές συνεχίζονται μέχρι που φτάνουν τα 95 και 100 δολάρια, αντίστοιχα. Σιωπή απλώνεται στην αίθουσα, καθώς όλοι επικεντρώνονται στον πλειοδότη που έχει προσφέρει 95 δολάρια, ο οποίος πρέπει να αποφασίσει αν θα δεχτεί να χάσει τα 95 δολάρια και θα συνεχίσει να πλειοδοτεί πέρα από τα 100 δολάρια ελπίζοντας ότι η άλλη πλευρά θα αποχωρήσει πρώτη. Η τάξη γελάει καθώς ο πλειοδότης αναπόφευκτα προσφέρει 105 δολάρια Οι προσφορές σε αυτή τη δημοπρασία σταματούν συνήθως κάπου μεταξύ 100 και 1.000 δολαρίων.
Γιατί αποφασίζουν οι εκπαιδευόμενοι να πάρουν μέρος στη δημοπρασία; Προφανώς επειδή δελεάζονται από το ενδεχόμενο να κερδίσουν και να βγάλουν χρήματα. Όμως, γιατί συνεχίζουν να πλειοδοτούν πάνω από τα 100 δολάρια; Επειδή έχουν παγιδευτεί – στρατηγικά και ψυχολογικά. Στρατηγικά, μόλις κάποιος λάβει μέρος στη δημοπρασία του χαρτονομίσματος και είναι ανάμεσα στους δύο τελικούς πλειοδότες, μπορεί κάνοντας μια ελάχιστα υψηλότερη προσφορά να παραμείνει στη δημοπρασία αντί να αποχωρήσει – και φαίνεται λογικό να την κάνει. Άλλωστε, ίσως η επόμενη προσφορά να είναι αυτή που θα κάνει τον άλλο πλειοδότη να αποχωρήσει πρώτος. Αν όμως ακολουθήσουν και οι δύο πλειοδότες αυτή τη φαινομενικά ορθολογική στρατηγική, η δημοπρασία μπορεί να φτάσει σε δυσθεώρητα ύψη με καταστροφικά αποτελέσματα και για τους δύο.
Η στρατηγική δεν είναι η μόνη παγίδα στη δημοπρασία των 100 δολαρίων – ούτε στις αμέτρητες άλλες διαπραγματεύσεις, διαμάχες και συγκρούσεις όπου άτομα, εταιρείες και κράτη κλιμακώνουν τη δέσμευσή τους σε έναν αποτυχημένο τρόπο δράσης. Οι έρευνες πάνω στη μη ορθολογική κλιμάκωση της δέσμευσης αποκαλύπτουν ότι οι διαπραγματευτές διακατέχονται από μια έντονη ψυχολογική ανάγκη να δικαιολογήσουν (στον εαυτό τους και στους άλλους) τις προηγούμενες αποφάσεις και συμπεριφορές τους.
Συχνά, τους είναι δύσκολο να παραδεχτούν ότι η αρχική τους στρατηγική ήταν ατυχής ή ότι μπορεί να έκαναν λάθος. Για να αποφύγουν να αναγνωρίσουν αυτά τα ενδεχόμενα, θα κλιμακώσουν τη δέσμευσή τους ακόμη και όταν κάτι τέτοιο είναι εξαιρετικά δαπανηρό ή, ενδεχομένως, και καταστροφικό. Ο Ντίπακ και οι συνάδελφοί του έχουν αποδείξει ότι η συναισθηματική φόρτιση μπορεί να επιδεινώσει το πρόβλημα της κλιμάκωσης. Οι έρευνές τους πάνω στην ανταγωνιστική διέγερση δείχνουν ότι οι αλληλεπιδράσεις που οξύνουν τα συναισθήματα αντιπαλότητας μπορούν να δημιουργήσουν την ανάγκη στους διαπραγματευτές να «κερδίσουν με κάθε κόστος. Φυσικά, όπως και στη δημοπρασία των 100 δολαρίων , το «κερδίζω» και το «βγάζω χρήματα» μπορεί να μην είναι το ίδιο πράγμα αν οι προσφορές συνεχίσουν πάνω από τα 100 δολάρια ακόμη και ο «νικητής» χάνει!
Το να στέκεσαι μόνος σου σημαίνει να είσαι αδιάφθορος, αθώος, ελεύθερος από κάθε παράδοση, κάθε δόγμα, κάθε άποψη, από ό,τι λέει κάποιος άλλος και λοιπά. Ένας τέτοιος νους δεν ψάχνει, επειδή δεν υπάρχει τίποτα για να το ψάξει· όντας ελεύθερος, ένας τέτοιος νους είναι εντελώς ακίνητος χωρίς να θέλει κάτι, χωρίς να κινείται. Αλλά αυτή η κατάσταση δεν είναι για να την πετύχεις· δεν είναι κάτι που το εξαγοράζεις με πειθαρχία· δεν εμφανίζεται με την παραίτηση από το σεξ ή με την πρακτική κάποιων ασκήσεων γιόγκα. Εμφανίζεται μόνο όταν υπάρξει κατανόηση των τρόπων του εαυτού, του «εγώ», που φανερώνεται μέσω του συνειδητού νου σε κάθε δραστηριότητα και επίσης στο ασυνείδητο. Εκείνο που έχει σημασία είναι να κατανοήσει κανείς από μόνος του, όχι μέσω της καθοδήγησης άλλων, το συνολικό περιεχόμενο της συνείδησης, που είναι διαμορφωμένο, που είναι αποτέλεσμα της κοινωνίας, της θρησκείας, διάφορων επιδράσεων, επιπτώσεων, εντυπώσεων, αναμνήσεων· να κατανοήσει όλη αυτή τη διαμόρφωση και να ελευθερωθεί από αυτήν. Αλλά δεν υπάρχει «πώς» να ελευθερωθείς. Αν ρωτήσετε πώς να ελευθερωθείτε, τότε δεν ακούτε.
Πειραματίζεστε με τις διδασκαλίες μου ή πειραματίζεστε με τον εαυτό σας; Ελπίζω να βλέπετε την διαφορά. Εάν πειραματίζεστε με όσα λέω δεν μπορεί παρά να φτάσετε στο σημείο να πείτε, «και τώρα τι κάνουμε;» επειδή προσπαθείτε να πετύχετε κάποιο αποτέλεσμα που θεωρείτε ότι εγώ το έχω. Νομίζετε ότι έχω κάτι που εσείς δεν έχετε και ότι εάν πειραματιστείτε με όσα λέω, θα το έχετε και εσείς – κι αυτό είναι εκείνο που κάνουν οι περισσότεροι από εμάς. Προσεγγίζουμε αυτά τα πράγματα με μία αντίληψη εμπορικής δραστηριότητας, «θα κάνω αυτό, για να κερδίσω εκείνο. Θα λατρέψω, θα διαλογιστώ, θα θυσιάσω, προκειμένου να κερδίσω κάτι».
Τώρα, μην κάνετε πρακτική εξάσκηση. Δεν έχω τίποτα να πω για κάτι τέτοιο. Ή καλύτερα, όλο κι όλο εκείνο που λέω είναι: Παρατηρείστε τον ίδιο σας τον νου, δείτε σε τι βάθη μπορεί να φτάσει ο νους· τότε εσείς είστε εκείνο που είναι σημαντικό, όχι οι διδασκαλίες. Είναι σημαντικό για σας να βρείτε τους δικούς σας τρόπους σκέψης και τι συνεπάγεται αυτή η σκέψη. Και αν παρατηρείτε πραγματικά την δική σας σκέψη, εάν παρακολουθείτε, πειραματίζεστε, ανακαλύπτετε και μετά τα αφήνετε όλα, πεθαίνοντας κάθε μέρα για ό,τι έχετε μαζέψει, τότε δεν θα αναρωτηθείτε ποτέ, «και τώρα τι κάνουμε;».
Στην ψυχολογία και στη λογική υπάρχουν αλήθειες αλλά λείπει η αλήθεια.
Για ποιον και για ποιο μπορώ να πω ανεπιφύλακτα: «Αυτό το ξέρω!».
Την καρδιά μου μπορώ να την καταλάβω και ξέρω πως υπάρχει. Τον κόσμο, μπορώ να τον αγγίξω και ξέρω, πάλι, πως υπάρχει. Εδώ σταματάει κάθε μου γνώση, τα υπόλοιπα είναι επινοήσεις. Γιατί, αν προσπαθώ να καταλάβω τον εαυτό μου για τον οποίο είμαι σίγουρος, αν προσπαθώ να τον καθορίσω και να τον συνοψίσω, αφήνω το νερό να κυλάει μέσ' από τα δάκτυλά μου. Μπορώ να περιγράψω μία-μία όλες τις όψεις που ξέρει να παίρνει, ακόμα κι εκείνες που του έχουν αποδώσει, τη μόρφωση, την καταγωγή, την οργή ή τις σιωπές, την αξιοπρέπεια ή μικροπρέπεια. Αλλά δεν προσθέτουμε πρόσωπα. Ακόμα κι αυτή, η δική μου καρδιά θα μου μείνει άγνωστη για πάντα. Ανάμεσα στη βεβαιότητα που έχω για την ύπαρξή μου και στο νόημα που προσπαθώ να δώσω σ' αυτή τη βεβαιότητα, υπάρχει ένα κενό που δε θα γεμίσει ποτέ.
Ο εαυτός μου θα μου μείνει για πάντα ξένος.
Στην ψυχολογία και στη λογική υπάρχουν αλήθειες αλλά λείπει η αλήθεια. Το Σωκρατικό «γνώθι σ' αυτόν» αξίζει τόσο όσο το «έσο ενάρετος» της εξομολόγησης. Σ’ αυτά βλέπουμε πως υπάρχει νοσταλγία και άγνοια. Αποτελούν άσκοπα παιχνίδια επάνω σε σπουδαία θέματα. Μονάχα μέσα στα πλαίσια που μπορεί κανείς να τα πλησιάσει παίρνουν κάποιο νόημα. Βλέπω ακόμα τα δέντρα που ξέρω τη σύστασή τους, το νερό που δοκιμάζω τη γεύση του. Πώς ν' αρνηθώ αυτό τον κόσμο αφού υφίσταμαι την επίδρασή του, πώς ν' αρνηθώ το άρωμα της χλόης και των άστρων, πώς ν' αρνηθώ τη νύχτα και τις λίγες βραδιές που χαρίζουν στην καρδιά γαλήνη; Κι όμως ολόκληρη η επιστήμη αυτής της γης δε θα με πείσει ποτέ για το ότι αυτός ο κόσμος μου ανήκει.
