ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἡλέκτρα (262-299)

ΟΡ. φεῦ·
γενναῖον ἄνδρ᾽ ἔλεξας, εὖ τε δραστέον.
ΗΛ. εἰ δή ποθ᾽ ἥξει γ᾽ ἐς δόμους ὁ νῦν ἀπών.
ΟΡ. μήτηρ δέ σ᾽ ἡ τεκοῦσα ταῦτ᾽ ἠνέσχετο;
265 ΗΛ. γυναῖκες ἀνδρῶν, ὦ ξέν᾽, οὐ παίδων φίλαι.
ΟΡ. τίνος δέ σ᾽ οὕνεχ᾽ ὕβρισ᾽ Αἴγισθος τάδε;
ΗΛ. τεκεῖν μ᾽ ἐβούλετ᾽ ἀσθενῆ, τοιῶιδε δούς.
ΟΡ. ὡς δῆθε παῖδας μὴ τέκοις ποινάτορας;
ΗΛ. τοιαῦτ᾽ ἐβούλευσ᾽· ὧν ἐμοὶ δοίη δίκην.
270 ΟΡ. οἶδεν δέ σ᾽ οὖσαν παρθένον μητρὸς πόσις;
ΗΛ. οὐκ οἶδε· σιγῆι τοῦθ᾽ ὑφαιρούμεσθά νιν.
ΟΡ. αἵδ᾽ οὖν φίλαι σοι τούσδ᾽ ἀκούουσιν λόγους;
ΗΛ. ὥστε στέγειν γε τἀμὰ καὶ σ᾽ ἔπη καλῶς.
ΟΡ. τί δῆτ᾽ Ὀρέστης πρὸς τάδ᾽, Ἄργος ἢν μόληι;
275 ΗΛ. ἤρου τόδ᾽; αἰσχρόν γ᾽ εἶπας· οὐ γὰρ νῦν ἀκμή;
ΟΡ. ἐλθὼν δὲ δὴ πῶς φονέας ἂν κτάνοι πατρός;
ΗΛ. τολμῶν ὑπ᾽ ἐχθρῶν οἷ᾽ ἐτολμήθη †πατήρ†.
ΟΡ. ἦ καὶ μετ᾽ αὐτοῦ μητέρ᾽ ἂν τλαίης κτανεῖν;
ΗΛ. ταὐτῶι γε πελέκει τῶι πατὴρ ἀπώλετο.
280 ΟΡ. λέγω τάδ᾽ αὐτῶι, καὶ βέβαια τἀπὸ σοῦ;
ΗΛ. θάνοιμι μητρὸς αἷμ᾽ ἐπισφάξασ᾽ ἐμῆς.
ΟΡ. φεῦ·
εἴθ᾽ ἦν Ὀρέστης πλησίον κλύων τάδε.
ΗΛ. ἀλλ᾽, ὦ ξέν᾽, οὐ γνοίην ἂν εἰσιδοῦσά νιν.
ΟΡ. νέα γάρ, οὐδὲν θαῦμ᾽, ἀπεζεύχθης νέου.
285 ΗΛ. εἷς ἂν μόνος νιν τῶν ἐμῶν γνοίη φίλων.
ΟΡ. ἆρ᾽ ὃν λέγουσιν αὐτὸν ἐκκλέψαι φόνου;
ΗΛ. πατρός γε παιδαγωγὸς ἀρχαῖος γέρων.
ΟΡ. ὁ κατθανὼν δὲ σὸς πατὴρ τύμβου κυρεῖ;
ΗΛ. ἔκυρσεν ὡς ἔκυρσεν, ἐκβληθεὶς δόμων.
290 ΟΡ. οἴμοι, τόδ᾽ οἷον εἶπας· αἴσθησις γὰρ οὖν
καὶ τῶν θυραίων πημάτων δάκνει βροτούς.
λέξον δ᾽, ἵν᾽ εἰδὼς σῶι κασιγνήτωι φέρω
λόγους ἀτερπεῖς ἀλλ᾽ ἀναγκαίους κλύειν.
ἔνεστι δ᾽ οἶκτος ἀμαθίαι μὲν οὐδαμοῦ,
295 σοφοῖσι δ᾽ ἀνδρῶν· καὶ γὰρ οὐδ᾽ ἀζήμιον
γνώμην ἐνεῖναι τοῖς σοφοῖς λίαν σοφήν.
ΧΟ. κἀγὼ τὸν αὐτὸν τῶιδ᾽ ἔρον ψυχῆς ἔχω.
πρόσω γὰρ ἄστεως οὖσα τἀν πόλει κακὰ
οὐκ οἶδα, νῦν δὲ βούλομαι κἀγὼ μαθεῖν.

***
ΟΡΕ. Άαχ!
Ο άντρας σου καλός, καλό τού πρέπει.
ΗΛΕ. Άμα γυρίσει αυτός που λείπει τώρα.
ΟΡΕ. Κι η μάνα σου τ᾽ ανέχτηκε όλα τούτα;
ΗΛΕ. Τον άντρα, ξένε, απ᾽ τα παιδιά η γυναίκα στέργει.
ΟΡΕ. Ο Αίγισθος γιατί σε ντρόπιασε έτσι;
ΗΛΕ. Ήθελε ταπεινό παιδί να κάνω
και μ᾽ έδωσε σε τέτοιον άντρα.
ΟΡΕ. Να μη γεννήσεις γιους εκδικητές;
ΗΛΕ. Έτσι εστοχάστηκε, μα θα μου το πληρώσει.
270 ΟΡΕ. Το ξέρει πως ακόμα είσαι παρθένα;
ΗΛΕ. Όχι· είναι μυστικό και δεν το λέμε.
ΟΡΕ. Αυτές που μας ακούν είναι μαζί σου;
ΗΛΕ. Ναι, και φυλάν καλά τα μυστικά μας.
ΟΡΕ. Στ᾽ Άργος σαν έρθει ο Ορέστης, τί θα κάνει;
ΗΛΕ. Ρωτάς γι᾽ αυτό; Ντροπή· δεν είναι νά ᾽ρθει τώρα;
ΟΡΕ. Πώς θα σκοτώσει τους φονιάδες του πατέρα;
ΗΛΕ. Κάνοντας όσα εκάμαν στον γονιό μου.
ΟΡΕ. Τη μάνα σου θα σκότωνες μαζί του;
ΗΛΕ. Με το τσεκούρι που ο γονιός μου εχάθη.
280 ΟΡΕ. Να του τα πω; Τη γνώμη δεν αλλάζεις;
ΗΛΕ. Τη μάνα μου να σφάξω κι ας πεθάνω.
ΟΡΕ. Αχ! εδώ να ᾽ταν ο Ορέστης να τ᾽ ακούσει.
ΗΛΕ. Και να τον δω, δε θα τον γνώριζα όμως, ξένε.
ΟΡΕ. Διόλου παράξενο· μικροί ᾽χατε χωρίσει.
ΗΛΕ. Απ᾽ τους δικούς μου θα τον γνώριζ᾽ ένας μόνο.
ΟΡΕ. Αυτός, που ως λεν, τον έσωσε απ᾽ τον φόνο;
ΗΛΕ. Ναι, του γονιού μου ο γέροντας τροφός.
ΟΡΕ. Ο σκοτωμένος σου πατέρας έχει τάφο;
ΗΛΕ. Έχει όπως έχει, μακριά από το παλάτι.
290 ΟΡΕ. Αχ! τί λόγο μού είπες… Τους θνητούς η θλίψη
δαγκώνει κι όταν μάθουν για των άλλων
τα βάσανα. Λοιπόν λέγε να ξέρω
να πάω στον αδερφό σου πικρά λόγια,
μα τέτοια που είναι ανάγκη να τ᾽ ακούσει.
Στους άξεστους συμπόνια δεν υπάρχει,
μόνο στους γνωστικούς· γνώμη δεν έχει
σοφή ο σοφός χωρίς και να υποφέρει.
ΧΟΡ. Τον ίδιο πόθο έχω κι εγώ με τούτον.
Μακριά απ᾽ την πόλη ζω και τα δεινά της
δεν ξέρω, τώρα θέλω να τα μάθω.

Μελέτες για την Αρχαία Μακεδονία, Η διπλή τράπεζα Αγχιάλου

Κοντά στη σημερινή Σίνδο και πιο συγκεκριμένα στην περιοχή της Β' Βιομηχανικής Ζώνης Θεσσαλονίκης, υπάρχει ένα αρχαίο πόλισμα, σε θέση γνωστή στην αρχαιολογική έρευνα ως «διπλή τράπεζα Αγχιάλου». Στις αρχές του αιώνα μας, σύμφωνα με τον L. Rey, οι διαστάσεις αυτής της «διπλής τράπεζας» ήταν: 20 μ. το ψηλότερο σημείο της και 300 μ. η μεγαλύτερη διάμετρός της. Η ανασκαφική της εξερεύνηση άρχισε το 1990 από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και συνεχίζεται, με ορισμένα κενά, ως σήμερα.
 

Ερευνήθηκαν λίγες θέσεις του αρχαίου οικισμού τόσο στην πάνω όσο και στην κάτω τράπεζα. Στη νότια παρυφή της ψηλότερης τράπεζας ανοίχτηκε ένα σκάμμα (Α) διαστάσεων 2 x 4 μ. και βάθους γύρω στα 16 μ. από την επιφάνεια του εδάφους και η μελέτη της στρωματογραφίας του έδωσε ένα πλήρες σχεδόν σχεδιάγραμμα της ιστορίας του αρχαίου αυτού οικισμού. Πάνω σε ένα έξαρμα του εδάφους που σχηματιζόταν από παχύ στρώμα άμμου και το οποίο εντοπίστηκε σε βάθος γύρω στα 12 μ., επισημάνθηκε η πρώτη ανθρώπινη εγκατάσταση. Σύμφωνα με τον γεωλόγο Κ. Αλμπανάκη το παχύ αυτό στρώμα της άμμου έχει σχηματιστεί πριν από εκατομμύρια χρόνια, πριν ακόμη δημιουργηθεί ο Θερμαϊκός Κόλπος, από ποτάμιες αποθέσεις, οι οποίες στη συνέχεια καλύφτηκαν από τα νερά λίμνης. Η πρώτη αυτή εγκατάσταση, που χρονολογείται στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού (13ος-12ος αι. π.Χ.), είχε αναπτυχθεί πάνω σ' ένα στρώμα που είχε δημιουργηθεί από φερτά χώματα μέσα στα οποία υπήρχαν όστρακα από αγγεία της Ύστερης Νεολιθικής Εποχής και της Ύστερης Εποχής του Χαλκού. Πάνω από αυτό το στρώμα εντοπίστηκαν πολλές και επάλληλες εγκαταστάσεις από τις οποίες η νεότερη χρονολογείται στις πρώτες δεκαετίες του 5ου αι. π.Χ. Οι ακόμη οψιμότερες φάσεις που σίγουρα υπήρχαν, όπως βεβαιώνουν σχετικά επιφανειακά ευρήματα, φαίνεται ότι έχουν χαθεί από νεότερες επεμβάσεις. Ενδιαφέροντα ήταν τα κινητά και ακίνητα ευρήματα που αποκαλύφτηκαν στο σκάμμα αυτό. Ανάμεσα στα άλλα ήλθαν στο φως διώροφος πεταλόσχημος μαγειρικός φούρνος σε στρώμα που χρονολογείται, από την υστερομυκηναϊκή κεραμική που βρέθηκε εδώ, στον 12ο-11ο αι. π.Χ., οικοδομικά λείψανα διαφόρων εποχών, πιθανά υπολείμματα από εργαστήριο χαλκουργίας του 9ου αι. π.Χ., ωοειδείς εστίες με πήλινους κρατευτές που χρονολογούνται γύρω στο 800 π.Χ., πιθεών του 8ου αι. π.Χ. και μια εργαστηριακή εγκατάσταση του 6ου αι. π.Χ. που προφυλασσόταν με σκέπαστρο από καλαμιές και πηλό. Από τα κινητά ευρήματα σημειώνουμε ένα σπάνιο πτηνόμορφο ειδώλιο που χρονολογείται γύρω στο 800 π.Χ. και την κεραμική, ντόπια και εισαγμένη. Τα εισαγμένα αγγεία στα βαθύτερα στρώματα ήταν σπάνια και ανάμεσά τους ξεχώριζαν όστρακα μιας τροχήλατης, τεφρής (γκρίζας) κεραμικής, γνωστής από πολλές θέσεις της Αν. Μεσογείου, με κέντρο παραγωγής της ίσως τη βορειοδυτική Μ. Ασία και κυρίως την Τρωάδα. Είναι πολύ πιθανόν ότι παρόμοια κεραμική τουλάχιστον από τον 9ο αι. π.Χ. άρχισαν να παράγουν και ντόπια κεραμικά εργαστήρια. Στον 8ο αι. π.Χ. αρχίζει να κάνει αισθητή την παρουσία της γεωμετρική εισαγμένη κεραμική. Σε στρώμα που χρονολογείται γύρω στο 720 π.Χ. εντοπίστηκαν έντονα ίχνη φωτιάς και μεγάλος αριθμός οστράκων, πολλά από τα οποία συγκολλήθηκαν και σχημάτισαν ολόκληρα αγγεία, εγχώρια και εισαγμένα. Είχαμε λοιπόν εδώ μια καταστροφή. Πλούσια ήταν στο σκάμμα αυτό και τα βοτανολογικά κατάλοιπα που εντοπίστηκαν και τα οποία σε μία πρώτη φάση μελέτησε η αείμνηστη Μ. Μαγκαφά. Αναγνωρίστηκαν απανθρακωμένοι σπόροι σταφυλιών και δημητριακών (όπως π.χ. από κουκκιά, φακές, ρεβίθια). Φαίνεται ότι οι κάτοικοι του οικισμού καλλιεργούσαν οι ίδιοι πολλά από τα παραπάνω είδη αφού για αρκετά από αυτά εντοπίστηκαν προϊόντα και υποπροϊόντα από όλα τα στάδια της επεξεργασίας τους. Και εκτός από τα σιτηρά, τα όσπρια, τα διάφορα χορταρικά και το κρέας, βασικό είδος διατροφής των κατοίκων του οικισμού φαίνεται ότι ήταν και τα θαλασσινά όστρεα, όπως μας το βεβαιώνει ο εξαιρετικά μεγάλος αριθμός θαλασσινών κελυφών διαφόρων ειδών που βρέθηκαν σ' όλη την έκταση της διπλής τράπεζας. Άλλωστε δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι κατά την αρχαιότητα ο αρχαίος αυτός οικισμός ήταν παραθαλάσσιος.
 

