ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (17.423-17.490)

Ὣς ἄρα τις εἴπεσκε, μένος δ᾽ ὄρσασκεν ἑκάστου.

ὣς οἱ μὲν μάρναντο, σιδήρειος δ᾽ ὀρυμαγδὸς
425 χάλκεον οὐρανὸν ἷκε δι᾽ αἰθέρος ἀτρυγέτοιο·
ἵπποι δ᾽ Αἰακίδαο μάχης ἀπάνευθεν ἐόντες
κλαῖον, ἐπεὶ δὴ πρῶτα πυθέσθην ἡνιόχοιο
ἐν κονίῃσι πεσόντος ὑφ᾽ Ἕκτορος ἀνδροφόνοιο.
ἦ μὰν Αὐτομέδων, Διώρεος ἄλκιμος υἱός,
430 πολλὰ μὲν ἂρ μάστιγι θοῇ ἐπεμαίετο θείνων,
πολλὰ δὲ μειλιχίοισι προσηύδα, πολλὰ δ᾽ ἀρειῇ·
τὼ δ᾽ οὔτ᾽ ἂψ ἐπὶ νῆας ἐπὶ πλατὺν Ἑλλήσποντον
ἠθελέτην ἰέναι οὔτ᾽ ἐς πόλεμον μετ᾽ Ἀχαιούς,
ἀλλ᾽ ὥς τε στήλη μένει ἔμπεδον, ἥ τ᾽ ἐπὶ τύμβῳ
435 ἀνέρος ἑστήκῃ τεθνηότος ἠὲ γυναικός,
ὣς μένον ἀσφαλέως περικαλλέα δίφρον ἔχοντες,
οὔδει ἐνισκίμψαντε καρήατα· δάκρυα δέ σφι
θερμὰ κατὰ βλεφάρων χαμάδις ῥέε μυρομένοισιν
ἡνιόχοιο πόθῳ· θαλερὴ δ᾽ ἐμιαίνετο χαίτη
440 ζεύγλης ἐξεριποῦσα παρὰ ζυγὸν ἀμφοτέρωθεν.
Μυρομένω δ᾽ ἄρα τώ γε ἰδὼν ἐλέησε Κρονίων,
κινήσας δὲ κάρη προτὶ ὃν μυθήσατο θυμόν·
«ἆ δειλώ, τί σφῶϊ δόμεν Πηλῆϊ ἄνακτι
θνητῷ, ὑμεῖς δ᾽ ἐστὸν ἀγήρω τ᾽ ἀθανάτω τε;
445 ἦ ἵνα δυστήνοισι μετ᾽ ἀνδράσιν ἄλγε᾽ ἔχητον;
οὐ μὲν γάρ τί πού ἐστιν ὀϊζυρώτερον ἀνδρὸς
πάντων, ὅσσα τε γαῖαν ἔπι πνείει τε καὶ ἕρπει.
ἀλλ᾽ οὐ μὰν ὑμῖν γε καὶ ἅρμασι δαιδαλέοισιν
Ἕκτωρ Πριαμίδης ἐποχήσεται· οὐ γὰρ ἐάσω.
450 ἦ οὐχ ἅλις ὡς καὶ τεύχε᾽ ἔχει καὶ ἐπεύχεται αὔτως;
σφῶϊν δ᾽ ἐν γούνεσσι βαλῶ μένος ἠδ᾽ ἐνὶ θυμῷ,
ὄφρα καὶ Αὐτομέδοντα σαώσετον ἐκ πολέμοιο
νῆας ἔπι γλαφυράς· ἔτι γάρ σφισι κῦδος ὀρέξω,
κτείνειν, εἰς ὅ κε νῆας ἐϋσσέλμους ἀφίκωνται
455 δύῃ τ᾽ ἠέλιος καὶ ἐπὶ κνέφας ἱερὸν ἔλθῃ.»
Ὣς εἰπὼν ἵπποισιν ἐνέπνευσεν μένος ἠΰ.
τὼ δ᾽ ἀπὸ χαιτάων κονίην οὖδας δὲ βαλόντε
ῥίμφα φέρον θοὸν ἅρμα μετὰ Τρῶας καὶ Ἀχαιούς.
τοῖσι δ᾽ ἐπ᾽ Αὐτομέδων μάχετ᾽ ἀχνύμενός περ ἑταίρου,
460 ἵπποις ἀΐσσων ὥς τ᾽ αἰγυπιὸς μετὰ χῆνας·
ῥέα μὲν γὰρ φεύγεσκεν ὑπὲκ Τρώων ὀρυμαγδοῦ,
ῥεῖα δ᾽ ἐπαΐξασκε πολὺν καθ᾽ ὅμιλον ὀπάζων.
ἀλλ᾽ οὐχ ᾕρει φῶτας, ὅτε σεύαιτο διώκειν·
οὐ γάρ πως ἦν οἶον ἐόνθ᾽ ἱερῷ ἐνὶ δίφρῳ
465 ἔγχει ἐφορμᾶσθαι καὶ ἐπίσχειν ὠκέας ἵππους.
ὀψὲ δὲ δή μιν ἑταῖρος ἀνὴρ ἴδεν ὀφθαλμοῖσιν
Ἀλκιμέδων, υἱὸς Λαέρκεος Αἱμονίδαο·
στῆ δ᾽ ὄπιθεν δίφροιο, καὶ Αὐτομέδοντα προσηύδα·
«Αὐτόμεδον, τίς τοί νυ θεῶν νηκερδέα βουλὴν
470 ἐν στήθεσσιν ἔθηκε, καὶ ἐξέλετο φρένας ἐσθλάς;
οἷον πρὸς Τρῶας μάχεαι πρώτῳ ἐν ὁμίλῳ
μοῦνος· ἀτάρ τοι ἑταῖρος ἀπέκτατο, τεύχεα δ᾽ Ἕκτωρ
αὐτὸς ἔχων ὤμοισιν ἀγάλλεται Αἰακίδαο.»
Τὸν δ᾽ αὖτ᾽ Αὐτομέδων προσέφη, Διώρεος υἱός·
475 «Ἀλκίμεδον, τίς γάρ τοι Ἀχαιῶν ἄλλος ὁμοῖος
ἵππων ἀθανάτων ἐχέμεν δμῆσίν τε μένος τε,
εἰ μὴ Πάτροκλος, θεόφιν μήστωρ ἀτάλαντος,
ζωὸς ἐών; νῦν αὖ θάνατος καὶ μοῖρα κιχάνει.
ἀλλὰ σὺ μὲν μάστιγα καὶ ἡνία σιγαλόεντα
480 δέξαι, ἐγὼ δ᾽ ἵππων ἀποβήσομαι, ὄφρα μάχωμαι.»
Ὣς ἔφατ᾽, Ἀλκιμέδων δὲ βοηθόον ἅρμ᾽ ἐπορούσας
καρπαλίμως μάστιγα καὶ ἡνία λάζετο χερσίν,
Αὐτομέδων δ᾽ ἀπόρουσε· νόησε δὲ φαίδιμος Ἕκτωρ,
αὐτίκα δ᾽ Αἰνείαν προσεφώνεεν ἐγγὺς ἐόντα·
485 «Αἰνεία, Τρώων βουληφόρε χαλκοχιτώνων,
ἵππω τώδ᾽ ἐνόησα ποδώκεος Αἰακίδαο
ἐς πόλεμον προφανέντε σὺν ἡνιόχοισι κακοῖσι·
τώ κεν ἐελποίμην αἱρησέμεν, εἰ σύ γε θυμῷ
σῷ ἐθέλεις, ἐπεὶ οὐκ ἂν ἐφορμηθέντε γε νῶϊ
490 τλαῖεν ἐναντίβιον στάντες μαχέσασθαι Ἄρηϊ.»

***

Αυτά ᾽λεγαν και άναφτε του καθενός η ανδρεία.
Αυτού εκείνοι εμάχοντο και ο σιδερένιος κρότος
425 στον ουρανόν τον χάλκινον βροντούσε απ᾽ τον αιθέρα
και ανάμερ᾽ απ᾽ τον πόλεμον οι ίπποι του Αχιλλέως
εκλαίγαν άμα εγνώριζαν πόπεσ᾽ ο κυβερνήτης
νεκρός από του Έκτορος την λόγχην, του ανδροφόνου.
Και όσο και αν ίδρωνε ο καλός Διωρείδης Αυτομέδων
430 και με την σφοδράν μάστιγα στα νώτα να τους πλήττει
και να τους κραίνει μαλακά και να τους φοβερίζει,
μήτε στες πρύμνες να στραφούν, στην άκραν του Ελλησπόντου,
μήτε κατά τον πόλεμον των Αχαιών να γύρουν
ήθελαν, και ως ασάλευτη στέκεται στήλη επάνω
435 στο μνήμ᾽ ανδρός ή γυναικός, ακλόνητοι κι εκείνοι
εμέναν, στο πανεύμορφον αμάξι τους ζεμένοι,
με τα κεφάλια στηρικτά στην γην· και πυρωμένα
εχύναν δάκρυα που ο καλός τούς λείπει κυβερνήτης.
Και ως απ᾽ την ζεύγλην έπεφτεν η φουντωμένη χαίτη
440 εις τα δυο πλάγια του ζυγού, μολύνετο εις το χώμα.
Τους είδε κι εσυμπόνεσε το κλάμα τους ο Δίας,
την κεφαλήν εκίνησε κι έλεγε μέσα ο νους του:
«Δύστυχοι, τι σας δώσαμε του σεβαστού Πηλέως
θνητού ανθρώπου, αγέραστοι και αθάνατοι όπως είσθε;
445 Ή για να πάσχετε και σεις με των θνητών το γένος;
Διότι θλιβερότερο του ανθρώπου δεν υπάρχει,
κανέν᾽ απ᾽ όσα εκεί στην γην κινούνται και αναπνέουν.
Αλλά ποτέ σάς ν᾽ ανεβεί και το λαμπρόν αμάξι
τον Πριαμίδην Έκτορα ποσώς δεν θε ν᾽ αφήσω,
450 δεν φθάνει που ᾽χει τ᾽ άρματα και τόσο δα καυχάται;
Και σας ανδρεία στα γόνατα και στην ψυχήν θα βάλω
να σώσετε απ᾽ τον πόλεμον ως εις τα κοίλα πλοία,
τον Αυτομέδοντα· ότι εγώ σ᾽ αυτούς θα αφήσω ακόμη
να σφάζουν και να δοξασθούν, στες πρύμνες ως να φθάσουν,
455 άμα βυθίσει ο ήλιος και τ᾽ άγιο σκότος έλθει».
Αυτά είπε κι εφύσησεν ορμήν σφοδράν στους ίππους.
Κι εκείνοι από τες χαίτες των την σκόνη αφού τινάξαν
φέραν τ᾽ αμάξι ως αστραπή στην μέσην του πολέμου·
και αν κι έκλαιε τον Πάτροκλον, εχύθη με τους ίππους
460 ο Αυτομέδων, ως αετός εκεί που χήνες βόσκουν·
κι εύκολ᾽ από την χλαλοήν έφευγε αυτός των Τρώων
κι εύκολα πάλι έπεφτε το πλήθος να σκορπίσει
αλλ᾽ άνδρες δεν εφόνευε κει που τους κυνηγούσε
ότι στ᾽ αμάξι μόνος του να σπρώχνει δεν εμπόρει
465 τους γοργούς ίππους και να ορμά στην μάχην με την λόγχην·
στο τέλος ένας σύντροφος τον είδε, ο Αυτομέδων,
που ήταν του Λαέρκεως βλαστάρι του Αιμονίδου·
στο αμάξι οπίσω εστάθηκε και προς εκείνον είπε:
«Ω Αυτομέδων, των θεών ποιος σου ᾽βαλε στα στήθη
470 βουλήν ολέθριαν κι έβλαψε τα ύγεια λογικά σου;
Τους Τρώας συ να πολεμείς στην πρώτην τάξιν μόνος!
και σου εφονεύθη ο σύντροφος, και ο Έκτωρ με καμάρι
τώρα στους ώμους του φορεί τα όπλα του Αχιλλέως».
Και ο Διωρείδης προς αυτόν: «Κανείς, ω Αλκιμέδων,
475 των Αχαιών, όσον εσύ καλός άλλος δεν είναι
να οδηγήσει την ανδρειά των αθανάτων ίππων,
μόνον ο ισόθεος Πάτροκλος όταν ακόμα εζούσε·
τώρα τον έχει ο θάνατος και η μοίρ᾽· αλλά συ λάβε
την μάστιγα και τα λαμπρά των ίππων χαλινάρια,
480 και κάτω εγώ θα κατεβώ πεζός να πολεμήσω».
Είπε κι εκείνος όρμησε στο γρήγορον αμάξι
κι έλαβ᾽ ευθύς την μάστιγα και ομού τα χαλινάρια.
Και ο άλλος κάτω επήδησε· τους είδε ο λαμπρός Έκτωρ
και στον Αινείαν είπ᾽ ευθύς που ευρίσκετο σιμά του:
485 «Ένδοξ᾽ Αινεία της βουλής των χαλκοφόρων Τρώων,
ξάφνου εφανήκαν τ᾽ άλογα του θείου Αχιλλέως
στον πόλεμον και αδύναμοι τα έχουν κυβερνήτες.
Αν είσαι πρόθυμος και συ, θαρρούσα να τα πάρω
ότι αν ορμούσαμεν εμείς, δεν θα σταθούν εκείνοι
490 εμπρός μας να δοκιμασθούν στου Άρη τον αγώνα».