Μου τον περιγράφετε και με μαθαίνετε πού να τον κατατάξω. Απαριθμείτε τους νόμους του και διψώντας για γνώση συμφωνώ πως είναι αληθινοί. Διαλύετε το μηχανισμό του κι η ελπίδα μου μεγαλώνει. Μου μαθαίνετε, τέλος, πως αυτός ο γοητευτικός και πολύχρωμος κόσμος ξεκινάει απ' το άτομο κι αυτό απ' το ηλεκτρόνιο. Όλα αυτά είναι πολύ ωραία και περιμένω να συνεχίσετε. Εσείς όμως μου μιλάτε για ένα αόρατο πλανητικό σύστημα όπου τα ηλεκτρόνια περιστρέφονται γύρω από έναν πυρήνα. Μου εξηγείτε σ' αυτό τον κόσμο με μια εικόνα.
Αναγνωρίζω τότε πως φτάσατε στο σημείο να κάνετε ποίηση: Δε θα μάθω ποτέ. Προτού προλάβω να μάθω την προέλευσή μου αλλάζετε θεωρία. Έτσι, η επιστήμη που ήταν υποχρεωμένη να μου μάθει τα πάντα καταλήγει στην υπόθεση, η σαφήνεια βυθίζεται στην αλληγορία, η αβεβαιότητα αναλύεται σ' έργο τέχνης. Για ποιο λόγο τόσες προσπάθειες;
Οι απαλές γραμμές των λόφων και το χέρι της νύχτας πάνω σ' αυτήν τη βασανισμένη καρδιά μου μαθαίνουν πιο πολλά. Ξαναγυρίζω εκεί που βρισκόμουν στην αρχή.
Είσαι γεμάτος βέβαιες βεβαιότητες. Έχεις χτίσει την καθημερινότητά σου πάνω σε βέβαιες βεβαιότητες, τις οποίες έχεις πάψει πια να θεωρείς και να μελετάς. Πάνω σε αυτές έχτισες και χτίζεις κοτζάμ θεριεμένα χτίσματα υπαρξιακών βεβαιοτήτων, ανεβάζοντας το ύψος των χτισμάτων σου ολοένα.
Τα θεμέλια στα φέρανε προκάτ. Σου είπανε «αυτές είναι οι Βεβαιότητες, υπογράψτε πως παραλάβατε και ορίστε το πιστοποιητικό σας». Αυτό σου είπανε, εσύ υπέγραψες, πήρες το πιστοποιητικό και άρχισες να χτίζεις.
Πόσο αλήθεια όμορφο!
Ήθελες να χτίσεις, ήθελες να δομήσεις τις πραγματικότητές σου, ήθελες να βάλεις τάξη στο χάος ανυψώνοντας πάνω στα θεμέλια της βεβαιότητας το δικό σου μοναδικό χτίσμα με τη δική σου μοναδική υπογραφή! Κι έτσι, ίσως δε σε κατάπινε το χάος. Έτσι, ίσως να είχες έναν λόγο ύπαρξης σε αυτό τον ανεξήγητο και ακατανόητο ανισόρροπο κόσμο. Έτσι, ίσως δικαιολογιόσουν πως πάνω απ΄ όλα θέλησες κάτι ν΄ αφήσεις πίσω στα παιδιά σου.
Κι έχτισες πάνω στις πλατφόρμες των Βέβαιων Βεβαιοτήτων.
Μη με ρωτάς ποιες είναι αυτές. Κοίταξε μέσα σου. Γνωρίζεις. Μια μια γκρεμίζονται οι πρώτες, συμπαρασύροντας σα ντόμινο γιγαντιαίο και τις άλλες, πίσω, τις κρυμμένες. Εκείνες που ούτε καν αναλογίστηκες πως ίσως να υπάρχουν.
Όπως ο Ήλιος.
Ο ήλιος είναι μία Βέβαιη Βεβαιότητα. Ναι το γνωρίζουμε πως κάποτε θα πάψει να υπάρχει, αλλά βρε αδερφέ, τι μου ψελλίζεις τώρα, εδώ ο κόσμος χάνεται κι εσύ μου λες το τι θα γίνει σε 5 δισεκατομμύρια χρόνια;
Και σε ρωτάω, ποιος σου όρισε αυτό το νούμερο; Ποιος σου είπε για τα 5 δισεκατομμύρια χρόνια; Ήταν πιστοποιημένος Βεβαιωτής Βέβαιων Βεβαιοτήτων; Ποιος σου είπε πως μέχρι να χαθεί η γη μας, σημαντικό είναι να μαζεύεις χρήμα και ύλη, να πατάς πάνω στους άλλους και να κοιτάζεις τη δική σου «ευημερία»; Ήταν πιστοποιημένος Βεβαιωτής και αυτός;
Κι όταν οι πάνω όροφοι αρχίζουνε να πέφτουν, όταν το προϊόν του μόχθου σου το χτίσμα σου αρχίζει να καταρρέει, τότε ανοίγεις το επόμενο κεφάλαιο.
Τις Αβέβαιες Βεβαιότητες.
Εκεί δεν θέλεις πια πιστοποιητές, εκεί οι πιστοποιητές δεν έχουν θέσεις εργασίας. Εκεί χρειάζεσαι συμπονετές, χρειάζεσαι θεραπευτές και ψυχοστηριχτές. Αναζητάς πλέον τα ψυχοανυψωτικά μηχανήματα, αυτά που δεν ξερνούν μπετό αλλά δυνάμεις, αυτά που αναβλύζουν λόγους ύπαρξης και φωτεινές ελπίδες, κρυμμένες πίσω από την κουρτίνα της Βέβαιης Αβεβαιότητας.
Κι έτσι εισέρχεσαι στο τρίτο στάδιο.
Στις Βέβαιες Αβεβαιότητες.
Ποιος τάχα να ‘σαι μέσα σ΄ένα σύμπαν που έχει δομηθεί πάνω σε Βέβαιες Αβεβαιότητες; Έπαψες πια να ψάχνεις για πιστοποιητές; Ο κάθε ένας φέρων τις περγαμηνές σου τραγουδάει σε δικό του τόνο, και μόνο σε μπερδεύει, την ώρα που εσύ βλέπεις μπροστά σου χιλιάδες μονοπάτια και δεν ξέρεις ποιο αλήθεια να διαβείς και ποιο να αποφύγεις…
Όχι άλλους πια πιστοποιητές, όχι άλλες βεβαιώσεις και διαβεβαιώσεις, θέλω μονάχα και επιθυμώ την ίδια τη Δική μου τη Φωνή Σοφίας να ακούσω, που έχω πάψει να την αφουγκράζομαι αιώνες τώρα, αιώνες Βέβαιων Βεβαιοτήτων… Τι τάχα να μου λέει αυτή η φωνούλα, που έμεινε πιστή εκεί μέσα στης ψυχής τα βάθη, ακόμη και σιωπηλή ως ήτανε, καθώς εγώ ποτέ μου δεν της άφησα το χώρο να μιλήσει… Διότι τα πιστοποιητικά δεν το αναφέραν πουθενά, πως οι συνθήκες θα διαμορφωθούν ανάλογα με τη Φωνούλα της Καρδιάς.
Και τότε, τότε ίσως εισέλθεις πια στο Μαγικό αυτό τον Κόσμο της θεϊκής Αλληλεπίδρασης.
Στις Αβέβαιες Αβεβαιότητες.
Μια θάλασσα απείρου, μέσα της κολυμπάς στο ρεύμα αφημένος, τα άστρα ατενίζεις και γνωρίζεις πως Όπως Μέσα Έτσι Έξω. Γνωρίζεις πως η πλάση είναι Φράκταλ, ένα μορφοκλασματικό σύνολο. Γνωρίζεις πως η ψυχή σου διαμορφώνει το δικό σου Σύμπαν. Πως το ρέμα όπου κι αν τρέχει, εσύ είσαι το πλάσμα που θα επιλέξει τη συχνότητά του, τη δόνηση που αγαπάς, που επιθυμείς, Εσύ είσαι το μοναδικό θεϊκό μικρό απέραντο ουράνιο πλασματάκι που θα διαλέξει την Εκδήλωσή του.
Αγαπημένε μου Συμπαντικέ Συνοδοιπόρε, στο μαγικό αυτό ταξίδι σου είμαστε παρέα. Ας χαιρετήσουμε το Φόβο μ΄ ένα Ευχαριστώ για όλα αυτά απ΄ τα οποία μας προφύλαξε, αλλά Όχι Άλλο θα του πούμε. Δεν θα με προφυλάξεις άλλο από αυτό που Είμαι. Άλλο δεν θα δομήσω χτίσματα της άμμου πάνω σε βεβαιωμένες βεβαιότητες μιας απέραντης Αβεβαιότητας. Τώρα θα ξεκινήσω το μεγάλο μου ταξίδι το Μαγικό Μεγάλο μου Ταξίδι,
από τις Βέβαιες Βεβαιότητες στις Αβέβαιες Αβεβαιότητες.
«Όταν θέλεις κάτι πολύ, το σύμπαν συνωμοτεί για να πετύχεις το προσωπικό σου όνειρο», έγραψε ο Κοέλο κι αυτή του η φράση αγαπήθηκε από πάρα πολλούς. Τα χρόνια πέρασαν και μου φαίνεται πολύ αστείο να διαβάζω πλέον τις παραλλαγές της σε στιχάκια που παρουσιάζουν το σύμπαν κουφό και άχρηστο.
Δεν υπάρχει μια «ανώτερη» βούληση που ελέγχει και ρυθμίζει τις ζωές των ανθρώπων, αλλά σίγουρα υπάρχουν εκείνοι που έχουν χρεώσει την πορεία της ζωής τους σ’ αυτήν τη βούληση, την οποία θεωρούν πως δεν μπορούν να την ελέγξουν.
Άλλοι την ονομάζουν μοίρα, άλλοι πεπρωμένο και κάποιοι άλλοι σύμπαν.
Πολύ αόριστα και γενικευμένα όλα, αλλά εκφράζουν την ανάγκη του ανθρώπου να δικαιώσει το παράπονό του για όλα όσα στερείται και πιστεύει ότι του αξίζουν.
Αν όντως πιστεύεις στη δύναμη ή στην αδυναμία του σύμπαντος να συμμεριστεί και να συνωμοτήσει για το προσωπικό σου όνειρο, σκέψου και το άλλο ενδεχόμενο.
Το σύμπαν μπορεί τελικά να μην είναι ούτε τυφλό ούτε κουφό.
Ίσως και να σε ακούει, αλλά και να βλέπει αυτά που εσύ δεν μπορείς ή αρνείσαι να δεις. Και ίσως όντως να συνωμοτεί τελικά, αλλά υπέρ σου κι όχι εναντίον σου, όπως νομίζεις. Συνωμοτεί για να σε προστατέψει. Με τη λογική ότι είναι καλύτερο να μουντζώνεις εσύ αυτό για αδιαφορία παρά τον εαυτό σου αργότερα για ανοησία.