Στην πάνω τράπεζα ερευνήθηκαν και άλλες περιοχές κυρίως προς το βόρειο μέρος της. Εδώ αποκαλύφθηκε ένας εκτεταμένος πιθεών των αρχαϊκών χρόνων και ένα μνημειώδες άνδηρο που πιθανότατα χρονολογείται τον 7ο αι. π.Χ., ύψους, σε ορισμένα τουλάχιστον σημεία του, πάνω από 4 μ. Είχε κατασκευαστεί από στρώσεις καθαρού κίτρινου πηλού και κατά διαστήματα ενισχυόταν από πλίνθινους τοίχους, μεμονωμένες στρώσεις πλίνθων, λεπτές στρώσεις αμμοχάλικου και κορμούς δένδρων τοποθετημένους ατάκτως.
 

Στην κάτω τράπεζα, εκτός από αρκετούς λάκκους «απορριμμάτων», ανάμεσά τους και ένας που περιείχε άφθονη κεραμική κυρίως του 4ου αι. π.Χ., ήλθαν στο φως και σημαντικά οικοδομικά λείψανα γεωμετρικών χρόνων. Πιο συγκεκριμένα ήλθαν στο φως άνδηρα, διάφοροι οικιακοί χώροι με εργαστηριακές, αποθηκευτικές και μαγειρικές εγκαταστάσεις με φούρνους και πιόσχημες ή ορθογώνιες εσχάρες. Οι χώροι ορίζονταν με πλίνθινους τοίχους, κατεύθυνσης Β-Ν και Α-Δ. Μια πρώιμη φάση αυτής της οικιστικής μονάδας στην οποία, με βάση τα ως σήμερα δεδομένα, φαίνεται να δεσπόζει ένας μεγάλος ορθογώνιος χώρος, καταστράφηκε βίαια. Αυτό συνάγεται από την ανεύρεση, σε δυο τουλάχιστον σημεία, μέσα σε στρώμα με έντονη την παρουσία φωτιάς, μεγάλου αριθμού οστράκων τα οποία συγκολλήθηκαν και σχημάτισαν ολόκληρα αγγεία, εισαγμένα και ντόπια, διαφόρων σχημάτων. Με βάση τα κεραμικά ευρήματα, το στρώμα καταστροφής χρονολογείται στα μέσα του 8ου αι. π.Χ. Για την προέλευση της πλειοψηφίας των εισαγμένων γεωμετρικών αγγείων από την Εύβοια δεν πρέπει να υπάρχει αμφιβολία. Η ομοιότητά τους με ανάλογα ευρήματα από τη Χαλκίδα είναι εμφανής, ενώ δεν αποκλείεται ανάμεσά τους να υπάρχουν και ορισμένα αττικά. Δίπλα στην πλούσια επείσακτη γεωμετρική κεραμική εντοπίστηκε και σημαντική ποσότητα εγχώριας τροχήλατης κεραμικής. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι συγκριτικά το ποσοστό των χειροποίητων αγγείων είναι πολύ μικρότερο από αυτό των τροχήλατων. Η ασυνήθιστη αυτή συγκέντρωση πλούσιας επείσακτης και εγχώριας τροχήλατης κεραμικής δίπλα σε ελάχιστη χειροποίητη κεραμική δεν μπορεί να είναι τυχαία. Αν μη τι άλλο βεβαιώνει ότι εδώ έχουμε έναν ακμαίο οικισμό που είχε στενή σχέση με τη νότια Ελλάδα και ιδιαίτερα με την Εύβοια.
 

Με βάση τα ως τώρα στοιχεία η διπλή τράπεζα της Αγχιάλου-Σίνδου φαίνεται ότι άρχισε να κατοικείται από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού (13ος-12ος αι. π.Χ.). Ωστόσο παρουσία ανθρώπου έχουμε στην περιοχή αυτή και κατά την Ύστερη Νεολιθική Εποχή, όπως βεβαιώνει η ανεύρεση ορισμένων νεολιθικών οστράκων, τόσο στον ίδιο τον αρχαίο οικισμό όσο και στη γύρω περιοχή. Μία από τις κύριες πηγές πλούτου, αν όχι η κύρια, του αρχαίου οικισμού φαίνεται ότι ήταν ο χρυσός που βεβαιωμένα είχε ο γειτονικός Γαλλικός ποταμός, ο Εχέδωρος των αρχαίων. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τα πλούσια χρυσά κτερίσματα ενός νεκροταφείου αρχαϊκών και κλασικών χρόνων που ανέσκαψε πριν από 25 περίπου χρόνια η Αικ. Δεσποίνη. Είναι πολύ χαρακτηριστικό και το όνομα του ποταμού, Εχέδωρος (= έχει δώρα), τον οποίο και πιθανότατα λάτρευαν οι κάτοικοι του οικισμού, όπως μαρτυρούν αρχαίες γραπτές πηγές που μιλούν για Εχεδωρίδες Νύμφες. Η εκμετάλλευση του χρυσού πιθανότατα άρχισε ή συστηματοποιήθηκε στη Μέση Γεωμετρική Εποχή (μετά το 800 π.Χ.). Τότε ακριβώς παρατηρείται για πρώτη φορά εισαγμένη γεωμετρική κεραμική, κυρίως από την Εύβοια. Η ποσότητα της βεβαιωμένης επείσακτης ευβοϊκής γεωμετρικής κεραμικής που εντοπίστηκε στη διπλή τράπεζα της Αγχιάλου, πρωτόγνωρη για όλον τον βορειοελλαδικό χώρο, κάνει πολύ πιθανόν Ευβοείς, από το πρώτο μισό του 8ου αι. π.Χ., να προμηθεύονταν τον χρυσό του Εχέδωρου. Έτσι δεν αποκλείεται ο χρυσός που έχει βρεθεί στη γεωμετρική Ερέτρια ή ακόμη στο «πρωτογεωμετρικό» Λευκαντί, να προέρχεται και από το ποτάμι αυτό. Οι Ευβοείς, στην προσπάθειά τους να εκμεταλλευτούν τον χρυσό του Εχέδωρου, είναι πιθανό να συνάντησαν κάποια αντίσταση από τον ντόπιο, θρακικό, πληθυσμό. Ενδεικτική γι' αυτό είναι η παρουσία μιας παράδοσης, που θέλει στον χρυσοφόρο αυτόν ποταμό να συγκρούονται ο Ηρακλής με τον «επιχώριο» Κύκνο, τον γιο του Άρη και της Πυρήνης. Ο ρόλος των Ευβοέων στη διάδοση τόσο των ομηρικών επών όσο και των ιστοριών των σχετικών με τον Ηρακλή είναι γνωστός. Ειδικότερα όμως για τους άθλους του Ηρακλή που διαδραματίζονταν στις περιοχές του Θερμαϊκού Κόλπου και της Χαλκιδικής, η συμβολή τους όχι μόνο στη διάδοση αλλά και στη διαμόρφωσή τους, πρέπει να είναι καίρια.
 

Η συνεύρεση στη διπλή τράπεζα της Αγχιάλου μεγάλων ποσοτήτων ευβοϊκής και «ντόπιας» κεραμικής, κάνει πιθανό να είχαμε εδώ την παρουσία ενός ευβοϊκού εμπορίου. Ως γνωστόν, ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά των «εμπορίων» είναι η ύπαρξη μεικτού πληθυσμού. Και αξίζει να αναφερθεί ότι ντόπια γεωμετρική κεραμική που πιθανότατα κατασκευαζόταν στη διπλή τράπεζα Αγχιάλου έχει βρεθεί στην ίδια την Εύβοια, στην οποία μάλιστα συναντούμε και άλλα σχήματα αγγείων που φαίνεται να έχουν επηρεαστεί από «μακεδονικά» σχήματα της Εποχής του Σιδήρου.
 

Οι ως σήμερα ανασκαφικές έρευνες στον αρχαίο αυτόν οικισμό έδειξαν ότι οι κάτοικοί του γνώριζαν πιθανότατα από τον 9ο αι. και βεβαιωμένα από τον 8ο αι. π.Χ. την επεξεργασία μετάλλων, τομέα στον οποίο επίσης είχαν υψηλές επιδόσεις οι Ευβοείς. Ενδεικτική είναι και η ανεύρεση ορισμένων χαρακτηριστικών σκευών, π.χ. χοανών, κατάλληλων για το χύσιμο ρευστού χαλκού σε διάφορες μήτρες και τα οποία ορισμένες φορές συμβαίνει να διασώζουν και ίχνη χαλκού. Άλλωστε δεν είναι άγνωστες από τον αρχαίο οικισμό και λίθινες μήτρες. Βέβαια, ο αριθμός των μεταλλικών αντικειμένων που έχουν βρεθεί εδώ, όπως είναι αναμενόμενο, είναι περιορισμένος. Ορισμένα χάλκινα κοσμήματα και κάποια σιδερένια εργαλεία είναι τα πιο σημαντικά.
 

Ο αρχαίος οικισμός της Αγχιάλου-Σίνδου, με βάση τα ως σήμερα ανασκαφικά δεδομένα φαίνεται ότι γνώρισε ιδιαίτερη ακμή κατά τη διάρκεια της Γεωμετρικής Εποχής. Τότε απλώθηκε σε όλη την έκταση της διπλής τράπεζας και εκτός από εργαστήρια χαλκουργίας δραστηριοποιήθηκαν και κεραμικά εργαστήρια. Μιας κατηγορίας κεραμικής, που συμβατικά ονομάζεται «ασημίζουσα», είναι πολύ πιθανόν το κέντρο της παραγωγής της να ήταν εδώ. Σ' αυτό συνηγορούν όχι μόνον οι μεγάλες ποσότητες της κεραμικής αυτής που εντοπίστηκαν αλλά και η ίδια η σύσταση του πηλού της, που φαίνεται να παρουσιάζει ομοιότητες με τη σύσταση του πηλού της περιοχής. Ακόμη και ένας τύπος εμπορικού αμφορέα για μεταφορά υγρών, ίσως κρασιού, με κύρια διακόσμηση μία ζώνη ομόκεντρων κύκλων, δεν αποκλείεται επίσης να κατασκευαζόταν εδώ. Με μια τέτοια υπόθεση συνηγορούν τόσο η σύσταση του πηλού του όσο και ο πολύ μεγάλος αριθμός τέτοιων αγγείων που έχει εντοπιστεί στην περιοχή.
 

Κατά τον 7ο αι. π.Χ. φαίνεται να έχουμε μια συρρίκνωση στην έκταση του οικισμού, ο οποίος περιορίζεται βασικά στο νότιο τμήμα της τράπεζας. Τα μεγάλα άνδηρα ύψους άνω των 4 μ. που δημιουργήθηκαν εδώ, είχαν ως αποτέλεσμα το τμήμα αυτό της τράπεζας να κερδίσει σημαντικό ύψος. Χωρίς αμφιβολία τα άνδηρα αυτά βοηθούν στο να κατανοήσουμε καλύτερα πώς απόκτησαν οι «προϊστορικές» τούμπες και τράπεζες της Μακεδονίας το χαρακτηριστικό τους ύψος. Αντίθετα το βόρειο τμήμα της τράπεζας έμεινε βασικά ως είχε και, όπως έδειξαν οι ανασκαφικές μας έρευνες, το χρησιμοποιούσαν πλέον και ως χώρο κατάχωσης «απορριμμάτων».
 

Ο περιορισμός της έκτασης του οικισμού γύρω στο 700 π.Χ. δεν ανέκοψε την παραπέρα ανάπτυξη του, όπως μας βεβαιώνουν τα πλούσια κτερίσματα του 6ου και 5ου αι. π.Χ. που ήλθαν στο φως από το νεκροταφείο των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων. Στον 5ο αι. π.Χ. γνωρίζουμε ότι είχαμε εργαστήρια κοροπλαστικής, όπως μας δείχνει η ανεύρεση μητρών για κατασκευή ειδωλίων, ενώ στον 4ο αι. π.Χ. χρονολογούνται οι κλίβανοι που ανέσκαψε η Αικ. Δεσποίνη και οι οποίοι χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή αγγείων, ειδωλίων και αγνυθών. Μόνο στα τέλη του 4ου αι. π.Χ. ο οικισμός φαίνεται να γνωρίζει μια πολύ εμφανή παρακμή, που χωρίς αμφιβολία πρέπει να συσχετιστεί με την ίδρυση της νέας πόλης του Κασσάνδρου, της Θεσσαλονίκης. Πολύ πιθανόν το αρχαίο πόλισμα είναι ένα από τα 26 «ἐν τῇ Κρουσίδι πολίσματα καὶ τὰ ἐν τῷ Θερμαίῳ κόλπῳ» που υποχρέωσε ο Κάσσανδρος να πάρουν μέρος στον συνοικισμό της Θεσσαλονίκης. Αν και κάποια σχετικά ευρήματα, οπωσδήποτε όμως λιγοστά, βεβαιώνουν ότι ο οικισμός αυτός επέζησε και κατά τη διάρκεια της Ελληνιστικής, Ρωμαϊκής και Βυζαντινής Εποχής, ουδέποτε πλέον φαίνεται να απόκτησε κάποια σπουδαιότητα, γεγονός που πρέπει να οφείλεται, χωρίς άλλο, στην ίδρυση και ανάπτυξη της γειτονικής Θεσσαλονίκης.
 

Δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα ποια πόλη ή καλύτερα ποιο πόλισμα βρισκόταν στον χώρο της διπλής τράπεζας Αγχιάλου. Σίγουρα πρόκειται για έναν σημαντικό οικισμό με εμπορικές επαφές, κατά τη διάρκεια της Γεωμετρικής, Αρχαϊκής και Κλασικής Εποχής, με πολλά μέρη του αρχαίου κόσμου. Πολύ χαρακτηριστικός είναι ο μεγάλος αριθμός οστράκων από οξυπύθμενους εμπορικούς αμφορείς αρχαϊκών και κλασικών χρόνων, που βεβαιώνουν για μια προτίμηση των ανθρώπων του οικισμού για το χιώτικο κρασί, χωρίς βέβαια να αγνοούν και άλλα γνωστά κρασιά της αρχαιότητας, όπως το θασίτικο, το λέσβιο, το μενδαίο κ.ά., ενώ βεβαιωμένα εισήγαγαν λάδι από την Αττική και τη Σάμο. Η επείσακτη επίσης κεραμική πολυτελείας που βρέθηκε προϋποθέτει σχέσεις, άμεσες ή έμμεσες, με την Εύβοια, Θεσσαλία, Κόρινθο, Αττική, Βοιωτία, Αν. Ελλάδα και νησιά του Αιγαίου, Αίγυπτο. Από τις πόλεις που κατά καιρούς έχουν τοποθετηθεί εδώ, όπως π.χ. η Χαλάστρα, η Σίνδος, η Στρέψα, η πρώτη έχει συγκεντρώσει την προτίμηση των περισσοτέρων μελετητών. Ωστόσο, με βάση τις ως σήμερα πληροφορίες που διαθέτουμε, η αρχαία Χαλάστρα θα πρέπει να τοποθετηθεί στη θέση του γνωστού αρχαιολογικού χώρου που βρίσκεται στους σημερινούς οικισμούς του Αγίου Αθανασίου και της Γέφυρας. Το μέγεθος του αρχαιολογικού αυτού χώρου, που είναι ο μεγαλύτερος σ' όλη την περιοχή δυτικά της Θεσσαλονίκης, τα σημαντικά κινητά και ακίνητα ευρήματα που είναι γνωστά από εδώ και η θέση του δίπλα στον Αξιό ποταμό, όλα αυτά ταιριάζουν πολύ καλά με όσα ξέρουμε από τις γραπτές μαρτυρίες για την αρχαία Χαλάστρα, που φαίνεται να ήταν η σημαντικότερη «πόλη» της περιοχής, παραθαλάσσια και η δυτικότερη της αρχαίας Μυγδονίας «επί τον Αξιόν ποταμόν». Άλλωστε με μια τέτοια άποψη συμφωνεί και η μαρτυρία του Στράβωνος, σύμφωνα με την οποία στις μέρες του ο Αξιός ποταμός χυνόταν ανάμεσα στη Χαλάστρα και τη Θέρμη. Αν η Χαλάστρα ήταν στη θέση του αρχαίου οικισμού που ερευνούμε, τότε ο Αξιός ποταμός στην εποχή του Στράβωνος θα έπρεπε να περνούσε ανατολικά του. Δεν παραβλέπεται το ευμετάβλητο της πορείας της κοίτης των ποταμών της περιοχής, κοντά μάλιστα στις όχθες τους. Ωστόσο λαμβάνοντας υπόψη πρώτον το ότι η κοίτη του Εχέδωρου ποταμού δεν φαίνεται να έχει μετατοπιστεί, σε γενικές γραμμές, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα και δεύτερον ότι η διπλή τράπεζα της Αγχιάλου-Σίνδου βρίσκεται πολύ κοντά στην κοίτη του ποταμού αυτού, δεν υπάρχει αρκετός χώρος ώστε, σε κάποια χρονική περίοδο, ο Αξιός ποταμός να περνούσε μέσα από τον στενό χώρο που δημιουργείται μεταξύ του αρχαίου οικισμού και του Εχέδωρου.
 

Τα μέχρι σήμερα ανασκαφικά δεδομένα από τον αρχαιολογικό χώρο της Σίνδου, με την έντονη παρουσία εισαγμένης γεωμετρικής και αρχαϊκής κεραμικής από τη N. και Α. Ελλάδα, δείχνουν ότι εδώ είχαμε έναν οικισμό στον οποίο θα ταίριαζε μια φράση του Εκαταίου που χρησιμοποιεί για να χαρακτηρίσει τη Θέρμη: «πόλις Ελλήνων Θρηίκων». Πολύ ενδεικτικό είναι και το ότι και από τα όστρακα που βρέθηκαν στις ανασκαφικές εργασίες και φέρουν ονόματα [χαρακτά (graffiti) ή γραπτά (dipinti)], αυτά στην πλειονότητά τους είναι ελληνικά, όπως π.χ. Αγαθώνιος, Ιάων-Ιάν, Εύδικος, Μενέστρατος (ή Μενέστωρ) και μόνον ένα, το όνομα Βόρυς, είναι πιθανόν σκυθικής προέλευσης. Έχοντας λοιπόν υπόψη όλα τα παραπάνω, στον αρχαιολογικό χώρο των σημερινών οικισμών Αγχιάλου και Σίνδου θα πρέπει να τοποθετηθεί όχι η αρχαία Χαλάστρα αλλά ένα άλλο πόλισμα. Πιο πιθανό είναι αυτό της αρχαίας Σίνδου.

Multiverse: Η θεωρία των Παράλληλων Κόσμων

Είμαστε μοναδικοί; Σύμφωνα με την αντίληψή μας για τον κόσμο, η απάντηση στο ερώτημα είναι απλή: Είμαστε διαφορετικοί ως άτομα από τον οποιονδήποτε άλλο σε αυτόν τον πλανήτη. Είναι όμως το Σύμπαν μας μοναδικό; Η θεωρία του Multiverse – θεωρία των πολλαπλών Πραγματικοτήτων ή παράλληλων σύμπαντων περιπλέκει την απάντηση και θέτει υπό αμφισβήτηση όλα εκείνα που με σιγουριά γνωρίζαμε για τον Κόσμο και τον εαυτό μας.

 

Multiverse: Παράλληλοι κόσμοι ή “φανταστική” θεωρία;

 

Ένα μοντέλο πιθανών παράλληλων σύμπαντων που αποκαλούμε θεωρία του Multiverse μπορεί να ακουστεί τόσο παράδοξη και μη ρεαλιστική που θα  υποθέταμε πως θα άνηκε αποκλειστικά στη σφαίρα της Φαντασίας. Κι όμως, δεν υπάρχει ούτε ένα επιστημονικό Πείραμα που να απορρίπτει την αυθεντικότητά της!

 

Η προέλευση της Θεωρίας Multiverse με την εισαγωγή της ιδέας για την Κβαντική Μηχανική στις αρχές του 20ού Αιώνα. Η Κβαντική Μηχανική , τομέας της Φυσικής που εξετάζει τον απειροελάχστο κόσμο και προβλέπει την συμπεριφορά των Νανοσκοπικών αντικειμένων. Οι Φυσικοί είχαν δυσκολίες στο να συμπεριλάβουν ένα μαθηματικό μοντέλο στην συμπεριφορά της Κβαντικής ύλης, διότι ένα τμήμα της ύλης αυτής επέδειξε σημάδια κίνησης όμοια του ατόμου, και σημάδια κίνησης Κυματοειδούς μορφής. Για παράδειγμα, το Φωτόνιο μπορεί να ταξιδέψει ταυτόχρονα καθέτως πάνω κάτω και μπροστά ή πίσω.

 

Η συμπεριφορά αυτή διαφέρει από το την συμπεριφορά των αντικειμένων που είναι ορατά στο ανθρώπινο μάτι. Η Θεωρία της Δυαδικότητας της Ύλης ονομάστηκε η Αρχή της Απροσδιοριστίας του Χάιζεμπεργκ και δηλώνει πως η πράξη της παρατήρησης διαμορφώνει παράμετρους όπως η ταχύτητα και η θέση.

 

Το 1954 ένας νέος μαθητής στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον ονόματι Hugh Everett έκανε μία ριζοσπαστική υπόθεση που διέφερε από τα έως τότε μοντέλα της Κβαντικής Μηχανικής. Δεν πίστευε πως η παρατήρηση παρακινούσε την κβαντική ύλη να σταματήσει να συμπεριφέρεται με πολλαπλούς τρόπους.

 

Αντίθετα υποστήριξε πως η παρατήρηση της κβαντικής ύλης δημιουργεί ένα χάσμα στο Σύμπαν. Με άλλα λόγια το Σύμπαν δημιουργεί αντίγραφα του εαυτού του για να είναι έτοιμο για κάθε πιθανότητα και από εκεί το κάθε αντίγραφο λειτουργεί ανεξάρτητα. Για παράδειγμα, κάθε φορά που καταγράφονται οι μετρήσεις ενός Φωτονίου, ένας επιστήμονας σε ένα Σύμπαν το αναλύει σε Κυματοειδή μορφή και ένας άλλος το καταγράφει σε μορφή ατόμου. Κάθε ένα από τα σύμπαντα προσφέρει μία μοναδική και ανεξάρτητη πραγματικότητα που συνυπάρχει με άλλα παράλληλα σύμπαντα.

 

Αν η θεωρία του Έβερετ είναι σωστή, εμπεριέχει τρομερό αντίκτυπο στην θεώρησή μας για τη ζωή. Κάθε πράξη που έχει παραπάνω από ένα πιθανό αποτέλεσμα παράγει ένα συμπαντικό χάσμα. Έτσι υπάρχει ένας άπειρος αριθμός από παράλληλα σύμπαντα και απεριόριστα αντίγραφα του κάθε ανθρώπου. Αυτά τα αντίγραφα έχουν πανομοιότυπα χαρακτηριστικά προσώπου και σώματος αλλά δεν έχουν τις ίδιες προσωπικότητες (Παραδείγματος Χάριν, μία προσωπικότητα ίσως είναι επιθετική ενώ μία άλλη παθητική) γιατί κάθε ένα αντίγραφο βιώνει μία διαφορετική κατάληξη.

 

Ακόμη, η θεωρία υπονοεί πως είμαστε πρακτικά απέθαντοι. Η γήρανση ίσως να πάψει να είναι παράγοντας θνησιμότητας καθώς ίσως κάποιες εναλλακτικές πραγματικότητες θα μπορούσαν να είναι τόσο επιστημονικά και τεχνολογικά ανεπτυγμένες με αποτέλεσμα να ανακαλυφθεί το φάρμακο της Αντιγήρανσης. Αν αποβιώσεις σε ένα κόσμο, μία άλλη εκδοχή του εαυτού σου σε κάποιο παράλληλο σύμπαν θα επιβιώσει.

 

Η πιο ανησυχητική σκέψη που πηγάζει από τη θεωρία του Multiverse είναι πως η αντίληψή μας για τον κόσμο δεν είναι ποτέ πραγματική. Η “Πραγματικότητά” μας σε μία συγκεκριμένη στιγμή σε ένα παράλληλο σύμπαν θα είναι τελείως αντίθετη από την αυτή ενός παράλληλου κόσμου. Έτσι μετατρέπεται αυτόματα σε μία απειροελάχιστη στιγμή μίας αιώνιας και υπέρτατης αλήθειας. Μπορεί να πιστεύεις πως διαβάζεις το άρθρο αυτή τη στιγμή, όμως ίσως να υπάρχουν πολλά αντίγραφά σου σε μία άλλη πραγματικότητα που δεν το διαβάζουν. Ίσως σε κάποια μακρινή παράλληλη πραγματικότητα να είσαι εσύ εκείνος που γράφει το άρθρο την συγκεκριμένη χρονική στιγμή.

Γιατί τα αρνητικά συναισθήματα έχουν επίσης μεγάλη αξία;

Τα καλά νέα για την κακή διάθεση

Παρόλο που δεν είναι ποτέ ευχάριστο να έχει κανείς κακή διάθεση και σίγουρα δεν είναι καθόλου υγιές να βιώνει συνεχώς αρνητικά συναισθήματα, τα συναισθήματα της λύπης, του θυμού, της ενοχής ή του φόβου έχουν ορισμένα πλεονεκτήματα:

Μας βοηθούν να σκεφτούμε και να διαμορφώσουμε επιχειρήματα

Είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιούμε στέρεες και χειροπιαστές πληροφορίες, να νιώθουμε πιο συντονισμένοι με την εκάστοτε περίσταση και να είμαστε λιγότερο επιρρεπείς σε λανθασμένες κρίσεις και γνωστικές διαστρεβλώσεις. Όλα αυτά μας προσδίδουν έναν αέρα αυθεντίας και κύρους και μπορούν να μας κάνουν πειστικούς συγγραφείς και ομιλητές.

Βελτιώνουν τη μνήμη

Μια έρευνα έδειξε ότι οι αγοραστές θυμόνταν σημαντικά περισσότερες πληροφορίες για το εσωτερικό ενός καταστήματος όταν ο καιρός ήταν κρύος και μουντός, οπότε δεν αισθάνονταν τόσο ευδιάθετοι, σε αντίθεση με τις ηλιόλουστες και ζεστές μέρες, κατά τις οποίες όλα ήταν όμορφα. Οι έρευνες διαπιστώνουν επίσης ότι, όταν δεν έχουμε και τόσο καλή διάθεση, είναι λιγότερο πιθανό να φθείρουμε ακούσια τη μνήμη μας ενσωματώνοντας στη συνέχεια παραπλανητικές πληροφορίες.

Ενθαρρύνουν την επιμονή

Άλλωστε, όταν νιώθετε ήδη καλά, γιατί να πιεστείτε; Σε μια σχολική εξέταση, αυτός που είναι κακόκεφος θα προσπαθήσει να απαντήσει σε περισσότερες ερωτήσεις – και σωστά μάλιστα – από ό,τι θα έκανε αν αισθανόταν χαρούμενος. Μια καλή ιδέα λοιπόν είναι ο γιος σας ή η κόρη σας να έχει κακή διάθεση όταν δίνει εισαγωγικές εξετάσεις.

Μας κάνουν πιο ευγενικούς και περιποιητικούς

Οι άνθρωποι με όχι και τόσο ευχάριστη διάθεση είναι περισσότερο προσεκτικοί και ευσυνείδητοι· είναι επίσης πιο πιθανό να εμφανίσουν ασυνείδητα κοινωνικό μιμητισμό (να μιμηθούν τις χειρονομίες και την ομιλία ενός άλλου ανθρώπου χωρίς να το γνωρίζουν), μια συμπεριφορά που ενισχύει τους κοινωνικούς δεσμούς. Όταν αισθανόμαστε καλά, είμαστε πολύ περισσότερο διεκδικητικοί, το οποίο σημαίνει ότι εστιάζουμε πιο πολύ στον εαυτό μας και ενδεχομένως αγνοούμε την προσφορά ή τις δυσκολίες των άλλων.

Ενθαρρύνουν τη γενναιοδωρία

Αυτοί που έχουν κακή διάθεση δίνουν περισσότερη προσοχή στη δικαιοσύνη και είναι πιο πιθανό να απορρίψουν άδικες προτάσεις.

