ΟΜΗΡΟΣ: Ὀδύσσεια (12.73-12.141)

Οἱ δὲ δύω σκόπελοι ὁ μὲν οὐρανὸν εὐρὺν ἱκάνει

ὀξείῃ κορυφῇ, νεφέλη δέ μιν ἀμφιβέβηκε
75 κυανέη· τὸ μὲν οὔ ποτ᾽ ἐρωεῖ, οὐδέ ποτ᾽ αἴθρη
κείνου ἔχει κορυφὴν οὔτ᾽ ἐν θέρει οὔτ᾽ ἐν ὀπώρῃ·
οὐδέ κεν ἀμβαίη βροτὸς ἀνήρ, οὐδ᾽ ἐπιβαίη,
οὐδ᾽ εἴ οἱ χεῖρές γε ἐείκοσι καὶ πόδες εἶεν·
πέτρη γὰρ λίς ἐστι, περιξεστῇ ἐϊκυῖα.
80 μέσσῳ δ᾽ ἐν σκοπέλῳ ἐστὶ σπέος ἠεροειδές,
πρὸς ζόφον εἰς Ἔρεβος τετραμμένον, ᾗ περ ἂν ὑμεῖς
νῆα παρὰ γλαφυρὴν ἰθύνετε, φαίδιμ᾽ Ὀδυσσεῦ.
οὐδέ κεν ἐκ νηὸς γλαφυρῆς αἰζήϊος ἀνὴρ
τόξῳ ὀϊστεύσας κοῖλον σπέος εἰσαφίκοιτο.
85 ἔνθα δ᾽ ἐνὶ Σκύλλη ναίει δεινὸν λελακυῖα·
τῆς ἦ τοι φωνὴ μὲν ὅση σκύλακος νεογιλῆς
γίγνεται, αὐτὴ δ᾽ αὖτε πέλωρ κακόν· οὐδέ κέ τίς μιν
γηθήσειεν ἰδών, οὐδ᾽ εἰ θεὸς ἀντιάσειε.
τῆς ἦ τοι πόδες εἰσὶ δυώδεκα πάντες ἄωροι,
90 ἓξ δέ τέ οἱ δειραὶ περιμήκεες, ἐν δὲ ἑκάστῃ
σμερδαλέη κεφαλή, ἐν δὲ τρίστοιχοι ὀδόντες,
πυκνοὶ καὶ θαμέες, πλεῖοι μέλανος θανάτοιο.
μέσση μέν τε κατὰ σπείους κοίλοιο δέδυκεν
ἔξω δ᾽ ἐξίσχει κεφαλὰς δεινοῖο βερέθρου,
95 αὐτοῦ δ᾽ ἰχθυάᾳ, σκόπελον περιμαιμώωσα,
δελφῖνάς τε κύνας τε καὶ εἴ ποθι μεῖζον ἕλῃσι
κῆτος, ἃ μυρία βόσκει ἀγάστονος Ἀμφιτρίτη.
τῇ δ᾽ οὔ πώ ποτε ναῦται ἀκήριοι εὐχετόωνται
παρφυγέειν σὺν νηΐ· φέρει δέ τε κρατὶ ἑκάστῳ
100 φῶτ᾽ ἐξαρπάξασα νεὸς κυανοπρῴροιο.
Τὸν δ᾽ ἕτερον σκόπελον χθαμαλώτερον ὄψει, Ὀδυσσεῦ,
πλησίον ἀλλήλων· καί κεν διοϊστεύσειας.
τῷ δ᾽ ἐν ἐρινεός ἐστι μέγας, φύλλοισι τεθηλώς·
τῷ δ᾽ ὑπὸ δῖα Χάρυβδις ἀναρροιβδεῖ μέλαν ὕδωρ.
105 τρὶς μὲν γάρ τ᾽ ἀνίησιν ἐπ᾽ ἤματι, τρὶς δ᾽ ἀναροιβδεῖ
δεινόν· μὴ σύ γε κεῖθι τύχοις, ὅτε ῥυβδήσειεν·
οὐ γάρ κεν ῥύσαιτό σ᾽ ὑπὲκ κακοῦ οὐδ᾽ ἐνοσίχθων.
ἀλλὰ μάλα Σκύλλης σκοπέλῳ πεπλημένος ὦκα
νῆα παρὲξ ἐλάαν, ἐπεὶ ἦ πολὺ φέρτερόν ἐστιν
110 ἓξ ἑτάρους ἐν νηῒ ποθήμεναι ἢ ἅμα πάντας.»
Ὣς ἔφατ᾽, αὐτὰρ ἐγώ μιν ἀμειβόμενος προσέειπον·
«εἰ δ᾽ ἄγε δή μοι τοῦτο, θεά, νημερτὲς ἐνίσπες,
εἴ πως τὴν ὀλοὴν μὲν ὑπεκπροφύγοιμι Χάρυβδιν,
τὴν δέ κ᾽ ἀμυναίμην, ὅτε μοι σίνοιτό γ᾽ ἑταίρους.»
115 Ὣς ἐφάμην, ἡ δ᾽ αὐτίκ᾽ ἀμείβετο δῖα θεάων·
«σχέτλιε, καὶ δὴ αὖ τοι πολεμήϊα ἔργα μέμηλε
καὶ πόνος· οὐδὲ θεοῖσιν ὑπείξεαι ἀθανάτοισιν;
ἡ δέ τοι οὐ θνητή, ἀλλ᾽ ἀθάνατον κακόν ἐστι,
δεινόν τ᾽ ἀργαλέον τε καὶ ἄγριον οὐδὲ μαχητόν·
120 οὐδέ τις ἐστ᾽ ἀλκή· φυγέειν κάρτιστον ἀπ᾽ αὐτῆς.
ἢν γὰρ δηθύνῃσθα κορυσσόμενος παρὰ πέτρῃ,
δείδω μή σ᾽ ἐξαῦτις ἐφορμηθεῖσα κίχῃσι
τόσσῃσιν κεφαλῇσι, τόσους δ᾽ ἐκ φῶτας ἕληται.
ἀλλὰ μάλα σφοδρῶς ἐλάαν, βωστρεῖν δὲ Κράταιϊν,
125 μητέρα τῆς Σκύλλης, ἥ μιν τέκε πῆμα βροτοῖσιν·
ἥ μιν ἔπειτ᾽ ἀποπαύσει ἐς ὕστερον ὁρμηθῆναι.
Θρινακίην δ᾽ ἐς νῆσον ἀφίξεαι· ἔνθα δὲ πολλαὶ
βόσκοντ᾽ Ἠελίοιο βόες καὶ ἴφια μῆλα,
ἑπτὰ βοῶν ἀγέλαι, τόσα δ᾽ οἰῶν πώεα καλά,
130 πεντήκοντα δ᾽ ἕκαστα· γόνος δ᾽ οὐ γίγνεται αὐτῶν,
οὐδέ ποτε φθινύθουσι. θεαὶ δ᾽ ἐπιποιμένες εἰσί,
νύμφαι ἐϋπλόκαμοι, Φαέθουσά τε Λαμπετίη τε,
ἃς τέκεν Ἠελίῳ Ὑπερίονι δῖα Νέαιρα.
τὰς μὲν ἄρα θρέψασα τεκοῦσά τε πότνια μήτηρ
135 Θρινακίην ἐς νῆσον ἀπῴκισε τηλόθι ναίειν,
μῆλα φυλασσέμεναι πατρώϊα καὶ ἕλικας βοῦς.
τὰς εἰ μέν κ᾽ ἀσινέας ἐάᾳς νόστου τε μέδηαι,
ἦ τ᾽ ἂν ἔτ᾽ εἰς Ἰθάκην κακά περ πάσχοντες ἵκοισθε·
εἰ δέ κε σίνηαι, τότε τοι τεκμαίρομ᾽ ὄλεθρον
140 νηΐ τε καὶ ἑτάροις· αὐτὸς δ᾽ εἴ πέρ κεν ἀλύξῃς,
ὀψὲ κακῶς νεῖαι, ὀλέσας ἄπο πάντας ἑταίρους.»

***

Στην από κει μεριά δυο σκόπελοι αντικρίζονται· του ενός
η σουβλερή κορφή του χάνεται ψηλά στον ουρανό, την περιβάλλει
μαύρο σύννεφο που δεν υποχωρεί ποτέ· ποτέ δεν ξαστερώνει
σ᾽ εκείνου του σκοπέλου την κορφή, μήτε το καλοκαίρι
μήτε το φθινόπωρο. Θνητός δεν τον ανέβηκε τον βράχο, δεν μπόρεσε κανείς
να τον πατήσει, ακόμη κι αν του φύτρωναν είκοσι πόδια
κι άλλα τόσα χέρια· τόσο απότομος και λείος,
λες και τον έχουν πελεκήσει.
80 Σ᾽ αυτόν τον σκόπελο, κάπου στη μέση, υπάρχει σκοτεινή σπηλιά,
στραμμένη προς τη δύση, στο Έρεβος. Προβλέπω πως κι εσείς
εκεί κοντά θα οδηγηθείτε με το κοίλο πλοίο, Οδυσσέα περήφανε.
Λοιπόν να ξέρεις, αν κάποιος τόξευε μέσα απ᾽ το βαθουλό καράβι,
κι ας τον στολίζει η δύναμη της νιότης, δεν θα έφτανε το βέλος του
στο βάθος της σπηλιάς.
Σε τούτη τη σπηλιά παραμονεύει η Σκύλλα, φριχτά αλυχτώντας·
αν η φωνή της μοιάζει γάβγισμα από μικρό νιογέννητο κουτάβι,
η ίδια είναι τέρας τρομερό, όποιος το δει
δεν πρόκειται πια να χαρεί, ας ήταν και θεός αυτός που θα την απαντούσε.
Έχει δώδεκα πόδια, κι όλα της μισερά·
90 έξι οι ψηλοί λαιμοί της, κι επάνω στον καθένα φυτρώνει
από ένα αποτρόπαιο κεφάλι· τα δόντια της σε τρεις σειρές,
πυκνά, αξεχώριστα, στάζουν τον μαύρο θάνατο.
Αν ως τη μέση κρύβεται σ᾽ εκείνη τη βαθιά σπηλιά,
προβάλλει απέξω τα κεφάλια της σ᾽ αυτό το βάραθρο,
κι έτσι ψαρεύει λαίμαργα, ψάχνοντας γύρω από τον βράχο,
δελφίνια και σκυλόψαρα, όταν δεν πιάνει
κάποιο κήτος μεγαλύτερο, από τα τόσα που ανατρέφει η Αμφιτρίτη
άγρια στενάζοντας.
Όχι, ποτέ δεν το καυχήθηκαν οι ναυτικοί πως ξέφυγαν
με το καράβι από τη λύσσα της· πάντα προφταίνει
κι αναρπάζει κάθε της κεφάλι,
100 από το πλοίο με τη μαύρη πλώρη, κι ένα ναύτη.
Ο άλλος τώρα σκόπελος, θα δεις, είναι, Οδυσσέα, πιο χαμηλός,
όμως κοντά στον πρώτο· τόση απόσταση, που θα μπορούσες
να τη φτάσεις και τοξεύοντας.
Σ᾽ αυτόν φουντώνει μια μεγάλη κι άγρια συκιά, με φύλλα καταπράσινα,
κι εκεί στη ρίζα της θεοτική η Χάρυβδη αναρροφά το μαύρο κύμα.
Μέσα στην ίδια μέρα τρεις φορές ξερνά θαλάσσιο νερό, και τρεις φορές
το απορροφά με πάταγο. Να μη σου τύχει να ᾽σαι εκεί,
όταν εκείνη καταπίνει το νερό· δεν θα μπορούσε να σε σώσει
μήτε ο Κοσμοσείστης.
Γι᾽ αυτό σου λέω, πιο καλά κοντύτερα στον σκόπελο της Σκύλλας,
κι όσο μπορείς πιο γρήγορα, με το καράβι σου να παραπλεύσεις.
Γιατί συμφέρει περισσότερο να χάσεις έξι, παρά να μείνεις μόνος
110 στο καράβι, ποθώντας όλους τους συντρόφους.»
Όταν απόσωσε τον λόγο της, εγώ τη ρώτησα μιλώντας:
«Τώρα, θεά, πες μου κι αυτό και μη μου κρύψεις την αλήθεια·
πώς θα μπορούσα, αν τη φριχτή αποφύγω Χάρυβδη,
να φυλαχτώ κι από την άλλη πολεμώντας, την ώρα
που θα αρπάζει τους συντρόφους μου;»
Έτσι της μίλησα, κι ευθύς μου ανταποκρίθηκε η ωραία θεά:
«Πολύ παράτολμος μου φαίνεσαι, που πάλι σκέφτεσαι
έργα και κατορθώματα πολέμου· αλήθεια, δεν θα σκύψεις το κεφάλι
μήτε και στους αθάνατους θεούς; Πρέπει να ξέρεις,
δεν είναι αυτή θνητή· τέρας αθάνατο και φοβερό,
φριχτό κι ανήμερο, ακαταμάχητο.
Δεν ωφελεί λοιπόν εδώ η όποια αλκή·
120 η γρήγορη φυγή, αυτό είναι το καλύτερο.
Γιατί αν βραδύνεις πλάι στον βράχο, για να ντυθείς τον οπλισμό σου,
φοβάμαι πως θα σε προλάβει και θα χυμήξει πάλι επάνω σου,
κι όσα κεφάλια έχει, τόσους συντρόφους θα σου αρπάξει.
Γι᾽ αυτό σου λέω, πέρασε γρήγορα όσο μπορείς, αναφωνώντας «Κράταιη!»
Είναι αυτή μάνα της Σκύλλας, που τη γέννησε κατάρα των θνητών·
ίσως εκείνη την μποδίσει, να μην ξαναχυμήξει.
Μετά θα φτάσεις στο νησί της Θρινακίας, όπου και βόσκουν
τα πολλά βόδια του Ήλιου, τα παχιά γελάδια του·
επτά οι αγέλες των βοδιών, επτά και τα καλά κοπάδια των προβάτων·
130 η κάθε αγέλη με πενήντα ζωντανά, που δεν γεννοβολούν ποτέ,
αλλά ποτέ τους και δεν φθείρονται. Τα βγάζουν στη βοσκή θεές,
δυο Νύμφες καλλιπλόκαμες, Φαέθουσα και Λαμπετώ,
κόρες της θείας Νέαιρας, που τις εγέννησε ο Υπερίων Ήλιος.
Αφού ξεγέννησε και τις ανάστησε η αρχοντική τους μάνα,
μετά τις έστειλε μακριά, να κατοικήσουν το νησί της Θρινακίας,
για να φυλάν τα πατρικά κοπάδια, τα ελικοκέρατα γελάδια.
Αυτά λοιπόν απείραχτα αν τ᾽ αφήσεις, άλλο αν δεν σκέφτεται πάρεξ τον νόστο
ο νους σου, υπάρχει τότε ελπίδα, έστω με βάσανα και πάθη,
να φτάσετε μια μέρα στην Ιθάκη.
Αν όμως τα πειράξεις, τότε προβλέπω βέβαιο όλεθρο,
140 για το καράβι σου και τους εταίρους· ο ίδιος, αν τυχόν γλιτώσεις,
αργά θα φτάσεις στην πατρίδα κι άσχημα, θα χάσεις πρώτα
τους συντρόφους όλους.»

