ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Οἰδίπους ἐπὶ Κολωνῷ (887-938)

ΘΗ. τίς ποθ᾽ ἡ βοή; τί τοὖργον; ἐκ τίνος φόβου ποτὲ
βουθυτοῦντά μ᾽ ἀμφὶ βωμὸν ἔσχετ᾽ ἐναλίῳ θεῷ
τοῦδ᾽ ἐπιστάτῃ Κολωνοῦ; λέξαθ᾽, ὡς εἰδῶ τὸ πᾶν,
890 οὗ χάριν δεῦρ᾽ ᾖξα θᾶσσον ἢ καθ᾽ ἡδονὴν ποδός.
ΟΙ. ὦ φίλτατ᾽, ἔγνων γὰρ τὸ προσφώνημά σου,
πέπονθα δεινὰ τοῦδ᾽ ὑπ᾽ ἀνδρὸς ἀρτίως.
ΘΗ. τὰ ποῖα ταῦτα; τίς δ᾽ ὁ πημήνας; λέγε.
ΟΙ. Κρέων ὅδ᾽ ὃν δέδορκας οἴχεται τέκνων
895 ἀποσπάσας μου τὴν μόνην ξυνωρίδα.
ΘΗ. πῶς εἶπας; ΟΙ. οἷά περ πέπονθ᾽ ἀκήκοας.
ΘΗ. οὔκουν τις ὡς τάχιστα προσπόλων μολὼν
πρὸς τούσδε βωμοὺς πάντ᾽ ἀναγκάσει λεὼν
ἄνιππον ἱππότην τε θυμάτων ἄπο
900 σπεύδειν ἀπὸ ῥυτῆρος, ἔνθα δίστομοι
μάλιστα συμβάλλουσιν ἐμπόρων ὁδοί,
ὡς μὴ παρέλθωσ᾽ αἱ κόραι, γέλως δ᾽ ἐγὼ
ξένῳ γένωμαι τῷδε, χειρωθεὶς βίᾳ;
ἴθ᾽, ὡς ἄνωγα, σὺν τάχει. τοῦτον δ᾽ ἐγώ,
905 εἰ μὲν δι᾽ ὀργῆς ἧκον ἧς ὅδ᾽ ἄξιος,
ἄτρωτον οὐ μεθῆκ᾽ ἂν ἐξ ἐμῆς χερός·
νῦν δ᾽ οὕσπερ αὐτὸς τοὺς νόμους εἰσῆλθ᾽ ἔχων,
τούτοισι κοὐκ ἄλλοισιν ἁρμοσθήσεται.
οὐ γάρ ποτ᾽ ἔξει τῆσδε τῆς χώρας, πρὶν ἂν
910 κείνας ἐναργεῖς δεῦρό μοι στήσῃς ἄγων·
ἐπεὶ δέδρακας οὔτ᾽ ἐμοῦ κατάξια
οὔθ᾽ ὧν πέφυκας αὐτὸς οὔτε σῆς χθονός,
ὅστις δίκαι᾽ ἀσκοῦσαν εἰσελθὼν πόλιν
κἄνευ νόμου κραίνουσαν οὐδέν, εἶτ᾽ ἀφεὶς
915 τὰ τῆσδε τῆς γῆς κύρι᾽ ὧδ᾽ ἐπεισπεσὼν
ἄγεις θ᾽ ἃ χρῄζεις καὶ παρίστασαι βίᾳ·
καί μοι πόλιν κένανδρον ἢ δούλην τινὰ
ἔδοξας εἶναι, κἄμ᾽ ἴσον τῷ μηδενί.
καίτοι σε Θῆβαί γ᾽ οὐκ ἐπαίδευσαν κακόν·
920 οὐ γὰρ φιλοῦσιν ἄνδρας ἐκδίκους τρέφειν,
οὐδ᾽ ἄν σ᾽ ἐπαινέσειαν, εἰ πυθοίατο
συλῶντα τἀμὰ καὶ τὰ τῶν θεῶν, βίᾳ
ἄγοντα φωτῶν ἀθλίων ἱκτήρια.
οὔκουν ἔγωγ᾽ ἄν, σῆς ἐπεμβαίνων χθονός,
925 οὐδ᾽ εἰ τὰ πάντων εἶχον ἐνδικώτατα,
ἄνευ γε τοῦ κραίνοντος, ὅστις ἦν, χθονὸς
οὔθ᾽ εἷλκον οὔτ᾽ ἂν ἦγον, ἀλλ᾽ ἠπιστάμην
ξένον παρ᾽ ἀστοῖς ὡς διαιτᾶσθαι χρεών.
σὺ δ᾽ ἀξίαν οὐκ οὖσαν αἰσχύνεις πόλιν
930 τὴν αὐτὸς αὐτοῦ, καί σ᾽ ὁ πληθύων χρόνος
γέρονθ᾽ ὁμοῦ τίθησι καὶ τοῦ νοῦ κενόν.
εἶπον μὲν οὖν καὶ πρόσθεν, ἐννέπω δὲ νῦν,
τὰς παῖδας ὡς τάχιστα δεῦρ᾽ ἄγειν τινά,
εἰ μὴ μέτοικος τῆσδε τῆς χώρας θέλεις
935 εἶναι βίᾳ τε κοὐχ ἑκών· καὶ ταῦτά σοι
τῷ νῷ θ᾽ ὁμοίως κἀπὸ τῆς γλώσσης λέγω.
ΧΟ. ὁρᾷς ἵν᾽ ἥκεις, ὦ ξέν᾽; ὡς ἀφ᾽ ὧν μὲν εἶ
φαίνῃ δίκαιος, δρῶν δ᾽ ἐφευρίσκῃ κακά.

***
ΘΗ. Τί ταραχή κι αυτή; Ποιός φόβος σας μ᾽ ανάγκασεμπρος στον βωμό του ενάλιου Ποσειδώνα, θεούπροστάτη μας στον Κολωνό, να κόψω τη θυσία στη μέση;Πείτε να μάθω πώς και τί μ᾽ έφερε εδώ πιο γρήγορα890απ᾽ ό,τι ανέχονται τα πόδια μου.ΟΙ. Φίλε ακριβέ, απ᾽ τη φωνή σου σ᾽ αναγνώρισα·έπαθα πάθη φοβερά πριν από λίγο, απ᾽ αυτόν.ΘΗ. Ποιά; ποιός σ᾽ έχει βλάψει; Μίλησε.895ΟΙ. Ο Κρέων που τον βλέπεις, πήρε τα δυο στηρίγματά μου.ΘΗ. Πώς είπες;ΟΙ. Άκουσες ακριβώς τα πάθη μου.ΘΗ. Κάποιος ακόλουθος αμέσως να τρέξει στους βωμούς,τον κόσμο όλο ν᾽ αναγκάσει, έφιππους και πεζούς,900αφήνοντας τα σφάγια, να σπεύσουν μ᾽ αχαλίνωτα άλογαστο σταυροδρόμι, εκεί που σμίγουν οι δυο δρόμοι,όπου οι διαβάτες πάνε κι έρχονται.Να μην αφήσουν να προσπεράσουν οι δυο κόρες,και γίνω εγώ περίγελος σ᾽ αυτόν τον ξένο, αν θα φανώυποχείριος της βίας του.Τράβα, λοιπόν, άκου την προσταγή μου, φύγε.905Όσο γι᾽ αυτόν, αν την οργή μου άφηνα προσώρας να ξεσπάσει,άτρωτος απ᾽ τα χέρια μου δεν θα ᾽βγαινε.Προς το παρόν, αφού στην πόλη εισέβαλε με νόμουςαλλοπρόσαλλους, μ᾽ αυτούς, κι όχι με άλλους, θα κριθεί.Το λέω κι άκουσε· δεν πρόκειται να βγεις από τη χώρα αυτή,910προτού να φέρεις πίσω τις δυο κόρες, εδώ μπροστάστα μάτια όλων μας. Γιατί επιχείρησες πράξεις ανάξιεςσ᾽ εμένα, στους γονείς που σ᾽ έσπειραν, στην ίδια σου τη χώρα.Που καταπάτησες μια πόλη, όπου το δίκιο βασιλεύεικαι τίποτε παράνομο δεν γίνεται. Όμως εσύ,915περιφρονώντας τις αρχές του τόπου, όρμησες πάνω τηςκι αυθαίρετα άρπαξες ό,τι σου αρέσει, μόνο και μόνογια να γίνει το δικό σου.Πίστεψες μήπως πως στην πόλη μας λείπουν οι άντρες;υπόδουλη την έχεις; κι εμένα με περνάς για τίποτα;Όμως η Θήβα δεν σ᾽ ανάθρεψε κακόν, δεν συνηθίζουν920οι Θηβαίοι άδικους άντρες ν᾽ ανατρέφουν. Κι αν τώραμάθαιναν πως σπίλωσες το δίκιο μου και των θεών τα θέσφατα,πως θέλησες ν᾽ αρπάξεις δύστυχους ικέτες,σίγουρα δεν θα σε παινούσαν.Εγώ στη χώρα σου ποτέ δεν θα πατούσα,925ακόμη κι αν όλο το δίκιο είχα με το μέρος μου,δίχως του βασιλιά της τη συναίνεση, όποιος κι αν ήταν,δεν θα ᾽σερνα κάποιον μαζί μου με τη βία, έχοντας γνώσητου πώς πρέπει ο ξένος να συμπεριφέρεται σε ξένη πόλη.Όμως εσύ ντροπιάζεις, ανάξιά της,930την ίδια σου την πόλη, οπότε τα πολλά σου χρόνιασε κάνουν γέρο κι άμυαλο συνάμα.Το δήλωσα και πριν, το λέω και τώρα·κάποιος να πάει να φέρει το ταχύτερο εδώ τις κόρες,αλλιώς θα γίνεις μέτοικος αυτής της πόλης με το στανιό,935δίχως τη συγκατάθεσή σου. Τέλος, να ξέρεις, αυτά που λέωτα εννοώ.ΧΟ. Το βλέπεις, ξένε, ξέπεσες χαμηλά. Κι αν η καταγωγή σουδίκαιο σ᾽ έδειξε, οι πράξεις σ᾽ αποδείχνουν άδικο.

