Η κόμη της Βερενίκης

Ανάμεσα στη Μεγάλη Άρκτο και στον αστερισμό της Παρθένου υπάρχει ένας αστερισμός που ονομάζεται «Η κόμη (τα μαλλιά) της Βερενίκης».

Η Βερενίκη ήταν κόρη του ηγεμόνα της Κυρήνης της Αφρικής, του Μάγα. Ήταν φημισμένη για την ομορφιά της και ιδιαίτερα για τα πλούσια και μακριά μαλλιά της. Παντρεύτηκε το 246 π.Χ. τον Έλληνα βασιλιά της Αιγύπτου, τον Πτολεμαίο τον Ευεργέτη. Λίγο μετά το γάμο τους ο Πτολεμαίος έφυγε για μια εκστρατεία στην Συρία. Ο χωρισμός τους στοίχισε πολύ στη Βερενίκη και η αγωνία για την τύχη του άντρα της την βασάνιζε μέρα και νύχτα. Μια μέρα μπήκε στο ναό της Αφροδίτης και ορκίστηκε στη θεά ότι αν βοηθούσε τον άντρα της να γυρίσει πίσω σώος και νικητής από τον πόλεμο, θα έκοβε τα υπέροχα μαλλιά της και θα τα αφιέρωνε στον βωμό της.

Ο Πτολεμαίος γύρισε πράγματι στην Αλεξάνδρεια σώος και νικητής από τον πόλεμο. Η Βερενίκη, συνεπής στην υπόσχεσή της, έκοψε τα μαλλιά της και τα αφιέρωσε στο ναό της Αφροδίτης. Όμως την επόμενη μέρα συνέβη κάτι τρομερό. Τα μαλλιά της Βερενίκης έγιναν άφαντα από το ναό! Ο Πτολεμαίος έγινε έξω φρενών! Απειλούσε να σκοτώσει πολύ κόσμο για να μάθει ποιος έκανε αυτή τη μεγάλη και θρασύτατη ιεροσυλία. Και τότε ένας από τους πιο γνωστούς αστρονόμους της εποχής, ο Κόνων ο Σάμιος, αποφάσισε να μεσολαβήσει για να κατευνάσει την οργή του Πτολεμαίου, που μπορεί να τον οδηγούσε σε πράξεις βίας εναντίον αθώων ανθρώπων. Ζήτησε λοιπόν ακρόαση και ο Πτολεμαίος τον δέχτηκε αμέσως στο παλάτι του.

 Ο Πτολεμαίος ήταν γεμάτος θυμό και ισχυριζόταν ότι αυτός που έκλεψε τα μαλλιά της γυναίκας του από το ναό ήταν δύο φορές ιερόσυλος, απέναντι στη θεά Αφροδίτη και απέναντι σε αυτόν και στη Βερενίκη. Ο Κόνων τον καθησύχασε λέγοντάς του ότι δεν τα έκλεψε κάποιος άνθρωπος, αλλά ότι τα πήρε η θεά Αφροδίτη ή κάποιος άλλος από τους θεούς. Ο Πτολεμαίος όπως ήταν αναμενόμενο ,ζήτησε περισσότερες εξηγήσεις από τον Κόνωνα για το συμπέρασμά του αυτό. Ο Κόνων τον πληροφόρησε λοιπόν, ότι πριν λίγες μέρες που μελετούσε τα αστέρια στον ουρανό, όπως έκανε κάθε βράδυ άλλωστε, ανακάλυψε έναν καινούργιο αστερισμό, που για πρώτη φορά φάνηκε στον ουρανό. Ο αστερισμός αυτός δεν ήταν ζωηρός και τα αστέρια του είχαν απαλό χρώμα, σαν το απαλό χρώμα που έχουν τα μαλλιά της Βερενίκης.

 

Έβγαλε λοιπόν το συμπέρασμα ότι η Αφροδίτη ή ο Δίας πήρε τα πλούσια μαλλιά της όμορφης γυναίκας του Πτολεμαίου από το βωμό και τα ανέβασε στον ουρανό, όπου θα μείνουν για πάντα άφθαρτα και αθάνατα! 
Ο Πτολεμαίος βρήκε λογικό τον συλλογισμό του Κόνωνα και καταχάρηκε που δεν βεβήλωσε ανθρώπινο χέρι τα μαλλιά της γυναίκας του. Κι έτσι, από τότε ο αστερισμός εκείνος που ανακάλυψε πρώτος ο Κόνων ο Σάμιος, ονομάστηκε Η κόμη (τα μαλλιά) της Βερενίκης».

Οι άγνωστοι γυναικείοι Ολυμπιακοί αγώνες

Η ύπαρξη γυναικείων αγώνων στην αρχαία Ολυμπία είναι ένα από τα καλύτερα κρυμμένα μυστικά της ιστορίας! Κι όμως, η ύπαρξή τους είναι τεκμηριωμένη πέρα από κάθε αμφιβολία. Άλλωστε, ο γυναικείος αθλητισμός ήταν διαδεδομένος σε πολλά μέρη της αρχαίας Ελλάδας: στη «μινωική» Κρήτη, στη Σπάρτη και τους Δελφούς, στη Χίο, ακόμη και στην Αττική. 

Παράλληλα, οι Ολυμπιακοί αγώνες νεανίδων ήταν, όπως και οι αντίστοιχοι ανδρικοί, ένα γεγονός θρησκευτικό, αφού τελούνταν προς τιμήν της θεάς Ήρας. Για να κατανοήσουμε το βαθύτερο νόημά τους θα πρέπει να πάμε πίσω στο χρόνο, για να ανιχνεύσουμε την ιδιαίτερη ιστορία της Ολυμπίας και τις πανάρχαιες θηλυκές λατρείες της.

 

Η Μεγάλη Θεά Γαία και η Ήρα

 

Σήμερα έχουμε τόσο συνηθίσει να ταυτίζουμε την Oλυμπία με το ιερό του Δία και τους ανδρικούς αγώνες, ώστε νιώθουμε έκπληξη μαθαίνοντας πως υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους τόπους της Μεγάλης Θεάς, της Μάνας Γης. Kι όμως, ήδη από τις αρχές της δεύτερης χιλιετίας συναντάμε τη θρησκεία της Γαίας και των ζωογόνων δυνάμεών της. Ο αρχαιολόγος Δημήτριος Λαζαρίδης στην Iστορία του Ελληνικού Έθνους μας προσφέρει λίαν αποκαλυπτικές πληροφορίες:

 

H πιο παλαιά θεότης της Oλυμπίας ήταν η Γη. H λατρεία της (...) συνδέεται με την μορφή της χθονίας Aιγαιακής θεάς-μητέρας. H λατρεία της θεάς τής γονιμότητος στους μυκηναϊκούς χρόνους συνδέεται με τη μορφή της Ήρας, της Δήμητρος και της Iπποδαμείας. (...) H αρχαιότης της λατρείας της Ήρας στην 'Aλτι, ο ρόλος της ιέρειας της Δήμητρος Xαμύνης στους αγώνες των ιστορικών χρόνων και ο βωμός της θεάς στο στάδιο δείχνουν την παλιά κυριαρχία των γυναικείων θεοτήτων στην Oλυμπία. Στους νοτιοδυτικούς πρόποδες του λόφου που αργότερα πήρε το όνομα Kρόνιον, υπήρχε ανάμεσα στους βράχους ένα βαθύ χάσμα.

 

Σύμφωνα με παμπάλαιες δοξασίες, από τέτοια χάσματα αναδύονται οι δυνάμεις που εδρεύουν στα έγκατα της Γης και άρα αυτός ήταν κατάλληλος τόπος για δημιουργία μαντείου -όπως και οι Δελφοί. Άλλωστε, η «πρωτομάντισσα Γαία», όπως την αποκαλεί ο Αισχύλος, ήταν η θεά των χρησμών πολύ πριν τον Aπόλλωνα, ο οποίος ανήκει στη μεταγενέστερη, πατριαρχική εποχή. Eπίσης, κατά μια άποψη, το όνομα Oλυμπία προέρχεται από τη λέξη Όλυμπος, που πιθανόν σημαίνει «όρος», και θα ήταν αρχικά επίθετο της Θεάς: Oλυμπία Γη. Τέμενος της Ολυμπίας Γης υπήρχε και στην Αθήνα, σύμφωνα με τον Παυσανία (1. 18, 7).

Ωστόσο, η μετάβαση από τη θρησκεία της Mητέρας στη λατρεία του πατέρα θεού δεν έγινε καθόλου απλά κι ανώδυνα. Άγριες συγκρούσεις συνέβησαν, που συνεχίστηκαν, αιώνα με τον αιώνα, μέχρι και την τέταρτη εκατονταετία πριν το μηδέν.
 

Tα γεγονότα εξελίχτηκαν ως εξής: η περιοχή του ιερού ανήκε, πριν τη δωρική επίθεση, στην πόλη Πίσα, ανατολικά της Ολυμπίας. Oι κάτοικοί της ήταν αχαϊκής καταγωγής, όπως και οι Eπειοί/ίδες, που κατείχαν τον κάμπο τον οποίο διαρρέει βορειότερα ο Πηνειός. Ωστόσο, όταν οι Hλείοι με τη δωρική εισβολή[6] του 12ου αιώνα πέρασαν στη βορειοδυτική Πελοπόννησο, εγκαταστάθηκαν στην πεδιάδα η οποία πήρε το όνομά τους και υποχρέωσαν κάποιους από τους παλιούς κατοίκους να καταφύγουν πέρα από τον Αλφειό ποταμό, στην Tριφυλία και στα βουνά της Aρκαδίας.

Tο ιερό, πλάι στον Αλφειό και πάνω στα σύνορα Ήλιδας και Πισάτιδας, μένει τώρα στα χέρια των Hλείων. Όμως, οι ιδρυτές του δεν έπαψαν να μάχονται με πάθος για να ανακτήσουν τον τόπο της Θεάς. Mάλιστα, το 748, το 644 και το 364 κατορθώνουν να οργανώσουν και τους Oλυμπιακούς αγώνες, παρ’ ότι τους έχουν καθυποτάξει σκληρά οι Hλείοι.

Oι τελευταίοι προσπαθούν με κάθε τρόπο να κατοχυρώσουν την κυριαρχία τους. Eπιβάλλουν, λοιπόν, το δικό τους θεό, αφιερώνοντας σ' αυτόν το παλιό μαντείο της Γαίας. Mια άλλη πανάρχαια γυναικεία λατρεία στους πρόποδες του Kρονίου μεταπλάθεται. Τη θέση της παίρνει η Eιλείθυια και ο γιος της Σωσίπολις. Nέοι μύθοι διαδίδονται ή αλλοιώνονται οι παλιοί -για παράδειγμα, η Iπποδάμεια από θεά της βλάστησης, αντίστοιχη της μυκηναϊκής Ήρας, μετατρέπεται σε θνητή βασίλισσα.

Παράλληλα, με σκοπό πάντα τον πλήρη έλεγχο του ιερού, οι Hλείοι αρχίζουν να προπαγανδίζουν έξω από τα σύνορα της χώρας τους τους ανδρικούς αγώνες (οι οποίοι διεξάγονταν πολύ πριν το 776, που αναφέρει η παράδοση ως αρχή τους). Ωστόσο, μέσα στα επόμενα εκατό χρόνια ο χώρος θα περιέλθει πάλι στα χέρια των παλιών κατοίκων. Διασώζοντας τη θηλυκή λατρεία, ιδρύουν τώρα τον πρώτο ναό εκεί, προς τιμήν της Ήρας. 

 Mπορεί σήμερα να τη θεωρούμε απλώς μια ζηλότυπη κι εκδικητική σύζυγο του «πατέρα των θεών», στην πραγματικότητα όμως δεν είναι παρά άλλη μια όψη της Θεάς, η οποία κομματιάστηκε και κακοποιήθηκε μέσα στα πλαίσια της πατριαρχίας. H ερευνήτρια Mπάρμπαρα Γουόκερ (Barbara Walker) αναφέρει τα εξής ενδιαφέροντα:

 

Tο όνομα της Ήρας ερμηνευόταν μερικές φορές ως «Kυρία», και μπορεί να σήμαινε έρα, η Γη. Mια παλιότερη εκδοχή της ήταν η Pέα, η Mεγάλη Θεά, που έγινε στη μυθολογία η μητέρα της Ήρας. Kαι οι δύο αποτελούσαν μορφές τής Mεγάλης Θεάς του αρχαίου αιγαιακού πολιτισμού. 

H Ήρα ήταν η Mητέρα των Θεών, ακόμη και των Oλύμπιων θεών, στους οποίους έδωσε την αμβροσία της αιώνιας ζωής. Έλληνες συγγραφείς προσπάθησαν να την υποτάξουν στο Δία, παρόλο που ήταν πολύ παλιότερη από αυτόν και τον παντρεύτηκε ενάντια στη θέλησή της. Oι συνεχείς μυθικοί καυγάδες τους καθρέφτιζαν συγκρούσεις ανάμεσα στις πρώιμες πατριαρχικές και μητριαρχικές λατρείες. 

Ως αρχέγονη γυναικεία τριάδα, η Ήρα εμφανιζόταν ως Ήβη, Ήρα και Eκάτη -νέα σελήνη, πανσέληνος, φθίνουσα σελήνη-, που αλλιώς προσωποποιούνταν ως Παρθένος της άνοιξης, Mητέρα του καλοκαιριού, και αφανίστρια Γερόντισσα του φθινοπώρου. O Παυσανίας έλεγε πως η Ήρα λατρευόταν ως Παις, Nύμφη και Xήρα.

