ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΙΣΧΥΛΟΣ - Ἱκέτιδες (500-523)

ΒΑ. στείχοιτ᾽ ἄν, ἄνδρες· εὖ γὰρ ὁ ξένος λέγει.
ἡγεῖσθε βωμοὺς ἀστικούς, θεῶν ἕδρας·
καὶ ξυμβολοῦσιν οὐ πολυστομεῖν χρεὼν
ναύτην ἄγοντας τόνδ᾽ ἐφέστιον θεῶν.
ΧΟ. τούτῳ μὲν εἶπας, καὶ τεταγμένος κίοι·
505 ἐγὼ δὲ πῶς δρῶ; ποῦ θράσος νέμεις ἐμοί;
ΒΑ. κλάδους μὲν αὐτοῦ λεῖπε, σημεῖον πόνου.
ΧΟ. καὶ δή σφε λείπω χειρία λόγοις σέθεν.
ΒΑ. λευρὸν κατ᾽ ἄλσος νῦν ἐπιστρέφου τόδε.
ΧΟ. καὶ πῶς βέβηλον ἄλσος ἂν ῥύοιτό με;
510 ΒΑ. οὔτοι πτερωτῶν ἁρπαγαῖς ‹σ᾽› ἐκδώσομεν.
ΧΟ. ἀλλ᾽ εἰ δρακόντων δυσφρόνων ἐχθίοσιν;
ΒΑ. εὔφημον εἴη τοὔπος εὐφημουμένῃ.
ΧΟ. οὔτοι τι θαῦμα δυσφορεῖν φόβῳ φρένα.
ΒΑ. ἀεὶ δ᾽ † ἀνάκτων ἐστι δεῖμ᾽ ἐξαίσιον.
515 ΧΟ. σὺ καὶ λέγων εὔφραινε καὶ πράσσων φρένα.
ΒΑ. ἀλλ᾽ οὔτι δαρὸν χρόνον ἐρημώσει πατήρ.
ἐγὼ δὲ λαοὺς συγκαλῶν ἐγχωρίους
στείχω, τὸ κοινὸν ὡς ἂν εὐμενὲς τιθῶ·
καὶ σὸν διδάξω πατέρα ποῖα χρὴ λέγειν.
520 πρὸς ταῦτα μίμνε καὶ θεοὺς ἐγχωρίους
λιταῖς παραιτοῦ τῶν σ᾽ ἔρως ἔχει τυχεῖν.
ἐγὼ δὲ ταῦτα πορσυνῶν ἐλεύσομαι·
πειθὼ δ᾽ ἕποιτο καὶ τύχη πρακτήριος.

***
ΒΑΣΙΛΕΑΣ
500 Δίκιο έχει ο ξένος· σύρτ᾽ εσείς μαζί του,
στης πόλης τους βωμούς και στ᾽ άγια να τον πάτε·
μα λόγια πολλά να ᾽χετε δεν είν᾽ ανάγκη
μ᾽ όσους σας συναντούν στο δρόμο να οδηγάτε
το ναύτη, που ήρθε στους θεούς μας να προσπέσει.
ΧΟΡΟΣ
Τώρ᾽ αυτός, όπως όρισες, κινάει και πάει·
μα εγώ τί κάνω; και ποιά εμένα ασφάλεια τάζεις;
ΒΑΣΙΛΕΑΣ
Παράτ᾽ αυτού, σημάδι ανάγκης, τα κλαδιά σου·
ΧΟΡΟΣ
Υπάκουη, νά, τα παρατώ, στην προσταγή σου.
ΒΑΣΙΛΕΑΣ
Κι έλα εδώ στ᾽ άλσος τ᾽ ανοιχτό και φέρνε γύρες.
ΧΟΡΟΣ
Και πώς το άλσος το βέβηλο με προστατεύει;
ΒΑΣΙΛΕΑΣ
510 Στα όρνια δε θα σ᾽ αφήσομε για να σ᾽ αρπάξουν.
ΧΟΡΟΣ
Κι αν σε χειρότερους εχθρούς κι απ᾽ άγριους όφιους;
ΒΑΣΙΛΕΑΣ
Κράτα κλειστό το στόμα σου στον κακό λόγο.
ΧΟΡΟΣ
Θάμα δεν είναι αν βαργομώ στο φόβο που ᾽χω.
ΒΑΣΙΛΕΑΣ
Πάντα των γυναικών δεν έχει μέτρο ο φόβος.
ΧΟΡΟΣ
Μα εσύ με λόγια δίνε μου και μ᾽ έργα θάρρος.
ΒΑΣΙΛΕΑΣ
Ώρα πολλή ο πατέρας σας δε θενα λείψει.
κι εγώ σε σύναξη κοινή πηγαίνω τώρα
να προσκαλέσω το λαό, για να του πάρω
τη γνώμη με το μέρος σας και να οδηγήσω
συνάμα τον πατέρα σας, πώς να μιλήσει·
520 μα ωστόσο εσύ περίμενε και στους εγχώριους
θεούς προσεύχου, ό,τι ποθείς να σου το δώσουν·
λοιπόν εγώ πηγαίνω αυτά να τελειώσω
κι είθε η πειθώ να μ᾽ ακλουθά κι η επιτυχία.

Ἐπίμαχα σημεῖα κριτικῆς στον Θουκυδίδη

1. Ἔχει ὑποστηριχθεῖ πώς ὁ Θουκυδίδης ποτέ δεν κατάλαβε καλά τίς πραγματικές αἰτίες τοῦ Πελοποννησιακοῦ πολέμου. Ἡ ἄποψη αὐτή βρῆκε τόν ἐκφραστή της κυρίως στο πρόσωπου τοῦ ὁμότιμου καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Cambridge G.E.M. de Ste Croix, ἑνός μαρξιστῆ θεωρητικοῦ, ὁ ὁποῖος ἔχει γράψει δύο βιβλία: α) ἕνα εἰδικό θουκυδιδικό, το The Origins of the Peloponnesian War (Οἱ ἀρχές - ἡ καταγωγή – τοῦ Πελοποννησιακοῦ πολέμου) και β) το The class-Struggle in the ancient Greek World (Ἡ πάλη τῶν τάξεων στον ἀρχαῖο ἑλληνικό κόσμο). Ὡ αἴτιο αὐτῆς του τῆς σκέψης ἐπικαλεῖται το γεγονός ὅτι ὁ Θουκυδίδης δεν ἀντελήφθη τάχα σωστἀ αὐτό πού λέγεται «Μεγαρικό Ψήφισμα». Το «Μεγαρικό Ψήφισμα» ἦταν μία ἀπό τις πραγματικές αἰτίες τοῦ Πελοποννησιακοῦ πολέμου και ἦταν αἴτιο οἰκονομικῆς σύγκρουσης. Ὁ Περικλῆς, δηλαδή, ὡς ἐπικεφαλῆς τῆς Ἀθήνας και τῆς Συμμαχίας τῆς Δήλου, ἀπέκλεισε το λιμάνι τῶν Μεγάρων ἀπο τήν ἐλεύθερη διακίνηση τῶν ἀγαθῶν κατά τήν διάρκεια τοῦ Πελοποννησισκοῦ πολέμου. Αὐτή ἡ πράξη ἦταν ὁ πρῶτος γνωστός ἐμπορικός ἀποκλεισμός, το πρῶτο ἐμπάργκο στήν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητας.

 

Ἐπειδή ὁ Θουκυδίδης εἶναι ἀρκετά προσγειωμένος, ἀλλά δεν εἶναι ἀκόμη οἰκονομικά σκεπτόμενος ἱστορικός συγγραφέας, ὁ μαρξιστής G.E.M de Ste Croix νομίζει ὅτι δεν εἶχε καταλάβει πολύ καλά τά πραγματικά αἴτια τοῦ Πελοποννησιακοῦ πολέμου για τον ἁπλούστατο λόγο ὅτι δεν εἶχε ἀντιληφθεῖ πλήρως την ἀξία τοῦ Μεγαρικοῦ Ψηφίσματος και πιστεύει >ότι τό Μεγαρικό Ψήφισμα ἧταν ἡ πραγματική αἰτία τοῦ Πελοποννησιακοῦ πολέμου. Ὁ Θουκυδίδης ὅμως πού εἶναι σύγχρονος τῶν γεγονότων τοῦ Πελοποννησιακοῦ πολέμου, γνωρίζει καλύτερα ἀπ’ ὅ, τι ἐμεῖς, πού ἀπέχουμε 24 αἰῶνες ἀπό αὐτά, τίς πραγματικές αἰτίες τοῦ πολέμου πού ἐξιστορεῖ, ἔστω κι ἄν δεν ἔχει διαβάσει Κ. Μάρξ.

 

Ὁ Θουκυδίδης εἶναι ὁ πρῶτος ἐκπρὀσωπος τῆς Real Politik δυόμισι χιλιάδες χρόνια πρίν ἀπό τόν Willy Brandt, ὁ ὁποῖος ἀργότερα ἔγινε ὁ πρῶτος ἐκπρόσωπος τῆς Ost Politik («Ἀνατολική Πολιτική). Ὁ Θουκυδίδης, λοιπόν, δεν εἶναι οἰκονομιστής, οὔτε μαρξιστής στην ἀνάλυσή του, παρά το ὅτι καταλαβαίνει πολύ καλά το ρόλο τῆς οἰκονομίας και τῆς δύναμης, ἀλλά εῖναι ρεαλιστής πολιτικός και ἐνδιαφέρεται να δείξει κυρίως ὅτι ἡ αἰτία τῆς ἔκρηξης τοῦ πολέμου εἶναι ἡ ἀνατροπή τῆς ἰσορροπίας δυνάμεων. Σε αὐτό τον ἀνταγωνισμό δύναμης ἀνάμεσα στήν Ἀθήνα και τη Σπάρτη ὑπῆρχε ὁ κίνδυνος για τη Σπάρτη να ἐπικρατήσει ὁλοκληρωτικά ἡ Ἀθήνα.

 

2. Ὁ Θουκυδίδης, μη γνωρίζοντας την προχωρημένη σκέψη τῶν νεότερων συγγραφέων, μη γνωρίζοντας τον Francis Bacon, ἀλλά γνωρίζοντας τον ἑαυτό του, την κοινωνία του και τη σοφιστική τῆς Ἀθήνας, γνωρίζοντας το ἀθηναϊκό δράμα και ὅ,τι εἶχε προυπάρξει και κουβαλώντας το καινούργιο μέσα του, ἔπεσε στην παγίδα, σε μια ἀπό τις λίγες παγίδες στίς ὁποῖες ὑπέπεσε, να πιστέψει ἀκράδαντα ὅτι πρωταγωνιστικός παράγοντας στην ἀντιπαλότητα καί στη διάκριση σε δύο Συμμαχίες ἦταν τό γεγονός ὅτι οἱ «καλοί» Ἴωνες συνασπίσθηκαν να χτυπήσουν τους «κακούς» Δωριεῖς και ἀπό την πλευρά τους οἱ «καλοί» Δωριεῖς συνασπίσθηκαν να ἀποκρούσουν τούς «διεφθαρμένους» ἀπό την πολυτέλεια Ἴωνες…Ὁ Θουκυδίδης, ὅμως, ἦταν ἀδύνατο να μην παρασυρθεῖ, γιατί ῆταν δέκτης αὐτῆς τῆς φυλετικῆς διάκρισης και τη ζοῦσε μέρα-νύχτα. Ἦταν δέσμιος μιᾶς σκέψης πού δεν ἔχει πλέον ἐπιστημονική βάση…Ὁ Θουκυδίδης δεν προβαίνει σε αὐτή την ἀνάλυση στην ἀρχή τῆς Ἱστορίας του, οὔτε στην ἀρχή τῆς περιγραφῆς τοῦ Πελοποννησιακοῦ πολέμου αὐτοῦ καθεαυτόν, ἀλλά στη δεύτερη σύμπραξη τῶν μεγάλων συνασπισμῶν προκειμένου να συγκρουστοῦν στη Σικελία. Τοποθετεῖ τίς παρατάξεις τῶν ἐκστρατεύοντων Ἀθηναίων ἀπό τή μιά μεριά καί ἀπό την ἄλλη τῶν συμμάχων τῶν Συρακοσίων με βάση τη Σπάρτη καί τήν Πελοποννησιακή Συμμαχία, προσπαθώντας να δείξει ὅτι ὁ μοχλός και ὁ κύριος ἄξονας τοῦ μίσους πού δημιουργήθηκε σέ αὐτήν τη δεύτερη σύγκρουση μέ ἀφορμή τή Σικελική ἐκστρατεία, ὀφείλεται στη φυλετική ἀντιπαλότητα ἡ ὁποία εἶναι ἕνα noble lie (= εὐγενές ψεῦδος).

 

3. Τώρα θα μπορούσαμε να ἀναρωτηθοῦμε ἄν ὁ Θουκυδίδης εἶναι κατ’ ἐξοχήν ἀντικειμενικός συγγραφέας. Πάνω σε αὐτό τό θέμα ὁ Ἄγγελος Βλάχος διατύπωσε την ἄποψη ὅτι ὁ Θουκυδίδης εἶναι μεροληπτικός. Την ἄποψη αὐτή την ἀνέλυσε στό βιβλίο του με τίτλο Partialites chez Thucydide (Μεροληψίες στον Θουκυδίδη). Ἐξαιτίας, λοιπόν, δύο σημείων κατηγορεῖ τον Θουκυδίδη ὅτι μεροληπτεῖ ἐπειδή ἀδίκησε τον Κλέωνα και ὑπερεξετίμησε τον Νικία… Ἀς μην ξεχνᾶμε ὅτι ὁ Κλέων ὑπῆρξε ὁ αἴτιος τῆς ἐξορίας τοῦ Θουκυδίδη κι αὐτό ὁ Θουκυδίδης δεν μποροῦσε ποτέ να το ξεχάσει, ὅσο ἀντικειμενικός κι ἄν ἦταν. Ἡ ἐξορία, λοιπόν, πού ὑπεστη ὀφείλεται σε πρόταση τοῦ Κλέωνα, διότι ὁ Θουκυδίδης ὡς στρατηγός δεν κατόρθωσε να σώσει την Ἀμφίπολη…Σέ ὅλες τίς ἄλλες περιπτώσεις ὁ Θουκυδίδης, στο βαθμό πού μοροῦσε, ἦταν ἀντικειμενικός. Ἄν και ἦταν καταδικασμένος σε ἐξορία ἀπό την ἴδια του την πατρίδα και θα εἶχε κάθε λόγο νά τήν μισεῖ, δέν ἔγραψε κατά τῆς Ἀθήνας οὔτε ἔπεσε στην παγίδα νά ὑπερασπιστεῖ τους Σπαρτιάτες…Κι ἐνῶ εἶναι σύγχρονος μέ τά γεγονότα και θά ἔπρεπε τό πάθος νά τόν παρασύρει πότε ἐδῶ, πότε ἐκεῖ, κατάφερε νά ἀποστασιοποιηθεῖ σέ θαυμαστό βαθμό. Ἀκόμα κι ἄν λάβουμε ὑπόψη τήν ταξική του τοποθέτηση, τίς προσωπικές του επιρροές, τήν ὑλική βάση τῆς ζωῆς του καί, δευτερευόντως την ἐλλιπή πληροφόρησή του, ὑπῆρξε ἀντικειμενικός καί αμερόληπτος.