Να αγαπάς εκείνους που μέσα στο σκοτάδι, βλέπουν φως

Θαυμάζω τους ανθρώπους που μέσα σε σκοτεινές μέρες, βρίσκουν το Ερεβοκτόνο φως μέσα τους. Ξυπνάνε, ακούνε τίς λέξεις πόλεμος, φόνος, βιασμός, απελπισία, ακρίβεια, πόνος, κλάμα, απόγνωση και δεν τους παίρνει από κάτω. Δεν κάθονται στο πάτωμα περιμένοντας την επόμενη καταστροφή.

Συναισθάνονται, δεν είναι αναίσθητοι, καταλαβαίνουν, δεν είναι αδιάφοροι, μετράνε τις δυνάμεις τους και βοηθάνε σε αυτό που μπορούν, όπως μπορούν και μετά σηκώνονται και προχωράνε.

Σιγομουρμουράνε ένα τραγούδι, βρίσκουν έναν ρυθμό που να μην φέρνει δάκρυα στα μάτια, και συνεχίζουν να προχωράνε.

Δεν λένε μεγάλα λόγια, δεν σηκώνουν παντιέρα υπεράσπισης και συμπόρευσης μ’ όλα τα δεινά της γης. Είναι ουσιαστικά παρόντες στην ανάγκη αλλά συνειδητά απόντες από την ανθρωποφαγία και όλα εκείνα τα φαινόμενα του σήμερα, που με τρομάζουν κομματάκι παραπάνω κι από την τρέλα του πολέμου.

Δεν αναζητούν πλευρές, δεν χωρίζουν τους ανθρώπους τους σε “από δω” και “από κει” και το κυριότερο, δεν ξεστομίζουν εύκολα “κατηγορώ” και δεν τεντώνουν το δάχτυλο. Δεν τους πάει η μάζα από τη μια, και δεν θέλουν να τραβάνε την προσοχή μόνο και μόνο για εκείνα τα 5 λεπτά της δημοσιότητας.

Να τους αγαπάς λίγο παραπάνω αυτούς τους ανθρώπους. Γιατί στις πιο σκοτεινές στιγμές, στα πιο βαθιά σκοτάδια μιας καθημερινότητας που μόνο εύκολη δεν τη λες, βρίσκουν έναν τρόπο όχι μόνο να χαμογελούν, αλλά να κάνουν και τους ανθρώπους γύρω τους να χαμογελούν!

Δεν είναι απλά από τη φύση τους αισιόδοξοι άνθρωποι, είναι πεισματικά από απόφαση αισιόδοξοι... είναι ο δικός τους τρόπος αντίστασης!

Στα συναισθήματα, δεν τους αξίζει η σιωπή

Τι νόημα έχει αν κρύβουμε τα συναισθήματά μας στα άδυτα της ψυχής μας;

Θα ήθελα να μου απαντήσεις ειλικρινά. Εσύ διστάζεις να εκφράσεις όλα όσα αισθάνεσαι; Αν η απάντησή σου είναι θετική έχεις αναλογιστεί ποτέ το γιατί; Φοβάσαι μην τυχόν και πληγωθείς; Φοβάσαι να εκτεθείς; Ε και;

Όλα τα συναισθήματά μας πηγάζουν από το εκάστοτε άτομο το οποίο μας βοηθά να βγουν στην επιφάνεια. Είτε είναι το μίσος, η αγάπη, ο πόθος, η λύπη, η χαρά, το πάθος.

Αν ένα άτομο σου προκαλεί το συναίσθημα της αγάπης, φώναξε πόσο πολύ τον αγαπάς. Φώναξε πόσο πολύ χαίρεσαι όταν βρίσκεσαι κοντά του! Ακόμη και αρνητικά να είναι τα συναισθήματά σου μην διστάσεις να τα εκφράσεις διότι θα απομακρύνεις από κοντά σου τοξικούς ανθρώπους οι οποίοι θα έκαναν δυσβάστακτη την καθημερινότητά σου.

Ζούμε σε μια εποχή όπου η καχυποψία κυριαρχεί, με αποτέλεσμα να μένουμε απλοί παρατηρητές και απαθείς σε οποιαδήποτε εκδήλωση αγάπης και προσοχής προς το πρόσωπό μας. Αυτό έχει σαν συνέπεια να απομακρύνονται άτομα από κοντά μας τα οποία ενδιαφέρονται πραγματικά για εμάς. Κι αυτό γιατί σε μια σχέση ότι δίνεις, πρέπει να παίρνεις. Και δεν εννοώ υλικά αγαθά αλλά αγάπη, αφοσίωση, προσοχή. Κάθε πράξη αγάπης, αφοσίωσης, προσοχής πρέπει να συνοδεύεται από λόγια. Οι πράξεις με τα λόγια είναι αλληλένδετα. Είναι ανώφελο να προσπαθεί μονάχα ο ένας. Όσο δοτικός κι αν είναι , αν δεν εισπράξει το αντίστοιχο κάποια στιγμή κουράζεται, αποχωρεί και εσύ καταλήγεις να μένεις παρέα με την μοναξιά σου.

Για αυτό λοιπόν να φωνάζεις τα συναισθήματα σου όσο πιο δυνατά μπορείς.. Δεν τους αξίζει η σιωπή!

Η ευτυχία δεν είναι αυτό που μας συμβαίνει, αλλά ο τρόπος που ερμηνεύουμε αυτό που μας συμβαίνει.

Η ευτυχία δεν είναι αυτό που μας συμβαίνει, αλλά ο τρόπος που ερμηνεύουμε αυτό που μας συμβαίνει. 

Εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα, και η ικανότητά μας να επικεντρωθούμε σε αυτή την ερμηνεία είναι ζωτικής σημασίας για να μπορέσουμε να είμαστε ευτυχείς. Είναι σημαντική η ικανότητά σου να διαλέγεις. Να διαλέγεις την ευτυχία αντί τη δυστυχία.

Η πραγματικότητά σου εξαρτάται από το πώς αποφασίζεις να την αντιληφθείς.

Κατανοώ ότι σε εκπλήσσει αυτό το μήνυμα, και μέσα σου ξεπηδούν χιλιάδες φράσεις -εμπόδια και αντιδράσεις!- του τύπου: «Τα έχω δοκιμάσει όλα», «Η ζωή μου είναι πολύ σκληρή», «Εξαρτάται από τις συνθήκες», «Η παιδική μου ηλικία ήταν φρικτή», «Εύκολο να το λες, δύσκολο να το κάνεις»...

Αν αρνείσαι να πιαστείς από τα καλά της ζωής σου -όσο μικρά κι αν είναι-, παραιτείσαι στην πιο αποφασιστική μάχη της ύπαρξής σου.

Η ευτυχία δεν είναι ένα σύνολο από χαρές, από απολαύσεις και θετικά συναισθήματα. Είναι πολύ περισσότερα. Έγκειται και στο να έχεις καταφέρει να ξεπεράσεις τις πληγές και τις δυσκολίες και να συνεχίζεις να αναπτύσσεσαι. Σημαίνει να ζεις με χαρά παρά τον πόνο και τα βάσανα -που είναι αναπόφευκτα, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό.

Αν αρνηθούμε ή μπλοκάρουμε διαρκώς τον πόνο, το μυαλό μας χάνει την ικανότητα να τον αντιμετωπίζει και να τον ξεπερνά. Αυτό δεν σημαίνει να μπαίνεις σε έναν «τοξικό κύκλο» και να προσπαθείς να αντιμετωπίσεις καθεμιά από τις μάχες που παρουσιάζονται, αλλά να μάθεις να αντιμετωπίζεις τις κακές στιγμές.

Γνωρίζω πολύ κόσμο που δεν ξέρει πώς να αντιμετωπίσει τις συγκρούσεις, τα αρνητικά συναισθήματα, και τα απαρνιέται αυτόματα και ασυναίσθητα ως μια έξοδο διαφυγής. Αυτό εγκυμονεί έναν κίνδυνο, μια και η διαρκής αποφυγή κάθε αρνητικού σε κάνει να χάνεις ένα μέρος της ζωής σου και να αποκόπτεσαι πολλές φορές από τον πόνο όσων σε περιβάλλουν.

