'Ολα αλλάζουν εκ βάθρων. Οι υπολογιστικές μηχανές, που δεν θα είναι ψηφιακές αλλά
κβαντικές· η εργασία, που δεν θα εκτελείται από κάποιο μόνιμο ή εποχικό προσωπικό αλλά μέσω πλειστηριασμού των αναγκαίων έργων· η λογική μας, που από καρτεσιανή θα γίνει «τρισδιάστατη» ολιστική· ο τρόπος που συναλλασσόμαστε (χωρίς τραπεζική ή κρατική διαμεσολάβηση)· ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο: μέσα από μεικτά περιβάλλοντα. Για τα ιλιγγιώδη τεχνολογικά άλματα που μας μεταφέρουν σε έναν εντελώς διαφορετικό αλλά καθόλου μακρινό κόσμο και για τον σημερινό Homo virtualis.
Αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο μέσα από την λεγόμενη δυνητικότητα (virtuality). Την κατάσταση όπου ο άνθρωπος μπορεί να κατασκευάσει από την φαντασία του την πραγματικότητά του. Να γίνει το τέρας ή ο άγγελος των ονείρων του. Ο Homo virtualis είναι αυτός που ζει σε τρία επίπεδα, στην φυσική πραγματικότητα, στην virtual (δυνητική) και σε μια μεικτή, μαζί ψηφιακή και πραγματική. Μπορεί να επιλέγει όποια πραγματικότητα επιθυμεί ζώντας στους διαδικτυακούς κόσμους που κατασκευάζει και βγαίνοντας από αυτούς π.χ. για να τραφεί. Τεχνολογία και πραγματική ζωή γίνονται ένα. Θα περπατάμε δίπλα από την Ακρόπολη και με τα ειδικά γυαλιά θα βλέπουμε στην οθόνη όλες τις πληροφορίες για το μνημείο, θα βαδίζουμε στο Σύνταγμα και θα διαβάζουμε τα στοιχεία των προσώπων που περνούν από μπροστά μας, εφόσον αυτά είναι συνδεδεμένα στο νέο virtual facebook.
Το Facebook αγόρασε την Oculus, μια virtual reality εταιρεία που έχει κατασκευάσει τα γνωστά γυαλιά και έχει στα σκαριά το virtual facebook. Ολοι οι κοινωνικοί φραγμοί, ιδέες, παραδόσεις, αισθήσεις, που διαμεσολαβούσαν μεταξύ των ανθρώπων, υποχωρούν. Και αντιμετωπίζουμε χωρίς προφυλάξεις τις ψηφιακές οντότητες – τα νέα δίκτυα είναι φτιαγμένα και από υπολογιστικά συστήματα όχι μόνον ανθρώπους, που μπορούν να εμφανιστούν με διαφορετικά ονόματα, να υιοθετήσουν διαφορετικούς ρόλους, να αναπτύξουν μια διάχυτη ταυτότητα. Ολα αυτά έχουν μια τρομακτική επίπτωση στην αντίληψή μας για τον άλλο.
Η τεχνητή νοημοσύνη, η μεγιστοποιημένη νοημοσύνη, το blockchain, τα drones, το διαδίκτυο των πραγμάτων, η ρομποτική, η δυνητική πραγματικότητα, η τρισδιάστατη εκτύπωση, οι οκτώ νέες τεχνολογίες δεν φέρνουν απλά επανάσταση στον τρόπο που ζούμε, διαμορφώνουν έναν νέο άνθρωπο, με πλήθος δυνατότητες και διαφορετικό τρόπο σκέψης.
Yπάρχουν τεχνολογίες που “διαβάζουν” τις αλλαγές στην ίριδα, τους σπασμούς του προσώπου, την θερμοκρασία του δέρματος, και αποκαλύπτουν τα συναισθήματα που προκαλείς σε κάποιον όταν σε πρωτοσυναντήσει. Πέρα από τα βιογραφικά του στοιχεία στα οποία μπορείς να έχεις πρόσβαση, εφόσον εκείνος το επιτρέπει, λαμβάνεις και πληροφορίες που αφορούν την ίδια του την συγκρότηση, χωρίς ο ίδιος να το γνωρίζει.