O Νίτσε για τον Εμπεδοκλή

Εισαγωγή

 

Ένα από τα σημαντικότερα έργα της πλούσιας συγγραφικής δραστηριότητας του Νίτσε είναι Η γέννηση της φιλοσοφίας στα χρόνια της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, όπου ο Γερμανός φιλόσοφος καταγίγνεται με τη μελέτη του έργου των Προσωκρατικών. Ο Νίτσε μάλιστα δικαιολογεί την συγγραφή του έργου λέγοντας ότι στόχος του είναι η σύγκριση φιλοσόφων άλλων καιρών με όλες τις προσωπικότητες από τον Θαλή ως τον Δημόκριτο^[1] και ιδιαίτερα με τις απόψεις του Εμπεδοκλή. Με τον τρόπο αυτό ο Νίτσε αναγνωρίζει την προσφορά των Προσωκρατικών στη φιλοσοφική διανόηση. Στην παρούσα εργασία εξετάζονται οι απόψεις που διετύπωσε ο Νίτσε για το έργο του Εμπεδοκλή και ιδιαίτερα οι αναφορές του στην ενότητα των εμψύχων όντων, γεγονός το οποίο κατά τον Νίτσε οδήγησε τον Εμπεδοκλή στην αποχή από το κρέας ως τρόπο ζωής. Ακολούθως, θα δειχθεί ότι η ενότητα των όντων εκφράζεται και μέσω της δύναμης της Φιλότητας, η οποία συντελεί στην ένωση των ομοίων. Τέλος γίνεται λόγος περί του Σφαίρου ο οποίος στη σκέψη του Εμπεδοκλή συμβολίζει την κατάσταση τελειότητας στην οποία βρίσκεται ο κόσμος πριν από την επίδραση του Νείκους.

 

1. Η ενότητα των εμψύχων

 

Η παρουσία του Εμπεδοκλή στον Ακράγαντα της Σικελίας απετέλεσε αφορμή ώστε να βρεθεί κοντά στον κύκλο των Πυθαγορείων. Μία βασική αρχή του πυθαγορισμού την οποία απεδέχθη ο Εμπεδοκλής, υπήρξε κατά τον Νίτσε η παραδοχή της ενότητας όλων των εμψύχων, με τον σεβασμό σε αυτήν να εκφράζεται μέσω της αποχής από την σαρκοφαγία. Σύμφωνα με μία πληροφορία που μεταφέρει ο Σέξτος Εμπειρικός, οι οπαδοί του Πυθαγόρα και του Εμπεδοκλή και πολλοί εκ των Ιταλών λένε ότι δεν υπάρχει επικοινωνία μας μόνο προς τους άλλους, αλλά και προς τους Θεούς και προς τα άλογα ζώα. Γιατί ένα πνεύμα υπάρχει, το οποίο διήκει σαν ψυχή δια μέσου όλου του κόσμου, το οποίο και μας ενώνει προς εκείνα[2]. Στην περίπτωση αυτή είναι φανερό πως ο άνθρωπος δεν θεωρείται ως αυτόνομη οντότητα, αλλά εντάσσεται μέσα στη φύση της οποίας αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα. Γι’ αυτόν τον λόγο ο Νίτσε θεωρεί ότι η κατανάλωση κρέατος αποτελεί τρόπον τινά ένα είδος αυτοφαγίας, το οποίο δεν συνάδει με την ανθρώπινη φύση, η οποία είναι συνδεδεμένη με όλα τα έμψυχα. Σε αυτήν την περίπτωση παρουσιάζεται όχι μόνο η ιδέα της ενότητας του όντος όπως την αντελήφθη ο Παρμενίδης, αλλά μία βαθειά συμπάθεια με τη φύση, η οποία είναι αντίθετη προς το μίσος^[3]. Επομένως ο Νίτσε δεν αντιλαμβάνεται την αποχή από τη σαρκοφαγία απλά και μόνο ως μία στάση ζωής του Εμπεδοκλή -η οποία ενδεχομένως να υπαγορευόταν από την αγάπη προς τη φύση-, αλλά ως ένδειξη σεβασμού στην ενότητα των όντων, την οποία ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται μέσω της κάθαρσης. 

 

2. Αφροδίτη-Φιλότης

 

Σύμφωνα με την ερμηνεία του Νίτσε η ενότητα των όντων δεν καθίσταται φανερή μόνο μέσω της αποφυγής κατανάλωσης κρέατος, αλλά έρχεται σε αντίθεση με τον πόνο και το μίσος που υπάρχει στον κόσμο, λόγω της διάπραξης σφαλμάτων. Ο ίδιος ο Εμπεδοκλής άλλωστε θεωρεί τον εαυτό του ως εξόριστο στη Γη, γεγονός στο οποίο συνετέλεσε η αμαρτία^[4]. Μέσα σε αυτόν τον κόσμο της διχόνοιας ωστόσο, ο Εμπεδοκλής ανακαλύπτει μία αρχή που εγγυάται την ενότητα των πάντων, την Φιλότητα την οποία ο Νίτσε αντιλαμβάνεται σαν την Αφροδίτη, επηρεασμένος προφανώς από την σεξουαλικότητα. Γράφει χαρακτηριστικά ο Νίτσε ότι στον κόσμο της διχόνοιας, του πόνου και του αγώνα δεν ανακαλύπτει παρά μία αρχή και μόνη, που του εγγυάται μια ολότελα διαφορετική τάξη του κόσμου: είναι η Αφροδίτη. Όλοι τη γνωρίζουν, όχι όμως σαν κοσμική αρχή. Η σεξουαλική ζωή του φαίνεται σαν κάτι από τα καλύτερα και ευγενικότερα, σαν η πιο δυνατή αντίσταση στο ένστικτο της διχόνοιας. Από την άλλη πλευρά όμως η Φιλότητα δεν δρα μόνη της στον κόσμο, αλλά ανταγωνίζεται μία αντίρροπη δύναμη - το Νείκος - η οποία τείνει στο να χωρίσει τα πράγματα^[5] .

 

Είναι φανερό ότι ο Νίτσε τονίζει τη σημασία της Φιλότητας όχι μόνο σαν κοσμολογική αρχή, αλλά και στην πρόκληση της ερωτικής έλξης, η οποία τίθεται ενάντια στην κυριαρχία του Νείκους. Ενώ το Νείκος συντελεί στον χωρισμό των πάντων και συνάμα είναι δημιουργός πάντων των γεγονότων της γενέσεως, η Φιλότητα από πλευράς της αποκαθιστά τον κόσμο συνενώνοντας τα πάντα[6], με τον Νίτσε να εντοπίζει το αίτιο στην εσωτερική τάση όλων των όντων να επιστρέφουν προς το όμοιό τους. Επομένως, πέραν του οντολογικού περιεχομένου της φιλότητας, ο Νίτσε αναγνωρίζει ότι σε όλα τα πράγματα υπάρχει κάτι που τα παρακινεί να ενωθούν, αλλά και μία δύναμη που τα χωρίζει βάναυσα, ένα εσωτερικό κίνητρο που είναι η νοσταλγία του ομοίου^[7]. Η σκέψη του Νίτσε η οποία χαρακτηρίζεται από τη θεώρηση του κόσμου ως μία πολλαπλότητα ανταγωνιστικών βουλήσεων για ισχύ και δύναμη^[8], έχει κοινά σημεία με αυτήν του Εμπεδοκλή όπου δυο αντίρροπες δυνάμεις, - η Φιλότητα και το Νείκος - συνεχώς ανταγωνίζονται. Ο Εμπεδοκλής μάλιστα, θεωρούσε ότι υπάρχουν τέσσερα θεμελιώδη στοιχεία του Σύμπαντος, ήτοι πυρ, αήρ, ύδωρ, γη, τα οποία τελούν υπό την επίδραση των δυο ανταγωνιστικών δυνάμεων, της Φιλότητος και του Νείκους^[9].