Ας μην ξεχνάμε πως ένα συχνό μεγάλο λάθος είναι να ελπίζεις σε μια υπερβολική ευτυχία ή σε μια ουτοπική κατάσταση μόνιμης χαράς και απόλαυσης. Αυτό συμβαίνει σε ανθρώπους διαρκώς ανικανοποίητους. Είναι η ευτυχία η μεγάλη φιλοδοξία ενός ανθρώπου; Έτσι φαίνεται. Η ευτυχία, όμως, έχει έναν προσωρινό χαρακτήρα: ένα γεύμα, μια συνάντηση με φίλους, ένα ταξίδι, και έναν πιο δομικό, που στηρίζεται στους θεμελιώσεις πυλώνες της ζωής: οικογένεια, συντροφικότητα, δουλειά, πολιτισμός, φίλοι...

Η ευτυχία των απολαύσεων είναι σαν μια φευγαλέα σπίθα, η δομική ευτυχία μιλά, αντίθετα, για μια ισορροπημένη ζωή.

Θα αναφέρω πολλές πρακτικές ιδέες. Πιθανότατα αρκετές από αυτές τις έχει ήδη διαβάσει ή και δοκιμάσει κάποιες φορές στη ζωή σου.

Η πραγματικότητα της ζωής σου εξαρτάται από το πώς θα αποφασίσεις να απαντήσεις ή να αντιδράσεις σε συγκεκριμένες συνθήκες, δηλαδή, από τη συμπεριφορά που προκύπτει μπροσά σε εξωτερικούς παράγοντες.

Εδώ θα σου μεταφέρω άλλη μια σημαντική ιδέα:

Κάθε συναίσθημα ακολουθεί μια σκέψη.

Το μυαλό είναι υπεύθυνο για τη δημιουργία του συναισθήματος. Το αίσθημα είναι η φυσική αντίδραση σε αυτό το συναίσθημα. Χωρίς τον εγκέφαλο, δεν υπάρχει συναίσθημα.

Στις εγκεφαλικές αλλοιώσεις, στα εγκεφαλικά, επηρεάζονται ενίοτε περιοχές του εγκεφάλου που σε κάνουν να «μη νιώθεις».

Ένας άνθρωπος μπορεί να χάσει την ευαισθησία στα άκρα του -και να καίγεται χωρίς να αντιδρά!- αν απενεργοποιηθεί ή φθαρεί αυτή η περιοχή του εγκεφάλου του.

Εδώ και κάποια χρόνια, μέσω των ανθρώπων που έχαναν τη φωνή τους έπειτα από ένα εγκεφαλικό επεισόδιο, ανακαλύφθηκαν οι περιοχές του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνες για αυτή τη λειτουργία. Αυτή ήταν η αρχή της χαρτογράφησης του εγκεφάλου. Σήμερα έχουμε τα εργαλεία για να γνωρίζουμε σε πραγματικό χρόνο πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος, πράγμα που μας επιτρέπει να παρατηρούμε άμεσα πώς αντιδρούν και αλλοιώνονται κάποιες περιοχές στη διάρκεια μιας δραστηριότητας ή μπροστά σε κάποιο ερέθισμα.

Μια από τις τεχνικές αυτές είναι η λειτουργική απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού. Χρησιμοποιείται τόσο στη θεραπεία όσο και στην έρευνα. Μέσω αυτής μπορούμε να εντοπίσουμε τις αλλαγές στη ροή του αίματος ανά πάσα στιγμή, κάτι που μας επιτρέπει να γνωρίσουμε πιο βαθιά το μυαλό και το νευρικό σύστημα, χωρίς να χρειάζονται πιο επιθετικά μέσα, όπως το να «ανοίγουμε» τον εγκέφαλο ή να περιμένουμε τη νεκροψία.

Η προηγμένη αυτή τεχνική μάς δίνει την ευκαιρία να παρατηρούμε πώς ενεργοποιείται ο εγκέφαλός μας μπροστά σε κάποιες σκέψεις και ερεθίσματα ή σε καταστάσεις άγχους και κατάθλιψης.

Κάθε σκέψη προκαλεί μια νοητική και σωματική αλλαγή. Μην το ξεχνάς, γιατί αν είσαι από εκείνους που υποφέρουν, που χάνουν τον έλεγχο του εαυτού τους, η κατανόηση αυτής της διαδικασίας θα σε βοηθήσει πολύ.

Από μικροί βασιζόμαστε σε έννοιες που μας έχουν επιβληθεί ή που έχουμε εμείς στον εαυτό μας: «Είμαι παρορμητικός», «Πάντα ήμουν έτσι», «Ο πατέρας μου ήταν ίδιος», «Είμαι νευρικός», «Απεχθάνομαι τον πολύ κόσμο», «Φοβάμαι τα αεροπλάνα»...

Αυτές οι επικρίσεις απέναντι στον ίδιο σου τον εαυτό λειτουργούν στην πραγματικότητα ως πνευματικά εμπόδια που δεν σου επιτρέπουν να προχωρήσεις ελεύθερα στους συγκεκριμένους τομείς. Μιλάω για επικρίσεις, γιατί σε μπλοκάρουν τόσο πολύ, σαν καταδίκες που πέφτουν από τον ουρανό.

Τα συναισθήματα που μας βλάπτουν οφείλονται σε μια σκέψη-συνειδητή, σε γενικές γραμμές. Και τις σκέψεις μπορούμε να τις εκπαιδεύσουμε. Για να νιώσεις ευτυχισμένος, ήρεμος και πλήρης, πρέπει να δουλέψεις τον τρόπο που σκέφτεσαι. Αν το κάνεις, θα εκπλαγείς από τα αποτελέσματα.

Εξέτασε βαθιά τις ιδέες που έχεις για τον εαυτό σου ή που προκύπτουν στο μυαλό σου τις πιο σκοτεινές στιγμές θλίψης ή άγχους. Το τοξικό αυτό συναίσθημα προκύπτει γιατί «κάτι» περνά από το μυαλό σου και αυτό το «κάτι» σε κυριεύει με πολύ βλαβερό τρόπο.

Δεν είναι εύκολο. Υπάρχουν οι λεγόμενοι «αυτοματισμοί»: αντιδράσεις που προκύπτουν ακούσια, γιατί το κάνουν μια ζωή μπροστά σε συγκεκριμένα ερεθίσματα και συγκεκριμένες σκέψεις. Είναι δύσκολο να απεμπλακείς από τις συμπεριφορές που επιμένουν τόσο καιρό. Για να αλλάξεις τις τοξικές συμπεριφορές, το σύστημα των πεποιθήσεών σου -τον τρόπο διαχείρισης της πληροφορίας-, πρέπει να επικεντρωθείς στις περιοριστικές σκέψεις σου, σε αυτές που σε μπλοκάρουν.

Το σύστημα των πεποιθήσεων δεν είναι απαραίτητα κακό.

Μπορούμε να εκπαιδεύσουμε το μυαλό να διαχειρίζεται τα συναισθήματά μας. Ας πούμε, για παράδειγμα, ότι πηγαίνουμε κάπου με το ποδήλατο.

Όταν κάποιος ανεβαίνει πρώτη φορά στο ποδήλατο, συνήθως χρησιμοποιεί βοηθητικές ρόδες για να μην πέσει. Αν δεν τον κυριεύσει ο φόβος, τολμάει να αναπτύξει ταχύτητα ή ακόμα και να πάρει το ένα του χέρι από το τιμόνι. Μια μέρα, βγάζει τις βοηθητικές ρόδες και παλεύει με την ισορροπία.

Σκέφτεται πως δεν θα τα καταφέρει, πως θα πέσει -μπορεί και να συμβεί!-, όμως, ξαφνικά, τα καταφέρνει. Μπορεί να περάσουν μήνες ή και χρόνια και πάλι ανεβαίνει ξανά στο ποδήλατο χωρίς πρόβλημα. Χωρίς να χρειαστεί βοηθητικές ρόδες, γιατί «το μυαλό του» -και η «ισορροπία του» -«ήδη ξέρει πώς να το κάνει».

Όταν εκπαιδεύουμε τις σκέψεις μας συμβαίνει κάτι ανάλογο. Λογικά, δεν είναι μια τόσο απλή διαδικασία, αλλά η εξάσκηση του μυαλού έχει τρομερή επίδραση στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα. Αν κάθε φορά που πηγαίνεις κάπου με το ποδήλατο ή με το αυτοκίνητο, ή κάνεις σκι, σκέφτεσαι μόνο την πιθανότητα να πέσεις, να έχεις κάποιο ατύχημα ή να πάθεις κακό, θα καταλήξεις να αποφεύγεις αυτές τις δραστηριότητες λόγω της πνευματικής εξουθένωσης που σου προκαλούν.

Αυτή είναι η αιτία για την οποία μια σκέψη μετατρέπεται σε περιοριστική βεβαιότητα, όταν τη διαχειρίζεσαι με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνει μια δικαιολογία για να αποφύγεις να κάνεις κάτι. Το μυαλό σου δημιουργεί αυτοματισμούς σε όλη σου τη ζωή, που οδηγούν σε άσκοπα μπλοκαρίσματα μπροστά σε διάφορα προβλήματα που προκύπτουν.

Γι' αυτό μιλάμε για απόφαση. Πάρε τον έλεγχο του εαυτού σου, απόφυγε να κατηγορείς τους άλλους, τους τοξικούς ανθρώπους που σε περιβάλλουν, ή τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, το περιβάλλον σου.

Εξέλιξη του Λόγου στο παιδί

Από ποιους παράγοντες καθορίζεται το επίπεδο ομιλίας και γλωσσικής ικανότητας;

Το επίπεδο της ομιλίας και της γλωσσικής ικανότητας ενός παιδιού είναι το αποτέλεσμα των φυσικών ικανοτήτων του, αλλά βέβαια, και των εμπειριών του.

Όταν ένα παιδί γεννιέται με μειωμένες φυσικές ικανότητες εξαιτίας διαφόρων παραγόντων (προγεννητικών, περιγεννητικών κλπ.), τότε κατά την εξέλιξη του η ομιλία και ο λόγος του είναι συχνά διαταραγμένα.

Ποιος είναι ο στόχος της έγκαιρης παρέμβασης;

Ο στόχος της Έγκαιρης Παρέμβασης είναι να εξακριβώσει, να διαγνώσει και να θεραπεύσει τέτοιες περιπτώσεις, έτσι ώστε η επικοινωνία να εξελιχθεί ομαλά. Η Έγκαιρη Παρέμβαση αφορά, στη συγκεκριμένη περίπτωση, παιδιά που γεννιούνται με κάποιο πρόβλημα, κάποια δυσκολία, εμφανή από τις πρώτες μέρες μετά τη γέννηση τους: αφορά παιδιά από την γέννηση έως τα τέσσερα τους χρόνια.