Οι αντιφάσεις
Βιώνουμε νέες αντιφάσεις και συγκρούσεις. Η ηλεκτρονική επικοινωνία εξάπτει το ενδιαφέρον, ερεθίζει την φαντασία, πυροδοτεί αντιθετικά συναισθήματα, αντικατοπτρίζοντας κυνικές συμπεριφορές. Θυμώνεις στα κοινωνικά μέσα με κάποιον που δεν γνωρίζεις. Λόγω των πολλαπλών βαθμών ελευθερίας που σου παρέχει το μέσο, ο θυμός σου εκφράζεται με πρωτόγονη συμπεριφορά. Στον νέο ηλεκτρονικό κόσμο, η πόλωση της συναισθηματικής αντίφασης κάνει όλες τις διαφορές και τις συγκρούσεις να γίνονται αντιληπτές πιο έντονα, οδηγώντας σε ακραίες αντιδράσεις. Ο συναισθηματικά φορτισμένος λόγος, ο λυρισμός, εκφράζεται με τρομακτική βιαιότητα. Οπως έλεγε ο Γερμανός κοινωνιολόγος Καρλ Μανχάιμ, ο ρομαντισμός είναι τόσο επαναστατικός όσο και συντηρητικός.
Τα πράγματα πλέον εξελίσσονται μακριά και πέρα από την θέληση των κέντρων λήψης αποφάσεων, τα οποία αδυνατούν να οργανώσουν και να διοικήσουν τον κόσμο της επικοινωνίας, τον κόσμο χωρίς σύνορα που τα ίδια δημιούργησαν. Ταυτόχρονα, συγκεντρωτικός αλλά και με τάσεις (κινήματα) αποκέντρωσης είναι ένας κόσμος που ενώνει διά της απρόσκοπτης επικοινωνίας τούς ανθρώπους και με διχαστικές δυνάμεις του παρελθόντος, του μίσους, του ρατσισμού τούς χωρίζει.
Για τον Homo virtualis η ζωή στη μεικτή πραγματικότητα οδηγεί σε έναν νέο τρόπο κατανόησης του άλλου. Οι αντιφάσεις των συναισθημάτων, ο κυνισμός του τεχνο-ρομαντισμού, ο επαναπροσδιορισμός της εμπιστοσύνης με blockchain τεχνολογία είναι τάσεις ενός νέου “γενναίου” κόσμου.
Αντιφάσεις δημιουργούν και οι αλλαγές στην εργασία. Μέσα σε ένα ψηφιακό περιβάλλον που καταργεί τον τόπο (μπορείς να δουλεύεις από το σπίτι σου) και τον χρόνο (όχι με ωράριο, αλλά όποτε θέλεις), η εργασία επιμερίζεται σε έργα που ανατίθενται με ένα είδος πλειστηριασμού, μειοδοτικού διαγωνισμού σε όποιον πληροί τις προδιαγραφές και δεσμεύεται για το μικρότερο χρόνο παράδοσης στην πιο συμφέρουσα τιμή. Στο πλαίσιο της αναδυόμενης gig-economy μεταβάλλεται το περιεχόμενο της εργασίας, της απασχόλησης, της παραγωγής, της υπεραξίας, του πλούτου δεν υπάρχει συνδικαλιστικό κίνημα γιατί η εργασία από συλλογική γίνεται ατομική –στη βιομηχανία και στη γεωργία οι αυτοματισμοί θα μειώσουν το εργατικό δυναμικό σε μερικούς ελεγκτές–, όμως ο εργαζόμενος δεν αποξενώνεται από το προϊόν της δουλειάς του, που παραμένει στην “ιδιοκτησία” του.