 

4. Ὁ Θουκυδίδης κάποτε ὑποπίπτει σέ λάθη ἀπό ἐλλιπή πληροφόρηση. Πράγματι ὅταν διαβάζουμε τον διάλογο των Μηλίων στο βιβλίο 5, νομίζουμε ὅτι οἱ Ἀθηναῖοι διέπραξαν ἕνα χονδροειδές ἔγκλημα, τό ὁποῖο δεν μποροῦμε να δικαιολογήσουμε. Ὁ τρόπος πού ὁ Θουκυδίδης μᾶς παρουσιάζει τό διάλογο καί τή σφαγή τῶν Μηλίων δείχνει ἕνα καθαρό ἔγκλημα πολέμου χωρίς δικαιολογία. (Ὑπάρχει μιά συγκεκριμένη περίπτωση ἡ ὁποῖα μᾶς ἐπιτρέπει να ἀποδείξουμε ὅτι ὁ Θουκυδίδης δέν ἤξερε μιά λεπτομέρεια πού γνωρίζουμε ἐμεῖς σήμερα.) Οἱ Ἀθηναῖοι εῖχαν μιά πληροφορία γιά τούς Μηλίους, ἡ ὁποία σώζεται σέ λακωνική ἐπιγραφή πού βρέθηκε τό 1900. Ἡ    ἐπιγραφή αὐτή ἀποδεικνύει ὅτι οἱ Μήλιοι βοηθοῦσαν μυστικά τό ναύαρχο Ἀλκίδα στό Αἰγαῖο. Ἡ Μῆλος καί ἡ Σαντορίνη ἦταν οἱ μόνες δωρικές νῆσοι σε ὅλο τό Αἰγαῖο και ἐξαιτίας τῶν φυλετικῶν λόγων ζητοῦσαν να τούς ἐπιτραπεῖ οὐδετερότητα. Χαμηλόφωνα, ὅμως, βοηθοῦσαν τους Σπαρτιάτες με μυστικά κονδύλια. Ἡ στάση τῶν Μηλίων ἐξόργισε τους Ἀθηαίους σέ τέτοιο βαθμό ὥστε ἐξόντωσαν τον πληθυσμό. Οἱ Ἀθηναῖοι ἐπέδειξαν μιά καθαρά μακιαβελική στάση, γιατί εῖχαν κάθε λόγο νά δώσουν τήν είκόνα τοῦ ἰσχυροῦ συμμάχου πού βασίζεται στήν ὑπεροπλία του καί τιμωρεῖ κάθε ἀπείθαρχο ἑταῖρο. Οἱ Ἀθηναῖοι ἤθελαν νά ἐπιβάλλουν τη μακιαβελική ἄποψη περί ἰσχύος, τό δίκαιο τοῦ ἰσχυροτέρου…Ἡ ἰσχύς μπορεῖ νά μήν εἶναι δίκαιη, ἀλλά δημιουργεῖ δίκαιο ἀπό τή στιγμή πού ἐπιβάλλεται  και τό τυραννικό καθεστώς ἐπίσης δημιουργεῖ δίκαιο ὑπέρ τοῦ ἑαυτοῦ του. Στη Μῆλο, λοιπόν, ἔλαβε χώρα ἕνα γεγονός τό ὁποῖο ὁ Θουκυδίδης δέν γνώριζε. Ὁ Θουκυδίδης μᾶς παρουσιάζει ὑπέροχα ἕνα διάλογο μακιαβελικῆς ὠμότητας και πολιτικοῦ κυνισμοῦ, πού διημείφθη μεταξύ Ἀθηναίων και Μηλίων, ἀπό τόν ὁποῖο ὅμως ἀπουσιάζει ἡ ἀλήθεια. Ἡ πραγματική αἰτία μιᾶς τόσο ἀποτρόπαιης πράξης εἶναι ἡ σοβαρή ἐκδίκηση για ἕνα συγκεκριμένο λόγο.

 

Δύο ἐπιλεγμένες γενικές ἐκτιμήσεις για τη σκέψη του

 

           1. Ἡ δικαίωση τῶν στρατηγικών σπουδῶν καί τῶν διεθνῶν σχέσεων στόν Θουκυδίδη πραγματοποιήθηκε στο τρίπτυχο τῶν βασικών κινήτρων (Drives) καί τοῦ διαχρονικοῦ ἀνθρώπου. Ὁ Θουκυδίδης πιστεύει ὅτι ὁ ἄνθρωπος καί τῆς ἐποχής του καί τοῦ μέλλοντος ἐλαυνόταν, ἐλαύνεται και θα ἐλαύνεται ἀπό τρεῖς βασικές ἀρχές πού εἶναι τά κλειδιά τῆς συμπεριφορᾶς τῶν ἀνθρώπων: τήν τιμή, τό δέος καί τήν ὠφελίη (γόητρο, φόβος, συμφέρον). Ὅσον καιρό ἡ φύση τῶν ἀνθρώπων θά παραμένει ἡ ἴδια (ἕως ἄν ἡ αὐτή ἀνθρώπων φύσις ᾖ) κι ἐφόσον θά ὑπάρχουν οἱ κοινωνικές σχέσεις, οἱ συγκρούσεις, οἱ διεθνεῖς σχέσεις και οἱ στρατηγικές ἔρευνες, ὁ ἄνρωπος ὡς ἄτομο, ἀλλά και ὡς μέλος τῆς κοινωνίας θά ἐλαύνεται ἀπό αὐτές τις τρεῖς ἀναντικατάστατες αἰώνιες ἀρχές. Ἡ ἀνθρωπότητα σήμερα πορεύεται μέ αὐτό το τρίπτυχο.

 

2.  Ἡ σχέση τοῦ Θουκυδίδη μέ τό θεῖον. Ἔχουν γραφτεῖ βιβλία καί ἄρθρα γιά νά ἀποδείξουν ὅτι ὁ Θουκυδίδης ἦταν ἄθεος. Ὁ Θουκυδίδης ἴσως ἦταν ἄθεος, ἀλλά δέν μᾶς δίνει τό δικαίωμα νά συμπεράνουμε κάτι τέτοιο. Ἁπλῶς εἶναι ἀγνωστικιστής, πού σημαίνει πώς δέν ἐνδιαφέρεται μέσα στήν Ἱστορία του γιά τό πρόβλημα περί θεοῦ. Δέν εἰσάγει τόν μέσα στό ἔργο του ἀντίθετα μέ τόν Ἡρόδοτο πού ἔλεγε:  «Ἔτσι ἔγινε γιατί ἔτσι ἤθελαν οἱ θεοί». Δέν μποροῦμε νά συμπεράνουμε ὅτι ἦταν ἄθεος μόνο καί μόνο ἐπειδή τό γραπτό του εἶναι ρεαλιστικό καί σχεδόν ὑλιστικό, προσγειωμένο, ἔξω ἀπό κάθε θεῖο παρεμβατισμό καί μεσολάβηση ὀνείρων. Ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖον ὁ Θουκυδίδης παρουσιάζει τά γεγονότα εἶναι πέραν τοῦ «θρησκεύεσθαι» ἤ «μή θρησκεύεσθαι».

Τα οικονομικά της Αρχαίας Ελλάδας

Κάτι σπουδαίο συνέβη στην κλασική Ελλάδα, αλλά δεν το γνωρίζαμε μέχρι προσφάτως. Παρά τις αντίξοες συνθήκες, οι Αρχαίοι Έλληνες δημιούργησαν μια επιτυχημένη τάξη επιχειρηματιών που διέπρεψαν και έγιναν πλούσιοι.

 

Οι Αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς δεν απεικόνιζαν, συνήθως, τον πολιτισμό τους με αυτό τον τρόπο. Ο Ηρόδοτος, ως γνωστόν, αντιπαρέβαλλε την Ελληνική λιτότητα με την Ανατολίτικη τρυφηλότητα σε μια συνάντηση που κατέγραψε (ή επινόησε) μεταξύ του Αθηναίου ποιητή και νομοθέτη Σόλωνα και του Κροίσου, του, ονομαστού για τον πλούτο του, βασιλιά της Λυδίας.

 

Ο Κροίσος έδειχνε τα πλούτη του στον Σόλωνα, και έπειτα τον ρώτησε ποιος είναι ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος στον κόσμο. Ο Σόλωνας του απάντησε ότι ο πιο ευτυχισμένος που έχει δει ήταν κάποιος ονόματι Τέλλος, ένας Αθηναίος μεσαίας τάξης, ο οποίος είχε την τύχη να δει όμορφα και καλά παιδιά και εγγόνια και να πεθάνει σε μεγάλη ηλικία, ηρωικά, στη μάχη.

 

Η έντονη αδιαφορία του Σόλωνα για τον πλούτο του Κροίσου έγινε αντιληπτή από τον οικοδεσπότη του, ο οποίος τον έδιωξε κακήν κακώς. Το γεγονός ότι ο Κροίσος έχασε αργότερα το βασίλειο και τα πλούτη του επιβεβαιώνει τη θεωρία του Ηροδότου ότι ο πλούτος είναι ασταθής και επικίνδυνος και ότι οι Έλληνες ήταν σε πολύ καλύτερη μοίρα επειδή δεν διέθεταν κάτι τέτοιο. Αυτή η θεωρία δεν αποτελεί καινοτομία του Ηροδότου, και εμφανίζεται συχνά ως μοτίβο στην Αρχαία Ελληνική ποίηση –όπως στον Αγαμέμνονα (στ. 772-780) του Αισχύλου:

 

Μα η Δίκη λάμπει στα φτωχά

κι άραχλα σπίτια

και του δικαίου το βίο τιμά,

ενώ απ’ τα χρυσοστόλιστα με αδικίες παλάτια

φεύγει και δε γυρνάει τα μάτια,

και πάει στα τιμημένα, δίχως να ψηφά,

την ψευτοφημισμένη δύναμη του πλούτου

κι όλα σε δίκιο τέλος κυβερνά

 

Πολλοί σύγχρονοι μελετητές έχουν την τάση να παίρνουν τοις μετρητοίς τους αρχαίους Έλληνες όσον αφορά τη φτώχεια τους, αλλά ο Josiah Ober, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και Κλασικών Σπουδών στο Stanford, διαφωνεί. Επισημαίνει ότι η σύγκριση μεταξύ Τέλλου και Κροίσου δεν βγάζει νόημα, καθώς ο Τέλλος ανήκε στη μεσαία τάξη και ο Κροίσος είναι βασιλιάς. Η σωστή σύγκριση θα ήταν μεταξύ της Αρχαίας Ελληνικής μεσαίας τάξης και των άλλων τάξεων.

 

Αυτές οι συγκρίσεις είναι δύσκολο να γίνουν από τους οικονομολόγους, αν και υπάρχουν τόσα πολλά δεδομένα. Τα οικονομικά δεδομένα σχετικά με τον αρχαίο κόσμο είναι πενιχρά. Εν τούτοις, έχουμε στη διάθεσή μας πληροφορίες για την οικονομία στα αρχαία χρόνια που δεν είχαμε μέχρι πρότινος, χάρη στη δουλειά ερευνητών από όλον τον κόσμο που είναι συγκεντρωμένη στον τόμο Inventory of Archaic and Classical Poleis (2005).

 

Ο Ober επιστρατεύει τα δεδομένα, χρησιμοποιώντας την εντυπωσιακή κατανόηση των πολιτικών και οικονομικών θεωριών, ώστε να προβάλλει τη θέση πως στην Αρχαϊκή περίοδο άρχισε να αναπτύσσεται μια σημαντική μεσαία τάξη στην Αρχαία Ελλάδα και σύντομα ξεπέρασε όλες σχεδόν τις μεσαίες τάξεις άλλων αρχαίων κοινωνιών. Βέβαια, οι Αρχαίοι Έλληνες δεν θα εθεωρούντο πλούσιοι έχοντας υπ’ όψιν τα δεδομένα των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης στη σύγχρονη εποχή∙ το υψηλό βιοτικό επίπεδο τους, όμως, ασυνήθιστο για εκείνη την περίοδο της ιστορίας, διήρκησε μέχρι και τους Ελληνιστικούς χρόνους, και οι σύγχρονοι Έλληνες δεν ξαναέφτασαν σε αυτά τα επίπεδα μέχρι τις αρχές του 20^ου αιώνα.

 

Αν αυτό ισχύει –και δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια αμφισβήτησης- πώς τα κατάφεραν; Πρόκειται για μια ασυνήθιστη κατάληξη ενός κατακερματισμένου συμπλέγματος πόλεων-κρατών που ούτε σκόπευαν ούτε είχαν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν μια αυτοκρατορία.

 

Η απάντηση του Ober βασίζεται στην εξελικτική βιολογία, την πληροφορική και τη θεωρία των παιγνίων –πράγμα ανατρεπτικό για τους ιστορικούς της Κλασικής περιόδου- αλλά και στις πιο παραδοσιακές επιστήμες της ιστορίας, της αρχαιολογίας, των πολιτικών επιστημών (με έμφαση στα Πολιτικά του Αριστοτέλη) και των οικονομικών. Σε ένα από τα πρώτα κεφάλαια παραλληλίζει τις πόλεις-κράτη με μυρμήγκια γύρω από μια λίμνη, όπου κάθε μυρμήγκι δεν έχει πολλές πληροφορίες για τις πρώτες ύλες ή τον σχεδιασμό αποικιών, αλλά κάθε αποικία ανεξάρτητων μυρμηγκιών αναπτύσσεται, καθώς επεξεργάζεται πληροφορίες αποτελεσματικά σε ένα αποκεντρωμένο, κατανεμημένο σύστημα.

 

Ο Ober προσπαθεί να μην πάει πολύ μακριά ως προς την αναλογία αυτή, αλλά απεικονίζει αποτελεσματικά ένα κεντρικό αξίωμα της διατριβής του: Η απουσία κεντρικού σχεδιασμού μεταξύ των Ελληνικών πόλεων-κρατών διευκόλυνε τις καινοτομίες που δημιούργησαν και επεξέτειναν την αξιοσημείωτη ευημερία τους. Πιστεύει, επίσης, πως ούτε εμείς ούτε και οι ίδιοι μπορούσαν να αντιληφθούν πώς έγινε αυτό μέχρι πρόσφατα –όχι μόνο επειδή δεν είχαμε τα δεδομένα, αλλά ούτε και τα κατάλληλα εργαλεία.

 

«Για να εξηγήσουμε τον κόσμο των Αρχαίων Ελληνικών πόλεων-κρατών, πρέπει να πάμε μπροστά ως προς τον χρόνο, πέρα από τη βιομηχανική εποχή, στον κόσμο των επιχειρήσεων βασισμένων στη γνώση που εμφανίζονται δειλά-δειλά. Είναι ευρέως κατανοητό πια ότι η ανταλλαγή και η ενσωμάτωση ποικίλων και διασκορπισμένων μορφών γνώσης είναι ένας βασικός παράγοντας για την επιτυχία των σύγχρονων οργανισμών που επιδιώκουν έναν σκοπό».

 

Από αυτήν την άποψη, οι παραδοσιακές αρχαίες κοινωνίες εμπόδιζαν την ελεύθερη ροή ζωτικών οικονομικών πληροφοριών διαπερνώντας τες μέσα από μια ελίτ που ήλεγχε τους χωρικούς βασιζόμενη στην θεοκρατική ιδεολογία και στη χρήση βίας. Αυτή η πολιτική κατάσταση ήταν τόσο συνηθισμένη τον αρχαίο κόσμο, ώστε κάποιοι ιστορικοί των οικονομικών την έχουν ονομάσει «φυσικό κράτος», στο οποίο οι πλείστοι ζούσαν στα όρια της φτώχειας και μια μικρή κυρίαρχη τάξη απομυζούσε όλον τον πλούτο. Σε τέτοιες κοινωνίες, ήταν σπάνιο να καινοτομήσει κάποιος: οι χωρικοί δεν είχαν σκοπό να αυξήσουν την αποτελεσματικότητά τους επειδή δεν θα τους ωφελούσε, και οι πλούσιοι ήδη είχαν παραπάνω από όσα χρειάζονταν.

 

Οι Αρχαίοι Έλληνες ξέφυγαν από αυτή την οικονομική καταβόθρα, για κάποιο διάστημα, εν μέρει λόγω ιστορικών συγκυριών, κλίματος, γεωγραφίας και πολιτισμού. Η κατάρρευση του Μυκηναϊκού ανακτορικού πολιτισμού στα τέλη της Εποχής του Χαλκού δημιούργησε ένα πολιτικό κενό που κανένας δεν έσπευσε να γεμίσει∙ το Μεσογειακό κλίμα ευνόησε την καλλιέργεια σταφυλιών, ελιών και σιτηρών, τα οποία εύκολα υφίστανται επεξεργασία και πωλούνται στη λεκάνη της Μεσογείου. Ο εκτεταμένος αποικισμός στην Αρχαϊκή περίοδο συνέβαλε στη διάδοση ενός κοινού Ελληνικού πολιτισμού και μιας κοινής Ελληνικής γλώσσας γύρω από αυτή τη «λίμνη», διευκολύνοντας την επικοινωνία και την αλληλεπίδραση μεταξύ 1.500 ανεξάρτητων πόλεων-κρατών.

 

Οι Αρχαίοι Έλληνες αξιοποίησαν αυτά τα πλεονεκτήματα μέσα από κυβερνήσεις που βασίζονταν στους πολίτες, τον ατέρμονο ανταγωνισμό και την καινοτομία. Κάθε ανεξάρτητη πόλη-κράτος είναι ένα δοκιμαστικό δοχείο πολιτικών πειραματισμών, και οι πληροφορίες σχετικά με τις υπόλοιπες πόλεις δεν διαδίδονταν εύκολα. Ανάμεσα στις σημαντικότερες καινοτομίες, λέει ο Ober, ήταν η δημοκρατία, όχι απαραίτητα επειδή ήταν δικαιότερο σύστημα (κάποιες φορές δεν ήταν), αλλά επειδή ήταν ένα αποτελεσματικότερο σύστημα συγκέντρωσης και επεξεργασίας πληροφοριών, κατανεμημένων μεταξύ των πολιτών, που ήταν απαραίτητες για την επιτυχία της πόλης-κράτους.