Κάθε εμπόδιο για καλό, λέει ο σοφός λαός. Κάθε εμπόδιο μια συνωμοσία του σύμπαντος για το καλό σου, σκέφτομαι εγώ. Μπορεί να είναι κι έτσι. Μπορεί και όχι.
Κι αν δεν είναι έτσι, τότε να σκεφτείς μήπως τελικά είναι όλα παιχνίδια του μυαλού (σου!). Κι ότι όλα είναι απλά. Κι όλα είναι διαχειρίσιμα.
Στο χέρι σου είναι να ανοίξεις το παράθυρο της ζωής σου για να δεις το “παραπέρα”. Κι αυτή τη ζωή που ονειρεύτηκες στα νιάτα σου, ίσως είναι καλύτερα να σταματήσεις να την αναπολείς και να προσπαθήσεις να την παλέψεις και να τη διεκδικήσεις.
Κι αν δεις ότι δεν τα καταφέρνεις, να προσπαθήσεις τουλάχιστον να την κάνεις καλύτερη στο παρόν που τη ζεις. Με τα δεδομένα που έχεις στα χέρια σου. Κι αυτά είναι μετρημένα κουκιά. Δεν μπορείς να τα αμφισβητήσεις.
Η ζωή που λαχταράς δε θα σου χαριστεί από κανέναν “έρωτα”, δε θα σου χαριστεί από κανένα σύμπαν, δε θα σου χαριστεί μόνο από τα όνειρα.
Πιστεύω ότι αν κάτι το θέλουμε πολύ, δύσκολα μπορούν να μας σταματήσουν γνώμες τρίτων, πρακτικά εμπόδια ή ηθικές αναστολές . Δεν είμαι σίγουρη αν το σύμπαν θα συνωμοτήσει…αλλά αν σκεφτείς το χρονοδιάγραμμα της αναμονής που σε βάζει, πρέπει τελικά να είναι πολύ αργό…
Μέχρι να το σκεφτεί και να το αποφασίσει, μάλλον θα έχουμε προλάβει ή να χαρούμε τον θρίαμβό μας ή να φάμε τα μούτρα μας…
Όπως και να ‘χει, άμα είναι να περιμένεις τις συμπαντικές συνομωσίες για να κρατήσεις το όνειρο στα χέρια σου, χάθηκε η μαγεία του. Και τότε γίνεται απλά μια ακόμα πραγματικότητα με μπόλικη δόση λογικής.
Και γι’ αυτήν δε χρειάζεται να υποχρεωνόμαστε σε κανένα σύμπαν, την έχουμε κι από μόνοι μας. Έτσι δεν είναι;
Το ζήτημα αναφορικά με τους πνευματικούς ανθρώπους και το κατά πόσο η παρουσία τους στα σημαντικά και συλλογικά προβλήματα είναι αναγκαία, έχει γίνει αντικείμενο πολλών συζητήσεων και έχει δεχθεί πολλές απόψεις. Μια άποψη που διατυπώνεται είναι το εάν οι πνευματικοί άνθρωποι πρέπει να παρεμβαίνουν σε σημαντικά ζητήματα προσωπικά ή μέσω του έργου τους, αλλά και πώς πρέπει να εκδηλώνεται η παρουσία και η συμμετοχή τους.
Από την άλλη, υπάρχει και η μερίδα ανθρώπων που πιστεύουν πως οι πνευματικοί άνθρωποι έχουν μια τάση για επιβολή εξουσίας μέσω της γνώμης και της παρέμβασής τους. Οι περισσότεροι όμως πιστεύουν ότι οι πνευματικοί άνθρωποι κλείνονται είτε σε έναν «γυάλινο πύργο» μαζί με τους όμοιούς τους ή απλά παραμένουν σε μια παγερή σιωπή.
Κάποια στιγμή, όμως, αυτός ο γυάλινος πύργος θα καταστραφεί και θα βλάψει ακόμα και τους ίδιους. Αυτό συμβαίνει διότι ένας πνευματικός άνθρωπος δεν μπορεί να έχει την πολυτέλεια του εγκλεισμού σε έναν γυάλινο πύργο για μια ολόκληρη ζωή. Πρέπει να λάβουμε υπόψη μας την εικόνα του σύγχρονου κόσμου και το πόσο γρήγορα αυτός εξελίσσεται, ώστε να είναι φανερή η ανάγκη των πνευματικών ανθρώπων ως ατόμων που διέπονται από σημαντικά στοιχεία που θα τους κάνουν χρήσιμους και ικανούς ενάντια στα δύσκολα προβλήματα της εποχής μας.
Η ουσία του πνευματικού ανθρώπου είναι διπλή, κοινωνική και πνευματική, και τα γνωρίσματα αυτού είναι το ένστικτο, ο στοχασμός, η αρετή, η γνώση και η κριτική συνείδηση. Το χρέος του πνευματικού ανθρώπου καθορίζεται από την κατάσταση της κοινωνίας της εποχής και από τον ρόλο που θα κληθεί να αναλάβει σε περιόδους κρίσης.
Ειδικότερα, πρέπει να είναι πολιτικά μάχιμος και να αρνείται τον πνευματικό ασκητισμό. Ο ρόλος του είναι πολύ σημαντικός σε περιόδους κρίσης και συνιστά ελπίδα και σε αθώους καιρούς η άγρυπνη-ακοίμητη συνείδηση. Η θετική παρουσία του κοινωνικού ανθρώπου τον καθιστά κοινωνικά αποδεκτό. Ο λαός στηρίζεται σε αυτούς, εμπνέεται και εμψυχώνεται. Το γεγονός αυτό σημαίνει πως δεν πρέπει να λειτουργούν ως υποκατάστατα νέων ηγεσιών και εξουσιών και ούτε να αποτελούν φερέφωνα μεσσιανικών αντιλήψεων.
Επιπλέον, ο πνευματικός άνθρωπος πρέπει να είναι μαχητής του νέου και του δικαίου και όχι απολογητής του παλιού και του άδικου. Η διανόηση δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως τρόπος επιβολής και εξουσίας, αλλά ως τρόπος καταπολέμησης σύγχρονων και σημαντικών προβλημάτων της εποχής και μάχης για αξιοπρέπεια, ελευθερία, δημοκρατία και αυτονομία.
Ο πνευματικός άνθρωπος, λοιπόν, δικαιώνεται στο πεζοδρόμιο ή το ρόλο αυτό παίζει η «αναίμακτη πνευματική μοναξιά»; Τον δικαιώνει η τριβή με τα καθημερινά και οι τραυματισμοί ή η ασφάλεια της πνευματικότητας; Αυτά τα ερωτήματα και διλήμματα τίθενται εδώ και αιώνες, χωρίς όμως να διατυπώνονται εύκολες απαντήσεις. Πάντως, για τους θιασώτες της «πνευματικής μοναξιάς» των διανοουμένων, ο άνθρωπος του πνεύματος συχνά είναι ένας ξένος στους κόλπους της κοινωνίας. Είναι εκείνος που βρίσκεται σε ρήξη με την κοινωνία και δεν ζει σύμφωνα με τους κυρίαρχους κοινωνικούς κανόνες.
Επίσης, όπως έχει ήδη ειπωθεί, στον αντίποδα της εικόνας του «εξόριστου πνευματικού ανθρώπου» βρίσκονται εκείνοι που φιλοτεχνούν την εικόνα του διανοούμενου που υπηρετεί την κοινωνία. Βασικό στοιχείο της ύπαρξής του αποτελεί η συμμετοχή του στον αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη, ισότητα, ελευθερία και αυτοπροσδιορισμό. Ο πνευματικός, δηλαδή, άνθρωπος ολοκληρώνεται μόνο όταν καθίσταται παιδαγωγός της κοινωνίας και φρουρός της. Αυτή η μερίδα, λοιπόν, ατόμων που έχουν ως σκοπό την ηγεσία της κοινωνίας δεν πρέπει να σιωπούν, αλλά να είναι πάντοτε έτοιμοι να αντιμετωπίσουν οποιοδήποτε πρόβλημα προκύψει και να προσφέρουν την απαραίτητη συμβολή τους.
Σε μία διαπίστωση που παρουσιάζει ενδιαφέρον προχώρησαν επιστήμονες που παρατήρησαν πλανήτη με τη βοήθεια του Hubble Space Telescope.
Σύμφωνα με έρευνα δημοσιεύτηκε στο arXiv, παρατήρησαν ότι είχε χάσει την ατμόσφαιρά του, όμως κατάφερε να δημιουργήσει μία καινούργια μέσα από ηφαιστειακή δραστηριότητα.
Ο GJ 1132 b είναι ένας από τους πιο σημαντικούς πλανήτες εκτός του Ηλιακού Συστήματος, επειδή θα μας προσφέρει πολύτιμη γνώση σχετικά με το σχηματισμό ατμόσφαιρας.
Με μέγεθος αρκετές φορές τη διάμετρο της Γης, ο πλανήτης θεωρείται πως ξεκίνησε ως ένας αέριος γίγαντας με πυκνή ατμόσφαιρα υδρογόνου και ηλίου. Η έντονη ακτινοβολία του νεαρού άστρου του “ξεγύμνωσε” γρήγορα τον πλανήτη από το υδρογόνο και το ήλιο και το μόνο που έμεινε ήταν ο πυρήνας του ο οποίος είχε το μέγεθος της Γης.
Αλλά τότε η υπόθεση απέκτησε ενδιαφέρον. Προς έκπληξη των επιστημόνων, το Hubble ανίχνευσε ατμόσφαιρα παρούσα τώρα στον πλανήτη, με την ομάδα να συμπεραίνει πως αποτελείται από υδρογόνο, μεθάνια, υδροκυάνιο και ομίχλη σε μορφή αεροζόλ που παράγεται φωτοχημικά από υδρογονάνθρακες. Το υδρογόνο που παρατηρείται τώρα προέρχεται από την αρχική ατμόσφαιρα η οποία απορροφήθηκε από το ρευστό μανδύα του πλανήτη και απελευθερώνεται σταδιακά μέσω ηφαιστειακών διεργασιών.
Ο GJ 1132 b βρίσκεται 41 έτη φωτός από τη Γη και έχει αρκετές ομοιότητες με αυτήν ενώ είναι τόσο διαφορετικός. Και οι δύο έχουν παρόμοια πυκνότητα, παρόμοιο μέγεθος και παρόμοια ηλικία, περίπου 4.5 δισεκατομμυρίων ετών. Και οι δύο ξεκίνησαν με ατμόσφαιρες που κυριαρχούσε το υδρογόνο και οι δύο ήταν πολύ καυτοί πριν πέσει η θερμοκρασία τους, ενώ έχουν ακόμα και παρόμοια ατμοσφαιρική πίεση στην επιφάνεια.