Ο Κβαντικός υπολογιστής
Μια επανάσταση μεγαλύτερη από αυτήν των ηλεκτρονικών υπολογιστών ή του Διαδικτύου φέρνουν οι κβαντικοί υπολογιστές, που πραγματοποιούν υπολογισμούς σε τρομακτικές ταχύτητες και βρίσκουν λύσεις που δεν μπορούν να προσεγγίσουν οι κλασικοί υπολογιστές.
Λειτουργούν με βάση όχι το «κλασικό» δυαδικό σύστημα, την ψηφιακή λογική των bits, ή αλλιώς του 0 και του 1, αλλά των κβαντικών bits, που είναι ταυτόχρονα και 0 και 1. Δηλαδή αποτυπώνουν πάμπολλες εκδοχές πιθανοτήτων, προβλέποντας το ακριβέστερο αποτέλεσμα. «Για παράδειγμα, αν πετάξουμε ένα κέρμα, θα έρθει κορώνα ή γράμματα. Ομως μέχρι να προσγειωθεί στο χέρι μας, στη διαδικασία της κίνησής του, είναι μαζί και κορώνα και γράμματα. Ο κβαντικός υπολογιστής εκμεταλλεύεται την απροσδιοριστία που δημιουργούν οι άπειρες ταυτόχρονες εκδοχές, από τις οποίες θα αντλήσει την ισχυρότερη πιθανότητα.
Πώς θα επηρεάσει τη ζωή μας; Θα αλλάξει, μεταξύ άλλων, τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουμε τα κοινωνικά προβλήματα, π.χ. των ναρκωτικών: ολιστικά. Καμία απαγόρευση ή συμβουλή δεν αρκεί από μόνη της για να πείσει έναν έφηβο να μην κάνει χρήση του ανθρώπινου δικαιώματος της αυτοδιάθεσης. Χρειάζεται, πέρα από τους ηθικούς και κοινωνικούς περιορισμούς, καλύτερη εκπαίδευση και επιπλέον όλο εκείνο το πλέγμα εναλλακτικών λύσεων που παρέχουν οι επιστήμες, η ιστορία, η κοινωνική ανθρωπολογία, λαμβάνοντας υπόψη όλη του την προσωπική ζωή και εμπειρία. Χρειάζονται λύσεις που θα του προσφέρουν την ευχαρίστηση, την ένταση την οποία αποζητάει στις ουσίες και, παράλληλα, τα μέσα για να εκτιμήσει την αξία αυτών των λύσεων.
Ο κοινωνικός χαρακτήρας της τεχνολογίας blockchain
'Εχουμε ανάγκη από μια φιλοσοφική μηχανική, είχε πει ο Τιμ Μπέρνερς Λι, ο εφευρέτης του παγκόσμιου ιστού, ο οποίος διέθεσε δωρεάν την ανακάλυψή του και είδε το δώρο αυτό να εξελίσσεται σε μονοπώλια. Ο προγραμματιστής –πιστεύει ο Μπέρνερς Λι– θα πρέπει να δουλεύει όχι μόνος του, αλλά χέρι χέρι με έναν κοινωνικό επιστήμονα, διότι με τα προγράμματα που κατασκευάζει παρεμβαίνει στις συνειδήσεις και στις αντιλήψεις των ανθρώπων, χωρίς να αντιλαμβάνεται τα ηθικά διλήμματα που προκύπτουν από μια τέτοια ενέργεια. Μια (πρόσκαιρη) λύση στα προβλήματα που δημιουργούν αυτές οι διλημματικές, αντιφατικές, συγκρουσιακές καταστάσεις προσφέρουν τεχνολογίες όπως το blockchain.