 

Αν και η δημοκρατία δεν ήταν πανταχού παρούσα σε όλες τις πόλεις-κράτη, πολλές από τις καινοτομίες που αφορούσαν τους πολίτες επεκτάθηκαν και σε λιγότερο δημοκρατικές πόλεις-κράτη, και κάποιες από αυτές άντεξαν και μετά τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Άλλες συνθήκες απαραίτητες για την ευημερία ήταν η συντήρηση των «δίκαιων όρων» για τη διακυβέρνηση και το εμπόριο, όπως και οι προσπάθειες για τη μείωση του κόστους των συναλλαγών με την καθιέρωση ενός ισχυρού και σταθερού νομίσματος, κοινών μέτρων και σταθμών και δημόσιων υποδομών.

 

Οι ερευνητές των Κλασικών Σπουδών θα είναι εξοικειωμένοι με κάποιες από αυτές τις έννοιες, τις οποίες ο Ober άρχισε να παρουσιάζει στο Democracy and Knowledge: Innovation and Learning in Classical Athens (2008). Αλλά η εργασία του θα ενδιαφέρει κυρίως αυτούς που ασχολούνται με την ιστορία της πολιτικής οικονομίας ή θέλουν να μάθουν περισσότερα για τη σχέση μεταξύ της δημοκρατίας, της οικονομικής ανάπτυξης και της ευημερίας των ανθρώπων, είτε στις αρχαίες είτε στις σύγχρονες κοινωνίες.

 

Αν και δεν θα συνιστούσα το έργο The Rise and Fall of Classical Greece ως εισαγωγή στην Αρχαία Ελληνική ιστορία, θα προσφέρει πολλά σε έναν σοβαρό, κοινό αναγνώστη. Ένα από τα ελκυστικότερα πλεονεκτήματά του είναι η διεπιστημονική προσέγγιση, που αποτελεί καρπό των εκτεταμένων και αναγνωρισμένων συνεργασιών του Ober με ερευνητές από όλον τον κόσμο, όπως και με τους συναδέλφους του στο Stanford από διάφορα πεδία. Από αυτή την άποψη, δείχνει προς μια κατεύθυνση στην οποία πρέπει να κατευθυνθούν οι μελλοντικοί ερευνητές των ανθρωπιστικών επιστημών, αν θέλουν να προοδεύσουν.

Οι ασύγχρονοι ταξιδιώτες

Συμβαίνει στην παιδική ηλικία, να υπάρχει ένας πόνος που θυμίζει τον πόνο που κάνουν τα κόκκαλα όταν ψηλώνουν. Είναι ο πόνος που συμβαίνει όταν τραυματιστεί η ψυχή μας. Σε εκείνο το σημείο, λοιπόν, σταματά να μεγαλώνει και συνεχίζει μόνο του το σώμα. Σε εκείνο το σημείο, γινόμαστε ασυγχρόνιστοι συνοδοιπόροι με τον εαυτό μας. Σε εκείνο το σημείο, ο εαυτός μας θάβεται και ξεκινούμε να χτίζουμε κάτι άλλο πάνω του.

Αυτό που χτίζουμε μοιάζει ότι είναι πολύ πιο κοντά στα πρότυπα του περιβάλλοντός μας και φαίνεται να αποφέρει αυτό που δεν απέφερε το αυθόρμητο της ύπαρξής μας. Την αποδοχή. Όμως, αυτή η αποδοχή, η αποδοχή που έρχεται όταν γίνομαι κάτι άλλο από αυτό που λαχτάρησα, φέρνει μαζί της τη δυστυχία του ανικανοποίητου. Ανικανοποίητο που τρέχουμε να συμπληρώσουμε στο μέλλον, κυνηγώντας κάθε λογής επιτυχία και έπαινο, ενώ συγχρόνως βιώνουμε θυμό και απογοήτευση κάθε φορά που δεν τα καταφέρνουμε.

Με σφοδρότητα θα ξεσπάσουμε σε κάθε τι που αισθανόμαστε πως μας εμπόδισε από τον πολύτιμο στόχο μας – να αισθανθούμε σπουδαίοι – κι ας μην μας γέμιζε απόλαυση η επίτευξή του. Θυμίζουμε πολύ, πολλές φορές σκέφτομαι, κάποιον που δοκιμάζει να γευτεί τα πιο νόστιμα φαγητά με καμένη γλώσσα.

Εκεί είναι που ο θυμός μας θα δρομολογηθεί μέσα από τη λογική και θα μιλήσουμε για αδικία. Για αυτό και όσοι δεν έχουν καταφέρει να εκτιμήσουν επαρκώς τον εαυτό τους, έχουν μία μεγάλη δίψα για δικαιοσύνη – να εξαρτηθούν, δηλαδή, από μία ανώτερη δύναμη που θα τους βγάλει από το ανυπεράσπιστο της ματαίωσής τους. “Αδικήθηκα”, θα φωνάξουν, κι ας έχουν διαπράξει οι ίδιοι την μεγαλύτερη αδικία, την εγκατάλειψη του εαυτού τους.

Και η ψυχή τους που δεν έχει προχωρήσει βήμα από τότε, παραμένει ακριβώς εκεί, καθηλωμένη στο παιδικό τραύμα που ασυνείδητα υπηρετούν. Και, κάθε φορά που κάτι πλησιάζει αυτόν τον πρωταρχικό πόνο, ο εαυτός που έχει μείνει πίσω, το παιδί που έχει μείνει πίσω, υποφέρει. Κι εγώ ή θα του δώσω φωνή ή θα επαναλάβω την παιδική μου συνθήκη και θα το εγκαταλείψω στην αδυναμία του.

Όπως τότε, που αυτό που είχαμε το περισσότερο ανάγκη, δεν ήταν άλλο από το να μας αποδεκτούν δίχως όρους. Να αγκαλιάσουν την επιθυμία, τον φόβο μας. “Φοβάμαι πως υπάρχει κάποιο τέρας, φοβάμαι το σκοτάδι... τον κεραυνό... τη δυνατή βροχή...” Να φωνάζαμε κι εκείνοι να έτρεχαν να μας αγκαλιάσουν κι ας μην υπήρχε τίποτα. Να μας μάθαιναν, δηλαδή, ότι δεν χρειάζεται να αισθάνομαι ενοχή που φοβάμαι, που κλαίω, που θυμώνω, αλλά ότι όλα αυτά είναι μέρη της εμπειρίας που λέγεται ζωή. Κι όσο μου επιτρέπω να τα βιώνω, τόσο μου επιτρέπω να ζω. Όσο μονώνομαι, τόσο πιο κοντά πλησιάζω στην ανυπαρξία – για αυτό και οι πιο φοβισμένοι άνθρωποι δεν παραδέχονται ούτε στον εαυτό τους το πώς νιώθουν από φόβο μην αισθανθούν.

Αυτό καλούμαι να κάνω εγώ μετά ως δεύτερος ιδανικός γονιός του εαυτού μου, αντί να επαναλάβω την αδυναμία τους. Να αρνηθώ να χτίσω επάνω σε αυτό που είχαν ανάγκη να γίνω για να με αποδεχτούν, κι ο εαυτός μου να παλεύει με αδικαιολόγητα ξεσπάσματα θυμού ή θλίψης για να μου υπενθυμίσει την ύπαρξή του παρά τα όσα μπορεί να έχω καταφέρει.

Κι εκεί αρχίζουν φράσεις όπως: “γιατί να μιλήσω, γιατί να θυμώσω, γιατί να κλάψω;” Θα αλλάξει κάτι; Θα με ακούσει ο άλλος; Κι όσο θα το τηρώ αυτό, τόσο φιμώνω το παιδί μέσα μου και το κρατάω στην ίδια ανίσχυρη θέση με το παρελθόν. Όσο δεν με αγκάλιασαν τότε, τόσο κι εγώ δεν με αγκαλιάζω τώρα. Όσο εξαρτώ το αν θα εκφραστώ από το αν θα με κατανοήσει ο άλλος, κάνω αυτό που έκαναν κι εκείνοι. Περιμένω να αλλάξουν. Να γίνουν κάποιοι άλλοι, ικανοί να με εμπεριέχουν, μα πώς μπορεί να συμβεί αυτό όταν κι ο ίδιος δεν το κάνω;

Πιο πολύ εδώ θυμίζω θυμωμένο παιδί που, επειδή δεν το δέχτηκαν οι άλλοι, έχει απομείνει στη γωνία και έχει μουτρώσει, αρνούμενο να δείξει αυτό που αισθάνεται. Έχει μείνει στη γωνία και λέει άσε με, αλλά βαθιά μέσα του, φωνάζει “πιάσε με...”

Ωραία, και έκανα το βήμα, το συνειδητοποίησα. Και τώρα, πώς τους το λέω να το καταλάβουν, να πάρω αυτό που χρειάζομαι, πώς πάω παραπέρα; Μα, έτσι πάλι δεν πάω πουθενά. Όσο αυτό το παραπέρα το αφήνω σε εκείνους, προσδοκώντας ότι, επειδή το εξηγώ καλύτερα, θα το καταλάβουν, οδηγούμαι πάλι στο να ματαιωθώ. Αυτό το παραπέρα το πάω μέσα μου. Είναι για μένα, όχι για τον άλλο. Είναι προϊόν του κόπου μου και σε εμένα χρειάζεται να το προσφέρω.

Εγώ χρειάζεται να περπατήσω μέχρι το παιδί μέσα μου, να το αγκαλιάσω, να το πάρω από το χέρι και να διανύσουμε μαζί την απόσταση στην επιφάνεια. Να συγχρονιστούμε ξανά και όχι μονάχα όταν ταιριάζουμε με τους όρους των άλλων. Αυτό δεν είναι αποδοχή. Αυτό είναι ταύτιση. Αποδοχή υπάρχει μόνο στο διαφορετικό. Το ίδιο είναι ίδιο. Οικείο. Γνώριμο. Δεν απαιτεί κανένα κόπο από εμένα για να το αντέξω. Δεν απαιτεί να έρθω αντιμέτωπος με τις δικές μου απαγορεύσεις και ανεκπλήρωτες επιθυμίες. Το ίδιο, έχει μια καθησυχαστική ασφάλεια ότι κι ο άλλος συνεθλίβει από αυτό που συνέθλιψε κι εμένα.

Κι εκεί είναι που γίνεται σημαντική η θεραπεία. Στο να βοηθηθώ να εντοπίσω εκείνο το φιμωμένο παιδί, να αντέξω το θυμό του που το εγκατέλειψα τόσα χρόνια, να ακούσω το λυγμό του που ένιωθε μονάχο του, να κάνω υπομονή μαζί του μέχρι να με εμπιστευτεί και να καταφέρω να σχετιστώ μαζί του.

Μα πιο σημαντικό, είναι να καταλάβω ότι αυτό που χρειάζομαι δεν με περιμένει σε κάποια γραμμή τερματισμού. Αυτό για το οποίο αγωνίζομαι, το κερδίζω τις 364 ημέρες. Την 365η, εκείνη που το συστήνω και στον έξω κόσμο, τότε απλώς μου απονέμεται το βραβείο.

Το προνόμιο να απολαμβάνω την συντροφιά του εαυτού μου έξω από συνθήκες. Το προνόμιο να είμαι Εγώ.

Αν δεν αποδεχτείς εσύ εσένα, ποιος περιμένεις να το κάνει;

Λέω πράγματα αντιφατικά μεταξύ τους, από τη μια να μη με νοιάζει η γνώμη των άλλων και από την άλλη να με αποδέχονται οι κοντινοί μου άνθρωποι όπως είμαι. Μήπως εσύ είσαι αυτός που δεν αποδέχεται πρώτα τον εαυτό σου;

Πόσο εύκολα μπορούμε καμιά φορά να πετάμε το μπαλάκι στους άλλους. Οι άλλοι φταίνε επειδή με απορρίπτουν, δεν με αποδέχονται, δεν με εκτιμούν. Έχουμε αναρωτηθεί, όμως, ποτέ μήπως εμείς είμαστε οι πρώτοι που δεν αισθανόμαστε καλά με τον εαυτό μας και αυτό το βγάζουμε και στους άλλους, περιμένοντας και από εκείνους μια παρόμοια στάση; Λειτουργεί κάπως σαν αυτοεκπληρούμενη προφητεία, σαν ένας φαύλος κύκλος που μας καθιστά εξαιρετικά ευάλωτους σε τυχόν σχόλια ή «μικροπροσβολές».

Αλλά δεν έχει να κάνει με τους άλλους. Τουλάχιστον όχι μόνο με αυτούς. Γιατί σκέψου ότι ακούμε αρνητικά σχόλια για διάφορα χαρακτηριστικά μας αλλά ορισμένα μόνο μας ενοχλούν και μας πληγώνουν, όχι όλα. Έχεις αναρωτηθεί ποτέ γιατί κάποια «καλοπροαίρετα» σχόλια απλά τα προσπερνάμε λέγοντας «ε... εντάξει, σιγά» ενώ άλλα μπορεί να μας ρίξουν στα πατώματα;

Έχει να κάνει με τις ανασφάλειές μας. Τα σχόλια μας πειράζουν και μας επηρεάζουν όταν βρουν πάνω σε δικές μας ανασφάλειες. Αλλιώς, δεν έχουν από πού να πιαστούν. Οπότε, την επόμενη φορά που θα μας πειράξει κάτι που θα μας πουν, ας δούμε λίγο μέσα μας. Πώς αισθανόμαστε εμείς σχετικά με αυτό το θέμα; Έχουμε αποδεχθεί, αγαπάμε τον εαυτό μας; Το έχουμε δεχτεί ως ένα ξεχωριστό μέρος της ιστορίας μας, το έχουμε νοηματοδοτήσει;

Αν έχουν συμβεί τα προηγούμενα, έχουμε δουλέψει με τον εαυτό μας και έχουμε καλλιεργήσει το αίσθημα της αποδοχής και της αυτεπάρκειας, κανείς δε μπορεί να μας κλονίσει. Η αυτοεκτίμησή μας βρίσκεται ψηλά και είναι προφυλαγμένη. Γιατί ξέρουμε εμείς ποιοι είμαστε και ποια είναι η ιστορία μας και αυτό είναι αρκετό.

Τα αισθήματα είναι πραγματικά μόνο όταν γίνουν πράξη

Τα αισθήματά μας όσο μένουν μέσα μας, δεν είναι πραγματικά. Όλα όσα νιώθουμε δεν είναι πραγματικά, αν δεν τα κάνουμε πράξη. Αυτό διάβασα πρόσφατα ξεφυλλίζοντας ένα βιβλίο βουδιστικής φιλοσοφίας και πραγματικά μου έκανε τρομερή εντύπωση.

Πήρα μερικά λεπτά για να διαβάσω ξανά και ξανά την πρόταση αυτή. Το ήξερα ότι τα αισθήματα είναι άυλα. Όλοι το ξέρουμε. Όμως, το συνειδητοποιούμε πραγματικά; Και ποια είναι τελικά η χρησιμότητα της διαπίστωσης αυτής;

Οι βουδιστές μοναχοί αυτή τη φιλοσοφία, ή αν θέλετε σκέψη, τη χρησιμοποιούν για να μπορούν να ελέγχουν το θυμό τους και όλα τα αρνητικά τους αισθήματα. Για να εμποδίσουν το σώμα τους από το να τα κάνει πράξη κι αποτρέποντάς τα έτσι από το να έχουν αρνητικό αντίκτυπο στη ζωή τους. Όμως, η χρησιμότητα αυτής της φιλοσοφίας δεν βρίσκεται μόνο στα όσα κακά νιώθουμε, αλλά σε όλα τα αισθήματα και στο πώς τα κοντρολάρουμε.

Όλα όσα νιώθουμε, δεν είναι πραγματικά και δεν έχουν κανένα αντίκτυπο στη ζωή μας αν δεν τα βγάλουμε προς τα έξω, αν δεν τα εκδηλώσουμε. Και το να μπορεί κανείς να ελέγχει τα αισθήματά του θέλει πολλή εσωτερική δουλειά. Θέλει κτίσιμο και δύναμη χαρακτήρα.

Να μπορείς να αντιδράς σωστά την κατάλληλη στιγμή για να μην πέφτεις σε λάθη. Για να μην πληγώνεις άλλους και να μην πληγώνεσαι. Γιατί δεν είναι καθόλου καλό να καταπιέζουμε όσα νιώθουμε αλλά ούτε και να τα αμολούμε ανεξέλεγκτα, δημιουργώντας γύρω μας χαοτικές καταστάσεις και καταστρέφοντας φιλίες, σχέσεις και όλα όσα κτίζουμε.