Νίτσε: Να γίνουμε πιο τρυφεροί

«Υπάρχει κάτι ταπεινω­τικό στην οδύνη, ενώ στη συμπόνια υπάρχει κάτι που εξυψώνει και δίνει υπεροχή».

Όταν αγαπούμε, σεβόμαστε και θαυμάζουμε κάποιον και κατόπιν όταν βλέπουμε ότι υποφέρει, - πάντα με κατάπληξη επειδή μας φαίνεται απαράδεκτο η ευτυχία που αναβλύζει από μέσα του να μην προέρχεται από μια πηγή προσωπικής ευτυχίας-, τα αισθήματα της αγάπης, της εκτίμησης και του θαυμασμού μεταμορφώνονται ουσια­στικά: γίνονται πιο τρυφερά, δηλαδή το χάσμα που μας χωρί­ζει μοιάζει να γεφυρώνεται, και μια προσέγγιση ίσου προς ίσον φαίνεται να πραγματοποιείται.

Τώρα, μας φαίνεται δυνατό να του δώσουμε ένα αντάλλαγμα, ενώ προηγουμένως τον φα­νταζόμαστε ανώτερο από την ευγνωμοσύνη μας. Αυτή η ικα­νότητα να δίνουμε σε αντάλλαγμα μας εξυψώνει και μας προ­καλεί μεγάλη χαρά.

Προσπαθούμε να μαντέψουμε τι μπορεί να καταπραΰνει τον πόνο του φίλου μας και του το προσφέ­ρουμε. Αν θέλει λόγια, βλέμματα, προσοχή, υπηρεσίες, τονω­τικά, δώρα, - του τα δίνουμε.

Αλλά πριν απ' όλα: αν θέλει να υποφέρουμε με το θέαμα του πόνου του, προσφερόμαστε να υποφέρουμε μαζί του, γιατί όλα αυτά μας παρέχουν την από­λαυση της ενεργητικής ευγνωμοσύνης: αυτό ισοδυναμεί με την λέξη, στην καλή εκδίκηση.

Αν δεν θέλει να δεχτεί και δεν δέχεται τίποτα από μας, τότε απομακρυνόμαστε ψυχροί και θλιμμένοι, σχεδόν πληγωμένοι: είναι σα να απορρίπτουν την ευγνωμοσύνη μας, - και σ' αυτό το θέμα τιμής, ακόμη και ο καλύτερος άνθρωπος είναι εύθικτος.

Απ' όλα αυτά, συμπεραί­νουμε ότι, στην πιο ευνοϊκή περίπτωση, υπάρχει κάτι ταπεινω­τικό στην οδύνη, ενώ στη συμπόνια υπάρχει κάτι που εξυψώνει και δίνει υπεροχή, κι αυτό είναι που χωρίζει για πάντα αυτά τα δύο αισθήματα.

Νίτσε, Αυγή - Σκέψεις για τις ηθικές προλήψεις

Αγνοείτε τα συναισθήματά σας;

Κανείς δεν ξέρει αν τα συναισθήματα είναι η μόνη γέφυρα ανάμεσα στην πραγματικότητα και τον εαυτό ή εάν στη σκέψη ταιριάζει καλύτερα αυτός ο ρόλος.

Όμως σίγουρο είναι πως τα συναισθήματα, σε αντίθεση με τη λογική, δεν αναζητούν επιχειρήματα, για να αιτιολογηθούν, ούτε κάποιος, παρά μόνο ο εαυτός, μπορεί να τα αλλάξει.

Όμως..

Πόσες φορές υποκριθήκατε πως μια κατάσταση δεν υφίσταται σε μια προσπάθεια να καταπνίξετε τα συναισθήματα, που θα προέκυπταν από την επεξεργασία της;

Ποιοι από σας δεν πέσατε με τα μούτρα στη δουλειά, ώστε να αποφύγετε τη φόρτιση από σοβαρότερα και δυσεπίλυτα ζητήματα;

Πώς, ενώ είστε ήρεμοι άνθρωποι σε γενικές γραμμές, εξαίφνης εμφανίσατε ξεσπάσματα δι' ασήμαντον αφορμήν και εναντίον λάθος προσώπων;

Η εικόνα που δίνετε στους άλλους, αποκρύπτει σε μεγάλο βαθμό τις ευαισθησίες σας;

Γιατί, όταν συζητάτε, υπεραναλύετε τα συναισθήματα, μετατρέποντάς τα σε λογική, για να τα ερμηνεύσετε, ενώ αυτά απλώς βιώνονται, χωρίς πολλά λόγια;

Μήπως συνολικά μιλάτε για αόριστα και γενικά θέματα, χωρίς να δίνετε έμφαση στις συναισθηματικές αποχρώσεις;

Αισθάνεστε ασφάλεια πίσω από γραφειοκρατικές διαδικασίες, ιεροτελεστίες, τύπους και προσχήματα;

Μήπως οι ονειροπολήσεις σας παρασύρουν σε άλλα μέρη και καιρούς;

Σε πόσους ο θυμός, η θλίψη, η πίκρα αναστέλλεται, για να εκδηλωθεί μέρες αργότερα ακόμα και ως σωματικό σύμπτωμα;

Μήπως τρώγεστε με τα ρούχα σας και η παραμικρότερη υποχρέωση ή αλλαγή σας αναστατώνει;

Αγχώνεστε για θέματα που δεν εξαρτώνται από τον έλεγχό σας;

Παρατηρήσατε μια δυσκολία στη συγκέντρωση και εύκολη διάσπαση της προσοχής;

Μήπως τα κίνητρά σας για δράση έχουν ατονήσει;

Γιατί μερικοί από σας το ρίχνετε στο ποτό ή στο φαγητό, στα γλυκά, στη γυμναστική, που γίνεται εμμονή;

Ποιοι έχετε εξιδανικεύσει σκηνές από το παρελθόν ή από μέρη ουτοπικά, που ποτέ δεν θα καταφέρετε να κατακτήσετε;

Μήπως σταματήσατε να χαίρεστε με πράγματα, που παλιά σας προκαλούσαν ευχαρίστηση;

Είστε από εκείνους, που μονίμως ασχολούνται με τους άλλους και ξεχνούν να αναφερθούν στον εαυτό τους;

Αντιδράτε με υπερευαισθησία στα λόγια και το χιούμορ των υπολοίπων;

Έχετε καταγράψει ποτέ όσα σας πειράζουν ή πληγώνουν στις συμπεριφορές των άλλων, αλλά τα αγνοείτε συστηματικά, για να μην κάνετε ζήτημα;

Μπορείτε να θυμηθείτε πότε νιώσατε για τελευταία φορά ένα ισχυρό συναίσθημα, όπως έρωτα, ενθουσιασμό, πρόκληση για δράση, φόβο;

Τυχαίνει να έχετε ισχυρά προαισθήματα ανασφάλειας ή επικείμενου κακού;

Ανησυχείτε υπερβολικά για την υγεία των αγαπημένων σας και γίνεται βασανιστική η σκέψη της απώλειάς τους, χωρίς να υπάρχει προφανής αιτία ανησυχίας;

Μοιάζουν όλες οι μέρες να κυλούν με τον ίδιο μονότονο τρόπο, διαπίστωση, που τελικά φαίνεται να σας βολεύει;

Σας αρέσει να μηρυκάζετε καταστάσεις, συγκρούσεις, αναμνήσεις, που κάποτε σας στεναχώρησαν;

Η ερωτική σας ζωή είναι νεκρή ή γεμάτη σεξουαλικές εμπειρίες χωρίς δέσιμο;

Βάζετε συχνά τα κλάματα, ακόμα κι αν τα γεγονότα δεν συνηγορούν για κάτι τέτοιο;

Υπάρχει ασυμβατότητα ανάμεσα σε όσα λέτε και πράττετε;

Δυσκολεύεστε να αναγνωρίσετε θετικά σημεία στην προσωπικότητα ή στην εμφάνισή σας;

Αν σε πολλά από τα παραπάνω έχετε απαντήσει ΝΑΙ, είναι κατάλληλη η στιγμή, σχεδόν επιτακτικά, να ξεκινήσετε το μεγάλο ταξίδι της αυτογνωσίας...

Μωρίας εγκώμιον

Σε κάθε εγχείρημα που θα κάνεις, είναι αρκετά πιθανό να πέσεις πάνω σε έναν βλάκα.

Δεν τον αναγνωρίζεις εύκολα – είναι σαν ύφαλος, κάτω από το νερό. Το καταλαβαίνεις μόνον όταν προσκρούσεις.

Το ναυάγιο είναι εγγυημένο. (Το δικό σου!)

Το κακό με τους βλάκες δεν είναι πως δεν καταλαβαίνουν – αλλά ότι δεν καταλαβαίνουν ότι δεν καταλαβαίνουν. Νομίζουν – τι λέω, είναι σίγουροι – πως καταλαβαίνουν.

Έχουν λίγα – ελάχιστα – προκατασκευασμένα σχήματα στην σκέψη τους και τα χρησιμοποιούν για όλες τις περιπτώσεις.

Επιπλέον, επειδή όλοι οι βλάκες είναι επίμονοι, αν προσπαθήσεις να τους εξηγήσεις ότι δεν κατάλαβαν αυτό που είπες (ή έγραψες) επιμένουν μέχρι εξαντλήσεως (δικής σου).

Οι χειρότεροι δε από όλους τους βλάκες, είναι οι σπουδαγμένοι. Ξέρω μερικούς που έχουν πτυχία, μεταπτυχιακά και διδακτορικά. Δεδομένου ότι η παιδεία (ιδιαίτερα στην Ελλάδα) δεν απαιτεί εξυπνάδα – αλλά απλώς επιμονή και μνήμη. Μάλιστα συχνά η εξυπνάδα είναι εμπόδιο για την μόρφωση. Σκέψου π.χ. την περίπτωση να έχεις βλάκα καθηγητή (γνωρίζω αρκετούς).

Αυτοί λοιπόν, οι σπουδαγμένοι, έχουν και περισσή αυτοπεποίθηση. «Τόσα πτυχία έχω – είναι δυνατόν να μην καταλαβαίνω;» λένε στον εαυτό τους.

Είναι – ας πούμε – βλάκες με πατέντα.

Και δυστυχώς είναι πολλοί. Και συνασπίζονται ενστικτωδώς. Και συχνά κάνουν κουμάντο. Λόγω όγκου και επιμονής.

Δεν ξέρω αν έχετε μελετήσει από κοντά έναν βλάκα. Είναι ένα θαύμα της φύσης. Οι κλειστοί πόροι του εγκεφάλου του εμποδίζουν κάθε αντίληψη να διηθήσει μέσα του. Η αργόστροφη κίνηση της σκέψης του, τον κάνει να ακούει τους άλλους σαν 33ρηδες δίσκους στις 78 στροφές. Έτσι ξεδιπλώνει περίπλοκους μηχανισμούς προστασίας για να αμυνθεί. Ένας απ' αυτούς είναι η σιωπή. Ένας άλλος είναι η ακατάσχετη φλυαρία.