Μας κάνουν λιγότερο επιρρεπείς στην αναζήτηση επιχειρημάτων που επιβεβαιώνουν τις μεροληπτικές θέσεις μας

Μια έρευνα σε ανθρώπους με ισχυρές πολιτικές απόψεις διαπίστωσε ότι όσοι ήταν θυμωμένοι επέλεγαν να διαβάσουν περισσότερα άρθρα που διαφωνούσαν με τις θέσεις τους, αντί να αναζητούν πληροφορίες που θα στήριζαν τα πιστεύω τους. Μετά την εξερεύνηση των αντίθετων απόψεων, οι άνθρωποι αυτοί ήταν περισσότερο πρόθυμοι να αλλάξουν γνώμη. Φαίνεται ότι ο θυμός μας βάζει σε μια θέση που μας ωθεί να εξερευνήσουμε τις θέσεις του αντιπάλου προκειμένου να τις καταρρίψουμε. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, αφήνει την πόρτα ανοιχτή για να πειστούμε κι εμείς από τις απόψεις αυτές.

Έρωτας, το vαρκωτικό της φύσης

Όταν ερωτεύεσαι, νιώθεις πολύ ευτυχισμένος. Κι αυτό είναι ναρκωτικό, ένα ναρκωτικό που δημιουργούν οι ορμόνες του σώ­ματος σου, ένα βιολογικό ναρκωτικό. Η φύση το χρησιμοποιεί, γιατί δεν μπορεί να βασιστεί σ’ εσένα. Σκέψου, αν δεν υπήρχε ο έρωτας, ο κόσμος θα σταματούσε να υπάρχει, γιατί το σεξ από μόνο του δεν είναι τίποτα.

Αν δεν υπάρχει έρωτας, το σεξ είναι τόσο μηδαμινό. Κανείς δεν θα υπέκυπτε σ’ αυτό, αν δεν υπήρχε το ναρκωτικό, ο έρω­τας. Ο έρωτας είναι το δόλωμα. Η πραγματική επιθυμία της φύσης είναι η αναπαραγωγή. Αλλά δεν μπορεί να βασιστεί σ’ εσένα γι’ αυτό. Αν δεν σε κυριέψει ο έρωτας, δεν θα αναπαρα­χθείς.

Η φύση σου δίνει ναρκωτικό, αποδεσμεύει μες στο σώμα σου ένα ναρκωτικό, ένα φυσικό, βιολογικό, ορμονικό ναρκωτικό. Να γιατί όταν είναι κανείς ερωτευμένος, βαδίζει διαφορετικά. Δεν βρίσκεται στον κόσμο της καθημερινότητας. Ζει μέσα στη φαντασία, μέσα στον πόθο και στο όνειρο, δεν ζει μέσα στην πραγματικότητα. Έχει πάρει ναρκωτικό, χωρίς να το ξέρει.

Κι ύστερα από λίγες μέρες, όταν πια έχει φύγει ο έρωτας -γιατί κανένα ναρκωτικό δεν διαρκεί για πάντα- αρχίζεις να αντιμετωπίζεις την πραγματικότητα κι αρχίζουν μαζί και τα βά­σανα. Γιατί όσα υποσχέθηκες, τα υποσχέθηκες όταν είχες χάσει τη συνειδητότητά σου. Τώρα πρέπει να εκπληρώσεις υποσχέσεις που δόθηκαν όταν ήσουν ρευστός, υγρός, σε απουσία συνειδητότητας. Τώρα το βάρος μεγαλώνει.

Κάθε ερωτoδουλειά καταντάει ασχήμια στο τέλος. Γιατί; Γιατί όλοι οι γάμοι ναυαγούν; Επειδή δεν είναι προϊόν συνει­δητής επιλογής. Αν αγαπήσεις συνειδητά, τότε η αγάπη μπορεί να διαρκέσει αιώνια, γιατί με τη συνειδητότητα τα πάντα είναι αιώνια. Χωρίς αυτή, τα πάντα είναι εφήμερα.

Αν μπορείς να αγαπήσεις συνειδητά -κι όχι σαν θύμα των τεχνασμάτων της φύσης- με μια αγάπη συνειδητή, τότε δεν ολισθαίνεις προς τα πάνω, αλλά ανυψώνεσαι. Τότε η αγάπη γίνεται δύναμη που σε ολοκληρώνει. Δεν σε διαλύει. Γίνεται επί­γνωση. Τότε μέσα στη σχέση γίνεσαι όλο και πιο συνειδητός. Νοιάζεσαι για τον άλλον, μα δεν τον χρησιμοποιείς. Νοιάζεσαι και μοιράζεσαι, μα δεν κατέχεις. Ελευθερώνεις τον άλλον και με την απελευθέρωση του ελευθερώνεσαι κι εσύ. Γίνεστε δυο συνταξιδιώτες σε ένα ανώτερο ταξίδι.

Βοηθάτε ο ένας τον άλλον, γιατί υπάρχουν παγίδες. Ο δρόμος είναι μακρύς και το ταξίδι ατελείωτο κι είναι όμορφο να είσαι με κάποιον που να μοιράζεται μαζί σου κάθε αγωνία, κάθε πόνο, κάθε βάσανα, κάθε χαρά, κάθε στιγμή σιωπής. Κάποιον που να μπορείς να επικοινωνείς, να λες τι σου συμβαίνει, που να μπορείς να βασίζεσαι πως θα σε βοηθήσει σε ό,τι κι αν συμβεί, να βασίζεσαι πως θα σ’ αγαπά σε όλες τις στιγμές, καλές ή κακές, στιγμές οργής ή χαράς, στιγμές θλίψης ή ευτυχίας.

Δεν κρύβεις τίποτα από εκείνον που αγαπάς. Μένεις ανοιχτός και τρωτός. Η αγάπη δεν επιδέχεται όρους. Δεν εξαρτάται από προϋποθέσεις και καταστάσεις.

Η συνειδητή αγάπη είναι φαινόμενο ολοκληρωτικά διαφορετι­κό. Σπάνια συμβαίνει, μα όταν συμβεί είναι από τα πιο όμορφα πράγματα που μπορούν να συμβούν σ’ αυτό τον κόσμο.

Έρμαν Έσσε: Το ασχημόπαπο

Το ασχημόπαπο γεννιέται ανάμεσα σε άλλα παπάκια, όμως είναι διαφορετικό.

Δεν το αναγνωρίζουν ως ίδιο με εκείνα και το απορρίπτουν.
Προσπαθεί να τα κάνει να το αγαπήσουν,
ελπίζει να γίνει σαν εκείνα, αλλά δε μπορεί,
γιατί στο βάθος είναι διαφορετικό.

Νιώθει κατώτερο και περιφρονημένο και πασχίζει να γίνει αποδεκτό.
Αλλά, όσο το ασχημόπαπο δεν ανακαλύπτει την ταυτότητά του,
δε βρίσκει την αγάπη – όσο δεν ανακαλύπτει πως είναι κύκνος και δεν αποδέχεται αυτό που είναι,
δε μπορεί να αγαπήσει αληθινά, ούτε να αγαπηθεί.

Πρέπει να ξεκινήσει μια πορεία που θα το οδηγήσει να ανακαλύψει ποιο είναι,
και αυτό θα του επιτρέψει να βρει την αγάπη των άλλων.

Πολλοί άνθρωποι προσπαθούν να δείχνουν κάτι που δεν είναι,
είτε γιατί νομίζουν πως αυτό θέλουν οι άλλοι είτε γιατί δεν τους αρέσει το πώς είναι.

Είναι εξαρτημένοι από τη γνώμη των άλλων
και χρειάζονται απελπισμένα την επιδοκιμασία τους.

Όμως, η αληθινή αγάπη δε γεννιέται από τη στέρηση,
με το να περιμένουμε να καλύψει ο άλλος τα εσωτερικά μας κενά ή να μας πει τι πρέπει να κάνουμε.
Αγαπάμε κάτι αληθινά, μόνο αποδεχόμενοι αυτό που είναι.

Μόνο αν αποδεχτούμε τον εαυτό μας όπως είναι,
συμπεριλαμβανομένων των πληγών μας,
θα μπορέσουμε να είμαστε κύριοι της ζωής μας.

Και γι’ αυτό πρέπει πρώτα να γνωρίσουμε τον εαυτό μας.
Κι έτσι, οι άλλοι θα μπορέσουν να αγαπήσουν το πρόσωπο που πραγματικά είμαστε
και όχι ένα προσωπείο που έχουμε δημιουργήσει.

Από την άλλη μεριά της πόρτας κάθε φόβου υπάρχουν πανέμορφα δώρα

Ορίστε μια πανίσχυρη ιδέα που θα μπορούσε να φέρει επανάσταση στον τρόπο που εργάζεστε και ζείτε- αρκεί να την ενσωματώσετε στο επίπεδο του DNA σας: Η ζωή σας θα διαστέλλεται ή θα συστέλλεται σε άμεση αναλογία με την προθυμία σας να προχωρήσετε κατά μέτωπο προς τα πράγματα που φοβάστε. Αν απαλλαγείτε από τους φόβους σας, θα ξεχωρίσετε. Αν το βάλετε στα πόδια μπροστά τους, θα ζαρώσετε μπροστά στο μεγαλείο.

Μου θυμίζει κάτι που έγραψε ο Φρανκ Χέρμπερτ στο Dune: “Δεν πρέπει να φοβάμαι. Ο φόβος σκοτώνει το μυαλό. Ο φόβος είναι ο μικρός θάνατος που φέρνει τον ολικό αφανισμό. Θα αντιμετωπίσω τον φόβο μου. Θα τον αφήσω να περάσει από πάνω μου και από μέσα μου. Και όταν περάσει θα στραφώ στο εσωτερικό μάτι μου για να δω τον δρόμο του. Εκεί όπου θα έχει πάει ο φόβος δεν θα υπάρχει τίποτε. Μόνο εγώ θα παραμείνω”.

Είναι εκπληκτικό τι συμβαίνει όταν αντιμετωπίζετε μια κατάσταση που σας κάνει να νιώθετε αμηχανία/ανασφάλεια/φόβο και, αντί να σπεύσετε προς μια εικονική έξοδο κίνδυνου, παραμένετε δυνατοί και κάνετε αυτό που γνωρίζετε ότι πρέπει να κάνετε. Πρώτα πρώτα συνειδητοποιείτε ότι ο φόβος ήταν κυρίως μια ψευδαίσθηση. Δεύτερον, αποκομίζετε κάποια αναπάντεχη ανταμοιβή για το θάρρος σας επειδή από την άλλη μεριά της πόρτας κάθε φόβου υπάρχουν πανέμορφα δώρα: προσωπική ανάπτυξη, αυτοπεποίθηση και σοφία. Το έχω δει ξανά και ξανά.

Υποθέτω πως είναι κάποιος νόμος της ζωής. Τρέξτε, λοιπόν καταπάνω στον φόβο σας. Αρχίστε από τα πιο απλά. Αργά και σταθερά, πάντα θα κερδίζετε τον αγώνα σας. Και παρατηρήστε την επιτυχία που τόσο δίκαια σας αξίζει καθώς θα αρχίζει να ανατέλλει – όταν θα τη χρειάζεστε περισσότερο.

Άδειασε εντελώς, νιώσε παντελώς γαλήνιος

Αν συνειδητοποιήσουμε ότι ζούμε σε μια πραγματικότητα που αλλάζει, θα μάθουμε να προσαρμοζόμαστε καλύτερα στον καταρράχτη των γεγονότων της ζωής.

Όταν ο Μπρους Λι μας ενθάρρυνε πριν από χρόνια να “είμαστε νερό”, πολλοί πήραν τα λόγια του ως επιπόλαια, επειδή η τελευταία του συνέντευξη χρησιμοποιήθηκε για μια τηλεοπτική διαφήμιση. Αλλά αυτό που μας συμβούλευε ήταν να είμαστε ανάλαφροι, ρευστοί και ευέλικτοι σαν το υγρό στοιχείο.

Το να είμαστε ευέλικτοι για να προσαρμοζόμαστε στις προκλήσεις είναι ένα από τα πολλά διδάγματα ανατολικής φιλοσοφίας που απαντώνται στον Πλάτωνα.

Το αρχαιότερο κείμενο αυτής της παράδοσης είναι το Ι – Τσινγκ, μια πραγματεία που, χίλια χρόνια πριν από τον Αθηναίο φιλόσοφο, έδινε οδηγίες στον αναγνώστη σε μορφή προσευχής.

Ένα άλλο κείμενο επίσης γεμάτο γνώση είναι το Τάο Τε Τσινγκ του Λάο Τσε, ενός Κινέζου φιλοσόφου που η ζωή του, αν στ’ αλήθεια υπήρξε, περιβλήθηκε με μυστήριο. Στο διάσημο δοκίμιό του, συμβουλεύει, για παράδειγμα:

Να είστε ταπεινοί για να αναγνωρίζετε το λάθος και να πράττετε κατά συνέπεια.
Να είστε ευγενικοί για να δημιουργείτε υγιή ένωση με τους άλλους ανθρώπους.
Να μη φοβάστε το μέλλον.
Να ενεργείτε με απλότητα χωρίς να αναζητάτε τη φήμη ή τον επιφανειακό έπαινο.
Να δέχεστε τα πράγματα όπως έρχονται, αντιμετωπίζοντας την απορία με γαλήνη.
Όπως μας συμβουλεύει ο φιλόσοφος αυτός με ποιητικό τρόπο:
Άδειασε εντελώς,
νιώσε παντελώς γαλήνιος.
Χίλια πράγματα αναδύονται μαζί,
στην ανάδυσή τους βρίσκεται η επιστροφή τους.
Τώρα ανθίζουν,
κι ανθίζοντας βυθίζονται ξανά
επιστρέφοντας στη ρίζα.
Η επιστροφή στη ρίζα είναι ειρήνη.
Ειρήνη: να δέχεσαι ό,τι είναι να έρθει,
να ξέρεις τι διαρκεί.
Σε αυτή τη γνώση βρίσκεται η σοφία,
χωρίς αυτήν υπάρχει μόνο αταξία, ερείπια.
Το να ξέρεις τι διαρκεί
σημαίνει να έχεις την καρδιά ανοιχτή,
μεγάθυμη, ευγενική, ευλογημένη,
ακολουθώντας το Τάο,
τον δρόμο που διαρκεί για πάντα.
Το σώμα φτάνει στο τέλος του
μα δε θα υπάρχει τίποτα που να φοβάσαι.