Ωστόσο η τροχιά τους είναι τελείως διαφορετική, με τον πλανήτη να είναι πολύ κοντά στο άστρο του και να ολοκληρώνει μία τροχιά κάθε μιάμιση μέρα. Αυτή η απόσταση κρατά τον GJ 1132 b κλειδωμένο παλιρροιακά, έχοντας στραμμένη προς το άστρο την ίδια πλευρά.
Το ερώτημα είναι τι κάνει το μανδύα αρκετά καυτό για να παραμείνει υγρός και να είναι ενεργός ηφαιστειακά. Αυτό το σύστημα είναι ξεχωριστό επειδή έχει τη δυνατότητα για αρκετή παλιρροιακή θέρμανση. Ένα παράδειγμα παλιρροιακής θέρμανσης πιο κοντά σε εμάς, είναι ο δορυφόρος του Δία, Ιώ.
Στις 27 Ιανουαρίου του 2021, συμπληρώθηκαν 50 χρόνια από την 27η Ιανουαρίου 1971, όταν δυο δέσμες πρωτονίων συγκρούστηκαν για πρώτη φορά στον (πρώην πλέον) επιταχυντή διασταυρούμενων δακτυλίων του CERN, καθιστώντας τον πρώτο επιταχυντή στην ιστορία για την δημιουργία συγκρούσεων μεταξύ δύο αντίθετα κινούμενων δεσμών αδρονίων. Ένα ερώτημα που εύλογα μπορεί να τεθεί είναι πόσα νέα σωμάτια και σωματίδια έχουν ανακαλυφθεί στον LHC. Βέβαια, η πιο γνωστή ανακάλυψη είναι αυτή του μποζονίου Higgs, όμως κατά τα τελευταία 10 χρόνια, όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα του CERN και σε άρθρο στο περιοδικό CERN Courier, σε πειράματα στο LHC έχουν βρεθεί περισσότερα από 50 νέα σωματίδια, που ονομάζονται αδρόνια. Είναι κατανοητό ότι συμπτωματικά η εμφάνιση του αριθμού 50 συνδυάζεται με τον εορτασμό της 50ης επετείου λειτουργίας των επιταχυντών σύγκρουσης αδρονίων.
Πριν από οτιδήποτε άλλο, ας δούμε τι είναι αυτά τα σωματίδια: Τα αδρόνια, δεν είναι στοιχειώδη σωμάτια – οι φυσικοί τα γνώρισαν από το 1964, όταν οι Murray Gell-Mann (στην εικόνα κειμένου στο ATLAS) και George Zweig ανεξάρτητα πρότειναν αυτό που σήμερα είναι γνωστό ως μοντέλο των κουάρκ. Αυτό το μοντέλο θεωρεί τα αδρόνια ως σύνθετα σωματίδια που αποτελούνται από ένα νέο τύπο στοιχειωδών σωματίων που ονομάστηκαν κουάρκ. Όμως, με τον ίδιο τρόπο που οι ερευνητές ακόμη ανακαλύπτουν νέα ισότοπα για περισσότερο από 150 χρόνια από τότε που ο Dmitri Mendeleev καθιέρωσε τον Περιοδικό Πίνακα, οι μελέτες δυνατών σύνθετων καταστάσεων που διαμορφώνονται από κουάρκ είναι ακόμη ένα ενεργό πεδίο στη σωματιδιακή φυσική.
Ο λόγος για αυτό έγκειται στην κβαντική χρωμοδυναμική, ή QCD, τη θεωρία που περιγράφει την ισχυρή αλληλεπίδραση που κρατά μαζί τα κουάρκ «μέσα» στα αδρόνια. Η αλληλεπίδραση αυτή έχει διάφορα περίεργα χαρακτηριστικά, συμπεριλαμβανομένου του γεγονότος ότι η ένταση της αλληλεπίδρασης δεν μειώνεται με την απόσταση, οδηγώντας σε μια ιδιότητα που ονομάζεται χρωματικός εγκλωβισμός, η οποία απαγορεύει την ύπαρξη ελεύθερων κουάρκ έξω από τα αδρόνια [1]. Τα χαρακτηριστικά αυτά καθιστούν αυτή τη θεωρία πολύ προκλητική: στην πραγματικότητα ο ίδιος ο χρωματικός εγκλωβισμός δεν έχει ακόμη αποδειχθεί αναλυτικά μέχρι σήμερα και δεν έχουμε ακόμη τρόπο να προβλέψουμε ακριβώς ποιοι συνδυασμοί κουάρκ μπορούν να διαμορφώσουν αδρόνια.
Μια επιστροφή στη δεκαετία του 1960, θα μας θυμίσει ότι υπήρχαν ήδη περισσότερες από 100 γνωστές ποικιλίες αδρονίων, οι οποίες ανακαλύφθηκαν στον επιταχυντή και στα πειράματα με κοσμικές ακτίνες. Το μοντέλο των κουάρκ επέτρεψε στους φυσικούς να περιγράψουν όλον τον «ζωολογικό κήπο» ως διαφορετικές σύνθετες καταστάσεις μόνο τριών διαφορετικών κουάρκ: των επάνω, κάτω και παράξενου. Όλα τα γνωστά αδρόνια θα μπορούσαν να περιγραφούν είτε ως συνιστάμενα από τρία κουάρκ (διαμορφώνοντας τα βαρυόνια), είτε ως ζεύγη κουάρκ-αντικουάρκ (διαμορφώνοντας τα μεσόνια). Όμως η θεωρία επίσης προέβλεψε και άλλες δυνατές διευθετήσεις των κουάρκ. Ήδη στην αρχική εργασία στα κουάρκ, του Gell-Mann, εμφανίστηκε ως μια πιθανότητα η ιδέα σωματιδίων που περιέχουν περισσότερα από τρία κουάρκ. Σήμερα γνωρίζουμε ότι τέτοια σωματίδια υπάρχουν, όμως πήρε μερικές δεκαετίες για να επιβεβαιωθούν με πειράματα τα πρώτα αδρόνια με τέσσερα και πέντε κουάρκ ή τετρακουάρκ και πεντακουάρκ.
Ο πλήρης κατάλογος των 59 νέων αδρονίων που βρέθηκαν στο LHC, εμφανίζεται στην πιο κάτω εικόνα. Από αυτά τα σωματίδια, ορισμένα είναι πεντακουάρκ, ορισμένα είναι τετρακουάρκ και ορισμένα είναι νέες υψηλότερης ενέργειας (διεγερμένες) καταστάσεις βαρυονίων και μεσονίων. Η ανακάλυψη αυτών των νέων σωματιδίων, μαζί με μετρήσεις των ιδιοτήτων τους, συνεχίζουν να παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για τον έλεγχο των ορίων του μοντέλου των κουάρκ. Αυτό στη συνέχεια επιτρέπει τους ερευνητές να διευρύνουν την γνώση τους για την ισχυρά αλληλεπίδραση, για να επαληθεύουν θεωρητικές προβλέψεις και να βελτιώνουν τα μοντέλα. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την έρευνα που γίνεται στο LHC (Large Hadron Collider), καθώς η ισχυρή αλληλεπίδραση είναι υπεύθυνη για τη τεράστια πλειονότητα των όσων συμβαίνουν όταν συγκρούονται αδρόνια. Όσο καλύτερα μπορούμε να κατανοήσουμε την ισχυρή αλληλεπίδραση, τόσο ακριβέστερα μπορούμε να μοντελοποιήσουμε τις συγκρούσεις αυτές και τόσο καλύτερες είναι οι πιθανότητες να δούμε μικρές αποκλίσεις από τα αναμενόμενα που θα μπορούσαν να υπονοούν την πιθανότητα νέων φυσικών φαινομένων.
Οι ανακαλύψεις των αδρονίων από τα πειράματα στον LHC, προέρχονται κυρίως από το (πείραμα) LHCb, το οποίο είναι ιδιαίτερα κατάλληλο να μελετά σωματίδια που περιέχουν βαρέα κουάρκ. Το πρώτο αδρόνιο που ανακαλύφθηκε στον LHC, το χb(3P), ανακαλύφθηκε από το (πείραμα) ATLAS, ενώ το πιο πρόσφατο που περιλαμβάνει ένα νέο διεγερμένο βαρυόνιο παρατηρήθηκε από το CMS και τέσσερα τετρακουάρκ ανιχνεύθηκαν από το LHCb [2]. ----------------------------- Σημειώσεις: [1] Στην QCD, ο χρωματικός εγκλωβισμός, συχνά απλά εγκλωβισμός, είναι το φαινόμενο στο οποίο σωμάτια με χρωματικό φορτίο, όπως τα κουάρκ και τα γλοιόνια, δεν μπορούν να απομονωθούν και έτσι δεν είναι άμεσα παρατηρήσημα σε κανονικές συνθήκες κάτω από τη θερμοκρασία Hagedorn των περίπου 2 terakelvin (που αντιστοιχεί σε ενέργειες περίπου 130 – 140 MeV ανά σωμάτιο). [2] Είναι τα τέσσερα, μαζί με το ALICE, εργαστήρια όπου μελετώνται οι διασταυρώσεις των αντίθετα κινούμενων, στον επιταχυντή σύγκρουσης, σωματιδίων.
Ένα από τα πιο γνωστά έθιμα της Καθαράς Δευτέρας, το οποίο περνά από γενιά σε γενιά είναι αυτό του πετάγματος του χαρταετού. Λίγοι όμως γνωρίζουμε γιατί πραγματικά πετάμε αετό αυτή τη μέρα και πώς ξεκίνησε το έθιμο.
Ο χαρταετός που πετάμε την Καθαρά Δευτέρα, δεν είναι απλώς ένα ακόμα παιχνίδι, που ίπταται στον αέρα εδώ και χιλιάδες χρόνια. Σύμφωνα με αρχαίες θεωρίες το πέταγμα υποδηλώνει την ανάταση, την κάθαρση της ψυχής μετά το διονυσιακό ξεφάντωμα της Αποκριάς.
Ως χριστιανική θεώρηση το πέταγμα του αετού συμβολίζει το ανθρώπινο πνεύμα που είναι πλασμένο για να πετά στα ουράνια και με αυτόν τον τρόπο είναι σα να ερχόμαστε πιο κοντά στον Θεό.