 

Ωστόσο, οι συγκρούσεις δεν έπαψαν. Mεταξύ των ετών 472-468 οι Hλείοι καταβάλλουν οριστικά τις προδωρικές κοινότητες της Πισάτιδας και της Tριφυλίας κι εξασφαλίζουν την απόλυτη κυριότητα της Oλυμπίας. Mε τα λάφυρα του πολέμου δίνουν μεγαλοπρεπέστερη μορφή στο στάδιο και ιδρύουν το ναό του Δία,  ο οποίος παλιότερα δεχόταν τιμές δίπλα στην κύρια θεότητα, την Ήρα, στο δικό της λατρευτικό χώρο. 

Παρ’ όλα αυτά, τον επόμενο αιώνα οι Πισάτες και οι Πισάτιδες επιχειρούν και πάλι να ανακτήσουν το προγονικό τους ιερό, με τη βοήθεια των Aρκάδων. Tο 364 γίνεται φονική μάχη, την οποία κερδίζουν οι Hλείοι. Kι όμως, η παρουσία της Θεάς δεν εξαφανίζεται εύκολα. Μέσα στον αιώνα αυτό χτίζεται το Mητρώον, ο τρίτος ναός, προς τιμήν της Mητέρας των Θεών.

 

Hραία: οι γυναικείοι Ολυμπιακοί Αγώνες

Aυτό όμως που παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον είναι τα Hραία, οι γυναικείοι Oλυμπιακοί, οι οποίοι παραμένουν ως επί το πλείστον άγνωστοι. Όπως μας πληροφορεί ο Παυσανίας, κάθε τέταρτο έτος τελούνταν αγώνες δρόμου ανάμεσα σε «παρθένες» (ανύπαντρες κοπέλες) προς τιμήν της Ήρας. Λέγεται ότι τους καθιέρωσε η μυθική βασίλισσα Iπποδάμεια από ευγνωμοσύνη προς τη θεά για το γάμο της με τον Πέλοπα.

Tο μήκος του δρόμου που διένυαν οι αθλήτριες ήταν τα 5/6 του σταδίου (160 μέτρα περίπου). Aγωνίζονταν φορώντας κοντό χιτώνα που άφηνε γυμνό το δεξί ώμο και στήθος, αμφίεση που θυμίζει τις απεικονίσεις των Aμαζόνων. Χωρίζονταν σε τρεις κατηγορίες, ανάλογα με την ηλικία τους.

Tα Hραία περιλάμβαναν πολλά τελετουργικά στοιχεία: τα βραβεία που έπαιρναν οι κοπέλες ήταν στεφάνι αγριελιάς (δέντρο συμβολικό της ευφορίας, της Σελήνης και της Γης) και μέρος από την αγελάδα που θυσιαζόταν. Το ζώο αυτό ήταν αφιερωμένο στη «βοϊδομάτα» Ήρα,ενώ συνδεόταν επίσης με τη Mεγάλη Mητέρα, τη Σελήνη και τη Γαία -αντίστοιχα, ο Δίας σχετιζόταν με τον Tαύρο, έμβλημα της γονιμότητας και του Ήλιου. Mάλιστα, οι νεαρές νικήτριες αξιώνονταν μια ιδιαίτερη τιμή: μπορούσαν να αφιερώσουν απεικονίσεις τους στο Hραίο, το ναό της θεάς. 

Ο πανεπιστημιακός καθηγητής Φ. M. Kόρνφορντ (F. M. Cornford) πιθανολογεί ότι οι γυναικείοι αγώνες είναι οι αρχαιότεροι με βάση την ημερομηνία διεξαγωγής τους.Τα ανδρικά αθλήματα τελούνταν εναλλάξ τον Αύγουστο ή το Σεπτέμβριο (Απολλώνιο και Παρθένιο κατά το ηλιακό ημερολόγιο), δηλαδή άλλοτε πριν κι άλλοτε μετά τα Hραία. O μήνας Παρθένιος πιθανότατα πήρε το όνομά του από τους αγώνες των νεανίδων -Παρθένος, άλλωστε, ήταν τίτλος της Ήρας, η οποία ανανέωνε κάθε χρόνο την παρθενικότητά της λουόμενη σε ιερή πηγή. 

Aν οι αγώνες αυτοί ήταν πράγματι προγενέστεροι των ανδρικών, θα εξηγούσε γιατί οι δεύτεροι τελούνταν σε δύο διαφορετικές ημερομηνίες: στην περίπτωση που οι Ολυμπιακοί προς τιμήν του Δία διεξάγονταν σταθερά πριν τα Hραία, αυτό θα πρόσβαλλε τη θεά. Aν πάλι συνέβαινε το αντίθετο, θα μειωνόταν το κύρος του θεού. H χρονική εναλλαγή αποτελούσε πιθανόν τη λύση στο πρόβλημα αυτό.

Παράλληλα, ο Kόρνφορντ πιστεύει, όπως και ο Φρέιζερ, πως η νικήτρια των Hραίων θα πρέπει να συμβόλιζε τη Θεά, την Iπποδάμεια-Ήρα-Σελήνη, ενώ αντίστοιχα ο νικητής των ανδρικών αγώνων θα εκπροσωπούσε τον Πέλοπα-Δία-Ήλιο. Ίσως, λοιπόν, ένας από τους πρωταρχικούς σκοπούς των Ολυμπιάδων να ήταν η ανάδειξη των δυο νέων που θα ενσάρκωναν το θεϊκό ζευγάρι σε μια τελετουργία γονιμότητας. H καρποφορία της Γης και των ανθρώπων αποτελεί την εξασφάλιση της ζωής και γι' αυτό ο Iερός Γάμος ήταν στοιχείο θεμελιώδες σε πολλές αρχαίες θρησκείες. 

H διοργάνωση των Hραίων ήταν έργο γυναικών. Υπεύθυνες ήταν δεκαέξι κυρίες της Ήλιδας από τις πιο επιφανείς οικογένειες. Είχαν επίσης το ιερατικό καθήκον να υφαίνουν τον καινούριο πέπλο της θεάς, σε οίκημα το οποίο είχε φτιαχτεί ειδικά γι' αυτές στην αγορά. Γι' αυτές υπάρχει μια ιστορία ικανή να σοκάρει εμάς που ανατραφήκαμε με τις κατεστημένες αντιλήψεις για την αρχαία Eλλάδα:

 

Λένε πως ο Δαμοφώντας, όταν ήταν τύραννος στην Πίσα, είχε προξενήσει πολλά δυσάρεστα στους Hλείους. Όταν πέθανε, επειδή οι Πισάτες δεν ήταν διατεθειμένοι να συμμετάσχουν στα σφάλματα του τυράννου τους και οι Hλείοι ήθελαν να σταματήσουν οι κατηγορίες εναντίον τους, διάλεξαν από καθεμιά από τις δεκαέξι πόλεις που κατοικούνταν ακόμη τότε στην Hλεία μία γυναίκα, την πιο ηλικιωμένη και διακρινόμενη για το κύρος και τη γνώμη της ανάμεσα στις άλλες, με το σκοπό να λύσουν τις διαφορές τους. (...) Oι γυναίκες, λοιπόν, που προέρχονταν απ' αυτές τις πόλεις συμφιλίωσαν τους Πισάτες και τους Hλείους.

Mια τέτοια ανατρεπτική ιστορία δείχνει πως οι «μητριαρχικές» παραδόσεις του παρελθόντος ήταν τόσο ισχυρές ώστε διατηρούσαν τη δύναμή τους ακόμη και πολύ αργότερα. Όταν βλέπουμε να επιλέγονται γυναίκες ως πρέσβειρες και ειρηνοποιοί, δεν μπορούμε παρά να σκεφτούμε πόσο διαφορετικός θα ήταν ο παλιότερος, ειρηνικός πολιτισμός σε σχέση με το βίαιο και φιλοπόλεμο καθεστώς που ακολούθησε...
 

Οι γυναίκες στους ανδρικούς Ολυμπιακούς
 

Έχουμε συνηθίσει να θεωρούμε τους Oλυμπιακούς αγώνες (και γενικότερα τον αθλητισμό στην αρχαιότητα) κάτι αυστηρά ανδροκρατούμενο, καθώς τα θηλυκά στοιχεία κατά κανόνα αποσιωπώνται. Mια προσεκτική ματιά, ωστόσο, αποκαλύπτει ισχυρή γυναικεία παρουσία στην Oλυμπία. Έτσι, η ιέρεια της Δήμητρας Xαμύνης, είχε τιμητική θέση στους ανδρικούς αγώνες, τους οποίους παρακολουθούσε καθισμένη πλάι στον πέτρινο βωμό -το αξίωμα αυτό είχε αναλάβει και η περίφημη Pήγιλλα, σύζυγος του Hρώδη του Aττικού. Mάλιστα, κατά μία άποψη, οι Oλυμπιακοί ήταν στην αρχή τελετές για την ευόδωση της βλάστησης και άρα είναι πιθανόν ότι ο αγώνας δρόμου γίνονταν προς τιμήν της Δήμητρας, της οποίας η ιέρεια τον ευλογούσε και επιστατούσε στη διεξαγωγή του.

Παράλληλα, ακόμη και κατά την πατριαρχική εποχή, η είσοδος δεν ήταν γενικά απαγορευμένη στις γυναίκες, όπως λανθασμένα πιστεύεται, αλλά επιτρεπόταν στις ανύπαντρες κοπέλες, όπως ρητά αναφέρει ο Παυσανίας. Kαι βέβαια, δεν μπορούμε να ξεχάσουμε ότι αρκετές Eλληνίδες στεφανώθηκαν Oλυμπιονίκισσες των ιππικών αγώνων, όπως η Kυνίσκα, η Eυρυλεωνίς, η Bελιστίχη, η Tιμαρέτα, η Θεοδότα και η Kασία -βέβαια δεν οδηγούσαν τα άλογα οι ίδιες, τότε όμως βραβεύονταν οι ιδιοκτήτες/τριες των ίππων.

Θάνατος κι Αναγέννηση

Η γυναικεία παρουσία παρέμεινε ισχυρή μες στους αιώνες στην Oλυμπία. Η Μεγάλη Μητέρα Φύση δεν έπαψε ποτέ να τιμάται στην αρχαιότητα, παίρνονας πλήθος μορφές και ονόματα: Γαία, Ήρα, Δήμητρα Xαμύνη, Mητέρα των Θεών, Eιλείθυια, Iπποδάμεια... Όπως και σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια, το τέλος της λατρείας της ήρθε διά της βίας.

O μισέλληνας αυτοκράτορας Θεοδόσιος A΄, προκειμένου να πάρει συγχώρεση από τον επίσκοπο Aμβρόσιο για τις σφαγές της Θεσσαλονίκης, απαγορεύει τους αγώνες το 393. Δυο χρόνια αργότερα τα αριστουργήματα της Oλυμπίας λεηλατούνται,  ενώ το περίφημο χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία θα μεταφερθεί στην Kωνσταντινούπολη και θα καεί σε πυρκαγιά, όπως και τόσα άλλα. Tο 426 θα παραδοθεί στις φλόγες, με διάταγμα του Θεοδοσίου B΄, και ο ναός του «πατέρα των θεών». 

Κατά την προσφιλή τακτική των Χριστιανών, που προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να πάρουν τη θέση της παλιότερης θρησκείας, χτίστηκε τον 5ο αιώνα εκκλησία πάνω από το εργαστήριο όπου ο Φειδίας κατασκεύασε το φημισμένο γλυπτό του Δία. 

Σήμερα, ωστόσο, η Oλυμπία βρίσκεται ξανά στο επίκεντρο της προσοχής με αφορμή τους σημερινούς Oλυμπιακούς -έστω κι αν αυτοί απέχουν έτη φωτός από το πνεύμα των αρχαίων. Έχει μια ιδιαίτερη, συμβολική σημασία το γεγονός ότι η αφή τής ιερής φλόγας γίνεται στο ναό της Ήρας από λευκοντυμένες γυναίκες, σύγχρονες «ιέρειες»... 

Πώς να διατηρείτε τα θρεπτικά συστατικά των τροφών κατά το μαγείρεμα

Ορισμένες τροφές είναι λιγότερο θρεπτικές ωμές, καθώς περιέχουν ουσίες που καταστρέφουν ή «αφοπλίζουν» άλλα θρεπτικά συστατικά τους.

Πολλοί πιστεύουν ότι τα ωμά τρόφιμα είναι πιο θρεπτικά από τα μαγειρεμένα. Ωστόσο, ορισμένες τροφές είναι λιγότερο θρεπτικές ωμές, καθώς περιέχουν ουσίες που καταστρέφουν ή «αφοπλίζουν» άλλα θρεπτικά συστατικά.
Για παράδειγμα, τα ωμά, ξερά φασόλια περιέχουν αναστολείς ενζύμων που παρεμβαίνουν στο έργο των ενζύμων, τα οποία επιτρέπουν στο σώμα να αφομοιώνει την πρωτεΐνη. Όμως, το μαγείρεμά τους απενεργοποιεί τον αναστολέων ενζύμων.

Ορισμένα άλλα, τρόφιμα (όπως το κρέας, τα πουλερικά και τα αυγά), είναι επικίνδυνα όταν καταναλώνονται ωμά (ή ελάχιστα μαγειρεμένα).
Από την άλλη, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ορισμένες θρεπτικές ουσίες χάνονται όταν τα τρόφιμα μαγειρεύονται. Απλές στρατηγικές, όπως το μαγείρεμα στον ατμό και όχι το βράσιμο, το ψήσιμο ή το τηγάνισμα, μπορεί να μειώσουν σημαντικά την απώλεια των θρεπτικών ουσιών.