Η διαφορά που υπάρχει μεταξύ του Διαδικτύου και του blockchain είναι ότι στο δεύτερο δεν χρειάζεται να εμπιστευόμαστε ο ένας τον άλλον, η διαφάνεια και η εμπιστοσύνη είναι μια δεδομένη κατάσταση. Πρόκειται για μια αποκεντρωμένη, διανεμόμενη και διαφανή τεχνολογία επικοινωνίας, που λειτουργεί χωρίς διαμεσολάβηση, χωρίς την παρεμβολή των τραπεζών, του κράτους, των θεσμών. Οι ίδιοι οι συμβαλλόμενοι ρυθμίζουν την μορφή της σχέσης τους. Δεν υπάρχει κεντρικός κόμβος λήψης αποφάσεων, όλη η πληροφορία, τα ημερολόγια των συναλλαγών του κάθε χρήστη βρίσκονται μέσα στο cloud του δικτύου και ο καθένας μπορεί να έχει πρόσβαση σε αυτά. Οι χρήστες εμφανίζονται με έναν αριθμό, όχι το όνομά τους, το περιεχόμενο της συναλλαγής μένει κρυφό, κοινοποιούνται μόνο ο τίτλος και το αποτέλεσμά της.
Το blockchain αλλάζει τον τρόπο οργάνωσης, το πώς σκεφτόμαστε την συναλλαγή, πώς αντιλαμβανόμαστε και αποθηκεύουμε το χρήμα. Σήμερα, τρισεκατομμύρια είναι αποθηκευμένα σε χαρτί, σε ομόλογα ή σε ηλεκτρονική μορφή και κινούνται με πολύ μεγάλη δυσκολία λόγω των ρυθμιστικών πλαισίων που υπάρχουν σε διάφορες χώρες. Οι προτεστάντες του 15ου και 16ου αι. κοιτάζονταν στα μάτια, έδιναν τα χέρια και έκλειναν το συμβόλαιο. Μέσα σε 200-300 χρόνια φτιάξαμε ένα γραφειοκρατικό “τέρας” που κοστολογεί πανάκριβα την συναλλαγή. Συχνά, το κόστος της γραφειοκρατίας είναι υψηλότερο από την αξία της δοσοληψίας. Φτάσαμε σε ένα σημείο πέρα από το οποίο δεν μπορούμε πλέον να προχωρήσουμε. Οι ελίτ του κόσμου δυσκολεύονται να κυβερνήσουν.
Το blockchain, κλείνει το χάσμα ανάμεσα στην ανάπτυξη της τεχνολογίας και στην ανάπτυξη της οργάνωσης, που αναδύεται συνήθως υπό συνθήκες κρίσης. Απελευθερώνει δυνάμεις καθώς δίνει την ευκαιρία στους χρήστες τραπεζικών προϊόντων για μια άμεση, μη διαμεσολαβούμενη συναλλαγή. Οι Ισραηλινοί, παλαιότερα, βγήκαν μέσα από μια δεκαετή κρίση με την ανάπτυξη της τεχνολογίας και αργότερα του blockchain, που σήμερα έχει υιοθετηθεί συστηματικά από ΗΠΑ, Ιαπωνία, Μαλαισία, Καναδά, Κύπρο, αλλά και από Μάλτα, Ισπανία, Πορτογαλία.
Αυτόνομα δίκτυα
Πού εμφανίζεται το blockchain; Εμφανίζεται στο dark web. Εμείς βλέπουμε το 10% με 15% του Διαδικτύου. Το υπόλοιπο δεν το βλέπουμε, είναι το deep web (οι λογαριασμοί των τραπεζών, που μένουν μεταξύ των τραπεζών και ημών) και το dark web, ένα πλαίσιο περιορισμένης δημοσιότητας, το οποίο γνωρίζουν μόνο όσοι κινούνται εκεί.
Υπάρχουν αυτόνομα (dark) επικοινωνιακά δίκτυα στην Ελλάδα; Ναι, υπάρχουν δίκτυα που παράγουν τη δική τους ενέργεια, δεν παίρνουν ρεύμα από τη ΔΕΗ. Συνδέονται σε ένα τοπικό Διαδίκτυο, το οποίο ανεβαίνει σε μια πλατφόρμα blockchain, προσφέροντας τη δυνατότητα διασύνδεσης των δικτύων αυτών μεταξύ τους αλλά και με τα κεντρικά δίκτυα.