Κανείς δεν ξέρει πώς νιώθουμε αν δεν το εκφράσουμε και τίποτα γύρω μας δεν αλλάζει αν δεν κάνουμε πράξη τις σκέψεις μας. Όμως, οι κακές σκέψεις που δε γίνονται πράξη δε σημαίνουν ότι είμαστε κακοί άνθρωποι. Το ανθρώπινο μυαλό σκέφτεται κάθε δευτερόλεπτο. Κάποτε κουράζεται. Δεν μπορεί πάντα να σκέφτεται όμορφα και θετικά για όλους. Πόσες φορές σκεφτήκατε για παράδειγμα ότι θέλετε να σκοτώσετε κάποιον; Μόνο αν το μυαλό σας σαλέψει πραγματικά, θα το κάνετε.

Το μυαλό μας προστατεύει, κρατώντας άμυνες. Γι’ αυτό σκέφτεται ύπουλα, γι’ αυτό οι ύπουλες σκέψεις γίνονται κακές πράξεις. Το κακό μέσα μας υπάρχει σε ισορροπία με το καλό. Άγιος άνθρωπος είναι αυτός που μπορεί να νικήσει ολοκληρωτικά το κακό μέσα του, δηλαδή τις αρνητικές και κακές σκέψεις και να γεμίσει ολόκληρος με αγάπη.

Μόνο οι μοναχοί, οι πραγματικοί μονάχοι, μπορούν να το πετύχουν αυτό, αφού έχουν επαφή μόνο με τη φύση και όχι με τον πονηρό άνθρωπο. Γιατί οι άμυνες πέφτουν εντελώς. Δεν έχουν τίποτα να φοβηθούν, δεν έχουν κάτι να κερδίσουν ή να χάσουν. Η φύση, τα ζώα είναι αθώα και γίνονται ένα μ’ αυτά.

Η καριέρα, τα λεφτά, η κοινωνία, η κατανάλωση, η επίδειξη. Τίποτα απ’ όλα αυτά δεν είναι αναγκαίο για την επιβίωσή μας, όμως, όλα μαζί μας κυβερνούν. Μας γεμίζουν το μυαλό με αρνητικά αισθήματα που κάνουμε πράξη για να νικήσουμε κι όχι για να επιβιώσουμε όπως θέλουμε να πιστεύουμε. Πατώντας πολλές φορές επί πτωμάτων. Ο θυμός είναι ένα αίσθημα που πρέπει να βγαίνει από το σώμα μας αφού το μετουσιώσουμε σε θετική ενέργεια.

Ο έρωτας από την άλλη και η αγάπη είναι αισθήματα που αν δεν τα ζήσουμε στην πράξη, δεν μπορούμε να ευτυχήσουμε. Όσες γκόμενες και να έχουμε, όσα λεφτά κι αν έχουμε, όση εξουσία και δύναμη κι αν κατακτήσουμε, ο έρωτας κινεί τα νήματα. Χωρίς αυτόν είμαστε κενοί. Τον έρωτα πρέπει να τον λέμε, πρέπει να τον δείχνουμε, αλλιώς δεν υπάρχει. Κι ας χάσουμε στο τέλος.

Όλα όσα νιώθουμε, μπορεί να επηρεάζουν την ψυχολογία μας, δεν πρέπει, όμως, να τ’ αφήνουμε να επηρεάζουν αρνητικά την καθημερινότητά μας. Μπορούμε να βρούμε τρόπους να τα αποβάλλουμε ή ανθρώπους να τα λέμε και να ξαλαφραίνουμε κάπως. Έχουμε τη δύναμη να μην είμαστε έρμαιο των συναισθημάτων μας, όταν αυτά μας οδηγούν σε λάθος πράξεις. Έχουμε τη δύναμη γιατί το ίδιο το μυαλό μας είναι παντοδύναμο. Αρκεί να το εκπαιδεύσουμε να δουλεύει για μας κι όχι εμείς γι’ αυτό.

Γιατί η άσκηση είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ψυχικής υγείας;

Θα γνωρίζετε ήδη ότι ένας τρόπος ζωής που δεν εμπεριέχει σωματική άσκηση συνεισφέρει σε χρόνιες παθήσεις, όπως παχυσαρκία, διαβήτη, καρδιοπάθειες, καρκίνο, οστεοπόρωση, μέχρι και πρόωρο θάνατο. Και γι’ αυτούς τους λόγους προσπαθείτε μάλλον να εντάξετε την σωματική κίνηση στην καθημερινότητά σας. Αλλά πόσο συχνά σκέφτεστε τη συνεισφορά της σωματικής άσκησης στην ψυχική σας υγεία;

Τα ποσοστά της κατάθλιψης και του άγχους βρίσκονται στα υψηλότερα καταγεγραμμένα επίπεδα σε χώρες όπως Ινδία, Κίνα, Αμερική, Αγγλία κλπ. Αναμφίβολα, πολλές πλευρές της «σύγχρονης ζωής» – η αυξημένη κοινωνική απομόνωση, η κακή ποιότητα διατροφής, η εστίαση στην εικόνα και στα χρήματα – συνεισφέρουν σε αυτή την κατάσταση. Εντούτοις, η έλλειψη δραστηριότητας είναι ένας άλλος βασικός παράγοντας.

Οι περισσότεροι αντιλαμβανόμαστε ότι μια βόλτα σε ένα ηλιόλουστο πάρκο ή μια επίσκεψη στο γυμναστήριο βελτιώνει τη διάθεσή μας βραχυπρόθεσμα. Η άσκηση είναι γνωστή ότι πυροδοτεί την παραγωγή ενδορφίνων και εγκεφαλίνων, τις φυσικές ορμόνες χαράς του οργανισμού μας, που μπορούν να κάνουν τα προβλήματά μας να φαίνονται περισσότερο διαχειρίσιμα.

Η απλή πράξη της άσκησης μπορεί να αποδιώξει έστω και για λίγο τις ανησυχίες μας και τον αυτοκαταστροφικό εσωτερικό διάλογο. Επιπλέον, ανάλογα με τη δραστηριότητα, οι άνθρωποι ωφελούνται από χαλαρωτικές ασκήσεις, λαμβάνουν ενέργεια, βγαίνουν έξω, αλληλεπιδρούν με άλλους, όλα αυτά συνεισφέρουν στη γενική υγεία.

Εντούτοις, η ιδέα ότι η σωματική άσκηση μπορεί να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ψυχικής μας υγείας είναι κάτι λιγότερο από προφανής – ειδικά αν λάβουμε υπόψη τη διάκριση των δυτικών ανάμεσα σε νου και σώμα, που υπονοεί ότι η σωματική και ψυχική υγεία μπορούν να λειτουργούν ξεχωριστά.

Αντιθέτως όμως, όλο και περισσότερα επιστημονικά στοιχεία έρχονται στο φως που υποδεικνύουν ότι η άσκηση δεν είναι μόνο απαραίτητη για τη διατήρηση της καλής ψυχικής υγείας, αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να αντιμετωπίσει ακόμα και χρόνιες ψυχικές διαταραχές. Για παράδειγμα, είναι τώρα ξεκάθαρο ότι η άσκηση μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης κατάθλιψης και επίσης διατηρεί την ψυχική μας υγεία καθώς μεγαλώνουμε.

Από την θεραπευτική πλευρά του ζητήματος, η άσκηση φαίνεται να αποδεικνύεται το ίδιο καλή όσο οι υπάρχουσες φαρμακολογικές παρεμβάσεις σε μια σειρά διαταραχών, από άνοια, ήπια κατάθλιψη και άγχος και μειώνει ακόμα και γνωστικά ζητήματα σε περιπτώσεις ψυχωσικής διαταραχής. Πώς όμως;

Ας το θέσουμε απλά: Η άσκηση επηρεάζει άμεσα τον εγκέφαλο. Η συχνή άσκηση αυξάνει τη λειτουργία συγκεκριμένων περιοχών του εγκεφάλου – εν μέρει μέσω του καλύτερου εφοδιασμού αίματος που βελτιώνει τη νευρωνική υγεία, βελτιώνοντας την πarox;h οξυγόνου και θρεπτικών συστατικών και μέσω αύξησης στους νευροτροφικούς παράγοντες και στις ορμόνες που στηρίζουν τα νευρωνικά σήματα, την ανάπτυξη και τις συνδέσεις των νευρώνων.

Ζωτική σημασία για την ψυχική υγεία έχει ο ιππόκαμπος – μια περιοχή του εγκεφάλου που εμπλέκεται στη μνήμη, στη ρύθμιση του συναισθήματος και στη μάθηση. Οι μελέτες σε άλλα ζώα δείχνουν με πειστικό τρόπο ότι η άσκηση οδηγεί στη δημιουργία νέων ιπποκάμπιων νευρώνων (νευρογένεση), με τα προκαταρκτικά στοιχεία να δείχνουν ότι το ίδιο ισχύει και για τους ανθρώπους.

Τα στοιχεία συσσωρεύονται και όλα δείχνουν ότι πολλές ψυχικές διαταραχές συνδέονται με μειωμένη νευρογένεση στον ιππόκαμπο. Τα στοιχεία είναι ιδιαίτερα ισχυρά για την κατάθλιψη. Το ενδιαφέρον είναι ότι πολλά αντικαταθλιπτικά – που κάποτε πιστευόταν ότι λειτουργούσαν μέσω των επιδράσεών τους στο σύστημα της σεροτονίνης – τώρα φαίνεται να αυξάνουν τη νευρογένεση στον ιππόκαμπο.

Τι σημαίνουν όλα αυτά; Οι θεωρίες υποστηρίζουν ότι οι νεογέννητοι νευρώνες του ιππόκαμπου πιθανότατα είναι σημαντικοί για την αποθήκευση νέων αναμνήσεων και τη διάκριση μεταξύ νέων και παλιών. Γι΄ αυτό, η νευρογένεση επιτρέπει ένα υγιές επίπεδο ευελιξίας στη χρήση των υπαρχουσών αναμνήσεων και στην ευέλικτη επεξεργασία νέων πληροφοριών.

Ένα μέρος των ψυχικών διαταραχών χαρακτηρίζεται από γνωστική έλλειψη ευελιξίας που μας κάνει να επαναλαμβάνουμε αναποτελεσματικές συμπεριφορές, περιορίζει την ικανότητά μας να επεξεργαστούμε ή ακόμα και να αντιληφθούμε νέες πληροφορίες και μειώνει την ικανότητά μας να χρησιμοποιήσουμε αυτά που ήδη γνωρίζουμε ώστε να δούμε νέες λύσεις ή να τις αλλάξουμε. Γι’ αυτό, είναι πιθανό η άσκηση να οδηγεί σε καλύτερη ψυχική υγεία γενικά μέσα από τις επιδράσεις της στον οργανισμό μας που αυξάνoυν την ικανότητα για πνευματική ευελιξία.

Εντάξει, νομίζω ότι πολλοί από εσάς πειστήκατε. Αλλά πόση άσκηση; Ο ψυχίατρος Madhukar Trivedi έχει αποδείξει ότι τρεις ή περισσότερες συνεδρίες την εβδομάδα αερόβιας άσκησης ή προπόνησης ενδυνάμωσης, για 45 με 60 λεπτά ανά συνεδρία μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση της χρόνιας κατάθλιψης. Τα αποτελέσματα αρχίζουν να διακρίνονται μετά από περίπου τέσσερις εβδομάδες (όσο παρεμπιπτόντως διαρκεί και η νευρογένεση) και η προπόνηση χρειάζεται να συνεχιστεί για 10-12 εβδομάδες για τη μεγαλύτερη αντικαταθλιπτική δράση.

Με τις σημερινές προτάσεις για 10 λεπτά γυμναστικής, ο παραπάνω χρόνος μπορεί να σας φαίνεται πολύς, αλλά η ψυχική υγεία δεν είναι εύκολη υπόθεση. Επίπεδα άσκησης κάτω από τη συνιστώμενη ποσότητα είναι σίγουρα και πάλι ευεργετικά και άλλα οφέλη όπως απώλεια βάρους, καλύτερη επιδερμίδα, αυξημένη ενέργεια κλπ. είναι και πάλι δυνατά.

Ο εγκέφαλός μας έχει ένα πολύ έξυπνο κόλπο που χρησιμοποιεί για να μας πείσει να γυμναστούμε περισσότερο. Ακόμα και οι μικρές βελτιώσεις στα επίπεδα άσκησης ή διατροφής δημιουργούν μια θετική αλυσίδα αλλαγών που αυξάνει την ευαισθησία των υποδοχέων ντοπαμίνης , οι οποίοι με τη σειρά τους ενεργοποιούν την αίσθηση ανταμοιβής. Έτσι, η άσκηση σύντομα μας επιβραβεύει, ακόμα κι αν αυτό σας φαίνεται αδύνατο στην αρχή.

Το σύστημα αναπαράγεται από τους αρχιτέκτονες της οικογένειας: τους γονείς

Όταν ένα μωρό έρχεται στον κόσμο, δεν έχει παρελθόν, δεν έχει πείρα για να χειριστεί τον εαυτό του, δεν έχει κριτήρια για να κρίνει την αξία του. Το μωρό πρέπει να στηρίζεται στις εμπειρίες του με τους ανθρώπους και στα μηνύματά τους για την αξία του ως ατόμου. Στα πρώτα πέντε ή έξι χρόνια η αυτοεκτίμηση του παιδιού σχηματίζεται αποκλειστικά σχεδόν μέσα στην οικογένεια. Μόλις το παιδί πάει στο σχολείο, άλλες επιρροές έρχονται να το επηρεάσουν, η οικογένεια ωστόσο παραμένει βασικός παράγοντας.

Εξωτερικές δυνάμεις τείνουν να ενδυναμώσουν τα συναισθήματα της αξίας ή της αναξιότητας που το παιδί έμαθε στο σπίτι: το μικρό, το γεμάτο αυτοπεποίθηση, μπορεί να ξεπεράσει πολλές αποτυχίες στο σχολείο ή με τους συνομηλίκους του. Ενώ το παιδί, που δεν εκτιμάει τον εαυτό του, μπορεί να έχει πολλές επιτυχίες και όμως να αισθάνεται την αμφιβολία για την αξία του να του τρώει τα σωθικά. Ακόμη και μια μόνο αρνητική εμπειρία μπορεί να δημιουργήσει δυσανάλογα με το γεγονός αποτελέσματα.

Η κάθε λέξη, η κάθε έκφραση του προσώπου, κάθε χειρονομία ή ενέργεια των γονιών στέλνει στο παιδί ένα μήνυμα για το πόσο αξίζει ο εαυτός του. Είναι θλιβερό πως τόσοι γονείς δε συνειδητοποιούν τα μηνύματα που στέλνουν. Μια μάνα μπορεί να πάρει το μπουκέτο που σφίγγει στο χεράκι του το τρίχρονο παιδάκι της και να πει: “Πού τα μάζεψες αυτά;”- υπονοώντας με τον τόνο της φωνής της και το χαμόγελό της: “Γλυκό μου παιδάκι, που μου έφερες λουλούδια! Πού φυτρώνουν τόσο όμορφα λουλούδια;”. Αυτό το μήνυμα ενδυναμώνει το συναίσθημα της αξίας τού εαυτού τού παιδιού. Μπορεί όμως να πει: “Τι ωραία!” και να προσθέσει με επικριτική φωνή: “Τα ‘κοψες από τον κήπο της κυρίας Ράντολ;” υπονοώντας μ’ αυτόν τον τρόπο ότι ήταν κακό που το παιδί έκλεψε. Αυτό το μήνυμα κάνει το τρίχρονο παιδί να αισθάνεται κακό, πονηρό και ανάξιο.
Τι λογής αυτοεκτίμηση η οικογένειά σου δημιουργεί στα παιδιά και ενδυναμώνει στους μεγάλους; Μπορείς ν’ αρχίσεις να το ερευνάς με το παρακάτω πείραμα.

Απόψε, αφού η οικογένεια καθίσει στο τραπέζι για το δείπνο, παρατήρησε τι συμβαίνει στα συναισθήματά σου για τον εαυτό σου, όταν τα άλλα μέλη της οικογένειας απευθύνονται σε σένα. Μερικές φράσεις τους δε θα σου συνπροκαλέσουν καμία ιδιαίτερη ανταπόκριση. Μολαταύτα θα παρατηρήσεις έκπληκτος ότι ακόμα και φράσεις όπως “δώσε μου τις πατάτες, σε παρακαλώ”, μπορεί να δημιουργήσουν συναισθήματα αξίας ή υποτίμησης του εαυτού, ανάλογα με τον τόνο της φωνής του ομιλητή, την έκφραση του προσώπου, τη στιγμή που διαλέγει να μιλήσει (το μήνυμα διέκοψε κάτι που ‘λεγες ή αγνόησε αυτό που είπες;) καθώς και από το πόσο καλά εσύ ο ίδιος αισθάνεσαι για τον εαυτό σου. Αν τα πας καλά μαζί του, μπορείς να ανακαλύψεις ότι έχεις πολλές επιλογές για τον τρόπο με τον οποίο θα απαντήσεις. Αν δεν τα πας και πολύ καλά με τον εαυτό σου όμως, ίσως να ανακαλύψεις ότι δεν έχεις και πολλές επιλογές.