 

Σημαντικό είναι όμως το γεγονός ότι ο Νίτσε επισημαίνει το βασικό χαρακτηριστικό της σκέψης του Εμπεδοκλή το οποίο είναι η ενότητα παντός ό, τι αγαπάται[10]. Παρά το γεγονός επομένως ότι ο Εμπεδοκλής στο έργο του κάνει λόγο περί των τεσσάρων στοιχείων ως αρχών της ύλης, εντούτοις ακόμη και αυτά τα στοιχεία πρέπει να διαθέτουν μία κοινή αρχή. Ανάλογη ήταν βέβαια και η σκέψη των φιλοσόφων της Μιλήτου (Θαλής, Αναξίμανδρος, Αναξιμένης) η οποία εντάσσεται στο φιλοσοφικό ρεύμα του ενισμού ή μονισμού, συμφώνως προς το οποίο η αρχή του κόσμου (πνευματική, υλική, θεϊκή) είναι μοναδική^[11].

 

Είναι φανερό από τα παραπάνω ότι ο Νίτσε θεωρεί ως θεμελιώδους σημασίας την αντίληψη του Εμπεδοκλή για την ενότητα των όντων η οποία καθίσταται εφικτή χάρη στην δύναμη της Φιλότητος, η οποία συντελεί ώστε κάθε ον να επιδιώκει την ένωση με το όμοιό του.

 

3. Ο Σφαίρος

 

Η Φιλότητα η οποία συντελεί στην ένωση των τεσσάρων στοιχείων συγκροτεί έναν τέλειο κόσμο σε αντίθεση προς το Νείκος, το οποίο διασπά αυτήν την ενότητα, παράγοντας εξ' ενός τα πολλά[12]. Βάσει αυτού του αποσπάσματος είναι προφανές ότι ο φιλόσοφος αποδέχεται στο κοσμολογικό του σύστημα την ενότητα του κόσμου. Επιπλέον επισημαίνει και την εναλλαγή της ενότητας και της πολλαπλότητας στη φύση^[13], η οποία αποκαλείται «κοσμικός κύκλος του Εμπεδοκλή»[14].

 

Ο Νίτσε αναφέρεται εκτεταμένα στον κοσμικό κύκλο του Εμπεδοκλή και ιδιαίτερα στη κατάσταση της ενότητας των όντων, την οποία ο φιλόσοφος έχει ονομάσει Σφαίρο. Συγκεκριμένα ο Νίτσε γράφει ότι στον Σφαίρο βασιλεύουν αρχικά η αρμονία και η ηρεμία. Κατόπιν το μίσος αρχίζει να ταράζεται και τα πάντα σκορπίζονται σε όλες τις διευθύνσεις. Ύστερα επενεργεί ο έρωτας (η φιλία) και δημιουργείται μία δίνη στην οποία τα πάντα συμφύρονται και δημιουργούν τα διάφορα φυσικά όντα. Σιγά σιγά το νείκος λιγοστεύει και υποχωρεί στον έρωτα (φιλία)[15]. Ο Εμπεδοκλής πράγματι έχει επισημάνει πως όταν το νείκος φτάσει στο μέγιστο βάθος του, τότε χάρη στην περιστροφική κίνηση που λαμβάνει χώρα συμβαίνει η ένωση των πάντων[16]. Με τον τρόπο αυτό ο Εμπεδοκλής αντικαθιστά σύμφωνα με τον Νίτσε την έννοια του ακαθορίστου Νου που είχε εισάγει ο Αναξαγόρας με δυο δυνάμεις όπως η Φιλότητα και το Νείκος που είναι περισσότερο σαφή, καταργώντας κάθε μηχανική κίνηση. Εντούτοις ο Γερμανός στοχαστής επισημαίνει ότι η προέλευση όλων των κινήσεων αν και δεν είναι μηχανική, εντούτοις οδηγεί σε αποτέλεσμα μηχανικό, γεγονός που φανερώνει την επιρροή που είχε δεχθεί ο Εμπεδοκλής από τον Αναξαγόρα[17].

 

Ωστόσο ο Σφαίρος είχε μεγάλη σημασία στην σκέψη του Εμπεδοκλή, καθώς ουσιαστικά συμβολίζει μία ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ Θεού και κοσμικής δημιουργίας, η οποία χαρακτηρίζεται από συμμετρία, τελειότητα και υπερβατικότητα εν σχέσει προς τα τέσσερα στοιχεία. Ο Εμπεδοκλής έχει αποδώσει στον Σφαίρο τα εξής χαρακτηριστικά:

1) Αποτελεί άποιον ποιότητα, καθώς εντός του όλα τα στοιχεία αποβάλλουν το οικείον είδος[18] 

2) είναι νοητός κόσμος που αποτελεί αρχέτυπο του αισθητού[19]  

3) είναι ίσος αυτώ,[20], γεγονός που σημαίνει ότι διέπεται εξ’ απολύτου ομοιομορφίας. Βάσει λοιπόν της θεωρίας του Εμπεδοκλή, το Σύμπαν θα πρέπει να διέρχεται μία κατάσταση τελειότητας και συμμετρίας, πριν λάβει τη μορφή η οποία είναι αντιληπτή από τις ανθρώπινες αισθήσεις[21].

 

Εκ των ανωτέρω είναι προφανές ότι οι απόψεις του Εμπεδοκλή περί του Σφαίρου καταδεικνύουν ότι στην πραγματικότητα ο κόσμος υφίσταται συνεχείς εναλλαγές από την ενότητα στην πολλαπλότητα. 

 

4. Επίλογος

 

Είναι σαφές από τα παραπάνω ότι ο Νίτσε στο έργο του εκφράζει το θαυμασμό του για τη διδασκαλία του Εμπεδοκλή, αφενός γιατί ο φιλόσοφος από τον Ακράγαντα επισημαίνει την ενότητα που διέπει τη φύση και αφετέρου διότι θεώρησε ότι στη φύση επιδρούν δυο αντίρροπες δυνάμεις, η Φιλότητα που ενώνει τα όντα και το Νείκος που τα διαχωρίζει. Το γεγονός αυτό προσδίδει δυναμικό χαρακτήρα στον κόσμο, ο οποίος πραγματοποιεί έναν κύκλο από τη Φιλότητα προς το Νείκος και τανάπαλιν.

 -----------------

Βιβλιογραφία

·         Αέτιος, (1897), Περί των αρεσκόντων τοις φιλοσόφοις φυσικών δογ­μάτων ξυναγωγή, ed. H. Diels, Berlin, Reimer.

·         Δημητρακόπουλος, Μ. (2003), Στοιχείωση Ευρωπαϊκής φιλοσοφίας, Αθήνα.

·         Ιππόλυτος, (1986) Του κατά πασών αιρέσεων έλεγχος, ed. M. Mar-covich, Berlin: De Gruyter.

·         Καλαχάνης Κ. Πάνου, Ε., Θεοδοσίου, Ε., Κωστίκας, Ε., Μανιμάνης, Β., (2013) "Από την ενότητα της φύσεως κατά τον Εμπεδοκλή, σε μια Θεωρία Ενότητας των Πάντων κατά την Σύγχρονη Φυσική": Διά-Λογος, Επετηρίδα Φιλοσοφικής Έρευνας, εκδ. Παπαζήση, Αθή­να (υπό δημοσίευση).

·         Kirk, G.S., Raven, J.E. and Schofield, M., (1988) Οι Προσωκρατικοί φιλόσοφοι, Εκδόσεις ΜΙΕΤ Αθήνα.

·         Nieztche, Fr. (1975) Η γέννηση της Φιλοσοφίας στα χρόνια της αρ­χαίας Ελληνικής Τραγωδίας, (μετάφραση και σχόλια Αιμ. Χουρμουζίου) Εκδόσεις Μάρη και Κοροντζή, Αθήνα.

·         Πελεγρίνης, Θ. (2004) Λεξικό της Φιλοσοφίας, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.

·         Σέξτος Εμπειρικός, (1914) Προς Μαθηματικούς, ed. H.Mutchmann and J. Mau, Teubner, Leipzig.

·         Σιμπλίκιος (1895) Εις το Α της Αριστοτέλους φυσικής Ακροάσεως, υπόμνημα ο έστι πρώτον, ed. H. Diels, 2 vols. CAG 9-10. Berlin: Reimer.

·         Σιμπλίκιος (1894) Εις τα του Αριστοτέλους Περί Ουρανού, ed. L. Heiberg CAG 7, Berlin, Reimer.

 -----------------------------

^[1] Nieztche, Fr. (1975), Η γέννηση της φιλοσοφίας, σ. 24.

[2] Σέξτος, Εμπειρικός, Προς μαθηματικούς, ΙΧ 127, 1-4 (B136).

^[3] Nieztche, Fr. (1975), Ο.π. σ. 124.