Για την βλακεία έχουν γράψει πολλοί και διάσημοι: Από τον Έρασμο και το αθάνατο Laus Stultitiae («Μωρίας Εγκώμιον») μέχρι τον δικό μας Ευάγγελο Λεμπέση και το πανέξυπνο βιβλίο του: Όπου αναπτύσσει τη θεωρία πώς τελικά οι βλάκες καταδυναστεύουν τους ευφυείς.

Πράγμα που, δυστυχώς, επιβεβαιώνεται καθημερινά…

Σε σκοτεινούς καιρούς

Σε σκοτεινούς καιρούς, ας έχουμε αρκετό ταλέντο για να ρισκάρουμε να πετάμε μες στη νύχτα σαν τις νυχτερίδες.

Σε σκοτεινούς καιρούς, ας είμαστε αρκετά υγιείς για να κάνουμε εμετό τα ψέματα που μας αναγκάζουν να καταπίνουμε κάθε μέρα.

Σε σκοτεινούς καιρούς ας είμαστε αρκετά γενναίοι για να έχουμε το θάρρος να είμαστε μόνοι και αρκετά γενναίοι για να ρισκάρουμε να είμαστε μαζί.

Σε σκοτεινούς καιρούς ας είμαστε αρκετά ώριμοι ώστε να ξέρουμε πως μπορούμε να είμαστε συμπατριώτες και σύγχρονοι με όλους εκείνους που έχουν τη θέληση για ομορφιά και τη θέληση για δικαιοσύνη, επειδή δεν πιστεύουμε στα σύνορα του χάρτη ούτε του χρόνου.

Σε σκοτεινούς καιρούς, ας είμαστε αρκετά ξεροκέφαλοι ώστε να συνεχίζουμε να πιστεύουμε σε πείσμα των γεγονότων, ότι το να είσαι άνθρωπος αξίζει τον κόπο.

Σε σκοτεινούς καιρούς ας είμαστε αρκετά τρελοί ώστε να μας λένε τρελούς.

Σε σκοτεινούς καιρούς ας είμαστε αρκετά έξυπνοι ώστε να είμαστε ανυπάκουοι όταν δεχόμαστε εντολές αντίθετες προς τη συνείδησή μας και αντίθετες προς την κοινή λογική μας.

Έμπνευση, εφαρμογή και διάδοση της τεχνολογίας στην κοινωνία

Η τεχνολογία αυτοτροφοδοτείται. Η τεχνολογία δημιουργεί πιο προωθημένη τεχνολογία, κι αυτό το διαπιστώνουμε αν ρίξουμε μια ματιά στην εξέλιξη των μεταρρυθμίσεων. Οι τεχνολογικές μεταρρυθμίσεις συντελούνται σε τρία στάδια, αλληλοσυνδεόμενα μέσα σε έναν αυτο-ενισχυόμενο κύκλο. Πρώτα έρχεται η δημιουργική, εφικτή έμπνευση. Δεύτερη, η πρακτική εφαρμογή της. Τρίτο, είναι το στάδιο της διάδοσής της στην κοινωνία.

Η διαδικασία ολοκληρώνεται, ο κύκλος κλείνει, όταν η εξάπλωση της τεχνολογίας που ενσωματώνει τη νέα ιδέα, με τη σειρά της, συμβάλλει στην παραγωγή νέων, δημιουργικών ιδεών. Σήμερα, υπάρχουν ασφαλείς ενδείξεις ότι ο χρόνος που παρεμβάλλεται ανάμεσα στα στάδια αυτού του κύκλου έχει συντομευτεί.

Συνεπώς, δεν είναι μια απλή αλήθεια ότι, όπως συχνά αναφέρεται, το 90% όλων των επιστημόνων που έζησαν στο παρελθόν είναι ακόμα ζωντανοί και νέες επιστημονικές εφευρέσεις επιτυγχάνονται καθημερινά. Αυτές οι νέες ιδέες υλοποιούνται πολύ ταχύτερα σήμερα απ’ ό,τι στο παρελθόν, καθώς ο χρόνος ανάμεσα στην αρχική σύλληψη και στην πρακτική χρήση έχει μειωθεί δραστικά. Πρόκειται για μια χτυπητή διαφορά ανάμεσα σε μας και τους προγόνους μας. Ο Απολλώνιος εκ Πέργης ανακάλυψε τις κωνικές τομές, αλλά χρειάστηκαν 2.000 χρόνια για να εφαρμοστούν στα προβλήματα μηχανικής. Πέρασαν, κυριολεκτικά, αιώνες, από την εποχή που ο Παράκελσος ανακάλυψε ότι ο αιθέρας μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σαν αναισθητικό, μέχρι την εποχή που άρχισε να χρησιμοποιείται γι’ αυτό το σκοπό.

Ακόμα και πιο πρόσφατα, υπάρχουν τα ίδια δείγματα καθυστέρησης. Το 1836 εφευρέθηκε μία μηχανή, που θέριζε, αλώνιζε, έδενε το άχυρο σε δεμάτια και έριχνε σπόρο σε σάκους. Αυτή η μηχανή βασιζόταν σε τεχνολογία τουλάχιστον είκοσι χρόνων παλαιότερη από εκείνης της εποχής. Εν τούτοις, αυτή η αλωνιστική μηχανή δε διοχετεύτηκε στην αγορά, παρά μόνο έναν αιώνα αργότερα, στη δεκαετία του ’30. Η πρώτη Αγγλική πατέντα γραφομηχανής κυκλοφόρησε το 1714, αλλά πέρασαν άλλα 150 χρόνια μέχρι οι γραφομηχανές να διατεθούν στο εμπόριο. Ένας ολόκληρος αιώνας μεσολάβησε από εποχή που ο Νίκολας Άπερτ ανακάλυψε τον τρόπο κονσερβοποίησης της τροφής, μέχρι η κονσερβοποίηση να καταστεί απαραίτητη στη βιομηχανία τροφίμων.

Σήμερα, τέτοιες καθυστερήσεις από την ιδέα μέχρι την υλοποίησή της είναι αδιανόητες. Κι αυτό δε σημαίνει ότι είμαστε πιο ανυπόμονοι ή λιγότερο νωθροί απ’τους προγόνους μας, αλλά ότι με την πάροδο του χρόνου έχουμε επινοήσει όλων των ειδών τα κοινωνικά εργαλεία για να επισπεύδουμε τις εξελίξεις. Έτσι, διαπιστώνουμε ότι ο χρόνος ανάμεσα στο πρώτο και το δεύτερο στάδιο του μεταποιητικού κύκλου —ανάμεσα στην ιδέα και την εφαρμογή- έχει μειωθεί δραστικά. Ο Φρανκ Λυν, για παράδειγμα, μελετώντας είκοσι, μείζονος σημασίας, μεταρρυθμίσεις, όπως την ψύξη των τροφών, τα αντιβιοτικά, τα κλειστά κυκλώματα και το συνθετικό δέρμα, ανακάλυψε ότι από την αρχή αυτού του αιώνα, ο μέσος χρόνος που απαιτείται ώστε μια πολύ σημαντική εφεύρεση να πάρει χρήσιμη τεχνολογική μορφή, έχει μειωθεί κατά περισσότερο από 60%. Σήμερα, μια μεγάλη και επεκτεινόμενη βιομηχανία έρευνας και ανάπτυξης στοχεύει στην περαιτέρω μείωση αυτής της καθυστέρησης.

Αλλά αν απαιτείται λιγότερος χρόνος για να πλασαριστεί μια νέα ιδέα στην αγορά, απαιτείται επίσης λιγότερος χρόνος για να κατακτήσει την κοινωνία. Έτσι το μεσοδιάστημα ανάμεσα στο δεύτερο και το τρίτο στάδιο του κύκλου —ανάμεσα στην εφαρμογή και την εξάπλωση έχει, με τον ίδιο τρόπο, μειωθεί, και ο ρυθμός εξάπλωσης αυξάνεται με φανταστική ταχύτητα. Αυτό επιβεβαιώνεται από την ιστορία άφθονων συσκευών οικιακής χρήσης. Ο Ρόμπερτ Γιανγκ, στο Ερευνητικό Ινστιτούτο του Στράτφορντ, μελέτησε το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από την πρώτη εμπορική εμφάνιση μιας νέας -ηλεκτρικής συσκευής, μέχρι η κατασκευαστική εταιρεία να αγγίξει το ανώτερο σημείο παραγωγικότητας ως προς το συγκεκριμένο προϊόν.

Ο Γιανγκ. διαπίστωσε ότι για ένα σύνολο συσκευών που παρουσιάστηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες πριν από το 1920 – συμπεριλαμβανομένης και της ηλεκτρικής σκούπας, της ηλεκτρικής κουζίνας και του ψυγείου— το μέσο χρονικό διάστημα από την παρουσίαση μέχρι τη μέγιστη παραγωγή ήταν τριάντα τέσσερα χρόνια. Αλλά για ένα άλλο σύνολο, αποτελούμενο από την ηλεκτρική φριτέζα, την τηλεόραση και τον συνδυασμό πλυντηρίου-στεγνωτηρίου, που παρουσιάστηκε κατά την περίοδο 1939-1959, το χρονικό διάστημα ήταν μόνο οκτώ χρόνια. Η καθυστέρηση είχε μειωθεί περισσότερο από 76%. «Το μεταπολεμικό σύνολο συσκευών», δήλωσε ο Γιανγκ, «κατέδειξε χαρακτηριστικά τη ραγδαία επιταχυνόμενη φύση των σταδίων του σύγχρονου κύκλου».

Ο αυξανόμενος ρυθμός της εφεύρεσης, αξιοποίησης και εξάπλωσης με τη σειρά του, επιταχύνει το σύνολο του κύκλο , ακόμη περισσότερο. Διότι οι νέες μηχανές ή τεχνικές δεν απλώς ένα προϊόν, αλλά μια πηγή νέων, δημιουργικών ιδεών.

Κάθε καινούρια μηχανή ή τεχνική μεταβάλλει, κατά μία έννοια όλες τις υπάρχουσες μηχανές και τεχνικές, επιτρέποντάς μας να τις ενοποιήσουμε μέσα από νέους συνδυασμούς. Ο αριθμός των πιθανών συνδυασμών αυξάνεται γεωμετρικά καθώς ο αριθμός των νέων μηχανών ή μεθόδων αυξάνεται αριθμητικά. Πράγματι, ο κάθε νέος συνδυασμός μπορεί να θεωρηθεί σαν μία νέα υπερ-μηχανή.

Ο υπολογιστής, για παράδειγμα, συνέβαλε στην επιτυχία μιας υψηλού επιπέδου προσπάθειας σε σχέση με το διάστημα. Συνδεδεμένος με συσκευές αντίληψης, με εξοπλισμό επικοινωνιών και πηγές ενέργειας, ο υπολογιστής έγινε τμήμα ενός σχηματισμού που σαν συλλογική μορφή απετέλεσε μια μοναδική νέα υπερ-μηχανή —μια μηχανή που εισβάλλει στο πέραν του ηλιακού συστήματος διάστημα και το εξερευνά. Αλλά μηχανές ή μέθοδοι που προορίζονται να συνδυαστούν με νέους τρόπους, πρέπει να τροποποιηθούν, να προσαρμοστούν, να βελτιωθούν ή, διαφορετικά, να αντικατασταθούν. Κατ ’ αυτόν τον τρόπο, αυτή ακριβώς η προσπάθεια να ενσωματώσουμε τις μηχανές σε υπερ-μηχανές, μας υποχρεώνει να προχωρήσουμε σε ακόμη πιο προωθημένες τεχνολογικές μεταρρυθμίσεις.

Επιπλέον, έχει ζωτική σημασία να κατανοήσουμε ότι η τεχνολογική μεταρρύθμιση δε συνδυάζει και δεν ανασυνθέτει απλώς μηχανές και τεχνικές. Σημαντικές νέες μηχανές —κάνουν πολύ περισσότερα από το να προτείνουν ή να επιβάλλουν αλλαγές σε άλλες μηχανές— προβάλλουν πρωτότυπες λύσεις στα κοινωνικά, φιλοσοφικά, ακόμη και προσωπικά προβλήματα. Μεταλλάσσουν το συνολικό πνευματικό περιβάλλον του ανθρώπου —τον τρόπο που σκέφτεται και αντικρίζει τον κόσμο.

Όλοι διδασκόμαστε από το περιβάλλον μας, ανιχνεύοντάς το συνεχώς —αν και κάπως ασυνείδητα— προκειμένου να υιοθετήσουμε κάποια πρότυποι. Αυτά τα πρότυπα δεν είναι μόνο οι άλλοι άνθρωποι. Είναι, ολοένα και περισσότερο, οι μηχανές. Με την παρουσία τους, ο άνθρωπος υπόκειται διακριτικά σε παράλληλες θεωρήσεις συγκεκριμένων κατευθύνσεων. Έχει παρατηρηθεί, για παράδειγμα, ότι το σύμπαν εμφανίστηκε πριν τη Νευτωνική κοσμική εικόνα, σαν ένας μεγάλος, ομοιάζων με ρολόι μηχανισμός, μια φιλοσοφική αντίληψη που είχε τον απώτατο αντίκτυπο της στην πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου. Από αυτήν την εικόνα του σύμπαντος σαν ένα μεγάλο ρολόι, εμφανίστηκαν και οι ιδέες για την αιτία και το αποτέλεσμα, καθώς και για τη σπουδαιότητα των εξωτερικών έναντι των εσωτερικών ερεθισμάτων, τα οποία διαμορφώνουν την καθημερινή συμπεριφορά όλων μας σήμερα. Το ρολόι επηρέασε επίσης και την αντίληψή μας για το χρόνο, έτσι ώστε η θεώρηση ότι η ημέρα υποδιαιρείται σε είκοσι τέσσερα ίσα μέρη των εξήντα λεπτών το καθένα, έχει γίνει, στην κυριολεξία, ένα κομμάτι από μας.