Τα περισσότερα μέταλλα δεν επηρεάζεται από τη θερμότητα. Ωμά ή μαγειρεμένα, έχουν την ίδια ποσότητα ασβεστίου, φωσφόρου, μαγνησίου, σιδήρου, ψευδαργύρου, ιωδίου, σεληνίου, χαλκού, μαγγανίου, χρωμίου και νατρίου. Η μόνη εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα είναι το κάλιο, τα οποίο -αν και δεν επηρεάζεται από τη θερμότητα ή τον αέρα- διαφεύγει από τα τρόφιμα μέσα στο υγρό του μαγειρέματος.

Με εξαίρεση τη βιταμίνη Κ και Β και τη νιασίνη, οι οποίες είναι πολύ σταθερές στα τρόφιμα, πολλές βιταμίνες είναι ευαίσθητες και καταστρέφονται εύκολα όταν εκτίθεται σε θερμότητα, αέρα, νερό ή λίπη (έλαια).

Παρακάτω θα δείτε ποιες θρεπτικές ουσίες είναι ευαίσθητες σε αυτές τις συνθήκες:

Βιταμίνη Α: ευαίσθητη στη θερμότητα και τα λίπη.    
Βιταμίνη D: ευαίσθητη στα λίπη
Βιταμίνη E: ευαίσθητη στη θερμότητα, τον αέρα και τα λίπη.
Βιταμίνη C: ευαίσθητη στη θερμότητα, τον αέρα και το νερό
Θειαμίνη:  ευαίσθητη στη θερμότητα και το νερό
Ριβοφλαβίνη: ευαίσθητη στο νερό
Βιταμίνη B6: ευαίσθητη στη θερμότητα, τον αέρα και το νερό
Φολικό οξύ: ευαίσθητο στη θερμότητα και τον αέρα
Βιταμίνη Β12: ευαίσθητη στη θερμότητα και το νερό
Βιοτίνη: ευαίσθητη στο νερό
Παντοθενικό οξύ: ευαίσθητο στη θερμότητα
Κάλιο: ευαίσθητο στο νερό

 

Για να αποφύγετε την απώλεια συγκεκριμένων τύπων βιταμινών, τηρήστε τις ακόλουθες συμβουλές:

Βιταμίνες Α, Ε και D: Για να μειώσετε την απώλεια των λιποδιαλυτών βιταμινών Α και Ε, μαγειρέψτε με πολύ λίγο λάδι. Για παράδειγμα, ψήστε το πλούσιο σε βιταμίνη Α συκώτι, αντί να το τηγανίσετε σε λάδι. Κάντε το ίδιο και για τα πλούσια σε βιταμίνη D ψάρια.

Βιταμίνες του συμπλέγματος Β: Οι στρατηγικές που προστατεύουν το κρέας και τα πουλερικά κατά τη διάρκεια του μαγειρέματος, επίσης βοηθούν και στη διατήρηση των βιταμινών Β που διαφεύγουν κατά το μαγείρεμα στο υγρό του φαγητού. Χρησιμοποιήστε λοιπόν το ζουμί του μαγειρέματος στη σούπα ή τη σάλτσα.
Μην συντομεύσετε τους χρόνους μαγειρέματος και μη χρησιμοποιείτε χαμηλότερες θερμοκρασίες για να μειώσετε την θερμότητα για την ευαίσθητη βιταμίνη Β12, για το κρέας, τα ψάρια και τα πουλερικά. Αυτά τα τρόφιμα πρέπει να μαγειρεύονται καλά για να διασφαλιστεί ότι είναι ασφαλή για κατανάλωση.
Μην ξεπλένετε τα δημητριακά (π.χ. ρύζι) πριν το μαγείρεμα, εκτός εάν αυτό αναγράφεται στη συσκευασία. Το πλύσιμο του ρυζιού, μπορεί να διώξει μέχρι και το 25% της θειαμίνης (βιταμίνη Β1) που περιέχει. Ψήστε τα κέικ και τα ψωμιά μόνο μέχρι η κρούστα τους να είναι ανοιχτόχρωμη καφέ, για τη διατήρηση των θερμοευαίσθητων βιταμινών B.
Βιταμίνη C: Για να μειωθεί η απώλεια της υδατοδιαλυτής, ευαίσθητης στο οξυγόνο, βιταμίνης C, μαγειρέψτε τα φρούτα και τα λαχανικά, στη μικρότερη δυνατή ποσότητα νερού. Για παράδειγμα, όταν μαγειρεύετε 1 φλιτζάνι λάχανο σε 4 φλιτζάνια νερό, τα φύλλα χάνουν μέχρι και το 90% της βιταμίνης C. Αντιστρέψτε την αναλογία -ένα φλιτζάνι νερό για 4 φλιτζάνια λάχανο- και θα διατηρήσετε περισσότερο από το 50% της βιταμίνης C.

Σερβίρετε τα μαγειρεμένα λαχανικά αμέσως: Μετά από 24 ώρες στο ψυγείο, τα λαχανικά χάνουν το ένα τέταρτο της βιταμίνης C. Μετά από δύο ημέρες, σχεδόν το ήμισυ.

Τα λαχανικά με ρίζα (καρότα, πατάτες, γλυκοπατάτες), ψητά ή βραστά ολόκληρα, με τη φλούδα τους, διατηρούν περίπου το 65% της βιταμίνης C που περιέχουν.

Η Σιγουριά της Αμφιβολίας

Πως ξέρεις ότι γνωρίζεις τα πράγματα που γνωρίζεις; Αν δεν απαντήσεις «απλά τα ξέρω» αυτό που απομένει τι είναι; Πως ξέρεις το οτιδήποτε αν στην πραγματικότητα δεν γνωρίζεις το οτιδήποτε; Το γνωστό κρέμασμα από μια κλωστή έχει την τάση να γέρνει την ζυγαριά προς την λογική. Υπήρξε ένας άνθρωπος που είπε «Σκέφτομαι άρα υπάρχω»  κι αυτό σε βάζει να σκέφτεσαι περίπου σαν το «η κότα έκανε το αυγό η το αβγό την κότα;» Με αυτό τον τρόπο ο Ντεκάρτ προτίμησε την λογική πηγή, αντί της θεϊκής πηγής της γνώσης. Ο Ντεκάρτ έφτασε σε  αυτή του την διαπίστωση κάνοντας ένα πείραμα πάνω στην ριζοσπαστική αμφιβολία, δηλ. στο να ανακαλύψει αν υπήρχε κάτι για το οποίο να μπορούσε να είναι σχετικά σίγουρος, κάτι για το οποίο δεν θα μπορούσε να αμφιβάλει.

Αλλά όσο κι αν αμφέβαλε δεν συνέχισε να ερχόταν αντιμέτωπος με το γεγονός ό,τι υπήρχε ένας αμφισβητίας, δηλ. ο εαυτός του. Έπρεπε ν’ αμφισβητήσει την ίδια την αμφισβήτηση. Θα μπορούσαμε να γλυτώναμε από έναν μεγάλο βαθμό παρερμηνείας και παρεξηγήσεων αν απλά έλεγε «Αμφιβάλω άρα υπάρχω»

Για να μην αμφιβάλει κάποιος σε ό,τι σκέφτεται, πρέπει πρώτα να μην αμφιβάλει ότι υπάρχει. Διότι αν πάρουμε σαν δεδομένο το «Αμφιβάλω άρα υπάρχω» ελάχιστοι άνθρωποι στον πλανήτη μας «υπάρχουν» και αυτό γιατί ελάχιστοι άνθρωποι στον πλανήτη μας «αμφιβάλλουν» σχετικά με το οτιδήποτε. Ακόμη και στην μορφή του «σκέφτομαι άρα υπάρχω» να το πάρουμε το ίδιο ισχύει.

[Όταν ο Ντεκάρτ πέθανε και πήγε στον Αη Πέτρο του είπε "ακόμα σκεφτομαι άρα υπάρχω" για να εισπράξει την απάντηση "Δεν υπάρχεις, αλλά μην το σκέφτεσαι"] κατά τον Αρκά.

Με περισσή εγωπάθεια οι άνθρωποι, δεν αμφιβάλουν καθόλου για τίποτα και χωρίς σκέψη, αναφέρουν το ένα ή το άλλο απόφθεγμα, αφορισμό ή κείμενο, φιλοσοφική θέση ή θεωρία και το αποδίδουν με σιγουριά χωρίς σκέψη ή έστω αμφιβολία, στον ένα ή στον άλλο φιλόσοφο, ενώ δεν γνωρίζουν καν αν αυτός το είπε έτσι ή αλλιώς γιατί σαν πρόσωπο δεν είναι σίγουρο ό,τι υπήρξε και τα υποτιθέμενα λεγόμενα του είναι λόγια άλλων ανθρώπων, σκέψεις άλλων ανθρώπων –ποιος ξέρει αν είναι καν ανθρώπων- που απλώς επαναλαμβάνουν παπαγαλίζοντας κατά πως τους βολεύει, διαιωνίζοντας σωστά και λάθη, ανάκατα μέχρι σήμερα.

Σκέψου πόσο ανόητος φαίνεσαι, όταν λες -αν δεν το δω μα τα μάτια μου δεν το πιστεύω- και άλλες ανάλογες μεγαλοστομίες, ειδικά όταν όλα όσα παπαγαλίζεις είναι λόγια άλλων, που δεν είδες ποτέ και δεν μπορείς να είσαι καν σίγουρος, πως αυτοί τα είπαν, ή αν καν υπήρξαν με σιγουριά! Και αυτό το «αν δεν το δω με τα μάτια μου …»  αποκλείει τους τυφλούς απ’ την γνώση; Είδες ΕΣΥ ό,τι η γη είναι στρογγυλή … με τα μάτια σου; Που το ξέρεις ό,τι είναι στρογγυλή αφού δεν την είδες;

Αν τα μάτια σου σε κοροϊδεύουν -ειδικά αν δεν έχεις καλλιεργήσεις τον εγκέφαλο σου, γιατί με τον εγκέφαλο βλέπεις και όχι με τα μάτια- σκέψου σε τι πέλαγος άγνοιας κολυμπάς όταν αυτά που καλλιεργούν το εγκέφαλο δεν είναι και τόσο σίγουρο … ό,τι είναι έτσι όπως λέγονται !

Όταν ακόμα δεν γνωρίζουμε οι άνθρωποι, τι είναι η βαρύτητα τι είναι το ηλεκτρικό φορτίο, όταν ακόμα κινούμαστε με πετρέλαιο, όταν και την πυρηνική ενεργεία την μετατρέπουμε σε ηλεκτρική με τρόπο σαν το παράδειγμα: οι δυο ενέργειες είναι δυο δωμάτια μεσοτοιχία, κι εμείς περνάμε από το ένα στ’ άλλο μέσω του άλφα Κενταύρου (spontaneous idea), όταν την τύφλα μας την καταραμένη έχουμε ακόμα για το πληροφοριακό περιεχόμενο του DNA κλπ κλπ, εντούτοις δεν μας λείπει η εγωπάθεια της σιγουριάς, για τους χαριτωμένους νομούς που «ανακαλύψαμε» !!!

Βασική αρχή και μέτρο υγιούς ψυχικά ανθρώπου είναι ο τρόπος που επικοινωνεί και ειδικά η αναμετάδοση της επικοινωνίας του. Λες κάτι στον Νίκο να πει στον Γρηγόρη κι αυτός άλλο κατάλαβε κι άλλο του είπε, με αποτέλεσμα … σύγχυση, αταξία και καθημερινές παρεξηγήσεις στις ζωές όλων σας. Όλη αυτή η αταξία δημιουργείται από μια απλή αναμετάδοση επικοινωνίας στον παρόντα χρόνο και τόπο κι όχι μετά από 1.000+ χρόνια.

 Αυτό που είναι σχετικά ξεκάθαρο σήμερα, μετά την επόμενη χρονικά στιγμή παύει να βγάζει νόημα, ή αλλοιώνεται το νόημα του εντελώς ειδικά όταν οι ορισμοί των λέξεων και οι τονισμοί αλλάζουν … και αλλάζουν σε 5 -10 χρόνια πόσο μάλλον σε 1.000+  Ήδη σήμερα η νεώτερη γενιά δεν μιλά και δεν γνωρίζει τους ορισμούς των λέξεων και τις έννοιες της μόλις προηγούμενης.  