^[4]Nieztche, Fr. (1975), Ο.π. σ. 128-129.

^[5] Nieztche, Fr. (1975), Ο.π. σ. 130.

[6] Ιππόλυτος, Έλεγχος, VII, 29 247, 14.

^[7] Nieztche, Fr. (1975), Ο.π. σ. 131.

^[8] Δημητρακόπουλος, Μ. (2003), Στοιχείωση Ευρωπαϊκής φιλοσοφίας,σ.487.

^[9] Αέτιος, Περί των αρεσκόντων, 1,3,20.

[10] Nieztche, Fr. (1975), Ο.π. σ. 131.

^[11] Αναλυτικά για τα ρεύματα του ενισμού και το μονισμού, βλ.

[12] Ιππόλυτος, ΄Έλεγχος (1986), 7,29,8-7,29,9,2.

^[13] Σιμπλίκιος Εις τα Φυσικά, 158,13 κ.ε.

[14] Kirk, Raven and Schofield (2001), Οι Προσωκρατικοί Φιλόσοφοι, σ.296.

[15] Nieztche, Fr. (1975), Ο.π. σ. 136.

[16] Σιμπλίκιος Εις το περί Ουρανού, 529,3.

[17] Nieztche, Fr. (1975), Ο.π. σ. 135.

[18] Ιππόλυτος Έλεγχος, 7,29,8-7,29,9,2.

[19] Σιμπλίκιος Εις Φυσικά 1183, 28 κ.ε. (Β27).

[20] Ιππόλυτος Έλεγχος, 7,29,13.

[21] Καλαχάνης, κ.α. (2013).

Τόλμα να είσαι άνθρωπος

Την αδικία την είδες, δεν την σταμάτησες, δεν έκανες τίποτα για να την αποτρέψεις. Κάτι πήγες να πεις, σαν να διαμαρτυρήθηκες, αλλά σε πρόλαβαν οι «λογικοί»:

Σώπα καημένε, τον κόσμο εσύ θα τον αλλάξεις; Μπελάδες μη γυρεύεις.

Σε έπεισαν, δεν ανακατεύτηκες.

Ο κόσμος δεν άλλαξε, εσύ δεν ασχολείσαι. Απ’ όλα έχεις και είσαι πιο φτωχός από ποτέ.
Ελεύθερος είσαι, μέσα στο χρυσό σου κελί.

Μιλάς για Εσένα κι όταν γράφεις τη λέξη φροντίζεις πάντοτε το πρώτο της γράμμα να το διορθώνεις.
Να μην είναι κεφαλαίο, μη σε παρεξηγήσουν, μη δώσεις δικαίωμα πως αγαπάς κάτι που δεν αναγνωρίζουν.

Να είσαι αρεστός, γιατί, αλίμονο αν μπεις στο περιθώριο.
Και δεν είναι που δεν σε πιστεύουν, όχι, είναι δικαίωμά τους.

Είναι που δεν σε αφήνουν, να πιστεύεις εσύ. Κι έτσι απαξιώνεις το πιστεύω σου κι ό,τι σου μάθαιναν στο σπίτι, να είσαι αληθινός, να είσαι ο εαυτός σου, τότε που σε μεγάλωναν με την ελπίδα πως δεν θα μοιάσεις στα τέρατα που κυκλοφορούν εκεί έξω.

Κρύβεσαι. Κρύβεσαι να μη δουν, πόσο είσαι διαφορετικός. Κάνεις το κέφι τους, πρέπει να σε αποδεχτούν πάση θυσία. Εκείνοι σε επιδοκιμάζουν κι εσύ σε σιχαίνεσαι. Έχεις ξεχάσει ποια ήταν η μορφή σου προτού ντυθείς το λυκοτόμαρό τους. Κι είναι βαρύ και δεν φτάνει που χαρακώνει το δέρμα σου, πληγιάζει τα σωθικά σου. Έχεις ξεχάσει ποιος ήσουν προτού τους προσκυνήσεις.

Τότε που δεν σε ένοιαζε τί χρώμα είχαν οι φίλοι σου κι αν τα παπούτσια τους ήταν ντεμοντέ, τα ρούχα τους παλιά, οι λέξεις τους απλοϊκές κι ίσως, λιγάκι χωριάτικες. Τότε που δεν ντρεπόσουν να μιλήσεις, που δεν σήκωνες το χέρι για να ζητήσεις την άδεια να πεις τη γνώμη σου. Τότε που δεν φοβόσουν να πεις όχι, να μπεις μπροστά, να υποστηρίξεις το δίκαιο, να υπερασπιστείς την αλήθεια και το δικαίωμα του καθενός να ζει όπως επιθυμεί, ανθρώπινα. Τότε που δεν δείλιαζες να τους δείξεις πως αγαπάς τον άνθρωπο κι όχι την εξουσία.

Τώρα απλώς σωπαίνεις, κάνεις στην άκρη κι όταν πηγαίνεις, ακολουθείς τους πολλούς, μόνος σου δεν βασίζεσαι να προχωρήσεις. Θα σε φάνε τα όρνια λες.

Και δεν βλέπεις, καημένε, πως τους σερβίρεις στο πιάτο την ψυχή σου.

Αντιστάσου, αν θέλεις να περισώσεις την ανθρωπιά σου. Πάλεψε, αν θέλεις να ζήσεις σαν άνθρωπος. Τόλμα, να είσαι άνθρωπος ανάμεσα σε τόσους μικρούς «θεούς».

Μόνο βιάσου.

Όταν συνηθίζεις το τέρας, αρχίζεις να του μοιάζεις – Μάνος Χατζιδάκις

Ετυμολογία της λέξεως "κλήρος"

Η λέξη κλήρος παράγεται από το "κλαράκι" (ηχοποίητον, από τον κρότο που ακούγεται oταν σπάμε ένα κλαδάκι).

Κατά την "κλήρωσιν" ό καθεις έθετε το κλαδάκι του, δηλ. το δικό του "ξυλαράκι" με χαραγμένα επάνω σημεία η γράμματα, εντός κοίλου σκεύους (στον πόλεμο εντός μιας περικεφαλαίας) και ακολούθως επαλλον μέχρις στου εκτιναχθη και πέση στην γη ό πρώτος "κλάρος" η "κληρος".

Ό Όμηρος εις το Γ της 'Ιλιάδος, όπου αφηγείται την μονομαχία Μενελάου-Πάριδος, περιγράφει παραστατικά πώς "πάλλουν κλήρους" δια να καθορισθεί από τύχη ποιος θα ρίξει πρώτος το ακόντιον. Τους κλήρους τους "επαλεν" εντός κράνους ό 'Έκτωρ "αψ όρών", δηλ. κοιτάζοντας προς τα πίσω και Όχι προς την " κληρωτιδα" , δι' ευνοήτους λόγους.

Και ο θεός "εξόρουσε" (=εκανε να εκπηδήση, να εξορμήση) πρώτος ο κλήρος του Πάριδος, πέφτοντας ακολούθως στην γη. 'Εξού και ή σημερινή έκφρασης "τού έπεσε ό κλήρος", "μου έπεσε το λαχείο " .

Με κλήρους εμοιράσθηκαν τα πρώτα αγροτεμάχια, εξου και κλήρος = περιουσία• "νέμειν κλήρον" σημαίνει ότι διανέμονται οι παίδες την πατρφαν κτησιν (εξ αυτου, τόσον το ρήμα κληρονομώ = λαμβάνω μερίδιον από την περιουσίαν, και το κληροδοτώ = δίδω τον "κληρον" μου).

Άγχη και φοβίες: Πώς πρέπει να τα αντιμετωπίζει η οικογένεια

Όλοι φοβόμαστε, μικροί και μεγάλοι, άλλος πιο πολύ και άλλος πιο λίγο. Άλλος θα το εκδηλώσει με κλάματα ή σωματικά και άλλος δεν μιλήσει καθόλου. Οι φοβίες μπορεί να προκληθούν κατά τη διάρκεια μια κατάστασης ή ενός γεγονότος. Όμως η διαχείριση του συναισθήματος αυτού μας κάνει να το ξεπερνάμε. Όμως όταν «θάψουμε» έναν φόβο, δεν τον εκφράσουμε, δεν τον αντιμετωπίσουμε μπορεί να μετατραπεί σε φοβία.

 

Ως γονείς είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ποιες είναι οι δικές μας φοβίες, από πού μπορεί να προέρχονται και πως τους αντιμετωπίζουμε. Συχνά, οι φοβίες των παιδιών σχετίζονται με δικούς μας φόβους ή μύχιες αγωνίες, που εσφαλμένα πιστεύουμε ότι δεν αντιλαμβάνονται τα παιδιά.