Πρόσφατα, ο κομπιούτερ συνέτεινε σ’ έναν καταιγισμό ανανεωμένων ιδεών για τον άνθρωπο, σαν ένα τμήμα σε αλληλεπίδραση με μεγαλύτερα συστήματα, για την ψυχολογία του, τον τρόπο που μαθαίνει, που θυμάται, που αποφασίζει. Στην ουσία, κάθε πνευματική διεργασία, από την πολιτική επιστήμη μέχρι την ψυχολογία τη; οικογένειας, έχει κατακλυστεί από ένα κύμα υποθέσεων, που διακρίνονται από φαντασία και που ενεργοποιούνται απ’ την εφεύρεση και εξάπλωση του υπολογιστή, του οποίου η επίδραση ακόμη δεν έχει φανεί. Κι έτσι, ο μεταρρυθμιστικός κύκλος, αυτοτροφοδοτούμενος, επιταχύνεται.

Ωστόσο, εάν η τεχνολογία πρόκειται να θεωρηθεί σαν μία κινητήρια δύναμη, ένας ισχυρός επιταχυντής, τότε η γνώση πρέπει να θεωρηθεί σαν το καύσιμό του. Οπότε φτάνουμε στην ουσία της επιταχυντικής διαδικασίας στην κοινωνία, καθώς ο κινητήρας τροφοδοτείται καθημερινά με ολοένα και πιο πλούσια καύσιμα.

Έχουμε ανάγκη να αποδράσουμε από την καταπίεση των πεποιθήσεών μας

ΟΛΟΙ ΘΥΜΟΜΑΣΤΕ ΠΩΣ ήταν να είμαστε έφηβοι, μπουχτισμένοι από τις ταπεινώσεις της παιδικής ηλικίας. Θέλαμε να ξεφύγουμε από τους γονείς μας, θέλαμε να δραπετεύσουμε από τη φυλακή του σπιτιού και της οικογένειας. Ίσως κάποιοι από εσάς που διαβάζετε αυτό το βιβλίο να είστε ακόμα έφηβοι, όμως ακόμα και στην ενήλικη ζωή οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν την παρόρμηση να ξεφύγουν από κάτι. Ακόμα και σε μεγάλη ηλικία θέλουμε να ασκήσουμε την ανεξαρτησία μας. Αυτή η παρόρμηση να είμαστε ελεύθεροι είναι φυσιολογική, όμως ποιος μας εμποδίζει στ’ αλήθεια;

Ανεξαρτήτως του πόσο άδικες φαίνονται οι εξωτερικές συνθήκες, τα συναισθήματα της καταπίεσης ξεκινούν από εμάς. Μας περνούν από το μυαλό κάποιες δυσάρεστες ιδέες για τον εαυτό μας. Συντηρούμε παράλογους φόβους και δημιουργούμε αυθαίρετες δεισιδαιμονίες. Λέμε στον εαυτό μας ότι δεν μπορούμε, ότι δεν θα έπρεπε· και άλλα πολλά. Απαιτούμε κάποιου είδους μεταμέλεια όταν περνάμε πολύ καλά. Τιμωρούμε τον εαυτό μας όταν παραβαίνουμε άγραφους νόμους. Επιβάλλουμε στον εαυτό μας ποινές ακόμα και όταν αγαπάμε.

Η καταπίεση υπάρχει. Υπάρχουν στον κόσμο αληθινοί φυλακισμένοι και πραγματικές φυλακές, όμως οι περισσότεροι άνθρωποι καταπιέζονται από τις ίδιες τους, τις ιστορίες και τους φόβους τους. Οδηγούνται στην απελπισία από πεποιθήσεις που αρνούνται να εγκαταλείψουν. Βασανίζονται από φωνές που μόνο εκείνοι μπορούν να ακούσουν. Κανένας δεν μπορεί να πει τι είναι αυτό που απαιτείτε από τον εαυτό σας εκτός από εσάς. Κανένας δεν σκέφτεται τρόπους για να σας τιμωρήσει εκτός από εσάς. Αφουγκραστείτε, λοιπόν, τον εαυτό σας. Ακούστε πώς λέτε στους ανθρώπους ότι δεν κάνετε αυτό ή ότι δεν τρώτε εκείνο ή ότι δεν είστε αυτό το είδος ανθρώπου. Αφουγκραστείτε τις σκέψεις σας και ακούστε πώς πειθαναγκάζετε τον εαυτό σας. Ορισμένες φορές ίσως ακούγεστε σαν τον πατέρα σας ή σαν τη μητέρα σας ἡ τον καθηγητή των μαθηματικών σας στο πανεπιστήμιο. Κυρίως ακούγεστε σαν εκείνον τον χαρακτήρα που επινοήσατε για να κρατήσετε τον εαυτό σας υπό έλεγχο. Ακούγεστε σαν το εγώ.

Μια δυνατή επιθυμία για ελευθερία συνήθως ξεκινά στην εφηβεία. Αργά ή γρήγορα όλα τα παιδιά αρχίζουν να νιώθουν περιορισμένα και λίγο καταπιεσμένα. Οι γονείς προσπαθούν να διαπλάσουν και να προστατέψουν τα παιδιά τους, όμως τα παιδιά φτάνουν σε ένα σημείο που δυσανασχετούν μαζί τους γι’ αυτό. Επαναστατούν, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει ότι βλάπτουν τον εαυτό τους στην πορεία. Η κοινωνία μπαίνει κι αυτή στη μέση, όμως τα παιδιά χάνουν την υπομονή τους με τους κανόνες της. Η απόδραση από όλα αυτά ακούγεται ελκυστική, όμως οι περισσότεροι άνθρωποι θέλουν να τους δοθεί η ελευθερία. Αυτό δεν θα συμβεί. Η ελευθερία που μετράει πραγματικά είναι η ελευθερία που παραχωρούμε στον εαυτό μας.

Η τυραννία ξεκινάει από εμάς. Ποιος φτιάχνει τους κανόνες, Ποιος τους επιβάλλει; Ποιος μπορεί να αναθεωρήσει τους κανόνες; Ο καθένας από εμάς μπορεί να καταργήσει τους ίδιους του τους νόμους και να μεταρρυθμίσει το προσωπικό του σύστημα δικαιοσύνης. Μπορούμε να αποδράσουμε από τη φυλακή ανά πάσα στιγμή.

Όπως έχετε πιθανότατα καταλάβει μέχρι τώρα, το εγώ μπορεί να γίνει καλύτερο όσον αφορά τη λήψη αποφάσεων. Το εγώ μπορεί να γίνει καλύτερος διαχειριστής» ή το εγώ μπορεί να παραμερίσει και να γίνει φίλος. Αν υπάρχει η επιθυμία, το εγώ μπορεί να γίνει διπλωμάτης και ειρηνοποιός. Μακροπρόθεσμα, το εγώ μπορεί να γίνει ο σωτήρας που ψάχνατε.

SENECA: Μόνο για μια και μοναδική μέρα μπορούμε να μιλάμε, αυτή ακριβώς που κυλά σήμερα

Υπάρχει πιο ανόητος συλλογισμός απ’ αυτόν που κάνουν μερικοί, που υπερηφανεύονται ότι έχουν προγραμματίσει κάθε τι στη ζωή τους; Διαθέτουν κάθε στιγμή της ζωής τους, για να καταστρώσουν πώς θα ζήσουν, λέει, καλύτερα στο μέλλον! Καταρτίζουν μακροπρόθεσμα σχέδια κάνοντας το μεγαλύτερο σφάλμα που υπάρχει: αναβάλλουν να ζήσουν! Εμποδιζόμαστε να χαρούμε την κάθε μέρα που περνάει αντί αορίστων υποσχέσεων για το μέλλον. Κρατάμε προσδοκίες μετέωρες στο αύριο και καταστρέφουμε το σήμερα. Στηρίζεσαι σ’ εκείνο που ανήκει στην τύχη και αφήνεις ανεκμετάλλευτο εκείνο που εξαρτάται από σένα. Τι επιδιώκεις λοιπόν; Για τι πράγμα προετοιμάζεσαι; Τα μελλοντικά είναι και αβέβαια. Τη στιγμή ζήσε. Αυτό διακηρύσσει και ο μεγαλύτερος από τους ποιητές, ο Βιργίλιος, όταν κατακυριευμένος από ιερή έμπνευση ψάλλει αυτούς τους σωτήριους στίχους:

«… Η καλύτερη της ζωής ημέρα,
των δύστυχων θνητών,
πρώτη πάντα δραπετεύει…».

«Γιατί να καθυστερείς;», προσθέτει, «Τι παραμένεις απαθής; Αν δεν επωφεληθείς από την κάθε μέρα, πάει η ζωή, πέταξε». Μα και να επωφεληθείς, πάλι κάτι θα σου φύγει. Έχεις λοιπόν να την ανταγωνιστείς σε ταχύτητα ενώ τρέχει σαν χείμαρρος που πέφτει με ορμή, αλλά που όμως δε θα τρέχει για πάντα. Όσο πιο γρήγορα πιεις τόσο πιο πολύ θα πιεις.

Πόσο ωραία, ο ποιητής, για να κατακρίνει την αόριστη προσδοκία, χρησιμοποιεί τη φράση «καλύτερη της ζωής ημέρα» και όχι «καλύτερη της ζωής εποχή». Και πώς μπορείς, απαθής και ήρεμος ενώ δίπλα σου ο χρόνος κυλά με ιλιγγιώδη ταχύτητα, να κάθεσαι και να φαντάζεσαι τη ζωή σου ως μια προοπτική μακράς αλληλουχίας μηνών και ετών, όταν κάτι τέτοιο δεν μπορεί να απηχεί παρά την επιθυμία σου και μόνο; Μόνο για μια και μοναδική μέρα μπορούμε να μιλάμε, αυτή ακριβώς που κυλά σήμερα.

ΣΕΝΕΚΑΣ, Είναι μικρή η ζωή

H φαιδρή αλαζονεία της γνώσης

Αν είχα τη τη δύναμη να κάνω μία αλλαγή που θα είχε την πιο βαθιά και μακροχρόνια επιρροή στην ανθρωπότητα, θα επέλεγα να εξαλείψω την αλαζονεία. Ειδικότερα, θα εξαφάνιζα την εμμονή που έχουν οι άνθρωποι να είναι «σωστοί». Θα διέγραφα την Ψευδαίσθηση της Γνώσης.

Η αλαζονεία είναι παντού γύρω μας. Φτάνει να κοιτάξετε όλες τις διαφωνίες και τα ντιμπέιτ στον τομέα της πολιτικής και της τρέχουσας κουλτούρας. Όλοι έρχονται στο τραπέζι με σιγουριά και πίστη στον εαυτό τους. Εμμένουν στις απόψεις τους, επιβεβαιώνοντας ό,τι ξέρουν. Η αυτοπεποίθησή τους φαίνεται τόσο πειστική – ξέρουν, όμως, στ’ αλήθεια;

Το κυνήγι της γνώσης έκανε τον πολιτισμό μας να πάει μπροστά.

Μας βοήθησε να πάμε από το σπάσιμο της πέτρας πλάι στη φωτιά στο να περπατάμε στον δρόμο μιλώντας στο smartphone μας. Η γνώση είναι το καύσιμο του πολιτισμού. Ταυτόχρονα, όμως, η πεποίθησή μας ότι ξέρουμε μας κάνει να υποφέρουμε. Πριν συζητήσουμε πώς αυτό επηρεάζει την ευτυχία μας, ας αξιολογήσουμε το εύρος της ψευδαίσθησης.

Αν σας ζητούσαν να πάρετε συνέντευξη από κάποιον που ισχυρίζεται ότι έχει γνώσεις, θα του κάνατε ερωτήσεις με σκοπό να ξεσκεπάσετε το εύρος των γνώσεών του. Θα προσπαθούσατε να αξιολογήσετε πόσο ακριβείς είναι οι απαντήσεις του και πόσα ξέρει για το αντικείμενο.

Αν γνωρίζει πολλά και οι πληροφορίες του είναι ακριβείς, θα θεωρηθεί ειδικός. Αν, ωστόσο, γνωρίζει ελάχιστα και αρκετά από αυτά είναι λάθος, θα απορρίψετε την ιδέα ότι έχει γνώσεις – και θα του ζητήσετε ευγενικά να φύγει. Ας προχωρήσουμε, όμως, και ας πάρουμε συνέντευξη από την ανθρωπότητα (συμπεριλαμβάνοντας εμένα και εσάς). Ας δούμε πόσο ειδικοί είμαστε όλοι μας.