Πατρίδα του είναι η μακρινή Ανατολή. Η ιστορία του χαρταετού έχει βαθιές ρίζες στην αρχαία Κίνα ξεπερνώντας τα 2.400 χρόνια ζωής. Αρχικά, βέβαια, υλικό κατασκευής των χαρταετών δεν υπήρξε το χαρτί, αλλά το ξύλο. Οι λαοί της Ανατολής χρησιμοποιούσαν τους χαρταετούς σε μαγικές τελετές, θρησκευτικές εκδηλώσεις και σε τελετουργίες για τον εξορκισμό του κακού. Πίστευαν ότι όσο ψηλότερα ανεβεί ο αετός τόσο πιο τυχεροί θα είναι.
Ο αυτοκράτορας της Κίνας Γουέν Χσουν έκανε πειράματα πτήσεων με αετούς φτιαγμένους από μπαμπού, χρησιμοποιώντας για επιβάτες τους κρατούμενούς του. Οι τυχεροί που επιζούσαν κέρδιζαν την ελευθερία τους.
Μια από τις πιο εντυπωσιακές γιορτές με χαρταετούς που ‘‘χορεύουν’’ στους αιθέρες πραγματοποιείται εδώ και χιλιάδες χρόνια στη Βόρεια Ινδία, για την υποδοχή της άνοιξης, με εντυπωσιακές τελετές που έχουν τις ρίζες τους στην ινδουιστική μυθολογία. Για τον ίδιο λόγο, στη Λαχώρη του Πακιστάν κάθε Φεβρουάριο γίνονται πανηγυρικές εκδηλώσεις, που επανα- φέρουν στη μνήμη παγανιστικές συνήθειες του παρελθόντος.
Και στην αρχαιότητα
Αλλά και στην ελληνική αρχαιότητα, ο χαρταετός δεν ήταν άγνωστος. Αναφέρεται ότι ο αρχιμηχανικός Αρχύτας του Τάραντα -4ος αι. π. Χ.- χρησιμοποίησε στην αεροδυναμική του τον αετό, ενώ υπάρχει και ελληνικό αγγείο της κλασικής εποχής με παράσταση κόρης, η οποία κρατά στα χέρια της μια μικρή λευκή σαΐτα (είδος αετού) με το νήμα της, έτοιμη να την πετάξει.
Πιθανότατα βέβαια, τα πειράματα ή τα παιχνίδια των Αρχαίων Ελλήνων με τους “αετούς” θα πρέπει να γίνονταν με πανί τουλάχιστον ως το Μεσαίωνα, καθώς η χώρα μας δεν διέθετε σε αφθονία το χαρτί.
Πολύ αργότερα ο Μάρκο Πόλο γυρίζοντας από τα ταξίδια του, φέρνει το χαρταετό στην Ευρώπη του Μεσαίωνα, όπου τον περιγράφει και για τις επικίνδυνες επανδρωμένες πτήσεις του.
Τα νεότερα χρόνια, πολλές λεπτομέρειες για την παρουσία του χαρταετού στη Γηραιά Ήπειρο έχουμε το 1450 στη Γερμανία και το 1606 στην Ισπανία. Στη δεύτερη περίπτωση, ένας κληρικός αναφέρει στο ημερολόγιό του ότι χρησιμοποιούσαν τον χαρταετό σαν παιχνίδι χαράς την ημέρα του Πάσχα.
Ακολουθούν οι χρόνοι της επιστημονικής χρησιμοποίησης των χαρταετών (ή και υφασματαετών) ώσπου το 1752 στην Αμερική ο Βενιαμίν Φραγκλίνος εκτέλεσε το διάσημο πείραμά του, διαπιστώνοντας με τεχνητό αετό τον ηλεκτρισμό της ατμόσφαιρας και του κεραυνού, οπότε και κατασκεύασε το αλεξικέραυνο. Το 1880 ο Αυστραλός Hargrave σχεδίασε έναν τεράστιο αετό για μετεωρολογικές παρατηρήσεις.
Υπάρχει προφορική παράδοση που αγγίζει τα όρια του μύθου, ότι τη μεγάλη γέφυρα του Νιαγάρα την άρχισαν, ρίχνοντας απέναντι με χαρταετό το πρώτο σχοινί.
Ο Χαρταετός έφθασε στην Ελλάδα πρώτα από τα λιμάνια Ανατολής (Σμύρνη-Χίο-Κωνσταντινούπολη), τα λιμάνια της Επτανήσου, της Σύρας, των Πατρών και ακολούθησαν τα αστικά κέντρα, όπου μπορούσε κανείς να αγοράσει σπάγκο και χρωματιστό χαρτί. Η κατασκευή ενός χαρταετού σήμερα είναι σχετικά εύκολη υπόθεση καθώς υπάρχουν όλα τα τεχνικά μέσα.
Διδακτικές προσεγγίσεις της Επικούρειας φιλοσοφίας σε παιδιά ηλικίας 6-12 χρόνων
1 Εισαγωγή
Η Φιλοσοφία δεν διδάσκεται στα σχολεία, ειδικά σε μικρές ηλικίες. Πρόκειται για ένα παράδοξο που πολλές χώρες, έχοντας ανακαλύψει τα οφέλη της διδασκαλίας της Φιλοσοφίας σε παιδιά, έχουν ανατρέψει εισάγοντας στο αναλυτικό τους πρόγραμμα είτε το μάθημα της Φιλοσοφίας είτε της Ηθικής. Πράγματι, τα πλεονεκτήματα στην ανάπτυξη της σκέψης, την απαλλαγή από προκαταλήψεις και προλήψεις, την αναζήτηση της αλήθειας και της γνώσης είναι εμφανή και αναμφισβήτητα.
Σημαντικό κομμάτι της φιλοσοφικής σκέψης αποτελεί σαφώς και η Επικούρεια φιλοσοφία, χάρη στη διαχρονικότητα της οποίας ο σημερινός άνθρωπος μπορεί να οδηγηθεί στην ηδονή, δηλαδή την απονία του σώματος και την αταραξία της ψυχής. Αυτό βέβαια δεν θα συμβεί με τον τρόπο των Επικούρειων διδαγμάτων (εξάλλου ο διδακτισμός αποφεύγεται εν γένει ως μέθοδος διδασκαλίας σε παιδιά) ούτε υπό τη μορφή της ανάλυσης κειμένων ή της Ιστορίας της Φιλοσοφίας.
Συνεπώς, αρχικά, δεν γίνονται αναφορές σε ονόματα και ορολογίες, αλλά το παιδί από μικρή ηλικία οδηγείται με φυσικό τρόπο στην κατανόηση του πλαισίου της Επικούρειας θεωρίας, ώστε να διακρίνει π.χ. τις φυσικές από τις κενές επιθυμίες ή το πραγματικό από το φανταστικό, έως ότου να γνωρίσει, στα πρώτα στάδια της εφηβείας, τις Επικούρειες έννοιες π.χ. την έννοια της ηδονής και την τετραφάρμακο. Ως εκ τούτου, με την κατάλληλη μέθοδο ένα παιδί εξ απαλών ονύχων είναι σε θέση να εξοικειωθεί με τις αρχές της Επικούρειας διδασκαλίας, ώστε μεγαλώνοντας να έχει αποκομίσει τα οφέλη και να οδηγηθεί στο ευ ζην.
2 Η διδασκαλία του Επίκουρου
2.1 Α΄-Γ΄ Δημοτικού: Οι φυσικές και οι κενές επιθυμίες
2.1.1 Ο Μπερδεμένος χαμαιλέοντας (The Mixed-Up Chameleon) του Eric Carle
Το μάθημα ξεκινάει με την αφήγηση της ιστορίας του «μπερδεμένου χαμαιλέοντα»
Ο χαμαιλέοντας είναι ένα συμπαθητικό ερπετό που ζει σύμφωνα με τη φύση του: αλλάζει χρώμα ανάλογα με το περιβάλλον και τρέφεται με έντομα. Είναι όμως ευτυχισμένος; Μάλλον, δεν το γνωρίζει. Μπαίνοντας σε έναν ζωολογικό κήπο και βλέποντας τα υπόλοιπα ζώα, επιθυμεί να αποκτήσει τα χαρακτηριστικά τους νομίζοντας ότι με αυτό τον τρόπο θα γίνει ευτυχισμένος.
Αρχικά, βλέπει μία πολική αρκούδα:
«Τι μικρός που είμαι», σκέφτεται. «Εύχομαι να γινόμουν μεγάλος και λευκός, σαν μια πολική αρκούδα.» Και η ευχή του πραγματοποιείται. Είναι όμως ευτυχισμένος;
Οι επιθυμίες του πραγματοποιούνται όλες. Αποκτά ό,τι επιθυμεί για την ευτυχία του:
Την ομορφιά ενός φλαμίνγκο Την εξυπνάδα της αλεπούς Το να κολυμπάει σαν ένα ψάρι Την ταχύτητα του ελαφιού Το να κοιτά από ψηλά σαν την καμηλοπάρδαλη Το να κρύβεται σε καβούκι όπως μια χελώνα Τη δύναμη ενός ελέφαντα Το να είναι αστείος όπως μία φώκια Τέλος, βλέποντας τους επισκέπτες του ζωολογικού κήπου, επιθυμεί να γίνει σαν αυτούς.
Τότε, περνάει από μπροστά του μία μύγα και είναι πολύ πεινασμένος. Αλλά είναι πολύ μπερδεμένος για να την πιάσει… Η τελευταία του επιθυμία είναι να γίνει πάλι ο εαυτός του. Η ευχή του πραγματοποιείται και πιάνει τη μύγα. Η ευτυχία είναι ζωγραφισμένη στο πρόσωπό του.
2.1.2 Οι φυσικές και οι κενές επιθυμίες
«Ας αναλογιστούμε ότι από τις επιθυμίες μας άλλες είναι φυσικές και άλλες κενές, και ότι από τις φυσικές άλλες είναι αναγκαίες και άλλες απλώς φυσικές. Από τις αναγκαίες άλλες είναι αναγκαίες για την ευδαιμονία, άλλες για να μην ενοχλείται το σώμα και άλλες για το ζην καθαυτό.» (Διογένης Λαέρτιος 10. 127)
Ας μην καταστρέφουμε αυτά που έχουμε, με το να επιθυμούμε πράγματα που δεν έχουμε˙ αλλά να αναλογιζόμαστε πως ό,τι έχουμε τώρα κάποτε ευχόμασταν να το αποκτήσουμε. Επικ. Προσφ. 35
Για κάθε σου επιθυμία πρέπει να θέτεις το ερώτημα: τι θα μου συμβεί αν γίνει αυτό που επιθυμώ; Και τι αν δεν γίνει; Επικ. Προσφ. 71
2.1.3 Οι Ερωτήσεις
Ο Μπερδεμένος χαμαιλέοντας αποτελεί την αφόρμηση για να συζητήσουμε με τα μικρά παιδιά το θέμα της ευτυχίας. Οι άνθρωποι επιθυμούν την ευτυχία (ηδονή) και σε αυτό στοχεύουν οι πράξεις τους. Μήπως όμως πολλές φορές γινόμαστε υπερβολικοί στις επιθυμίες μας.