Για τον Homo Virtualis η ζωή στην μεικτή πραγματικότητα οδηγεί σε έναν νέο τρόπο κατανόησης του άλλου. Οι αντιφάσεις των συναισθημάτων, ο κυνισμός του τεχνο-ρομαντισμού, ο επαναπροσδιορισμός της εμπιστοσύνης με blockchain τεχνολογία, είναι τάσεις ενός νέου “γενναίου” κόσμου.
«e-Manuzio: Από τα βιβλία του Aldo Pio Manuzio στις ψηφιακές εκδόσεις»
Όταν ήμουν στη Βενετία το 2012 διάβασα πολλές ιστορικές μελέτες που μιλούσαν για την κρίση την οποία ξεκίνησε να υπομένει η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας στο τέλος του 15ου αιώνα. Είναι η εποχή που θα προβάλει στο προσκήνιο η Αμερική, και που η Βενετία θα αρχίσει να χάνει το προνομιακό της μερίδιο στην παγκόσμια αγορά, για να μην αναφερθούμε στην όξυνση του ανταγωνισμού της με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Νιώθοντας ασφυκτικά μέσα σε αυτή τη συγκυρία, ο Μανούτιος συνειδητοποίησε πως έπρεπε οπωσδήποτε να κάνει κάτι.
Προκειμένου, λοιπόν, να ανακαλύψει μιαν οδό διεξόδου από την κρίση, αποφασίζει σε ηλικία 42 ετών να στραφεί στην τυπογραφία (προηγουμένως ήταν δάσκαλος στη Φεράρα). Παρακινημένος από την ανάγκη να καθιερώσει ένα ριζικά καινούργιο παράδειγμα, θα ασχοληθεί με την τυπογραφία και τις εκδόσεις, και θα συμβάλει σε μια θεμελιώδη πολιτιστική αλλαγή – μια αλλαγή που μεταμόρφωσε όχι μόνο την Βενετία και την Ευρώπη, αλλά και ολόκληρο τον κόσμο. Φυσικά, δεν ανέλαβε μόνος του μια τόσο σημαντική αποστολή. Τον υποστήριξαν, τόσο υλικά όσο και με τις πνευματικές και τις καλλιτεχνικές τους δυνάμεις, ο Πιέτρο Μπέμπο (Pietro Bembo) και ο Τζορτζόνε (Giorgione).
Ποιος ακριβώς ήταν ο στόχος του Μανούτιου; Μα, να επιστρέψει στις ρίζες της αρχαίας ελληνικής και της λατινικής γραμματείας και να μεταδώσει παντού την δύναμη των πηγών του. Έχοντας παντρευτεί κόρη τυπογράφου, έριξε όλο το βάρος του στην τυπογραφία και στα ζητήματα των εκδόσεων. Πώς θα αντιγράφονταν τα κείμενα και πώς θα απαλείφονταν τα λάθη της αντιγραφής; Πώς θα συμμετείχαν στην γενική προσπάθεια οι λόγιοι που είχαν καταφύγει στην Ιταλία μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης;
Το οικονομικό κόστος ήταν τεράστιο ενώ την ίδια ώρα ο Μανούτιος συνδύαζε την αγάπη του για την τυπογραφική τέχνη (εκείνος συνέλαβε την αισθητική του ελληνικού γράμματος) με τις τεχνικές της δυνατότητες. Κατ’ αυτόν τον τρόπο προχώρησε στην τυποποίηση της παραγωγής του βιβλίου, καθώς και στην δημιουργία και την έκδοση των πρώτων βιβλίων τσέπης. Ο Μανούτιος συγκρότησε μιαν ακαδημία αρχαιογνωστών για το τι και πώς θα εξέδιδαν οι εκδόσεις του, οι «Aldine», ορίζοντας, ήδη από το 1495, το επάγγελμα του τυπογράφου με την αλληλόδραση ανάμεσα στο χειρόγραφο, την τυπωμένη σελίδα και την ανάγνωση, που συνιστά τη βάση της παραγωγής νοήματος στις σύγχρονες, τις δικές μας κοινωνίες. Έτσι, μετά από δύο αιώνες, ήρθε το καινούργιο που με τόση επιμονή ζητούσε και το οποίο δεν ήταν άλλο από τον Διαφωτισμό.