Κάποιες βασικές πληροφορίες που ισχύουν για κάθε οικογένεια είναι ότι:

• Κάθε οικογένεια είναι ένα σύστημα. Όπως τα συστήματα στη φύση, έτσι και τα ζωντανά συστήματα έχουν κάποιους κανόνες. Ένας βασικός είναι η αλληλεπίδραση. Επίσης έχουν μηχανισμούς για να διατηρούν την ισορροπία τους. Πρέπει να τονίσουμε πως κάτι που εμποδίζει συχνά την εξέλιξη των ατόμων και των οικογενειών είναι η συνήθεια, η εξοικείωση με μια κατάσταση όσο στρεβλή και αν είναι. Το διαφορετικό είναι πάντα άγνωστο για αυτό και απειλητικό.

• Οι οικογένειες έχουν παρελθόν και μέλλον. Οι φοβίες από κάπου προέρχονται και κάπου πηγαίνουν. Έχουν προγόνους από τους οποίους μάθαμε πολλά πράγματα για τη ζωή και υιοθετήσαμε νοοτροπίες, αξίες αλλά και αγωνίες και φόβους. Ακόμα, έχουμε απογόνους και σ’ αυτούς συχνά κληροδοτούμε ότι πήραμε αλλά και δικά μας συναισθήματα και δεξιότητες που αναπτύξαμε κατά τη διάρκεια της δικής μας ζωής. Είμαστε σε μια συνεχή αλληλεπίδραση με το παρελθόν που επηρεάζει το παρόν που με τη σειρά του καθορίζει το μέλλον.

Από πού μπορεί να προέρχονται οι φοβίες:

1. Από κάποιο τραυματικό γεγονός. Με δάγκωσε ένα σκύλος και από τότε φοβάμαι τα σκυλιά.
2. Τους κληρονομήσαμε από τους γονείς μας. Αρκετά συχνά όταν κληρονομούμε ένα φόβο δεν μας είναι πάντα αντιληπτό ότι δεν προέρχεται από δικό μας βίωμα. Πχ η μαμά μας έζησε μια δύσκολη ζωή και δεν εμπιστεύεται τους άλλους και εμείς με τη σειρά μας είμαστε δύσπιστοι και έχουμε υπερβολικά έντονα συναισθήματα όταν υπάρχει και η ελάχιστη υποψία ότι κάποιος δεν είναι ξεκάθαρος απέναντι μας. Η διαφορά είναι όταν το συναίσθημα είναι δυσανάλογο με το γεγονός που συμβαίνει
3. Εξυπηρετούν κάτι στην ισορροπία του οικογενειακού συστήματος. Στο νηπιαγωγείο έρχεται η μαμά και μου λέει. Το παιδί φοβάται να κοιμηθεί μόνο του και έρχεται και κοιμάται παρέα μαζί μου. Γίνεται μια διερεύνηση σχετικά με το πότε άρχισε να συμβαίνει αυτό, πως προσπάθησαν να το αντιμετωπίσουν κτλ. Ξεκίνησε πριν λίγο καιρό. Του λέει η μαμά του γιου να πάει στο κρεβάτι του αλλά δεν το δέχεται. Μόνο όταν είναι ο μπαμπάς στο σπίτι δεν έρχεται. Ο μπαμπάς που είναι και δεν έρχεται. 3φορές την εβδομάδα είναι εκτός Αθηνών. Όταν λοιπόν ο μπαμπάς λείπει η μαμά νιώθει μοναξιά και ανασφάλεια. Το παιδί έρχεται να καλύψει αυτό το κενό.

Σε μια πιο ακραία του μορφή το παιδί μπορεί να πιστεύει πως από μικρό φοβάται τη μοναξιά ενώ μπορεί μια ζωή να εξυπηρετούσε τις ανάγκες άλλων. Το σημαντικό που είναι να κρατήσετε είναι πως τα παιδιά έχουν απίστευτες κεραίες και εντοπίζουν τη δυσκολία ή την έλλειψη και σπεύδουν να την καλύψουν. Όπως οι γονείς θα έδιναν και τη ζωή τους για τα παιδιά, το ίδιο ισχύει και για τα παιδιά. Μόνο που οι γονείς δεν το βλέπουν.

4. Μετάθεση (μηχανισμός άμυνας). Να ανακατευθύνεις τα συναισθήματα σου ή τους φόβους σου από την αρχική πηγή, προς μία λιγότερο επικίνδυνη ή φοβιστική. Είναι πιο εύκολο να λέω πως φοβάμαι τις σχέσεις για αυτό ενώ είμαι 30χρονών μένω με τους γονείς μου και δεν έχω παντρευτεί ακόμα, από το να δω πόσο φοβάμαι που οι γονείς μου έχουν μεγαλώσει και έχουν χάσει το νόημα της ζωής τους.

Επίσης, συχνά οι πραγματικοί μας φόβοι είναι ασυνείδητοι και χρειάζεται δουλειά για να βρούμε τα πραγματικά αίτια.

5. Υπερβολικά πολλά «πρέπει» και μεγάλες «προσδοκίες». Αυτές είναι οι προδιαγραφές της ματαίωσης, και προκαλούν μεγάλο στρες και φόβο, κυρίως, αποτυχίας. Πρέπει να είσαι συνεπείς, πρέπει να είσαι σωστός, πρέπει να είσαι αποδοτικός, πρέπει να πετύχεις, είναι ντροπή να χωρίσεις κτλ. Σημασία η αυστηρότητα των πρέπει και ο αριθμός τους.
6. Έλλειψη δεξιοτήτων αντιμετώπισης κρίσεων και μεταβάσεων (ίσως λόγω οικογένειας ή προηγούμενων μη επιτυχημένων μεταβάσεων). Με άλλα λόγια υποκειμενική αίσθηση απώλειας επιλογών.
7. Έλλειψη υποστηρικτικού δικτύου
8. Ήδη βεβαρημένος εαυτός.
9. Υπαρξιακές φοβίες (κυρίως τέσσερις): Μοναξιά, θάνατος, ελευθερίας και η έλλειψη νοήματος

Το σίγουρο είναι πως οι φόβοι που δεν αντιμετωπίζονται γίνονται φοβίες. Ότι δεν μαθαίνουμε να το διαχειριζόμαστε, φόβους, ανασφάλειες κτλ, έχουμε μεγάλες πιθανότητες να το μεταδώσουμε στην επόμενη γενιά ακατέργαστο.

Aγάπη: Τι σημαίνει να θες κάποιον πολύ

Τι ωραία που θα ήταν αν αποκτήσουμε τη συνήθεια, τόσο στα μικρά, όσο και στα μεγάλα πράγματα, να μπορούμε να λέμε με τ’ όνομά τους γεγονότα, καταστάσεις και συναισθήματα κατευθείαν, χωρίς περιστροφές, έτσι όπως είναι.

Δεν μιλάω για ακρίβεια, αλλά για ορισμό. Που πάει να πει: ΑΠΟΦΑΣΙΖΩ τι περιλαμβάνει, από πού μέχρι πού, το περιεχόμενο του θέματος που συζητάμε. Ίσως γι’ αυτό προσπαθώ επίσης, πάντοτε να διευκρινίζω για τι πράγμα ΔΕΝ μιλάω όταν μιλάω για αγάπη.

Δεν εννοώ το να είναι κανείς ερωτευμένος, όταν μιλάω για αγάπη.
Δεν εννοώ το σεξ, όταν μιλάω για αγάπη.

Δεν μιλάω για συναισθήματα που υπάρχουν μόνο μέσα στα βιβλία .
Δεν μιλάω για χαρές φυλαγμένες για λίγους και ξεχωριστούς.
Δεν μιλάω για μεγάλα πράγματα.

Μιλάω για ένα συναίσθημα που μπορεί να βιώσει ο καθένας.
Μιλάω για απλά και γνήσια συναισθήματα.

Μιλάω για εμπειρίες σπουδαίες, που δεν υπερβαίνουν όμως την ανθρώπινη φύση ή τους περιορισμούς της.
Μιλάω για την αγάπη που σημαίνει, απλώς, να θέλεις κάποιον πολύ.

Και λέω να θέλεις όχι με την ετυμολογική έννοια της κτήσης, αλλά με την έννοια που καθημερινά δίνουν σ΄αυτό το ρήμα οι ισπανόφωνες χώρες, όπου το θέλω σημαίνει σ΄αγαπώ.
Εκεί, σπάνια χρησιμοποιούν το σ΄ αγαπώ. Λένε καλύτερα σε θέλω, σε θέλω πολύ, ή σε θέλω πάρα πολύ.

Όμως τι ακριβώς λένε με αυτό το “σε θέλω”;

Μπορώ να κάνω ένα σωρό πράγματα για να σου εκφράσω, να σου δείξω, να σου αποδείξω, να επιβεβαιώσω ή να υποστηρίξω ότι σ΄αγαπώ, όμως, μόνο ένα πράγμα μπορώ να κάνω με την αγάπη μου, κι αυτό είναι να Σ΄ΑΓΑΠΩ, να ασχολούμαι μαζί σου, να εκδηλώνω τα συναισθήματά μου όπως τα νιώθω. Και το πως τα αισθάνομαι είναι ο δικός μου τρόπος να σ΄αγαπώ.