Ο Εκατονταετής Πόλεµος και η Ιωάννα της Λωραίνης

Ο Εκατονταετής Πόλεµος, ένας πόλεµος που για την ιστορική ακρίβεια διήρκεσε 116 χρόνια, υπήρξε ίσως ο µεγαλύτερος σε διάρκεια στην ιστορία της ανθρωπότητας. Η διαµάχη αυτή ξεκίνησε από µια απλή διαφωνία περί διαδοχής και εξελίχθηκε σε έναν µακροχρόνιο γαλλο-αγγλικό πόλεµο που διήρκεσε από το 1337 µέχρι το 1453. Στον πόλεµο αυτό αναδείχθηκαν τα νέα συστήµατα στρατιωτικής σύνθεσης και στρατιωτικού εξοπλισµού καθώς και µια µοναδική ιστορική µορφή, αυτή της δεκαεπτάχρονης Ιωάννας της Λωραίνης.

Η κληρονομική διαδοχή

 

​Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα και για να αποφευχθεί  η αβεβαιότητα της διαδοχής στο θρόνο, καθιερώθηκε η νοµική κατοχύρωση της κληρονοµικής µοναρχίας. Το βασίλειο µεταβιβαζόταν στο νόµιµο κληρονόµο και µε αυτό τον τρόπο δεν υπήρχε κενό εξουσίας. «Ο βασιλεύς απέθανε, ζήτω ο βασιλεύς», έλεγαν χαρακτηριστικά οι νοµοµαθείς, επιβεβαιώνοντας ξεκάθαρα την αρχή, σύµφωνα µε την οποία µετά τον θάνατο ενός µονάρχη την εξουσία αναλάµβανε αυτόµατα ο διάδοχός του.

 

Αφορμές και αιτίες του πολέμου

 

​Όλα άρχισαν όταν το 1328 ο βασιλιάς της Γαλλίας Κάρολος ο Δ’, γιος του Φιλίππου του Ωραίου, πέθανε άτεκνος. Το γαλλικό θρόνο διεκδίκησε τότε  ο βασιλιάς της Αγγλίας Εδουάρδος Γ’,  γιος της Ισαβέλλας της Γαλλίας, αδελφής του Καρόλου Δ’, που σύµφωνα µε τη µεσαιωνική νοµοθεσία, ήταν η καθ’ όλα νόµιµη διάδοχος του θρόνου. Οι Γάλλοι όμως δεν ήθελαν η χώρα τους να υπαχθεί στον βασιλιά της Αγγλίας, έτσι επικαλέστηκαν το Σαλικό δίκαιο, που απέκλειε τις γυναίκες από τη διαδοχή.

Το θρόνο, τελικά, πήρε ο Φίλιππος Βαλουά, ο πλησιέστερος εξάδελφός τους, ο οποίος και ανακηρύχθηκε αµέσως βασιλιάς, ως Φίλιππος ΣΤ’ (1328-1350), και ίδρυσε τη βασιλική δυναστεία των Βαλουά.

Όμως το 1337 ο βασιλιάς της Αγγλίας Εδουάρδος Γ’, εγγονός του Φιλίππου του Ωραίου, διακήρυξε τα δικαιώματά του στο θρόνο της Γαλλίας.

Βέβαια υπήρχαν και σοβαρότεροι λόγοι, όπως η επιδίωξη της Γαλλίας να απομακρύνει τους Άγγλους από την Ακουιτανία αλλά και η επιδίωξη της Αγγλίας να εξασφαλίσει την κατάκτηση της Νορμανδίας, του Ανζού και άλλων περιοχών. Και τα δύο κράτη  επίσης επιδίωκαν την κυριαρχία στην πλούσια περιοχή της Φλάνδρας.

 

Ο εκατονταετής πόλεμος

 

​Την εποχή εκείνη το βασίλειο της Γαλλίας αριθμούσε  δεκαπέντε εκατοµύρια κατοίκους και ήταν το πιο πυκνοκατοικηµένο κράτος της Ευρώπης. Από την άλλη µεριά, η Αγγλία είχε µόνο τέσσερα εκατοµύρια. Τη Γαλλία, όμως, την υπεράσπιζε ένας αρχαϊκός στρατός οπλισμένων ιπποτών, οι οποίοι δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον υπερσύχρονο στρατό των Άγγλων. Έτσι, οι Βαλουά υπέστησαν μια σειρά από οδυνηρές ήττες (το 1346 στο Κρεσύ και το 1356 στο Πουατιέ), οι οποίες αποδυνάμωσαν τελείως τη γαλλική ιπποσύνη. Αργότερα, ο Κάρολος Ε’ της δυναστείας των Βαλουά μαζί με τον στρατηγό Ντυ Γκεκλέν άλλαξαν τη σε βάρος της Γαλλίας κατάσταση. Ωστόσο, και πάλι τα πράγματα άλλαξαν όταν στον θρόνο ανέβηκε ο Κάρολος Στ’, που ήταν σχιζοφρενής. Έτσι, η βουργουνδική αριστοκρατία, η οποία δεν χαρακτηριζόταν για τα πατριωτικά της αισθήματα, προτίμησε να συμμαχήσει με τους πέραν της Μάγχης εχθρούς της Γαλλίας, τους Άγγλους. Στις 25 Οκτωβρίου του 1415, οι τελευταίοι ιππότες που έμειναν πιστοί στους Βαλουά συνετρίβησαν στο Αζενκούρ.

Μετά τη συντριβή των Γάλλων στο Αζενκούρ ακολούθησε η συνθήκη του Τρουά (1420) . Σύμφωνα μ’ αυτήν, η κόρη του Γάλλου βασιλιά δόθηκε ως νύφη στον βασιλιά Ερρίκο Ε΄ της Αγγλίας. Παράλληλα δινόταν στο σύζυγό της η ολοκληρωτική κατοχή της Νορμανδίας και της Ακουιτανίας και το δικαίωμα του να είναι διάδοχος στο Γαλλικό στέμμα μετά το θάνατο του Καρόλου ΣΤ’, ενώνοντάς το με την Αγγλία σε μία μοναρχία. Ο νόμιμος Γάλλος διάδοχος Κάρολος Ζ’ κηρύχθηκε νόθος και κατέφυγε στον Λίγηρα.

​Το πλουσιότερο τμήμα της Γαλλίας, από τον Σομ μέχρι και τον Λίγηρα, βρέθηκε υπό την κατοχή των Άγγλων, ενώ η Βουργουνδία παρέμεινε αυτόνομη. Αυτή η διαμορφωθείσα πραγματικότητα δεν ήταν καθόλου αρεστή στην κοινή γνώμη, και η καρδιά των απλών ανθρώπων άρχισε να «πάλλεται γαλλικά»! Το λάθος των Άγγλων διεκδικητών του θρόνου ήταν ότι δεν έλαβαν υπ’ όψιν τους αυτή την εμφάνιση και εξάπλωση του πατριωτικού αισθήματος.

​Αυτόν τον νέο εθνικό πατριω­τισμό εξέφρασε η Ιωάννα της Λωραίνης.

 

ΔΕΣ: Ο ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Ιωάννα της Λωραίνης – Jeanne d’Arc

Αγία της Καθολικής Εκκλησίας, εθνική ηρωίδα και προστάτιδα της Γαλλίας. Η Ζαν Ντ’ Αρκ (Jeanne d’Arc), γνωστότερη στην Ελλάδα ως Ιωάννα της Λοραίνης, γεννήθηκε το 1412 στο χωριό Ντονρεμύ της βορειοανατολικής Γαλλίας, στα σύνορα της Καμπανίας και της Λορένης. Μεγάλωσε στο αγρόκτημα της οικογένειάς της, χωρίς να μάθει ποτέ γραφή και ανάγνωση.

Ήταν μόλις 12 ετών όταν άρχισε για πρώτη φορά ν’ ακούει φωνές, που την καλούσαν να σώσει τη Γαλλία από τη διάλυση. Όπως υποστήριζε, είχε Θεία αποστολή να απελευθερώσει τη χώρα της από τους Άγγλους και να βοηθήσει τον διάδοχο του γαλλικού χρόνου, Κάρολο, να στεφθεί βασιλιάς. Ήταν τα χρόνια του Εκατονταετούς Πολέμου Αγγλίας-Γαλλίας, με τις γαλλικές δυνάμεις να γνωρίζουν συντριπτικές ήττες.

Η Ιωάννα χαρακτηριζόταν -ήδη από παιδί- από εξαιρετική ευσέβεια και ευλάβεια, την ώρα που ισχυριζόταν ότι επικοινωνούσε απευθείας με τους αγίους, εγείροντας από νωρίς τη μήνη της καθολικής εκκλησίας, ιδιαίτερα εξαιτίας της δήλωσής της ότι επικοινωνούσε με τον Θεό.

Τα γεγονότα

Το 1429, κατά τη διάρκεια του Εκατονταετούς πολέμου, οι Άγγλοι, με τη βοήθεια των συμμάχων τους από τη Βουργουνδία, κατέλαβαν το Παρίσι και όλες τις γαλλικές περιοχές της βόρειας Γαλλίας. Η αντίσταση που συνάντησαν ήταν ελάχιστη, λόγω της έλλειψης ηγεσίας και της ηττοπάθειας που διακατείχε τους Γάλλους την εποχή εκείνη.

​Ο Ερρίκος Ε’ της Αγγλίας απαιτούσε το γαλλικό θρόνο.

 Παρότι αρχικά δεν την έπαιρνε κανένας στα σοβαρά, η Ζαν Ντ’ Αρκ επέμεινε και τελικά -με τη βοήθεια και κάποιων θεϊκών σημαδιών- κατάφερε να πείσει τον Κάρολο να της δώσει στρατεύματα για ν’ αντιμετωπίσει τον εχθρό. Στη μάχη της Ορλεάνης το Μάιο του 1429 πέτυχε μια θαυμαστή νίκη έναντι των Άγγλων εισβολέων, τους οποίους συνέχισε να καταδιώκει κατά μήκος της Λοραίνης. Η φήμη της έγινε τόσο τρομακτική, ώστε συχνά οι εχθροί τρέπονταν σε φυγή πριν ακόμα πολεμήσουν. Οι Γάλλοι νικούσαν παντού, έδιωξαν τους Άγγλους από τη χώρα (εκτός απ’ το Καλέ, στην παραλία της Μάγχης).

Στις 17 Ιουλίου 1429, ο Κάρολος στέφθηκε βασιλιάς της Γαλλίας, ως Κάρολος Ζ’. Κατά την ενθρόνιση, στη Ζαν Ντ’ Αρκ δόθηκε μία τιμητική θέση δίπλα στον βασιλιά, ενώ αργότερα της απονεμήθηκε κι ένας τίτλος ευγενείας για τις υπηρεσίες της στη χώρα.

Ένα χρόνο αργότερα συνελήφθη από τους Βουργούνδιους, οι οποίοι πολεμούσαν στο πλευρό των Βρετανών, ενώ υπερασπιζόταν την Καμπανία, κοντά στο Παρίσι. Πωλήθηκε στους Άγγλους και δικάστηκε από εκκλησιαστικό δικαστήριο ως μάγισσα και αιρετική. Κύριο επιχείρημα υπήρξε η ανδρική ενδυμασία της, κάτι που θεωρείτο έγκλημα ενάντια στο Θεό. Καταδικάστηκε σε θάνατο και στις 30 Μαΐου 1431 κάηκε στην πυρά στην πόλη Ρουέν.

Το 1456 η υπόθεση επανεξετάστηκε και το δικαστήριο την έκρινε αθώα. Το 1909 η Ζαν Ντ’ Αρκ οσιοποιήθηκε από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και το 1920 ανακηρύχθηκε Αγία από τον Πάπα Βενέδικτο τον 15o. Η μνήμη της τιμάται τη δεύτερη Κυριακή του Μαΐου, επέτειο της απελευθέρωσης της πόλης Orléans.
 

Εθνική ηρωίδα

 Η Ιωάννα της Λωραίνης κατάφερε εκπληκτικά πράγματα στη σύντομη ζωή της των 19 χρόνων. Ενσάρκωσε ιδανικά τη θρησκευτική ευλάβεια με την ανδρεία και την ταπεινότητα, αφιερώνοντας τον εαυτό της σε έναν σκοπό που θα άλλαζε τον ρου της γαλλικής ιστορίας…

​Η αγία πολεμίστρια έμελλε να γίνει συνώνυμο με το πνεύμα ενός λαού, με τα σύμβολά της να μετατρέπονται σε σύμβολα ενός έθνους σε κάθε κατοπινή πολεμική πρόκληση που αντιμετώπισε.

Ακόμα και κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο στρατηγός Σαρλ ντε Γκολ χρησιμοποίησε το σύμβολό της, τον Σταυρό της Λωραίνης, ως σύμβολο της ελεύθερης Γαλλίας.

Η σιωπή είναι η αρχή της σοφίας

Η σκέψη είναι απλώς συσσώρευση μνήμης, συναισθημάτων, εμπειριών και γνώσεων κι έτσι δεν μπορεί ποτέ να υπάρχει στη σκέψη αληθινή σοφία. Σοφία υπάρχει μόνον όταν υπάρχει σταμάτημα της διαδικασίας της σκέψης χωρίς να έχει άμεσο, πρακτικό λόγο να το κάνει· και μπορεί να υπάρξει αυτό το σταμάτημα της σκέψης, μόνον όταν πάρει τέλος η διαδικασία της συσσώρευσης όσων αναγνωρίζονται από το «εγώ», ως «εγώ» και «δικό» μου. Όσο ο νους λειτουργεί μέσα στο πεδίο του «εγώ» και του «δικού μου», που είναι απλώς αντίδραση της συσσωρευμένης μνήμης, δεν μπορεί να υπάρξει σοφία. Σοφία είναι μια κατάσταση αυθορμητισμού όπου δεν έχει κέντρο, όπου δεν υπάρχει καμιά οντότητα που να συσσωρεύει.

Για ν’ ανακαλύψει κανείς την αλήθεια ενός ερωτήματος, ενός προβλήματος, η μηχανική διαδικασία σκέψης που ξέρουμε, πρέπει να πάρει τέλος. Οπότε, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να υπάρχει απόλυτη εσωτερική σιωπή και μόνο τότε θα γνωρίσεις εκείνη τη δημιουργικότητα που δεν είναι μηχανική, που δεν είναι απλώς μηχανική αντίδραση. Η σιωπή, λοιπόν, είναι η αρχή της σοφίας.