Το βάθος της γνώσης

Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία δεν είναι αυτά που γνωρίζετε, αλλά πόσο ακριβείς είναι οι γνώσεις σας. Το να ξέρετε κάτι λάθος είναι χειρότερο από το να μnv ξέρετε τίποτα. Σωστά;

Παραδόξως, η ακρίβεια των περισσότερων γνώσεων -ακόμα και της επιστημονικής γνώσης- πάσχει, γιατί αγνοούμε πως αγνοούμε άγνωστα στοιχεία. Πάρτε, για παράδειγμα, τη φυσική. Ο σερ Ισαάκ Νεύτων ανακάλυψε τη βαρύτητα και δημοσίευσε τους νόμους της κίνησης το 1687, χτίζοντας τα θεμέλια για όσα γνωρίζουμε σήμερα ως μηχανική. Οι νόμοι αυτοί αμφισβητήθηκαν σφοδρά, μέχρι που αποδείχτηκαν πέραν πάσης αμφισβήτησης και έγιναν αποδεκτοί. Αφού αποδείχτηκαν, οι επιστήμονες τους υιοθέτησαν ως δεδομένα που διέπουν τα πάντα, από την πτώση ενός μήλου ως την κίνηση του φεγγαριού και των πλανητών. Όποιος τολμούσε να αμφισβητήσει την ακρίβειά τους εθεωρείτο αδαής. Η αλαζονεία της αμφισβήτησης αντικαταστάθηκε από την αλαζονεία της απόλυτης γνώσης. Αυτή η θέση, ωστόσο, ήταν εντελώς αβάσιμη, γιατί οι νόμοι του Νεύτωνα αγνοούσαν πολλά άγνωστα στοιχεία που ανακαλύφθηκαν αργότερα.

Το 1861, η κλασική θερμοδυναμική του Τζέιμς Κλερκ Μάξγουελ έδειξε την ανεπάρκεια των νόμων του Νεύτωνα. Το 1905, ο Αϊνστάιν δήλωσε ότι το συμπέρασμα του Νεύτωνα για τον χρόνο ήταν εσφαλμένο. Στα μέσα της δεκαετίας του ’20, η κβαντική φυσική έδειξε ότι ο κόσμος των μικρών σωματιδίων δεν συμπεριφέρεται όπως περίμενε ο Νεύτων. Η θεωρία των χορδών, τη δεκαετία του ’60, έδειξε ότι οι θεωρίες της κβαντικής είναι ανολοκλήρωτες, και στη συνέχεια αποδείχτηκε και η ίδια ανολοκλήρωτη από τη θεωρία Μ κατά τη δεκαετία του ’90 – και φαίνεται πως είναι πια ώρα να θεωρηθεί και αυτή ανολοκλήρωτη πολύ σύντομα.

Βλέπετε πόσο μπορούμε να παραπλανηθούμε; Κάτι τόσο βασικό όσο οι θεμελιώδεις νόμοι της φυσικής, που έδειχναν να λειτουργούν άψογα για πάνω από διακόσια χρόνια, ήταν, στην καλύτερη περίπτωση, μια προσέγγιση.

Ο λόγος για τον οποίο πιστεύουμε τόσο αλαζονικά στις γνώσεις μας είναι πως η παρατήρησή μας συχνά τις επιβεβαιώνει. Η ικανότητά μας, για παράδειγμα, να κινούμαστε στο άμεσο φυσικό περιβάλλον μας δεν επηρεάστηκε ποτέ από το ψευδές συμπέρασμά μας ότι η Γη είναι επίπεδη. Είναι δύσκολο να φανταστούμε κάτι καινούριο, μέχρι οι καινούριες παρατηρήσεις μας να αμφισβητήσουν τα προηγούμενα συμπεράσματά μας – η θέα ενός πλοίου να χάνεται στον ορίζοντα, για παράδειγμα. Μόνο τότε επανεξετάζουμε όσα ξέρουμε και αρχίζουμε, μάλιστα, να αναρωτιόμαστε πώς πιστεύαμε ποτέ όσα πιστεύαμε. Πώς ήταν δυνατόν να μη βλέπουμε κάτι που μοιάζει τώρα τόσο αδιαμφισβήτητα προφανές.

“Βολεύομαι” σημαίνει ζω κακόμοιρα

Η ετυμολογία της λέξης «Βολεύομαι» μου φαίνεται συμπαθητική. Μου φέρνει στο νου άνεση, ηρεμία, χαλάρωση. Τι το κακό υπάρχει άραγε σε αυτήν;

Κι όμως στα αυτιά μου ακούγεται σήμερα σαν κατάρα. «Με βολεύει αυτός ο άντρας, με βολεύει αυτή η γυναίκα, με βολεύει αυτή η δουλειά, με βολεύει αυτό το σπίτι, με βολεύει αυτό το αυτοκίνητο, με βολεύει…»

Αλήθεια, τι κάνει τον κόσμο να βολεύεται; Τι δύναμη κάνει τον άνθρωπο να υπακούει στη «βολή» κι όχι στο «αγαπάω τη δουλειά μου, λατρεύω αυτόν τον άντρα, με εμπνέει αυτή η γυναίκα, με εξιτάρει αυτό το αυτοκίνητο»; Τι κινητήριος δύναμις υπάρχει πίσω από το «ΒΟΛΕΥΟΜΑΙ»;

Για μένα «βολεύομαι» είναι ανέχεια, συμφέρον, έλλειψη αυτοπεποίθησης, πλαδαρότητα, μιζέρια, κακομοιριά. Πώς αντέχουν οι άνθρωποι τη βολή; Γιατί δεν κάνουν την υπέρβαση, περιμένοντας την ημέρα της μεγάλης αγάπης, της ανεξάντλητης έμπνευσης, του μεγαλειώδους έρωτα; Πώς αντέχουν στο «λίγο»; Πώς συμβιβάζονται με το «κάτι»; Πώς τους αρέσει να γλείφουν κόκαλα; Δεν μπορούν να φανταστούν ότι ένα γεύμα πολυτελείας ισοδυναμεί με το απόλυτο τίποτα;

Πιστεύω πως και τα δύο έχουν την ίδια δύναμη, ενώ το «λίγο» ή το «κάτι» είναι συμπαντική μιζέρια, συμπαντική κατάντια.

Τι ακριβώς φοβούνται; Τον εαυτό τους, την κοινωνία, την κακή κριτική ίσως;

Ειλικρινά δε ξέρω, εγώ το μόνο που γνωρίζω είναι ότι βλέποντάς τους αισθάνομαι πότε θλίψη, πότε θυμό, πότε ένα σφίξιμο στην καρδιά μου ξέροντας ότι κρατώντας ασφυκτικά αυτό το «κάτι» της βολής τους, χάνουν αυτό το ΜΕΓΑΛΟ της επόμενης μέρας!

Δυστυχώς το ζήτημα “ΒΟΛΕΥΟΜΑΙ” είναι μία νέα πραγματικότητα της σύγχρονης εποχής, η οποία γίνεται αντιληπτή σε κάθε τομέα.

Αδυνατούν να αντιμετωπίσουν καταστάσεις όπου επιβάλλεται να λογομαχήσουν με άλλους, και γιατί άραγε; Μα φυσικά γιατί δεν αντέχουν την αντιπαράθεση… Προτιμούν την ασφάλεια και τη σιγουριά του “βολεύομαι”.

Πέρα από το γεγονός ότι δεν εξελίσσονται μέσα από αυτήν την κατάσταση σε κανένα επίπεδο, δέχονται τους ανθρώπους και τις πράξεις τους χωρίς να αντισταθούν και να επιδιώξουν την αλλαγή… Γίνεται από τη μια μέρα στην άλλη να χάσεις τη βολή σου; Όχι βέβαια…

Μάλιστα, αυτή η κατάσταση διαιωνίζεται καθώς ξεκινά από την οικογένεια: Βολεύεται η μαμά με τον μπαμπά, άρα θα βολευτώ κι εγώ με τον πρώτο σύντροφο που θα γνωρίσω με την προϋπόθεση ότι καλύπτει όλες μου τις ανάγκες, άσχετα αν δεν τον αγαπάω και πάει λέγοντας.

Προσωπικά, επιλέγω το “τίποτα”. Αρνούμαι πεισματικά να συμβιβαστώ με το “λίγο” ή το “κάτι”. Έτσι, θα κρατήσω αυτό που πραγματικά με ωφελεί, θα κρατήσω έναν άνθρωπο που πραγματικά με καλύπτει και μόνο τότε θα εκτιμήσω όσα κάνει πραγματικά για μένα… Θα βρω την απόλυτη ευτυχία μέσα στην αληθινή ζωή κι όχι στο παραμύθι του ” βολεύομαι”. Κι αν σταματήσω να είμαι ευτυχισμένη, δεν θα καταπιώ τα αισθήματά μου αλλά θα διεκδικήσω τα διακαιώματά μου. Μπορούν οι άλλοι να τα δεχτούν; Καλώς… Όχι; Δεν τους χρειάζομαι στη ζωή μου… γιατί όχι μόνο δεν με “βολεύουν” όπως πολλοί νομίζουν αλλά αντίθετα με πικραίνουν.

Οι λόγοι για τους οποίους η Κλυταιμνήστρα δολοφόνησε τον Αγαμέμνονα

Κλυταιμνήστρα και Ελένη

Από τον πατέρα τους, το βασιλιά της Σπάρτης Τυνδάρεω, πήραν αυτόν τον πατρωνυμικό προσδιορισμό: Τυνδαρίδες. Μητέρα τους η πανέμορφη Λήδα, που δεν γλύτωσε από τον κατάλογο γυναικών που παρέσυρε, μεταμφιεσμένος συνήθως, στην αγκαλιά του ο “πατήρ θεών τε και ανθρώπων” Δίας. Αυτή τη φορά ο ικανός στις πολλαπλές μεταμορφώσεις Θεός πήρε τη θωριά του κύκνου, για να πλησιάσει το σεμνό θύμα του.

Η ένωση αυτή ήταν γόνιμη και έφερε στον κόσμο την Ελένη και τους Διόσκουρους, τ’ αδέλφια της. Η εκδοχή του μύθου που επιλέγουμε θέλει, ύστερα απ’ αυτή την επαφή, τη Λήδα να γεννά δυο αυγά. Από το πρώτο ξεπετιέται η Ελένη και το δεύτερο τα δίδυμα αδέλφια της, ο Κάστορας και ο Πολυδεύκης, γνωστοί ως Διόσκουροι (κούροι Διός).

Έτσι ο Τυνδάρεως και η Λήδα βρίσκονται με τέσσερα παιδιά, αν προσθέσουμε σ’ αυτά και την πρωτότοκή τους Κλυταιμνήστρα. Στην παράδοξη αυτή ωοτοκία αποδίδουν και την εκθαμβωτική ομορφιά της Ελένης, που μόνο σε μια Θεά ταιριάζει, όπως και τη διπλή γέννα των άρρενων παιδιών της οικογένειας. Ο Τυνδάρεως και η Λήδα σέβονται τους Θεούς και δεν παραλείπουν ποτέ να τους τιμούν με θυσίες και προσφορές, ώστε να έχουν την εύνοιά τους. Δεν αργεί όμως να σημειωθεί η ύβρη από τον Τυνδάρεω που, σε μια σπονδή προς όλους τους Θεούς, ξεχνά να επικαλεσθεί την Αφροδίτη, η οποία προσβάλλεται και αποφασίζει να τιμωρήσει τον Τυνδάρεω μέσα από τις κόρες του. Του υποσχέθηκε ένα ξεχωριστό δώρο: θα κάνει και τις δυο θυγατέρες του διάσημες για τη μοιχεία τους. Η Κλυταιμνήστρα και η Ελένη, οι Τυνδαρίδες, έχουν μπει πια στα κατάστιχα της εκδικητικής θεάς του έρωτα, της Αφροδίτης.

Όπως είναι γνωστό οι προγονικοί θεοί αποπλανούν μοιχεύοντας, μνησικακούν, εκδικούνται, θέλουν τις θυσίες και τα σφάγια τους, αλλιώς ο πέλεκυς της Δικαιοσύνης πέφτει αμείλικτος στην κεφαλή του αμαρτούντος. Οι θεοί των προγόνων μας δεν είναι τέλειοι, πλασμένοι καθώς είναι κατ’ εικόνα και ομοίωση των ανθρώπων. Έτσι και ο άνθρωπος της εποχής του Δωδεκάθεου πολλά απ’ αυτά που του συμβαίνουν τα αποδίδει στους Θεούς που έπλασε και μετά νίπτει τας χείρας του, έτσι ώστε θεοί και άνθρωποι να βρίσκονται σε μια διαρκή δοσοληψία! Ο οίκος του Τυνδάρεω, που ήταν καθ’ όλα άσπιλος, αποκτά από την ξαστοχιά του αρχηγού του στο οικόσημό του το στίγμα της αμαρτίας, η οποία διευρύνεται, όταν συγγενεύει εξ αγχιστείας με τον αμαρτωλό οίκο του Ατρέα.

Την εποχή εκείνη βασιλεύει στις Μυκήνες και στην ευρύτερη περιοχή ως πανίσχυρος βασιλιάς, ο γιος του Ατρέα, ο Αγαμέμνονας. Σ’ αυτό βοήθησε ο ίδιος ο Τυνδάρεως, που νικώντας τον Θυέστη, αδελφό του Ατρέα, σε πόλεμο, τον εξαναγκάζει να παρατήσει το θρόνο και να παραδώσει τα δικαιώματά του στον Αγαμέμνονα. Στην πορεία της ζωής, όπως θα δούμε, φίλοι μου Μυθολόγοι, οι δυο θυγατέρες του Τυνδάρεω παντρεύονται τους δυο γιους του Ατρέα: Ο Αγαμέμνονας την Κλυταιμνήστρα και ο Μενέλαος την Ελένη. Οι δυο αδελφές μεταφέρουν στο γάμο τους και εκείνο το ίδιο παράξενο δώρο της θεάς Αφροδίτης.