Στα μισά της διάρκειας του δείπνου, άλλαξε την οπτική σου γωνία. Άκουσε αυτά που εσύ λες στους άλλους. Προσπάθησε να μπεις στη θέση τους και φαντάσου πώς θα αισθανόσουν αν κάποιος σου μίλαγε έτσι, όπως μιλάς τώρα, αυτή τη στιγμή εσύ. Θα αισθανόσουνα, για παράδειγμα, ότι αξίζεις κι ότι σ’ αγαπάνε;

Αύριο το βράδυ, εξήγησε αυτό το παιχνιδάκι και στα άλλα μέλη της οικογένειας και κάλεσέ τους να το παίξουν μαζί σου. Θα σας βοηθήσει, αν διαβάσεις αυτό το κεφάλαιο δυνατά πριν παίξετε όλη η οικογένεια. Μετά το δείπνο, μιλήστε όλοι μαζί για το τι ανακαλύψατε και τι αισθανθήκατε.

Αισθήματα αξίας μπορούν να ανθίσουν μόνο μέσα σε μια ατμόσφαιρα, στην οποία αναγνωρίζονται οι ατομικές διαφορές, εκφράζεται ανοικτά η αγάπη, τα λάθη χρησιμοποιούνται για να μάθεις, η επικοινωνία είναι ανοικτή και οι κανόνες ελαστικοί, αναπτύσσεται η υπευθυνότητα (η σύζευξη της υπόσχεσης με την πραγμάτωση) και εφαρμόζεται στην πράξη η τιμιότητα, στην ατμόσφαιρα εκείνη που βρίσκει κανείς σε μια διαπαιδαγωγούσα οικογένεια, όπου εφαρμόζονται τα παραπάνω, συνήθως τα ‘χουν καλά με τον εαυτό τους και είναι, κατά συνέπεια, συναισθηματικά, γερά στο σώμα και ικανά.

Αντίστροφα, όσα παιδιά μεγαλώνουν σε διαταραγμένες οικογένειες, αισθάνονται συχνά ανάξια, καθώς μεγαλώνουν με “παραμορφωμένη” επικοινωνία, με άκαμπτους κανόνες, κατακρίνονται για τις ατομικές διαφορές τους, τιμωρούνται για τα λάθη τους και δεν αποκτούν καμιά εμπειρία υπευθυνότητας. Αυτά τα παιδιά μεγαλώνουν με τον κίνδυνο να αναπτύξουν καταστροφικές συμπεριφορές απέναντι στον εαυτό τους ή και στους άλλους. Μεγάλο μέρος από το δυναμικό του ατόμου κρατιέται σε αδράνεια σε τέτοιες περιπτώσεις. Αν κάτι παρόμοιο έχει συμβεί και σε σας, ελπίζω πως τώρα θ’ αρχίσετε να κάνετε ό,τι είναι απαραίτητο για να απελευθερώσετε αυτήν την ενέργεια.

Οι ίδιες διαφορές αυτοεκτίμησης μπορεί να παρατηρηθούν και στα ενήλικα μέλη της οικογένειας. Όχι τόσο γιατί η οικογένεια επηρεάζει την αίσθηση του εαυτού που έχει ο ενήλικος (αν και σίγουρα συμβαίνει και αυτό) όσο γιατί οι γονείς με ανώτερη αυτοεκτίμηση είναι πιθανότερο να δημιουργήσουν διαπαιδαγωγούσες οικογένειες, ενώ γονείς με χαμηλό βαθμό αυτοεκτίμησης θα φτιάξουν πιθανότατα διαταραγμένες οικογένειες. Το σύστημα αναπαράγεται από τους αρχιτέκτονες της οικογένειας: τους γονείς.

Μετά από χρόνια δουλειάς με οικογένειες, κατάλαβα ότι δεν μπορώ πια να κατηγορώ τους γονείς, άσχετα από το πόσο ανόητα ή καταστρεπτικά φέρονται. Τους καθιστώ υπεύθυνους όμως ως προς το να δεχτούν τα αποτελέσματα των πράξεων τους και να μάθουν να συμπεριφέρονται διαφορετικά. Αυτό είναι ένα πρώτο καλό βήμα για να καλυτερέψει η κατάσταση όλης της οικογένειας.

Βιρτζίνια Σατίρ, Πλάθοντας ανθρώπους

Πόλεμος καὶ Ὕβρις

Θεοὶ πάντες ἔγημαν ἣν ἕκαστος εἴληφεν ἐν κλήρῳ. Πόλεμος παρῆν ἐσχάτῳ κλήρῳ· Ὕβριν δὲ μόνην κατέλαβεν· ταύτης περισσῶς ἐρασθεὶς ἔγημεν. Ἐπακολουθεῖ δὲ αὐτῇ πανταχοῦ βαδιζούσῃ. Ὅτι ἔνθα ἂν προέλθῃ ὕβρις ἢ ἐν πόλει ἢ ἐν ἔθνεσι, πόλεμος καὶ μάχαι εὐθὺς μετ᾿ αὐτὴν ἀκολουθεῖ.

Οι αρχαίοι Έλληνες, πίστευαν ότι ο κάθε θεός είχε τη σύζυγό του. Ο μύθος λέει ότι με κλήρο απέκτησε ο κάθε θεός τη σύζυγό του Τελευταίος έμεινε ο θεός Πόλεμος, ο οποίος πήρε για σύζυγό του την τελευταία θεά που είχε απομείνει: την Ύβρι. Και την αγαπούσε πάρα πολύ. Όπου βρισκόταν η Ύβρις, εκεί ερχόταν από πίσω και ο Πόλεμος. Έτσι από τότε σε όποια πόλη (κράτος) εκδηλωνόταν μεγάλη ύβρις, ακολουθούσε και πόλεμος.

Θα πρέπει όμως να εξηγήσουμε τί είναι ύβρις. Για τους αρχαίους δέν είναι αυτό που ονομάζουμε σήμερα “ύβρη” ή βρισιά. Ύβρις στα αρχαία σημαίνει μεγάλος εγωισμός, που κάνει τον άνθρωπο να εκδηλώνει ασέβεια προς τον Θεό, προς τον παντοτινό ηθικό νόμο, προς τα πλάσματα του Θεού και προς τη φύση.

Όποιος άνθρωπος γνωρίζει ποιός είναι ο ηθικός νόμος ώστε ανάλογα να συμμαζεύει τον εγωισμό του, πρέπει σύμφωνα με τον παντοτινό ηθικό νόμο να βαδίζει.

Και όποιος δέν γνωρίζει τον παντοτινό ηθικό νόμο, πρέπει να μελετά και να τον μαθαίνει.

Ρήξη με το παρελθόν. Έχοντας πλέον αποκοπεί από τις παλιές μορφές σκέψης, συναισθημάτων και προσαρμογής, οδηγούμαστε σε μια εντελώς νέα κοινωνία

Μια από τις πιο εντυπωσιακές αναλύσεις αυτού του θέματος, προέρχεται από τον Κένεθ Μπάουλντιγκ, έναν διαπρεπή οικονομολόγο και εμπνευσμένο κοινωνικό στοχαστή. Εξηγώντας την άποψή του ότι η σημερινή στιγμή αποτελεί μια κρίσιμη καμπή στην ιστορία του ανθρώπου, παρατηρεί ότι “όσον αφορά τις στατιστικές μελέτες σχετικά με τις δραστηριότητες της ανθρωπότητας, η χρονολογία που διαιρεί την ιστορία σε δύο ίσα μέρη βρίσκεται ζωντανή στη μνήμη”.

Ουσιαστικά ο αιώνας μας αντιπροσωπεύει τη Μεγάλη Ενδιάμεση Λωρίδα που συνθλίβει το κέντρο της ιστορίας του ανθρώπου. Έτσι, υποστηρίζει, “ο σημερινός κόσμος… είναι τόσο διαφορετικός απ’τον κόσμο μέσα στον οποίο γεννήθηκα, όσο και εκείνος διέφερε απ’τον κόσμο του Ιουλίου Καίσαρα. Για να χρονολογήσω κατά προσέγγιση, γεννήθηκα στα μέσα της ιστορίας του ανθρώπου. Έχουν συμβεί τόσο πολλά από τότε, όσα είχαν συμβεί περίπου και πριν τη γέννησή μου”.

Αυτή η εκπληκτική αναφορά μπορεί να επεξηγηθεί με διάφορους τρόπους. Έχει αναφερθεί, για παράδειγμα, ότι αν τα τελευταία 50.000 χρόνια της ανθρώπινης ύπαρξης διαιρούνταν σε περιόδους ζωής των 62 ετών η κάθε μία, θα υπήρχαν περίπου 800 τέτοιες χρονικές περίοδοι, εκ των οποίων οι 650 θα ήταν περίοδοι των σπηλαίων.

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 70 περιόδων, κατέστη δυνατή η ουσιαστική ιστορική συνέχεια από τη μία περίοδο στην άλλη- με την ανακάλυψη της γραφής. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων μόλις έξι περιόδων, εκατομμύρια άνθρωποι μπόρεσαν για πρώτη φορά να αντικρύσουν μία τυπωμένη λέξη. Μόνο κατά τις τελευταίες 4 κατέστη δυνατή η μέτρηση του χρόνου με κάθε ακρίβεια. Στις τελευταίες 2 περιόδους χρησιμοποιήθηκε ο πρώτος ηλεκτρικός κινητήρας. Και τα περισσότερα υλικά αγαθά που χρησιμοποιούμε σήμερα στην καθημερινή μας ζωή, εμφανίστηκαν κατά τη σημερινή, την 800ή περίοδο ζωής.

Αυτή η 800ή περίοδος σηματοδοτεί την απότομη, έντονη ρήξη με όλη την προηγούμενη ανθρώπινη εμπειρία, διότι κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ζωής, η σχέση του ανθρώπου με τις πλουτοπαραγωγικές πηγές έχει μεταβληθεί. Αυτό γίνεται πιο φανερό στο πεδίο της οικονομικής ανάπτυξης. Μέσα σε μία μόνο περίοδο ζωής, η γεωργία, η αρχική βάση του πολιτισμού, άρχισε από έθνος σε έθνος να χάνει την κυρίαρχη θέση της. Σήμερα σε μια ντουζίνα μείζονες χώρες, ο αγροτικός τομέας απασχολεί πάνω από το 15% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού. Στις Ηνωμένες Πολιτείες όπου τα αγροκτήματα συντηρούν 200.000.000 Αμερικανούς, προστιθεμένων άλλων 160.000.000 σ’ όλο τον κόσμο, αυτός ο αριθμός έχει ήδη μειωθεί κάτω από το 6% και συνεχίζει να συρρικνώνεται με γοργό ρυθμό.

Επιπλέον, αν η γεωργία είναι το πρώτο στάδιο της οικονομικής ανάπτυξης και η εκβιομηχάνιση το δεύτερο, είμαστε τώρα σε θέση να αντιληφθούμε ότι ξαφνικά παρουσιάστηκε ακόμη ένα στάδιο, το τρίτο. Γύρω στο 1965 οι Ηνωμένες Πολιτείες εξελίχτηκαν στην πρώτη μείζονα δύναμη, στην οποία περισσότερο από το 50% του μη αγροτικού εργατικού δυναμικού έπαψε να φορά το μπλε κολάρο του εργοστασίου ή της χειρωνακτικής εργασίας. Οι χειρώνακτες ξεπεράστηκαν αριθμητικά από τους εργαζόμενους στα ονομαζόμενα επαγγέλματα του λευκού κολάρου – στο λιανικό εμπόριο, στη διοίκηση, στις επικοινωνίες, στην έρευνα, στην εκπαίδευση και σε άλλους επαγγελματικούς τομείς. Μέσα στην ίδια περίοδο ζωής, για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπου μια κοινωνία όχι μόνο αποτίναξε το ζυγό της αγροτικής δουλειάς, αλλά κατάφερε επίσης, μέσα σε λίγες δεκαετίες, να αποτινάξει και τον ζυγό της χειρωνακτικής εργασίας. Είχε γεννηθεί η πρώτη οικονομία υπηρεσιών στον κόσμο.

Από τότε, οι τεχνολογικά ανεπτυγμένες χώρες, η μία μετά την άλλη, κινήθηκαν στην ίδια κατεύθυνση. Σήμερα, στη Σουηδία, Βρετανία, Βέλγιο, Καναδά και Κάτω Χώρες, στα κράτη δηλαδή όπου η γεωργία βρίσκεται σε ένα επίπεδο κάτω του 15% ή και χαμηλότερα, οι υπάλληλοι γραφείου ήδη υπερτερούν αριθμητικά από τους χειρώνακτες. Δέκα χιλιάδες χρόνια για τη γεωργία. Ένας ή δύο αιώνες για εκβιομηχάνιση. Και τώρα βλέπουμε να ξεδιπλώνεται μπροστά μας η προοπτική του υπερ-βιομηχανισμού.

Ο Jean Fourastie, ο Γάλλος σχεδιαστής και κοινωνικός φιλόσοφος, δήλωσε, “Τίποτα δε θα είναι λιγότερο βιομηχανικό απ’τον πολιτισμό που γεννήθηκε απ’τη βιομηχανική επανάσταση”. Η σημασία αυτής της συγκλονιστικής πραγματικότητας, μένει ακόμη να αφομοιωθεί. Ίσως ο Θαντ, Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, προσέγγισε πιο πιστά την έννοια της μετατόπισης στην αντίληψη του υπερ-βιομηχανισμού, όταν δήλωσε ότι, “Η εκπληκτική αλήθεια για τις ανεπτυγμένες οικονομίες σήμερα είναι ότι αυτές μπορούν να έχουν πολύ σύντομα το είδος και την αναλογία πλουτοπαραγωγικών πηγών που επιθυμούν… Δεν είναι πια οι πλουτοπαραγωγικές πηγές αυτές που οριοθετούν τις αποφάσεις. Η απόφαση είναι αυτή που δημιουργεί τις πηγές. Αυτή είναι η θεμελιώδης επαναστατική αλλαγή- ίσως η πιο επαναστατική που έχει γνωρίσει ποτέ ο άνθρωπος”. Αυτή η μνημειώδης μεταστροφή, συνέβη κατά την 800ή χρονική περίοδο ζωής.

Επίσης, αυτή η περίοδος διαφέρει από όλες τις άλλες εξαιτίας της εκπληκτικής διεύρυνσης της κλίμακας της αλλαγής. Βεβαίως υπήρξαν και άλλες περίοδοι, κατά τις οποίες προκλήθηκαν κοσμοϊστορικές αναταραχές. Πόλεμοι, επιδημίες, σεισμοί και λιμοί ανέτρεψαν σε μεγάλο βαθμό την κοινωνική τάξη πραγμάτων. Αλλά αυτοί οι συγκλονισμοί και οι αναταραχές συνεχίστηκαν μέσα στα πλαίσια μιας σειράς διαδοχικών κοινωνιών. Χρειάστηκαν γενιές ή και αιώνες για να εξαπλωθεί ο αντίκτυπός τους πέρα απ’αυτά τα σύνορα.

Στην περίοδο ζωής που διανύουμε τα σύνορα έχουν σπάσει. Σήμερα, το δίκτυο της κοινωνικής αλληλεπίδρασης είναι τόσο άρρηκτα πλεγμένο, ώστε ο αντίκτυπος των σύγχρονων γεγονότων απλώνεται αστραπιαία σ’ όλο τον κόσμο. Ένας πόλεμος στο Βιετνάμ ανατρέπει βασικές πολιτικές συμμαχίες στο Πεκίνο, τη Μόσχα και την Ουάσιγκτον, προκαλεί αναταραχές στη Στοκχόλμη, επηρεάζει τις οικονομικές συναλλαγές στη Ζυρίχη, επιβάλλει μυστικές διπλωματικές ενέργειες στην Αλγερία.

Πράγματι, δεν είναι μόνο τα σύγχρονα γεγονότα που διαδίδονται αστραπιαία- τώρα πια μπορούμε να πούμε ότι αισθανόμαστε τον ισχυρό αντίκτυπο όλων των προηγούμενων γεγονότων με ένα διαφορετικό τρόπο. Διότι το παρελθόν επιστρέφει ακολουθώντας τα ίδια του τα ίχνη. Βρισκόμαστε σε μια κατάσταση που θα ονομάζαμε “χρονικό άλμα”.