Όταν έχεις κάποιο πρόβλημα, η πρώτη σου αντίδραση είναι να σκεφτείς γι’ αυτό· να το αποφύγεις ή να το αρνηθείς, να το αποδεχτείς όπως είναι ή να το εξηγήσεις εντελώς, έτσι δεν είναι;

Πάρτε όποιο πρόβλημα σας εμφανιστεί και θα δείτε ότι η άμεση αντίδρασή σας είναι είτε να του αντισταθείτε ή να το αποδεχτείτε· και αν δεν κάνετε κανένα από τα δύο, το δικαιολογείτε ή το ξεφορτώνεστε με μια εξήγηση. Όταν λοιπόν μπαίνει ένα ερώτημα, ο νους σας μπαίνει αμέσως σε κίνηση· αντιδρά αυτόματα σαν μηχανή. Αν, όμως, θέλετε να λύσετε πραγματικά το πρόβλημα, τότε η άμεση αντίδραση είναι σιωπή, όχι σκέψη. Όταν εμφανίζεται το πρόβλημα και η αντίδρασή σου είναι σιωπή, απόλυτη σιωπή, όντας σιωπηλός βλέπεις αμέσως ότι όπου υπάρχει συσσώρευση γνώσης και εμπειρίας, μνήμη, δεν μπορεί να υπάρξει σοφία.

Σοφία σημαίνει αυθορμητισμός και δεν μπορεί να υπάρξει αυθορμητισμός ή εσωτερική ελευθερία, όσο υπάρχει συσσώρευση γνώσης, μνήμης. Ένας άνθρωπος, λοιπόν, με συσσωρευμένες εμπειρίες στη μνήμη του, δεν μπορεί ποτέ να είναι ένας σοφός άνθρωπος, ένας απλός άνθρωπος. Αλλά ο άνθρωπος που είναι ελεύθερος από τη διαδικασία της συσσώρευσης είναι σοφός· ξέρει τι σημαίνει σιωπή και ό,τι έρχεται μέσα από αυτή τη σιωπή είναι αληθινό.

Αυτή η σιωπή δεν είναι κάτι που μπορεί να καλλιεργηθεί· δεν τη φέρνει κάποια μέθοδος, δεν υπάρχει μονοπάτι γι’ αυτήν, δεν υπάρχει «πώς». Το να ρωτάει κανείς «πώς» σημαίνει να την καλλιεργήσει, πράγμα που είναι απλώς μια μηχανική αντίδραση, μια ανταπόκριση στην επιθυμία να συσσωρεύσουμε σιωπή. Όταν, όμως, κατανοήσεις ολόκληρη τη διαδικασία της συσσώρευσης, που είναι διαδικασία της σκέψης, τότε θα γνωρίσεις εκείνη τη σιωπή από την οποία πηγάζει δράση, που δεν είναι απλώς αντίδραση· και μπορεί να ζει κανείς σ’ αυτή τη σιωπή όλη την ώρα, δεν είναι δώρο, δεν είναι ικανότητα — δεν έχει να κάνει τίποτα με ικανότητες.

Είναι γεγονός ότι προσπαθούμε – ο καθένας μας με διαφορετικό τρόπο- να γίνουμε κάτι, όχι μόνο στην κοινωνία, στον εξωτερικό κόσμο, αλλά πρώτα-πρώτα μέσα μας, ψυχολογικά· κι αυτή η ψυχολογική εσωτερική κίνηση επιδρά απόλυτα στην εξωτερική και όχι αντίστροφα. Οι ιδέες είναι ό,τι πιο καταστροφικό, όχι τα γεγονότα. Το γεγονός, λοιπόν, είναι αυτό: η σκέψη έχει χτίσει αυτό το ψυχολογικό οικοδόμημα που βασίζεται στο να γίνει κανείς κάτι άλλο απ’ αυτό που είναι, και ρωτάμε: μήπως αυτή είναι η αιτία της δυστυχίας του ανθρώπου;

Αν, λοιπόν, αυτή είναι η αιτία, μπορείς να ζεις σ’ αυτόν τον κόσμο χωρίς ψυχολογικά να γίνεσαι κάτι; Δεν κάνετε τίποτε άλλο από το να «γίνεστε κάτι», από μικρά παιδιά. Αναρωτιέμαι αν το βλέπετε αυτό.

Τώρα: ίσως να μου πείτε: «Κι αν δεν γίνω κάτι, τι θα είμαι; Να είμαι σαν φυτό, να μην κάνω τίποτα»; Αλλά έχετε ποτέ ερευνήσει, έχετε εμβαθύνει σ’ αυτό το ερώτημα του να μην γίνετε ψυχολογικά τίποτα – που έχει αντίκρισμα κι εξωτερικά – και να μείνετε αυτό που είστε; Σημαίνει το πλήρες ψυχολογικό τέλος της σύγκρισης, της μίμησης, της συμμόρφωσης.

Αν αυτή είναι η αιτία της δυστυχίας όλων των ανθρώπων – το ότι ο κάθε άνθρωπος σ’ ολόκληρο τον κόσμο ακολουθεί ακόμα το ίδιο μοντέλο, που έχει θεσπιστεί εδώ και χιλιετίες, είτε ζει σε κάποιο μικρό χωριό ή σε κάποιο ρετιρέ πολυτελείας – αν αυτή είναι η αιτία, τότε μπορεί φυσικά και να τελειώσει. Τότε τι είναι ο άνθρωπος; Είναι απλώς τίποτα; Παρακολουθήστε το αυτό προσεκτικά: μήπως είστε κάτι μέσα στη διαδικασία της προσπάθειας να γίνετε αυτό το κάτι; Στο τέλος της προσπάθειας να γίνετε ψυχολογικά κάτι, δεν είστε τίποτα. Αναρωτιέμαι αν το συνειδητοποιείτε αυτό. Αλλά αυτό φοβόμαστε.

Αν, λοιπόν, αυτή η προσπάθεια να γίνω ψυχολογικά κάτι είναι η αιτία της δυστυχίας, μήπως αυτή η προσπάθεια «να γίνω» είναι η κίνηση της σκέψης; Για παράδειγμα: Θέλω να έχω «αυτογνωσία», θέλω να γνωρίσω τον εαυτό μου. Δείτε την πλάνη όλου αυτού του πράγματος που θέλω να γίνω. Θέλω να γίνω κάποιος που γνωρίζει το «εγώ» του. Θέλω να μάθω τον εαυτό μου και αρχίζω να αναλύω, να παρατηρώ, αρχίζω να αμφισβητώ. Αυτή η ίδια η παρατήρηση, η ίδια η αμφισβήτηση, η ίδια η κίνηση εσωτερικά, εξακολουθεί να είναι η κίνηση του «να γίνω κάτι».

Αναρωτιέμαι αν το βλέπετε αυτό, γιατί ερχόμαστε τώρα σε κάτι βασικό: Οποιαδήποτε κίνηση του νου να μη γίνει ή να γίνει κάτι είναι το ίδιο. Το «να γίνω κάτι» είναι κίνηση της σκέψης που λέει: «Αυτό που βλέπω ότι είμαι πρέπει να το σταματήσω και να γίνω κάτι άλλο». Εξακολουθεί, λοιπόν, να είναι πάντα η κίνηση της σκέψης προς μία άλλη κατεύθυνση. Λοιπόν: μπορεί αυτή η κίνηση της σκέψης να τελειώσει; Μπορεί η σκέψη να μην κινείται προς καμιά κατεύθυνση και να μείνει ακίνητη;

Βαθύς ύπνος

Τι μπορούμε να πούμε για τον βαθύ ύπνο, τον ύπνο χωρίς όνειρα; Μέχρι πρότινος νόμιζα ότι δεν μπορούμε να πούμε απολύτως τίποτα. Πίστευα κατά βάση ότι ο βαθύς ύπνος είναι μια κατάσταση απουσίας συνείδησης. Ξυπνώντας, έλεγα “δεν θυμάμαι τίποτα για το τι συνέβη στην ώρα του βαθέος ύπνου” και πίστευα ότι μόνο συμπερασματικά καταλαβαίνω ότι είχα κοιμηθεί βαθιά.

Και όμως δεν είναι έτσι. Ο βαθύς ύπνος βιώνεται, υπάρχει συνείδηση, δεν υπάρχει απουσία συνείδησης. Δεν είναι ότι υποθέτω συμπερασματικά ότι λογικά κοιμόμουν. Είμαι απόλυτα βέβαιος ότι κοιμόμουν, το γνωρίζω βιωματικά (αναρωτηθείτε και εσείς αν θέλετε). Για να το γνωρίζω βιωματικά σημαίνει ότι ήμουν εκεί, παρόν. Και αυτό που εβίωσα δεν ήταν η απουσία συνείδησης (είναι οξύμωρο να βιώνω την απουσία συνείδησης – ό,τι βιώνεται, βιώνεται στα πλαίσια της συνείδησης, μέσα στη συνείδησή μου) αλλά απλώς η απουσία αντικειμενικών εμπειριών (σκέψεις, συναισθήματα, αίσθηση του σώματος, αίσθηση του εξωτερικού κόσμου).

Αν στον βαθύ ύπνο όντως δεν υπήρχε συνείδηση, δεν θα ήταν δυνατόν να νιώθουμε ένα κενό μεταξύ δύο καταστάσεων ξύπνιου. Δύο φάσεις ξύπνιου θα βιωνόταν σαν ένα, χωρίς διακοπή μεταξύ τους, χωρίς κενό. Όμως η εμπειρία μας ξεκάθαρα δεν είναι έτσι (αναρωτηθείτε πάλι): Βιώνουμε ξεκάθαρα κενά μεταξύ των διάφορων φάσεων ξύπνιου. Και μετά κατά την διάρκεια του ξύπνιου θυμόμαστε ότι υπήρξε αυτό το κενό. Αυτά τα αντιληπτά κενά, κάποιος τα βιώνει, εγώ τα βιώνω, είμαι παρόν, συνειδητός, να βιώσω το κενό αντικειμενικών εμπειριών.

“Ο βαθύς ύπνος λοιπόν είναι μια κατάσταση στην οποία έχουμε άμεση και από πρώτο χέρι εμπειρία. Μια και δεν μπορεί να υπάρξει εμπειρία χωρίς συνείδηση, το γεγονός ότι εμπειρώμαστε ξεκάθαρα το βαθύ ύπνο δείχνει ότι έχουμε κάποιο επίπεδο συνείδησης ακόμη και σε αυτό το στάδιο (του βαθέος ύπνου). Αυτό το επίπεδο συνείδησης που βιώνουμε στον ύπνο είναι το βαθύτερο και πιο ουσιώδες επίπεδο συνείδησης – η απλή μη-δυιστική συνείδησης της ύπαρξής μας.

Γιατί έχουν «χαθεί» κάποια εκατομμύρια χρόνια από την ιστορία της Γης - «Πονοκέφαλος» για τους επιστήμονες

Κάποια στρώματα που καλύπτουν περιόδους εκατομμυρίων ετών λείπουν.

Οι επιστήμονες πιστεύουν πως πλέον μπορούν να εξηγήσουν το γιατί. Μια νέα έρευνα αναφέρει πως αυτά τα κενά δημιουργήθηκαν από την κίνηση των τεκτονικών πλακών του πλανήτη. Αυτά τα κενά στην γεωλογική ιστορία της Γης ονομάζονται «ασυμφωνίες». Το μεγαλύτερο κενό από αυτά ξεκινά 1 δισεκατομμύριο χρόνια πριν και τελειώνει περίπου 450 εκατομμύρια χρόνια αργότερα και ονομάζεται «Μεγάλη Ασυμφωνία».

Οι επιστήμονες θεωρούσαν μέχρι τώρα πως αυτό το μεγάλο κενό προκλήθηκε από μια παγκόσμια διάβρωση του εδάφους, η οποία ονομάζεται «Snowball Earth» και συνέβη δυο φορές πριν από εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια, με τον πλανήτη να καλύπτεται ολοκληρωτικά από πάγο. Ωστόσο η νέα έρευνα δείχνει πως γι’ αυτό ευθύνονται οι τεκτονικές πλάκες.

Οι επιστήμονες μελέτησαν αυτές τις «ασυμφωνίες» στο Pikes Peak, μια βραχώδη τοποθεσία στο Κολοράντο. Συνέλεξαν λοιπόν ορυκτά από τους βράχους ώστε να καθορίσουν την θερμική ιστορία των πετρωμάτων. Η ανάλυση τους έδειξε πως το γηραιότερο στρώμα στο Pikes Peak χρονολογείται πριν από την πρώτη φάση του «Snowball Earth», υποδηλώνοντας πως η παγετώδης διάβρωση δεν ευθύνεται για την «Μεγάλη Ασυμφωνία» σε αυτή την περιοχή.

Η ομάδα των επιστημόνων κατέληξε σε μια διαφορετική θεωρία. Πιστεύουν πως η τεκτονική δραστηριότητα που συνδέεται με τον σχηματισμό και την διάσπαση της Ροντίνια, της σούπερ - ηπείρου σαν την Παγγαία που υπήρξε περίπου ένα δισεκατομμύριο χρόνια πριν, έσβησε τα στρώματα των ιζημάτων από την γεωλογική ιστορία της Γης.

Η θεωρία πηγαίνει ένα βήμα παρακάτω. Η θεωρία που υπήρχε μέχρι στιγμής ήταν πως η ίδια διάβρωση που δημιούργησε την «Μεγάλη Ασυμφωνία», ήταν εκείνη που πλημμύρισε την γη με θρεπτικά συστατικά που με την σειρά την οδήγησε στην «Κάμβρια Έκρηξη», την έκρηξη ζωής στον πλανήτη πριν από 541 εκατομμύρια χρόνια που θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα στην ιστορία του πλανήτη.

Η νέα έρευνα αναφέρει κάτι διαφορετικό. «Αν μια μεγάλη διάβρωση συνέβη αρκετές εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια πριν την «Κάμβρια Έκρηξη», τότε η «Κάμβρια Έκρηξη» και η «Μεγάλη Ασυμφωνία» δεν συνδέονται, δήλωσε η επικεφαλής της έρευνας Rebecca Flowers.

Αν οι επιστήμονες καταφέρουν να ανακαλύψουν πώς υπήρξαν αυτά τα γεωλογικά κενά, τότε θα μπορέσουν να συναρμολογήσουν μια πλήρη ιστορίας της Γης. Η ερευνητική ομάδα δεν θα σταματήσει στο Pikes Peak του Κολοράντο και θα συλλέξει και άλλα δείγματα από όλον τον κόσμο προκείμενου να αποδείξει την θεωρία της.