Ποιος είναι ο ρόλος των γονιών;

Οι γονείς, έγκαιρα, πέρα από το σοκ, τη στεναχώρια, την πικρία, την άρνηση, το θυμό, την απόγνωση, συναισθήματα που συχνά συνοδεύουν την διαπίστωση ότι "τα πράγματα δεν πήγαν ακριβώς όπως ήθελαν", πρέπει να ξέρουν με σαφήνεια την κατάσταση που καλούνται να αντιμετωπίσουν _τι να περιμένουν και που να προστρέξουν ώστε να βοηθηθούν κατάλληλα και συστηματικά, για να "συνδιαλαγούν" με τα συχνά απαιτητικά δεδομένα του μωρού τους.

Ένα μωρό στην οικογένεια είναι, έτσι κι αλλιώς, μια νέα πραγματικότητα που, μέρα με τη μέρα, καθώς μεγαλώνει, αλλάζει τις ισορροπίες μέσα στο σπίτι. Ένα μωρό μάλιστα με δυσκολίες, καταλαβαίνουμε ότι, πολύ περισσότερο, δημιουργεί άλλες ανάγκες, άλλο ρυθμό! Οι γονείς, το ζευγάρι ή και τα αδερφάκια, τα παιδιά που ήδη έχουν, πρέπει να μάθουν να ζουν με ένα μωρό αγαπημένο, αλλά πιο δύσκολο από ό,τι φαντάζονταν.

Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις, οι οποίες υποδεικνύουν διαταραχή;

Συχνά, μια διαταραχή, μια καθυστέρηση στην επικοινωνιακή εξέλιξη κάποιου παιδιού, είναι ίσως το πρώτο και πιο σαφές δείγμα μιας πιο σύνθετης και βαθιάς αιτιολογίας. Συχνά, κάποιο παιδί μπορεί, ενώ δεν παρουσιάζει "ξεκάθαρα" κάποιου άλλου τύπου διαταραχή (στην κίνηση του ή στην υγεία του γενικότερα), ωστόσο, να δυσκολεύεται να μεταβεί από το ένα στάδιο στο άλλο, όσον αφορά στο λόγο του. Οι πρώτες λεξούλες ή αργούν να γίνουν προτασούλες ή αργούν να γίνουν κατανοητές από τους τρίτους (και όχι μόνο από τη μαμά, που πάντα όλα τα καταλαβαίνει), ή μοιάζει το παιδί να μην ανταποκρίνεται στις "γλύκες" ή στις φωνούλες του περιβάλλοντος του ή ανταποκρίνεται παράξενα.

Υπάρχουν ακόμα ταμπού για τα παιδιά με επικοινωνιακά προβλήματα;

Σε ένα μεγάλο βαθμό (ευτυχώς όχι τόσο όσο παλιότερα, τώρα και στην χώρα μας αυτό αλλάζει!) οι δυσκολίες στην επικοινωνία, στο λόγο, δεν αντιμετωπίζονται, δεν θεραπεύονται έγκαιρα. Όλοι σίγουρα έχετε ακούσει φράσεις όπως, "θα το ξεπεράσει", "είναι τεμπελάκος γι΄ αυτό δεν μιλάει", "είναι έξι ετών αλλά δεν μιλάει καθαρά, γιατί μπεμπεκίζει"!

Συχνά λοιπόν δεν υπάρχει παρέμβαση, και μάλιστα έγκαιρη, δεν υπάρχει σωστή αξιολόγηση του προβλήματος και βέβαια δεν υπάρχει πρόληψη.

Τόσο το ιατρικό (υπηρεσίες υγείας) όσο και το εκπαιδευτικό (σχολικές υπηρεσίες) σύστημα πολύ πρόσφατα δείχνουν μια κινητοποίηση, από πλευράς κρατικής μέριμνας να βοηθήσουν γονείς που βρίσκονται "πελαγωμένοι".

Ας μην ξεχνάμε ότι στην χώρα μας πολλά θέματα είναι ακόμα ταμπού. Πολλές φορές εμείς οι ίδιοι προσπαθούμε να πιστέψουμε ότι "έλα μωρέ, δεν είναι τίποτα!"

Ποιες είναι οι συνέπειες όταν δεν υπάρχει έγκαιρη παρέμβαση;

Ωστόσο, η καθυστερημένη διαπίστωση του προβλήματος δεν βοηθά στην καλύτερη λύση του. Η καθυστερημένη διαπίστωση, ιδιαίτερα στα προβλήματα του λόγου, επιζητά πιο μακρόχρονη και σύνθετη θεραπευτική προσέγγιση, γιατί ο λόγος είναι αλυσίδα. Από μέρα σε μέρα, με ταχύτατο ρυθμό από τη γέννηση έως τα έξι χρόνια, το παιδί καλείται να βάλει κρίκους για την δόμηση ενός ικανού προφορικού λόγου, τέτοιου ώστε να δεχτεί στην Α΄ δημοτικού την διδαχή του γραπτού.

Τι εννοούμε όταν μιλάμε για λόγο;

Όταν μιλάμε για Λόγο εννοούμε την Αντίληψη και την Εκφορά. Και τα δύο τούτα έχουν να κάνουν με:

Α) Την άρθρωση (τους φθόγγους που χρησιμοποιεί ένα παιδί ) και την ακουστική διάκριση (τους φθόγγους που διακρίνει ένα παιδί )

Β) Tο λεξιλόγιο που κατανοεί και χρησιμοποιεί,

Γ) Tη μορφολογία, δηλαδή τους γραμματικούς κανόνες που χρησιμοποιεί και κατανοεί. Τούτο σημαίνει, όχι ότι βέβαια το παιδί ξέρει κανόνες, αλλά ότι μπορεί, την κατάλληλη στιγμή, να βάλει στη φράση του π.χ. πληθυντικό αριθμό, παρελθοντικό χρόνο, γενική πτώση, ή ότι όταν κάποιος άλλος το κάνει, το παιδί κατανοεί.

Δ) Tη σύνταξη, κατά την ίδια έννοια που εξηγούμε τη μορφολογία παραπάνω

Ε) Tην πραγματολογία, που σημαίνει τους κανόνες της επικοινωνίας, δηλαδή ότι κοιτάμε π.χ. τον άλλο όταν του μιλάμε.

Σκεφτείτε την επικοινωνία της μαμάς με το παιδί και τα γελάκια τους όταν αυτή το ντύνει. Σκεφθείτε τις ιστοριούλες που του λέει και αυτό ρωτά κάτι σχετικό. Και ακόμα, σκεφθείτε ότι μπορεί η μαμά να προσπαθεί να "κουβεντιάσει" με το μικρό της και εκείνο συχνά να είναι "αλλού"...

Αυτή η μητέρα σίγουρα προβληματίζεται, ωστόσο πολλές φορές προσπαθεί να πείσει τον εαυτό της "ότι όλα πάνε καλά!"

Η μητέρα είναι πάντα αυτή που καταλαβαίνει πρώτη ότι κάτι συμβαίνει, συχνά όμως δεν το αποδέχεται.

Σκεφθείτε ότι κάθε ηλικία έχει στάδια εξέλιξης και όπως μετράμε το ύψος και το βάρος και την περίμετρο της κεφαλής, έτσι μετράμε τον αριθμό των λέξεων, το μήκος και τη σύνθεση της πρότασης, ακόμα και την ανταπόκριση στα γλωσσικά ερεθίσματα που έχει ένα παιδί. Μετράμε δηλαδή με νόρμες την πρόοδο των δομών του Λόγου.

Όταν κάποια δομή του Λόγου δεν προχωράει όσο και όπως πρέπει, τότε, επηρεάζονται και τα υπόλοιπα μέρη του λόγου, γιατί είπαμε, ότι ο Λόγος είναι αλυσίδα.

Ποια είναι η σημασία του Λόγου στη σχολική επιτυχία;

Η εξέλιξη του Λόγου είναι καίρια όχι μόνο για την κυριολεκτικά επικοινωνιακή ευτυχία του παιδιού αλλά και για τη σχολική του επιτυχία.

Ο Γραπτός λόγος διδάσκεται στην Α΄ δημοτικού με στόχο την κατάκτηση:

1) της ορθής γραφής

2) της ορθής γραφής καθ΄ υπαγόρευση

και κύρια 3) της ολοκληρωμένης γραφής ως αποτύπωσης σκέψης.

Ο Γραπτός λόγος έχει αυξημένες πιθανότητες να παρουσιάσει μαθησιακές δυσκολίες όταν ο Προφορικός λόγος είναι ατελής.

Στην περίπτωση: α) ψυχοκινητικής καθυστέρησης / ανωριμότητας, β) συνδρόμων, γ) μεταβολικών νοσημάτων, δ) εγκεφαλικών τραυματισμών, ε) βαρηκοΐας, στ) αυτισμού κ.λ.π., ή και οποιουδήποτε προβλήματος που θέτει σε μη άρτια κατάσταση την κινητική των αρθρωτικών οργάνων, τη γνωστική και τη γλωσσική ικανότητα του παιδιού, κατανοούμε ότι, ένας έγκαιρος και σωστός προγραμματισμός παρέμβασης είναι απαραίτητος.

Κάποιος ψυχολόγος, κοινωνικός λειτουργός, οικογενειακός σύμβουλος μπορεί να βοηθήσει την οικογένεια να ασχοληθεί ουσιαστικά με το πρόβλημα και τον οργανωτικό και ουσιαστικό χειρισμό των διαδικασιών για την αντιμετώπιση του.

Με ποιες ειδικότητες μπορεί να συνεργαστεί εποικοδομητικά ο γονιός για να βοηθήσει το παιδί;

Μια ομάδα από ειδικούς επιστήμονες, όπως οι: νεογνολόγος, αναπτυξιολόγος-παιδίατρος, παιδίατρος, παιδονευρολόγος, παιδοψυχίατρος, Ω.Ρ.Λ. , παιδοχειρουργός, ορθοπεδικός, φυσιοθεραπευτής, εργοθεραπευτής, λογοθεραπεδικός , ειδικός παιδαγωγός ( όπου, ανά περίπτωση, καθένας κρίνεται απαραίτητος ή όποιος άλλος) είναι καλό να καταρτίζουν σε συνεργασία ένα πλάνο παρέμβασης για το παιδί και την οικογένεια του, με βήματα προόδου σταδιακά και σε συνδυασμό. Π.χ. ο αναπτυξιολόγος – παιδίατρος δουλεύει συνδυαστικά με τον λογοπεδικό.

Οι γονείς βοηθιούνται όταν έχουν ένα χρονοδιάγραμμα στόχων και πράξεων που πρέπει να επιτελέσουν, ώστε να βελτιώσουν την κατάσταση του παιδιού τους.

Ο ειδικός βοηθιέται από τις παρατηρήσεις των γονιών, από τα δεδομένα που εκείνοι μαζεύουν και τους προβληματισμούς τους. Έτσι ολοκληρώνει την εικόνα που έχει για το παιδί, πέρα από το αναλυτικό ιστορικό που παίρνει και την εξέταση αυτού του ίδιου του παιδιού.