Φτάνοντας στις ψηφιακές εκδόσεις των χρόνων μας, τι μπορούμε να πούμε για τον Μανούτιο; Το βιβλίο ήταν στον κόσμο του αντικείμενο ενώ σήμερα τείνει να γίνει κάτι που δεν πιάνεται, δεν αγγίζεται. Και όπως εκείνος κυοφόρησε με την τυπογραφία τον Διαφωτισμό, έτσι κι η δική μας εποχή είναι πιθανόν να βάλει τις βάσεις για μιαν εξίσου σπουδαία μεταβολή[…] επισημαίνει ο Δημοσθένης Αγραφιώτης αναφορικά με το βιβλίο του «e-Manuzio: Από τα βιβλία του Aldo Pio Manuzio στις ψηφιακές εκδόσεις».
ΝΕΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΓΝΩΣΗ
Στον πλατωνικό διάλογο «Φαίδρος» (274-275), γραμμένο τρεις και κάτι αιώνες μετά την εμφάνιση του ελληνικού αλφαβήτου ο Σωκράτης περιγράφει την αντίδραση του βασιλιά της Αιγύπτου Θαμού όταν ο ημίθεος Θευθ, εφευρέτης της αριθμητικής, της γεωμετρίας, της αστρονομίας, της πεττείας (ντάμα, τάβλι), της κυβείας (ζάρια), υπόσχεται να του αποκαλύψει και την τεχνολογία της γραφής. Σύμφωνα με τον Θευθ, η τεχνολογία αυτή θα έκανε τους Αιγυπτίους σοφότερους και “μνημονικότερους” επειδή, καθώς ισχυρίζεται, «μνήμης γάρ τε και σοφίας φάρμακον ηυρέθη»
Ο βασιλιάς Θαμού απαντά: «Ω τεχνικώτατε Θευθ, ο πατέρας ή εφευρέτης μιας τεχνικής δεν είναι πάντα ο καταλληλότερος να κρίνει τη χρησιμότητα των εφευρέσεών του για τους άλλους. Τώρα εσύ, ο πατέρας της γραφής, από πατρική φροντίδα και αγάπη αποδίδεις στην εφεύρεσή σου μια χρησιμότητα χωρίς αντίκρισμα. Η εφεύρεσή σου θα οδηγήσει αυτούς που θα την υιοθετήσουν στην αμνησία, σε μια μνημονική τεμπελιά (μνήμης αμελετησία), επειδή οι χρήστες της γραφής θα εμπιστεύονται πλέον ξένα, έξωθεν σημάδια (γραφές) και όχι εσωτερικές αναμνήσεις. Δυστυχώς, Θευθ, δεν βρήκες το φάρμακο της μνήμης αλλά μόνο της υπόμνησης».
Το «φάρμακο» του εφευρέτη Θευθ είναι «φαρμάκι» για τον βασιλιά Θαμού.
Κάτι ανάλογο συνέβη στο τέλος του 15ου αιώνα με το πέρασμα από το χειρόγραφο των ολίγων στην τυπογραφία, τη γραφή των πολλών, και στις βαθιές κοινωνικές αλλαγές που ακολούθησαν τους επόμενους αιώνες, οι οποίες τελικά διαμόρφωσαν τον σημερινό «κειμενικό» μας πολιτισμό.