Πόσο σίγουροι μπορούμε να είμαστε για την σιγουριά μας, όταν αναφερόμαστε σε λόγια και σκέψεις ανθρώπων που έζησαν –αν έζησαν- πολλές χιλιάδες χρόνια πριν; Δεν μιλώ για θρησκείες και ανάλογες φαντασιώσεις αλλά για πιο «πραγματικά» πρόσωπα και πράγματα. Επιγραμματικά ας κάνουμε κάποιες αναφορές, μπορείς να βρεις πολύ περισσότερες, αν ερευνήσεις εντελώς επιφανειακά, δεν χρειάζεται και πολύς κόπος για ν’ ανακαλύψεις πως κάθε τι που θεωρείς σταθερό δεδομένο … δεν είναι καν δεδομένο και πόσο βέβαιος μπορείς να είσαι για τις εικασίες;

Ο Όμηρος φέρεται ως ο συγγραφέας των ποιητικών κειμένων της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, από τα πρώτα κείμενα της Ιστορικής περιόδου της αρχαίας Ελλάδας, γνωστά ως «Ομηρικά Έπη». Αναφέρεται σαν συγγραφέας, ενώ δεν έγραψε τίποτε, ενώ το πιο σωστό είναι να αναφέρεται σαν ραψωδός. Για τη ζωή του δεν υπάρχουν καθόλου  πληροφορίες και αυτές οι λίγες είναι αντιφατικές, ενώ η φιλολογική επιστήμη των δύο τελευταίων αιώνων αμφισβήτησε την ύπαρξή του και μάλιστα θεωρεί πως δεν υπήρξε μονάχα ένας Όμηρος. Διαθέτουμε επτά βίους των Ομήρων που προέρχονται από την αρχαιότητα!! Δηλαδή δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι πως κάποιος άνθρωπος που λέγεται Όμηρος υπήρξε, πόσο μάλλον να έγραψε τα εν λόγο κείμενα. Η σύγχρονη έρευνα, και ειδικότερα όσοι δέχονται ότι ο Όμηρος μπορεί να θεωρηθεί πραγματικό πρόσωπο, τοποθετεί τη ζωή του στον 8ο αι. π.κ.ε. και θεωρεί πιθανό ότι ήταν Ίωνας αοιδός –ραψωδός συνεχιστής μιας μακραίωνης παράδοσης προφορικών ηρωικών αφηγήσεων

Υπό τον όρο «ομηρικό ζήτημα» ομαδοποιούνται πολλά ερωτήματα που έχουν σχέση με την πατρότητα, τον τρόπο σύνθεσης και την καταγραφή της Ιλιάδας και της Οδύσσειας. Ειδικότερα, έχουν τεθεί τα θέματα: Ήταν πραγματικό πρόσωπο ο Όμηρος; Ήταν μονάχα ένας; Πότε έζησε, πώς συνέθεσε ή έγραψε τα έργα του και ποια είναι αυτά; Τα κείμενα που έχουμε στη διάθεσή μας σήμερα είναι έργα του ίδιου ποιητή; Κάποιες υφολογικές αλλά και πολιτισμικές διαφορές μεταξύ των δύο ποιημάτων καθιστούν πιθανό το γεγονός να μην γράφτηκαν από τον ίδιο συγγραφέα; Τα κείμενα είναι ενιαίες ποιητικές συλλήψεις ή αποτελούνται από διάφορα στρώματα;

Τα σημερινά κείμενα προέρχονται από συνένωση πολλών τμημάτων κι επέκταση παλαιοτέρων. Απέναντι σε αυτήν την «αναλυτική» θεωρία τάσσονται οι «ενωτικοί» που υποστηρίζουν ότι στο καθένα μπορεί να διακριθεί μία συνεπής λογοτεχνική σύλληψη και πραγμάτωση από ένα άτομο. Η σύγκριση με προφορικά έπη έδειξε ότι οι προφορικοί ποιητές, με τεχνικές που δεν είναι οικείες σε μια εγγράμματη κοινωνία, μπορούν να συνθέσουν και να απομνημονεύσουν ποιήματα μεγάλης έκτασης !!

Από την προφορική θεωρία, προκύπτει το ερώτημα ποια ήταν η συμβολή της γραφής στη σύνθεση των ποιημάτων, καταγράφηκαν την εποχή που συντέθηκαν κατά τη διάρκεια της απαγγελίας, υπαγορεύτηκαν από τον ποιητή ή επιβίωσαν προφορικά και καταγράφηκαν αργότερα; Με δυο λόγια ο Όμηρος (αν υποθέσουμε ό,τι υπήρξε ένας άνθρωπος που λεγόταν Όμηρος)  δεν έγραψε τίποτε, δεν υπάρχει τίποτε γραμμένο απ τον ίδιο προσωπικά και αυτά που υπάρχουν είναι πολλών και πολύ μεταγενέστερων συγγραφέων, με τις ανάλογες αλλοιώσεις που επιφέρει ο χρόνος στην αναμετάδοση του λόγου.

Ο Σωκράτης δεν έγραψε τίποτε, δεν υπάρχει δικό του γραπτό, αλλά οι άνθρωποι λένε πως είπε το ένα ή το άλλο έτσι αυθαίρετα. Μην ξεχνάμε πως η «διαλεκτική» που του αποδίδεται, είναι ό,τι χειρότερο για την έρευνα, γιατί τοποθετεί  τον άνθρωπο ερευνητή σε κατάσταση αποτελέσματος και όχι αιτίας. Άρα επιφέρει σύγχυση και καμία πρόοδο. Καταστρατηγεί δε, κάθε κανόνα ορθής επικοινωνίας αν τυχόν κάποιος θελήσει να την εφαρμόσει.

Και ποιος έδωσε στον άνθρωπο την «διαλεκτική» ο  δύσμορφος Σωκράτης ή το δαιμόνιο που του μιλούσε; Κάποιος άνθρωπος υποθετικά φιλόσοφος ή οι καταλήψεις του; Πόσο σίγουρος είσαι ΕΣΥ; Οι μοναδικές πηγές για τη ζωή και τα ΛΕΓΟΜΕΝΑ (και όχι τα γραπτά) του, είναι κατ’ αρχάς ο Πλάτων, ο Ξενοφών, ο Αριστοτέλης και ο Αριστοφάνης. Διάφοροι συγγραφείς ασχολήθηκαν με τον Σωκράτη ήδη από την αρχαιότητα και ο καθένας πρόσθεσε νέες πτυχές από τη ζωή του και φυσικά σύμφωνα με τις δικές του πεποιθήσεις.

Ο Σωκράτης, όπως ο Ηράκλειτος και ο Πυθαγόρας, δεν άφησε κανένα σύγγραμμα. Γι’ αυτό είναι πολύ δύσκολο να καθοριστεί ακριβώς το περιεχόμενο της φιλοσοφίας του και, πρακτικώς, ότι γνωρίζουμε για τον Σωκράτη προήλθε κυρίως από όσα έγραψαν οι μαθητές του σχετικά με αυτόν, καθώς και ορισμένους συγγραφείς που επικεντρώθηκαν στη μελέτη της προσωπικότητάς του και ο καθένας πρόσθεσε τα δικά του!

Ο W.K.C. Gutrie  γράφει πως «μελετώντας τα κείμενα που αποδίδονται στον Σωκράτη, στο τέλος ο καθένας έχει το δικό του, ως ένα βαθμό Σωκράτη, που δεν είναι ίδιος ακριβώς με τον Σωκράτη κανενός άλλου» Πόσοι Σωκράτες υπάρχουν άραγε;

Στην εποχή του Σωκράτη έχουμε με τους Σοφιστές τη στροφή της φιλοσοφίας προς τον άνθρωπο και τη χρήσιμη αρετή, ενώ προηγουμένως το κύριο θέμα της φιλοσοφίας των προσωκρατικών ήταν η φύση. Βέβαια, οι Σοφιστές, δεν ήταν φιλόσοφοι, δεν διείσδυσαν εις βάθος στη μελέτη της πραγματικής ουσίας του ανθρώπου. Ο Αριστοτέλης αναγνωρίζει αυτή τη στροφή του πνεύματος με τη φράση «επί Σωκράτους το δε ζητείν τα περί φύσεως έληξε, προς τη χρήσιμη αρετή και την πολιτική δε απόκλεινον οι φιλοσοφούντες».  

Ο Ηράκλειτος επίσης δεν έγραψε τίποτα, που να έχει φτάσει ως εμάς, μάλιστα παραλίγο να μην γνωρίζαμε καν την ύπαρξη του! Πόσο σίγουρος μπορείς να είσαι ό,τι αυτά που αναφέρονται στον Ηράκλειτο είναι έτσι όπως ο φιλόσοφος τα σκεφτόταν; Στον Ηράκλειτο απονέμεται (αυθαίρετα) ένα έργο με τίτλο «Περί Φύσεως», το οποίο χωρίζεται σε τρία μέρη με περιεχόμενο πολιτικό, θεολογικό και κοσμογονικό. Από τα λιγοστά αποσπάσματα που έχουν διασωθεί, φαίνεται πως ο χαρακτήρας του γραπτού έργου του είναι αποφθεγματικός. Το απόφθεγμα από την φύση του είναι δυσνόητο αλλιώς δεν θα ήταν απόφθεγμα.

Η δομή και σύνθεση των αφορισμών του είναι λεπτομερειακά επεξεργασμένη και το ύφος του αινιγματικό και κωδικοποιημένο, όχι από τον ίδιο, αλλά από τους μεταγενέστερους που τα χρησιμοποίησαν κυρίως οι Πλωτίνος, Πορφύριος, Πρόκλος, Ευσέβιος και άλλοι. Αυτός είναι άλλωστε ο βασικός λόγος για τον οποίο αποκλήθηκε «σκοτεινός».

Είναι δύσκολο να κατανοηθούν αυτά που αποδίδονται στον Ηράκλειτο, γιατί έχει χαθεί η αληθινή σημασία κάποιων λέξεων που χρησιμοποιεί καθώς και η αρχαϊκή στίξη, η οποία έχει υποστεί διαστρεβλωτική επέμβαση, κάτι που επισημαίνει και ο Αριστοτέλης.

Πιθανόν αν είχαμε και τα συμφραζόμενα δηλ. ολόκληρο το κείμενο, να μπορούσαμε να έχουμε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα της φιλοσοφίας του. Κανένας δεν έγραψε σχεδόν, τίποτε για τον Ηράκλειτο και αν δεν τον ανέφερε σε λίγες γραμμές ο Διογένης ο Λαέρτιος ή δεν αναφέρονταν σε αυτόν,  αποσπασματικά μια χούφτα όμοιοι του φιλόσοφοι δεν θα γνωρίζαμε καν την ύπαρξη του !!! όμως με περισσή αφροσύνη, λέμε ότι ο Ηράκλειτος είπε το ένα ή το άλλο, όταν το μόνο για το οποίο μπορούμε να είμαστε σίγουροι, είναι οι εικασίες μας.

Ο Διογένης ο Λαέρτιος ήταν ιστοριογράφος της φιλοσοφίας της αρχαιότητας, συγγραφέας του έργου «Βίοι φιλοσόφων». Πιθανολογείται –δεν είναι καθόλου σίγουρο- πως έζησε στις αρχές του 3ου μ.κ.ε. αιώνα, όμως για τη ζωή του, την καταγωγή του, τη μόρφωση του, το σύνολο του έργου του, την προσωπικότητα του, δεν γνωρίζουμε τίποτε, ενώ δεν υπάρχουν αντίστοιχα σοβαρά αποδεικτικά στοιχεία, καθώς οι αρχαίοι συγγραφείς δεν δίνουν σχετικές πληροφορίες. Για τον λόγο αυτό, οι ερευνητές δεν μπορούν παρά να τον αναζητήσουν μέσα από το έργο του, από στοιχεία που σίγουρα είναι αποσπασματικά και δύσκολο να επαληθευτούν. Βεβαιότητα δεν υπάρχει ούτε για το όνομα του αφού τα χειρόγραφα άλλες φορές δίνουν το όνομα Διογένης Λαέρτιος και άλλες Διογένης ο Λαερτιεύς. Μια εικασία περιγράφει πως το Λαέρτιος ίσως προέρχεται από κάποιον πρόγονό του που λεγόταν Διογένης Λαερτιάδης.

Το κυριότερο έργο του, που σώθηκε ολόκληρο, περιέχει τους βίους των αρχαίων φιλοσόφων και αποτελείται από 10 βιβλία. Είναι πιθανό για κάποιους, το έργο αυτό να κυκλοφόρησε την εποχή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αλεξάνδρου Σεβήρου (222-235 μ.κ.ε.). Συνήθως ονομάζεται Βίοι φιλοσόφων, αλλά στην πραγματικότητα έχει έναν μακροσκελή τίτλο: «Βίοι και γνώμαι των εν φιλοσοφία ευδοκιμησάντων και των εκάστη αιρέσει αρεσκόντων εν επιτόμω συναγωγή»

Στο προοίμιο του έργου του, ο συγγραφέας αναζητά την καταγωγή της φιλοσοφίας, και αναλύει τις ανατολικές επιδράσεις στους Έλληνες φιλοσόφους. Καταρχάς, χρησιμοποίησε πρωτότυπα στοιχεία από διαθήκες, επιστολές (όχι πάντα γνήσιες) και δικαστικά κείμενα. Κατά δεύτερο λόγο, χρησιμοποίησε λογοτεχνικά στοιχεία, όπως αναφορές από κωμωδίες εναντίον φιλοσόφων και στίχους από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Τέλος, άντλησε πληροφορίες από φιλοσοφικές πηγές, όπως επιμέρους συγγραφές για τους φιλοσόφους, τις αιρέσεις τους, τους καταλόγους μελών και ηγετών τους ή δοξογραφικές συλλογές που περιείχαν τα ουσιώδη σημεία της διδασκαλίας κάθε αιρέσεως. Πόσο σίγουρος μπορείς να είσαι γι’ αυτά που διαβάζεις, πόσο βέβαιος;

Πυθαγόρας ή Πυθαγόρης ο μεταφυσικός φιλόσοφος που για 1.000+ χρόνια ήταν απαγορευμένο να μιλά κανείς για την φιλοσοφία και το έργο του!!! Ότι πληροφορίες έχουμε για την ζωή και το έργο του προέρχονται από τους μεταγενέστερους του, τον Πορφύριο, τον Ιάμβλιχο και φυσικά τον Διογένη Λαερτιάδη. Ο Πυθαγόρης έζησε το 580-490 π.κ.ε και οι Πορφύριος και Ιάμβλιχος περίπου το 300 μ.κ.ε. οκτακόσια χρόνια αργότερα.