Σκοπός είναι, να κατανοήσουν τα παιδιά ότι η πραγματοποίηση όλων των επιθυμιών μας δεν οδηγεί στην ευτυχία να εκτιμήσουν αυτά που ήδη έχουν να αναζητήσουν την πηγή των επιθυμιών τους να συνειδητοποιήσουν ότι η εκπλήρωση κενών επιθυμιών τους απομακρύνει από τον εαυτό τους
Οι παραπάνω σκοποί επιτυγχάνονται με τη χρήση, εύκολα αντιληπτών από τα παιδιά, ερωτήσεων:
2.1.3.1 Ερωτήσεις για τις επιθυμίες:
Γιατί ο χαμαιλέοντας θέλει να αποκτήσει τα χαρακτηριστικά των άλλων ζώων; Οι επιθυμίες του χαμαιλέοντα έχουν να κάνουν με τον ίδιο; Γιατί ναι/ όχι; Ποια τελευταία επιθυμία δεν μπορεί να πραγματοποιήσει ο χαμαιλέοντας; Ποιες είναι οι βασικές (φυσικές) επιθυμίες για τη ζωή;
2.1.3.2 Ερωτήσεις για την ελευθερία:
Ποιο είναι το χαρακτηριστικό των ζώων του ζωολογικού κήπου; Ο χαμαιλέοντας το παρατηρεί; Τι είναι έτοιμος να θυσιάσει για να αποκτήσει ό,τι έχουν τα άλλα ζώα;
2.1.3.3 Ερωτήσεις για την ευτυχία (ηδονή):
Όλες οι επιθυμίες του χαμαιλέοντα πραγματοποιούνται. Αυτό τον κάνει ευτυχισμένο; Οι επιθυμίες μας φέρνουν την ευτυχία; Η ευτυχία μας εξαρτάται από άλλους ή από εμάς; Ποια επιθυμία του χαμαιλέοντα τον έκανε ευτυχισμένο;
2.2 Δ΄-Στ΄ Δημοτικού: Οι επιθυμίες
2.2.1 Χάρι Πότερ: Mirror of Erised
Το μάθημα ξεκινάει με προβολή του 3’ βίντεο:
O Χάρι, φορώντας την κάπα του πατέρα του που τον κάνει αόρατο, εισέρχεται στο απαγορευμένο μέρος της βιβλιοθήκης για να αναζητήσει πληροφορίες για τον Nicolas Flamel. Κατά λάθος μπαίνει σε μία αίθουσα με έναν καθρέφτη. Όταν κοιτάζεται βλέπει τους πεθαμένους γονείς του.
Ο Καθρέφτης δείχνει τις πιο κρυφές μας επιθυμίες (our deepest desires)
Ποιες είναι όμως αυτές;
Η πρώτη ερώτηση είναι αυθόρμητη: «Τι θα θέλατε να δείτε στον καθρέφτη;»
Έπειτα επισημαίνεται η φράση του Dumbledore προς τον Χάρι που έχει περάσει απαρατήρητη:
«Ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος στον κόσμο κοιτώντας στον καθρέφτη θα έβλεπε μόνο τον εαυτό του, όπως είναι. Ο καθρέφτης δείχνει τις βαθύτερες και πιο απελπισμένες επιθυμίες της καρδιάς μας»
(“The happiest man on Earth would look into the mirror and see only himself exactly as he is. It shows the deepest and most desperate desires of our heart”)
2.2.2 Οι Ερωτήσεις
Ο Καθρέφτης (ένα θέμα που επέλεξαν τα παιδιά) αποτελεί την αφορμή για συζήτηση της έρευνας του εαυτού μας και των πιο βαθιών επιθυμιών μας. Καθώς επικεντρώνουμε την προσπάθειά μας στην ικανοποίηση των επιθυμιών μας, οφείλουμε να γνωρίζουμε τι επιθυμούμε πραγματικά.
Σκοπός είναι, να κατανοήσουν τα παιδιά ότι οι επιθυμίες μας οφείλουν να πηγάζουν από εμάς να είναι σε θέση να διακρίνουν τις κενές από τις φυσικές επιθυμίες να περιορίσουν τις επιθυμίες σε αυτές που παίζουν ρόλο στην ευτυχία τους να εισαχθεί η έννοια της φιλίας στην κατάκτηση της ευτυχίας
Οι παραπάνω σκοποί επιτυγχάνονται με τη συζήτηση των παρακάτω ερωτήσεων:
2.2.2.1 Ερωτήσεις για την ευτυχία
Είναι λογικό ότι στον περιορισμένο χρόνο μιας σχολικής περιόδου δεν είναι δυνατόν να τεθούν όλες οι ερωτήσεις, καθώς τα παιδιά δεν θα έχουν την ευκαιρία να στοχαστούν σε βάθος προτού απαντήσουν στα ερωτήματα. Η Φιλοσοφία σε Παιδιά δεν είναι απλώς η ανάγνωση Ιστοριών ή η προβολή βίντεο, τα οποία αποτελούν την αφόρμηση για συζήτηση. Το γεγονός ότι τα παιδιά γνωρίζουν τη «σκηνή με τον καθρέφτη» είναι βοηθητικό, ώστε να προχωρήσουν στην ουσία της προβεβλημένης σκηνής, που μπορεί να έχει αρχικά προσπεραστεί, χωρίς περαιτέρω σκέψη. Επομένως, μια ουσιαστική συζήτηση θα απαιτούσε περισσότερες των μία περιόδων. Ωστόσο, στο δεύτερο στάδιο της Φιλοσοφίας σε Παιδιά, πολλές ερωτήσεις έχουν απαντηθεί ήδη σε προηγούμενες συζητήσεις, με αποτέλεσμα να έχει δημιουργηθεί μία βάση σχετικά με τη συζήτηση της ευτυχίας. Μερικές ενδεικτικές ερωτήσεις είναι οι εξής:
Ποιες είναι οι προϋποθέσεις της ευτυχίας για εσάς;
Από τα πράγματα που θεωρείτε απαραίτητα στην ευτυχία ποιο θα μπορούσατε να αφαιρέσετε; Θα μπορούσατε να είστε δυστυχείς ακόμη και αν τα είχατε όλα; Τα χρειάζεστε όλα συνεχώς; Πόσο διαρκεί η ευτυχία; Υπάρχει κάτι στο οποίο όλοι συμφωνούν; Μπορεί να είστε ευτυχισμένοι χωρίς να το γνωρίζετε; Χρειάζεστε φίλους για να είστε ευτυχισμένοι; Πρέπει να είναι οι φίλοι παρόντες για την ευτυχία μας;
2.3 Α΄ Γυμνασίου: Ο Κήπος του Επίκουρου
2.3.1 Η Επικούρεια Φιλοσοφία
Το μάθημα ξεκινάει με την ερώτηση: «Πώς θα σας φαινόταν να ζούσατε με τους φίλους σας; Στη συνέχεια, προβολή του βίντεο του Luke Slattery: Epicurus: Taking Pleasure Seriously
Το βίντεο αναφέρει τη λέξη Επικούρειος (Epicurean) η οποία έχει αρνητική σημασία σήμερα και δηλώνει το άτομο που είναι δοσμένο στις σωματικές ηδονές. Ωστόσο, αναφέρεται ότι η έννοια έχει αρχαίο νόημα, και μπορεί να έχει εφαρμογή σήμερα ως τρόπος ζωής και σκέψης με σκοπό την ευτυχία.
2.3.2 Η Θεωρία
Αναφέρονται οι βασικές αρχές της Επικούρειας φιλοσοφίας, που μπορούν να γίνουν εύκολα κατανοητές, λόγω του βίντεο που έχει προηγηθεί Η ηδονή (pleasure) ως σκοπός της ζωής σε αντίθεση με την αρετή (Η φιλοσοφία του Στωικισμού έχει προηγηθεί ώστε να είναι δυνατή η σύγκριση των δύο) Επαναπροσδιορισμός της ηδονής (σημερινή και Επικούρεια σημασία) Αποφυγή (κενών) επιθυμιών οδηγεί στην ηδονή Απελευθέρωση από προκαταλήψεις/ δεισιδαιμονίες (προκαλούν φόβο) Ο κόσμος αποτελείται από άτομα και κενό (σύγχρονη θεωρία της Φυσικής- αναφορά στον νομπελίστα Φυσικό R. Feynman και τη δήλωσή του για τα άτομα και το κενό) Δεν υπάρχει ζωή μετά τον θάνατο (η ζωή συνδέεται με την αίσθηση)
2.3.3 Η αυτάρκεια ως αγαθό
«Θεωρούμε την αυτάρκεια μεγάλο αγαθό, όχι για να μένουμε ευχαριστημένοι πάντοτε με τα λίγα, αλλά για να μπορούμε, όταν δεν έχουμε πολλά, να μένουμε ευχαριστημένοι με τα λίγα, με την πεποίθηση ότι τη μεγαλύτερη ηδονή από την πολυτέλεια την αποκομίζουν εκείνοι που την έχουν λιγότερο ανάγκη και ότι κάθε τι φυσικό το αποκτά κανείς εύκολα, ενώ το μάταιο δύσκολα. Τα λιτά φαγητά μας δίνουν την ίδια ηδονή με τα πλούσια γεύματα, όταν έχει εξαλειφθεί όλος ο πόνος της έλλειψης. Ψωμί και νερό δίνουν τη μεγαλύτερη ηδονή, όταν προσφερθούν σε κάποιον που τα έχει ανάγκη. Το να συνηθίσει λοιπόν κανείς σε απλή και όχι πολυδάπανη διατροφή βελτιώνει την υγεία και κάνει τον άνθρωπο ακούραστο στις υποχρεώσεις της ζωής˙ και όταν πότε πότε μας δίνεται η ευκαιρία για πολυδάπανες απολαύσεις, μας κάνει να αντιμετωπίσουμε χωρίς φόβο τις μεταστροφές της τύχης.» (Διογένης Λαέρτιος 10. 130-1)
Ένα θέμα είναι σημαντικό για τους εφήβους είναι η έννοια της αυτάρκειας σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής που αποτελεί προϋπόθεση για την ευτυχία. Οι αντιρρήσεις που αφορούν την πλουσιοπάροχη ζωή συζητούνται στο σημερινό πλαίσιο του καταναλωτισμού, του σκοπού της απόκτησης αγαθών στο ατέρμονο κυνήγι της ευτυχίας.