Η αποτελεσματικότητα της Έγκαιρης Παρέμβασης εξαρτάται κατά πολύ από την ηλικία που έχει το παιδί όταν το πρόβλημα αξιολογείται και ξεκινά η αντιμετώπιση του, από το βαθμό και τον τρόπο της συμμετοχής της οικογένειας, από την ομάδα ειδικών που το αναλαμβάνει και την συνέπεια που υπάρχει στις δρομολογημένες ενέργειες παρέμβασης.

Και βέβαια, πάνω απ΄ όλα χρειάζεται ψυχραιμία, και πνεύμα συνεννόησης!

Πάντα ο εαυτός σου θα σου φυλάει το καλύτερο δώρο

Στα ηλεκτρονικά παιχνίδια έχουμε αρκετές ζωές, πέντε, δέκα, δεκαπέντε, απεριόριστες, και πάλι δεν μας φτάνουν, δεν μας αρκούν. Στη ζωή έχουμε μία και τη σπαταλάμε. Λένε, πως ζούμε δύο ζωές, τη δεύτερη τη ζούμε όταν συνειδητοποιήσουμε πόσο άσχημα ζήσαμε την πρώτη.

Και έρχεται ένα πρωί που ξυπνάς με δάκρυα στα μάτια, μισείς τα πάντα και ξεσπάς στον εαυτό σου. Τα χρόνια που έζησες σου φαίνονται ανώφελα κι η αγάπη που πήρες, αλλά και που έδωσες μηδαμινή. Ποια θα είναι η επόμενη πίστα; Ποια μπορεί να είναι η επόμενη κίνηση χωρίς ζωή και χωρίς αγάπη; Να θυμάσαι, η μόνη σου πατρίδα είναι ο εαυτός σου, εκεί θα βρεις την αγάπη για να συνεχίσεις τη ζωή.

Με μια μικρή αναζήτηση στο Internet οι άνθρωποι περιγράφουν την αγάπη ως ζάλη, θύελλα, ελέφαντα, παράξενη, φόβο, ελεύθερη, δύναμη, φως. Στην πραγματικότητα μπορεί να είναι όλα αυτά ή και τίποτα από όλα αυτά. Η αγάπη όμως για εμένα είναι αγνή, δεν έχει σύνορα, ούτε κανόνες, διαρκεί στιγμές, κι όσες πιο πολλές έχεις, τόσο πιο πλούσιος αισθάνεσαι. Σίγουρα πάντως η αγάπη δεν είναι ένα μεγάλο θαύμα, αλλά πολλά μικρά θαύματα μαζί.

Μικρά καθημερινά θαύματα όπως να σκεπάζεις τον σύντροφό σου, να πίνετε από το ίδιο ποτήρι και όταν ανοίγεις τα μάτια σου να βλέπεις τα μάτια του. Οτιδήποτε άλλο είναι συνταγή από γιατρό. Γιατί αν δεν έχεις αγάπη, έρχονται και σε φιλάνε οι αρρώστιες, εσύ γλυκαίνεσαι από τα φιλιά και μετά αγκαλιάζεις τα χάπια. Στο μεσοδιάστημα οι γιατροί σου λένε και τα ονόματα από τις ασθένειες, για να μπορείς να τις αποκαλείς.

Όταν λοιπόν νιώθεις πως σε βαραίνουν οι τύψεις, τα λόγια που δεν είπες κι η αγάπη που δεν έδωσες γύρνα και αγκάλιασε τον εαυτό σου. Πάντα ο εαυτός σου θα σου φυλάει το καλύτερο δώρο. Μια ακόμη ζωή, ανεξάρτητα με το πόσες σου είχε δώσει μέχρι τώρα.

Διαταραχή αποπροσωποποίησης

Αν και οι περισσότεροι έχουμε βιώσει κάποιο είδος αποσυνδετικής εμπειρίας όπως ονειροπόληση ή όταν «χανόμαστε» ενώ βλέπουμε μια ταινία ή διαβάζουμε ένα βιβλίο, όσοι υποφέρουν από μια αποσυνδετική διαταραχή συχνά νιώθουν αποκομμένοι από την πραγματικότητα για μεγάλες χρονικές περιόδους. Αυτή η αποστασιοποίηση μπορεί να προκαλέσει άλλα προβλήματα, όπως δυσκολίες με τη μνήμη, τον συναισθηματικό έλεγχο, την αντίληψη και την ταυτότητα.

Συχνά, μια τραυματική εμπειρία, όπως η κακοποίηση, ένα ατύχημα ή μια καταστροφή μπορεί να πυροδοτήσει μια αποσυνδετική διαταραχή με στόχο τη διαχείριση του πόνου που προκαλείται. Υπάρχουν τρία διαφορετικά είδη αποσυνδετικών διαταραχών με διαφορετικές εντάσεις και σοβαρότητα: η αποσυνδετική διαταραχή ταυτότητας θεωρείται η πιο σοβαρή, η αποσυνδετική αμνησία και η διαταραχή αποπροσωποποίησης/αποπραγματοποίησης θεωρείται η λιγότερο σοβαρή.

Τα συμπτώματα της διαταραχής αποπροσωποποίησης/αποπραγματοποίησης

Τα συμπτώματα αυτής της ψυχικής διαταραχής συνήθως ξεκινούν κατά τα εφηβικά χρόνια ή στα πρώτα ενήλικα έτη (στα παιδιά και στους μεγαλύτερους είναι σπανιότερη). Αν και είναι συνηθισμένοι να βιώνουμε μικρές στιγμές αποσύνδεσης από το περιβάλλον μας, όσοι υποφέρουν από μια αποσυνδετική διαταραχή εμφανίζουν αυτές τις στιγμές για σημαντικές χρονικές περιόδους, όπως για ώρες, μέρες, εβδομάδες ή ακόμα και μήνες.

Τα συμπτώματα της διαταραχής αποπροσωποποίησης περιλαμβάνουν, αλλά δεν περιορίζονται στα ακόλουθα:

– «Εξω- σωματική» αίσθηση σαν ο ασθενής να «αιωρείται πάνω από τον εαυτό του»

– Αίσθηση σαν η ομιλία και οι κινήσεις να ελέγχονται από κάποιον άλλο

– Τα άκρα ή το κεφάλι έχουν την αίσθηση παραμόρφωσης

– Αίσθηση απώλειας των 5 αισθήσεων (όραση, γεύση, ακοή, όσφρηση και αφή) που μας επιτρέπουν να αλληλεπιδρούμε με τον κόσμο γύρω μας

– Αναμνήσεις σαν σκηνές από μια ταινία ο ασθενής θυμάται αλλά χωρίς συναίσθημα και μπορεί να νιώθει ότι δεν είναι δικές του.

Τα συμπτώματα της διαταραχής αποπραγματοποίησης περιλαμβάνουν, αλλά δεν περιορίζονται στα ακόλουθα:

– Αίσθηση ανοικειότητας με το περιβάλλον. Σαν ο ασθενής να ζει σε ένα όνειρο

– Αποσύνδεση/ απομόνωση από τους αγαπημένους

– Το περιβάλλον φαίνεται διαστρεβλωμένο: μουντά, θολά, δυσδιάστατα, υπερβολικά ζωντανά χαρακτηριστικά.

– Ο χρόνος επίσης είναι παραμορφωμένος, σαν ένα πρόσφατο γεγονός να συνέβη πριν από πολλά χρόνια και το αντίστροφο.

Tip: Η διαταραχή αποπροσωποποίησης/ αποπραγματοποίησης δεν θεωρείται ψυχωτική διαταραχή λόγω της ικανότητας του ασθενούς να διαθέτει επίγνωση της πραγματικότητας κατά τη διάρκεια των στιγμών αποσύνδεσης. Το άτομο αντιλαμβάνεται γενικά ότι αυτό που νιώθει δεν είναι η πραγματικότητα. Αντιθέτως, ένας ασθενείς με ψύχωση πιστεύει ότι αυτό που νιώθει και αντιλαμβάνεται αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα.

Αιτίες

Βιολογικοί παράγοντες: νευρικό σύστημα λιγότερο αντιδραστικό σε συναισθήματα, εμφάνιση διπολικής διαταραχής, σχιζοφρένεια κλπ., άλλες παθήσεις όπως η επιληψία.

Περιβαλλοντικοί παράγοντες: Αντίδραση στην βίωση λεκτικής/σωματικής/ψυχολογικής/σεξουαλικής κακοποίησης, αντίδραση σε ένα σοβαρό ατύχημα, σοβαρό οικονομικό στρες, αντιμετώπιση κινδύνου απειλής της ζωής, πένθος, προσπάθεια επιβίωσης από πόλεμο.

ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ: ΠΕΡΙ ΨΥΧΗΣ

Ζ’ 157

Αναφέρουν οκτώ μέρη της ψυχής: τις πέντε αισθήσεις, τη γενεσιουργό δύναμη που υπάρχει μέσα μας, την ικανότητα της ομιλίας και την ικανότητα του λόγου.

Η’ 30-32

Η ανθρώπινη ψυχή, λέει ο Πυθαγόρας, διαιρείται σε τρία μέρη: νοημοσύνη, λογικό, θυμικό. Νοημοσύνη και θυμικό έχουν και τα άλλα ζώα, λογικό μόνο ο άνθρωπος. Η έδρα της ψυχής εκτείνεται από την καρδιά μέχρι τον εγκέφαλο. Στο μέρος της που είναι στην καρδιά έχει την έδρα του το θυμικό, η νοημοσύνη και το λογικό βρίσκονται στον εγκέφαλο. Οι αισθήσεις είναι σταγόνες από αυτά. Το λογικό είναι αθάνατο, όλα τα υπόλοιπα θνητά. Η ψυχή τρέφεται από το αίμα. Οι λογικές δυνάμεις της ψυχής είναι άνεμοι. Τόσο η ψυχή όσο και οι λογικές δυνάμεις είναι αόρατα, γιατί και ο αιθέρας είναι αόρατος. Δεσμά της ψυχής είναι οι φλέβες, οι αρτηρίες και τα νεύρα. Όταν όμως έχει ισχυροποιηθεί κι έχει καταλαγιάσει, δεσμά της γίνονται οι λόγοι και τα έργα. Όταν ριχτεί στη γη, σχηματοποιείται στον αέρα όμοια με το σώμα. 