Σήμερα, στην διαμόρφωση της νέας πολιτισμικής ταυτότητας συμβάλλουν, μεταξύ άλλων, η αντικατάσταση της γραμμικής δομής του τυπωμένου κειμένου, με υποσημειώσεις και ευρετήρια, από το ψηφιακό υπερ-κείμενο/με απεριόριστη επεκτασιμότητα μέσω της διαδικτύωσης. Το υπερ-κείμενο μπορεί να ορισθεί ως το «μη-γραμμικό (μη-αλληλοδιάδοχο) περιεχόμενο με δυνατότητα συνδυασμού κειμένου, εικόνας και ήχου, που περιλαμβάνει διακλαδώσεις δίνοντας ελεύθερες επιλογές στον χρήστη, ο οποίος το χειρίζεται σε διαδραστική οθόνη ή άλλο μέσο. Αυτό με την σειρά του οδηγεί σε ανατροπές,
α) την αμφισβήτηση του ρόλου κάθε είδους αυθεντίας, ιεραρχίας και διαμεσολάβησης στο κύκλωμα παραγωγής, διαχείρισης και διακίνησης της πληροφορίας,
β) την υπονόμευση της δύναμης των μέσων μαζικής επικοινωνίας κι ενημέρωσης εξ αιτίας της δυνατότητας άμεσης αδιαμεσολάβητης (δια)προσωπικής επικοινωνίας.
Τα παραπάνω χαρακτηριστικά σηματοδοτούν την μετάβαση σε μια νέα προφορικότητα και οδηγούν στην εμφάνιση νέων μορφών επικοινωνίας, κοινωνικής οργάνωσης και συλλογικότητας.
Η πρώτη περίοδος του Διαδικτύου, που διήρκεσε ως περίπου το 2000, είχε να αντιμετωπίσει αρνητικά σχόλια από τους υπέρμαχους της ελεγχόμενης, ιεραρχικής, πληροφορίας του συνοψίζονται με σχόλια όπως «όπου λαλούν πολλά κοκόρια αργεί να ξημερώσει» ή «όταν μιλούν όλοι, κανείς δεν ακούει». Παράλληλα οι επαγγελματίες «τεκμηριωτές» τόνιζαν τον κίνδυνο από τον κατακλυσμό «μη έγκυρης» (παρα)πληροφόρησης ως fake news, hoaxes κλπ. Ο αντίλογος στις κριτικές αυτές συνίστατο στην διαπίστωση ότι, εφόσον το μέσο επιτρέπει την κριτική επεξεργασία, αποσαφήνιση, συμπλήρωση, διαφοροποίηση, εκλέπτυνση της πληροφορίας, το σύστημα προοδευτικά θα τείνει σε μεγαλύτερη ακρίβεια και ποικιλομορφία.
Έτσι, αφού καταλάγιασε η συντηρητική αντίσταση αλλά και ο ενθουσιασμός των εν γένει νεωτεριστών, εμφανίστηκε στο Διαδίκτυο ένας σημαντικός όγκος χρήσιμης και αξιόπιστης πληροφορίας και γνώσης καθώς και νέες μορφές έκφρασης. Αυτό έγινε αφενός γιατί πολλοί από τους δημιουργούς γνώσης και πληροφορίας (επιστήμονες, ερευνητές, δημοσιογράφοι, συγγραφείς, καλλιτέχνες, ιδιώτες) εξοικειώθηκαν με το νέο μέσο, αφετέρου γιατί δημόσιοι οργανισμοί και μη κερδοσκοπικοί φορείς αποφάσισαν να ψηφιοποιήσουν τα αρχεία τους και να τα διαθέσουν ελεύθερα στους χρήστες του Διαδικτύου.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο παγκόσμιος ιστός του Διαδικτύου διευκολύνει την πολυφωνία αναδεικνύοντας την πολυπλοκότητα της πραγματικότητας και εξασφαλίζει την απλή και απρόσκοπτη πρόσβαση και συμμετοχή σε ειδικούς οι οποίοι ως σήμερα απουσίαζαν από την συζήτηση. Πρόκειται για μια ανατρεπτική τεχνολογία που αποτρέπει την κατάκτηση και διατήρηση κυρίαρχης θέσης και επιβάλλει νέα ήθη που δεν ταιριάζουν σε αυτούς οι οποίοι επιδιώκουν την όποιας μορφής εξουσία και που βγάζουν ως fake news ή hoax ότι δεν ταιριάζει στην εξουσία τους.