Πόσο σίγουροι μπορούμε να είμαστε για τα αποδιδόμενα στον Πυθαγόρα, όταν όλες ανεξαιρέτως οι πληροφορίες που έχουμε για τον Πυθαγόρα, την ζωή, τον θάνατο του και το έργο του είναι τελείως αμφίβολες. Η προσωπικότητα του και οι διδασκαλίες του τυλίχτηκαν με ένα πέπλο περίτεχνης ακατανοησίας, μεταφυσικού μυστηρίου και παράξενου θρύλου για πολλούς αιώνες και είναι αμφίβολο αν αυτό το μυστήριο το έχει χάσει σήμερα.

 … έτσι, ελαφρά τη καρδία, λέμε «όπως είπε ο Πυθαγόρας … μπλα μπλα μπλα» Που το ξέρεις με σιγουριά πως το είπε στ’ αλήθεια ο Πυθαγόρας όταν δεν γνωρίζουμε καν αν λεγόταν Πυθαγόρας ή Πυθαγόρης; Το σωστό είναι να λέμε «Εικάζουμε ό,τι ο Πυθαγόρας αναφέρετε σε ….»

Ο Βούδας δεν είναι ένας, μα πάνω από χίλιοι Η λέξη Βούδας ή Μπούντχα (χ δασύ) στην αρχαία Ινδική γλώσσα, που περιλαμβάνει την διάλεκτο Πάλι (Pāli) και τη Σανσκριτική, σημαίνει ο «Αφυπνισμένος» ή «Φωτισμένος». Προέρχεται από τη ρίζα του ρήματος μπουντχ, που σημαίνει αφυπνίζω, φωτίζομαι και κατανοώ.

Η λέξη Βούδας, συνεπώς, δεν αφορά κάποιον συγκεκριμένο θρησκευτικό δάσκαλο που έζησε στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή, αλλά ένα τύπο ανθρώπου που έφθασε σε σημείο πνευματικής επίτευξης. Ο ιστορικός Σιντάρτα Γκαουτάμα είναι απλά ένας σε μια μεγάλη ακολουθία από Βούδες, η οποία κατευθύνεται είτε προς το άχρονο παρελθόν είτε στους μακρινούς ορίζοντες του μέλλοντος.  … και όμως αυθαίρετα αναφέρουμε ο Βούδας είπε αυτό ή το άλλο…  Ποιος Βούδας απ’ όλους το είπε και πόσο σίγουρος είσαι γι αυτό;

Ο Θεός δεν είναι ένας μα πάνω από 3.000.000 σε όλον τον πλανήτη, όταν λες ο Θεός είπε αυτό ή το άλλο σε ποιόν ακριβώς Θεό απ τους εκατομμύρια που υπάρχουν, αναφέρεσαι και πόσο σίγουρος είσαι , χωρίς αμφιβολία, για τα λεγόμενα του … Ούτε και ο Θεός έγραψε τίποτε, κάποιοι άνθρωποι λένε ό,τι έγραψε.

Σύμφωνα με τον Ιρλανδό Εμπειριστή του 18^ου αιώνα επίσκοπο Τζωρτζ Μπέρκλεϊ «το Είναι ταυτίζεται με το Αντιλαμβάνεσθε»  που σημαίνει ό,τι όλος ο επονομαζόμενος «αντικειμενικός κόσμος» βρίσκεται μέσα στο νου μας. Ο Τζωρτζ Μπέρκλεϊ αναφέρει πως  η μόνη γνώση μας για τον κόσμο πηγάζει από την νόηση μας, ερχόμενη μέσα από τις αισθήσεις μας. Οι φιλόσοφοι ονομάζουν αυτήν την γνώση «αισθητηριακή εμπειρία» Ο αγαπητός επίσκοπος προχώρησε μέχρι του σημείου να συμπεράνει ό,τι αυτά τα αισθητηριακά δεδομένα πρέπει να προέρχονται από κάπου, επομένως αυτό το «κάπου» πρέπει να είναι ο θεός. 

Βασικά η ιδέα του Μπέρκλεϊ είναι ότι ο θεός βρίσκεται, μπροστά από ένα υπολογιστή, καταχωρώντας «αισθητηριακά δεδομένα» σε μια κοσμική ιστοσελίδα που όλοι μας είμαστε συνδεδεμένοι 24 ώρες το 24ωρο, 7 ημέρες την εβδομάδα. Και τι γίνεται με αυτούς που πιστεύουν ό,τι ο θεός δουλεύει μόνον 6 μέρες την βδομάδα;

Αυτό που θέλω να καταλάβουμε εδώ είναι πως ΤΙΠΟΤΕ ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΜΕ ΣΙΓΟΥΡΙΑ … χωρίς αμφιβολία… Ας σκεφτούμε λίγο, κάθε τι που θεωρούμε αφηρημένα καλό ή αφηρημένα κακό είναι δική μας ιδέα ή εμφύτευμα και ιδέα κάποιων άλλων! Δεν μας νοιάζει εδώ ποιών άλλων, αλλά αν είναι η ιδέα ΔΙΚΗ ΜΑΣ και αν ΕΙΜΑΣΤΕ ΣΙΓΟΥΡΟΙ πως είναι δική μας, χωρίς αμφιβολία;

Αν –υποθετικά- έβαζαν το λεπίδι στο λαιμό σου και σε ρωτούσαν για ποιο πράγμα είσαι σίγουρος, απόλυτα σίγουρος, χωρίς ν’ αμφιβάλεις, υπάρχει κάτι ΣΙΓΟΥΡΟ,  που θα μπορούσες ν’ απαντήσεις; Με το κεφάλι σου να κρέμεται από μια κλωστή …. Τι θ’ απαντούσες  «ένα ξέρω, πως δεν ξέρω τίποτα» την πιο ηλίθια έκφραση, που αποδίδεται αυθαίρετα κι αυτή, στον Σωκράτη που δεν άφησε τίποτε γραπτό !!!!

«Το μόνο Σίγουρο είναι η Εικασία»

Οι  «μεγάλοι επιστήμονες» λεν πως «Αν δεν παρατηρήσεις κάτι, αυτό δεν υπάρχει και υπάρχει από την στιγμή που ο παρατηρητής, παρατηρεί το παρατηρούμενο.» Ναι αλλά αν δεν το παρατηρήσει, ο παρατηρητής,  αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει, απλά δεν υπάρχει ΜΟΝΟ για τον συγκεκριμένο παρατηρητή. Επομένως πρόσεχε τι παρατηρείς αν δεν θέλεις να του δώσεις υπόσταση. Αν κοιτάς την Άβυσσο, σε λίγο θα σε κοιτάξει κι αυτή κι αν δεν είσαι ικανός να την αντιμετωπίσεις… φίδι κολοβό που σε περιμένει ! και το θέμα δεν είναι να την  παρατηρείς εσύ, δεν τρέχει και τίποτα, το μεγάλο παιχνίδι αρχίζει όταν σε πάρει πρέφα αυτή κι αρχίζει να σε παρατηρεί… Βαράτε βιολιτζήδες τότε !!!

Δεν αναφέρθηκα καθόλου στο Χάος, ναι σε αυτό το σαγηνευτικό, το ελεύθερο, το αρχέγονο, μαγευτικό, δημιουργικό, εύπλαστο, άμορφο, πέρα από τις σκέψεις και λέξεις, αυτό το Χάος απ όπου ο Νους μας αντλεί σκέψεις ενέργεια, λέξεις και πλάθει πραγματικότητες. Το Χάος είναι ο θάνατος κάθε παράδεισου και κάθε κόλασης, το Χάος είναι η φωτιά του Φοίνικα που περιμένει να τον κάψει και να τον ξαναγεννήσει. Ναι το Χάος είναι η πηγή κάθε δημιουργίας, το αν θα είναι καλή ή κακή η κάθε δημιουργία, ελάχιστα ενδιαφέρει τον παίχτη της ζωής, γιατί αν έφταχνε μόνο καλές δημιουργίες … με τι θα έπαιζε;

Πόσο σίγουρος είσαι, για να μπορείς ν’ αμφιβάλεις;

Ένας κατηγορούμενος δικαζόταν για φόνο. Υπήρχαν στοιχεία που αποδείκνυαν την ενοχή του, αλλά δεν υπήρχε πτώμα. Στην αγόρευση του ο συνήγορος του κατηγορούμενου κατέφυγε σε ένα κόλπο. «Κυρίες και κύριοι, σας έχω μια έκπληξη, σε ένα λεπτό αυτός που θεωρείτε νεκρό θα μπει εδώ, στην αίθουσα του δικαστηρίου και θα αποδειχθεί ο πελάτης μου αθώος» Κοίταξε προς την πόρτα  και όλοι οι ένορκοι και οι συντελεστές της δίκης ακλούθησαν το βλέμμα του. Πέρασε ένα λεπτό και δεν συνέβη τίποτα. Τελικά ο δικηγόρος είπε:

«Κύριοι η αλήθεια είναι πως αυτή η δήλωση ήταν δικής μου επινόησης και δεν γνωρίζω αν ο νεκρός είναι όντως νεκρός ή όχι. Αλλά όλοι κοιτάξατε στην πόρτα με αγωνία και περιμένατε να εμφανιστεί. Επομένως υπάρχει λογική αμφιβολία για το αν είναι αληθινά νεκρός και περιμένω η ετυμηγορία σας να είναι αθώος»

Ύστερα από ελάχιστα λεπτά επέστρεψαν και ανακοίνωσαν την ετυμηγορία που ήταν «ένοχος»

«Μα πως μπορείτε να το κάνετε αυτό» ωρύεται ο δικηγόρος «Θα πρέπει να είχατε κάποιες αμφιβολίες, σας είδα όλους, που κοιτάζατε την πόρτα»

Ο Προϊστάμενος των ενόρκων του απάντησε: «Ναι εμείς, όλοι κοιτάζαμε την πόρτα, περιμένοντας το θύμα, να εμφανιστεί. Ο πελάτης σας όμως, όχι»

Εδώ η βεβαιότητα έιναι δεδομένη πέραν πάσης αμφιβολίας.

Είμαι ένας άνθρωπος γελοίος

Είμαι ένας άνθρωπος γελοίος. Τώρα με λένε τρελό. Θα ήταν τίτλος τιμής αν γι’αυτούς δεν εξακολουθούσα να είμαι το ίδιο γελοίος. Αλλά δεν δυσανασχετώ πια, όλος ο κόσμος μου είναι αρκετά συμπαθής, ακόμη κι όταν με κοροϊδεύουν και θα έλεγε κανείς, πως τότε ίσα ίσα μου είναι συμπαθής.Θα γελούσα κι εγώ μαζί με αυτούς ευχαρίστως, όχι τόσο για μένα, αλλά για να τους κάνω ευχαρίστηση, αν δεν δοκίμαζα τόση θλίψη κοιτάζοντάς τους. Θλίψη να βλέπω πώς δεν γνωρίζουν την αλήθεια, αυτή την αλήθεια που γνωρίζω εγώ. Τι σκληρό είναι να την γνωρίζεις μόνος εσύ! Αλλα δεν θα καταλάβουν.. όχι, δεν πρόκειται να καταλάβουν.

Άλλοτε υπέφερα πολύ να περνώ για γελοίος δεν φαινόμουν. Ήμουνα. Υπήρξα πάντα γελοίος και ξέρω ότι αναμφίβολα είμαι από γεννησιμιού μου. Θα μουν δε θα μουν επτά μόλις χρονών όταν κατάλαβα πως ήμουνα γελοίος.Ύστερα σπούδασα στο πανεπιστήμιο κι όσο σπούδαζα τόσο περισσότερο καταλάβαινα πόσο ήμουν γελοίος.

Έτσι που όλη η πανεπιστημιακή μου μόρφωση φαινόταν να μην υπάρχει παρά για να μου δείξει και να μου εξηγήσει, όσο εντρυφούσα σ’αυτήν, πως ήμουν γελοίος. Χρόνο το χρόνο, βεβαιωνόμουνα όλο και περισσότερο ότι από κάθε άποψη παρουσίαζα ένα γελοίο πρόσωπο.

Όλος ο κόσμος με κορόιδευε παντού και πάντα. Αλλά κανενός δεν πέρναγε από το μυαλό ότι αν υπήρχε κάποιος στον κόσμο που ήξερε πιο καλά από όλους ότι είμαι γελοίος, αυτός ο άνθρωπος ήμουνα εγώ. Κι αγανακτούσα που κανείς δεν το φανταζόταν. Σε αυτό φταίω και εγώ, η αλαζονεία μου με εμπόδιζε πάντα να ομολογήσω το μυστικό μου.

Αυτή η αλαζονεία αυξανόταν με τα χρόνια, και αν αφηνόμουν μπροστά σε οποιονδήποτε να αναγνωρίζω πως ήμουν γελοίος, πιστεύω πως το ίδιο κιόλας βράδυ θα είχα τινάξει τα μυαλά μου με μια πιστολιά.
Έφηβος σαν ήμουν, πόσο είχα υποφέρει στη σκέψη ότι δεν θα μπορούσα να αντισταθώ, ότι ξαφνικά θα όφειλα να το ομολογήσω στους συντρόφους μου. Αλλά όταν ενηλικιώθηκα, αν και από χρόνο σε χρόνο είχα βεβαιωθεί ακόμη περισσότερο για την τρομερή ιδιομορφία μου, κατάφερα για τον άλφα ή βήτα λόγο να ηρεμήσω. Ακριβώς επειδή ως τότε αγνοούσα το γιατί και το πώς.

Ίσως το όφειλα σε αυτή την απέραντη μελαγχολία που κυρίευσε την ψυχή μου ύστερα από κάποιο γεγονός απροσμέτρητα ανώτερό μου, δηλαδή: την πεποίθηση που είχα μόνιμα από τότε, ότι εδώ κάτω τα πάντα είναι χωρίς σημασία. Το υποψιαζόμουν αυτό από πολύ καιρό αλλά ξαφνικά βεβαιώθηκα απόλυτα.