Μπορείς να το δεχτείς ή μπορείς να το απορρίψεις, μπορείς να καταλάβεις τι σημαίνει ή μπορείς να το αγνοήσεις παντελώς. Αυτός, όμως, είναι ο τρόπος μου να σ΄αγαπώ, δεν έχω άλλον.

Ο καθένας έχει έναν μόνο τρόπο ν’ αγαπάει : τον δικό του. Αν κάποιος δεν σ΄αγαπάει όπως θα ήθελες να σ΄αγαπήσει, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν σ΄αγαπάει με όλη τη δύναμη της ψυχής του…

Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΥΘΟ

“Ανάθεμά τον που το ειπεί: Τ' αδέρφια δεν πονιούνται
τ' αδέρφια σχίζουν τα βουνά και δέντρα ξεριζώνουν
τ' αδέρφια κυνηγήσανε και νίκησαν τον Χάρο”
(Δημοτικό: Αδελφική αγάπη)

Νίκη επί του θανάτου
Στο δημοτικό αυτό τραγούδι έχουμε την πάλη των αδελφών με το Χάρο, που καταλήγει στη μεγαλειώδη νίκη τους, η οποία κάλλιστα μπορεί να παραλληλιστεί με την πάλη του Ηρακλή με τον Κέρβερο, που οδηγεί στη διάσωση της Άλκηστης.

Ο ήρωας την αρπάζει από την αγκαλιά του Κέρβερου και την ξαναγυρνά στη ζωή, όπως ακριβώς κάνουν τα αδέλφια με την αδελφή τους.

Εκεί όμως που πετυχαίνουν οι κοινοί άνθρωποι, τ’ αδέλφια, αποτυχαίνει ο γίγαντας Διγενής.
Σε αντίστοιχη πάλη του, στα μαρμαρένια αλώνια, συναντά την πρώτη του ήττα ο θρύλος των ακριτών.

Ο Χάρος κρίνεται, μετά όμως από μια σκληρή πάλη, αήττητος, γιατί απλούστατα εκπροσωπεί την ίδια τη φύση και τους απαρασάλευτους νόμους της.

Η αρπαγή από τα χέρια του θανάτου στο μύθο και στη λαϊκή μας παράδοση, συντελείται μόνο και μόνο, για να εξυμνηθεί η αγάπη, είτε είναι αδελφική, είτε είναι συζυγική.

Η αγάπη η ανυστερόβουλη μπορεί και τους νόμους της φύσης να ανατρέψει, είναι το μήνυμα που φθάνει σε μας με το λογοτεχνικό σχήμα της υπερβολής.

Το θαύμα στην Αρχαιότητα
Το θαύμα στη Θεολογία των προγόνων μας έγκειται στην επαναφορά στη ζωή ενός νεκρού!

Την Ανάσταση οι προγονικοί μας θεοί την απαγορεύουν ρητά, ακόμα κι όταν την επιφέρνει ένας ημίθεος, όπως στην περίπτωση του γιατρού Ασκληπιού, γιου του Απόλλωνα, που κεραυνοβολείται γι’ αυτό ως υβριστής.

Ο Δίας τον κατακεραυνώνει για τις νεκραναστάσεις του, κι ας ήταν γιος θεού.
Ήταν μια τιμωρία μάθημα, ώστε ν' αποφεύγεται στο μέλλον παρόμοια πράξη, ένας άθλος για τον οποίον μόνο οι Θεοί είχαν το προνόμιο να καυχώνται.

Η Ανάσταση της Άλκηστης είναι και η μοναδική στη Μυθολογία μας, εξαιρέσει αυτής του τεμαχισμένου Πέλοπα, που αποτελεί μια άλλης μορφής επαναφορά στη ζωή..

Τον Πέλοπα διαμελίζει ο πατέρας του, ο Τάνταλος, και τον προσφέρει ως πειραματικό γεύμα στους Θεούς, να δοκιμάσει την παντογνωσία τους.

Η αμφισβήτηση της θεϊκής πανσοφίας από τον Τάνταλο, ως ύψιστη ύβρη, τιμωρείται με το θάνατο του υβριστή και την καταδίκη του σε αιώνια πείνα και δίψα στον Κάτω Κόσμο, ενώ ο Πέλοπας ξαναβλέπει το φως της ζωής.

Ανασταίνεται, με την ωμοπλάτη λειψή, μια που την έφαγε η Δήμητρα μηχανικά, παραδομένη στη θλίψη της για την αρπαγή της κόρης της, Περσεφόνης.

Μια μορφή Ανάστασης έχουμε και στην περίπτωση της Ιφιγένειας, που στα μάτια των Αχαιών στην Αυλίδα θυσιάζεται, άρα πεθαίνει, αλλά ζωντανεύει στη χώρα των Ταύρων, όπου την μεταφέρει η Άτρεμη και την κάνει ιέρεια στο ναό της.

Όλες οι άλλες Αναστάσεις πραγματοποιούνται υπό όρους και υπό προϋποθέσεις, υπό την παρακολούθηση γενικά του παραχωρητή αυτής της σπάνιας χάρης, της ανάκλησης του θανάτου!
Η πλέον γνωστή απόπειρα νεκρανάστασης είναι της Ευρυδίκης, την οποία ο αγαπημένος της Ορφέας επιχειρεί να τη ζωντανέψει, κατεβαίνοντας στον Άδη.

Ο μύθος είναι προγενέστερος, αφού ο Άδμητος τον αναφέρει, όταν αποχαιρετά την ετοιμοθάνατη γυναίκα του:

Αδμ. Του Ορφέα τη γλώσσα αν είχα,
φωνή μελωδική σαν τη δική του,
που να μπορώ απ΄τον Άδη να σε πάρω,
μαγεύοντας της Δήμητρας την κόρη
και τον άντρα της με ύμνους, ούτε ο σκύλος
του Πλούτωνα, ούτε ο Χάρωνας, ο γέρος
περαματάρης των ψυχών, δε θα ήταν
μπόδιο για μένα'
(Ευριπίδη: Άλκηστη)

Αυτή θα ήταν η αντρεία του Άδμητου!
Αν είχε το μουσικό χάρισμα του Ορφέα, να λιώνει με τον ήχο της λύρας τους πάγους της ψυχής, τίποτα δεν θα τον εμπόδιζε να την ακολουθήσει ζωντανός και να την κερδίσει με τη γλώσσα του Ορφέα...

Η ειρωνεία είναι πως ο Άδμητος “ενεργεί” ευχόμενος, σαν να μη ξέρει την αποτυχία του Ορφέα να βγάλει την Ευρυδίκη από τον Κάτω Κόσμο!

Ο Ορφέας, ο περίφημος μουσικός και ποιητής από τη Μακεδονία, περίλυπος από το θάνατο της Ευρυδίκης, που προήλθε από δάγκωμα ερπετού, τραγουδά τον καημό του και ανοίγει τις βρύσες των δακρύων όλων των νυμφών, όπου κι αν κατοικούν, και όλων των Θεών του Πάνω Κόσμου, που τον συμβουλεύουν, με όπλο τη μαγική μουσική του, να κατέλθει στο βασίλειο του Πλούτωνα, ζωντανός, και έτσι ίσως του αποδοθεί η Ευρυδίκη.

Όλοι οι κάτοικοι του βασιλείου των νεκρών, λυγίζουν, συγκινούνται μέχρι δακρύων, ακόμη και η Περσεφόνη, η βασίλισσα, και κυρίως ο Πλούτωνας, γνωστός για την ανήλεη φύση του.

Η σαγηνευτική μουσική βοηθά τον Ορφέα να αποσπάσει την Ευρυδίκη από τον κόσμο των νεκρών με τον όρο, να προπορεύεται κατά την άνοδο, χωρίς να βλέπει πίσω, παρά μόνο σαν φθάσει στο λιόφωτο.

Η λαχτάρα όμως του Ορφέα, ν' αντικρίσει την αγαπημένη του, τον κάνει να παραβεί τον όρο!
Την τελευταία στιγμή, λίγο πριν αχνοφανεί το φως του έξω κόσμου, γυρνά να δει, χάνοντας για πάντα το προνόμιο της Ανάστασης, που οι θεοί έδωσαν στη γυναίκα του!

Στο “Συμπόσιο” του Πλάτωνα, αναφέρεται η αποτυχία του Ορφέα, σε αντιπαραβολή με την απελευθέρωση της Άλκηστης, ως τιμωρία των θεών για τη μικροψυχία του!

“Αντίθετα τον Ορφέα, γιο του Οιάγρου, τον έδιωξαν άπραχτο από τον Άδη. Και τού ‘δειξαν μόνο το φάντασμα της γυναίκας του, που γι' αυτήν κατέβηκε εκεί, δίχως να του δώσουν και την ίδια, γιατί τους άφησε την εντύπωση δειλού ανθρώπου, σαν μουσικός που ήταν. Τού ‘λειψε το θάρρος της Άλκηστης.