ΑΓΑΜΕΝΟΝΑΣ ΚΑΙ ΚΛΥΤΑΙΜΝΗΣΤΡΑ

Λένε πως ο Ζευς έδωσε στον οίκο των Ατρειδών πλούτη. Πράγματι οι Μυκήνες, η Κόρινθος, οι Κλεωνές, οι Ορνεές, η Σικυώνα, το Αίγιο, γενικά η ευρύτερη περιοχή, πλήρωναν φόρους στον Αγαμέμνονα και για τη γη και για τη θάλασσα.

Όταν ο Αγαμέμνονας εκστρατεύει ενάντια στον Τάνταλο, την Πίσα, και τον σκοτώνει, δεν ξέρει πως αυτό το γεγονός, μαζί με το δώρο της Αφροδίτης, σημαδεύει και το τέλος της δικής του ζωής. Και να πώς: Εξαναγκάζει τη χήρα του Τάνταλου, την Κλυταιμνήστρα, να γίνει γυναίκα του, αφού θανατώνει το νεογέννητο βρέφος της, που κρατά σφιχτά στο στήθος της.

Και ενώ οι Διόσκουροι στρέφονται ενάντια στις Μυκήνες, να πάρουν την αδελφή τους, ο Αγαμέμνονας, για να γλυτώσει, καταφεύγει ικέτης στα γόνατα του Τυνδάρεω, του ευεργέτη του, που του είχε παραδώσει, όπως είπαμε παραπάνω, δικαιωματικά το θρόνο, αφαιρώντας τον από το Θυέστη. Τον συγχωρεί ο Σπαρτιάτης βασιλιάς και του επιτρέπει να κρατήσει την Κλυταιμνήστρα. Αυτός ο γάμος φέρνει στον Αγαμέμνονα τρεις κόρες, την Ηλέκτρα, την Ιφιγένεια και τη Χρυσόθεμη, και ένα γιο, τον Ορέστη. Τη χρονιά που γεννιέται ο Ορέστης, η ωραία αδελφή της Κλυταιμνήστρας, η διογέννητη Ελένη, που είχε παντρευτεί το Μενέλαο, το σκάει με το βασιλόπουλο της Τροίας, τον γιο του Πριάμου, τον Πάρι.

Όλοι οι βασιλιάδες της εποχής, που υπήρξαν και ορκισμένοι μνηστήρες της Ελένης, να την προστατεύουν έστω και αν δεν ήσαν οι εκλεκτοί, συμμετέχουν στην εκστρατεία στην Τροία για την τιμή της Ελλάδας, μα και της Ελένης. Η θεά μας του Έρωτα, η Αφροδίτη, έδειξε πως δεν ξεχνά τα δώρα που τάζει και η απόδειξη είναι η Ελένη, η μικρή του Τυνδάρεω κόρη, που γίνεται διάσημη για τη μοιχεία της, η οποία εγείρει μάλιστα τη μεγαλύτερη πολεμική επιχείρηση που έγινε έως τότε!

Ο Αγαμέμνονας συμμετέχει ως αρχιστράτηγος σ’ αυτό το δεκαετή πόλεμο, αφήνοντας πίσω την Κλυταιμνήστρα με τις δυο κόρες τους και το γιό τους. Ο Αίγισθος, ο γιος του Θυέστη, δε συμμετέχει και μένει πίσω με σκοπό να εκδικηθεί τον οίκο του Ατρέα, βάζοντας στόχο την Κλυταιμνήστρα, που δεν είχε και πολλούς λόγους ν’ αγαπά και να εκτιμά τον άντρα της. Έχει να θυμάται πως αυτός σκότωσε τον Τάνταλο, τον πρώτο της άντρα, και το πιο φρικτό, το νεογέννητο παιδί τους!

Δεν φθάνουν όμως αυτά, συμφώνησε και στη θυσία της κόρης τους, Ιφιγένειας, χρησιμοποιώντας δόλωμα το γάμο της με τον Αχιλλέα, για να τις φέρει στην Αυλίδα! Πώς ν’ αγαπήσει αυτόν τον άντρα;

Όταν ο Ναύπλιος, πατέρας του Παλαμήδη, για να εκδικηθεί τον άδικο θάνατο του γιου του, διαδίδει πως όλοι οι πολεμιστές αρχηγοί απατούν τις γυναίκες τους και γυρνώντας θα φέρουν και τις Τρωαδίτισσες μαζί τους, να πάρουν τη θέση τους, η Κλυταιμνήστρα, όπως και οι γυναίκες των άλλων, πέφτει στην παγίδα και συνάπτει δεσμό παράνομο με τον Αίγισθο, με τον οποίον και καταστρώνει σχέδιο εξόντωσης του Αγαμέμνονα.

Τον εραστή της τον φέρνει στο παλάτι και ζει μαζί του, προκαλώντας το μίσος της Ηλέκτρας κυρίως, που είναι εξαιρετικά αφοσιωμένη στον πατέρα της, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι μπορεί ν’ αποτρέψει ούτε το δεσμό, ούτε το μοιραίο.

ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ

Μετά από δέκα χρόνια, το πόδι του Αγαμέμνονα πατά τα πάτρια χώματα και με μάτια νοτισμένα από χαρά σκύβει και τα φιλά, την ώρα που η Κλυταιμνήστρα πληροφορείται για το γυρισμό του και προετοιμάζει την υποδοχή του με τον Αίγισθο.

Ο Αγαμέμνονας πατά και στο πορφυρό χαλί του καλωσορίσματος, που τον οδηγεί στο λουτρό του θανάτου, έχοντας αφήσει έξω από το παλάτι την Κασσάνδρα, την παλλακίδα που του ‘λαχε με τα τρία τους παιδιά. Η Κασσάνδρα αρνείται να μπει στο παλάτι, καθώς προβλέπει το φρικτό της τέλος, μέσα σ’ ένα παραλήρημα που αναφέρει πως η κατάρα του Θυέστη αιωρείται πάνω από τα κεφάλια τους. Βγάζοντας το ένα του πόδι από το λουτρό ο Αγαμέμνονας, ανυπόμονος για το πλούσιο γεύμα που του’ ταξε η Κλυταιμνήστρα, τη βλέπει να τον πλησιάζει και να τον σκεπάζει μ’ ένα δίχτυ εν είδει πουκαμίσας. Το είχε υφάνει μόνη της και δεν είχε άνοιγμα μήτε για τα πόδια, μήτε για τα χέρια. Σα ψάρι μες στα δίχτυα δέχεται τις σπαθιές του Αίγισθου και τον αποκεφαλισμό του με τσεκούρι από την Κλυταιμνήστρα. Ακολουθεί ο φόνος της Κασσάνδρας και των δυο παιδιών τoυς. Ο τρίτος γιος της, ονόματι Αλίσκος, διαφεύγει και ο μύθος τον θέλει να περιπλανιέται στην Ιταλία, μέχρι που ιδρύει την αποικία των Φαλερίων.

Η Κλυταιμνήστρα μετά ορίζει την ημέρα της δολοφονίας ως μέρα γιορτής και θυσιών στους προστάτες θεούς. Η μεγάλη κόρη του Τυνδάρεω έχει ανοίξει το δώρο της Αφροδίτης, προθέτοντας και το δικό της, τη δολοφονία. Είναι πια διάσημη, όχι μόνο για τη μοιχεία, μα και για την ανδροκτονία! Υπερέβη κατά απεχθή τρόπο ακόμα και τη θεά!

ΚΛΥΤΑΙΜΝΗΣΤΡΑ ΚΑΙ ΑΙΓΙΣΘΟΣ

Ο Αίγισθος, από τον οίκο του Θυέστη, κάθεται πια στο θρόνο, που πήραν από τον πατέρα του, και βασιλεύει για επτά χρόνια. Στο διάστημα αυτό, οδηγεί το άρμα του Αγαμέμνονα, κρατά το σκήπτρο του, φορά τα ρούχα του, κοιμάται στο κρεβάτι του και σπαταλά ασυλλόγιστα το βιος του. Αυτά όλα όμως είναι εξωτερικά σημάδια, στην ουσία όμως είναι σκλάβος της Κλυταιμνήστρας που ουσιαστικά κυβερνά τις Μυκήνες, χρησιμοποιώντας τον μόνο για τα σατανικά της εκδικητικά σχέδια, που την έφεραν στο θρόνο και στην εξουσία.

Σύμφωνα με τους κοινωνιολόγους που βαθαίνουν στο μύθο, η Κλυταιμνήστρα, όπως και η Πηνελόπη του Οδυσσέα, είναι η τελευταία έκφραση της Μητριαρχίας, πριν περάσουμε στην πατριαρχική δομή της κοινωνίας. Ο Αίγισθος εκτονώνεται μεθώντας και τότε είναι που βεβηλώνει το μνήμα του Αγαμέμνονα, πετώντας πέτρες ή χοροπηδώντας πάνω του, προκαλώντας τον Ορέστη να έρθει αν τολμά, παρόλο που είναι ο μόνος που κατά βάθος φοβάται, μην τυχόν έρθει και πάρει εκδίκηση. Όλη του η συμπεριφορά ένας λεονταρισμός! Ούτε μια νύχτα δεν κοιμάται ήσυχος και πάντα γύρω του υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός σωματοφυλάκων να τον προσέχει και να επέμβει στην εμφάνιση του Ορέστη, τον οποίο μάλιστα επικηρύσσει, τάζοντας άφθονο χρυσάφι σ’ όποιον τον βρει και τον σκοτώσει.

Η Ηλέκτρα τα έβλεπε όλα αυτά, το ήξερε, γι’ αυτό και ήθελε να την εξοντώσει, αλλά δεν το επέτρεπε η Κλυταιμνήστρα, που, ωστόσο, την απειλούσε μ’ εγκλεισμό σε μπουντρούμι ή με εξορία, αν δεν συμμορφωνόταν, όπως η αδελφή της, η Χρυσόθεμη. Τελικά την αναγκάζει να παντρευτεί με κάποιον αγρότη, που τη σέβεται ως βασιλοπούλα, μέχρι που κάνει ουσιαστικό γάμο με τον Πυλάδη, μετά την εκδίκηση του Ορέστη. Η Κλυταιμνήστρα και ο Αίγισθος δεν μπόρεσαν να ξεφύγουν την εκδίκηση που φοβόταν. Πράγματι ήρθε να τους ανταμώσει 7 χρόνια μετά το αμάρτημά τους και είχε ακριβώς το πρόσωπο αυτού που πάντα τους τρόμαζε και πάντα τον περίμεναν.

Ο Ορέστης επιστρέφει στο παλάτι του και, χωρίς κανένας πληρωμένος σωματοφύλακας να τον εμποδίσει, αποκαθιστά την τιμή στον οίκο των Ατρειδών. Αυτός είναι, φίλοι μου, ο μύθος ανάμεσα σε πολλές άλλες μυθικές εκδοχές που έχουν θέμα τους τα παιδιά του Αγαμέμνονα. Όλοι οι μύθοι συγκλίνουν, αφαιρώντας τις λεπτομέρειες, στην αποτρόπαια δολοφονία του Αγαμέμνονα από την Κλυταιμνήστρα και στην αυτοδικία του Ορέστη. Η Κλυταιμνήστρα, η κόρη του Τυνδάρεω, περνά στη γνώση μας ως μια διάσημη μοιχός, κατά την υπόσχεση της Αφροδίτης, αλλά και ως ανδροκτόνος μιαρή και αυτή την εικόνα φρόντισε να τη φιλοτεχνήσει και η επική και η δραματική ποίηση με αριστουργήματα, που θέτουν ζητήματα υπαρξιακά, που απασχολούν τον άνθρωπο.

Το κράτος, η εξουσία και η δύναμη που αποκτά κάποιος απ’ αυτά σπρώχνουν τον άνθρωπο στην παραβίαση ηθικών νόμων, προκειμένου να τα ελέγχει. Στην προσπάθεια να μετριάσει όμως το μέγεθος του κρίματος ο πρόγονός μας βρίσκει έναν ωραίο τρόπο να απαλλάσσεται από τη προσωπική ευθύνη. Οι θεοί ορίζουν τις αποφάσεις του, από τη στιγμή που γεννιέται, όταν η Κλωθώ, η Λάχεσις και η Άτροπος ορίζει την ποιότητα και τη διάρκεια ζωής. Μετά μπλέκουν κι άλλους, π.χ, Δία, Αφροδίτη, όποιον τους εξυπηρετεί, για το κάθε παράπτωμα και συγχρόνως εφευρίσκουν και ελαφρυντικά για τους εαυτούς τους.

Έτσι μια χαρά, με τις θεοδικίες, βολεύουν τις περισσότερες από τις ευθύνες που τους βαραίνουν. Απ’ αυτή την άποψη και η Κλυταιμνήστρα ξοφλούσε γραμμάτια του Τυνδάρεω προς την Αφροδίτη, μετά, σαν πήρε τον Αγαμέμνονα, χρεώθηκε κι άλλα, των Ατρειδών, απογόνων του Τάνταλου, που δεν τα υπολόγιζε. Έτσι διαμορφώθηκε η ζωή της, όπως εμείς τη μάθαμε από τους μύθους, τον Όμηρο, τη δραματική ποίηση, και προσπαθήσαμε να την περιγράψουμε.