Οι ερωτήσεις που τίθενται ως θέμα συζήτησης είναι οι εξής:
Ποια είναι η πηγή των επιθυμιών μας σήμερα; Τι είναι αυτάρκεια (self-sufficiency); Η έννοια της αυτάρκειας είναι συμβατή με την εποχή μας;
2.3.4 Ο φόβος του θεού και του θανάτου
Ο φόβος του θεού και του θανάτου είναι κεντρικές έννοιες της Επικούρειας φιλοσοφίας, ως εκ των ων ουκ άνευ για μια ευτυχισμένη και ατάραχη ζωή. Οι μαθητές δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον για την ιδέα του θανάτου, η οποία είναι αλληλένδετη με την ιδέα του θεού, καθώς η έννοια της μετά θάνατον ζωής είναι συνυφασμένη με τις θρησκείες. Επιπλέον, η έννοια του θεού μπορεί να αποτελέσει την αφορμή για την έννοια της Επιστήμης και τον ρόλο της στην καθημερινή ζωή, καθώς απαλλάσσει από δεισιδαιμονίες και ψευδείς δοξασίες.
Η ιδέα του θανάτου ως ανυπαρξίας προκαλεί φόβο; Γιατί ναι/όχι; Ο θεός μπορεί να επεμβαίνει στα ανθρώπινα δρώμενα και να τα αλλάζει; Ο θεός μπορεί να αλλάξει τους φυσικούς νόμους; Γιατί ναι/όχι;
2.4 Β΄ Γυμνασίου: Οι θεωρίες της ευτυχίας
Επίκουρος: Η ηδονή
Στη Β΄ Γυμνασίου αναλύονται οι θεωρίες της ευτυχίας της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας. Έχουν προηγηθεί οι θεωρίες των Σωκράτη, Πλάτωνα, Αριστοτέλη και των Στωικών. Η θεωρία του Επίκουρου είναι η τελευταία που συζητείται. Η ηδονή είναι ο σκοπός της ζωής για τον Επίκουρο:
«Και για αυτό λέμε ότι η ηδονή είναι η αρχή και το τέλος της ευτυχισμένης ζωής (μακαρίως ζῆν) γιατί αυτήν τη θεωρούμε πρώτο και συγγενές αγαθό, και από αυτήν ξεκινούμε κάθε επιλογή (πᾶσαν αἵρεσιν) και αποφυγή, και σε αυτήν καταλήγουμε έχοντας σαν κανόνα τα συναισθήματα για να κρίνουμε κάθε αγαθό.» (Διογένης Λαέρτιος 10. 129)
2.4.1 Η χρησιμότητα της Φιλοσοφίας
Η Φιλοσοφία δεν είναι μόνο άσκηση της σκέψης, αλλά πρέπει να οδηγεί σε καλύτερη ζωή. Πρέπει να συμβαδίζει με τη ζωή για να εκπληρώσει τον σκοπό του ευ ζην.
Μάταιος (κενός) είναι ο φιλοσοφικός λόγος που δεν θεραπεύει κανένα ανθρώπινο πάθος, ακριβώς όπως η ιατρική δεν ωφελεί παρά μόνο όταν θεραπεύει τις αρρώστιες του σώματος, έτσι και η φιλοσοφία δεν προσφέρει τίποτα, αν δεν απαλλάσσει την ψυχή από τα πάθη της.» Επικ. Απόσπ. 54 (Πορφυρίου προς Μαρκέλλαν 31)
«Στις άλλες ασχολίες, ο καρπός των προσπαθειών έρχεται αφού αυτές ολοκληρωθούν, ενώ στη φιλοσοφία η γνώση συμπορεύεται με την ευχαρίστηση˙ η απόλαυση δεν έρχεται μετά τη μάθηση. Αλλά ταυτόχρονα υπάρχει η μάθηση και η απόλαυση.» Επικούρου Προσφώνησις 27
2.4.2 Τετραφάρμακος
Ἄφοβον ὁ Θεός, ἀνύποπτον ὁ θάνατος καὶ τἀγαθόν μὲν εὔκτητον, τὸ δὲ δεινόν εύεκκαρτέρητον. Φιλόδημος, Προς Σοφιστάς, IV 10-14
Η Επικούρεια Τετραφάρμακος λειτουργεί προληπτικά ως προϋπόθεση της ηδονής. Οι μαθητές είναι ήδη εξοικειωμένοι με πολλά από τα στοιχεία της Επικούρειας φιλοσοφίας, ως εκ τούτου δεν είναι δύσκολη η κατανόησή της. Η επανάληψη, ωστόσο, των βασικών αρχών σε συνδυασμό με τη θεωρία της ηδονής καθιστά εύληπτη τη Φιλοσοφία του Επίκουρου για όσους θέλουν να εντρυφήσουν σε αυτήν, αφού έχουν γνωρίσει τις υπόλοιπες φιλοσοφίες της ευτυχίας.
2.4.3 Ερωτήσεις
Τα προς συζήτηση θέματα προκύπτουν από τις ερωτήσεις:
Ερωτήσεις:
Τι είναι η ηδονή για τον Επίκουρο; Μπορεί να υπάρξει ηδονή χωρίς πόνο; Όλες οι ηδονές είναι επιθυμητές ανεξαρτήτως αποτελέσματος; Πώς μπορεί να αποβληθεί ο φόβος του θανάτου; Ποια η συνεισφορά της Επιστήμης στην καθημερινή ζωή; Ποια η συνεισφορά της Φιλοσοφίας στην καθημερινή ζωή;
3. Συμπεράσματα
Η Φιλοσοφία μπορεί να διδαχτεί σε παιδιά. Με ποιον σκοπό όμως; Τα αποτελέσματά της δεν αφορούν απλώς την ακαδημαϊκή επίδοση, όπου εστιάζουν οι περισσότερες έρευνες, ούτε τη συμμετοχή των παιδιών σε συζήτηση, ώστε να κοινωνικοποιούνται και τα πιο ήσυχα παιδιά. Αν και είναι εμφανές ότι πληροί τους παραπάνω σκοπούς, η Φιλοσοφία σε Παιδιά δεν μένει εδώ (οι παραπάνω σκοποί εξάλλου μπορούν να εκπληρωθούν και από άλλα μαθήματα, όπως της Λογοτεχνίας ή της ανάγνωσης Ιστοριών σε μικρές ηλικίες, της θεατρικής αγωγής κτλ.).
Η Φιλοσοφία σε Παιδιά δημιουργεί μια νέα κοινωνία πολιτών που αμφιβάλλει για τη σημερινή Παγκόσμια πολιτική και οικονομική κατάσταση. Μια κοινωνία που θεωρεί τα ανθρώπινα δικαιώματα δεδομένα. Μια κοινωνία που αγκαλιάζει την Επιστήμη αλλά στέκεται κριτικά απέναντι στην ηθική ευθύνη που επιφέρει η αλόγιστη χρήση των επιτευγμάτων της τεχνολογίας. Δημιουργεί μια κοινωνία ευτυχισμένων ανθρώπων, οικολογικά προσανατολισμένων, όπως απαιτούν οι καιροί. Μια νέα κοινωνία ανθρώπων ικανών να αλλάξουν τη σημερινή κοινωνία.
Η Επιστήμη έχει κάνει τεράστια βήματα με εφαρμογή στην πλειονότητα των ανθρώπων. Η Φιλοσοφία πρέπει να εκσυγχρονιστεί για τον ίδιο λόγο: Για να αλλάξει τη ζωή όλων, οδηγώντας τους στην ευτυχία. Και αυτό είναι κάτι που πρέπει να ξεκινήσει από μικρή ηλικία, ώστε να διαμορφώσει αυτόνομες συνειδήσεις. Δηλαδή, να διδάξει την ευτυχία.
Ο Πλάτων είχε συνειδητοποιήσει περισσότερο από κάθε άλλον τον ρόλο των ατομικών ορίων στην πρόσληψη της φιλοσοφίας. Κατ’ επανάληψη μας κάνει να νιώσουμε πως ένας συνομιλητής στον διάλογο εμποδίζεται λόγω της ειδικής του ψυχικής συγκρότησης να συλλάβει τι εννοείται.
Ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα είναι ο Καλλικλής στον Γοργία. Η θέση που υποστηρίζει ο Καλλικλής είναι το λεγόμενο φυσικό δίκαιο του ισχυροτέρου. Σύμφωνα με αυτό είναι επιτρεπτό και ορθό όποιος διαθέτει μεγαλύτερη δύναμη και εξουσία από τους άλλους να τους χειραγωγεί και να τους χρησιμοποιεί ανενδοίαστα για την προώθηση των συμφερόντων του. Η ίδια η φύση θέλει, υποτίθεται, την κυριαρχία του ισχυροτέρου∙ η τρέχουσα αντίληψη για τη δικαιοσύνη, η οποία θέτει περιορισμούς στην εκπλήρωση των προσωπικών επιθυμιών εν ονόματι του δικαιώματος του άλλου, δεν είναι παρά ένα ιδεολογικό κατασκεύασμα των αδυνάτων, με το οποίο θέλουν –για την αυτοπροστασία τους- να δυσφημίζουν την υγιή επιδίωξη του ισχυρού να ικανοποιεί χωρίς περιορισμούς τις παρορμήσει και τις επιθυμίες του (βλ. Γοργία 482c-486d).
Ο Πλάτων θα μπορούσε να παρουσιάσει τη θέση αυτή ήρεμα και αποστασιοποιημένα ως μια απλή θεωρητική συμβολή στην πορεία προς μια θεμελίωση της ηθικής σε επίπεδο αρχών. Αντί γι’ αυτό βάζει τον Καλλικλή να την εκθέτει ως το προσωπικό του πιστεύω. Δεν πρόκειται για μια θεωρητική «θέση», αλλά για την άμεση έκφραση της νοσηρής φιλοδοξίας του και του άμετρου εγωκεντρισμού του. Όταν ο Σωκράτης του αποδεικνύει με αδιάσειστα επιχειρήματα ότι η παραδοσιακή έννοια της δικαιοσύνης έχει νόημα, ενώ αντίθετα το λεγόμενο δίκαιο του ισχυροτέρου εμπεριέχει αντιφάσεις, ο Καλλικλής δεν μπορεί πια να τον παρακολουθήσει, και αυτό βέβαια σε καμιά περίπτωση από έλλειψη ευφυΐας –από αυτήν διαθέτει σαφώς αρκετή- αλλά λόγω των ορίων του χαρακτήρα του. Δηλώνεται εντελώς ανοιχτά ότι οι αχαλίνωτες παρορμήσεις του είναι αυτές που τον εμποδίζουν να καταλάβει και να αποδεχτεί την καλά τεκμηριωμένη από θεωρητική άποψη και ηθικά υγιή θέση του Σωκράτη (βλ. Γοργία 513c).