Ο Ερμής είναι ταμίας των ψυχών, και γι’ αυτό ονομάζεται «πομπαίος», «πυλαίος» και «χθόνιος», διότι αυτός μεταφέρει τις ψυχές από τα σώματα τόσο από τη γη όσο και από τη θάλασσα. Οι καθαρές μεταφέρονται στον ύψιστο χώρο, ενώ οι ακάθαρτες ούτε τις καθαρές πλησιάζουν ούτε η μία την άλλη και δένονται από τις Ερινύες με άρρηκτα δεσμά. Όλος ο αέρας είναι γεμάτος ψυχές, που ονομάζονται δαίμονες και ήρωες, και απ’ αυτές στέλνονται στους ανθρώπους τα όνειρα, τα σημάδια και οι αρρώστιες, και όχι μόνο στους ανθρώπους αλλά και στα πρόβατα και στα άλλα ζώα.

Το μεγαλύτερο πράγμα, λέει, στους ανθρώπους είναι το να κερδηθεί η ψυχή τους από το καλό ή το κακό. Οι άνθρωποι που έχουν αγαθή ψυχή ευδαιμονούν, διαφορετικά δεν ησυχάζουν ποτέ ούτε υπάρχει σταθερότητα στη ζωή τους.

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ: Πιο δύσκολο είναι να διατηρήσεις τα αγαθά παρά να τ’ αποκτήσεις

Ο μέγιστος των Ελλήνων ρητόρων. Γεννήθηκε στην Παιανία, Α. του Υμηττού, όπου σήμερα το χωριό Λιόπεσι. Η γιαγιά του ήταν Σκύθα, γι’ αυτό και ο Αισχίνης τον λοιδωρεί σαν «Σκύθη με ελληνίζουσα φωνή». Έμεινε ορφανός επτά ετών και την περιουσία, που του άφησε ο πατέρας του (μαχαιροποιός και κλινοποιός το επάγγελμα), τη σφετερίσθηκαν οι επίτροποι και οι κηδεμόνες του ορφανού. Ακόμα και τη μόρφωσή του παραμέλησαν. Εκτός απ’ αυτό, ο ορφανός ήταν και τραυλός στη γλώσσα, με άτονη αναπνοή, και δεν μπορούσε να απαγγείλει απνευστί ένα ολόκληρο στίχο. Επί πλέον ήταν άσχημος στο σώμα και καχεκτικός, γι’ αυτό και δεν εφοίτησε σε παλαίστρα, όπως οι τότε νέοι της Αθήνας. Κατόρθωσε όμως όλα τα φυσικά του ελαττώματα να τα κατανικήσει και να εξελιχθεί σ’ ένα δεινό ρήτορα. 

Ως συνήγορος στα δικαστήρια είχε μεγάλη πελατεία, όπως μαρτυρούν οι λόγοι που έγραφε μέχρι το 345 για ιδιωτικές υποθέσεις. Αλλά τη μέγιστη φήμη την απέκτησε με τους πολιτικούς λόγους του προς τους Αθηναίους, αρχίζοντας από 29 ετών, να συμβουλεύει, να υποδεικνύει, να προειδοποιεί, να προτρέπει, να καταγγέλλει. Οι λόγοι του κατά του βασιλιά Φιλίππου (οι «Φιλιππικοί»), ο οποίος επωφελούμενος μιας άρρυθμης καταστάσεως εσκόπευε να κυριαρχήσει σε όλη την Ελλάδα, είναι αληθινά μνημεία λόγου, και άφθαστα δείγματα θάρρους, φιλοπατρίας και αγάπης στην ελευθερία.

Ο Δημοσθένης προσπαθούσε να ανυψώσει το φρόνημα των Αθηναίων, που είχε χαλαρώσει εντελώς αυτή την εποχή και μέγιστο μέρος των πολιτών αδιαφορούσε για τις βλέψεις και τις πράξεις του Φιλίππου. Και όταν ο Φίλιππος βάδιζε προς τη Βοιωτία και την Αττική, ο Δημοσθένης, πήγε στη Θήβα και με τη ρητορική του δύναμη κατόρθωσε να ενώσει τις πρώην εχθρικές πόλεις, που αντιτάχθηκαν κατά του Φιλίππου στη μάχη της Χαιρώνειας (338), και ακόμα μετά το θάνατο του Φιλίππου, προέτρεπε τις ελληνικές πόλεις ν’ αντισταθούν στο νεαρό βασιλιά Αλέξανδρο, που αποκαλούσε «Μαργίτην». Αλλά όταν ο Αλέξανδρος τιμώρησε αυστηρά τη Θήβα με γενική καταστροφή και ζήτησε από τους Αθηναίους να του παραδώσουν 10 δημαγωγούς, μέσα στους οποίους και ο Δημοσθένης, οι Αθηναίοι έπεμψαν πρεσβεία στο Μακεδόνα νικητή και πέτυχαν να ανακαλέσει τη διαταγή του. 

Με την πλήρη επικράτηση του Αλεξάνδρου η φωνή του ρήτορα εσίγησε. Επί πλέον, σε δίκη για την κλοπή των θησαυρών – λαφύρων του Αλεξάνδρου, κατηγορήθηκε για δεκασμό, και μη μπορώντας να πληρώσει το πρόστιμο που του επέβαλαν, φυλακίσθηκε, για ν’ αποδράσει με τη βοήθεια θαυμαστών και φίλων του, και να πάει στην Αίγινα και στην Τροιζήνα, απ’ όπου έστελνε επιστολές στη βουλή και στο δήμο των Αθηναίων, ζητώντας τον επαναπατρισμό του, και μη παύοντας να εξεγείρει διάφορες ελληνικές πόλεις σε πόλεμο κατά των εισβολέων Μακεδόνων. Μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου στην Ασία (323), ο δήμος ψήφισε την επιστροφή του Δημοσθένη στην Αθήνα. Αλλά και πάλι, μετά τη νέα ήττα των Ελλήνων στην Κρανώνα, ο Μακεδόνας νικητής Αντίπατρος, ζήτησε να καταδικασθεί ο ρήτορας σε θάνατο.

Ο Δημοσθένης καταδιωκόμενος κατέφυγε στον Πόρο, όπου, για να μην πέσει στα χέρια του εχθρού, ήπιε δηλητήριο μέσα στο ναό του Ποσειδώνος, και ξεψύχησε μπροστά στο βωμό, τον Οκτώβριο του 322. Σαράντα χρόνια μετά τον τραγικό θάνατό του, οι Αθηναίοι έστησαν στην αγορά χάλκινο ανδριάντα του Δημοσθένη, στη βάση του οποίου χαράχτηκε το επίγραμμα:

«Αν, Δημοσθένη, είχες δύναμη τόση, όσο νου, τότε δεν θα σκύβανε ποτέ σε Μακεδόνων σπαθί οι Έλληνες»

Έργα:

1. Ολυνθιακός
2. Κατά Φιλίππου
3. Περί της ειρήνης
4. Περί Αλοννήσου
5. Περί των εν Χερρονήσω
6. [Φιλίππου] Επιστολή
7. Προς την επιστολήν την Φιλίππου
8. Περί των προς Αλέξανδρον συνθηκών
9. Περί συντάξεως
10. Περί των συμμοριών
11. Υπέρ της Ροδίων ελευθερίας
12. Υπέρ Μεγαλοπολιτών
13. Προς Λεπτίνην
14. Περί του στεφάνου
15. Περί της παραπρεσβείας
16. Κατά Μειδίου
17. Κατά Ανδροτίωνος
18. Κατά Αριστοκράτους
19. Προς Ονήτορα
20. Κατά Τιμοκράτους
21. Κατά Αριστογείτονος
22. Κατά Αφόβου
23. Προς Άφοβον
24. Προς Ζηνόθεμιν
25. Προς Απατούριον
26. Προς Φορμίωνα
27. Προς Λάκριτον
28. Υπέρ Φορμίωνος
29. Προς Πανταίνετον
30. Προς Ναυσίμαχον
31. και Ξενοπείθην
32. Προς Βοιωτόν περί του ονόματος
33. Προς Βοιωτόν περί προικός μητρώας
34. Προς Σπουδίαν
35. Προς Φαίνιππον
36. Προς Λεωχάρη
37. Προς Μακάρτατον
38. Κατά Στεφάνου ψευδομαρτυριών
39. Κατά Ολυμπιοδώρου
40. Κατά Ευέργου και Μνησιβούλου
41. Προς Τιμόθεον
42. Προς Πολυκλέα
43. Περί του στεφάνου της τριηραρχίας
44. Προς Κάλλιππον
45. Προς Νικόστρατον
46. Κατά Κόνωνος
47. Προς Καλλικλέα
48. Κατά Διονυσοδώρου
49. Προς Ευβουλίδην
50. Κατά Θεοκρίνου
51. Κατά Νεαίρας
52. Επιτάφιος
53. Ερωτικός
54. Προοίμια Δημηγορικά
55. Επιστολαί
56. Αποσπάσματα

Το “Εμείς”

Ο Νίτσε είπε πως η τρέλα είναι εξαίρεση στα άτομα αλλά αλλά κανόνας στις ομάδες. Και ο Freud συμφώνησε. Στο βιβλίο του “Η ψυχολογία των Ομάδων και η Ανάλυση του Εγώ”, ο Freud έγραφε πως «Μια ομάδα είναι παρορμητική, ευμετάβλητη και ευέξαπτη”. Με αρκετή περιφρόνηση για τη συμπεριφορά του πλήθους, ο Freud θεωρούσε πως οι άνθρωποι που ανήκαν σε μια ομάδα παλινδρομούσαν στη βρεφική ηλικία ως συνέπεια της συμμετοχής τους σ’ αυτή την ομάδα.

Ο Freud μνημονεύει τον Le Βoti, ένα Γάλλο σχολιαστή της ψυχολογίας- του πλήθους, για να εξηγήσει το γεγονός ότι όταν άνθρωποι διαφορετικοί μεταξύ τους σχηματίζουν μια ομάδα, αποκτούν «ένα είδος συλλογικού νου, που τους κάνει να αισθάνονται, να σκέπτονται και να πράττουν μ’ έναν τρόπο αρκετά διαφορετικό από αυτόν που θα ακολουθούσαν αν ήταν μόνοι τους”. Όπως είπε ο Freud, η ομάδα «κατευθύνεται σχεδόν αποκλειστικά από το ασυνείδητο”

Στηριγμένος στα σχόλια του Le Βoti, ο Freud συνεχίζει: «Η ομάδα είναι ιδιαίτερα εύπιστη και ανοικτή στις επιρροές, δεν διαθέτει κριτική ικανότητα και δεν υφίσταται γι’ αυτήν τίποτα που να είναι αδύνατον. Σκέφτεται με εικόνες που ανασύρουν η μία την άλλη συνειρμικά… εικόνες που η συμφωνία τους με την πραγματικότητα ποτέ δεν ελέγχεται από κάποιο έλλογο μέσο. Τα αισθήματα της ομάδας είναι πάντα πολύ απλά και πολύ ακραία, έτσι ώστε η ομάδα να μη γνωρίζει τι σημαίνει αμφιβολία ή αβεβαιότητα».