Ένα περιστατικό που, όταν συνέβη, επηρέασε ελάχιστους ανθρώπους, σήμερα μπορεί να έχει συνέπειες ευρείας κλίμακας. Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος, για παράδειγμα, ήταν, με σύγχρονους όρους, μια αψιμαχία. Ενώ η Αθήνα, η Σπάρτη και μερικές γειτονικές πόλεις-κράτη πολεμούσαν, ο πληθυσμός της υπόλοιπης υφηλίου παρέμενε σε μεγάλο βαθμό ανυποψίαστος και ανενόχλητος από τον πόλεμο. Οι Ινδιάνοι Ζαποτέκ, που εκείνη την εποχή ζούσαν στον Μεξικό, δεν επηρεάστηκαν καθόλου. Στους αρχαίους Ιάπωνες επίσης δεν είχε κανέναν αντίκτυπο.

Κι όμως, ο Πελοποννησιακός πόλεμος μετέτρεψε αποφασιστικά τη μελλοντική τροχιά της Ελληνικής ιστορίας. Μεταβάλλοντας τις δραστηριότητες των ανθρώπων, τη γεωγραφική κατανομή γονιδίων, αξιών και ιδεών, επέδρασε στις μεταγενέστερες συνθήκες στη Ρώμη και, μέσω αυτής, σ’ολόκληρη την Ευρώπη. Οι σημερινοί Ευρωπαίοι είναι διαφορετικοί, σε κάποιο βαθμό, εξαιτίας εκείνης της σύγκρουσης.

Στον έντονα αλληλοεπηρεαζόμενο σημερινό κόσμο, αυτοί οι Ευρωπαίοι, με τη σειρά τους, επιδρούν το ίδιο στους Μεξικανούς όπως και στους Ιάπωνες. Όποιο ίχνος επιρροής κι αν άφησε ο Πελοποννησιακός πόλεμος στη γενετική δομή, στις ιδέες και αξίες των σημερινών Ευρωπαίων, εξάγεται τώρα απ’αυτούς σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Έτσι, οι σύγχρονοι Μεξικανοί και Ιάπωνες αισθάνονται τον μακρινό αντίκτυπο εκείνου του πολέμου, αν και οι πρόγονοί τους, που έζησαν κατά τη διάρκεια του, δεν τον αισθάνθηκαν. Μ’αυτόν τον τρόπο, τα γεγονότα του παρελθόντος, περνώντας βιαστικά μέσα από γενιές και αιώνες, αναβιώνουν σήμερα εισβάλλοντας στη ζωή μας.

Όταν σκεφτόμαστε όχι μόνο τον Πελοποννησιακό πόλεμο, αλλά και το Μεγάλο Τείχος της Κίνας, τη Μαύρη Πανούκλα, τη μάχη των Bantu ενάντια στους Hamites- ουσιαστικά όλα τα ιστορικά γεγονότα- οι αθροιστικές επιπτώσεις του “χρονικού άλματος” προσλαμβάνουν ιδιαίτερη βαρύτητα. Οτιδήποτε συνέβη σε κάποιους ανθρώπους στο παρελθόν, επηρεάζει ουσιαστικά όλο τον κόσμο σήμερα. Αυτό δε συνέβαινε πάντα. Με λίγα λόγια, όλα τα ιστορικά γεγονότα μάς προλαβαίνουν, κι αυτή ακριβώς η διαφορά, παραδόξως, υπογραμμίζει τη ρήξη μας με το παρελθόν. Έτσι η εμβέλεια της αλλαγής διαφοροποιείται ριζικά. Στον χώρο και το χρόνο η αλλαγή συνιστά μια, χωρίς προηγούμενο, δύναμη και ικανότητα πρόσβασης σ’αυτό που ονομάζουμε 800ή περίοδο ζωής.

Αλλά η τελική, ποιοτική διαφορά ανάμεσα στη σημερινή περίοδο και σε όλες τις προηγούμενες, συμβαίνει να παραβλέπεται πιο εύκολα. Διότι δεν έχουμε απλώς διευρύνει την κλίμακα της αλλαγής, αλλά έχουμε αλλάξει ριζικά και τον ρυθμό της. Στην εποχή μας, έχουμε απελευθερώσει μία εντελώς καινούρια κοινωνική δύναμη- έναν χείμαρρο αλλαγής τόσο ορμητικό, ώστε επηρεάζει την αντίληψή μας για το χρόνο, μεταβάλλει επαναστατικά τον ρυθμό της καθημερινής ζωής, και επιδρά ακόμη και στον τρόπο που “αισθανόμαστε” τον κόσμο γύρω μας. Δεν “αισθανόμαστε” πια τη ζωή όπως οι άνθρωποι του παρελθόντος. Κι αυτή είναι η θεμελιώδης διαφορά, η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στον αληθινά σύγχρονο άνθρωπο και σ’όλους τους άλλους. Διότι αυτή η επιτάχυνση είναι η αιτία της παροδικότητας- της μεταβατικότητας- που διαπερνά και ζωντανεύει τη συνείδησή μας, επιδρώντας καταλυτικά στον τρόπο που συνδεόμαστε με τους ανθρώπους, με τα πράγματα, με ολόκληρο τον κόσμο των ιδεών, της τέχνης και των αξιών.

Για να κατανοήσουμε τι μας συμβαίνει καθώς κινούμαστε προς την εποχή του υπερ-βιομηχανισμού, πρέπει να αναλύσουμε τη διαδικασία της επιτάχυνσης και να συλλάβουμε την έννοια της μεταβατικότητας. Αν η επιτάχυνση αποτελεί μια νέα κοινωνική δύναμη, η μεταβατικότητα είναι το ψυχολογικό της αντίστοιχο και χωρίς να αντιληφθούμε το ρόλο που διαδραματίζει στη σύγχρονη ανθρώπινη συμπεριφορά, όλες οι θεωρίες μας για την προσωπικότητα, όλη η ψυχολογία μας, παραμένουν παρωχημένες. Η ψυχολογία, χωρίς την αντίληψη της μεταβατικότητας, αδυνατεί να ερμηνεύσει με ακρίβεια τα ιδιόμορφα σύγχρονα φαινόμενα.

Αλλάζοντας τη σχέση μας με τις πηγές ενέργειας, επεκτείνοντας βίαια το εύρος της αλλαγής και, κάτι ακόμα πιο κρίσιμο, επιταχύνοντας απότομα το ρυθμό της, έχουμε εγκαταλείψει το παρελθόν αμετάκλητα. Έχουμε αποκοπεί από τις παλιές μορφές σκέψης, συναισθημάτων και προσαρμογής. Βάλαμε τις βάσεις μιας εντελώς νέας κοινωνίας και, τώρα, έχουμε αποδυθεί σ’ έναν αγώνα δρόμου για να την προλάβουμε. Αυτή είναι η ουσία της 800ής χρονικής περιόδου. Κι αυτή ακριβώς είναι που θέτει σε αμφισβήτηση την προσαρμοστικότητα του ανθρώπου. Πώς θα κατορθώσει να ευημερήσει σ’αυτή τη νέα κοινωνική πραγματικότητα; Μπορεί να ανταποκριθεί στις επιταγές της; Κι αν όχι, μπορεί ν’αλλάξει αυτές τις επιταγές;

ΑΛΒΙΝ ΤΟΦΛΕΡ, ΤΟ ΣΟΚ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ

Θα είμαστε, τελικά, «ακρίδες» στον πλανήτη Γη,ή «μέλισσες»;

Έχει γίνει πολλή συζήτηση ανά τους αιώνες σχετικά με την πραγματική φύση των ανθρώπων. Είμαστε έμφυτα εγωιστές ή αλτρουιστές; Γεννηθήκαμε για να είμαστε δυστυχισμένοι ή για να ζούμε μέσα στη χαρά; Η αγάπη ή η βία είναι εγγενείς μέσα μας; Θα είμαστε, τελικά, «ακρίδες» στον πλανήτη Γη, στερώντας του τη δυνατότητα να παρατείνει τη ζωή, ή «μέλισσες», φέρνοντας περισσότερη ζωή απ’ όση αν δεν υπήρχαμε;

Για να απαντήσουμε στο ερώτημα σχετικά με την πραγματική φύση των ανθρώπων, καλό θα ήταν να συλλογιστούμε πώς ο Homo sapiens κατέληξε να κυριαρχήσει στη Γη, σε αντίθεση με οποιοδήποτε άλλο είδος στην ιστορία της ζωής όπως την ξέρουμε. Πολλοί βιολόγοι -ανάμεσά τους ο Ε. Ο. Γουίλσον στο βιβλίο του The Social Conquest of Earth (Η Κοινωνική Κατάκτηση της Γης) και ο Γιουβάλ Χαράρι στο βιβλίο του Sapiens, Μια Σύντομη Ιστορία του Ανθρώπου- παρουσιάζουν πειστικά στοιχεία ότι αυτό που επέτρεψε στα ανθρώπινα όντα να ακμάσουν και να κατακτήσουν τη Γη ήταν η απαράμιλλη ικανότητά τους να συνεργάζονται. Οι άνθρωποι, φυσικά, ήταν και ανταγωνιστικοί μεταξύ τους, όπως αποδεικνύει η ιστορία των πολέμων. Ωστόσο η πραγματική ιστορία της ανθρώπινης προόδου έχει να κάνει με την αγαστή συνεργασία. Αντίθετα με οποιοδήποτε άλλο είδος πάνω στη Γη, μάθαμε να συνεργαζόμαστε με πλήθος αγνώστων για να πετύχουμε κοινούς στόχους.

Πράγματι, υπάρχουν στοιχεία που υποδηλώνουν ότι το μεγαλύτερο μέρος της σκοτεινής μας φύσης αναπτύχθηκε αργότερα. Σε όλη σχεδόν τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας ζούσαμε κατά φυλές, αναζητώντας την τροφή μας, ως κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες (ίσως στο 99% της ύπαρξής μας). Αυτό ήμαστε πριν την ανάπτυξη της γεωργίας. Παρόλο που τα στοιχεία είναι λιγοστά, φαίνεται πως η εικόνα που έχουμε για τους αρχαίους προγόνους μας, ότι ήταν πολεμοχαρείς αγριάνθρωποι, μάλλον απέχει πολύ από την αλήθεια. Σύμφωνα με τις ενδείξεις, χρησιμοποιούσαν ελάχιστη βία προς τους άλλους ανθρώπους, ήταν πιθανώς πολύ συμπονετικοί και συνεργάζονταν εκτεταμένα, σε σημείο που να μοιράζονται και την τροφή τους. Επίσης, έτειναν να αισθάνονται άρρηκτα συνδεδεμένοι με τη φύση, παρά αποκομμένοι από αυτή. Οι σύγχρονες φυλές που αποτελούνται από κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες εξακολουθούν να επιδεικνύουν το ίδιο συνεργατικό πνεύμα. Τα στοιχεία υποδηλώνουν πως η γεωργική επανάσταση και η έννοια της «ιδιοκτησίας» ήταν που εξέθρεψαν αυτό που οι περισσότεροι από εμάς θεωρούμε ως την πιο σκοτεινή ανθρώπινη φύση μας.

Αυτό δεν σημαίνει πως όλοι οι άνθρωποι είναι καλοί. Ωστόσο η πιο αληθινή μας φύση, το πιο βασικό χαρακτηριστικό του συλλογικού εαυτού μας είναι αυτό του συμπονετικού συνεργάτη, κι εκεί ακριβώς βρίσκονται οι ρίζες της επιτυχίας μας. Όπως η φυσική μας ευτυχία, έτσι κι αυτή η αληθινή φύση κρύβεται πίσω από πέπλα παρανοήσεων.

Τα ίδια πράγματα που μας στερούν την προσωπική ευτυχία, στέκονται επίσης εμπόδιο στον δρόμο της ανθρωπότητας, διεκδικώντας τη θέση που κατέχουμε δικαιωματικά, αυτή της εποικοδομητικής, δημιουργικής και θετικής δύναμης στον πλανήτη. Η κοινωνία και ο κόσμος αποτελούν εγγενώς ένα φυσικό παρακλάδι της εσωτερικής μας ζωής.

Το σπίτι της ανθρωπότητας δεν είναι παρά μια προέκταση του εσωτερικού μας σπιτιού ως ατόμων. Η εσωτερική κατάσταση καθενός μας επιδρά στην κατάσταση του κόσμου. Αν θέλουμε έναν καλύτερο κόσμο, τότε θα πρέπει να ξεκινήσουμε όλοι να δουλεύουμε πάνω στην εποικοδομητική φύση της δικής μας ύπαρξης. Γι’ αυτό όλες οι πνευματικές παραδόσεις μάς καλούν να επεξεργαστούμε την εσωτερική μας ζωή προτού προσπαθήσουμε να σώσουμε τον κόσμο, και γι’ αυτό η θετική ψυχολογία υποστηρίζει πως η συμπεριφορά προς όφελος της κοινωνίας προέρχεται από την εσωτερική ευτυχία, κι όχι αντίστροφα.

Ένα χρονοδιάγραμμα για την προέλευση και εξέλιξη της όλης ζωής στη Γη

Η εργασία των ερευνητών από τα Πανεπιστήμια Bristol και Bath, η οποία δημοσιεύθηκε στο Nature Ecology and Evolution, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον αφού εξηγεί την ιστορία της όλης ζωής στη Γη από τη διαμόρφωσή της μέχρι σήμερα, συνδυάζοντας γονιδιωματικά και απολιθωματικά δεδομένα. Απαντά έτσι σε μια από μακρόν αναζήτηση των παλαιοντολόγων για την κατανόηση της αρχαίας ζωής και της κοινής εξελικτικής ιστορίας ως όλον. Ο συνδυασμός των δυο περιοχών δεδομένων συνέβαλλε στο να ξεπεραστούν μια σειρά από προβλήματα που «θόλωναν» την εικόνα που οι επιστήμονες προσπαθούσαν να διαμορφώσουν.

Η έρευνα των παλαιοντολόγων, συνήθως, στηρίζεται στο αρχείο των απολιθωμάτων που υπάρχουν. Όμως αυτό το αρχείο για την πρώιμη περίοδο της ζωής είναι εξαιρετικά αποσπασματικό και η ποιότητά του σημαντικά χειροτερεύει όσο η έρευνα αναζητά πίσω στο χρόνο προς την Αρχαιοζωική Περίοδο, πριν από περισσότερα από 2,5 δισεκατομμύρια χρόνια. Τότε που η γήινη κρούστα είχε ψυχθεί αρκετά για να επιτρέψει τον σχηματισμό ηπείρων και η μόνη μορφή ζωής στη Γη ήταν τα μικρόβια.

Η επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης Holly Betts, από τη Σχολή των Επιστημών Γης του Πανεπιστημίου του Bristol, καταγράφει το πρόβλημα: «Υπάρχουν λίγα απολιθώματα από την Αρχαιοζωική Περίοδο και αυτά γενικά δεν μπορούν να αντιστοιχίσουν με σαφήνεια στη γενεαλογία με την οποία είμαστε εξοικειωμένοι, όπως τα κυανοπράσινα φύκη ή τα αλόφιλα (μπορούν να αναπτυχθούν στο αλάτι) αρχαιοβακτήρια, που χρωματίζουν τα αλμυρά έλη, σε όλο τον κόσμο, ροζ. Το πρόβλημα με το πρώιμο απολιθωματικό αρχείο της ζωής είναι ότι αυτό είναι τόσο περιορισμένο και δύσκολο να ερμηνευθεί – με την προσεκτική εκ νέου ανάλυση μερικών από τα πολύ παλαιότερα απολιθώματα να έχει δείξει αυτά να είναι κρύσταλλοι και καθόλου απολιθώματα».

Τα αλόφιλα αρχαιοβακτήρια, που χρωματίζουν τα αλμυρά έλη, σε όλο τον κόσμο, ροζ.

Τα απολιθωματικά στοιχεία για την πρώιμη ιστορία είναι τόσο αποσπασματικά και δύσκολο για να εκτιμηθούν που οι νέες ανακαλύψεις και οι επανερμηνείες των γνωστών απολιθωμάτων έχουν οδηγήσει σε πολλαπλασιασμό των αντικρουόμενων ιδεών σχετικά με το χρονοδιάγραμμα της πρώιμης ιστορίας της ζωής. Η επιστημονική ομάδα καταφέρνει να υπερβεί το πρόβλημα χρησιμοποιώντας ένα δεύτερο υπάρχον αρχείο της ζωής που διατηρείται στα γονιδιώματα όλων των ζωντανών δημιουργημάτων, αφού – σύμφωνα με τον καθηγητή στην ίδια σχολή, Philip Donoghue, «τα απολιθώματα δεν αποτελούν τη μόνη γραμμή στοιχείων για να κατανοήσουμε το παρελθόν».