Ειδικότερα, ο Καλλικλής έχει μια διαστρεβλωμένη παράσταση του εαυτού του: ταυτίζεται με τις επιθυμίες και τις παρορμήσεις του (Γοργίας 491e-492c). Δεν ξέρει και δεν θέλει να ξέρει ότι ο άνθρωπος είναι κάτι περισσότερο από τις παρορμήσεις του, και ότι το έλλογο στοιχείο μέσα του δεν υπάρχει για να χρησιμοποιείται απλώς ως όργανο στην υπηρεσία των παρορμήσεων, αλλά ότι είναι μια θεϊκή δύναμη η οποία εξουσιάζει τα κατώτερα μέρη της ψυχής. Ο Σωκράτης λοιπόν διαθέτει προφανώς μια αντίστοιχη θεωρία για την εσωτερική δομή του ανθρώπου (βλ. Γοργία 493a κε.): επειδή όμως βλέπει ότι ο Καλλικλής δεν θα ήταν σε θέση να την παρακολουθήσει, δεν αρχίζει καν να την αναπτύσσει με επιχειρήματα αλλά αρκείται σε μερικές νύξεις, οι οποίες μπορούν να γίνουν κατανοητές σε όλο τους το εύρος μόνο με βάση την πλήρως ανεπτυγμένη θεωρία για την ψυχή στην Πολιτεία. Στον Καλλικλή επισημαίνεται ωστόσο ότι δεν ξέρει ακόμη ούτε τα «Μικρά Μυστήρια»∙ η μύηση στα «Μεγάλα Μυστήρια» όμως δεν επιτρέπεται χωρίς γνώση της κατώτερης βαθμίδας (497c). Με άλλα λόγια: η πραγματική λύση του προβλήματος, η οποία για τον Πλάτωνα μπορεί να προκύψει μόνο αν λάβει κανείς υπόψη του την εσωτερική δομή του ανθρώπου, δεν χρειάζεται να εκτεθεί σε έναν χαρακτήρα όπως ο Καλλικλής, γιατί αυτός δεν έχει τις προϋποθέσεις για να προσλάβει όπως αρμόζει τέτοιες αλήθειες. Έτσι ο Καλλικλής ακούει απλώς μια ανασκευή ad hominem, καθώς ο Σωκράτης του αποδεικνύει την αντιφατικότητα της θέσης του με επιχειρήματα του δικού του επιπέδου (494b).
Με αυτό το λαμπρό παράδειγμα λογοτεχνικού σχεδιασμού χαρακτήρα ο Πλάτων μας λέει σαφέστατα ότι η φιλοσοφία του απαιτεί ολόκληρο τον άνθρωπο. Μόνη της η νοητική ικανότητα δεν αρκεί∙ αυτό που απαιτείται είναι μια εσωτερική συνάφεια μεταξύ του πράγματος που πρέπει να προσφερθεί και της ψυχής στην οποία αυτό πρέπει να προσφερθεί. Όποιος δεν είναι πρόθυμος να μπει σε μια διαδικασία εσωτερικής μεταμόρφωσης, δεν έχει το δικαίωμα να πληροφορηθεί την πλήρη λύση.
Αλλά μια θετική στάση είναι απαραίτητη όχι μόνο απέναντι σε αυτό που υποστηρίζει ο φιλόσοφος. Δεδομένου ότι η άσκηση της φιλοσοφίας είναι μια διαδικασία που γίνεται μεταξύ ατόμων, και η καλή θέληση (εύνοια) απέναντι στον συνομιλητή είναι αναγκαία. Με πολύ εντυπωσιακό τρόπο δείχνει ο Πλάτων ότι η συνομιλία μεταξύ του Σωκράτη και του Καλλικλή παύει να είναι πραγματική επικοινωνία, επειδή ο Καλλικλής δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τον συνομιλητή του με καλή θέληση. Στην πραγματικότητα αποτελεί πεποίθηση του Πλάτωνα ότι η άσκηση της αληθινής φιλοσοφίας είναι δυνατή μόνο μεταξύ φίλων, και ότι η φιλοσοφική επιχειρηματολογία –αν θέλει να έχει όντως αποτελέσματα- μπορεί να συνίσταται μόνο σε «καλοπροαίρετες ανασκευές» (7η Επιστολή, 344b 5). Η πεποίθηση αυτή, η οποία καθορίζει τον σχεδιασμό των χαρακτήρων σε όλους τους πλατωνικούς διαλόγους, γίνεται με ιδιαίτερη σαφήνεια αντιληπτή –εκτός από τον Γοργία- π.χ. στον Λύσιν, στο Συμπόσιο, στον Φαίδρο και στην Πολιτεία. Η «φιλία» στην περίπτωση αυτή δεν σημαίνει μια υποκειμενική, συμπτωματική συμπάθεια, δηλαδή απλώς ένα συναίσθημα, αλλά αποτελεί συνέπεια του κοινού προσανατολισμού προς το «θείο» και το «αιώνιο ον», εντέλει προς την Ιδέα του ίδιου του Αγαθού.
Ο Καλλικλής είναι σίγουρα ένας ακραίος χαρακτήρας. Ο Πλάτων, με τη χωρίς κανένα δισταγμό ανοιχτή ομολογία πίστης του Καλλικλή στην ανηθικότητα, τον σχεδίασε με συνειδητή προκλητικότητα: ως πρόκληση με αποδέκτες τους φιλοσοφικούς του αντιπάλους που αντιμετώπιζαν αρνητικά το γεγονός ότι θεμελιώνει την ηθική σε μια μεταφυσική διδασκαλία για την ψυχή και τις Ιδέες, αλλά και ως πρόκληση που έχει ως αποδέκτη τον μελλοντικό του αναγνώστη: εμάς δηλαδή, που έχουμε όλοι μέσα μας –τουλάχιστον δυνητικά- έναν Καλλικλή. Η συναρπαστικά όμοια με τη ζωή απεικόνιση μιας εχθρότητας προς την ηθική σε επίπεδο αρχής μας αναγκάζει να ξεκαθαρίσουμε και τη δική μας στάση –τη συνειδητή, και ακόμη περισσότερο την ασυνείδητη- απέναντι στο «δίκαιο του ισχυρότερου».
*** Επιλογική σκηνή ΙΙΙ. ΤΟ ΕΠΙΛΟΓΙΚΟ ΜΕΡΟΣ [222c] ΑΠΟΛΛΟΔΩΡΟΣ. Αυτά μου αφηγήθηκε ο Αριστόδημος, είπε ο Αλκιβιάδης και ξέσπασαν σε γέλια με την ελευθεροστομία του, καθώς άφησε να φανεί ότι ακόμα δεν έπαυσε να ᾽χει έρωτα με τον Σωκράτη. Κι ο Σωκράτης είπε: «Αλκιβιάδη, δε μου φαίνεσαι μεθυσμένος. Γιατί διαφορετικά δε θα σκάρωνες τόσο έξυπνα παραπέτασμα γύρω γύρω, προσπαθώντας ν᾽ αποκρύψεις τον σκοπό, για τον οποίο έκανες όλη αυτή την αγόρευση· τάχα μου, αναφερόμενος σ᾽ αυτόν σαν σε παρωνυχίδα, τον έβαλες στο τέλος τέλος, σαν να μην ήταν αυτός, για τον οποίο τα είπες όλα: για να μας κάνεις να τσακωνόμαστε εγώ κι [222d] ο Αγάθων, επειδή θέλεις να πιστεύεις ότι εγώ είμαι υποχρεωμένος να είμαι αποκλειστικά δικός σου εραστής, κι ο Αγάθων να είναι δικός σου ερωμένος και κανενός άλλου. Όμως δεν έπιασε το τέχνασμά σου και νά που αυτό το σατυρικό και σιληνικό σου δράμα ξεσκεπάστηκε. Αλλά, αγαπητέ μου Αγάθων, ας μην του περάσει, αλλά πάρε τα μέτρα σου, ώστε κανείς να μη σπείρει ζιζάνια ανάμεσά μας». Λοιπόν, ο Αγάθων αποκρίθηκε: «Σίγουρα, Σωκράτη, [222e] φαίνεται ότι έχεις δίκιο. Καταλήγω σ᾽ αυτό το συμπέρασμα απ᾽ το ότι ήρθε και ξάπλωσε ανάμεσα σ᾽ εμένα και σ᾽ εσένα, για να μας χωρίσει. Λοιπόν, δε θα του περάσει, αλλά εγώ θα σηκωθώ και θα έρθω να ξαπλώσω στο πλευρό σου». «Έτσι μπράβο, είπε ο Σωκράτης, έλα και ξάπλωσε εδώ, στα δεξιά μου». «Δία θεέ μου! είπε ο Αλκιβιάδης, τί τραβώ πάλι απ᾽ αυτό τον άνθρωπο! Εννοεί σ᾽ όλα τα πάντα να με βάζει κάτω. Αλλά, άνθρωπε που δεν έχεις το θεό σου, αν δε γίνεται τίποτε άλλο, άφησε τον Αγάθωνα να ξαπλώσει ανάμεσά μας». «Αυτό ξέγραψέ το! είπε ο Σωκράτης. Γιατί εσύ έπλεξες ήδη το εγκώμιο μου, λοιπόν σειρά μου τώρα να πλέξω το εγκώμιο του διπλανού μου απ᾽ τα δεξιά. Λοιπόν, αν ο Αγάθων ξαπλώσει στα δεξιά σου, θα είναι βέβαια υποχρεωμένος και αυτός να πλέξει το εγκώμιό μου, ενώ το σωστό θα ᾽τανε μάλλον ν᾽ ακούσει προηγουμένως να τον εγκωμιάζω εγώ· αλλά, [223a] μυστήριε άνθρωπε, δώσε τόπο στην οργή σου και μην κάνεις σα στενόκαρδος, που θα εγκωμιάσω εγώ τον νεαρό· γιατί και πολύ το θέλω να του πλέξω το εγκώμιο». «Ωραία! Ωραία! φώναξε ο Αγάθων· Αλκιβιάδη, με τίποτε δε μένω εδώ, αλλά ένα μόνο θέλω, ν᾽ αλλάξω θέση, για ν᾽ ακούσω να μ᾽ εγκωμιάζει ο Σωκράτης». «Νά τα μας πάλι!, είπε ο Αλκιβιάδης, τα ίδια και τα ίδια: έτσι κι είναι παρών ο Σωκράτης, κανένας άλλος δεν μπορεί να χαρεί τη συντροφιά των ωραίων. Και τώρα, γιά δες με πόση εφευρετικότητα βρήκε πειστική δικαιολογία, ώστε ο νεαρός μας να ξαπλώσει δίπλα του!».