Με τη λέξη “ομάδα” ο Freud όριζε μια έννοια που βρισκόταν πολύ κοντά στον όχλο αλλά και σε οποιαδήποτε μεγάλη οργάνωση, όπως η Εκκλησία ή ο στρατός, δύο παραδείγματα που τα χρησιμοποίησε για να εξηγήσει τη θεωρία του. Αυτό που διαχωρίζει μια “ομάδα” από το άτακτο πλήθος είναι τα κοινά σχήματα: μια κοινή αντίληψη των πραγμάτων, «ένα κοινό ενδιαφέρον για κάποιο αντικείμενο, μια παρόμοια συναισθηματική προκατάληψη απέναντι σε κάποια κατάσταση», όπως λέει ο Freud. Όσο πιο πολλά μοιράζεται ένα σύνολο και, ως εκ τούτου, όσο υψηλότερος είναι ο βαθμός της “ψυχικής ομοιογένειας των μελών του”, «τόσο πιο έκδηλη είναι η ύπαρξη του ομαδικού νου».

Σύμφωνα με τον Freud, το σήμα κατατεθέν του ατόμου­ μέλους μιας ομάδας είναι η αντικατάσταση του ατομικού εαυτού από τον ομαδικό. Η ψυχολογία της ομάδας, όπως είπε ο Freud, περιλαμβάνει «τη συρρίκνωση της συνειδητής ατομικής προσωπικότητας, την επικέντρωση των σκέψεων και των αισθημάτων προς μια κοινή κατεύθυνση». Αυτό ερμηνεύει και την υπεροχή των κοινών σχημάτων έναντι των προσωπικών.

Η αρχετυπική ομάδα, σύμφωνα με τη θεωρία του Freud, είναι η “πρωταρχική ορδή”, μια συγκέντρωση πρωτόγονων “γιων” που ορίζονται από ένα δυνατό “πατέρα”. Τα ιδιαίτερα σχήματα που συνιστούν τη σκέψη της ομάδας θα είναι, από αυτή την άποψη, εκείνα που υπαγορεύει ο πατέρας – ένας δυνατός, χαρισματικό ς ηγέτης. Τα μέλη μιας τέτοιας ομάδας, λέει ο Freud, αφήνουν τις νοητικές τους λειτουργίες στην ευθύνη του αρχηγού, εκείνος όμως είναι αυτόνομος. Ο ομαδικός νους, λοιπόν, είναι ο νους του ηγέτη σε μεγαλύτερη κλίμακα. Στον ομαδικό νου «Το άτομο εγκαταλείπει το ιδανικό περί του Εγώ και το αντικαθιστά με το ιδανικό της ομάδας, όπως αυτό ενσαρκώνεται από τον αρχηγό της».

Σύμφωνα με τον Freud, το πρότυπο της πρωτόγονης οικογένειας είναι το μοντέλο για όλες τις ομάδες. Μέσα από τις ατελείωτες παραλλαγές στη σύνθεση μιας ομάδας – πρόσκαιρης ή μόνιμης, ομοιογενούς ή ετερογενούς, φυσικής ή κατασκευασμένης και ούτω καθεξής – ο Freud είδε να λειτουργεί το ίδιο δυναμικό: όσο υπάρχει μια κοινή αντίληψη, τα μέλη μιας ομάδας μοιράζονται μια κοινή θεώρηση για τα πράγματα – τα ομαδικά σχήματα.

Στον πρόλογο του βιβλίου του Freud, ο Αμερικανός ψυχαναλυτής Frantz Alexander σπεύδει να προσθέσει πως αυτό που περιγράφει ο Freud ισχύει περισσότερο για ομάδες με έναν απολυταρχικό ηγέτη παρά για «ελεύθερες, δημοκρατικές κοινωνίες, αποτελούμενες από πιο ανεξάρτητα και αυτόνομα άτομα». Αυτή η προειδοποίηση διαφοροποιεί το δυναμικό της ομάδας ως προς μια σημαντικότατη λεπτομέρεια: για να μοιραστούν τα μέλη της ένα σχήμα, δεν είναι ανάγκη να υιοθετήσουν τα σχήματα ενός ισχυρού ηγέτη. Αυτόν το ρόλο τον παίζει μάλλον ένα αφηρημένο ιδανικό ή μια διάταξη σχημάτων σύμφυτη με τον τρόπο λειτουργίας της ομάδας. Είτε έχουν είτε δεν έχουν ένα δηλωμένο αρχηγό, τα μέλη της ομάδας προσκολλώνται σε μια κοινή αντίληψη πραγμάτων.

Αν μια ομάδα μπορεί να μοιραστεί τα σχήματά της, μπορεί επίσης να διαθέτει και κοινά χάσματα. Ο Erik Erikson δίνει έμφαση σ’ αυτή την πιθανότητα. Αναφέρει πως κάποτε ρώτησε την Anna Freud αν οι αμυντικοί μηχανισμοί τους οποίους εκείνη επεξεργαζόταν μπορούσαν να είναι κοινοί. Το συμπέρασμα ήταν πως πράγματι είναι «κοινοί. .. τόσο ανάμεσα σε άτομα και οικογένειες, όσο και… σε μεγαλύτερες ομάδες». Ο Erikson παρατηρεί πως αυτό που ο Freud εννοούσε με την έννοια “ego” – ich στα γερμανικά – μεταφράζεται θαυμάσια με την προσωπική αντωνυμία “Ι”.” Συνεχίζοντας, ο Erikson παρατηρεί πως όταν οι άνθρωποι αλληλοεπιδρούν μπορεί να δημιουργηθεί ένα “εμείς” που έχει το ίδιο βάρος με το “εγώ” – και οργανώνει την κοινή εμπειρία. Σε μια ομάδα αυτό το “εμείς” είναι ο συλλογικός εαυτός.

Η ανάγκη για τη δημιουργία μιας ομάδας μπορεί να προκύψει με θαυμαστό αυθορμητισμό. Ας πούμε, όταν γίνεται ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα, οι τυχαίοι περαστικοί μετατρέπονται σε μια συντονισμένη ομάδα από την οποία άλλοι βοηθούν τα θύματα, άλλοι καλούν τις αρχές, άλλοι κατευθύνουν την κυκλοφορία κ.λπ. Η συγκρότηση μιας τέτοιας ομάδας εξαρτάται από τα κοινά της σχήματα σχετικά με το τι πρέπει να κάνει σε τέτοιες περιστάσεις. Καταστάσεις ανάγκης με πιο εξωτικό χαρακτήρα, λ.χ. ένας ελέφαντα ς που δραπέτευσε από το ζωολογικό κήπο ή ο απρόοπτος τοκετός μιας συνταξιδιώτισσας στο αεροπλάνο μπορεί να μην προκαλέσουν μια τόσο συντονισμένη ανταπόκριση. Η ενεργοποίηση των κοινών σχημάτων είναι αυτή που συνενώνει το “εμείς”: όσο περισσότερο μοιράζεται μια ομάδα μια τέτοια κοινή αντίληψη, τόσο σταθερότερη είναι.

Ο “κοινός εαυτός” δίνει στα άτομα-μέλη μιας ομάδας την αίσθηση ότι είναι υπαρκτά και έχουν μια ταυτότητα, λόγω του ότι ανήκουν σ’ αυτή την ομάδα. Όπως ο ατομικός εαυτός, έτσι και ο ομαδικός συνεπάγεται μια διάταξη σχημάτων που καθορίζουν τον κόσμο σε σχέση με την ομάδα, που εξηγούν τη συλλογική εμπειρία και που ορίζουν τι είναι σχετικό και τί όχι.

Ο λόγος που τόσο εύκολα εντασσόμαστε σε μια ομάδα, όπως είπε ο Freud, είναι ότι έχουμε εξασκηθεί να το κάνουμε από παιδιά, με τις οικογένειές μας. Η ομάδα είναι μια ψευδοοικογένεια: το μοντέλο της είναι η οικογένεια, που τα δυναμικά της δρουν σε οποιοδήποτε σύνολο με όλους τους μηχανισμούς του οικογενειακού εαυτού. Ο οικογενειακός εαυτός κατά κάποιον τρόπο αναπαράγει τα δυναμικά του προσωπικού εαυτού.

Όπως και ο ατομικός εαυτός, ο ομαδικός μπορεί μέσα στα πλαίσια μιας κοινής επίγνωσης να διατηρηθεί ή να παραδοθεί εν μέρει σ’ ένα κοινό ασυνείδητο – ένα βασίλειο κοινής εμπειρίας που ποτέ δεν θα εκφραστεί ανοιχτά, αλλά παρ’ όλα αυτά θα ασκήσει επιβλητικά την επιρροή της στην ομάδα.

Μια σαφή περιγραφή του κοινού εαυτού κάνει ο ψυχαναλυτής Wilfred Βίοn μιλώντας για τη “νοημοσύνη της ομάδας”, που τη βλέπει ως μια δεξαμενή όπου εναποτίθενται οι ευχές, οι απόψεις, οι σκέψεις και τα συναισθήματα των μελών της ομάδας. Οποιαδήποτε συμβολή στη νοημοσύνη της ομάδας πρέπει να είναι σε συμφωνία με τη συμβολή των άλλων – τα μόνα σχήματα που μπορούν να είναι κοινά είναι εκείνα που ενσωματώνει ο ομαδικός εαυτός. Η πιο σημαντική πτυχή της νοημοσύνης της ομάδας, λέει ο Βίοn, είναι οι βασικές παραδοχές σχετικά με το χειρισμό των αγχογόνων πληροφοριών ή, σύμφωνα με την ορολογία αυτού του βιβλίου, τα προτιμώμενα χάσματα.

Ένας άλλος ειδικός στην ψυχολογία των ομάδων, ο Robert Bales, περιγράφει με παρόμοιους όρους το ομαδικό ασυνείδητο. Ο Bales παρατήρησε ότι τα μέλη μιας ομάδας καταλήγουν να μοιραστούν μια ενοποιημένη φανταστική ζωή, έτσι ώστε αυτό που λέει ο ένας να έχει κάποιο ασυνείδητο νόημα για τους άλλους. Μ’ αυτό τον τρόπο μπορεί να υπάρξει ένα επικοινωνιακό σύστημα δύο λωρίδων: μίας η οποία θα χειρίζεται τα ζητήματα που φαινομενικά απασχολούν την ομάδα και μιας συγκαλυμμένης που θα σχετίζεται με τα ανομολόγητα – αν και σε όλους κατανοητά – άγχη της ομάδας.

Ένας σύμβουλος επιχειρήσεων μας δείχνει πώς λειτουργεί το ομαδικό ασυνείδητο, αναφέροντας το παράδειγμα των αντιπροέδρων μιας εταιρείας την οποία πρόσφατα είχε εξαγοράσει ένας άλλος εμπορικός οίκο.” Οι αντιπρόεδροι φοβούνταν μήπως χάσουν τη δουλειά τους ή μήπως υποβιβαστεί η θέση τους στην επιχείρηση, και είχαν αναπτύξει ένα σκεπτικό “κατάστασης πολιορκίας” μπροστά στην απειλή πως από στιγμή σε στιγμή θα άκουγαν τα κακά νέα.