Όπως αναφέρει στην ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου ο επίσης συγγραφέας της μελέτης Dr Tom Williams, από τη Σχολή Βιολογικών Επιστημών του Bristol, ο συνδυασμός των απολιθωματικών και γονιδιωματικών πληροφοριών οδήγησε στη χρήση μιας προσέγγισης που αναφέρεται ως «μοριακό ρολόι», η οποία γενικώς βασίζεται στην ιδέα ότι ο αριθμός των διαφορών στα γονιδιώματα δυο ζώντων ειδών (ας πούμε ενός ανθρώπου και ενός βακτηρίου) είναι ανάλογος με το χρόνο από τότε που μοιράζονται έναν κοινό πρόγονο. Κάνοντας χρήση αυτής της μεθόδου η ομάδα του Bristol και ο Mark Puttick από το Πανεπιστήμιο του Bath μπόρεσαν να παραγάγουν ένα χρονοδιάγραμμα για την ιστορία της ζωής στη Γη που δεν βασίζεται στη πάντα μεταβαλλόμενη ηλικία του παλαιότερου αποδεκτού απολιθωματικού στοιχείου της ζωής.

Χρησιμοποιώντας την προσέγγιση αυτή οι ερευνητές μπόρεσαν να δείξουν ότι ο κοινός πρόγονος «LUCA» [Last Universal Common Ancestor] όλων των κυτταρικών μορφών ζωής, υπήρξε πολύ νωρίς στην γήινη ιστορία, περίπου 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια πριν – όχι πολύ καιρό μετά από τη σύγκρουση της Γης με τον πλανήτη Theia, το γεγονός που αποστείρωσε τη Γη και οδήγησε στο σχηματισμό της Σελήνης. «Αυτό είναι σημαντικά νωρίτερα από ότι το παλαιότερο αποδεκτό σήμερα απολιθωματικό στοιχείο θα υποστήριζε», αναφέρει στην ίδια ιστοσελίδα ο καθηγητής Davide Pisani, από τη Σχολή των Επιστημών Γης του Bristol. «Τα αποτελέσματά μας δείχνουν ότι δυο «πρωτεύουσες” γενεαλογίες της ζωής αναδύθηκαν από τον LUCA (τα Ευβακτήρια και τα Αρχαιοβακτήρια), περίπου ένα δισεκατομμύριο χρόνια μετά τον LUCA».

Το αποτέλεσμα θεωρείται από τους επιστήμονες απόδειξη της ισχύος της γονιδιωματικής πληροφορίας, καθώς θεωρείται αδύνατο, με βάση την απολιθωματική πληροφορία που διατίθεται, να γίνει διάκριση μεταξύ των παλαιότερων ευβακτηριακών και αρχαιοβακτηριακών απολιθωματικών λειψάνων. Η μελέτη επιβεβαιώνει τις σύγχρονες απόψεις ότι οι ευκαριώτες, η γενεαλογία στην οποία ανήκει η ανθρώπινη ζωή (μαζί με τα φυτά και τους μύκητες, για παράδειγμα), δεν είναι μια πρωτεύουσα γενεαλογία της ζωής. Για να σχολιάσει ο καθηγητής Pisani: «Είναι μάλλον υποτιμητικό να θεωρούμε ότι ανήκουμε σε μια γενεαλογία που είναι δισεκατομμύρια χρόνια νεότερη από ότι η ίδια η ζωή».

Μαύρη τρύπα-τέρας «τρελαίνει» τους επιστήμονες

Έχει μάζα 17 δισ. άστρων σαν τον 'Ηλιο και αλλάζει τα κοσμολογικά δεδομένα.

Αστρονόμοι από τις ΗΠΑ και τη Γερμανία ανακάλυψαν μία κολοσσιαία μελανή οπή η οποία έχει μάζα μεγάλη όσο 17 δισεκατομμύρια Ήλιοι. Αν και δεν είναι η μεγαλύτερη που έχει βρεθεί ποτέ (το…συμπαντικό ρεκόρ κατέχει μια μελανή οπή με μάζα 21 δισεκατομμυρίων Ήλιων που ανακαλύφθηκε το 2011), η νέα μαύρη τρύπα-μαμούθ έχει την ιδιαιτερότητα ότι βρίσκεται σε μια πολύ «αραιοκατοικημένη» περιοχή του διαστήματος.

Μέχρι σήμερα οι μεγαλύτερες μαύρες τρύπες – όσες έχουν μάζα τουλάχιστον δέκα δισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από τον Ήλιο μας- έχουν βρεθεί στο κέντρο πολύ μεγάλων γαλαξιών σε περιοχές με πολλούς άλλους γαλαξίες ολόγυρα. Όπως είναι επόμενο αυτή η νέα μελανή οπή υποχρεώνει τους επιστήμονες να βρουν νέες απαντήσεις για την ύπαρξη, την εξέλιξη και τον τρόπο λειτουργίας τους στο Σύμπαν.

Η ανακάλυψη της νέας μαύρης τρύπας στον γαλαξία NGC 1600 για πρώτη φορά σε μια «έρημο» του σύμπαντος, σε απόσταση περίπου 200 εκατομμυρίων ετών φωτός από τη Γη, στην κατεύθυνση του αστερισμού του Ηριδανού, υποψιάζει πλέον τους επιστήμονες ότι τέτοια «τέρατα» είναι πολύ πιο κοινά από ό,τι νόμιζαν έως τώρα.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής την καθηγήτρια αστρονομίας Τσουνγκ-Πέι Μα του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια-Μπέρκλεϊ και τον Γιενς Τόμας του γερμανικού Ινστιτούτου Φυσικής Max Planck δήλωσαν ότι πιθανότατα η ανακάλυψη είναι «η κορυφή του παγόβουνου» και ότι άλλες θηριώδεις μαύρες τρύπες βρίσκονται σε απρόσμενα σημεία. «Είναι σαν να βρίσκεις έναν ουρανοξύστη σε ένα χωράφι στο Κάνσας αντί για το Μανχάταν», δήλωσε η Μα.

Οι μελανές οπές σχηματίζονται όταν η ύλη γίνεται τόσο πυκνή, που ούτε το φως δεν μπορεί να διαφύγει από τη βαρυτική έλξη τους. Στο πρώιμο σύμπαν, όπου υπήρχαν άφθονα αέρια, ορισμένες αχόρταγες μαύρες τρύπες έγιναν υπερμεγέθεις, καταβροχθίζοντας τεράστιες ποσότητες αέριας ύλης γύρω τους και, παράλληλα, εκπέμποντας ισχυρές ποσότητες ενέργειας. Σήμερα αυτές οι μαύρες τρύπες φαίνονται σαν πολύ φωτεινά κβάζαρ (ενεργοί γαλαξιακοί πυρήνες).

Η ανακάλυψη και μελέτη της νέας μαύρης τρύπας έγινε με το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble, καθώς επίσης με τα επίγεια Gemini στη Χαβάη και McDonald στο Τέξας και η δημοσίευση έγινε στην επιθεώρηση «Nature».

Οι Παράξενοι Εσκιμώοι & οι Μύθοι των Πάγων

«Γιατί ο Γκναρόκ δεν ήρθε χθες το βράδυ;
Οι φώκιες το ξέρουν, οι φώκιες το ξέρουν,
και η αρκούδα, η μεγάλη αρκούδα,
η μεγάλη αρκούδα με τα μεγάλα δόντια.

Γιατί ο Γκναρόκ δεν ήρθε χθες το βράδυ;
Το νερό το ξέρει, τα ψάρια το ξέρουν,
τα ψάρια που λένε ιστορίες,
τα ψάρια που λένε ιστορίες με την ουρά τους,
το νερό το ξέρει αλλά δεν το λέει σε κανέναν.

Γιατί ο Γκναρόκ δεν ήρθε χθες το βράδυ;» -Τραγούδι των Ινούιτ

Οι χώρες των Εσκιμώων απλώνονται σε αχανείς εκτάσεις πάγου και νερού από την Ανατολική Σιβηρία μέχρι τη Γροιλανδία. Αυτοί οι τόποι πολιορκούνται από θύελλες στην καρδιά του χειμώνα, και κατά τη διάρκειά του είναι βυθισμένοι στα σύννεφα της ζοφερής καταχνιάς του ανήλιου ουρανού τους. Τα δέντρα είναι ανύπαρκτα. Τα μικρά καλοκαίρια είναι η εποχή των εντόμων, και τότε κάνουν την εμφάνισή τους τα βαθιά χάσματα της γης καθώς λιώνουν οι πάγοι. Ο Αρκτικός μπορεί να πάρει την μορφή των παγόβουνων που πλέουν στην θάλασσα ανατολικά του Καναδά και σε διάφορα μέρη της Αλάσκας, ενώ στις ακτές της Γροιλανδίας μεταμορφώνονται σε απέραντα στρώματα πάγου που καλύπτουν όλη τη ξηρά και κόβονται απότομα από τα βαθιά, μαγευτικά και θαλασσοδαρμένα φιόρδ.

Οι σημερινοί κάτοικοι της Αρκτικής, οι Ινουίτ (που σημαίνει «οι άνθρωποι») όπως αποκαλούν τους εαυτούς τους οι περισσότεροι Εσκιμώοι, (Eskimo σημαίνει «αυτοί που τρώνε ωμό κρέας» στην διάλεκτο των Αλγκόνκιαν), αποτελούνται από διάφορες φυλές όπως οι Ινγκουλίκ και οι Νετσίλικ (που σημαίνει «οι άνθρωποι της φώκιας»), και η προέλευση της κάθε μιας τους διαφέρει. Στο μεγαλύτερο τμήμα τους είναι απόγονοι των «Παλαιο-Εσκιμώων» ή της φυλής Ντόρσετ, που εικάζεται ότι ήταν νάνοι, και απόγονοι των «Ανθρώπων της Θούλης» ή Θουλανθρώπων για τους οποίους λέγεται πως ήταν γίγαντες. Οι αλλόκοτοι θρύλοι αυτών των Αβοριγίνων, είναι μια αποκαλυπτική προσέγγιση στον παράξενο και πρωτόγονο πολιτισμό τους.

Ο κόσμος και η δημιουργία του είναι συνυφασμένες με τέρατα και τρομακτικά πλάσματα της φύσης. Τα τραγούδια τους μοναχικά. Αυτοί οι νομάδες από το μακρινό παρελθόν τους –για το οποίο εμείς ξέρουμε πολύ λίγα– έπρεπε να πολεμούν, και συνεχίζουν να πολεμούν ενάντια στην φύση για την επιβίωσή τους. Από τις παραδόσεις και λατρείες τους, οι οποίες καθρεφτίζουν την καθημερινή τους ζωή και το περιβάλλον τους, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η φύση μπορεί να είναι πολύ πιο εχθρική, από όσο γνωρίζουμε εμείς οι άνθρωποι που κατοικούμε πιο κοντά στον Ισημερινό.

Οι θεότητες τους είναι ανθρωπόμορφες και τερατώδεις και δεν χαρακτηρίζονται από καμία πραότητα. Αυτό είναι, ουσιαστικά, ένα κοινό σημείο μεταξύ πολλών Αβοριγίνων. Από τις διαλέκτους τους μπορούμε να βγάλουμε άπειρα συμπεράσματα για τον πολιτισμό τους. Οι λέξεις τους μπορεί να έχουν πολλαπλά νοήματα, ή σε ένα αντικείμενο μπορεί να αντιστοιχούν πολλές λέξεις με διαφορετικά νοήματα, ανάλογα με την χρήση του αντικειμένου. Ένα παράδειγμα είναι το χιόνι, που ανάλογα με την χρήση του έχει διαφορετικές ονομασίες.

Ο πνευματικός κόσμος των Ινουίτ διαπλέκεται μέσα στο σύμπαν με ένα πολύ παράξενο τρόπο, που καθιστά όλα τα πλάσματα της φύσης διπλά, τα οποία έχουν την ικανότητα να μεταμορφώνονται, όπως θα δούμε και πιο κάτω. Το μυστικό παρελθόν τους γυρνά πίσω 10.000 χρόνια και ίσως πολύ περισσότερο, σε καιρούς που είναι σχεδόν άσκοπο να γνωρίζουμε τις συνθήκες του περιβάλλοντός τους εφόσον δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τίποτα για την αληθινή προέλευση των ίδιων.

Αυτό που γνωρίζουμε γι’ αυτούς τους νομάδες, είναι ότι η θάλασσα είναι γι’ αυτούς, η μόνη πηγή πρώτων υλών, με εξαίρεση τον πάγο, τον οποίο χρησιμοποιούν ποικιλοτρόπως, όπως για να χτίσουν τα σπίτια τους, τα γνωστά ιγκλού, και για πολλές άλλες χρήσεις. Λέγεται ότι οι Θουλάνθρωποι ήταν φαλαινοθήρες που μπορούσαν να δαμάσουν τεράστια κοίτη μέσα από τα umiak τους, τις βάρκες που φτιάχνανε από δέρμα φάλαινας. Η θάλασσα γι’ αυτούς τους ανθρώπους ήταν πάντα αυστηρή και μπορούσε να πάρει πίσω ό,τι τους είχε δώσει, με την τρομακτική δύναμή της.

Οι Ινουίτ που ζουν στις βόρειες ακτές του Λάμπραντορ, κατάγονται από τους μυστηριώδεις Ανθρώπους της Θούλης, για τους οποίους δεν γνωρίζουμε ακριβώς πότε εμφανίστηκαν ή την προέλευσή τους, αν και μερικοί αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι ήρθαν στην Αλάσκα και στα βορειοανατολικά άκρα της Ασίας περίπου πριν από 10.000 χρόνια. Αυτή η περίοδος για πολλούς μελετητές ήταν μια εποχή εναλλαγών των παγετώνων στην Αρκτική, που θα μπορούσε να προκαλέσει την μετανάστευση αυτών των νομάδων. Οι Ντόρσετ εμφανίστηκαν στα ανατολικά της Αρκτικής περίπου το 2000 π.κ.ε. και ήταν νάνοι. Το συμπέρασμα αυτό μάλλον έχει προκύψει από την διαφορά στο μέγεθος των σπιτιών τους, από των Ανθρώπων της Θούλης. Πολλοί πιστεύουν ότι οι σημερινοί Εσκιμώοι είναι η ανάμιξη αυτών των δύο παράξενων φυλών του Βορρά.

Διάφοροι αρχαιολόγοι υποθέτουν ότι οι Άνθρωποι της Θούλης ήταν κάτοικοι της ξηράς του Βερίγγιου Πορθμού, ο οποίος καλύφθηκε από τα νερά των λιωμένων πάγων την ίδια περίοδο. Άλλοι υποθέτουν ότι οι μετακινήσεις τους είχαν ακολουθήσει μια πορεία που μπορεί να είχε ως αίτιο την φάλαινα, την φώκια, και τις μετακινήσεις αυτών των θηραμάτων. Έτσι εμφανίστηκαν στις ακτές του Λάμπραντορ και τον πορθμό του Belle Isle, όπου αργότερα ήρθαν σε επαφή με Βάσκους, περίπου τον 16ο αιώνα.

Υπάρχουν καταγραφές ότι στα δάση του Βορειοανατολικού Καναδά είχαν εμφανιστεί γίγαντες που έχουν χαρακτηριστεί «κανίβαλοι», δηλαδή ανθρωπόμορφοι γίγαντες οι οποίοι ήταν ανθρωποφάγοι. Στην ανθρωπολογική ψυχολογία υπάρχει ο όρος «windigo psychosis» που είναι μια ασθένεια που χαρακτηρίζεται από την έντονη επιθυμία για ανθρώπινη σάρκα (και που έχει μια φανερή σχέση με το Wendigo). Αυτό είναι ένα ισχυρό ταμπού μεταξύ των μελών κάθε φυλής. Η παραπάνω ασθένεια αιτιολογείται από τους Αβοριγίνες στο ότι ο ασθενής δοκίμασε κρυφά κάποτε ανθρώπινη σάρκα, και από τότε του είναι πλέον αδύνατο να αντισταθεί σε αυτή την επιθυμία.

Οι λατρείες των Εσκιμώων έχουν έντονα τα ταμπού της αιμομιξίας και της ανθρωποφαγίας, όμως για τους περισσότερους δεν υπάρχει το ταμπού του θανάτου και της αυτοκτονίας. Θα μπορούσε αυτό να σημαίνει ότι η αυτοθυσία μεταξύ των μελών μιας ομάδας, έχει πολλές φορές την έννοια της εθελοντικής ανθρωποθυσίας. Εικάζεται ότι λόγω της έλλειψης τροφής, τα γερασμένα μέλη μιας φυλής που δεν μπορούν να είναι πλέον παραγωγικά, αυτοθυσιάζονται, και ίσως σε αυτές τις περιπτώσεις η ανθρωποφαγία να ήταν αποδεκτή στο παρελθόν.