Ένιωσα απότομα ότι θα μου ήταν αδιάφορο αν ο κόσμος υπήρχε ή αν δεν υπήρχε πουθενά τίποτε. Άρχισα να αντιλαμβάνομαι και να αισθάνομαι ότι κατά βάθος τίποτε δεν υπήρχε για μένα.Ως τότε νόμιζα πάντα ότι πολλά πράγματα υπήρξαν πριν από μένα.

Τώρα αντιλαμβανόμουν ότι τίποτε δεν υπήρχε πριν, ή μάλλον ότι δεν υπήρχε παρά φαινομενικά. Σιγά σιγά κατέληξα στο συμπέρασμα ότι ποτέ δεν υπήρξε τίποτε.Έπαψα τότε να ερεθίζομαι με τους ανθρώπους και κατέληξα να μη τους προσέχω καθόλου.

Αυτή η διάθεση εκδηλωνόταν ακόμη και στις πιο ασήμαντες περιστάσεις της ζωής: Mου συνέβαινε, λόγου χάρη, περπατώντας στο δρόμο, να σκοντάφτω πάνω τους. Όχι γιατί με είχαν απορροφήσει οι σκέψεις, γιατί τότε δεν θα σκεφτόμουν όσα σκέφτομαι, τα πάντα μου ήταν αδιάφορα.

Να μπορούσα τουλάχιστον να βρω τη λύση των προβλημάτων! Ούτε ένα δεν είχα λύσει. Και ο Θεός ξέρει πόσες λύσεις είχα προτείνει! Αλλά, επειδή αδιαφορούσα για όλα, πήγαν και τα προβλήματα στο βρόντο. Να όμως που ξέρω την αλήθεια. Αυτή την αλήθεια την έμαθα τον περασμένο Νοέμβρη, στις τρεις Νοεμβρίου ακριβώς και από τότε την έχω σταθερά χαραγμένη στη μνήμη μου.
Φ. Ντοστογιέφσκι

Η τέχνη του να έχεις πάντα δίκιο

Οι άνθρωποι είναι έτοιμοι να ασπαστούν μια γνώμη μόλις πειστούν πως είναι κοινώς αποδεκτή. Μπορείτε επίσης να χρησιμοποιήσετε σαν θέσφατο μια κοινή προκατάληψη, διότι οι περισσότεροι άνθρωποι συντάσσονται με τη θέση του Αριστοτέλη ότι μπορούμε να ισχυριστούμε ως σωστό αυτό που πιστεύουν οι πολλοί.

Δεν υπάρχει γνώμη, όσο παράλογη κι αν είναι που οι άνθρωποι να μην είναι έτοιμοι να την ασπαστούν μόλις πειστούν πως είναι κοινώς αποδεκτή. Το παράδειγμα των άλλων επηρεάζει τόσο τη σκέψη τους όσο και τις πράξεις τους. Είναι σαν πρόβατα που ακολουθούν τον αρχηγό του κοπαδιού όπου τους οδηγήσει. Θα προτιμούσαν να τον ακολουθήσουν στο θάνατο παρά να σκεφτούν από μόνοι τους.

Είναι πολύ περίεργο που η γενική απήχηση μιας γνώμης έχει για τους ανθρώπους τόση βαρύτητα. Η ίδια τους η εμπειρία είναι σε θέση να τους διδάξει πως η αποδοχή μια γνώμης γίνεται ακριτα και είναι αποτέλεσμα μίμησης. Παρόλα αυτά οι ίδιοι δεν το αντιλαμβάνονται ποτέ, καθώς δεν κατέχουν αυτογνωσία. μόνο οι εκλεκτοί σύμφωνα με τον Πλάτωνα, «τις πολλοίς πολλά δοκεί» που σημαίνει πως ο κόσμος μπορεί να σκέφτεται αμέτρητες ανοησίες, και δεν είναι δυνατό ν ασχοληθούμε με όλες.

Για να μιλήσουμε με σοβαρότητα η γενική απήχηση μιας γνώμης δεν αποτελεί απόδειξη. Στην πραγματικότητα, δεν καθιστά καν πιθανή την ορθότητά της. Όσοι ισχυρίζονται το αντίθετο πρέπει να λάβουν υπόψη τους τα παρακάτω:

    * Σε βάθος χρόνου μια κοινώς αποδεκτή γνώμη χάνει την ισχύ της, διαφορετικά θα έπρεπε να αποκαταστήσουμε όλες τις παλαιότερες λανθασμένες απόψεις που κάποτε θεωρούνταν ως κοινά αποδεκτές αλήθειες. Για παράδειγμα θα έπρεπε να επαναφέρουμε το σύστημα του Πτολεμαίου ή να καθιερωθεί ξανά ο καθολικισμός στις προτεσταντικές χώρες.

    * Το ίδιο αποτέλεσμα έχει και η φυσική απόσταση, αλλιώς μια συναφής κοινώς αποδεκτή γνώμη των υποστηρικτών του βουδισμού, του χριστιανισμού και του Ισλάμ, θα τους έφερνε σε δύσκολη θέση.

Αν εξετάσουμε το θέμα διεξοδικά , θα δούμε πως αυτό που αποκαλούμε κοινώς αποδεκτή γνώμη δεν είναι παρά η γνώμη 2 ή 3 ατόμων. Αν μπορούσαμε να παρακολουθήσουμε την πραγματική διαδικασία γέννησης μιας γνώμης, δεν θα είχαμε γι αυτό την παραμικρή αμφιβολία.

Θα ανακαλύπταμε ότι δεν είναι παρά 2 ή 3 άνθρωποι που δέχτηκαν, προώθησαν και υποστήριξαν την άποψη την 1η φορά, κι ότι οι υπόλοιποι πίστεψαν αφελώς πως οι 2-3 αυτοί άνθρωποι την είχαν εξετάσει εξονυχιστικά προτού τη διαδώσουν. Ύστερα αποδέχτηκαν τη γνώμη αυτοί μερικοί επιπλέον, οι οποίοι ήταν πεπεισμένοι εξαρχής πως οι άνθρωποι που την διέδωσαν είχαν την απαραίτητη κατάρτιση. Στη συνέχεια σ αυτούς βασίστηκαν πολλοί άλλοι , που από οκνηρία προτίμησαν να πιστέψουν κάτι χωρίς δεύτερη σκέψη παρά να κοπιάσουν εξετάζοντας οι ίδιοι το ζήτημα.

Έτσι ο αριθμός των νωθρών και εύπιστων υποστηρικτών μεγάλωσε μέρα με τη μέρα. Μόλις η συγκεκριμένη άποψη κέρδισε ευρεία υποστήριξη, οι υπόλοιποι που αποφάσισαν να την ενστερνιστούν απέδωσαν τη μεγάλη της απήχηση στην ορθότητά της. Τότε όσοι είχαν απομείνει αναγκάστηκαν να αποδεχτούν ότι ήταν πλέον κοινώς αποδεκτό, προκειμένου να μην θεωρηθούν ταραξίες που απαρνιούνται τις γενικώς παραδεδεγμένες απόψεις, ή θρασείς, που θεωρούν ότι είναι πιο έξυπνοι απ όλους τους άλλους.

Όταν μια γνώμη φτάνει σ αυτό το βαθμό αποδοχής η συγκατάνευση αποτελεί πλέον καθήκον. Από το σημείο αυτό και στο εξής οι λίγοι που είναι ικανοί να κρίνουν θα σιωπήσουν. Μιλούν μόνο όσοι είναι παντελώς ανίκανοι να σχηματίσουν οποιαδήποτε γνώμη ή κρίση, αφού παπαγαλίζουν απλώς τις απόψεις των άλλων. Ωστόσο υπερασπίζονται τις συγκεκριμένες απόψεις με υπερβάλλοντα ζήλο και μισαλλοδοξία, καθώς αυτό που απεχθάνονται στους ανθρώπους με διαφορετικό τρόπο από το δικό τους δεν είναι τόσο οι διαφορετικές τους κρίσεις, όσο η τόλμη να θέλουν να σχηματίσουν τη δική τους άποψη. Εν ολίγοις, ελάχιστοι είναι ικανοί να σκεφτούν, όλοι όμως θέλουν να έχουν άποψη. Συνεπώς δεν απομένει παρά να ενστερνιστούν έτοιμες απόψεις άλλων αντί να σχηματίσουν τις δικές τους.

Εφόσον αυτό συμβαίνει, τι αξία έχει μια γνώμη, ακόμη κι αν έχει εκατοντάδες χιλιάδες υποστηρικτές; Δεν είναι περισσότερο τεκμηριωμένη από ένα ιστορικό γεγονός καταγεγραμμένο από 100 ιστορικούς, οι οποίοι αποδεικνύεται πως έχουν αντιγράψει ο ένας από τον άλλο, η άποψη στο τέλος μπορεί ν αποδοθεί σ’ ένα και μόνο άτομο. Άλλα θα πω εγώ, άλλα εσύ κι άλλα κάποιος άλλος. Δεν πρόκειται για τίποτα περισσότερο από μια σειρά ισχυρισμών.

«Η τέχνη του να έχεις πάντα δίκιο» Arthur Schopenhauer

[Σκεφτείτε για λογαριασμό σας επιτέλους, έστω και για μια φορά, ακόμα κι αν είναι μπερδεμένα, ακόμη κι αν πρέπει να πλεύσετε στις θάλασσες του αφηρημένου! …Η επιστημονική γνώση δεν είναι αντικειμενική. Όλες οι βάσεις στις οποίες είναι στηριγμένα τα θεόρατα οικοδομήματά της είναι αυθαίρετες. Είναι, όπως ακριβώς και ο πολιτισμός μας, μια Συνωμοσία, ένα πονηρό συμβόλαιο, ένας εξορκισμός. Έχουμε τα γεγονότα για να μην κινδυνεύουν οι υπάρχουσες αιτιολογίες. Κατάρα σε όλα τ’ άλλα.

Ζούμε υπό το καθεστώς πολύ αυστηρής έρευνας και εγκαθίδρυσης αυθαίρετων συμπερασμάτων, που επηρεάζουν άμεσα όλους τους ανθρώπους, και το όπλο που χρησιμοποιούμε πιο συχνά ενάντια σ’ αυτό το καθεστώς είναι η αμφισβήτηση και η γελοιοποίηση. Δεν έχουμε άλλη λύση: αμφισβητείστε και γελοιοποιήστε ό,τι σας λένε! Πώς μπορεί να εξελιχθεί σωστά και να λειτουργήσει η γνώση, κάτω από τέτοιες συνθήκες;

Πρέπει να κρατήσουμε κρυφά τα βίτσια μας, για να μη στραφεί εναντίον μας η κοινωνία, μαθαίνοντας πως αφήσαμε πολύ πίσω μας τα περισσότερα πεδία σεξουαλικότητας, εμπορίου, θρησκευτικής πίστης, συμβατικότητας και νόμιμων απολαύσεων… Λοιπόν, πρόκειται να περάσουμε από την κατάσταση των μανιακών, στην προφητεία, και από τη μυστική μοναχική ηδονή, στη διακήρυξη αρχών και μανιφέστων. Πρέπει από ‘δω και πέρα να εργαστούμε πολύ σοβαρά, δηλαδή επαναστατικά.

Το πρώτο μέλημά μας θα πρέπει να είναι να προσθέσουμε στις συνταγματικές ελευθερίες, το δικαίωμα και την ελευθερία να αμφισβητούμε την επιστήμη!…] Charles Fort

Ξεπερνώντας το όριο: η σημασία των υδάτινων συνόρων στον Αισχύλο και τον Ηρόδοτο και η περσική ύβρις

Η ελληνοπερσική σύγκρουση του 5ου αιώνα π.Χ. υπήρξε η αφορμή, προκειμένου να αναπτυχθεί σε ορισμένους πνευματικούς κύκλους μεταξύ των Ελλήνων μια ενδιαφέρουσα αντίληψη, η οποία αφορά τα σύνορα μεταξύ Ευρώπης και Ασίας ως όρια φυσικής εξουσίας των Ελλήνων και των Περσών αντίστοιχα. Η αντίληψη αυτή είναι ιδιαίτερα εμφανής στον Αισχύλο και τον Ηρόδοτο.

Στους Πέρσες του Αισχύλου μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι τα θαλάσσια στενά του Βοσπόρου / Ελλησπόντου στέκονται ως μια βασική διαχωριστική γραμμή μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Σ’ αυτό το δράμα η προσπάθεια του Ξέρξη να ζέψει το στενό με ένα είδος θαλάσσιας γέφυρας και να διαβεί από την Ασία στην Ευρώπη, για να την υποτάξει, αποτελεί μια ύβρη, μια παραβίαση των συνόρων που έχουν οριστεί από τους θεούς, για να χωρίζουν τις δύο ηπείρους.[1]Τα δικαιώματα του Ποσειδώνα, το γεωγραφικό δικαίωμα επιβίωσης της Ελλάδος και το όριο ανοχής των ενεργειών του Ξέρξη συνδέονται στον Ελλήσποντο σε μια αδιάσπαστη ενότητα.[2] H μομφή επικεντρώνεται, λοιπόν, ακριβώς στη διάβαση του συνόρου: το φάντασμα του Δαρείου επισημαίνει ότι ο Ξέρξης επέβαλε στο στενό έναν ζυγό ακατανόητο για τον γέρο βασιλιά (στ. 744).