Καθώς οι αντιπρόεδροι περίμεναν να έρθει ο προϊστάμενος διοικητικού για να αρχίσει η συνάντηση, κάποιος άρχισε να μιλάει για ένα πρόσφατο ταξίδι του με μικρό αεροπλάνο. Το αεροσκάφος είχε παρουσιάσει κάποιο πρόβλημα και του είχε ζητηθεί να αλλάξει θέση ώστε να μετατοπισθεί το βάρος. Το επίκεντρο της ιστορίας ήταν το μέγεθος της αγωνίας που είχε νιώσει και το πόσο ευάλωτοι αισθάνονται πολλές φορές οι άνθρωποι. Τότε μπήκε στη συζήτηση και ο άλλος αντιπρόεδρος, ο οποίος είχε να αφηγηθεί μια ιστορία πανικού σ’ ένα αεροπλάνο που έπιασε φωτιά λίγο πριν την απογείωση. Αυτή η ιστορία οδήγησε κάποιον άλλον να διηγηθεί πώς είχε κινδυνεύσει από τα πυρά ελεύθερων σκοπευτών στη Βηρυτό.

Η συζήτηση συνεχίστηκε στο ίδιο ύφος μέχρις ότου ξεκίνησε η συνεδρίαση. Η ερμηνεία που δίνει ο σύμβουλος είναι πως, σιωπηρά, είχε γίνει αποδεκτό ότι η όλη συζήτηση είχε σχέση με την εύθραυστη θέση των αντιπροέδρων και με το φόβο όλων τους για την επερχόμενη καταστροφή. Αυτό το είδος σιωπηρής αντίληψης είναι δυνατόν να υπάρξει με τη βοήθεια των κοινών σχημάτων του ομαδικού εαυτού.

Σε ένα συλλογικό όργανο όπως ο εαυτός, τα σχήματα διευθετούν και τη ροή των πληροφοριών. Σε οποιαδήποτε ομάδα τα σχετικά σχήματα είναι εκείνα που τα άτομα-μέλη μοιράζονται μεταξύ τους – το υποσύνολο των σχημάτων που αποτελούν το “εμείς”.

Το “εμείς”, όπως θα υποστηρίξω παρακάτω, είναι το ίδιο ευάλωτο στις αυταπάτες όπως και ο εαυτός. Η κινητήρια δύναμη που βρίσκεται πίσω από τη δημιουργία της κοινής αντιληπτικής πλάνης σε μια ομάδα είναι πανομοιότυπη με εκείνη που λειτoυργεί στον εαυτό: στοχεύει κι αυτή στην ελαχιστοποίηση του άγχους.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

7.4. Η κατωιταλιωτική κεραμική

Αναφέραμε ήδη ότι από το τέλος του 5ου αιώνα π.Χ. άρχισε στην Κάτω Ιταλία η παραγωγή ερυθρόμορφων αγγείων όμοιων με τα αττικά, με συνέπεια τον περιορισμό των αττικών εξαγωγών. Τα εργαστήρια που παρήγαν τα αγγεία αυτά τα δημιούργησαν πιθανότατα Αθηναίοι κεραμείς, οι οποίοι έφυγαν από την πόλη τους και εγκαταστάθηκαν στην Κάτω Ιταλία για να βρίσκονται πιο κοντά στις κύριες αγορές των προϊόντων τους. 

Τα πρώτα κατωιταλιωτικά αγγεία δύσκολα διακρίνονται από τα αττικά. Η κυριότερη διαφορά τους είναι ότι το μαύρο γάνωμά τους δεν έχει τη στιλπνότητα που χαρακτηρίζει εκείνο των προϊόντων του αττικού Κεραμεικού. Με την πάροδο του χρόνου τα εργαστήρια της Κάτω Ιταλίας (και αργότερα της Σικελίας) ανέπτυξαν το καθένα τη δική του χαρακτηριστική τεχνοτροπία. Το πιο παραγωγικό από τα εργαστήρια αυτά ήταν το απουλικό, εγκατεστημένο στον Τάραντα, του οποίου η επίδραση στα υπόλοιπα είναι εμφανής, ιδιαίτερα μετά τα μέσα του 4ου αιώνα. 

Τα παλαιότερα απουλικά ερυθρόμορφα αγγεία χρονολογούνται στη δεκαετία 430-420 π.Χ.· είναι συνήθως μικρού μεγέθους και οι παραστάσεις τους είναι απλές, ενώ οι αγγειογράφοι αποφεύγουν τη χρήση πρόσθετων χρωμάτων. Από το τέλος του 5ου αιώνα όμως αρχίζουν να εμφανίζονται μεγάλα σχήματα, ιδιαίτερα κρατήρες, που διακοσμούνται με μεγάλες πολυπρόσωπες συνθέσεις, από τις οποίες δεν λείπουν τα πρόσθετα χρώματα, όπως το λευκό, το κίτρινο και το ιώδες. Ενδιαφέρον έχουν επίσης τα πλούσια φυτικά μοτίβα που κοσμούν κενές περιοχές στην επιφάνεια των αγγείων καθώς και τα αρχιτεκτονικά στοιχεία, τα οποία αποδίδονται με τη χρήση της προοπτικής.

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: ΙI. ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΩΚΡΑΤΙΚΟΥΣ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

15.14. Εδώ είναι το ταξίδι

Η «Πλατωνόπολις», το σχέδιο του Πλωτίνου να πάρει από τον αυτοκράτορα μια ερειπωμένη πόλη στην Καμπανία της Ιταλίας για να ζήσουν εκεί οι φιλόσοφοι σύμφωνα με τους πλατωνικούς νόμους, δεν ευοδώθηκε. Δεν πρέπει να τον πείραξε. Εξάλλου, για αυτόν η ψυχή, μετά τη σωματική περιπέτειά της, επιστρέφει στον οικείο τόπο της, στον εαυτό της.

Γράφει ο Πλωτίνος για το Είναι (Εννεάδες 6.9.11.49-51· 6.9.9.15-16): Οὗτος θεῶν καὶ ἀνθρώπων θείων καὶ εὐδαιμόνων βίος, ἀπαλλαγή τῶν ἄλλων τῶν τῇδε, βίος ἀνήδονος τῶν τῇδε, φυγὴ μόνου πρὸς μόνον. Τὸ ἀληθῶς ζῆν ἐνταῦθα. («Αυτός είναι ο βίος των θεών και των θεϊκών και ευδαιμόνων ανθρώπων: απελευθέρωση από τα πράγματα του κόσμου τούτου, ζωή που δεν βρίσκει ηδονή στα εδώ, φυγή του μοναχικού προς το μοναχικό. Εδώ είναι η ζωή η αληθινή.»)

«Εγώ είμαι η ζωή η αληθινή,» λέει ο Ιησούς. Ανάλογα ο αποκαλυμμένος Θεός της Βίβλου έλεγε, σε ελληνική μετάφραση: «Εγώ είμαι ο Ων.» Ο Ωριγένης ταύτισε το Είναι με τον Θεό και διατήρησε την ίδια με τον Πλωτίνο επιθυμία για τη ζωή που οδηγεί στην ένωση με τον Θεό. Ένιωθε κι αυτός παρεπίδημος, περαστικός από αυτό τον κόσμο. Δέθηκε με τόπους, την Αλεξάνδρεια και την Καισάρεια, με ανθρώπους, με το έργο του - αναζητούσε όμως μια άλλη πόλη, όχι την «πλατωνόπολη» στις πράσινες πλαγιές της Καμπανίας. Δεν θα περάσει καιρός και πολλοί χριστιανοί θα βγουν από τις πόλεις στην έρημο, για να ιδρύσουν εκεί ως μοναχοί τις δικές τους «ουρανουπόλεις».

Για τον Ωριγένη η «φυγή της ψυχής» από αυτό τον κόσμο ήταν κάτι διαφορετικό από την εκστατική φυγή του Πλωτίνου. Στους διωγμούς που έζησε είχε δει πολλές ψυχές να φεύγουν· ψυχές που θα τις ήθελε παντοτινούς συνομιλητές και πίστευε ότι θα τις έχει. Υπήρξαν στιγμές που θέλησε κι αυτός να φύγει: μικρός με τον πατέρα του, μετά με τους μαθητές του. Όμως το ιδανικό του δεν ήταν να απελευθερωθεί η ψυχή από το σώμα, αλλά να υπαχθούν και τα δύο στο πνεῦμα.

Ο μάλλον απρόσωπος θεός του Πλωτίνου και ο προσωπικός Θεός του Ωριγένη δεν είναι το ίδιο. Και οι δύο, όμως, υπαγορεύουν μια κοινή φιλοσοφική στάση: αν σκοπός του ανθρώπου δεν είναι η (οποιαδήποτε) ευτυχία, αλλά η ένωση με το κατεξοχήν «αντικείμενο» της αγάπης, τότε το πιο σημαντικό είναι αυτή η εμπειρία. Και γι᾽ αυτό που είναι το πιο σημαντικό (ή έστω: το πιο σημαντικό για μας) δύσκολα μπορούμε να μιλήσουμε.

Έτσι, με έναν τρόπο σχετικά καινούργιο στη φιλοσοφία, η θεωρητική διδασκαλία, τα γραπτά κείμενα μπορούν να υπαινιχθούν αυτή την εμπειρία, όχι όμως και να καθοδηγήσουν σε αυτήν. Ο φιλοσοφικός λόγος επιχειρεί να υπαινιχθεί ή να δείξει προς κάτι που τον υπερβαίνει. Αλλά το μέγιστο μάθημα ανήκει στον χώρο της ύπαρξης και δεν γράφεται.

«Ποιο θα είναι το πέρας του λόγου, παρά η αμήχανη σιωπή και η ομολογία ότι δεν γνωρίζουμε απολύτως τίποτε για τα πράγματα εκείνα που ποτέ δεν θα γνωρίσουμε, επειδή είναι απρόσιτα;» θα ρωτήσει ο Δαμάσκιος (Περί αρχών 1.15.23-25) δύο αιώνες αργότερα (Τί πέρας ἔσται τοῦ λόγου, πλὴν σιγῆς ἀμηχάνου καὶ ὀμολογίας τοῦ μηδὲν γιγνώσκειν, ὧν μηδὲ θέμις, ἀδυνάτων ὄντων, εἰς γνῶσιν ἐλθεῖν;).

Ο φιλοσοφικός λόγος παίζει πλέον με τα όριά του, τα δοκιμάζει και δοκιμάζεται, προτού αφεθεί στη σιωπή. Το άρρητο δεν λέγεται (ούτε μοιράζεται), μόνο φανερώνεται και βιώνεται. Τότε έρχεται η ώρα του φιλοσόφου βίου.