Οι μύθοι της δημιουργίας των Ινουίτ, μας ταξιδεύουν βαθιά στο παρελθόν, όπως το γνωρίζουν οι ίδιοι πολλές φορές μέσα από τα «αστρικά» τους ταξίδια. Μέσα από τον νεκρό και ασημένιο ουρανό γεννήθηκε η Θεότητα Τουλούνγκουσακ. Αυτή θα δείξει για πρώτη φορά στο Χελιδόνι, που είναι μια προγενέστερη Θεότητα, πως σκληραίνει ο πηλός στο βυθό της Αβύσσου. Το Χελιδόνι τότε μεταμορφώνεται σε Κοράκι που βάζει ψεύτικες φτερούγες, και καλύπτει το σώμα του με φτερά, και από το μέτωπό του μεγαλώνει ένα ράμφος. Η βλάστηση όλη φυτρώνει από κομμάτια πηλού που έχει θάψει το Κοράκι μέσα στο χώμα, και με τον ίδιο τρόπο έφτιαξε και ό,τι υπάρχει στον ουρανό όταν κατοικούσε εκεί. Οι άνθρωποι και τα ζώα είναι επίσης δημιουργήματα δικά του φτιαγμένα με τον ίδιο πηλό. Ωστόσο, η καταγωγή των τεσσάρων πρώτων ανθρώπων φαίνεται να έχει προκύψει δίχως κάποια ανώτερη παρέμβαση.

«Και τότε το Κοράκι εντοπίζοντας κάποια όντα που εξέρχονταν από κουκούλια, έφτιαξε και γι’ αυτά συντρόφους όπως και άλλου είδους ανθρώπινα όντα για να πληθύνουν στη Γη. Όμως έρχεται η μέρα, που η Γη, όπως και ο ουρανός, δεν μπορεί να χωρέσει άλλους κατοίκους. Το τέχνασμα που χρησιμοποιούν τα όντα της δεύτερης κατηγορίας (όχι αυτά που προήλθαν από τα κουκούλια) είναι να κόψουν σε κομμάτια ένα γιγάντιο τέρας και να τα πετάξουν στην θάλασσα, και αυτά μετατρέπονται σε νησιά, όπου μπορούν αυτά τα όντα να κατοικήσουν»

Ποια να ήταν η καταγωγή αυτών των μυστήριων όντων που προήλθαν από κουκούλια, και τι απέγιναν άραγε οι απόγονοί τους;

Η Θεότητα του Φεγγαριού, είναι κοινή μεταξύ όλων των Εσκιμώων.
Ένα ακόμη κοινό στοιχείο, είναι ότι οι λατρείες τους γενικά, χαρακτηρίζονται από τον ανθρωπομορφισμό. Μεταξύ των Εσκιμώων της Αλάσκα το Φεγγάρι είναι κυρίαρχος όλων και η μοναδική εξουσιαστική θεότητα, αν και έχει μια αδελφή χαμηλότερου κύρους. Οι δύο ανθρωπόμορφες θεότητες εκδιώχθηκαν από την κοινότητά τους, επειδή διέπραξαν τη χειρότερη εγκληματική πράξη, την αιμομιξία. Αυτός θεληματικά, εκείνη όχι, γιατί όταν αναγνωρίζει ποιος είναι ο νυκτερινός της επισκέπτης, κόβει τα στήθη της και τα πετά πάνω του… «Φάε αυτά λοιπόν, αφού με αγαπάς τόσο…» του λέει. Οι δύο τους παίρνουν αμέσως φωτιά και οι δύο φλόγες τους εκτοξεύονται στον ουρανό. Η μία στο φεγγάρι και η άλλη στον ήλιο.

Ο «Άνθρωπος στο Φεγγάρι» είναι κυρίαρχος όλων των φαινομένων της φύσης. Είναι ο παρατηρητής των ανθρώπων. Οι κακές τους πράξεις ανεβαίνουν σ’ αυτόν ως καπνός που μυρίζει έντονα και αυτό του ερεθίζει τα μάτια και τον κάνει να θυμώνει. Κατέχει όλα τα μυστικά της γονιμότητας και μπορεί να θεραπεύσει τη στειρότητα, με το να παίρνει τις στείρες γυναίκες στο σπίτι του στο φεγγάρι (!) και όταν τις επιστρέφει είναι πλέον γόνιμες. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ενθαρρύνει την αυτοκτονία, γιατί η παραμονή των νεκρών στη Χώρα της Μέρας στο φεγγάρι, είναι ευχάριστη και επιθυμητή από όλους τους ζωντανούς. Ο Θεός-φεγγάρι είναι ο προστάτης των αδικημένων και έτσι πολλές φορές απαγάγει αδύναμους ανθρώπους και παιδιά για να τους προικίσει με δυνάμεις και θάρρος. Όταν το φεγγάρι εξαφανίζεται από τον ουρανό, λένε πως έχει πάει να μεταφέρει τις ψυχές των νεκρών πίσω στην Γη ώστε να μπορέσουν να αρχίσουν μια καινούρια ζωή, και συχνά μπορεί να επιστρέψουν με μορφή ζώων.

Ο μοναχικός ταξιδιώτης που βρίσκει τον εαυτό του να κοιτά επίμονα το φεγγάρι, ξαφνικά θα καταλάβει ότι αυτό αρχίζει να τον πλησιάζει. Μέσα σε μια στιγμή μόνο, εμφανίζεται ένας άντρας πάνω σε ένα έλκηθρο. Το έλκηθρο το τραβούν τέσσερα μαυροκέφαλα σκυλιά και θα κουβαλήσουν οποιονδήποτε συναντήσουν, με την θέλησή του ή χωρίς αυτήν, πίσω στο φεγγάρι. Εκεί ο επισκέπτης θα περάσει μέσα στο διπλό σπίτι του Θεού-φεγγάρι και της Θεάς του ήλιου, γιατί ζουν μαζί σε παράλληλους χώρους.

Μια έντονη φωτεινότητα βγαίνει από το σπίτι της Θεάς του ήλιου. Πίσω και πέρα από το σπίτι των Θεών απλώνεται το χωριό που κατοικείται από τους νεκρούς, όπου αυτοί έχουν διάφορες δραστηριότητες. Όμως πάντα έρχονται για να καλωσορίσουν τους «ζωντανούς» επισκέπτες. Το «σπίτι του φεγγαριού» προσφέρει τρόφιμα αν θελήσει ο επισκέπτης, όμως αν αυτός φάει από αυτά τα τρόφιμα μπορεί να λησμονήσει όλα όσα έχει αφήσει πίσω του στη Γη.

Τον Καιρό του Μεγάλου Κορακιού, οι Παλαιο-Αρκτικοί άνθρωποι και οι άνθρωποι στην Αλάσκα, πίστευαν ότι όλα τα ζωντανά πλάσματα έχουν μια διπλή φύση, κι έτσι μπορούσαν να πάρουν μορφή ζώου ή ανθρώπου βάζοντας μια μάσκα ή τον ανάλογο ρουχισμό. Η λέξη inuk σημαίνει «άνθρωπος», και η λέξη inua σημαίνει «άνθρωπός Του», που είναι το κτητικό και απαιτεί ένα αντικείμενο, γιατί κάποιος είναι το inua κάποιου πρόσωπου ή πράγματος. Είναι το διπλό με το ανθρώπινο πρόσωπο που κρύβεται μέσα σε κάθε ζώο, στοιχείο ή φυσικό φαινόμενο.

Η Θεότητα των θαλάσσιων πλασμάτων έχει διαφορετικές ονομασίες ανάλογα με την περιοχή, αλλά η πιο γνωστή απ’ όλες είναι η Sedna. Μερικές παραδόσεις τη θεωρούσαν «κατά του γάμου», και άλλες τη θέλουν να ζευγαρώνει με παράξενα πλάσματα ή και αντικείμενα (!). Αυτές οι φρικαλέες επαφές της με άλλα όντα, υποθετικά παρήγαγαν μερικές ανθρώπινες(;) ράτσες στον πλανήτη Γη. Μια φράση που την περιγράφει είναι «αυτή που δεν ήθελε να παντρευτεί»…

Η ιστορία της ξεκίνησε με ένα ταξίδι που έκανε με τον πατέρα της, ο οποίος έχει μόνο ένα μάτι και μόνο ένα χέρι. Με το δεξί του χέρι που έχει μόνο τρία δάχτυλα μπορεί να πιάσει νεκρούς, και συνήθως η συνάντησή του με κάποιον ζωντανό σημαίνει το θάνατο. Αυτός πέταξε τη Sedna από το πλοίο μέσα στη θάλασσα. Μάλιστα για να την ξεφορτωθεί της έκοψε όλα τα δάχτυλα ενώ εκείνη είχε γαντζωθεί μ’ αυτά για να γλυτώσει. Έτσι δημιουργήθηκαν όλα τα θαλάσσια πλάσματα, από τα κομμένα δάχτυλά της.

Η Sedna βυθίστηκε μέσα στα βάθη της θάλασσας και τώρα κυβερνά όλα αυτά τα πλάσματα που ζουν εκεί κάτω. Η απαίσια όψη της θα μπορούσε να προκαλέσει στιγμιαία το θάνατο σε κάθε κοινό άνθρωπο που θα τολμήσει να την κοιτάξει, και μόνο οι σαμάνοι ή οι μάγοι θα μπορούσαν να αντέξουν κάτι τέτοιο. Ογκώδης και λαίμαργη, κινείται παρακολουθώντας με το ένα μάτι της (έχει μόνο ένα αριστερό μάτι) αυστηρά τα θαλάσσια πλάσματα, πάντα έτοιμη να αγριέψει. Εκεί που θα έπρεπε να βρίσκεται το δεξί της μάτι υπάρχουν μαύρες τρίχες. Οι αμαρτίες των ανθρώπων κατρακυλούν μέχρι το βυθό της θάλασσας και πέφτουν στα μαύρα μπλεγμένα μαλλιά της, σαν μιασματικό υγρό, που κάνει την όψη της ακόμη πιο φρικτή.

Η Sedna έχει διάφορους βοηθούς που μερικές φορές είναι ένας νάνος, άλλες είναι ο πατέρας της και άλλοτε ένα μικρό παιδί. Με μια γυναίκα δίχως χέρια μοιράζεται τον άντρα της, ο οποίος κατά πολλές παραδόσεις είναι ένας θαλάσσιος σκορπιός, και άλλες ένας σκύλος παρόμοιος με τον Κέρβερο. Οι άνθρωποι την εξοργίζουν με το να παραβιάζουν τους νόμους της φύσης. Για παράδειγμα, όταν μια γυναίκα αποβάλλει κρυφά το παιδί της, η Sedna είναι σίγουρο πως θα την τιμωρήσει με κάποιο έμμεσο τρόπο, γιατί θεωρεί ότι το σφάλμα δεν είναι στην πράξη αλλά στη μυστικότητα μιας πράξης. Οι κυνηγοί μπορούν να κάνουν εξίσου μεγάλα σφάλματα που διακινδυνεύουν την καλή κατάσταση των ζώων, με το να μην τα σκοτώνουν σωστά, και γενικά παραβιάζοντας τους κανόνες. Όταν γίνεται κάτι τέτοιο, η Sedna νιώθει κάτι περισσότερο από θυμό. Νιώθει πραγματικό πόνο στα μέλη από όπου τα θαλάσσια πλάσματα χωρίζονται από το σώμα της.

Οι πρώτοι μάγοι μεταξύ των Εσκιμώων, εμφανίστηκαν σε μια περίοδο λιμού και έλλειψης τροφών, που ανάγκασε τους angekkok –που σημαίνει «μάγος» ή «σαμάνος»– να «καταδυθούν στο μέρος που βρίσκονται οι πηγές τροφής» και να φέρουν πίσω στους ανθρώπους από εκεί, τροφή. Σε αυτό το ταξίδι τους οι angekkok αντιμετώπιζαν πολλά εμπόδια. Ένα από αυτά τα εμπόδια είναι οι κινούμενες κοτρόνες που απλώνονται σ’ όλο το βυθό της θάλασσας. Όσο περισσότερο κύρος έχει ένας μάγος τόσο ευκολότερο είναι το ταξίδι του.

Στην πύλη της κατοικίας της Sedna συναντά τον Κέρβερο, που όπως είπαμε σε μερικές παραδόσεις είναι ο σκύλος-άντρας της, που φυλά την πύλη. Λίγο αργότερα θα συναντήσει τον πατέρα της, ο οποίος επίσης θα πρέπει να εγκρίνει τον απρόσκλητο επισκέπτη. Όταν συναντήσει τη θεότητα, ο μάγος θα πρέπει να ξέρει πως να την αντιμετωπίσει, γιατί μερικές φορές πρέπει να είναι επιθετικός και βίαιος, και άλλες καλός και ευγενικός μαζί της. Στην πρώτη περίπτωση, ξεμπλέκει και καθαρίζει τα μπερδεμένα μαλλιά της από τα μιασματικά υγρά που έχουν κατρακυλήσει πάνω της, από τα σφάλματα των ανθρώπων. Την παρακαλά για να την ηρεμήσει με απολογίες για αυτά τα σφάλματα, ελπίζοντας ότι αυτή θα τα συγχωρέσει.

Πολλές φορές όμως η Sedna είναι αδιάλλακτη. Και τότε είναι που μόλις του δοθεί η ευκαιρία, τη γραπώνει με κάποιο γάντζο που έχει πάνω του, και τη σέρνει μέχρι την επιφάνεια της θάλασσας, για να την αναγκάσει να δεχθεί τους όρους του προκειμένου να την αφήσει ελεύθερη. Για να ελευθερώσει τα πλάσματα που κρατά κλεισμένα στην κατοικία της, ο μάγος πολλές φορές αναγκάζεται να της κόψει τα δάχτυλα. Η κατοικία της είναι επίσης ένα καθαρτήριο ψυχών για τους νεκρούς. Η διαμονή τους εκεί, προετοιμάζει αυτές τις ψυχές για τη όμορφη Χώρα του Φεγγαριού, στην οποία θα πάνε μετά για να κατοικήσουν. Μόνο οι ψυχές των νεκρών που βίωσαν ένα βίαιο θάνατο, και μερικών προνομιούχων, περνούν στη Χώρα του Φεγγαριού, δίχως να περάσουν πρώτα τη καθαρτήρια διαμονή.

Η Γυναίκα της Θάλασσας που συναντάμε σε μερικές παραδόσεις των Ινουίτ, είναι η σύζευξη της Sedna και του Φεγγαριού, και αυτό δεν είναι καθόλου παράξενο γνωρίζοντας τις επιρροές που ασκεί το φεγγάρι στα θαλάσσια νερά. Τα δύο στοιχεία του νερού και του φεγγαριού ενώνονται σε μια θεότητα θηλυκού γένους. Η γονιμότητα που αντιπροσωπεύει το φεγγάρι, και η πηγή τροφής που είναι το νερό, είναι ιερά στοιχεία για τους Εσκιμώους. Οι γυναίκες που είναι έγκυες ή που βρίσκονται σε περίοδο εμμηνορρυσίας απαγορεύεται να έρθουν κοντά σε μια ιερή τοποθεσία όπου υπάρχει αφθονία φώκιας και σολομού. Το ιερό σημείο που είναι συνήθως μια τρύπα στην παγωμένη επιφάνεια, αντιμετωπίζεται τελετουργικά από τους «ψαράδες». Για παράδειγμα, όσα ψάρια πιάσει πρέπει να τοποθετηθούν σ’ έναν κύκλο δίπλα σε αυτήν την τρύπα, με τα κεφάλια στραμμένα προς αυτήν. Με αυτόν τον τρόπο θα εξασφαλίσει τη συνέχεια της καλής τύχης που είχε ως τότε.

Ο μοναχικός «ψαράς» μπορεί να περάσει πολλές ώρες πάνω από την τρύπα στον πάγο, περιμένοντας τη λεία του, και καθ’ όλη τη διάρκεια της αναμονής μέσα στην παγωμένη έρημο, όπου τα χνώτα του συννεφιάζουν στον παγωμένο αέρα, θα τον ακούσετε να τραγουδά. Τα μελωδικά λόγια του παράπονου για την αναμονή αυτή, ηχούν ακόμη στα μακρινά αυτά μέρη μέσα στους καιρούς. Εκεί, στις απέραντες παγωμένες εκτάσεις, ένας τυχαίος περαστικός θα ήταν ότι πιο παράξενο και απρόσμενο. Αλλά, όπως τον φαντάζομαι, θα πρέπει να είναι ένας τόπος όμοιος με τη Χώρα του Φεγγαριού…