Δεν μπόρεσε να πεθάνει για τον έρωτά του, αλλά προσπάθησε να βρει τον κατάλληλο τρόπο, να κατέβει στον Άδη ζωντανός”.

Απαξιώνεται, βλέπουμε, η γενναία κάθοδος στον Άδη και παρουσιάζεται ως δειλία ένός μουσικού και ποιητή, που ήθελε να σώσει το τομάρι του και όχι να το θυσιάσει, ώστε ν' ανταμειφθεί γι' αυτό!
Εξισώνεται σχεδόν η πράξη του με τη δειλή στάση του Άδμητου!

Δεν ξέρω αν στη μεροληψία του Πλάτωνα έπαιξε ρόλο η αρνητική του άποψη για την ικανότητα προσφοράς των ποιητών εν γένει, σημειώνουμε όμως πως και ο ίδιος, πριν στραφεί στη φιλοσοφία, έγραφε ποιήματα, που, ωστόσο, τ' αποκηρύσσει, μόλις βρίσκει το δρόμο του στο κόσμο της Φιλοσοφίας!

Η κάθοδος στον Άδη, όπως και να το δεις, είναι μια γενναία πράξη, πόσο μάλλον όταν ορμάται από την αγάπη.

Άλλο παράδειγμα καθόδου στον κόσμο των νεκρών, υπό την έγκριση μια κατώτερης θεότητας, της Κίρκης, έχουμε και στην Οδύσσεια(ραψ.λ,νέκυια), όταν ο Οδυσσέας επισκέπτεται τους νεκρούς, να πληροφορηθεί το μέλλον του από τον Τειρεσία!

Ο Άδης και οι ζωντανοί είναι δυο κόσμοι που τέμνονται στη μυθολογική μας παράδοση και οι θεοί άλλοτε εγκρίνουν ή απαγορεύουν αυτή τη λεπτή και ιδιότυπη σχέση.

Μια άλλη νεκρανάσταση, αυτή του Πρωτεσίλαου, του πρώτου πολεμιστή που πάτησε το πόδι του στην Τροία κι έχασε γρήγορα τη ζωή του.

Ο Πλούτων αρπάζει την Περσεφόνη

Η αρπαγή της Περσεφόνης από τον Άδη.
Τοιχογραφία από τον κιβωτιόσχημο βασιλικό τάφο στη Βεργίνα, 366 π.Χ.
 Πίσω από το άρμα απεικονίζεται η Κυάνη πεσμένη στα γόνατα, έντρομη.
Αιγές, Πολυκεντρικό Μουσείο Αιγών

Και ένας από τους πρώτους στην ιεραρχία του Ολύμπου θεός, ο Πλούτωνας, φίλες και φίλοι μου, ο άρχοντας του Κάτω Κόσμου, εκδηλώνει ερωτική βία.
Ορέγεται και κλέβει την αθώα κόρη της θεάς Δήμητρας, την Περσεφόνη, με τη συναίνεση του αδελφού του Δία, όπως αφηγείται ο θαυμάσιος ομηρικός ύμνος προς τη Δήμητρα:

«Τη Δήμητρα την καλλίκομη, τη σεβαστή θεά, να τραγουδώ αρχινάω
κείνην μα και την κόρη της με τους λεπτούς αστραγάλους
που ο Αϊδωνεύς την άρπαξε και του την έκαμε δώρο ο Δίας
που βροντοχτυπά κι όλα τα βλέπει γύρωI
με του Ωκεανού σαν έπαιζε τις βαθύκολπες θυγατέρες
μακριά απ ‘ τη λαμπρόκαρπη Δήμητρα .....
...με την ανάλαφρη περπατησιά, την ώρα που έπαιζε
με τις πλουσιόστηθες κόρες του Ωκεανού,
μαζεύοντας λουλούδια σ’ ένα απαλό λιβάδι
τριαντάφυλλα, κρόκους, ωραίους μενεξέδες,
γλαδιόλες, υάκινθους κι ένα νάρκισσο,
που η Γη, για να πλανέψει τη ροδόχρωμη παρθένα
και θέλοντας να ευχαριστήσει τον αχόρταγο Άδη,
τον δημιούργησε, με τη θέληση του Δία ,
τόσο εξαίσιο, που βλέποντάς τον θα τον θαύμαζαν
όλοι οι αθάνατοι θεοί και οι θνητοί άνθρωποι
από τη ρίζα του ξεφύτρωσαν εκατό λουλούδια,
κι από τη γλυκιά ευωδιά του ολόκληρος ο πλατύς ουρανός
που μας σκεπάζει κι η γη αναγαλλιάσαν,
όπως κι η αλμυρή άβυσσο της θάλασσας.

Η κόρη, έπληκτη, άπλωσε και τα δυο της χέρια,
για να πιάσει το υπέροχο λουλούδι
μα ξαφνικά άλλαξε η πλατιά γη στο Νύσιο πεδίο,
κι ο αχόρταγος βασιλιάς, ο γιος του Κρόνου,
ξεπετάχτηκε από μέσα μαζί με τα αθάνατα άλογά του.
Την πήγε σηκωτή, παρόλη την αντίστασή της,
στο χρυσό άρμα του και την πήρε μαζί του.
Εκείνη βόγγαγε κι ύστερα έμπηξε διαπεραστικές κραυγές
ζητώντας βοήθεια απ’ τον υπέρτατο κυρίαρχο,
τον παντοδύναμο γιο του Κρόνου.
Αλλά κανένας από τους θεούς, κανένας από τους θνητούς
δεν άκουσε την κραυγή της, ούτε τις κραυγές
που έμπηξαν οι συντρόφισσές της, φορτωμένες αγκαλιές λουλούδια....».

Στο μύθο η απαγωγή αυτή τελειώνει μ’ ένα συμβιβασμό, με βούληση και πάλι του Δία, με μεσολαβητή τον πανούργο κι ευρηματικό Ερμή, το γιο του:

Η Περσεφόνη για ένα διάστημα, το ένα τρίτο του χρόνου, κατ’ αλλους το μισό χρόνο, θα ανεβαίνει στη Γη και θα ζει με τη μητέρα της και τους θεούς του Ολύμπου.

Φρόντιζε ωστόσο ο Πλούτωνας να της δίνει κρυφά στην αμβροσία μέσα και λίγο ρόδι, ώστε να μην κοπεί ο δεσμός μαζί του και η κόρη διαλέξει να ζει για πάντα δίπλα στη σεβαστή της μάνα.

Στην κοινωνία των θεών, «ούτε γάτα, ούτε ζημιά», όλα διευθετούνται κι οι απαγωγές κι οι πονηριές κι η βία , καθώς οι θεοί πολύ δύσκολα τιμωρούνται, όταν μάλιστα βρίσκονται ψηλά στη σκάλα της ιεραρχίας ...

Όταν όμως ο θεός όχι μόνο επικροτεί τη βία, αλλά και την ασκεί ακόμα, ο άνθρωπος τι μάθημα θα πάρει, για να μην περιπέσει κι αυτός σε βία κι αδικία;

Υπάρχουν φυσικά κι άλλες ιστορίες άσκησης ερωτικής βίας, το τίτλο δε του κατά συρροή παρενοχλούντος τον κερδίζει ο τραγοπόδαρος θεός του δάσους, ο Παν, που παρενοχλούσε και δεν άφηνε σε ησυχία τις Δρυάδες, Αμαδρυάδες, τις Ναϊάδες, τα ξωτικά του δάσους.

Αυτή η παραβατική ζωηρότητα του Πανός στην ουσία συμβόλιζε τη γονιμοποιό δράση στη φύση.

Aνάμεσα στις φυλλωσιές

Χωρίς σκοτάδια θα ήταν θαμπό το φως.
Το αναπάντεχο... Το απροσδόκητο... Ο αιφνιδιασμός... Η κυριαρχία...

Να θες να έχεις αφεντικό γιατί σου προσφέρει λύτρωση. Να παρακαλάς για ένταση. Γιατί αυτό είναι η ζωή, οι διακυμάνσεις. Να χαλά η ρουτίνα σου κι έπειτα να ηρεμείς. Να νιώθεις πιο δυνατός από ποτέ. Ήρεμος και δυνατός. Γαλήνιος. Η διαπίστωση ότι τα σκοτάδια δεν είναι τόσο σκοτεινά...

Το να αποφεύγεις να διασχίσεις ένα ορμητικό ποτάμι και να διαλέγεις το σιωπηλό περπάτημα στην κοίτη του είναι μια επιλογή. Μια επιλογή που δεν σε οδηγεί στη γνώση του κόσμου σου. Να ξεπεράσεις τα όρια που έχεις θέσει μέσα σου. Να κόψεις τα σχοινιά που έχεις τυλιχθεί να σε κρατούν δήθεν συνετό. Να βρεις που σταματούν οι φόβοι, γιατί σταματούν. Γιατί ξεκινούν.