Γενετική κιβωτός: Επιστήμονες συνεργάζονται για την γενετική αλληλούχιση όλων των ευκαρυωτικών οργανισμών στη Γη

Εμπνευσμένοι από το Πρόγραμμα Ανθρώπινου Γονιδιώματος, τη διεθνή κοινοπραξία που διάβασε ολόκληρο το ανθρώπινο DNA στις αρχές του αιώνα, ερευνητές από όλο τον κόσμο συνεργάζονται σε μια μακράν πιο φιλόδοξη προσπάθεια, τη γενετική αλληλούχιση όλων των γνωστών ευκαρυωτικών οργανισμών στη Γη.

Περίπου 5.000 επιστήμονες συμμετέχουν στο Earth BioGenome Project, το οποίο ξεκίνησε το 2018 με στόχο να ψηφιοποιήσει σε μια δεκαετία το DNA περίπου 1,8 εκατομμυρίων ζώων, φυτών, μυκήτων και μονοκύτταρων ευκαρυωτικών οργανισμών όπως τα πρωτόζωα.

Από την παγκόσμια γενετική κιβωτό εξαιρούνται, τουλάχιστον σε αυτή τη φάση, οι προκαρυωτικοί οργανισμοί, αναρίθμητα είδη βακτηρίων και αρχαιοβακτηρίων.

«Είναι απολύτως επείγον» δήλωσε στο CBS η Τζοάνα Χάρλεϊ του Πανεπιστημίου του Σέφιλντ στη Βρετανία, μέλος του προγράμματος.

«Είναι σημαντικό να προστατεύσουμε τα είδη του πλανήτη. Μας επιτρέπουν να ζούμε αλλά όσο επιβαρύνουμε τον πλανήτη λιγοστεύουν».

Περίπου ένα εκατομμύριο είδη ζώων και φυτών κινδυνεύουν να εξαφανιστούν τις επόμενες δεκαετίες λόγω της κλιματικής αλλαγής και άλλων ανθρωπογενών πιέσεων, προειδοποιεί ο ΟΗΕ.

Η αλληλούχιση των γονιδιωμάτων δεν μπορεί από μόνη της να αποτρέψει της απώλειες, θα διαφυλάξει όμως δεδομένα που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στις προσπάθειες προστασίας της άγριας ζωής και την κατανόηση των οικοσυστημάτων.

«Όλα είναι διασυνδεδεμένα» λέει ο Μαρκ Μπλάξτερ του φημισμένου Ινστιτούτου «Σάνγκερ» στη Βρετανία, επικεφαλής μιας επιμέρους ομάδας του Earth BioGenome Project. «Έχουμε ανάγκη τις υπηρεσίες που προσφέρουν αυτά τα ζώα, τα φυτά και οι μύκητες. Κατανοώντας πώς το κάνουν, θα μπορούμε να βοηθήσουμε και τον άνθρωπο».

Στην προσπάθεια συμμετέχουν κι άλλα μεγάλοι ερευνητικοί φορείς όπως το Ινστιτούτο Γενωμικής του Πεκίνου (BGI) και το Πανεπιστήμιο Ροκφέλερ.

Με το κόστος της αλληλούχισης DNA να μειώνεται και τη διαδικασία να επιταχύνονται, οι ερευνητές ελπίζουν ότι μέχρι το τέλος του 2022 θα έχουν αλληλουχίσει τα γονιδιώματα 3.000 ειδών.

Πώς η φιλοσοφία του Επίκουρου μπορεί να σε βοηθήσει να αδυνατίσεις

Πως η φιλοσοφική κατεύθυνση του Επίκουρου για την επίτευξη της ευτυχίας μπορεί να μας κάνει να τρώμε συνειδητοποιημένα και όχι να υποκύπτουμε στις πρόσκαιρες ηδονές που αφήνουν τα ίχνη τους στο σώμα μας.

Η παχυσαρκία έχει πάρει επιδημικές διαστάσεις στις μέρες μας, καθώς 2 στους 3 συνανθρώπους μας, σε δυτικού τύπου κοινωνίες, χαρακτηρίζονται υπέρβαροι και περίπου 1 στους 3 παχύσαρκοι. Τι κάνουμε όμως, ως επιστημονική κοινότητα, για να μετριάσουμε (έστω) τους ρυθμούς αύξησης;

Μάλλον όχι και πολλά πράγματα, αφού το φαινόμενο έχει σχεδόν διπλασιαστεί τα τελευταία 30 χρόνια. Βομβαρδιζόμαστε συνεχώς από δίαιτες, «μαγικά» σκευάσματα που λιώνουν το λίπος, «θαυματουργά – ανώδυνα» φάρμακα που μειώνουν την όρεξη κι αυξάνουν το μεταβολισμό, παραπέμποντας στην «καφενειακή» αμετροέπεια επί παντός επιστητού.

Κι όμως, όλοι αυτοί οι τρόποι προσέγγισης της απώλειας βάρους επιτυγχάνουν βραχυπρόθεσμα το στόχο τους. Τα άτομα που πειθαρχούν καταφέρνουν και χάνουν βάρος, αλλά πολύ σύντομα το ξαναπαίρνουν πίσω και στις περισσότερες περιπτώσεις τα κιλά που επαναπροσλαμβάνονται ξεπερνούν αυτά που χάθηκαν. Γιατί, όμως, αποτυγχάνουν αυτοί να διατηρήσουν το απολεσθέν βάρος; Γιατί τα άτομα ξαναγυρνούν στις παλιότερες μη υγιεινές συνήθειες τους;

Διότι στην πραγματικότητα, δεν έχουν μάθει να τρώνε σωστά και δεν έχουν διορθώσει τα διατροφικά λάθη που τους έχουν φέρει σε αυτό το σημείο. Στην ουσία, το άτομο δεν έχει καταφέρει να αλλάξει τον τρόπο που σκέφτεται και αισθάνεται απέναντι στο φαγητό. Σε αυτό το επίπεδο, η συμπεριφοριστική προσέγγιση της παχυσαρκίας φαίνεται να επιφέρει πολλά υποσχόμενα αποτελέσματα.

Πράγματι, τα άτομα που καταφέρνουν να αλλάξουν μέσω των τεχνικών τροποποίησης συμπεριφοράς την προσέγγισή τους στο φαγητό είχαν και τα καλύτερα αποτελέσματα. Επομένως, σήμερα, η συμπεριφοριστική προσέγγιση της παχυσαρκίας θεωρείται ως ο ακρογωνιαίος λίθος για τον ουσιαστικό έλεγχο τους βάρους.

Ο Επίκουρος εξέφρασε απόψεις που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν από «τρομερά επίκαιρες» ως και ότι ο ίδιος είναι ο «πατέρας της σύγχρονης συμπεριφοριστικής θεωρίας» για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας.

Αναμφίβολα, η συμπεριφοριστική προσέγγιση (κι ιδιαίτερα η γνωσιακή) ξεσκεπάζει την αποδοτική προσέγγιση της θεραπείας της παχυσαρκίας από τον μανδύα της απλής ενημέρωσης κι εστιάζει στην εσωτερική συνειδητοποίηση του διαιτώμενου. Με άλλα λόγια, δεν αρκεί να μάθουμε ότι οι σαλάτες μάς κάνουν καλό ή να ακολουθούμε πιστά τις οδηγίες του διαιτολόγου μας άκριτα, αλλά θα πρέπει να προηγηθούν ή παραλλήλως να ακολουθηθούν εσωτερικές-ψυχικές διεργασίες, ώστε να αλλάξουμε εμείς οι ίδιοι τον τρόπο που βλέπουμε το φαγητό.

Μέσα από αυτό το πρίσμα γίνεται κάπως πιο διακριτή η πιθανή συσχέτιση με αρχές Ελλήνων φιλοσόφων. Πιο συγκεκριμένα, οι θεωρίες του Επίκουρου για την επίτευξη της ευτυχίας και της ηδονής (όχι όμως με τη σεξιστική της διάσταση που επικρατεί σήμερα, αλλά με την επίτευξη ψυχικής ισορροπίας κι ευδαιμονίας) έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Ο Επίκουρος (ο οποίος από πολλούς θεωρείται από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους του κόσμου) εξέφρασε απόψεις που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν από «τρομερά επίκαιρες» ως και ότι ο ίδιος είναι ο «πατέρας της σύγχρονης συμπεριφοριστικής θεωρίας» για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. Ας δούμε ορισμένες από τις απόψεις του και πώς αυτές ταιριάζουν στην σύγχρονη προσέγγιση της παχυσαρκίας. Ο Επίκουρος, δεκάδες αιώνες πριν, διατεινόταν ότι

Ευέλικτος κι όχι αυστηρός έλεγχος του φαγητού

Για να ελέγξει κάποιος το βάρος του αποτελεσματικά, έχει καλύτερες πιθανότητες να το πετύχει υιοθετώντας έναν πιο ευέλικτο τρόπο διατροφής, από ό,τι έναν αυστηρό και στερητικό. Μπορεί, δηλαδή, να καταναλώσει τα πάντα, αρκεί να είναι στο πλαίσιο του μέτρου. Επομένως, το αγαπημένο σε πολλούς γλυκό έχει κι αυτό θέση σε ένα διαιτολόγιο απώλειας βάρους, αρκεί να μην το παρακάνουμε. Μάλιστα, αν διαπιστώνεται ότι ο διαιτώμενος θεωρεί σημαντικό να καταναλώνει γλυκά, αυτά θα πρέπει με κάποιο τρόπο να προσαρμόζονται στο πρόγραμμα.

Ο Επίκουρος πίστευε ότι η αναζήτηση μίας ηδονής είναι θεμιτή και πρέπει να την επιδιώκουμε, εφόσον βέβαια αποτελεί μέσο διασφάλισης της κορυφαίας ηδονικής κατάστασής μας, που δεν είναι άλλη από την ψυχική μας ηρεμία.

Επιπλέον, ο Επίκουρος διακρίνει δύο τύπους ευχαρίστησης: την πρόσκαιρη, δηλαδή αυτή που αν κάποιος δεν την ικανοποιούσε, θα ένιωθε δυσφορία (κατά κίνηση ηδονή) και την μακροπρόθεσμη, η οποία είναι ουσιαστικότερη και το άτομο στοχεύει στην επίτευξη μιας μακροβιότερης κατάστασης ισορροπίας και «αταραξίας» (καταστημική ηδονή).

Κάνοντας, λοιπόν, την αναγωγή στο ζητούμενο του ελέγχου του βάρους, η ικανοποίηση της επιθυμίας για κατανάλωση φαγητού, από όποια αιτία και αν προέρχεται, (π.χ. συναισθηματική, επιβραβευτική, οπτική) αποτελεί εκπλήρωση μιας πρόσκαιρης ηδονής, προσφέροντάς μας προσωρινή χαρά, όμως αυτό που συμβάλλει σε μία ουσιαστικότερη και μακροπρόθεσμη κατάσταση ψυχικής ισορροπίας είναι η διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους κι ευεξίας.

Ο Επίκουρος, δεκάδες αιώνες πριν, διατεινόταν ότι:

«πράγματα που σου προκαλούν υπέρμετρη ευχαρίστηση/ηδονή τώρα, μπορεί να αποδειχτούν επιζήμια στο μέλλον»,

καθώς επίσης,

«αποφεύγοντας να κάνεις πράγματα τώρα, μπορεί να μην πάρεις την ευχαρίστηση που θα ήθελες, αλλά στο μέλλον μπορεί να κάνεις πράγματα λαμβάνοντας πολύ περισσότερη ευχαρίστηση».

Με άλλα λόγια, πίστευε ότι δεν θα πρέπει να λειτουργούμε κοιτώντας βραχυπρόθεσμα και αναζητώντας την πρόσκαιρη ηδονή, γιατί κι αυξάνουμε την πιθανότητα να βλάψουμε την ψυχική μας υγεία μακροπρόθεσμα ή κι ότι χάνουμε ακόμα μεγαλύτερες χαρές. Θα πρέπει, δηλαδή, να ζυγίζουμε την απόφασή μας, προτού ενδώσουμε στην πρόσκαιρη ηδονή.

Ένα συχνό, μάλιστα, παράδειγμα που χρησιμοποιούσε ήταν το κρασί, όπου πίνοντας λίγη ποσότητα οι άνθρωποι βρίσκονται σε μια εξαιρετικά ευχάριστη κατάσταση, ενδίδοντας όμως στην ποσότητα, μακροπρόθεσμα έχουν βλάψει την υγεία τους.

Στοχοθεσία

Μια ουσιαστική τεχνική τροποποίησης συμπεριφοράς είναι και η στοχοθεσία. Αφορά στόχους που θέτονται αναφορικά με το βάρος, το επίπεδο φυσικής δραστηριότητας, τη διαιτητική συμπεριφορά. Με αυτήν την τεχνική, ουσιαστικά, κινητοποιείται ο διαιτώμενος, ώστε να αλλάξει κακές παραμέτρους τού τρόπου ζωής του.