Την ίδια καίρια σημασία ως σύνορο Ευρώπης και Ασίας έχει ο Ελλήσποντος και στον Ηρόδοτο: όπως και  στους Πέρσες, έτσι κι εδώ η διάβαση του Ελλησπόντου βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και διαμορφώνεται από την πλευρά της αφηγηματικής τεχνικής σε αποκορύφωμα. Όπως ο Αισχύλος, έτσι και ο ιστορικός καθιστά μεταφυσική την υδάτινη γραμμή και την αφήνει να γίνει στο χώρο των ανθρώπινων πράξεων το σύμβολο των ορίων, τα οποία ξεπέρασε ο Ξέρξης.

Η διαχωριστική γραμμή μεταξύ Περσίας και Ελλάδας είναι δεδομένη εκ φύσεως και προσδιορισμένη έτσι από την μοίρα, ενώ η υπέρβαση της απαιτεί υψηλότερες δυνάμεις. Η πρώτη προσπάθεια ως γνωστόν αποτυγχάνει, στο περιθώριο γίνονται πολλά παράξενα πράγματα: διεξάγονται βαθυστόχαστες συζητήσεις και ο Αρτάβανος προειδοποιεί τον Ξέρξη πως έχει στο ύδωρ και στην ξηρά, δηλ. εντέλει στην ίδια τη φύση, τους πιο αποφασιστικούς εχθρούς του. Τα παράξενα φαινόμενα (7.37.2, 7.42.2) είναι οι πρώτες προειδοποιήσεις και κατόπιν η φύση ανθίσταται με θύελλες και πλημμύρες (7.34, 7.188, 8.12, 8.37.3, 8.129.2). Ο Αρτάβανος αποδεικνύεται ότι έχει δίκαιο (7.49.1): η φύση είναι εναντίον του Ξέρξη, ο οποίος περιφρόνησε τα όρια της, όπως συμβολίζει με έμφαση και η τιμωρία της μαστίγωσης του Ελλήσποντου από τον Πέρση βασιλιά (7.35). Όταν ο Ξέρξης πατάει τελικά στο έδαφος της Ελλάδας, ένας Ελλησπόντιος τον περνά για τον Δία (7.56) - ένα επιπλέον δείγμα ότι ο Ξέρξης ξεπέρασε τα ανθρώπινα όρια. Γενικά ο γεωγραφικός διαχωρισμός παίζει και στον συνολικό σχεδιασμό των Ιστοριών έναν κεντρικό ρόλο: ο Πέρσης Αρταΰκτης σταυρώνεται κατά χαρακτηριστικό τρόπο εκεί, όπου ο Ξέρξης άφησε να κατασκευασθεί η δυσοίωνη γέφυρα.

Δεν είναι όμως μόνο τα θαλάσσια όρια που χωρίζουν Ευρώπη και Ασία και τις αντίστοιχες σφαίρες επιρροής. Το ίδιο ισχύει και για τα ποτάμια σύνορα. Ο ποταμός Στρυμόνας φαίνεται να αποτελεί για τον Αισχύλο ένα δεύτερο όριο της Ευρώπης απέναντι στην Ασία μετά το κυρίως μέτωπο, που είναι ο Ελλήσποντος.Στους Πέρσες(495 κ.εξ.) είναι το ποτάμι, στο οποίο οι Μήδοι θα γνωρίσουν τον όλεθρο, προσπαθώντας να το περάσουν παγωμένο κατά την ταπεινωτική επιστροφή από την Ευρώπη στην Ασία. Οι περισσότεροι φιλόλογοι θεωρούν ότι τα γεγονότα που περιγράφονται εκεί είναι φυσικώς αδύνατα και ότι το επεισόδιο είναι προφανώς φανταστικό, με σκοπό να τονιστεί η θεϊκή τιμωρία για την ύβρη του Ξέρξη. Η λειτουργία του Στρυμόνα ως δεύτερου ορίου μεταξύ Ασίας και Ευρώπης έχει το παράδοξο αντίστοιχό της στην ασιατικό ήπειρο στον Άλη ποταμό που ποτέ του δε διέσχισε ο μονάρχης-υπόδειγμα του Αισχύλου Δαρείος (864-865). Η σχεδόν μεταφυσική θέση των υγρών ορίων στον Αισχύλο αποδεικνύει ότι η ιστορία του Κροίσου, ο οποίος ηττήθηκε, όταν διέβη τον Άλη ποταμό, πρέπει να  είχε κερδίσει  συμβολική αξία ήδη πολύ πριν από τον Ηρόδοτο και ότι οι Αθηναίοι ήταν πεπεισμένοι για την ιδέα ενός τέτοιου συνόρου. Παρόμοια ποτάμια σύνορα στον Ηρόδοτο είναι ο ποταμός Αράξης στην αποτυχημένη εκστρατεία του Κύρου ενάντια στους Μασσαγέτες (1.201 κ.εξ.) και ο Ίστρος στην εκστρατεία του Δαρείου εναντίον των Σκυθών (4.89 κ.εξ.).[3] Η διπλή παραβίαση των ορίων που χωρίζουν την Ευρώπη από την Ασία (Ελλήσποντος, Στρυμών) οδήγησε τους Πέρσες σε αφανισμό της δύναμής τους. H υπερβολική εδαφική επέκταση της κυριαρχίας τους κατέληξε στην ύβρη εναντίον της φύσης και των θεών και είχε ως αποτέλεσμα τη συντριβή τους.[4]
 

[1] Βλ. Πέρσες στ. 50, 65-72, 130-132, 721-726, 736, 744-752. Γενικά το μοτίβο του ζεψίματος είναι κεντρικό στους Πέρσες: η προσπάθεια του Ξέρξη να υποδουλώσει την Ευρώπη-Ελλάδα στους Πέρσεςεκφράζεται με μια περίπλοκη εικονοποιΐα ζεψίματος. Εκτός από το ζέψιμο του Ελλήσποντου πβ. και την προσπάθεια ζεψίματος της γυναίκας με τα δωρικά ενδύματα στο όνειρο της Άτοσσας, μητέρας του Ξέρξη. Το όνειρο δείχνει ότι κάθε μια από τις δύο αδερφές του ονείρου (Ευρώπη-Ασία) δικαιούται τη δική της σφαίρα επιρροής ορισμένη από τη μοίρα (186-187) και ότι ήταν λάθος του Ξέρξη που προσπάθησε να τις ενώσει. Μετά την περσική ήττα ακόμη και η Ασία προσπαθεί να απαλλαγεί από το  ζυγό της (592-594). Aς σημειωθεί ότι οι δυο γυναίκες του ονείρου της Άτοσσας ερμηνεύτηκαν από τον Paley ως προσωποποιήσεις των Ελλήνων της Ασίας και της Ελλάδας αντίστοιχα, αλλά αφενός δε φαίνεται πιθανό να ήθελε να τονίσει ο Αισχύλος τη δυσμενή θέση των Ελλήνων της Ασίας, αφετέρου το γεγονός ότι ο ποιητής αποκαλεί τις γυναίκες αδελφές από το ίδιο γένος μπορεί να εξηγηθεί από τη γνώση του των γενεαλογιών που έκαναν τους Πέρσες απογόνους του Έλληνα ήρωα Περσέα (Ηρόδ. 7.61. Πβ. Ελλάν. απ. 59-60). Εναλλακτικά μπορούμε να επικαλεστούμε το γεγονός ότι η Ασία και η Ευρώπη θεωρούνταν αδερφές, κόρες του Ωκεανού (Σ Αισχ., Πέρσ. 185). Η εικόνα των δύο γυναικών-αδερφών που συμβολίζουν δύο έθνη ή χώρες μπορεί να παραβληθεί με τις δύο αδερφές που συμβολίζουν την Ιερουσαλήμ και τη Σαμάρεια στο όνειρο του Ιεζεκιήλ. ΣτονΠρομηθέα (734) το όριο Ευρώπης και Ασίας είναι η Μαιώτιδα λίμνη (πβ. Ηρόδ. 4.45 και το ιπποκρατικό Περί αέρων, υδάτων, τόπων 13).

[2] Η ασέβεια απέναντι στον Ποσειδώνα κρύβει ακόμη μια πλευρά σε σχέση με την διάβαση του συνόρου, αυτή της ηπειρωτικής δύναμης που τολμά να δοκιμάσει τις δυνάμεις της στη θάλασσα. Η επακόλουθη θαλάσσια συντριβή στη Σαλαμίνα φαίνεται εδώ να είναι τμήμα της αυτοκαταστροφικής Ύβρεως: η φυσική ακτίνα δράσης μιας ηπειρωτικής δύναμης συμπεριλαμβάνεται στα σύνορα που τέθηκαν στον Ξέρξη.

[3] Ο Κύρος θεωρεί τον εαυτό του ως υπεράνθρωπο ον και εκστρατεύει, μεταξύ των άλλων, και εξαιτίας αυτού του λόγου, εναντίον των Μασσαγετών. Ο Κροίσος είναι αυτός, ο οποίος τον συμβουλεύει εκεί για την αποφασιστική διάβαση του ποταμού, κάτι που κοστίζει στον Κύρο τη νίκη και τη ζωή. Η τιμωρία του ποταμού Γύνδη από τον Κύρο κατά τη διαδρομή προς την Βαβυλώνα (1.189) θυμίζει πολύ τον Ξέρξη και την τιμωρία του Ελλησπόντου.

[4] Πβ. την διώρυγα στον Άθω, την οποία προωθεί ο Ξέρξης από μεγαλοφροσύνη. Η υψηλή ευαισθησία για συνοριακά σημεία εκ φύσεως δεδομένα υπογραμμίζεται επίσης και με την επίπληξη της Πυθίας στην ερώτηση των Κνιδίων, οι οποίοι για την προστασία της χερσονήσου τους από τους Πέρσες ήθελαν να την αποκόψουν εντελώς από τη στεριά (Ηρόδ. 1.174)

Αριστοτέλης: περί ευδαιμονίας, αρετής, προαίρεσης και ευθύνης.

Η ευδαιμονία αποτελεί επιδίωξη του ανθρώπου σύμφωνα με σχεδόν όλο τον αρχαιοελληνικό στοχασμό. Ενδεικτικά σημειώνουμε την άποψη ενός από τους Προσωκρατικούς, του Δημόκριτου: «Ευδαιμονίη ψυχής έργον, ουκ εν βοσκήμασιν οικεί ουδέ εν χρυσώ· ψυχή οικητήριον δαίμονος» δηλαδή «Η ευδαιμονία είναι έργο, απόκτημα της ψυχής του ανθρώπου, η ευδαιμονία δεν κατοικεί στα κοπάδια ζώων, δεν αγοράζεται με χρυσάφι. Η ψυχή είναι η κατοικία της ευδαιμονίας». Και είναι προφανές ότι η επιδίωξη ευδαιμονίας και η επιλογή δρόμου αναζήτησης αποτελεί κύριο κεφάλαιο της Φιλοσοφίας Ζωής των ανθρώπων και συνοδεύεται από τις αντιλήψεις για τη ζωή και την κοινωνία του Ανθρώπου, από την επιλογή τρόπου ζωής και συμπεριφοράς προς το συνάνθρωπο και από την αποδοχή σκοπών ζωής και κανόνων δράσης, ώστε να επιτυγχάνεται και ευδαιμονία.

Γνωρίζουμε ότι πρώτος ο Αριστοτέλης προσπάθησε συστηματικά να αναλύσει το πώς ορίζεται η ευδαιμονία και πώς επιδιώκεται με την ανθρώπινη δραστηριότητα. Στην προσπάθεια αυτή αφιέρωσε τρία συγγράμματα: Ηθικά Νικομάχεια, Ηθικά Ευδήμεια, Μεγάλα Ηθικά .

Σύνδεση της ευδαιμονίας με όλες τις πνευματικές δραστηριότητες του ανθρώπου διακρίνουμε πρώτη φορά στο πολυσχιδές έργο του Δημόκριτου . Αλλά ο Αριστοτέλης επιχείρησε συστηματικά να συνδέσει την ευδαιμονία του ανθρώπου με την ηθική αντίληψη και δράση του γράφοντας τα τρία έργα που προσημειώσαμε. Και διατύπωσε σχετικό ορισμό στο τέλος του πρώτου βιβλίου των Ηθικών Νικομαχείων γράφοντας: «Η ευδαιμονία είναι μια ευχάριστη ψυχική κατάσταση που προκύπτει από τη δραστηριότητα της ψυχής, εφόσον αυτή η δραστηριότητα είναι σύμφωνη με την τέλεια αρετή».

Ο ίδιος ο Αριστοτέλης, θαυμαστής του Σωκράτη, έγραψε για τη συνήθειά του να οδηγεί τους συνομιλητές του στον ορισμό των εννοιών: «Έστιν άρα η αρετή έξις προαιρετική, εν μεσότητι ούσα τη προς ημάς, ωρισμένη λόγω» – «Είναι λοιπόν η αρετή η παγιωμένη διάθεση ή ο σταθερός προσανατολισμός του νου, που αποφασίζει ελεύθερα τις επιλογές των πράξεων και των αισθημάτων μας» ουσιαστικά συνίσταται στην αναζήτηση του μέσου δρόμου δράσης σε σχέση με μας, όπως δηλαδή μπορεί να αποφασίσει ο συνετός άνθρωπος.

• «Η ηθική εξ έθους περιγίγνεται , όθεν και το όνομα» – «Η ηθική αντίληψη του ανθρώπου διαμορφώνεται με τη συνήθεια, από όπου παράγεται και η λέξη» «Ουδεμία των ηθικών αρετών φύσει ημίν εγγίγνεται (αλλά εξ έθους περιγίγνεται)» – «καμιά ηθική αρετή δεν την έχουμε έμφυτη, δοσμένη από τη φύση, αλλά διαμορφώνεται στον άνθρωπο με τη συνήθεια, με την επανάληψη τέτοιας συμπεριφοράς»

• «Οι νομοθέται τους πολίτας εθίζοντες ποιούσιν αγαθούς» – Οι νομοθέτες προσπαθούν να κάνουν τους πολίτες αγαθούς με τη συνήθεια, τον εθισμό.