Να απολαύσεις τις φωνές σου πάνω στην ορμή του καθώς εκείνο σε ορίζει, εκείνο σε πάει. Αφέσου. Η ελευθερία να μην επιλέγεις εσύ, να απολαμβάνεις τη διαδρομή, να βρέχεσαι και να λες κάνε να μην τελειώσει ακόμη και συνάμα να λαχταράς να μην βρεθείς σε απότομη πτώση.

Τα τόσα πολλά της διαδρομής και το φως του ήλιου ανάμεσα στις φυλλωσιές των αιώνιων δέντρων. Δεν κοιτάς μπροστά πια, κοιτάς ψηλά. Εκείνο αποφασίζει την πορεία, εσύ τις σκέψεις.

Θα δεις ποτέ ξανά τόσο όμορφα δέντρα; Θα έχει και παραπέρα; Μήπως είχε πάντα και συ είχες το νου σου μόνο στην πλεύση;

Θα θελα να με οδηγείς. Όχι πάντα, μέχρι να τελειώσει το ταξίδι.
Κι εγώ να κοιτάζω ανάμεσα στις φυλλωσιές...

Κανένας δεν θα επέλεγε να ζει χωρίς φίλους

[H φιλία είναι…] αρετή ή προϋποθέτει την αρετή, και επιπλέον είναι εντελώς απαραίτητη για τη ζωή. Πραγματικά, κανένας δε θα επέλεγε να ζει δίχως φίλους, κι ας είχε όλα τα υπόλοιπα αγαθά.

Ακόμη και οι πλούσιοι άνθρωποι, όπως και αυτοί που έχουν αξιώματα και εξουσία, έχουν -όλος ο κόσμος το πιστεύει- ιδιαίτερα μεγάλη ανάγκη από φίλους.

Αλήθεια, ποιο το όφελος όλης αυτής της καλής τους κατάστασης, αν δεν υπάρχει η δυνατότητα της ευεργεσίας, η οποία γίνεται κατά κύριο λόγο και στην πιο αξιέπαινη μορφή της προς τους φίλους;

Και από την άλλη, πώς θα μπορούσε όλη αυτή η καλή κατάσταση να διατηρηθεί και να διαφυλαχθεί δίχως τους φίλους;

Γιατί όσο μεγαλύτερη είναι, τόσο επισφαλέστερη είναι. Αλλά και στη φτώχεια και στις άλλες δυστυχίες της ζωής οι άνθρωποι θεωρούν τους φίλους ως το μόνο καταφύγιο.
----------
ΦΙΛΕΩ, -Ω: αγαπώ.
ΦΙΛΗΣΙΣ: η αγάπη, η φιλία
ΦΙΛΗΤΟΝ: το αντικείμενο της αγάπης.
ΦΙΛΙΑ (εκ του ρήματος: «φιλώ» που στα αρχαία σημαίνει αγαπώ): δηλώνει κάθε αμοιβαία έλξη ανάμεσα σε δύο άτομα που συνδέονται με συγγενικούς ή άλλους δεσμούς.
ΦΙΛΟΣ: αυτός που είναι αγαπητός σε εμάς.

Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια, Θ, 1155α 1-12

Σονέτο στον Όμηρο

Εδώ που απόμακρος σε τεράστια άγνοια στέκομαι
για σένα ακούω και για τις Κυκλάδες,
σαν κάποιος που στέκει σ’ ακτή και ποθεί, αν του τύχει,
στα βάθη της θάλασσας να συναντήσει των κοραλλιών τα δελφίνια.

Ναι, ήσουν τυφλός -μα ύστερα εσχίστη το πέπλο,
ο Δίας τα ουράνια αποκάλυψε για να ζήσεις εσύ,
ο Ποσειδώνας σου έφτιαξε αφρισμένη σκηνή
κι ο Πάνας έκανε να τραγουδήσει για σένα η κυψέλη στο δάσος.

Ναι, στις ακτές του σκότους υπάρχει φως,
στις χαράδρες φανερώνεται γρασίδι ανέγγιχτο,
στα μεσάνυχτα εντός βλασταίνει το αύριο,
στα βάθη της τυφλότητας ζει μια όραση τριπλή.

Τέτοιο ήταν το βλέμμα σου, σαν αυτό που κάποτε έλαχε
η Άρτεμις, άνασσα της Γης, τ’ Ουρανού και της Κόλασης.

Ανάλυση και ερμηνεία

Στο σονέτο αυτό, αγγλικού τύπου (4, 4, 4, 2 στίχοι), ο ποιητής εκφράζει τον θαυμασμό του για τον μέγιστο των αρχαίων ποιητών, τον Όμηρο. Έχοντας διαβάσει Όμηρο, συνειδητοποίησε την δική του ποιητική έλλειψη γνώσης για το τι αποτελεί πραγματικά μεγαλειώδες. Τώρα που έχει κατανοήσει αυτή την άγνοια, μοιάζει σαν κάποιον ο οποίος μέχρι τότε στεκόταν απλώς στην ακρογιαλιά, ενώ τώρα έχει κυριευθεί από την επιθυμία να βυθιστεί στα βαθιά νερά της θάλασσας και να αντικρίσει τα κοράλλια και τα δελφίνια της. Έχουμε εδώ έναν σαφή υπαινιγμό πως μέχρι τότε ο ποιητής μας έγραφε ρηχά, ενώ τώρα επιθυμεί να προσεγγίσει το ποιητικό βάθος και τους θησαυρούς του που κατέκτησε κάποτε ο Όμηρος. Η αναφορά στα δελφίνια δεν φαίνεται τυχαία, καθώς το ζώο θεωρείται ιερό του Απόλλωνος, προστάτη της ποιητικής, αλλά και της μαντικής έμπνευσης. Την υποψία μας ότι έχουμε εδώ έναν υπαινιγμό στον θεό Απόλλωνα την ενισχύει η αινιγματική αναφορά στις Κυκλάδες, στις οποίες ανήκει και η Δήλος, ο γενέθλιος τόπος του Απόλλωνα και της Αρτέμιδος, η οποία κάνει την εμφάνισή της πράγματι στο τέλος του ποιήματος.

Στη συνέχεια έχουμε αναφορά στην γνωστή από την παράδοση τυφλότητα του Ομήρου. Η τυφλότητα αυτή είναι μονάχα εξωτερική. Ο αρχαίος ποιητής, με τη βοήθεια των θεϊκών δυνάμεων, την υποκατέστησε από μια εσωτερική ενόραση, η οποία διεισδύει μέχρι τα βάθη της πραγματικότητας. Η εσωτερική όραση του Ομήρου, χάρισμα των θεών, του επιτρέπει να προσεγγίσει τα μυστικά του ουρανού, της θάλασσας και της γης. Η επιλογή του Πανός ως εκπροσώπου του βασιλείου της γης φαίνεται ότι γίνεται επιλεκτικά, στη θέση της Γαίας, προκειμένου να συμπληρωθεί η τριάδα των αρσενικών θεοτήτων που χαρίζουν την τριπλή όραση στον ποιητή. Η αναφορά επίσης στην κυψέλη είναι φανερό ότι παραπέμπει στην αρχαία μεταφορά της μέλισσας για την γλυκύτητα της ποίησης.

Στη συνέχεια ακολουθεί το βαθύτερο ίσως κομμάτι του σονέτου, όπου ο ποιητής αγγίζει την λεκτική τελειότητα στο αγγλικό πρωτότυπο. Μέσα στο σκότος της τύφλωσης ο Όμηρος ανακαλύπτει το φως της έμπνευσης και της αλήθειας, του αποκαλύπτονται ολόφρεσκες χαράδρες απάτητες από οποιονδήποτε άλλο αοιδό ή άνθρωπο. Το σκοτάδι της νύχτας/τύφλωσης δεν είναι κάτι άγονο, γιατί εγκυμονεί το ίδιο το μέλλον. Η τριπλή όραση του ποιητή παραλλάσσεται στο τελευταίο δίστιχο και ταυτίζεται με την όρασή της Άρτεμης, στην τριπλή της ιδιότητα ως Άρτεμη, Σελήνη και Εκάτη. Ως Άρτεμη είναι βασίλισσα της γης, ως Σελήνη είναι βασίλισσα του ουρανού και ως Εκάτη είναι βασίλισσα της κόλασης ή του κάτω κόσμου. Δεν μπορούμε να μην υποψιαστούμε μια κάπως σκοτεινότερη παραλλαγή του μοτίβου της τριπλής όρασης στο τέλος ακριβώς του ποιήματος: ενώ η τριάδα Δίας, Ποσειδώνας και Πάνας μοιάζει να λειτουργεί στο φως, η μόνη Άρτεμις στην τριπλή της ιδιότητα λειτουργεί περισσότερο στο σκοτάδι. Συνεπώς ο Όμηρος, αλλά και ο ποιητής ο οποίος τον έχει ως πρότυπο του, κατορθώνει να προσεγγίσει και την φωτεινή και τη σκοτεινή πλευρά της βαθύτερης αλήθειας των πραγμάτων.