Οι μεγάλες προσδοκίες μειώνουν τις πιθανότητες επιτυχίας και συχνά δημιουργούν απογοήτευση. Για το λόγο αυτό, η συνήθης σύσταση είναι η θέσπιση μικρών κι εφικτών στόχων.

Στην ίδια λογική είναι η φιλοσοφική αναζήτηση του Επίκουρου, καθώς θεωρεί ότι έχοντας μεγάλες επιθυμίες πιθανότητα οδηγούμαστε στην αποτυχία και στην μη επίτευξη ευτυχίας. Σε αυτόν αποδίδεται η φράση:

«αυτός που δεν ικανοποιείται με λίγα, δεν ικανοποιείται με τίποτα».

Έχοντας μικρές εφικτές επιθυμίες, απολαμβάνεις χαρές κι έτσι πλησιάζεις με μεγαλύτερες πιθανότητες την κατάσταση της διαχρονικής ευτυχίας.

Εξωτερικό ερέθισμα και περιβάλλον

Σημαντικό στοιχείο στη σύγχρονη συμπεριφοριστική θεραπεία της παχυσαρκίας αποτελεί η προσαρμογή του εξωτερικού περιβάλλοντος. Πολυάριθμες μελέτες δείχνουν ότι άτομα που ζουν σε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον τα καταφέρνουν καλύτερα από ό,τι άτομα που εκτίθενται συνεχώς σε διατροφικούς πειρασμούς.

Αποτελούσε βαθιά πεποίθηση του Επίκουρου ότι με τη βοήθεια του εξωτερικού περιβάλλοντος και ιδιαίτερα των φίλων μπορεί να επιτευχθεί ευκολότερα η «καταστηματική ηδονή».

Επομένως, στις ομιλίες του ο Επίκουρος συχνά εκθειάζει την αξία της φιλίας ως υπέρτατο αγαθό. Σε αυτόν αποδίδεται η φράση:

«δεν έχει σημασία τι τρως, αλλά με ποιον το τρως».

Οι φίλοι είναι πάντα κοντά για να συμβουλέψουν, βοηθήσουν ή και να διορθώσουν μια κακή απόφαση. Συνεπώς, ο Επίκουρος υποστήριζε ότι η δημιουργία ενός ασφαλούς εξωτερικού περιβάλλοντος συμβάλλει αποφασιστικά στην επίτευξη ενός σωστού στόχου.

Αυτορύθμιση

Ένα ακόμα στοιχείο που θεωρείται καθοριστικής σημασίας στη σύγχρονη προσέγγιση της απώλειας και διατήρησης βάρους, είναι η αυτορύθμιση. Πρόκειται ουσιαστικά για τη δυνατότητα του ατόμου να ρυθμίζει μόνο του την πρόσληψη της τροφής μέσα από μια κατάσταση απόλυτης συνειδητότητας.

Πιο συγκεκριμένα, το άτομο επιλέγει τις τροφές που θα καταναλώσει ή θα αποφύγει, κρίνοντας το ίδιο, ενσυνείδητα και με βάση τις προσωπικές του επιδιώξεις. Η αυτορύθμιση, πρακτικά, αναδεικνύει την ανάγκη που έχουμε εμείς οι ίδιοι να παίρνουμε τις αποφάσεις για εμάς και όχι για να χαροποιήσουμε κάποιον άλλο ή επειδή πρέπει.

Στο ίδιο μήκος κύματος χιλιετίες πριν, ο Επίκουρος διατεινόταν ότι μόνοι πρέπει να κρίνουμε αν θα γευτούμε μια πρόσκαιρη ηδονή, προκειμένου να πετύχουμε τη μακροχρόνια ευτυχία. Ακόμα και ο πόνος έχει θέση, αρκεί να ξέρουμε ότι μακροπρόθεσμα θα μας οδηγήσει σε κάτι καλό. Δηλαδή, ακόμα και η στέρηση, αν οι ίδιοι πιστέψουμε ότι πρέπει να συμβεί τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή, μπορεί να οδηγήσει αργότερα σε κάτι καλό.

Ο Επίκουρος, για πρώτη φορά, εισάγει την έννοια του ωφελιμισμού (όχι με τη σημερινή έννοια της επικράτησης οφέλους έναντι άλλων), δηλαδή την εξασφάλισης ευτυχίας στον άνθρωπο, ενώ χαρακτηρίζει ως «απατηλή ηδονή» αυτή που δεν εξασφαλίζει «καταστηματική ηδονή».

Συμπερασματικά, η φιλοσοφική κατεύθυνση του Επίκουρου στην επίτευξη ευτυχίας επικεντρώνεται στην ανάδειξη της συνειδητοποιημένης επίτευξης της φυσικής και ψυχικής υγείας – ευδαιμονίας. Αυτό συμβαίνει μόνον όταν το άτομο καταφέρει την πρόσβαση στις συνειδητοποιημένες αποφάσεις, αποφεύγοντας ή και υποκύπτοντας σε πρόσκαιρες απολαύσεις / ηδονές, αλλά έχοντας ως στόχο μακροπρόθεσμα την επίτευξη της μακροχρόνιας ευδαιμονίας.

Αν αναλογιστούμε ότι το συνειδητοποιημένο φαγητό (mindfulness eating), το οποίο αποτελεί πυρήνα της σύγχρονης προσέγγισης για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας πρεσβεύει όμοιες αρχές, εύλογα θα μπορούσε να ειπωθεί ότι ο Επίκουρος θα μπορούσε να είναι ο πατέρας της σύγχρονης συμπεριφοριστικής πρακτικής της θεραπείας της παχυσαρκίας.

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ, ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΛΑΚΡΙΤΟΥ ΠΑΡΑΓΡΑΦΗΝ

ΔΗΜ 35.1–5

Προοίμιον: οι Φασηλίτες δεν εξοφλούν τα δάνειά τους – Ο Λάκριτος ενήργησε ως Φασηλίτης
Ο Αρτέμωνας είχε λάβει εμπορικό δάνειο από τον Ανδροκλή, αλλά πέθανε πριν προλάβει να το εξοφλήσει, με αποτέλεσμα αυτός να κινήσει διαδικασία εναντίον του αδελφού και κληρονόμου του, του Λάκριτου.

[1] Οὐδὲν καινὸν διαπράττονται οἱ Φασηλῖται, ὦ ἄνδρες
δικασταί, ἀλλ’ ἅπερ εἰώθασιν. οὗτοι γὰρ δεινότατοι μέν
εἰσιν δανείσασθαι χρήματα ἐν τῷ ἐμπορίῳ, ἐπειδὰν δὲ λά-
βωσιν καὶ συγγραφὴν συγγράψωνται ναυτικήν, εὐθὺς ἐπε-
λάθοντο καὶ τῶν συγγραφῶν καὶ τῶν νόμων καὶ ὅτι δεῖ
ἀποδοῦναι αὐτοὺς ἃ ἔλαβον, [2] καὶ οἴονται, ἐὰν ἀποδῶσιν,
ὥσπερ τῶν ἰδίων τι τῶν ἑαυτῶν ἀπολωλεκέναι, ἀλλ’ ἀντὶ
τοῦ ἀποδοῦναι σοφίσματα εὑρίσκουσιν καὶ παραγραφὰς καὶ
προφάσεις, καὶ εἰσὶν πονηρότατοι ἀνθρώπων καὶ ἀδικώτατοι.
τεκμήριον δὲ τούτου· πολλῶν γὰρ ἀφικνουμένων εἰς τὸ
ὑμέτερον ἐμπόριον καὶ Ἑλλήνων καὶ βαρβάρων, πλείους
δίκαι εἰσὶν ἑκάστοτε αὐτῶν τῶν Φασηλιτῶν ἢ τῶν ἄλλων
ἁπάντων. [3] οὗτοι μὲν οὖν τοιοῦτοί εἰσιν· ἐγὼ δέ, ὦ ἄνδρες
δικασταί, χρήματα δανείσας Ἀρτέμωνι τῷ τούτου ἀδελφῷ
κατὰ τοὺς ἐμπορικοὺς νόμους, εἰς τὸν Πόντον καὶ πάλιν
Ἀθήναζε, τελευτήσαντος ἐκείνου πρὶν ἀποδοῦναί μοι τὰ
χρήματα, Λακρίτῳ τουτῳὶ εἴληχα τὴν δίκην ταύτην κατὰ
τοὺς αὐτοὺς νόμους τούτους καθ’ οὕσπερ τὸ συμβόλαιον
ἐποιησάμην, [4] ἀδελφῷ ὄντι τούτῳ ἐκείνου καὶ ἔχοντι ἅπαντα
τὰ Ἀρτέμωνος, καὶ ὅσα ἐνθάδε κατέλιπεν καὶ ὅσα ἦν αὐτῷ
ἐν τῇ Φασήλιδι, καὶ κληρονόμῳ ὄντι τῶν ἐκείνου ἁπάντων,
καὶ οὐκ ἂν ἔχοντος τούτου δεῖξαι νόμον ὅστις αὐτῷ δίδωσιν
ἐξουσίαν ἔχειν μὲν τὰ τοῦ ἀδελφοῦ καὶ διῳκηκέναι ὅπως
ἐδόκει αὐτῷ, μὴ ἀποδοῦναι δὲ τὰ ἀλλότρια χρήματα, ἀλλὰ
λέγειν νῦν ὅτι οὐκ ἔστιν κληρονόμος, ἀλλ’ ἀφίσταται τῶν
ἐκείνου. [5] ἡ μὲν τουτουὶ Λακρίτου πονηρία τοιαύτη ἐστίν·
ἐγὼ δ’ ὑμῶν δέομαι, ὦ ἄνδρες δικασταί, εὐνοϊκῶς ἀκοῦσαί
μου περὶ τοῦ πράγματος τουτουί· κἂν ἐξελέγξω αὐτὸν ἀδι-
κοῦντα ἡμᾶς τε τοὺς δανείσαντας καὶ ὑμᾶς οὐδὲν ἧττον,
βοηθεῖτε ἡμῖν τὰ δίκαια.

***
[1] Οι Φασηλίται, άνδρες δικασταί, δεν πράττουν τίποτε νέον, αλλ' ενεργούν σύμφωνα προς την συνήθειάν των. Διότι ούτοι είναι μεν επιτηδειότατοι να δανεισθούν χρήματα εις τον λιμένα ημών, όταν όμως γίνωσι κάτοχοι των χρημάτων και συνάψουν εμπορικήν συμφωνίαν, αμέσως λησμονούν και γραπτάς συμφωνίας και νόμους και ότι πρέπει να επιστρέψουν εκείνα τα οποία έλαβον, [2] και νομίζουν, εάν τα επιστρέψουν, ότι είναι το ίδιον ωσάν να έχουν χάσει κάτι από τα ιδικά των, αντί δε να επιστρέψουν τα δανεισθέντα εφευρίσκουν σοφίσματα και υποβάλλουν ενστάσεις ότι αι κατ' αυτών αγωγαί δεν είναι δεκταί και προβάλλουν δικαιολογίας και είναι με μίαν λέξιν οι πονηρότατοι και αδικώτατοι εκ των ανθρώπων. Απόδειξις δε τούτων είναι το ότι, ενώ πολλοί και βάρβαροι και Έλληνες έρχονται εις εμπορικήν επικοινωνίαν με σας, κάθε φοράν αι περισσότεραι δίκαι είναι αυτών των Φασηλιτών παρά όλων των άλλων. [3] Ούτοι μεν λοιπόν είναι τοιούτοι· εγώ δε, άνδρες δικασταί, εδάνεισα χρήματα εις τον Αρτέμωνα, τον υιόν του Λακρίτου, σύμφωνα προς τους εμπορικούς νόμους, διά ταξίδιον εις τον Πόντον και επιστροφήν εις Αθήνας. Επειδή δε ο Αρτέμων απέθανε προτού μου επιστρέψη τα χρήματα, ήγειρα κατά του Λακρίτου αυτήν εδώ την αγωγήν σύμφωνα προς τους αυτούς νόμους κατά τους οποίους συνήψα και την γραπτήν συμφωνίαν. [4] Ο Λάκριτος ήτο αδελφός του Αρτέμωνος και ήτο κάτοχος όλης της περιουσίας του αδελφού του, και όσων άφησεν εδώ και όσων είχεν εις την Φάσηλιν, ως μοναδικός κληρονόμος όλης της περιουσίας εκείνου· ενώ λοιπόν είναι κύριος όλης της περιουσίας του αδελφού του και διαχειρίζεται αυτήν, όπως αυτός θέλει, δεν δύναται να παρουσιάση νόμον, ο οποίος του δίδει το δικαίωμα να μη εξοφλή τα χρέη, αλλά να ισχυρίζεται τώρα, ότι δεν είναι κληρονόμος εκείνου, και ότι παραιτείται της κληρονομίας. [5] Τοιαύτη μεν είναι η κακή πίστις αυτού εδώ του Λακρίτου, εγώ δε σας παρακαλώ, άνδρες δικασταί, να με ακούσετε με ευμένειαν ομιλούντα περί της υποθέσεως ταύτης, και αν αποδείξω, ότι ούτος αδικεί και ημάς τους δανειστάς του και όχι ολιγώτερον σας, να φανήτε ευμενείς προς μας, σύμφωνα με την δικαιοσύνην.