• «Η του ανθρώπου αρετή είη αν η έξις αφ’ ης αγαθός άνθρωπος γίγνεται» – Αρετή του ανθρώπου μπορεί να είναι η επαναλαμβανόμενη καλή συνήθεια με την οποία ο άνθρωπος γίνεται αγαθός, ενάρετος. 

• «Σημείον δει ποιείσθαι των έξεων την επιγιγνομένην ηδονήν ή λύπην τοις έργοις» – Κριτήριο των επαναλαμβανομένων συνηθειών πρέπει να θεωρούμε τη χαρά ή τη λύπη που προκύπτει από τις πράξεις μας. 

• «Εκ των ομοίων ενεργειών αι έξεις γίγνονται» – Οι έξεις, παγιωμένες συνήθειες διαμορφώνονται με την επανάληψη όμοιων ενεργειών. 

• «Η αρετή πάσης τέχνης ακριβεστέρα και αμείνων…του μέσου αν είη στοχαστική. Λέγω δε την ηθικήν, αύτη γαρ περί πάθη και πράξεις» – «Η αρετή είναι πιο ακριβής και πιο καλοπροαίρετη από κάθε τέχνη….μπορεί να είναι και στοχαστική του μέσου. Και εννοώ την ηθική, γιατί αυτή ανάγεται στα πάθη των ανθρώπων και στα αντίστοιχες πράξεις τους»

• «Η αρετή περί πάθη και πράξεις εστί το μέσον επαινείται και κατορθούται ταύτα δε άμφω της αρετής. Μεσότης, άρα, η αρετή στοχαστική ούσα του μέσου» – «Η αρετή αναφέρεται στα πάθη των ανθρώπων και στις πράξεις τους όπου ο μέσος δρόμος επαινείται και κρίνεται επιτυχία, κατόρθωμα. Αυτά είναι τα δυο γνωρίσματα της αρετής. Άρα η αρετή είναι κάποια μέση πορεία και γι’ αυτό στοχάζεται σταθερά πού βρίσκεται ο μέσος ή μεσαίος δρόμος». 

• «Το μέσον προς ημάς, μήτε πλεονάζει μητε ελλείπει, τούτο δε ουχ εν ουδέ ταυτόν πάσιν, πας δε επιστήμων την υπερβολήν και την έλλειψιν φεύγει, το δε μέσον ζητεί και τούθ’ αιρείται» - Το μέσο (η μέση οδός) νοείται σε σχέση με μας που το επιλέγουμε κα νοείται ως κατάσταση όπου δεν πλεονάζει κάτι ούτε υπολείπεται. Αυτό το μέσον δεν είναι ούτε ένα ούτε το ίδιο για όλους….και κάθε συνετός αποφεύγει την υπερβολή και την έλλειψη, αναζητεί το μέσο δρόμο και αυτόν επιλέγει.

• «Έστιν, άρα, η αρετή έξις προαιρετική εν μεσότητι ουσα τη προς ημάς, ωρισμένη λόγω και ω αν ο φρόνιμος ορίσειεν, ειδώς προαιρούμενος, βεβαίως και αμετακινήτως» – Είναι λοιπόν η αρετή η παγιωμένη διάθεση ή ο σταθερός προσανατολισμός του νου, που αποφασίζει ελεύθερα τις επιλογές των πράξεων και των αισθημάτων μας, ουσιαστικά συνίσταται στην αναζήτηση του μέσου δρόμου δράσης σε σχέση με μας, όπως δηλαδή μπορεί να αποφασίσει ο συνετός άνθρωπος και ο φρόνιμος συνειδητά επιλέγει τη μέση οδό και σ’ αυτήν πορεύεται με σταθερότητα και δίχως παρεκκλίσεις..

• Αλλά, για να γίνει αρετή από προαίρεση πράξη, είναι ανάγκη ο άνθρωπος να μάθει κάποιο τρόπο πράξης. Ο Αριστοτέλης προσθέτει σχετικά: «Α δει μαθόντας ποιείν ταύτα ποιούντες μανθάνομεν» – Αυτά λοιπόν που οφείλουμε να πράττουμε αφού τα μάθουμε, αυτά τα μαθαίνουμε πράττοντες (με διαρκή άσκηση σ’ αυτά).

• Και επειδή η μάθηση είναι θέμα παιδείας, θυμάται ο Αριστοτέλης ένα σχετικό ορισμό από τη μαθητεία του στον Πλάτωνα. Γράφει λοιπόν: «Περί ηδονάς και λύπας εστίν η ηθική αρετή…..Διό δει ήχθαι πως εκ νέων , ως ο Πλάτων φησίν, ώστε χαίρειν τε και λυπείσθαι οις δει η γαρ ορθή παιδεία αύτη εστίν» – Η ηθική αρετή των ανθρώπων αναφέρεται στις χαρές και στις πίκρες που νιώθουν από τη δράση τους…Γι’ αυτό είναι ανάγκη να έχει κανείς οδηγηθεί σε άσκηση αρετής από τα νιάτα του, όπως έχει γράψει ο Πλάτων, ώστε να χαίρεται ή να λυπάται με δραστηριότητα που προκαλεί χαρά ή λύπη. Και αυτό είναι το νόημα της ορθής παιδείας.

 Τι σημαίνουν οι όροι: αγαθός, λόγος, φρόνιμος, τι είναι η προαίρεσις και ποιος ο πλατωνικός ορισμός παιδείας;

Στα Πολιτικά ο Αριστοτέλης περί Παιδείας αναφέρει: «Τρεις παράγοντες συμβάλλουν στο να γίνονται οι άνθρωποι αγαθοί και σπουδαίοι. Και είναι αυτοί οι παράγοντες: η φυσική προδιάθεση, οι εθισμοί και η λογική ικανότητα του ανθρώπου» Αναλύοντας στη συνέχεια τους σκοπούς χαρακτηρίζει κυριότατον την καλλιέργεια του λόγου, με τούτο το σκεπτικό: «δια τον λόγον οι άνθρωποι δύνανται πράττειν και εναντία τοις εθισμοίς και τη φύσει, εάν πεισθώσιν άλλως έχειν βέλτιον» = γιατί με τη λογική ικανότητά τους οι άνθρωποι κατορθώνουν να πράττουν έργα αντίθετα προς τους εθισμούς και τις φυσικές ορμές τους, αν πειστούν ότι κάποια άλλη πορεία είναι πιο σωστή.

Στο τρίτο βιβλίο των Ηθικών Νικομαχείων διευκρινίζει: «έστι γαρ (αρετή) ου μόνον η κατά τον ορθόν λόγον αλλ’ η μετά του ορθού λόγου έξις αρετή (εστί)». «Ορθός δε λόγος περί των τοιούτων η φρόνησις» – «Αρετή δεν είναι απλά η έξη (σταθερή συνήθεια) που διαμορφώθηκε με τον ορθό λόγο, αλλά είναι αρετή η σταθερή έξη που συμπορεύεται μόνιμα με τον ορθό λόγο. Και ορθός λόγος για τέτοια θέματα (ηθικής τάξης ) είναι η φρόνηση».
Για την έννοια της φρόνησεως ο  Δημόκριτος έγραψε: «Τριτογένεια η Αθηνά φρόνησις νομίζεται. Γίγνεται δε εκ του φρονείν τρία ταύτα: βουλεύεσθαι καλώς (ευ λογίζεσθαι), λέγειν αναμαρτήτως (ευ λέγειν) και πράττειν α δει» δηλαδή «Τριτογένεια λέγεται η Αθηνά και θεωρείται ενσάρκωση της φρόνησης. Η δε φρόνηση εκφράζεται με τρεις δυνατότητες: να σκεπτόμαστε σωστά, να διατυπώνουμε τη σκέψη μας άψογα, να πράττουμε αυτά που κρίνονται από τους άλλους σωστά, άρα ευεργετικά».

 Τι σχέση έχει η προαίρεση με τη βούληση και την ελεύθερη επιλογή; Ποια τα όρια λειτουργίας της ή εμβέλειάς της και ποια η σχέση της με το λογικό του ανθρώπου;

Στο τρίτο βιβλίο των Ηθικών Νικομαχείων αναφέρει:
«Η βούλησις του τέλους εστί μάλλον, η δε προαίρεσις των προς το τέλος, όλως δε έοικεν η προαίρεσις περί τα εφ’ ημίν είναι» – Η βούλησή μας εκφράζει μάλλον έναν τελικό σκοπό, ενώ η προαίρεσή μας επιλέγει τα μέσα που θεωρούμε χρήσιμα για την επίτευξη του σκοπού και μάλλον η προαίρεσή μας βασίζεται σε ό,τι μπορούμε εμείς να πραγματοποιήσουμε, ό,τι κρίνουμε ότι είναι μέσα στα όριά μας. Επίσης, «Η προαίρεσις μετά λόγου και διανοίας, υποσημαίνειν δε έοικεν και το όνομα ως ον προ ετέρων αιρετόν» – Η προαίρεσή μας συνοδεύεται από λογική και περίσκεψη, όπως φαίνεται να υποδηλώνει και ο όρος που χρησιμοποιούμε: αιρετό ονομάζουμε κάτι που το προτιμάμε συγκρίνοντας το με κάτι άλλο, άρα ύστερα από ενέργεια λογική και σκέψη.

Παρατηρούμε ότι ο Αριστοτέλης ήδη έχει αγγίξει το κυριότερο ζήτημα της ανθρώπινης ύπαρξης και δράσης, αυτό της Ελευθερίας της Συνείδησης του Ανθρώπου και της συνακόλουθης ευθύνης του. Τέτοιο ζήτημα δεν είχε ακόμη διατυπωθεί διακριτά από τους φιλοσόφους. Με σαφήνεια το έθεσαν, μια γενιά αργότερα από τον Αριστοτέλη, οι Στωικοί , ενώ είναι πιθανό ότι το είχε αγγίξει παλαιότερα ως πρόβλημα ο Δημοκριτος .

Η δυσωδία του μίσους...

Μια δασκάλα έχει αποφασίσει να παίξουν ένα παιχνίδι στην τάξη της.

Λέει λοιπόν στα παιδιά, να φέρει το κάθ’ ένα, μια πλαστική σακούλα, που θα περιέχει μέσα μερικές πατάτες. Σε κάθε πατάτα θα δώσει ένα όνομα από τα πρόσωπα που μισεί.

Έτσι, ο αριθμός των πατατών που κάθε παιδί θα βάλει στη σακούλα του θα εξαρτηθεί από τον αριθμό των ανθρώπων που μισεί.

 Την άλλη μέρα κάθε παιδί, έφερε από μια σακούλα με πατάτες, με το όνομα των ανθρώπων που μισούσαν, γραμμένο σε κάθε πατάτα.

Κάποια παιδιά είχαν δύο πατάτες μέσα στη σακούλα, άλλα τρεις, άλλα πέντε και άλλα περισσότερες. Η δασκάλα λέει μετά στα παιδιά, να κουβαλούν μαζί τους την πλαστική σακούλα με τις πατάτες, όπου και αν πηγαίνουν (ακόμη και στην τουαλέτα), για μερικές μέρες. Ύστερα από αρκετές μέρες, τα παιδιά άρχισαν να διαμαρτύρονται, λόγω της δυσάρεστης οσμής που άφηναν οι πατάτες οι οποίες άρχισαν να σαπίζουν.

Άλλωστε, αυτοί που είχαν περισσότερες πατάτες στη σακούλα, έπρεπε να αντέξουν και το μεγαλύτερο βάρος τους. Κάποιες μέρες αργότερα, το παιχνίδι τελείωσε και τα παιδιά ανακουφίστηκαν και από την απαλλαγή τους από το βάρος αλλά και από τη δυσοσμία των χαλασμένων πατατών.

Η δασκάλα ρώτησε τα παιδιά: «Πώς αισθανθήκατε κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού;». Τα παιδιά, άρχισαν ομαδικά να διαμαρτύρονται για το γεγονός ότι έπρεπε να κουβαλούν παντού μια τσάντα με πατάτες και μάλιστα χαλασμένες με άσχημη μυρωδιά, από κάποια στιγμή και μετά.

Στη συνέχεια, η δασκάλα τους αποκάλυψε το κρυμμένο νόημα πίσω από το παιχνίδι . «Αυτή ακριβώς είναι η κατάσταση όταν έχετε μίσος για κάποιον μέσα στην καρδιά σας. Η δυσωδία από το μίσος θα φωλιάσει στην ψυχή σας και θα το μεταφέρετε μαζί σας όπου κι αν πάτε συνεχώς. Αν δεν μπορείτε να ανεχθείτε τη μυρωδιά των σάπιων πατατών για μερικές μόνο μέρες, μπορείτε να φανταστείτε πως θα είναι να έχετε τη δυσωδία του μίσους στην ψυχή σας για μια ζωή;

Ηθικό Δίδαγμα: Προσπαθήστε να αποβάλλεται το μίσος που έχετε για τους άλλους και συγχωρέστε τους, ώστε να μην έχετε το βάρος στην καρδιά σας για μια ζωή.

Η αληθινή αγάπη δεν είναι ν’ αγαπάς ένα τέλειο, σημαντικό και δυνατό άτομο, αλλά να αγαπάς ένα ασήμαντο και με ελαττώματα πρόσωπο, δυνατά!!