Θα μπορούσαν να υπάρξουν παντού εξωγήινοι - Ακόμα και εκεί που δεν φανταζόμασταν

Στο αποτέλεσμα ότι θα μπορούσαν να ζήσουν οπουδήποτε στο σύμπαν, εξωγήινοι, έφτασαν ερευνητές, που κατάφεραν να καλλιεργήσουν μικροοργανισμούς σε μια ατμόσφαιρα που αποτελείτο εξ ολοκλήρου από υδρογόνο. Μέχρι πρόσφατα μια τέτοια ατμόσφαιρα θεωρούταν αφιλόξενη για ζωή. 

Το συμπέρασμα της μελέτης τους, που δημοσιεύτηκε στο Nature Astronomy, δείχνει ότι εξωγήινοι θα μπορούσαν να υπάρχουν οπουδήποτε στο σύμπαν, ακόμα και σε πλανήτες όπου στο παρελθόν δεν θα φανταζόμασταν ότι θα μπορούσε να αναπτυχθεί οποιοδήποτε είδος ζωής. Το υδρογόνο, συγκεκριμένα, στο οποίο βασίστηκε το νέο πείραμα, είναι ένα στοιχείο που αφθονεί στις ατμόσφαιρες πολλών άλλων πλανητών, μεγαλύτερων μάλιστα σε μέγεθος από τη Γη.

 

Πώς κατάλαβαν όμως οι επιστήμονες ότι η ζωή ευδοκιμεί εκεί που δεν το περιμένει κανείς; Καλλιέργησαν το βακτήριο E.coli και ζυμομύκητα (δύο θεμελιωδώς διαφορετικές μορφές ζωής) σε ατμόσφαιρα υδρογόνου και είδαν τους πληθυσμούς τους να πολλαπλασιάζονται. Η μόνη διαφορά που παρατήρησαν, ενδεχομένως λόγω της έλλειψης οξυγόνου; Η ταχύτητα αναπαραγωγής και των δύο μικροοργανισμών ήταν πολύ πιο αργή.

Όπως ελπίζουν οι ειδικοί, αν αναπτύσσονται τέτοιοι μικροοργανισμοί και σε άλλους πλανήτες, ίσως μια μέρα καταφέρουμε να ανιχνεύσουμε την παρουσία τους από τη Γη, για παράδειγμα μέσα από αέρια που παράγουν κατά τον μεταβολισμό τους. Σε μια τέτοια περίπτωση θα επιβεβαιώσουμε την ύπαρξη εξωγήινης ζωής, ακόμη κι αν πρόκειται για κάτι λιγότερο εντυπωσιακό από τα μικρά, πράσινα ανθρωπάκια της φαντασίας μας.

Το μποζόνιο Higgs εξετάστηκε ως πηγή σκοτεινής ύλης στον LHC

Έχει υπολογιστεί ότι η σκοτεινή ύλη είναι πενταπλάσια από την κανονική ύλη στο σύμπαν – και όμως, δεν την έχουμε εντοπίσει άμεσα. Πολλοί διαφορετικοί τύποι πειραμάτων προσπαθούν να την βρουν, αλλά τώρα το CERN έχει συμμετάσχει στο κυνήγι της, εξετάζοντας εάν το διάσημο μποζόνιο Higgs θα μπορούσε να αποσυντεθεί σε σκοτεινή ύλη.
 

Ένα μοντέλο σύγκρουσης πρωτονίων-πρωτονίων στο LHC το οποίο παράγει ένα μποζόνιο Higgs

Ο επιταχυντής LHC διερευνά τα μυστικά του σύμπαντος συνθλίβοντας μαζί διάφορα σωματίδια σε απίστευτες ταχύτητες. Με αυτόν τον τρόπο, δημιουργούνται συχνά νέοι και εξωτικοί τύποι σωματιδίων, δίνοντας στους επιστήμονες μια προσωρινή ευκαιρία να μελετήσουν πράγματα που θα ήταν σχεδόν αδύνατο να συναντηθούν φυσικά.

 

Μία από τις πιο πρωτοποριακές ανακαλύψεις που πραγματοποιήθηκαν από τον LHC είναι το μποζόνιο Higgs το 2012. Αυτό το σωματίδιο που το υπέθεταν από το 1964 ήταν το τελευταίο κομμάτι του παζλ που είχε απομείνει στο πρότυπο μοντέλο της φυσικής των σωματιδίων, το οποίο πιστεύεται ότι δημιουργεί τα μέσα με τα οποία άλλα στοιχειώδη σωματίδια κερδίζουν μάζα.

 

Από την ανακάλυψή του, οι επιστήμονες έχουν χρησιμοποιήσει το μποζόνιο Higgs ως εργαλείο για τη διερεύνηση κι άλλων μυστηρίων φυσικής σωματιδίων. Το μποζόνιο αποσυντίθεται γρήγορα σε άλλα σωματίδια και προβλέπεται ότι ορισμένα ενδέχεται να μην είναι άμεσα ανιχνεύσιμα από τους ανιχνευτές.

 

Αλλά σε αυτήν την περίπτωση, μία μη ανίχνευση είναι πιο συναρπαστική από μια ανίχνευση. Ορισμένοι τύποι σωματιδίων δεν αλληλεπιδρούν πολύ με την κανονική ύλη, οπότε αν το Higgs παράγει τέτοια σωματίδια, θα μπορούσαν να “επιπλέουν”, αγνοώντας τα τοιχώματα του επιταχυντή. Οι επιστήμονες θα παρατηρούσαν τότε κάποια ενέργεια που θα λείπει από τα κατάλοιπα – συντρίμμια και θα μπορούσαν να συμπεράνουν κάποια πράγματα για τα «αόρατα» σωματίδια.

 

Μόνο ένα αόρατο προϊόν διάσπασης ταιριάζει στο πρότυπο μοντέλο – εάν το Higgs αποσυντίθεται σε τέσσερα νετρίνα – αλλά αυτό είναι εξαιρετικά απίθανο, με πιθανότητα περίπου 0,1 τοις εκατό. Αυτό σημαίνει ότι εάν οι μη ανιχνεύσεις συμβούν με οποιαδήποτε κανονικότητα, θα μπορούσαμε να σκοντάψουμε σε νέα σωματίδια.

 

Και ένα από αυτά τα αόρατα σωματίδια θα μπορούσε να είναι η σκοτεινή ύλη. Αυτό το περίεργο πράγμα λέγεται ότι διαπερνά σε όλο το σύμπαν, συγκρατώντας αποτελεσματικά σαν κόλλα την ορατή ύλη – και όμως παραμένει αόριστη και αόρατη. Η βαρυτική της επίδραση είναι σαφής, αλλά φαίνεται να μην αντανακλά ή να εκπέμπει οποιοδήποτε είδος ακτινοβολίας.

 

Δεδομένου του ρόλου του μποζονίου Higgs ως το σωματίδιο που «δίνει» τη μάζα, και αφού η σκοτεινή ύλη είναι ανιχνεύσιμη μόνο μέσω της μάζας του, αυτά τα δύο πρέπει να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Έτσι, σε μια νέα μελέτη, οι επιστήμονες στη συνεργασία ATLAS στο CERN ξεκίνησαν να ελέγξουν αν το μποζόνιο Higgs μπορεί να εξαϋλώνεται – διασπάται σε σκοτεινή ύλη.

 

Η ομάδα εξέτασε ολόκληρο το σύνολο δεδομένων από τη δεύτερη εκτέλεση στον επιταχυντή LHC, η οποία πραγματοποιήθηκε μεταξύ του 2015 και του 2019. Σε αυτήν έγιναν περίπου 100 x 10 ^15 συγκρούσεις. Όμως σε όλα αυτά τα δεδομένα, οι ερευνητές δεν βρήκαν καμία περίσσεια αόρατων σωματιδίων πάνω από τον αριθμό του background (φόντου) που θα περίμενε κανείς από τις γνωστές διαδικασίες στο Πρότυπο Μοντέλο.

 

Από αυτό, η ομάδα μπόρεσε να περιορίσει το ανώτατο όριο για το πόσο συχνά το μποζόνιο Higgs αποσυντίθεται σε αόρατα σωματίδια – όχι περισσότερο από 13 % του χρόνου. Αυτό μπορεί να ακούγεται πολύ, αλλά προέρχεται από προηγούμενα μοντέλα που υποδηλώνουν ότι θα μπορούσε να συμβεί τόσο συχνά όσο το 30% του χρόνου.

 

Οι ερευνητές λένε ότι παρόλο που δεν βρήκαν σημάδια σκοτεινής ύλης αυτή τη φορά, η δουλειά εξακολουθεί να βοηθάει να θέσουμε περιορισμούς στις ιδιότητες του υλικού. Μεταξύ αυτού του πειράματος και των πολλών άλλων που προσπαθούν να την κυνηγήσουν, η σκοτεινή ύλη μπορεί να ξεφεύγει σε κάποια μέρη οπότε αποκρύβεται. Ή ίσως, πλησιάζουμε στο να συνειδητοποιούμε ότι δεν υπάρχει αυτή η σκοτεινή ύλη και τα μοντέλα μας πρέπει να τροποποιηθούν. Σε κάθε περίπτωση, η αναζήτηση της συνεχίζεται.

E. Levinas: Από το Εγώ στο πρόσωπο ή από το Ίδιο στο Άλλο

Emmanuel Levinas: 1906-1995

Η ετερότητα του άλλου ανθρώπου

§1

Ο Λεβινάς, με καταγωγή από τη Λιθουανία και με την πολιτογράφησή του ως Γάλλου πολίτη το 1930/1, ανήκει στη χορεία εκείνων των φιλοσόφων, που έχουν για φιλοσοφικό τόπο τη Γαλλία και έχουν αναπτύξει τη σκέψη τους υπό την επίδραση των θυελλωδών ρευμάτων της φιλοσοφίας εκείνης της πολυτάραχης περιόδου του μεσοπολέμου και μετέπειτα. Κυρίαρχο γνώρισμα της γαλλικής φιλοσοφίας, κατά την περίοδο συγκρότησης της λεβινασικής σκέψης, είναι, μεταξύ άλλων, και το ενδιαφέρον της για μια ορθολογιστικά προσανατολισμένη Φαινομενολογία. Ο Λεβινάς, μαθητής ο ίδιος του Χούσερλ και του Χάιντεγκερ, με τα πρώτα του ακόμη κείμενα συνέβαλε ουσιωδώς στη γνωριμία του γαλλικού κοινού με τη Φαινομενολογία του Χούσερλ. Ήταν η ίδια περίπου περίοδος, που ανανεώθηκε το ενδιαφέρον των Γάλλων και για τη φιλοσοφία του Χέγκελ, ιδιαίτερα για τη Φαινομενολογία του πνεύματος. Έναν πρώτο αποφασιστικό ρόλο, σ’ αυτή τη διάδοση της εγελιανής Φαινομενολογίας, έπαιξε ο Κοζέβ (Kojève) με τις γνωστές διαλέξεις του (1933-1939). Παράλληλα, πρέπει να αναφέρεται, ξανά και ξανά, η ανεκτίμητη συμβολή του Jean Hyppolite (1907-1968) για τη διάδοση της εγελιανής φιλοσοφίας και δη της Φαινομενολογίας του πνεύματος, με την άριστη μετάφραση του εν λόγω έργου στα γαλλικά και τον μνημειώδη, αναντικατάστατο έως σήμερα σχολιασμό του. Υπό τους ήχους και τους απόηχους όλων αυτών ‒αλλά και άλλων εξίσου σημαντικών‒ πνευματικών/φιλοσοφικών κινημάτων ο Λεβινάς παράγει ένα σπουδαίο ποιοτικά έργο, αν και ποσοτικά περιορισμένο, με κυρίαρχο στοιχείο την ηθική και τη μεταφυσική.

§2

Πώς σκέπτεται την ηθική και το ηθικό στοιχείο; Σύμφωνα με τις επ-εξηγήσεις του ίδιου του φιλοσόφου δεν πρόκειται για την παραδοσιακή κανονιστική ηθική, αλλά για εκείνα τα ηθικά προτάγματα που συνδέονται με το ιερό, με την ιερότητα του ιερού. Η βάση μια τέτοιας ιερότητας δεν αναζητείται θεμελιωδώς μέσα στη θρησκεία, αλλά στην ετερότητα του άλλου ανθρώπου. Το Εγώ, το υποκείμενο, δεν είναι ένας απρόσωπος Λόγος ή πνεύμα πριν από την κοινωνία, αλλ’ όμως για την κοινωνία, παρά ένα εμπρόσωπος Λόγος ή πνεύμα, τουτέστιν εκείνος που καθιδρύει μέσα στον άνθρωπο ένα Εγώ, ικανό να συνυπάρχει με το άλλο Εγώ. Μια τέτοια συνύπαρξη δεν μπορεί να υπάρχει παρά ως συνύπαρξη προσώπων: η ύπαρξη του ανθρώπου πνέει εν ελευθερία, ουσιωδώς, ως διαπροσωπική σχέση. Κατ’ αυτήν τη σχέση, το ανθρώπινο υποκείμενο γίνεται συγκεκριμένο, διυποκειμενικό: θεάται τον άλλο και τον διατηρεί στη θέα του. Ετούτη η πράξη της θέας/θέασης είναι πράξη φανέρωσης, με κύρια χαρακτηριστικά τη δικαιοσύνη και την υπευθυνότητα. Κατ’ αυτό τον τρόπο, η ηθική αποβάλλει κάθε ‒λανθάνοντα ή μη‒ θεολογικό χαρακτήρα, γιατί τώρα έχει προορισμό να υπάρχει εντός του κόσμου, συνυφαίνεται με το πεπρωμένο του ανθρώπου. Είναι ακριβώς αυτό το πεπρωμένο, που μας επιτρέπει, μας επιβάλλει να καθιδρύουμε την προτεραιότητα της ατομικής μας ύπαρξης ως φανέρωση του Άλλου. Η πράξη έτσι της φανέρωσης του άλλου γίνεται ουσιαστική, μέσα στον κόσμο, στην κοινωνία, στην πολιτισμική μας πορεία, ως οδοιπορία του εαυτού μας μαζί με τον άλλο, κατ’ επέκταση ως φανέρωση του ίδιου του εαυτού μας. Φανέρωση του άλλου ανθρώπου και φανέρωση του εαυτού, αποφαίνεται ο Λεβινάς, υπαγορεύουν, με τη σειρά τους, αυτό που πρέπει να είμαστε και να πράττουμε.