Τελικά ο διαχωρισμός στους συμπαθούντες ή μη έχει ιδεολογικά και ψυχολογικά ερείσματα και βεβαίως συναρτάται και με την ικανότητα και βούληση του καθενός να μάθει και να αξιοποίσει ένα «νέο αλφάβητο». Πολλοί μιλούν απαξιωτικά για τον «ολοκληρωτισμό της απόλυτης διαφάνειας» στο Διαδίκτυο, αλλά γεγονός παραμένει ότι τα πιθανά λάθη (που δεν εγκρίνει η εξουσία) στα λήμματα της έντυπης Encyclopedia Βritannica επιβιώνουν τουλάχιστον ως την επόμενη έκδοση ενώ στην αγγλόφωνη διαδικτυακή Wikipedia του 1,5 εκατομμυρίου λημμάτων διορθώνονται μόλις επισημανθούν από τα κέντρα εξουσίας. Μανιπουλάρεται η γνώση δεν μπορεί να αφεθεί ελεύθερη και να επηρεάσει κρίσιμη μάζα … το Χαος καραδοκεί και είναι ανεξέλεγκτο.
Η απαρίθμηση μερικών χαρακτηριστικών των νέων τρόπων ανθρώπινης επικοινωνίας και πρόσβασης στην γνώση δεν αρκεί όμως για να προβλέψουμε τις επιπτώσεις τους στην αυριανή κοινωνία. Το πρόβλημα τελικά ανάγεται στο ότι, ενώ μπορούμε να μετρήσουμε πόσους σπόρους έχει ένα μήλο, δεν μπορούμε να μετρήσουμε πόσα μήλα περιέχει ο κάθε σπόρος.
Θα χρειαστεί μάλλον να περάσουν πολλές δεκαετίες μέχρις ότου ξεκαθαρίσει το τοπίο. Εν τω μεταξύ κάθε φύσης προφήτες υποδαυλίζουν φόβους για ένα σκοτεινό μέλλον. Οι φόβοι για τον «παγκόσμιο ιστό» όταν πρωτοεμφανίστηκε την τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα αφορούσαν, μεταξύ άλλων, την «σύγχυση» που προκαλούσε σε όποιον πιανόταν στο δίχτυ.
Το βέβαιο είναι ότι στο επίκεντρο του νέου περιβάλλοντος Τεχνητής Νοημοσύνης βρίσκεται ο καθένας από εμάς, δηλαδή εσύ-εγώ. Εμείς φέρουμε την ευθύνη των επιλογών, χωρίς διαμεσολαβητές και αυθεντίες, και εμείς μόνο είμαστε σε θέση να αξιοποιήσουμε ή να αγνοήσουμε, να εμπλουτίσουμε ή να ρυπάνουμε αυτό το ζωντανό περιβάλλον πληροφορίας, γνώσης, έκφρασης και εν τέλει πολιτισμού. Αλλά για να γίνει αυτό απαιτείται ΔΙΑΚΡΙΣΗ και ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΤΟΥ ΟΛΟΦΑΝΕΡΟΥ, όπως ακριβώς και στον μη τεχνολογικό κόσμο.
920 ΜΥ. ἰδού, κατάκεισ᾽ ἁνύσας τι, κἀγὼ ᾽κδύομαι.
.jpg)