§3

     Ι. Σε επίπεδο θεωρητικής φιλοσοφίας δεν υπάρχει ανθρώπινη οντολογία που να μην είναι, από τη φύση της, κοινωνική και τούτο σε συνάρτηση με το γεγονός ότι δεν υπάρχει Εαυτός χωρίς τον Άλλο. Γι’ αυτό και κάθε λόγος περί του Εαυτού έχει νόημα, όταν ο τελευταίος συζητείται ως συνυφασμένος με τον πραγματικό κόσμο. Δεν υπάρχει Εαυτός, ανθρώπινο υποκείμενο, που να ενεργεί μονομερώς στον κόσμο, σαν να πρόκειται για μια εντελώς αυτόνομη οντότητα έξω από τον κόσμο. Απεναντίας, ο εαυτός είναι υποκείμενο σε σχέση με ένα αντικείμενο, σε σχέση με τον άλλο, μέσα από τους δεσμούς του με τον άλλο. Ως Dasein, συνακόλουθα, διαμορφώνεται και υπάρχει στη ζωή μέσα από το άνοιγμά του στον κόσμο· ένα άνοιγμα που δεν είναι πάντα ανώδυνο, καθώς είναι επιρρεπές σε δοκιμασία. Η δοκιμασία, όπως την εννοεί ο Λεβινάς, είναι μια καθοριστική και πολύμορφη δοκιμασία, που έχει συγκαλυφτεί από το σύνολο της δυτικής φιλοσοφίας καθώς και από τον αυθαίρετο εγωισμό του Εγώ. Όταν επομένως κάνει λόγο για ηθική ο Γάλλος φιλόσοφος, ουσιαστικά μας παραπέμπει σε μια τέτοια δοκιμασία, κατά την οποία η υποκειμενικότητα συλλαμβάνεται, κατανοείται μέσα από την παρουσία του Άλλου και ως εκ τούτου εμπλέκεται σε μια ηθική σχέση με το Άλλο, με τον άλλο άνθρωπο, ήδη από την αρχή, προτού ακόμα αναπτύξει την ικανότητα να διακρίνει το ορθό από το ψευδές, το αρνητικό από το θετικό. Η κατανόηση συνεπώς της υποκειμενικότητας παραπέμπει στην εγγύτητα του Άλλου.

     ΙΙ. Πώς κατανοείται τούτη η εγγύτητα; Σε κάθε περίπτωση όχι με το κοινό νόημα της γνώριμης σχέσης ενός υποκειμένου με έναν άλλο άνθρωπο, δηλαδή με κάποιον άλλο γνωστό μου· όχι με το νόημα της γνωσιακής σχέσης, για την οποία κάνει λόγο η παραδοσιακή φιλοσοφία, μεταξύ ενός υποκειμένου και ενός αντικειμένου γνώσης, ακόμη κι ανθρώπινου αντικειμένου γνώσης παρά με το νόημα ότι το υποκείμενο συνδέεται με τον άλλο υπό έναν δεσμό ευθύνης: ο άλλος έρχεται κοντά μου ως τέτοιος, στο μέτρο που Εγώ ως ον νιώθω υπεύθυνος γι’ αυτόν· με άλλα λόγια, η παρουσία μου ως όντος έχει τον χαρακτήρα της ευθύνης που έχω για την υπευθυνότητα του άλλου, ανεξάρτητα από το πώς και από το εάν υποδέχεται ή αποδέχεται ο άλλος αυτή την ευθύνη.

§4

     Μια τέτοια δοκιμασία δείχνει τον καθοριστικό ρόλο, που παίζει η φαινομενολογία, ήτοι μετα-φαινομενολογία του Levinas στη διαμόρφωση της σύγχρονης ηθικής σκέψης: εκκινεί από την ηθική για να πάει στην οντολογία και όχι αντίθετα, καθώς είναι η ίδια η ηθική κι ακόμη το άγιο, η αγιότητα του αγίου, που μας διανοίγει σε μια οντολογική κινητοποίηση, προκειμένου να βρίσκει η ανθρώπινη ύπαρξη τον κατάλληλο χώρο μέσα στον κόσμο και να μην αφήνεται να ζει μέσα στην αλλοτρίωση της ταυτότητάς της. Το ζητούμενο ιστορικά, για τον Λεβινάς, τοποθετείται σε μια εσχατολογική συσχέτιση με το Είναι, σε μια εσχατολογία της μεσσιανικής ειρήνης:

«Ιστορικά, η ηθική θα αντιταχθεί στην πολιτική και θα έχει ξεπεράσει τις λειτουργίες της φρόνησης ή τους κανόνες του ωραίου, για να διεκδικήσει για τον εαυτό της να είναι ανυπόθετη, δηλ. να μην υπόκειται σε όρους, και οικουμενική, όταν η εσχατολογία της μεσσιανικής ειρήνης θα έχει επιβληθεί στην οντολογία του πολέμου»[1].

     Όλοι μιλούν για την ειρήνη και μάλιστα στο όνομα μιας ψευδούς ολότητας, υπό την κυριαρχία της οποίας, ας πούμε, ως κράτους τα άτομα υποχρεώνονται να διεκδικούν την κατάφασή τους πάντα με αγωνία που εγγίζει τα όρια μιας πολεμικής σχέσης του Εγώ με το Άλλο, με τον άλλο άνθρωπο. Συμβαίνει πράγματι, τίποτα, ακόμη ούτε κι ο θάνατος, να μην μπορεί να ανακόψει το Εγώ να βεβαιώνει την ύπαρξή του και όχι σπάνια υπό τη μορφή ενοχής έναντι του άλλου, με το νόημα ότι ο πόλεμος για την επιβίωσή του ως Εγώ εκθέτει σε κίνδυνο την επιβίωση του άλλου. Το γεγονός και μόνο ότι το Εγώ αγωνιά θεμελιωδώς για την κατάφαση της ατομικής του ύπαρξης ομιλεί τη γλώσσα της διακινδύνευσης μιας άλλης ύπαρξης:

«H “ύπαρξή μου στον κόσμο”, η “θέση μου υπό τον ήλιο”, η εστία μου – δεν είναι σφετερισμός των τόπων/θέσεων που ανήκουν στον άλλο άνθρωπο που έχει ήδη καταπιεστεί ή έχει καταδικαστεί σε λιμοκτονία από μένα; Ας παραθέσουμε ξανά τον Pascal: “Aυτή είναι η θέση μου υπό τον ήλιο”. Ιδού η απαρχή και το πρωτότυπο της σφετερισμού πάνω σε όλη τη γη. Φόβο για όλη τη βία και τη δολοφονία της ύπαρξής μου, παρά την εκ προθέσεως και συνειδητή της αθωότητα, μπορεί να επιφέρει… Ένας φόβος που έρχεται σε μένα από το πρόσωπο του άλλου ανθρώπου»[2].

Εάν επομένως η σύγχρονη πραγματικότητα του ανθρώπου χαρακτηρίζεται, σύμφωνα με τον Λεβινάς, από την ως άνω μνημονευθείσα ωμότητα των οντολογικής υφής σχέσεων, το κύριο ζητούμενο είναι: η θεμελίωση μια ηθικά προσανατολισμένης ή συγκροτημένης μεταφυσικής του απείρου, της πεπερασμένης απειρότητας, έτσι ώστε τα ανθρώπινα όντα να μπορούν να βρουν τη λαλιά τους, να ανακαλύψουν την ικανότητα να ομιλούν και να σκέπτονται. Τότε δεν θα παραδίδουν την πνοή τους μέσα στην ανωνυμία της ιστορίας.
--------------------------
[1]Emmanuel Levinas: Totalité et infiniti, σ.9.
[2] Emmanuel Levinas: Entre Nous: on thinking-of-the-other, σ. 130.

ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΣ: Χαρακτῆρες (21.1-21.11) - ΜΙΚΡΟΦΙΛΟΤΙΜΙΑΣ

ΚΑ'. ΜΙΚΡΟΦΙΛΟΤΙΜΙΑΣ

[21.1] [Ἡ δὲ μικροφιλοτιμία δόξει εἶναι ὄρεξις τιμῆς ἀνελεύθερος,]
[21.2] ὁ δὲ μικροφιλότιμος τοιοῦτός τις, οἷος σπουδάσαι ἐπὶ δεῖπνον κληθεὶς παρ᾽ αὐτὸν τὸν καλέσαντα κατακείμενος δειπνῆσαι.
[21.3] καὶ τὸν ὑὸν ἀποκεῖραι ἀγαγὼν εἰς Δελφούς.
[21.4] καὶ ἐπιμεληθῆναι δέ, ὅπως αὑτῷ ὁ ἀκόλουθος Αἰθίοψ ἔσται.
[21.5] καὶ ἀποδιδοὺς μνᾶν ἀργυρίου καινὸν ποιῆσαι ἀποδοῦναι.
[21.6] καὶ κολοιῷ δὲ ἔνδον τρεφομένῳ δεινὸς κλιμάκιον πρίασθαι καὶ ἀσπίδιον χαλκοῦν ποιῆσαι, ὃ ἔχων ἐπὶ τοῦ κλιμακίου ὁ κολοιὸς πηδήσεται.
[21.7] καὶ βοῦν θύσας τὸ προμετωπίδιον ἀπαντικρὺ τῆς εἰσόδου προσπατταλεῦσαι στέμμασι μεγάλοις περιδήσας, ὅπως οἱ εἰσιόντες ἴδωσιν ὅτι βοῦν ἔθυσε.
[21.8] καὶ πομπεύσας δὲ μετὰ τῶν ἱππέων τὰ μὲν ἄλλα πάντα δοῦναι τῷ παιδὶ ἀπενεγκεῖν οἴκαδε, ἀναβαλλόμενος δὲ θοἰμάτιον ἐν τοῖς μύωψι κατὰ τὴν ἀγορὰν περιπατεῖν.
[21.9] καὶ κυναρίου δὲ Μελιταίου τελευτήσαντος αὐτῷ, μνῆμα ποιῆσαι καὶ στηλίδιον στήσας ἐπιγράψαι «Κέλαδος Μελιταῖος».
[21.10] καὶ ἀναθεὶς δακτυλίδιον χαλκοῦν ἐν τῷ Ἀσκληπιείῳ τοῦτο ἐκτρίβειν, στεφανοῦν, ἀλείφειν ὁσημέραι.
[21.11] ἀμέλει δὲ καὶ συνδιοικήσασθαι μετὰ τῶν πρυτάνεων, ὅπως ἀπαγγείλῃ τῷ δήμῳ τὰ ἱερά, καὶ παρεσκευασμένος λαμπρὸν ἱμάτιον καὶ ἐστεφανωμένος παρελθὼν εἰπεῖν «Ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ἐθύομεν οἱ πρυτάνεις [τὰ ἱερὰ] τῇ Μητρὶ τῶν θεῶν τὰ Γαλάξια, καὶ τὰ ἱερὰ καλά, καὶ ὑμεῖς δέχεσθε τὰ ἀγαθά». καὶ ταῦτα ἀπαγγείλας ἀπελθὼν οἴκαδε διηγήσασθαι τῇ ἑαυτοῦ γυναικί ὡς καθ᾽ ὑπερβολὴν εὐημέρει.

***

21. Ο ΚΕΝΟΔΟΞΟΣ

[21.1] [Η κενοδοξία θα φανεί ότι είναι ένας ποταπός πόθος για γόητρο,]
[21.2] ενώ ο κενόδοξος το είδος του ανθρώπου που προσπαθεί, όταν τον έχουν καλέσει σε δείπνο, να δειπνήσει ξαπλωμένος δίπλα στον ίδιο τον οικοδεσπότη.
[21.3] Για να κουρέψει τελετουργικά το γιο του, τον οδηγεί στους Δελφούς.
[21.4] Φροντίζει ο ακόλουθός του να είναι Αιθίοπας.
[21.5] Όταν επιστρέφει χρέος μιας αργυρής μνας, σπεύδει να το δώσει σε ολοκαίνουργια κέρματα.
[21.6] Είναι ικανός να τρέφει για κατοικίδιο στο σπίτι του μια καλιακούδα, να της αγοράσει μια μικρή σκάλα και να της φτιάξει μια μικρή χάλκινη ασπίδα, να την κρατά η καλιακούδα καθώς πηδά στη σκάλα.
[21.7] Όταν έχει θυσιάσει ένα βόδι, στερεώνει σε πάσσαλο το μπροστινό μέρος του κρανίου απέναντι από την είσοδο του σπιτιού και το τυλίγει με μακριές ταινίες, ώστε όλοι όσοι τον επισκέπτονται να βλέπουν ότι θυσίασε βόδι.
[21.8] Όταν έχει πάρει μέρος σε μια έφιππη πομπή, όλα τα άλλα τα δίνει στο δούλο του, για να τα μεταφέρει στο σπίτι, ο ίδιος όμως, αφού φορέσει το ιμάτιό του, κυκλοφορεί στην αγορά με τα σπιρούνια του.
[21.9] Αν του ψοφήσει το σκυλάκι του από τη Μάλτα, του φτιάχνει μνήμα και στήνει μια μικρή στήλη με την επιγραφή «Κέλαδος από τη Μάλτα».
[21.10] Αν αφιερώσει κανένα χάλκινο δαχτυλάκι στο ιερό του Ασκληπιού, το γυαλίζει, το στεφανώνει και το λαδώνει κάθε μέρα.
[21.11] Χωρίς αμφιβολία είναι ικανός να κανονίσει με τους πρυτάνεις να ανακοινώσει ο ίδιος στο λαό τα σχετικά με τη διεξαγωγή των ιεροτελεστιών. Τότε, φορώντας λαμπρή ενδυμασία και στεφανωμένος, προχωρά μπροστά και λέει: «Άνδρες Αθηναίοι, εμείς οι πρυτάνεις τελέσαμε θυσία στα Γαλάξια για τη Μητέρα των θεών και η θυσία ήταν ευνοϊκή. Εσείς δεχτείτε τους καλούς οιωνούς». Κι αφού τα απαγγείλει αυτά, γυρίζει σπίτι και αφηγείται στη γυναίκα του ότι τα πήγε υπερβολικά καλά.